De invloed van stedelijke politiek op het succes van westerse projecten in China

De  invloed  van  stedelijke  politiek  op  het   succes  van  westerse  projecten  in  China    

 

 

 

    Themagroep:    City  Politics    

   

 

 

 

 

 

 Shanghai  

            1.     Introductie    

Anno   2014   hebben   veel   westerse   ondernemers   en   ondernemingen   de   stap   gemaakt  om  in  Azië,  en  in  het  bijzonder  in  China,  een  bedrijf  of  locatie  te  starten.   Naar   aanleiding   van   gesprekken   met   verschillende   ondernemers   die   deze   stap   gemaakt   hebben   kan   er   een   algemene   trend   geïdentificeerd   worden:   de   gesproken  ondernemers  waren  het  er  over  het  algemeen  over  eens  dat  business   en  projecten  in  China  relatief  veel  sneller  gerealiseerd  kunnen  worden  dan  in  het   westen.   De   meest   genoemde   verklaring   hiervoor   was   het   Chinese   politieke   en   daar   nauw   mee   samenhangende   juridische   systeem.   Als   onderdeel   van   de   Netherlands-­‐Asia   Honours   Summer   School   2014   heeft   de   onderzoeksgroep   “City   Politics”  zichzelf  de  volgende  vraag  gesteld:       Wat  is  de  invloed  van  het  Chinese  politieke  systeem  op  het  al  dan  niet  snel   realiseren  van  projecten  en  business  van  westerse  ondernemers  en   ondernemingen  in  China?       Om  concrete  antwoorden  op  deze  vraag  te  kunnen  formuleren  zijn  er  binnen  de   onderzoeksgroep   drie   focusgebieden   opgezet:   legal,   politics,   en   business.   Subgroepen   legal   en   politics   onderzochten   zowel   de   formele   als   praktische   werking  van  het  juridische  en  politieke  systeem  in  China,  en  hoe  dit  zijn  invloed   kan   hebben   op   het   relatief   snel   realiseren   van   projecten.   Subgroep   business   is   op   zoek   gegaan   naar   ervaringen   van   westerse   bedrijven;   waar   ligt   de   oorzaak   van   de  gestelde  trend  volgens  hen  en  zijn  er  ook  voorbeelden  van  projecten  waarin   het   tegenovergestelde   bewezen   is?   Binnen   elk   focusgebied   is   de   dialoog   aangegaan  met  meerdere  professionals  uit  de  relevante  vakgebieden  om  zo  een     antwoord  te  geven  op  de  onderzoeksvraag.       Het   uiteindelijke   doel   van   dit   onderzoek   is   om   bij   te   dragen   aan   de   kennis   van   westerse   bedrijven   over   het   Chinese   politieke   systeem,   in   het   bijzonder   de   partners   van   de   NAHSS   en   hoe   gebruik   gemaakt   kan   worden   van   de   voordelen   die   het   systeem   biedt   om   projecten   en   business   in   China   snel   te   realiseren.   Tevens   worden   de   onderzoeksresultaten   gepresenteerd   in   een   special   van   het   Outlook  magazine  van  opdrachtgever  Het  Financieele  Dagblad.    

 

2  

2.     Structuur  &  methodologie    

Hoewel   de   verschillende   focusgroepen   het   onderzoek   simultaan   hebben   verricht   kent   het   onderzoek   een   duidelijke   opbouw.   Focusgroep  legal   geeft   een   overzicht   van  de  manieren  waarop  een  westerse  onderneming  zich  kan  vestigen  in  China,   hoe   er   wordt   omgegaan   met   het   verlenen   van   vergunningen   en   hoe   het   juridische  framework  gehandhaafd  wordt  op.  Het  politics  onderzoek  bouwt  hier   op  voort  door  te  analyseren  welke  krachten  er  spelen  in  het  politieke  veld  en  hoe   deze   gebruik   maken   van   de   werking   van   het   legale   systeem   om   haar   doelstellingen   te   behalen.   Uiteindelijk   zoekt   de   business   groep   naar   de   ervaringen   van   westerse   ondernemers   met   zowel   het   juridische   als   politieke   systeem:   welke   voordelen   hebben   zij   hieruit   weten   te   halen,   hoe   zijn   die   tot   stand  gekomen  en  welke  keerzijdes  het  systeem  kent  wordt  onderzocht.       De   resultaten   van   de   interviews   en   gesprekken   met   professionals   vormen   de   leidraad  van  dit  onderzoek  en  zijn  de  belangrijkste  bron  van  informatie.  Indien   nodig   is   er   gebruik   gemaakt   van   bestaande   literatuur   om   de   resultaten   verder   te   verklaren  of  ondersteunen.  Onderstaande  is  een  overzicht  van  de  geïnterviewde   professionals   waarop   de   onderzoeksresultaten   zijn   gebaseerd.   Ter   ondersteuning   van   het   artikel   dat   wordt   geschreven   voor   Het   Financieele   Dagblad   zijn   alle   geïnterviewden   gevraagd   “on-­‐the-­‐record”   te   gaan.   Het   merendeel   van   de   geïnterviewden   is   hiermee   akkoord   gegaan,   waardoor   het   mogelijk  was  gedetailleerde  interviewverslagen  te  schrijven.     Datum  

