De klimaatverandering. Hoever laten we het komen?
1
Overzicht klimaatprogramma’s
Introductie
Colofon Deze brochure sluit aan bij de campagne die het UNESCO Platform Vlaanderen voerde omtrent klimaatverandering naar aanleiding van het UNESCO-rapport Case Studies on Climate Change and World Heritage waarin aangetoond wordt hoe de klimaatverandering zich laat voelen in verschillende werelderfgoedsites en aangegeven wordt wat er ons nog te wachten staat.
Klimaatverandering dringt door tot ons leefmilieu, onze samenlevingen en onze culturen. Oplossingen vinden voor de negatieve gevolgen ervan en ons aanpassen aan de veranderende omstandigheden, vereist daadkracht die degelijke, onbevooroordeelde wetenschappelijke beschouwingen verzoent met sociale en culturele overwegingen. Meer dan 40 activiteiten in al haar programmasectoren maken van de UNESCO een uniek forum om de klimaatverandering en de impact ervan op het leefmilieu en onze samenleving aan te pakken.
Het UNESCO Platform Vlaanderen is een niet-gouvernementele organisatie die zich toelegt op het beter bekend maken van de doelstellingen, activiteiten en programma’s van de UNESCO, de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur.
http://ioc.unesco.org/unesco-climate
Correspondentie en administratie: Farasijnstraat 32 8670 Koksijde tel/fax 058 51 44 79
Informatiecentrum: Zeelaan 24 8670 Koksijde tel 058 52 36 41
D/2007/9546/2 Campagne klimaatverandering i.s.m.
© UNESCO Platform Vlaanderen vzw 2007
Gedrukt op Magno Satin Sappi
[email protected] www.unesco-vlaanderen.be
3
o h
d u
n I
Inhoud Inleiding I Wetenschappelijk onderzoek Groundwater Resources Assessment under the Pressures of Humanity and Climate Change (GRAPHIC) .................................................................................................... 12 Quo Vadis Aquifers? (QVA) ......................................................................................... 13 Ecohydrology .............................................................................................................. 13 Hydrology for Environment, Life and Policy (HELP) .................................................... 14 Worldwide Hydrogeological Mapping and Assessments Program (WHYMAP) ............ 15 Flow Regimes from International Experimental and Network Data (FRIEND) .............. 16 World Water Assessment Program (WWAP) ................................................................ 16 The Ocean in a High CO2 World ................................................................................ 17 Study of Climate Change and the Evidence in the Geological Record ......................... 18 Global Coral Reef Targeted Research and Capacity Building Project (GEF) .................. 18 World Climate Research Program (WCRP) .................................................................. 19 Global Ocean Ecosystem Dynamics Program (GLOBEC) ............................................ 19
4
Earth System Physics Climate Research ....................................................................... 20
5
II Aanpassing
III Temperen van de gevolgen van klimaatverandering
Groundwater for Emergency Situations (GWES) .......................................................... 22
Bio-Carbon Sequestration & Conservation to Combat Climate Change ....................... 36
Water Program for Environmental Sustainability (WPA II)............................................ 23
Renewable Energy Program ........................................................................................ 37
Integrated Urban Water Modeling and Management Under Specific Climates ............ 23
Technology and Climate Change: Challenges and Opportunities for Mitigation and
Water and Development Information for Arid Lands (G-WADI) .................................. 24
Adaptation .................................................................................................................. 37
Sustainable Management of Marginal Drylands (SUMAMAD)..................................... 24
Ocean Carbon Sequestration ...................................................................................... 38
Global Change in Mountain Biosphere Reserves......................................................... 25 Climate Impacts on Coastal Biodiversity and Ecosystems ............................................ 26 World Heritage and Climate Change .......................................................................... 26
IV Observatie
Global Network of National Geoparks........................................................................ 27 Natural Disaster Reduction Program ........................................................................... 28
Global Ocean Observing System (GOOS) .................................................................. 40
Indigenous People in Protected Areas ......................................................................... 29
Global Climate Observing System (GCOS) ................................................................. 40
Sandwatch .................................................................................................................. 30
International Ocean Carbon Coordination Project ...................................................... 41
Quranic Botanic Gardens Project ............................................................................... 31
Global Terrestrial Observing System (GTOS) ............................................................... 42
Camel Farm Project .................................................................................................... 32
Global Sea Level Observing System (GLOSS).............................................................. 42
Reporting Climate Change .......................................................................................... 33
Ocean Observations Panel for Climate (OOPC) .......................................................... 43
UN Decade of Education for Sustainable Development (DESD) .................................. 33
Global Coral Reef Monitoring Network (GCRMN) ...................................................... 43
International Year of Planet Earth ................................................................................ 34
6
7
l n
i e
I
i d
g n
Inleiding De UNESCO bekommert zich al langer over de relatie tussen de mens en zijn omgeving en over de wetenschappelijke en technologische ontwikkeling en vooruitgang. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de Organisatie op haar brede speelveld talrijke activiteiten ontplooit die mee helpen om de kennis te vergroten over het klimaat en al wat ermee samenhangt en om beter te kunnen inschatten hoe mens en milieu zullen reageren op de gevolgen van de klimaatverandering die zich ontegensprekelijk voltrekt. Het engagement van de UNESCO met betrekking tot de klimaatverandering blijkt uit de volgende pagina’s die een greep tonen uit verschillende programma’s die de Organisatie zelf oprichtte of mee ondersteunt. Het gaat om programma’s die de wetenschappelijke kennis over alle aspecten van het klimaat willen bijspijkeren, nagaan hoe mens en milieu reageren op de klimaatverandering, uitzoeken hoe de schadelijke gevolgen van klimaatverandering zoveel mogelijk beperkt kunnen worden en data verzamelen die bij dit alles kunnen helpen.
8
9
De klimaatgebonden activiteiten van de UNESCO laten zich onderbrengen in
op een gevaarlijke manier interageren
vier categorieën:
de (schadelijke) impact van klimaatverandering zoveel mogelijk beperken of
met het klimaatsysteem en wil men
vertragen. Wetenschappelijk onderzoek De UNESCO zet zich in om de bestaande wetenschappelijke kennis over de
Observatie
klimaatprocessen en de impact ervan op kwetsbare systemen, bijeen te brengen
De UNESCO draagt bij tot het vormen van een multilateraal platform voor het
en voor alle belanghebbenden toegankelijk te maken. Bovendien helpt ze bij het
coördineren en implementeren van een globaal systeem voor het observeren
identificeren van internationale coördinatiebehoeften en lacunes in de kennis om
van de aarde – meer bepaald van alle elementen en ecologische processen die
zodoende de wetenschappelijke samenwerking en ontwikkeling te bevorderen.
bepalend zijn voor het klimaat.
Aanpassing De UNESCO helpt bij het uitbreiden van onze kennis over hoe ecologische en
UNESCO & klimaatverandering: http://ioc.unesco.org/unesco-climate
sociale systemen zich aanpassen aan veranderingen in het klimaat en over de
VN & klimaatverandering: http://www.un.org/climatechange/index.shtml
mechanismen waarmee dit gebeurt. Verder onderzoekt ze hoe de gevolgen van klimaatverandering het best gedragen kunnen worden. Het uitgangspunt bij dit alles is een geïntegreerde aanpak die de schotten tussen disciplines opheft en rekening houdt met natuurlijke en menselijke factoren en behoeften. Temperen van de gevolgen van klimaatverandering De UNESCO stimuleert wetenschappelijke, technologische, economische en sociale acties die bijdragen tot het stabiliseren van de concentratie van 10
broeikasgassen in de atmosfeer. Zo wil men vermijden dat de broeikasgassen
11
I Wetenschappelijk onderzoek
Quo Vadis Aquifers? (QVA) Grondwatervoorraden zijn een belangrijke bron van zoetwater voor grote delen
Groundwater Resources Assessment under the Pressures of Humanity and
van de wereldbevolking maar staan steeds meer onder druk tengevolge van
Climate - Change (GRAPHIC)
menselijke activiteiten. Zo komt de duurzaamheid van deze bronnen in gevaar, waardoor ook de humanitaire veiligheid bedreigd wordt. Dit project zoekt een
Het GRAPHIC project onderzoekt de rol die grondwater vervult in de globale
antwoord op de vraag hoe kwetsbaar gemeenschappen zijn wiens dagelijks
watercyclus en dus hoe het ecosystemen, en bij uitbreiding de mensheid,
leven van grondwater afhankelijk is – en dit zowel op korte, middellange als
ondersteunt. De bevolkingstoename van de voorbije jaren zorgde voor een
lange termijn. Het is een samenwerking tussen het Internationaal Hydrologisch
stijgende vraag zodat de grondwatervoorraden aanzienlijk geslonken zijn.
Programma van de UNESCO (IHP) en het Instituut voor Milieu en Humanitaire
Daarenboven zorgt de opwarming van de aarde ervoor dat de voorraden
Veiligheid van de VN Universiteit (UNU-EHS).
zich trager heraanvullen en is er gevaar voor verzilting tengevolge van het stijgen van de zeespiegel. Beide factoren zorgen voor een verdere afname van
http://www.ehs.unu.edu/file.php?id=146
bruikbaar grondwater. Willen we de beschikbare voorraden op een duurzame manier kunnen gebruiken, dan is het van groot belang dat onze kennis erover vergroot. Er is vooral behoefte aan een evaluatie van de verandering van de
Ecohydrology
samenstelling van grondwatervoorraden, van de opslag van grondwater en van de grondwaterstromen. Dit project brengt de toestand van grondwatervoorraden
Ecohydrologie is een nieuwe, integrerende wetenschap die oplossingen zoekt
in kaart en doet voorspellingen aan de hand van scenario’s met betrekking tot
voor kwesties die te maken hebben met water, mensen en het milieu. Een van
stijgende bevolkingsdruk en klimaatschommelingen.
de fundamentele concepten van deze wetenschap is dat de beschikbaarheid van zoetwater nauw verbonden is met ecologische processen en met de
12
http://www.chikyu.ac.jp/USE/GRAPHIC/GRAPHIC.htm
samenlevingen die ervan gebruikmaken. Dit betekent dat de nadruk gelegd wordt
13
op de hydrologische cyclus en de gevolgen ervan voor ecologische processen en
onderdelen van het World Climate Research Program (WCRP, zie verder) te
het menselijk welzijn. Het Internationaal Hydrologisch Programma (IHP) en het
complementeren met in situ hydrologische observaties in representatieve
Mens en Biosfeerprogramma (MAB) van de UNESCO leverden een belangrijke
onderzoeksgebieden over de hele wereld. Daarbij wordt gefocust op extreme
bijdrage aan de ontwikkeling van het concept van de ecohydrologie en aan
verschijnselen (zoals overstromingen en droogte).