Naam  

24  apr   Niek  Roozen   9  mei   Johanna  Hirscher  

Functie   Eigenaar  /  Oprichter  

Niek  Roozen  landschapsarchitecten  B.V.  

Associate  Principal  

McKinsey  &  Company  

26  jun   Sussane  Löhr  

Docent  /  Managing   Director   26  jun   Norbert  de  Munnick   Partner    26  jun   Machiel  Visser   28  jun   Michiel  Hulshof  

Organisatie  

Universiteit  Utrecht    /  Confusius   instituut  Duisburg   Nauta  Dutilh  

Director  Tax  &  Business   PriceWaterHouse  Coopers   Advisory  Services  Shanghai   Founder     Go  West  project  

6  jul   Robin  Tabbers  

Special  Counsel  

R&P  China  Lawyers  

8  jul   Gaby  Smeenk  

Partner  

De  Brauw  

10  jul   Nick  Lim  

Executive  team  

Green  initiatives  

13  jul   Maciej  Burdalski   15  jul   Reijer  Pielkenrood  

Architect  and  Design   Director   Senior  Architect  

China  Shanghai  Architectural  Design  &   Research  Institute   Logon  

15  jul   Mark  Dekker  

Associate  Chinese  projects  

KCAP  Architecture  

17  jul   Ron  Oomkes  

VOPAK  

30  jul   Peter  Potman  

Director  operations  &   technology  China   Consul-­‐Generaal  

30  jul   Wang  Yi  

Executive  Director  

Harvard  business  review    

Consulaat-­‐Generaal  Shanghai  

4  aug   Fang  Fang  

International   Communications  &   Cooperation   Foreign  Lawyer  /  General   Manager     Mayor  

SIPA  

11  aug   Dan  Wei  

Intern  

HIL  International  Lawyers  &  Advisers  

11  aug   Klaas  Vegter  

Head  of  Philips  R&D  China  

Philips  

13  aug   Jerry  

General  Manager  

Webpower  

5  aug   Eric  Bruzzone     9  aug   Anonymous  

Simon  Shang  &  Partners  /  Bravium9   Sports  Management   Local  government  of  1M+  city  

13  aug   Diederik  Scheepstra   Regional  manager  Shanghai   KLM   &  Eastern  China   Tabel  1:  Lijst  van  geïnterviewden  

 

3.     Legal    

Inleiding   Naar   aanleiding   van   een   literatuuronderzoek   voorafgaand   aan   dit   daadwerkelijke   onderzoek,   zijn   er   binnen   de   juridische   groep   focuspunten   opgesteld.   Deze   focuspunten   zijn   delen   van   het   legale   framework,   en   zijn   gekozen   op   basis   van   de   intensiteit   waarmee   verwacht   werd   dat   westerse   bedrijven   ermee   te   maken   hebben   in   China.   Er   is   gekeken   naar   intellectueel   eigendomsrecht   (IE   recht),   Chinees   vennootschapsrecht   voor   buitenlandse   ondernemingen:   Wholly   Foreign   Owned   Enterprise   (WFOE)   tegenover   Joint   Venture   (JV),   en   handhaving.   Tijdens   de   interviews   met   rechtsgeleerden   werd   gefocust  op  de  ervaringen  van  westerse  bedrijven  met  deze  onderwerpen  en  de   implicaties   hiervan   op   het   relatief   snel   realiseren   van   bedrijvigheid.   De   discussie   over   bedrijfsvormen   bleek   vaak   erg   relevant,   waarbij   in   de   interviews   vaak   de   zogeheten   Business   Catalogue   naar   voren   kwam,   welke   een   extra   focuspunt   vormt.  De  resultaten  worden  per  focuspunt  besproken.       Business  Catalogue   Uit   verschillende   interviews   kwam   naar   voren   dat   de   Business   Catalogue   voor   buitenlandse  ondernemingen  leidend  is  in  China.  De  centrale  overheid  geeft  aan   de  hand  van  het  vijfjaren  plan  een  catalogus  uit.  Dit  is  de  zogeheten  “Industrial   Guidance   Catalogue   for   Foreign   Investment”.   In   deze   catalogus   worden   vier   categorieën  onderscheiden;  aangemoedigd,  toegestaan,  beperkt  en  verboden.  In   welke  categorie  je  als  bedrijf  valt,  bepaalt  in  grote  mate  de  mogelijkheden  die  er   zijn   voor   de   onderneming   in   China,   en   daarmee   indirect   het   succes   van   de   onderneming.   Vaak   is   het   vanzelfsprekend   in   welke   categorie   een   bepaalde   industrie   valt.   Zo   kan   je   als   buitenlands   bedrijf   geen   wapenfabriek   beginnen   in   China.   Soms   is   het   echter   onduidelijk.   Valt   een   bedrijf   dat   filmtrailers   maakt   bijvoorbeeld  onder  ‘advertising’,  toegestaan,  of  ‘film  industrie’,  verboden?     De  categorie  van  ‘aangemoedigde’  projecten  houdt  vaak  in  dat  de  onderneming   bepaalde   belastingvoordelen   krijgt   en   minder   druk   zal   ondervinden   van   bestaande   regelgeving.   ‘Toegestaan’ betekent   dat   je   in   principe   op   gelijke   voet    

4  

met  een  Chinees  bedrijf  behandeld  zult  worden.  De  categorie  ‘beperkt’  houdt  in   dat   er   wellicht   alleen   in   een   Joint   Venture   geopereerd   kan   worden,   waarbij   het   bedrijf  aan  specifieke  regulaties  onderworpen  is.  De  categorie  ‘verboden’  spreekt   voor  zich,  hierin  mag  een  buitenlands  bedrijf  niet  opereren.       In   de   praktijk   is   de   grens   tussen   de   verschillende   categorieën   niet   altijd   even   duidelijk.   De   grenzen   zijn   vaak   ruim   te   interpreteren   en   dat   geeft   overheidsofficials   veel   vrijheid   voor   eigen   invulling.   De   grenzen   tussen   de   verschillende  sectoren  verschuiven  regelmatig.  Zo  kwam  uit  een  interview  naar   voren  dat  in  het  verleden  de  medische  sector  aangemoedigd  werd  in  China,  maar   dat   op   die   sector   nu   flinke   restricties   liggen.   Een   interessante   kanttekening   daarbij   is   dat   degene   die   het   ziekenhuis   opzette   daarin   aangemoedigd   werd,   maar  dat  deze  problemen  ondervond  bij  het  opzetten  van  de  winkeltjes  onderin   het   ziekenhuis   doordat   deze   in   een   andere   sector   vielen.   Momenteel   wordt   de   High   Tech   industrie   sterk  aangemoedigd,   waardoor   het   aantal   High   Tech   parken   in  China  in  korte  tijd  flink  toe  is  genomen.     WFOE  vs.  Joint  venture     Er   zijn   verschillende   vormen   om   als   buitenlandse   ondernemer   te   opereren   in   China.   Zo   kan   er   gebruik   worden   gemaakt   van   een   ‘representative   office’   waar   onder   eigen   naam   geopereerd   kan   worden,   maar   met   een   beperkt   aantal   werknemers.  De  bekendste  en  meest  gebruikte  bedrijfsvormen  van  buitenlandse   ondernemingen   in   China   zijn   echter   de   Wholly   Foreign   Owned   Enterprise   (WFOE)  en  de  Sino  Foreign  Equity  Joint  Venture  (EJV).  Binnen  het  onderzoek  is   er   gefocust   op   de   laatste   twee   ondernemingsvormen,   omdat   deze   veruit   het   meeste   voorkwamen,   en   zij   de   sterkste   invloed   van   het   politieke   systeem   ondervinden.   Een   WFOE   houdt   in   dat   een   bedrijf   opgezet   kan   worden   als   buitenlands   persoon   of   bedrijf,   en   daar   100%   bezit   van   kan   worden   gehouden.   Een   joint-­‐venture   houdt   in   dat   er   samen   met   een   Chinese   partner   een   bedrijf   wordt  opgezet  waarin  het  meerderheidsaandeel  niet  altijd  vanzelfsprekend  is.  In   de  interviews  konden  er  drie  visies  worden  geïdentificeerd  op  de  meest  gunstige   ondernemingsvorm   voor   buitenlandse   ondernemingen:   Deze   visies   zijn:   pro   EJV,   neutraal,  en  pro  WFOE.     De  geïnterviewden  met  een  pro-­‐EVJ  visie  hechten  voornamelijk  waarde  aan  het   feit  dat  hierin  samen  met  een  ervaren  Chinese  partner  wordt  gewerkt.  Dit  is  voor   hen   het   belangrijkste   voordeel.   De   lokale   partner   zal   veel   zaken   sneller   voor   elkaar   kunnen   krijgen   dan   een   buitenlands   bedrijf   doordat   er   ervaring   en   een   netwerk   aanwezig   is.   Het   nadeel   is   echter   dat   in   principe   alle   informatie   gedeeld   hoort  te  worden  en  er  geen  volledige  controle  is  over  de  sturing  van  het  bedrijf.   Vaak   heeft   de   lokale   partner   praktisch   gezien   meer   controle,   alleen   al   omdat   deze  in  China  is  gelokaliseerd.       De  mensen  met  een  pro-­‐WFOE  visie  hechten  vooral  veel  waarde  aan  de  volledige   zeggenschap  over  de  gang  van  zaken  binnen  het  bedrijf.  Vaak  kwam  naar  voren   dat   er   met   een   WFOE   betere   bescherming   van   het   intellectueel   eigendom   kan   plaatsvinden,   aangezien   er   geen   Chinese   partner   is   welke   recht   heeft   op   alle   bedrijfsinformatie.  Dit  voordeel  weegt  voor  hen  zwaarder  dan  het  netwerk  en  de   snelheid  die  de  joint-­‐venture  biedt.    