de implementering ervan sinds de late jaren 1990. Een van de vijf prioritaire aandachtspunten van het Unesco-programma voor ecohydrologie is het vaststellen
http://typo38.unesco.org/en/about-ihp/ihp-partners/help00.html
van de impact die globale veranderingen hebben op watersystemen. http://typo38.unesco.org/en/about-ihp/associatedprogrammes/
Worldwide Hydrogeological Mapping and Assessments Program
ecohydrology0.html
(WHYMAP) WHYMAP is een gezamenlijk project van het Internationaal Hydrologisch
Hydrology for Environment, Life and Policy (HELP)
Programma van de UNESCO (IHP) en het Duits Federaal Instituut voor Geologische Wetenschappen en Natuurlijke Hulpbronnen (BGR). Doelstellingen
De voorbije tien jaar gingen er veel aandacht en middelen naar het documenteren
zijn onder meer het bijeenbrengen van kennis met betrekking tot grondwater, het
en voorspellen van klimaatschommelingen en -verandering. En evenzeer naar
produceren van een wereldkaart waarop grondwaterbronnen aangegeven zijn en
het uitbreiden van de mogelijkheden voor het verzamelen en uitwisselen
het evalueren van de mate waarin grondwaterbronnen in staat zijn om zichzelf
van data. Maar er is veel minder vooruitgang geboekt in het vertalen van
aan te vullen.
deze wetenschappelijke vooruitgang in bruikbare instrumenten waarmee
14
waterbeheerders en beleidsmakers aan de slag kunnen. Daar wil HELP iets aan
http://www.bgr.bund.de/EN/Themen/Wasser/Projekte/Berat__Info/whymap/
verhelpen door de data van het Global Eenergy and Water Cycle Experiment
whymap__projektbeschr.html
(GEWEX) en het Climate Variability and Predicatbility Program (CLIVAR), beiden
15
Flow Regimes from International Experimental and Network Data (FRIEND)
consensus gegroeid over het feit dat het beheer van waterhulpbronnen best op een geïntegreerde manier gebeurt. Kennis over (de toestand van) waterhulpbronnen
Door het uitwisselen van data, kennis en technieken op regionaal niveau, wil
vormt de basis van een rationeel beleidsproces en dus is het belangrijk dat het
dit programma komen tot een beter begrip van de hydrologische verschillen en
vergroten van deze kennis voldoende ondersteund wordt. Maatregelen om
gelijkenissen doorheen de tijd en in verschillende streken. Betere kennis van
armoede te verlichten, economische groei te stimuleren, voedselveiligheid te
hydrologische processen en stroomschommelingen kan bijdragen tot betere
garanderen, volksgezondheid te verbeteren en vitale ecosystemen te beschermen,
planning en beheer van waterhulpbronnen. Aspecten die in het onderzoek aan
zullen immers het meeste effect sorteren als ze steunen op de best mogelijke
bod komen zijn onder andere debietschommelingen, overstromingen, de invloed
kennis van alle relevante systemen. Dit programma volgt nauwgezet op hoe het
van regenval op rivieren, het transport van sediment, het smelten van gletsjers en
gesteld is met de zoetwaterhulpbronnen in de wereld en brengt daarover verslag
sneeuw, en de invloed van het klimaat en het landgebruik. In het kader van het
uit in het veelomvattende World Water Development Report (WWDR).
programma wordt steun verleent aan onderzoekers en personeel van hydrologische diensten in ontwikkelingslanden. Zo wordt er aan capaciteitsopbouw gedaan
http://www.unesco.org/water/wwap/index.shtml
waarmee deze landen hun waterhulpbronnen beter kunnen beheren – iets wat aansluit bij de doelstelling om zuiver zoetwater te voorzien voor iedereen. The Ocean in a High CO2 World http://typo38.unesco.org/en/about-ihp/ihp-partners/friend.html Oceanen bewijzen ecosystemen een grote dienst voor CO2 uit de atmosfeer te absorberen. Zo wordt de impact ervan op het klimaat verminderd. Probleem is World Water Assessment Program (WWAP)
echter dat daar een hoge ecologische prijs voor betaald wordt: de acidificatie van de oceanen. Hoe mariene ecosystemen, koraalriffen en visbestanden op de
16
De groeiende globale watercrisis bedreigt de veiligheid, stabiliteit en ecologische
huidige snellere verzuring zullen reageren, is onbekend. De Intergouvernementele
duurzaamheid van landen in ontwikkeling. De voorbije decennia is er een brede
Oceanografische Commissie van de UNESCO (IOC) en het Wetenschappelijk Comité
17
voor Oceaanonderzoek (SCOR) organiseren regelmatig symposia om bestaande
Global Coral Reef Targeted Research and Capacity Building Project (GEF)
kennis over de acidificatie van de oceanen bijeen te brengen en om beleidsmakers en het brede publiek te voorzien van wetenschappelijke informatie.
De snelle achteruitgang van koraalriffen in bepaalde gebieden en hun belang voor ontwikkelingslanden, zorgden voor meer aandacht voor deze bijzondere
http://ioc.unesco.org/ioccp/HighCO2/HighCO2World.htm
natuurverschijningen. Koraalriffen zijn zeer gevoelig voor warmte. Een stijging van 1 of 2 graden boven de gebruikelijke maximum zomertemperatuur waar ze aan gewoon zijn, leidt al gauw tot het zogenaamde bleken, het proces waarbij
Study of Climate Change and the Evidence in the Geological Record
de koralen hun vitale algen afstoten waardoor hun weefsel doorschijnend wordt. Dit project wil meer te weten komen over dit proces en de aanleidingen en
Een van de vijf thema’s waaraan het Internationaal Programma voor Geologische
gevolgen ervan. Daarbij wordt ook onderzocht welke de specifieke impact is van
Wetenschappen (IGCP) prioritair aandacht besteedt, is ‘Globale verandering en
menselijke activiteit en welke invloed het klimaat heeft.
evolutie van het leven’. Dit houdt verband met de invloed van klimaatverandering op watervoorraden, wilde diersoorten, het leefmilieu en de menselijke
http://www.gefcoral.org/PublicHome/tabid/323/Default.aspx
samenleving. Wat we weten over trends in het klimaat, leren we voor een groot stuk uit het geologische archief dat in veel steensoorten besloten ligt. Door dit archief te bestuderen, achterhalen wetenschappers hoe het klimaat werkt, hoe
World Climate Research Program (WCRP)
het zich door de tijden heen gedroeg en wat we kunnen verwachten over hoe het zich in de toekomst zal gedragen. In het kader van dit programmaonderdeel
De fundamentele wetenschappelijke kennis vergroten van het klimaatsysteem en
lopen 16 internationale projecten voor onderzoek en capaciteitsopbouw.
het klimaatproces om betere voorspellingen te kunnen doen over het klimaat en meer inzicht te krijgen in de wijze waarop de mens het klimaat beïnvloedt: dat is
http://www.unesco.org/science/earth/geo/globalChange.shtml 18
het uitgangspunt van dit programma. Het bestudeert de atmosfeer, de oceanen en het ijs in zee en aan land. Dit zijn de componenten die het klimaatsysteem vormen.
19
Er werken drie organisaties aan mee: de Wereldmeteorologische Organisatie
en onderzoeksprojecten inzake klimaatwetenschap. Er wordt onderzoek gedaan
(WMO), de Internationale Wetenschapsraad (ICSU) en de Intergouvernementele
naar de impact van klimaatverandering en naar (het voorspellen van) natuurlijke
Oceanografische Commissie van de UNESCO (IOC).
schommelingen van het klimaat. Het eerste luik onderzoekt hoe menselijke activiteit het klimaat verandert en hoe ecosystemen en gemeenschappen
http://www.wmo.ch/web/wcrp/wcrp-home.html
reageren op klimaatverandering. Het tweede luik onderzoekt seizoensgebonden schommelingen en de evoluties van het klimaat doorheen de geschiedenis. Verder stelt het centrum modellen voor klimaatvoorspelling ter beschikking en databanken
Global Ocean Ecosystem Dynamics Program (GLOBEC)
die wetenschappers kunnen helpen bij hun onderzoek naar klimaatverandering en het verfijnen van hun voorspellingen over klimaatschommelingen.
Hoe zal de globale (klimaat)verandering van invloed zijn op rijkdom, diversiteit en productiviteit van mariene populaties, dat is de vraag die dit programma hoopt
http://ioc3.unesco.org/unesco-climate/ICTP_ESP.pdf
te beantwoorden. In de eerste plaats door onze kennis te vergroten over het
http://www.ictp.it/
globale ecosysteem van de oceanen, de belangrijkste subsystemen en de impact die allerlei factoren erop hebben. http://www.globec.org/
Earth System Physics Climate Research Het mee door de UNESCO gefinancierde Internationaal Centrum voor 20
Theoretische Fysica (ICTP) kan prat gaan op een lange traditie van educatieve
21
II Aanpassing
Water Program for Environmental Sustainability (WPA II) Dit, door de Italiaanse overheid gefinancierde, onderdeel van het Internationaal
Groundwater for Emergency Situations (GWES)
Hydrologisch Programma van de UNESCO (IHP) werkt aan een beter beheer van grondwaterbronnen en een betere bescherming ervan tegen de gevolgen
Gemeenschappen die door natuurrampen getroffen worden, zijn vaak volledig
van klimaatverandering. Speciale aandacht gaat naar het ontwikkelen van
aangewezen op grondwater voor hun (voort)bestaan. Vandaar het belang om
voorbeeldpraktijken om het hoofd te bieden aan wijzigingen in het klimaat en
grondwaterbronnen in kaart te brengen, kunstmatig aan te vullen (indien mogelijk),
de invloed ervan op waterhulpbronnen. Er lopen projecten rond waterhoudende
te beschermen en te ontwikkelen als duurzame hulpbronnen. Dit project wil
grondlagen in Servië, Noord-Afrika, Vietnam en China.
nagaan welke natuur- of door de mens veroorzaakte rampen een serieuze impact kunnen hebben op de volksgezondheid en wil op voorhand identificeren welke potentieel veilige en weinig kwetsbare grondwaterbronnen er beschikbaar zijn
Integrated Urban Water Modeling and Management
om tijdelijke bestaande beschadigde waterbevoorradingsystemen te vervangen.
Under Specific Climates
Dit vereist een bijzondere benadering van projectontwikkeling. Doorgaans doen programma’s voor waterbeheer er alles aan om te komen tot een duurzaam
Ook dit programma schuilt onder de paraplu van het Internationaal
waterbeheer. In noodsituaties ligt de nadruk echter op het verstrekken van de
Hydrologisch Programma van de UNESCO (IHP). Het is gericht op het beheer
eerste hulp aan getroffen bevolkingen.
van waterhulpbronnen in stedelijke omgevingen in vier klimaattypes: vochtige tropen; droge en halfdroge klimaten; koude klimaten; en gematigde klimaten.
http://www.pwa-web.org/data/UNESCO/latest/UNESCO_01.asp
Doelstelling is om instrumenten te ontwikkelen voor een geïntegreerd waterbeheer in specifieke klimatologische omstandigheden in ontwikkelingslanden.