 

5  

  In  de  neutrale  visie  zal  de  keuze  tussen  een  WFOE  of  een  EVJ  volledig  afhangen   van   de   omstandigheden   van   het   geval.   In   de   praktijk   zal   het   verschil   tussen   de   drie   verschillende   visies   niet   zwart-­‐wit   zijn.   De   neutrale   visie   zal   vaak   in   combinatie  met  een  van  de  andere  visies  voorkomen.       IE  recht  &  handhaving   Het   beschermen   van   intellectueel   eigendom   is   volgens   de   geïnterviewden   een   van   de   grootste   uitdagingen   bij   het   ondernemen   in   China.   Doordat   er   in   China   geen   sprake   is   van   directe   werking   van   internationale   verdragen   is   nationale   wetgeving   vereist.   Hoewel   er   de   laatste   jaren   door   de   overheid   flink   aan   het   intellectueel   eigendomsrecht   gesleuteld   is,   laat   de   handhaving   vaak   nog   te   wensen  over.  Daarbij  bestaat  er  een  probleem  met  de  competentie  van  rechters.   IE  recht  in  China  is  relatief  jong.  De  eerste  wetten  dateren  uit  de  tweede  helft  van   de   jaren   90’.   Het   gevolg   hiervan   is   dat   het   Chinese   systeem   en   de   rechters   nog   niet   optimaal   op   dit   soort   recht   zijn   ingesteld.   Rechtsgang   duurt   lang,   kennis   van   zaken   is   laag,   en   er   is   geen   grote   hoeveelheid   jurisprudentie   om   je   op   te   beroepen.   Hierin   worden   echter   wel   grote   stappen   gezet.   Zo   staat   er   voor   volgend   jaar   de   opening   van   het   eerste   gespecialiseerde   IE   recht   hof   in   Shanghai   op  de  planning.  Bovendien  is  er  in  mei  2014  nog  een  nieuwe  wet  op  dit  gebied  in   werking   getreden.   Verder   mag   er   niet   op   het   niveau   van   de   laagste   rechtbank   geprocedeerd  worden  over  IE.       China   is   op   dit   moment   wereldwijd   de   grootste   aanvrager   van   patenten.   In   Shanghai  alleen  al  zijn  er  in  2013  rond  de  86,450  patenten  aangevraagd  waarvan   meer  dan  50%  is  geaccepteerd.  Dit  hoge  percentage  komt  onder  andere  door  de   targets   die   van   bovenaf   opgelegd   worden.   Echter,   volgens   de   persoonlijke   opinie   van  onze  gesprekspartner  bij  het  Shanghai  Intellectual  Property  Administration   (SIPA)   is   60%   van   deze   patenten   slecht,   zwak   of   nutteloos.   Hoewel   Chinese   bedrijven   wel   de   waarde   van   patenten   beter   zijn   gaan   inzien,   zie   je   dat   het   aanmoedigingsbeleid   van   Chinese   overheden   nog   steeds   een   slechte   invloed   heeft  op  de  kwaliteit  van  de  patenten.     Een   veel   gemaakte   fout   bij   het   opzetten   van   ondernemingen   in   China   door   buitenlanders   betreft   de   handelsnaam.   Een   mooi   voorbeeld   is   de   handelsnaamregistratie   van   koffieketen   Starbucks.   Zij   had   bijvoorbeeld   in   eerste   instantie   alleen   haar   Engelse   handelsnaam   geregistreerd.   Dit   leidde   er   toe   dat   er   vele   namaak   Starbucks   opkwamen   die   de   Chinese   versie   van   deze   naam   gebruikte.  Het  bedrijf  heeft  jarenlang  moeten  procederen  en  onderhandelen  om   alle  rechten  op  deze  namen  te  verkrijgen.  Als  bedrijf  moet  je  je  handelsnaam  dus   dubbel   laten   registreren   anders   geniet   je   niet   de   bescherming   waaraan   je   wellicht   in   eigen   (westers)   land   gewend   bent.   Daarbij   komt   dat   er   door   de   Chinese   rechtbanken   relatief   lage   vergoedingen   worden   gegeven   voor   schendingen  van  IE  rechten,  wat  bedrijven  vaak  weerhoudt  van  een  gang  naar  de   rechter.   Toch   wordt   naar   schatting   60%   van   de   IE   zaken   in   Shanghai   en   de   provincie  door  buitenlandse  bedrijven  geïnitieerd.       Een   relatief   onbekende,   maar   wellicht   betere   manier   van   handhaven   is   de   administratieve   weg.   Het   SIPA   is   bevoegd   in   haar   territoir   een   schending   van    