22
23
Water and Development Information for Arid Lands (G-WADI)
het aan de ontwikkeling van beheersystemen die natuurbehoud en economische ontwikkeling verzoenen en steunen op een breed draagvlak binnen de
Een wereldwijd netwerk voor waterbeheer in droge en halfdroge gebieden
gemeenschap; en geeft het opleidingen aan landeigenaars en landbouwers om
waarmee men wil komen tot een beter begrip van de specifieke karakteristieken
het duurzaam gebruik van hun hulpbronnen te bevorderen.
van de hydrologische systemen; sterker ontwikkelde waterinstituten; een bredere verspreiding van de kennis over waterhulpbronnen in droge gebieden; het
http://www.unesco.org/mab/ecosyst/drylands.shtml
uitwisselen van data en ervaring; en het promoten van het geïntegreerd beheer van stroomgebieden. Global Change in Mountain Biosphere Reserves http://www.gwadi.org Het milieu in berggebieden ondergaat heel wat veranderingen die op hun beurt economische veranderingen kunnen veroorzaken waardoor bepaalde gebieden Sustainable Management of Marginal Drylands (SUMAMAD)
niet langer in staat zullen zijn om bepaalde goederen en diensten aan te bieden, noch aan de eigen inwoners noch aan deze van lager gelegen streken. Dit project
Zogeheten drylands (droge, al dan niet woestijngebieden) zijn bijzonder gevoelig
gebruikt biosfeerreservaten (afgelijnde ecosystemen waar verschillende niveaus
voor de druk van het klimaat en de mens. Ze beslaan een groot deel van het
van bescherming heersen en eveneens een actieve bevolking woont) om de
aardoppervlak en er bevinden zich heel wat natuurlijke hulpbronnen. Tengevolge
veranderingen in de biosfeer te observeren, om de socio-economische en milieu-
van bevolkingsgroei is er een grotere vraag naar productiviteit in deze gebieden.
impact van die veranderingen te meten en om beheerstrategieën te ontwikkelen
Deze vraag moet beantwoord worden op een manier die het leefmilieu respecteert
voor het lokaal en het regionaal niveau waarin een duurzaam gebruik van water,
en het levensonderhoud van de bevolking niet in het gedrang brengt. Om dit te
grond en hulpbronnen centraal staat.
bewerkstelligen, voert het project onderzoek naar de manier waarop de inheemse 24
bevolking traditioneel omging met de specifieke klimaatomstandigheden; werkt
http://www.unesco.org/mab/ecosyst/mountains.shtml
25
Climate Impacts on Coastal Biodiversity and Ecosystems
en om een strategie te ontwikkelingen die lidstaten kunnen gebruikten als rode draad bij het opstellen van maatregelen ter bescherming van de
Meer dan 60% van de wereldbevolking woont binnen de 60 km van zee. Het kust-
sites.
en mariene milieu is zeer gevoelig voor menselijke activiteit, een kwetsbaarheid die nog vergroot wordt door klimaatverandering. Om de waarde van de ecosystemen
http://whc.unesco.org/en/climatechange/
van kustgebieden, kleine eilanden en mangroves intact te houden, onderneemt het Mens en Biosfeerprogramma van de UNESCO (MAB) een reeks activiteiten waarbij zowel oog is voor bescherming als voor wetenschappelijk onderzoek en
Global Network of National Geoparks
menselijk gebruik. Geoparken herbergen bijzonder geologisch erfgoed en onderscheiden zich door http://www.unesco.org/mab/ecosyst/islands.shtml
een gedegen beheer waarin duurzaamheid en economische ontwikkeling centraal staan. Er wordt speciaal op toegezien dat er economische kansen gecreëerd worden voor de mensen die er wonen, meestal via duurzaam toerisme. Tevens
World Heritage and Climate Change
wordt er op toegezien dat het aanwezige geologische erfgoed met een zo breed mogelijk publiek gedeeld wordt en dat daarbij uitgelegd wordt hoe het verband
Werelderfgoed getuigt van een uitzonderlijke universele waarde op
houdt met andere aspecten van de culturele en natuurlijke omgeving. Experts en
natuurlijk of cultureel vlak. Het valt dus gemakkelijk te begrijpen dat er
medewerkers van de geoparken wisselen ervaringen en kennis uit waardoor ze hun
heel wat ongerustheid bestaat over de impact van klimaatverandering op
objectieven beter kunnen realiseren. Sinds kort buigen experts zich in het kader
deze unieke sites. Vandaar dat het Werelderfgoedcentrum van de UNESCO
van het netwerk gezamenlijk over de problematiek van klimaatverandering.
een werkgroep van experts oprichtte om de aard en de omvang van de bedreigingen van klimaatverandering voor werelderfgoedsites vast te stellen 26
http://www.unesco.org/science/earth/geoparks.shtml 27
Natural Disaster Reduction Program
Indigenous People in Protected Areas
De ambities van de UNESCO voor het beperken van de natuurlijke, materiële en
Er bestaat een breed draagvlak voor het betrekken van lokale gemeenschappen
menselijke tol die natuurrampen eisen, reiken ver. De Organisatie wil: komen tot een
bij de conservatie van culturele landschappen en natuurlijk erfgoed. De unieke
beter begrip van de aard en omvang van natuurrampen, waar en wanneer ze kunnen
kennis, vaardigheden en tradities van zulke gemeenschappen hebben heel wat
voorkomen en welke gevaren ze inhouden voor mens en omgeving; betrouwbare
bij te dragen tot het beheer van dergelijke gebieden. Het is pas wanneer er
waarschuwingssystemen opzetten; plannen voor een rationeel landgebruik
regels opgelegd worden die hun vrijheid beperken om hun traditionele cultuur
opstellen; beter geschikte bouwmethoden ingang doen vinden; onderwijsgebouwen
en levenswijze te belijden, dat er problemen rijzen. Om dit te vermijden,
en culturele monumenten beschermen; aan milieubescherming doen ter preventie
moet er overlegd worden zoals dat bijvoorbeeld recent in Thailand gebeurde.