6  

intellectueel   eigendom   te   stoppen.   Hoewel   zij   geen   boetes   opleggen,   is   deze   manier   van   handhaven   vele   malen   sneller   dan   wanneer   je   naar   de   rechter   zou   stappen.  Bovendien  is  deze  manier  gratis.  Beide  wegen  kunnen  ook  naast  elkaar   bewandeld  worden.  Hoewel  dit  een  goed  alternatief  voor  procederen  lijkt,  wordt   er  in  de  praktijk  nog  niet  veel  gebruik  van  gemaakt.  Afgelopen  jaar  zijn  er  maar   zes   aanvragen   tot   handhaving   bij   SIPA   geweest,   tegenover   de   6,656   zaken   die   de   rechtbanken  in  Shanghai  hebben  verwerkt  in  datzelfde  jaar.     Contractrecht     Een  ander  interessant  punt  dat  tijdens  de  gesprekken  naar  voren  kwam  was  de   interpretatie   van   contracten   in   China.   De   waarde   hiervan   wordt   in   China   heel   anders   ingeschat.   Waar   er   in   Nederland   pas   een   contract   wordt   ondertekend   zodra   alle   onderhandelingen   rond   zijn,   is   het   in   China   heel   normaal   dat   er   na   het   ondertekenen   nog   allerlei   voorwaarden   veranderd   worden.   Zoals   veelvuldig   in   de   gesprekken   genoemd:   “Na   het   ondertekenen   van   een   contract   beginnen   de   onderhandelingen  pas”.        

4.   Politics      

Inleiding   Het   hoofddoel   van   de   subgroep   politics   is   om   inzicht   te   verkrijgen   in   het   politieke  systeem  in  China  aan  de  hand  van  de  politieke  structuur  van  de  lokale   en   centrale   overheid,   en   de   praktische   politieke   cultuur   die   bepaald   waar   en   hoe   besluitvorming  plaats  vindt.  Om  dit  te  doen  is  er  geprobeerd  in  contact  te  komen   met  politieke  officials  in  China.  Hoewel  dit  erg  moeilijk  bleek,  in  het  bijzonder  om   mensen   on-­‐the-­‐record   the   spreken,   is   het   uiteindelijk   gelukt   om   met   verschillende   politieke   experts   te   spreken.   Hieronder   waren   de   Nederlandse   Consul-­‐Generaal   Peter   Potman,   de   executive   director   van   het   Harvard   Business   Centre   in   Shanghai,  medeoprichter   van   de   eerste   UWC   in   China   Wang   Yi,   en   de   burgemeester   van   een   miljoenenstad   die   anoniem   wil   blijven.   De   gevonden   argumenten   voor   potentiële   snelle   realisatie   van   projecten   worden   elk   besproken.       Politieke  structuur  Chinese  overheid   Het   Chinese   politieke   systeem   wordt   gekenmerkt   door   een   ‘top-­‐down   approach’.   Dit  is  terug  te  vinden  in  zowel  de  hiërarchische  structuur  in  het  beleidsvormings-­‐ orgaan,   alsook   de   politieke   cultuur   in   het   besluitvormingsproces.   Het   beleid   wordt   gemaakt   en   uitgedragen   vanuit   de   centrale   overheid   naar   de   lokale   overheden,   en   er   is   weinig   inspraak   of   ruimte   voor   onderhandeling   van   lokale   overheden   over   de   inhoud   van   dit   centrale   plan.   Alhoewel   lokale   overheden   beleid   uitvoeren   binnen   de   lijnen   van   het   centrale   plan,   heeft   de   overheid   in   afgelopen   jaren   steeds   meer   verantwoordelijkheid   overgedragen   aan   lokale   overheden   om   zich   te   kunnen   ontwikkelen.   Als   gevolg   hiervan   ontstond   er   concurrentie   tussen   steden   om   aantrekkelijk   te   zijn   voor   (buitenlandse)   bedrijven   en   investeringen,   waarbij   het   niet   ongebruikelijk   is   om   speciale   gunstige  vestigingsvoorwaarden  te  hanteren.  Naast  de  relatie  tussen  de  centrale    

7  

overheid  en  lokale  overheden,  heeft  de  Chinese  Communistische  Partij  (CCP)  een   dominante  rol.  De  CCP  heeft  veel  invloed  op  de  uitvoering  van  het  beleid  op  ieder   niveau   omdat   iedere   politieke   functie   is   gecombineerd   met   een   partijlid   die   zo   toezicht   kan   houden.   Dit   is   deel   van   de   hiërarchische   politieke   cultuur   waarbij   mensen   lager   in   rang   altijd   verantwoordelijkheid   moeten   afdragen   aan   de   persoon  boven  hen  en  daardoor  minder  verantwoordelijkheid  nemen  of  juist  het   probleem   ‘doorgeven’.   Vanuit   dat   oogpunt   is   het   heel   duidelijk   in   de   Chinese   politiek   dat   iets   pas   echt   gerealiseerd   kan   worden   wanneer   dit   door   de   hoge   partijfunctionarissen  gesteund  of  besloten  wordt.       Chinese  overheid  en  economie   De  mate  van  betrokkenheid  van  de  Chinese  overheid  in  de  economie  is  vrij  uniek   in  de  wereld.  Het  is  een  ‘centraal  geplande  overheid’  met  directe  relaties  tot  de   economie.  Bijvoorbeeld,  de  overheid  heeft  directe  relaties  met  en  invloed  op  het   bankensysteem,   en   steunt   vele   bedrijven   die   dan   ‘state   owned’   of   ‘state   controlled’   zijn.   Zulke   bedrijven   hebben   vaak   monopolyposities   en/of   een   beschermde  positie  op  de  markt,  bijvoorbeeld  op  het  gebied  van  schuldpapier  en   investeringen.  Doordat  deze  bedrijven  worden  gesteund  door  de  overheid  is  er   niet  altijd  een  eerlijk  ‘level  playing  field’  en  kunnen  andere  bedrijven  daar  nadeel   van  ondervinden.  Het  gevolg  is  dat  de  overheid  vermengd  zit  in  het  economische   verkeer,   en   het   politieke   klimaat   een   grote   impact   heeft   op   het   doen   van   business.   Doordat   in   China   minder   mensen   de   beslissingen   maken,   kunnen   zij   ervoor   zorgen   dat   alles   ‘top-­‐bottom’   wordt   uitgevoerd.   Hieruit   blijkt   dus   duidelijk  dat  een  besluit  snel  gemaakt  kan  worden  wanneer  het  gesteund  wordt   vanuit  de  overheid,  wat  kan  leiden  tot  een  extreem  snelle  en  efficiënte  uitvoering   van   een   project.   Goede   voorbeelden   hiervan   zijn   het   aanleggen   van   het   metronetwerk  in  Shanghai  of  de  World  Expo  in  2010.       Economische  groei  in  Chinees  politiek  beleid   Economische   groei   is   van   groot   belang   voor   de   Chinese   politiek   en   staat   centraal   in   zowel   het   centrale   als   lokale   beleid.   Op   macroniveau   is   economische   groei   nodig  om  de  economie  draaiende  te  houden,  maar  voornamelijk  ook  om  sociale   en   politieke   stabiliteit   te   waarborgen.   Er   is   dus   een   grote   focus   op   het   genereren   van  meer  groei  in  GDP  (Gross  Domestic  Product).  Op  lokaal  niveau  betekent  dat   dat   politieke   leiders   onder   andere   worden   geëvalueerd   op   basis   van   een   ‘GDP   growth   target’.   Een   dergelijke   target   verschilt   per   regio   en   is   bedoeld   om   investeringen   te   stimuleren.   Als   gevolg   hiervan   worden   op   lokaal   niveau   soms   investeringen  gemaakt  die  niet  duurzaam  en  doordacht  zijn  op  de  lange  termijn.   De  afgelopen  jaren  is  er  veel  discussie  geweest  over  dit  beleid,  omdat  China  zich   sinds   Hu   Jintao   en   Xi   Jinping   meer   wil   richten   op   ’sustainable   development’   in   plaats  van  enkel  sterke  economische  groei.       Guanxi  en  overheidssteun?   De   Chinese   term   ‘Guanxi’   gaat   om   netwerk   en   vertrouwen   en   kan   helpen   in   business   omdat   het   vertrouwen   in   iemand   groter   is   wanneer   deze   is   aangeraden   door  een  bekende  of  door  de  overheid.  Het  is  van  groot  belang  om  ‘guanxi’  niet   gelijk   te   stellen   aan   corruptie,   en   om   een   nuance   aan   te   brengen   in   de   interpretatie   ervan.   Alhoewel   ‘guanxi’   af   en   toe   kan   worden   geschaduwd   door   corruptie,   is   ‘guanxi’   diepgeworteld   in   de   Chinese   cultuur   en   absoluut   niet   direct  