van natuurrampen; mensen beter voorbereiden op natuurrampen via voorlichting en
Beschermingsmaatregelen voor de Surineilanden dreigden een domper te
training; betere hulp bieden nadat een ramp zich voordeed; en onderzoek bevorderen
zetten op de levensstijl van de Moken. En dus werd er in gezamenlijk overleg
naar de sociale perceptie van gevaren. Dit alles onderstreept de overtuiging van de
een overzicht opgesteld met de problemen die de Moken zouden ervaren om
Organisatie dat de nadruk van het beleid inzake natuurrampen moet verschuiven
vervolgens te zoeken naar oplossingen. Daarbij lag de nadruk op het streven naar
van noodhulp naar preventie. Dat er dus meer werk moet gemaakt worden van het
duurzame ontwikkeling op een manier die het leven van de Moken verbetert
beschermen van gebieden tegen potentiële gevaren en dat de betrokken bevolking
en de biodiversiteit in stand houdt. Zodoende werden er projecten opgezet
beter moet voorbereid worden op mogelijke natuurrampen – mensen moeten weten
waarbij de Moken hun ecologische kennis van de streek deelden om tot betere
waar ze zich aan kunnen verwachten en wat ze in dat geval het best doen om
beschermingsmaatregelen te komen en om de ontwikkeling van de bevolking
zichzelf te beschermen. Op het internationale toneel speelt de UNESCO een rol bij
te bevorderen, bijvoorbeeld door het opstellen van nieuw lesmateriaal voor de
het verbeteren van regionale en internationale samenwerking en is ze betrokken bij
kinderen en het inrichten van cursussen inzake handeldrijven en gezondheid.
de oprichting en uitbouw van wetenschappelijke instellingen.
Een dergelijke aanpak, waarbij men op zoek gaat naar duurzame oplossingen die zowel inheemse volken als het milieu ten goede komen en ook het toerisme
28
http://www.unesco.org/science/disaster/index_disaster.shtml
en de ontwikkeling bevorderen, geniet tegenwoordig de voorkeur bij het
29
concipiëren en uitvoeren van milieuprojecten in gebieden met een traditionele
Quranic Botanic Gardens Project
bevolking. Een interdisciplinair project dat is gelanceerd om banden te smeden tussen respect http://www.unesco.org/links
voor natuurlijke habitat, door de Koran geïnspireerde culturen, milieubescherming en biodiversiteit. Het project is eveneens een kader waarbinnen programma’s en initiatieven ontwikkeld worden om het niveau van het wetenschappelijk
Sandwatch
onderwijs en het bewustzijn omtrent leefmilieu, op te krikken in de landen van de Arabische Golf en in de Arabische regio. Gehoopt wordt dat een beheer op basis
30
Overal maakt men zich zorgen over de opwarming van de aarde maar op stranden
van de culturele tradities de studie van natuurwetenschap kan aanzwengelen.
en aan kusten (van kleine eilanden) zijn de gevolgen van de klimaatverandering
Klimaatverandering zal zich ongetwijfeld laten voelen aan de kusten van de
nu al zicht- en voelbaar. Dit project biedt leerlingen, leerkrachten en
Arabische Golf en een betere kennis van de natuurlijke hulpbronnen, zoals van
gemeenschappen de kans om zich te informeren over de directe en indirecte
inheemse planten voor het voederen en landinrichting, zal bijdragen tot de mate
invloed van klimaatverandering op hun stranden en kusten – zoals stijgend
van succes waarmee de regio zich kan aanpassen. De Islamitische tuinbouw
zeeniveau, oplopende temperaturen en intensere orkanen, cyclonen en stormen
is ontstaan in droge en halfdroge gebieden en uit de manier waarop met deze
– en over wat ze kunnen doen om aan die invloed het hoofd te bieden. Het
omstandigheden wordt omgegaan, kunnen andere regio’s die zich in de toekomst
is een educatief project dat het concept van duurzame ontwikkeling wil laten
in dezelfde situatie zullen bevinden, lessen trekken. Beschikken over de genetische
doordringen tot alle geledingen van het leerproces om mensen de instrumenten
informatie van inheemse fauna zal van groot belang zijn voor de toekomst van
in handen te geven om te ijveren voor positieve milieu- en sociale veranderingen.
bevolkingen die in droge gebieden wonen. Er bestaat immers een sterk verband
Het is actief in 37 (ei)landen, vooral in de Caraïben en in de Indische en Stille
tussen de mens en de natuur voor wat voedsel, veiligheid, productiviteit, cultuur
Oceaan.
en conservatie betreft.
http://www.sandwatch.org
http://www.unesco.org/mab/biodiv/q_botanicgardens.shtml
31
Camel Farm Project
Reporting Climate Change
In bepaalde gebieden vormen verwoestijning en overbegrazing een steeds groter
Massamedia spelen een grote rol in de discussie over de impact van
wordend probleem. Dit project stelt procedures voor om de landdegradatie tegen
klimaatverandering en hoe erop te reageren. Als onderdeel van haar inspanningen
te gaan en het behoud en het duurzaam beheer van de natuurlijke hulpbronnen
om de vrije uitwisseling van informatie en ideeën te garanderen, nam de UNESCO
van woestijnecosystemen te stimuleren. Een element daarin is het verminderen
twee relevante initiatieven in deze context. De Organisatie ontwikkelde een
van de veestapel om woestijngebieden de kans te geven om zich te herstellen.
modelcurriculum en syllabi voor opleidingen journalistiek waarin een module
In gevangenschap gekweekte bedreigde soorten kunnen in de woestijn uitgezet
vervat is die de berichtgeving over klimaatverandering behandelt. Daarnaast
worden. Zo kunnen vlees en melk geproduceerd worden met minder zoetwater
stelde de Organisatie aan 49 openbare omroepen een reeks wetenschappelijke
dan er nodig is voor koeien en conventionele voedergewassen. Deze aanpak sluit
documentaires van de BBC ter beschikking, met de mogelijkheid tot ondertiteling
aan bij de doelstellingen van het wereldwijd netwerk van biosfeerreservaten dat
of commentaar in lokale talen. Een aantal van die documentaires handelen over
modellen voor duurzaam leven ontwikkelt. Het project wil regeringen aansporen
kwesties die nauw verband houden met klimaatverandering.
om de veestapel op graaslanden in woestijngebieden terug te dringen tot het niveau dat ecologisch verantwoord is. Er worden studies gedaan om aan te tonen
http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-
hoe dit kan helpen bij het bestrijden van verwoestijning en bij het verminderen
URL_ID=1657&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html
van de hoeveelheid zoetwater die er nodig is voor de productie van voeder en melk. Het resultaat is een meer stabiel ecosysteem en verbeterd leefmilieu in woestijngebieden. Landen met gelijkaardige ecologische condities als het
UN Decade of Education for Sustainable Development (DESD)
Arabisch Schiereiland, kunnen inspiratie opdoen uit het project. Klimaatverandering is een van de prioritaire aandachtspunten van het http://www.unesco.org/mab/biodiv.shtml 32
VN Decennium voor Educatie voor Duurzame Ontwikkeling waarvan de UNESCO de coördinatie voert. Via overleg met andere VN-agenstschappen,
33
middenveldorganisaties en ngo’s, en experts wordt een strategie ontwikkeld
toon zetten, een daarvan is klimaatverandering. Er zal gewerkt worden aan het
om educatie voor duurzame ontwikkeling meer ingang te doen vinden in het
vergroten van het bewustzijn van beleidsmakers en de publieke opinie. Daarnaast
onderwijs. Klimaatverandering is geen los op zichzelf staand probleem, het is van
staan er verschillende wetenschappelijke projecten op stapel over de manier
invloed op een reeks andere issues zoals armoede, economische ontwikkeling en
waarop de verschillede aardsystemen elkaar beïnvloeden.
bevolkingsgroei. Het is belangrijk dat zowel leerlingen als leerkrachten zich bewust worden van het probleem zodat ze op termijn ook hun gedrag kunnen bijstellen
http://www.unesco.org/science/earth/iype.shtml
zodat ze minder schade berokkenen aan het milieu en de klimaatverandering
http://www.esfs.org/index.htm
minder in de hand werken. http://portal.unesco.org/education/en/ev.php-URL_ID=27234&URL_DO=DO_ TOPIC&URL_SECTION=201.html
International Year of Planet Earth In 2008 bundelen de UNESCO en de Internationale Unie voor Geologische Wetenschappen (IUGS) de krachten om het Internationaal Jaar van de Planeet Aarde in goede banen te leiden. Met het Jaar willen de initiatiefnemers meer aandacht schenken aan de manier waarop aardwetenschap kan bijdragen tot een veiligere en welvarender wereld en tot het oplossen van een aantal grote uitdagingen waar we met zijn allen voor staan. Daarbij zullen tien thema’s de 34
35
III Temperen van de gevolgen van klimaatverandering
Renewable Energy Program De UNESCO zet zich in om de Millenniumontwikkelingsdoelen te realiseren.
Bio-Carbon Sequestration & Conservation to Combat Climate Change
Dat doet ze onder andere door het grootschalig gebruik van duurzame en hernieuwbare energie te stimuleren en door verschillende en efficiëntere
Bepaalde elementen van ecosystemen kunnen broeikasgassen opslorpen. Deze
energiebronnen te introduceren in landelijke gebieden van arme landen met
vaststelling zorgt voor een duidelijke verbondenheid tussen een aantal objectieven
de uitdrukkelijke bedoeling om de levensomstandigheden van de bevolking te
met betrekking tot de klimaatverandering, de bescherming van de biodiversiteit
verbeteren. De Organisatie legt de nadruk op het vergroten van de capaciteit
en de armoedebestrijding in het kader van de Millenniumontwikkelingsdoelen.
en de samenwerking inzake hernieuwbare energie en op het verschaffen van
Want naast de natuurlijke manier om broeikasgassen terug te dringen, bestaat er
voorlichting en opleiding terzake in Afrika.
eveneens een regeling om uitstootrechten te verwerven door als het ware schone lucht te kopen in landen die er op ‘overschot’ hebben volgens de voorschriften van
http://portal.unesco.org/science/en/ev.php-URL_ID=1490&URL_DO=DO_
het Kyoto klimaatprotocol. Deze laatste zijn vaak arme landen die de financiële
TOPIC&URL_SECTION=201.html
middelen kunnen gebruiken om hun situatie te verbeteren. Hoe deze complexe materie het best kan worden aangepakt, is de vraag waarop verschillende experts via dit programma een antwoord hopen te vinden. Het programma verenigt
Technology and Climate Change: Challenges and Opportunities
experts inzake klimaatverandering, ecologie, biodiversiteit en financiën om
for Mitigation and Adaptation
beleidsopties, onderzoeksvoorwaarden en pilootprojecten te formuleren. Hoe we de gevolgen van klimaatverandering kunnen verlichten en hoe we ons http://www.unesco.org/mab/climat/carbon.shtml 36
het best kunnen aanpassen, is nauw verbonden met technologische kwesties zoals energiebevoorrading, efficiëntie en conservatie, transport, bouwtechnieken,
37
industrie, landbouw en bosbouw. Ons vermogen om de uitstoot van broeikasgassen
een van de belangrijkste elementen van de aarde, kan behe(e)r(s)en. Een strategie
terug te dringen is afhankelijk van betere en nieuwe technologie, zoals
die overwogen wordt, is het vergroten van de natuurlijke capaciteit van de
bijvoorbeeld voor het opvangen en opslaan van koolstofdioxide. De UNESCO
oceanen om CO2 uit de atmosfeer te absorberen en op te slaan. Dat zou kunnen
bereidt een internationale conferentie voor die specialisten en beleidsmakers
door meer planten die daarbij helpen, te introduceren in de oceaan. Of door de
wil samenbrengen om de uitdagingen en de mogelijkheden te onderzoeken
overgang van opgelost CO2 van de oppervlaktewateren naar de diepe oceaan
van het gebruik van schonere en verbeterde technologieën en om na te gaan
te versnellen door het direct in de diepe oceaan te injecteren. Bepalen of deze
hoe het onderzoek naar, en de ontwikkeling van, dergelijke technologieën kan
strategie haalbaar en efficiënt is en wat de mogelijke gevolgen voor het milieu
opgedreven worden. Daarbij wil de conferentie aandacht besteden aan de band
zijn, vergt aanzienlijk technologisch, economisch, juridisch en wetenschappelijk
tussen technologie en sociale wetenschap en aan de noodzaak om met zijn allen
onderzoek. De Intergouvernementele Oceanografische Commissie van de
onze houding en ons gedrag bij te sturen.