 

8  

gelijk  aan  corruptie.  Connecties  zijn  erg  belangrijk  in  China  en  kunnen   bijdragen   aan   het   succesvol   zakendoen   omdat   men   door   goede   relaties   de   juiste   mensen   binnen   een   hiërarchie   kan   benaderen.   Zoals   eerder   benoemd   is   geeft   een   contract   de   afsluiting   van   de   kennismakingsronde   aan,   het   is   slechts   een   intentieverklaring.  Door  relaties  te  onderhouden  kan  men  pas  tot  een  definitieve   overeenkomst  komen.  Echter,  een  project  kan  alleen  succesvol  worden  wanneer   het   kwalitatief   goed   is   en   er   een   wederzijds   voordeel   aanwezig   is,   het   kan   dus   niet  puur  op  basis  van  ‘guanxi’  worden  gerealiseerd.     Door  de  nauwe  verbondenheid  van  overheid  en  economie,  ligt  er  een  belangrijke   rol   voor   de   Nederlandse   overheid   in   het   ondersteunen   van   Nederlandse   bedrijven.   Door   weinig   gehoor   en   toegang   is   het   moeilijk   voor   Nederlandse   bedrijven   om   zich   aan   lokale   autoriteiten   te   laten   zien,   terwijl   deze   overheden   cruciaal  zijn  in  het  economisch  verkeer.  In  de  Chinese  context  worden  bedrijven   ook   vaak   gesteund   door   de   overheid,   dus   als   de   Nederlandse   overheid   steun   betuigt   aan   een   Nederlands   bedrijf   in   China   zorgt   dat   voor   meer   geloofwaardigheid.     Impact  urbanisatie  op  de  Chinese  politiek   Urbanisatie   vormt   een   grote   uitdaging   voor   zowel   het   centrale   als   lokale   politieke  beleid.  Industrialisering  is  een  belangrijke  driver  van  urbanisatie.  Door   de   groei   van   stedelijke   gebieden   zijn   er   cruciale   veranderingen   in   het   beleid   nodig,   bijvoorbeeld   door   het   verplaatsen   van   ‘investment   climates’   en   het   verspreiden   van   het   stedelijk   zwaartepunt   naar   het   westen   van   China.   Ook   zijn   er   in   de   afgelopen   jaren   veel   mensen   naar   de   stad   getrokken,   en   door   het   ‘hukou   household  registration  system’  zijn  dit  nu  ongeregistreerde  migranten  in  de  stad.   Deze   migranten   zijn   een   belangrijke   ‘pillar’   in   de   economie   van   de   stad,   maar   vormen   ook   een   enorme   druk   op   de   ‘social   costs’.   Daardoor   is   op   grote   schaal   een   discrepantie   tussen   belasting   inkomsten   en   ‘social   costs’   voor   de   lokale   overheden,  alsmede  een  verlaagde  sociale  zekerheid  voor  een  groot  deel  van  de   Chinese  populatie.        

5.  Ervaringen  bedrijfsleven    

Inleiding   De   subgroep   business   onderzocht   of   de   aangedragen   trend   van   snelle   realisatie   van   projecten   ondersteund   wordt   door   meerdere   Nederlandse   ondernemers.   Hiervoor   zijn   er   verschillende   Nederlandse   ondernemers   geïnterviewd   die   in   China   werkzaam   zijn.   Daaronder   is   een   groot   deel   architecten   en   real-­‐estate   ontwikkelaars,   omdat   dergelijke   grote   projecten   vaak   onderworpen   zijn   aan   de   Chinese  overheid  bij  de  realisatie  ervan,  en  omdat  de  urbanisatie  van  China  leunt   op  de  ontwikkeling  van  voldoende  leefruimte  in  de  steden.       Experts  aan  het  woord     Tijdens  de  interviews  keerde  een  aantal  thema’s  steeds  terug  wanneer  het  ging   om   de   vraag   waarom   projecten   in   China   sneller   gerealiseerd   kunnen   worden.   Wederom   was   een   veel   gehoord   argument   dat   van   de   kracht   van   ‘guanxi’.   Zo    