UNESCO (IOC) brengt regelmatig verslag uit over de ontwikkeling van de kennis omtrent dit vraagstuk.
Ocean Carbon Sequestration
http://ioc.unesco.org/iocweb/co2panel/sequestration.htm
Menselijke activiteit veranderde in grote mate de koolstofcyclus van de aarde. De veranderingen dragen in grote mate bij tot stijgende temperaturen, het vaker voorkomen van extreme weerfenomenen en het steeds verschuivende en moeilijker te voorspellen patroon van droogte, overstromingen, hongersnood en ziektes. Afstappen van fossiele brandstoffen en het vinden van leefbare alternatieven, zal een moeilijk, kostelijk en lang proces zijn. We staan voor een immense sociale en wetenschappelijke uitdaging: bepalen of, en hoe, de mens de globale cyclus van 38
39
IV Observatie
systeem voor de lange termijn dat veelomvattende waarnemingen ter beschikking stelt om klimaatverandering vast te stellen en te duiden, de gevolgen ervan te achterhalen en onderzoek te bevorderen om zo te komen tot meer kennis en
Global Ocean Observing System (GOOS)
betere voorspellingen met betrekking tot het klimaatsysteem.
Een permanent globaal systeem voor observatie, modellering en analyse van mariene
http://www.wmo.ch/web/gcos/gcoshome.html
en oceaanvariabelen dat wereldwijd operationele oceaandiensten ondersteunt. Het geeft accurate beschrijvingen van de huidige toestand van de oceanen en maakt voorspellingen over de toekomst van de zee en over de klimaatverandering
International Ocean Carbon Coordination Project
mogelijk. De oceaan heeft ongeveer de helft van de door de mens, sinds het begin van de http://www.ioc-goos.org/
industriële revolutie, geproduceerde CO2 opgeslorpt. Daardoor is de concentratie van CO2 in de atmosfeer sterk beperkt en zijn de gevolgen ervan op het klimaat serieus ingeperkt. Het is van groot belang dat we de processen die instaan
Global Climate Observing System (GCOS)
voor het opnemen van CO2 door de oceaan, beter leren begrijpen – vooral om beter te kunnen inschatten hoe deze processen in de toekomst zullen reageren
Om te verzekeren dat de waarnemingen en de informatie die van belang zijn
op de verandering van het klimaat. Dit project staat voor de ontwikkeling van
om klimaatgerelateerde problemen aan te pakken, voor alle belanghebbenden
een wereldwijd netwerk van oceaanobservatie met betrekking tot koolstof via
beschikbaar zijn, sloegen de Wereldmeteorologische Organisatie (WMO), de
technische coördinatie en communicatiediensten, internationale afspraken over
Intergouvernementele Oceanografische Commissie van de UNESCO (IOC), het
standaarden en methodes en samenwerking met het GCOS (zie eerder).
VN-Milieuprogramma (UNEP) en de Internationale Wetenschapsraad (ISCU) de 40
handen in elkaar om dit systeem op te zetten. Het is een op gebruikers afgestemd
http://www.ioccp.org
41
42
Global Terrestrial Observing System (GTOS)
Ocean Observations Panel for Climate (OOPC)
Een programma ter observatie, modellering en analyse van ecosystemen op
Een adviesgroep van wetenschappers die aanbevelingen doet voor het ontwikkelen
het land om duurzame ontwikkeling te ondersteunen. Door onderzoekers en
en evalueren van een duurzaam globaal systeem voor de observatie van de oceaan
beleidsmakers toegang te verschaffen tot informatie over de ecosystemen op het
in functie van het klimaat. Het is de oceaancomponent van het GCOS (zie eerder)
land, helpt het hen om globale en regionale veranderingen van het milieu op te
en wordt gerund vanuit de Intergouvernementele Oceanografische Commissie
merken en aan te pakken.
van de UNESCO (IOC).
http://www.fao.org/gtos/
http://ioc3.unesco.org/oopc/
Global Sea Level Observing System (GLOSS)
Global Coral Reef Monitoring Network (GCRMN)
Een samenwerking tussen de Wereldmeteorologische Organisatie (WMO) en de
Een wereldwijd netwerk om het beheer en de bescherming van koraalriffen te
Intergouvernementele Oceanografische Commissie van de UNESCO (IOC) om
verbeteren door handboeken, materiaal, databases en opleidingen te verschaffen
kwalitatief hoogstaande globale en regionale netwerken uit te bouwen voor het
en te helpen bij het werven van fondsen voor het observeren van koraalriffen. De
waarnemen van het zeeniveau. Uit de waarnemingen vloeien toepassingen voort
Intergouvernementele Oceanografische Commissie van de UNESCO (IOC) is een
voor onderzoek inzake klimaat en kustbeheer.
van de partners die dit project mogelijk maken.
http://www.pol.ac.uk/psmsl/programmes/gloss.info.html
http://www.gcrmn.org 43
44
[email protected] www.unesco-vlaanderen.be