9  

bleek   uit   een   interview   met   een   projectontwikkelaar   die   anoniem   wil   blijven   dat   guanxi   voornamelijk   ontstaat   bij   gebrek   aan   een   goed   werkend   legaal   systeem.   Men  doet  voornamelijk  zaken  met  mensen  die  ze  vertrouwen  en  die  lid  zijn  van   een  netwerk  die  zal  ‘straffen’  op  het  moment  dat  vertrouwen  beschaamd  wordt.   Het  kan  worden  gezien  als  een  continue  ruil  van  gunsten.  Hoewel  je  niet  direct   voordeel  haalt  uit  het  verlenen  van  gunsten,  vergroot  het  wel  je  aanzien  binnen   het  netwerk.  Er  werd  gesteld:  “You  might  say  that  guanxi  is  an  expanded  version   of  doing  business  with  family”.       Tatjana  Djordjevic,  een  architecte  die  heeft  meegewerkt  aan  de  Shanghai  tower,   stelde  “corruption  is  guanxi,  you  just  call  it  different”.  Dit  blijkt  de  visie  van  veel   westerlingen   te   zijn   als   het   gaat   om   guanxi.   Een   Chinese   projectontwikkelaar   die   graag  anoniem  wil  blijven  stelde  echter  dat  corruptie  ontstaat  wanneer  er  geen   guanxi   is,   wanneer   je   geen   gebruik   kan   maken   van   een   goed   netwerk.   Robin   Tabbers,  een  Nederlandse  advocaat  die  werkzaam  is  bij  R&P  Lawyers  stelde  dat   corruptie   bovendien   niet   per   definitie   slecht   is,   in   die   zin   dat   het   geld   alleen   in   privésferen  wordt  uitgegeven.  Het  geld  dat  onder  de  tafel  wordt  doorgeschoven   verdwijnt   niet   in   de   zakken   van   zakenmannen,   maar   wordt   geïnvesteerd   in   grootschalige  bouwprojecten.  Natuurlijk  verdienen  zij  hier  weer  ontzettend  veel   geld   mee,   maar   op   zijn   minst   wordt   er   in   ieder   geval   wel   bijgedragen   aan   werkgelegenheid.   Guanxi   blijkt   in   bepaalde   sectoren   ook   belangrijker   dan   andere.   In   de   manufacturing   sector   zal   men   er   hoogstwaarschijnlijk   meer   mee   te   maken   hebben.   De   schaarste   van   grondstoffen   zorgt   voor   grote   overheidsbemoeienis,  wat  er  toe  leidt  dat  guanxi  een  grotere  rol  speelt.     Het  lijkt  een  open  deur  intrappen,  maar  uit  de  interviews  bleek  dat  een  tweede   reden   waarom   projecten   sneller   gerealiseerd   kunnen   worden   liggen   in   lage   arbeidskosten  en  lange  werkdagen.     Tot  slot  bleek  het  argument  van  ‘white  faces’  nog  steeds  geldig  te  zijn.  Zo  stelde   Reijer   Pielkenoord,   architect   bij   Logon,   dat   nog   steeds   de   cultuur   heerst   van   ‘white   faces   are   better’.   Dit   is   echter   ook   weer   afhankelijk   van   de   regio   waarin   men   opereert.   In   sommige   regio’s   hebben   de   Chinese   (staats)bedrijven   zo’n   goede  positie  bij  de  belanghebbende  dat  zij  veel  projecten  toegespeeld  krijgen.     Tips  &  Tricks  van  Nederlandse  ondernemers  in  China   De   reden   waarom   veel   bedrijven   naar   China   trekken   is   niet   meer   met   het   idee   om   gebruik   te   maken   van   de   lage   arbeidskosten,   maar   om   de   aanwezigheid   in   China   in   de   toekomstige   markt.   Nederlandse   bedrijven   zijn   ongeveer   gelijk   verdeeld   over   de   sectoren,   waar   agri-­‐food   en   business   services   leidend   zijn.   Volgens  onderzoek  van  het  Ministerie  van  Buitenlandse  zaken,  en  dit  kunnen  wij   bevestigen   na   onze   gesprekken,   is   het   vinden   en   behouden   van   het   juiste   personeel   lastig   in   China.   ‘Job   hopping’   is   veel   voorkomend   in   China;   wanneer   een   Chinese   werknemer   een   betere   deal   krijgt   bij   de   buren   dan   is   de   kans   aannemelijk  dat  die  zal  vertrekken.       Voor  veel  Nederlandse  bedrijven  is  het  de  moeite  waard  om  te  kijken  welke  “Go-­‐ West   policies”   in   welke   regio   actief   zijn.   Dit   zijn   policies   in   gebieden   in   het  

 

10  

westen   van   China   die   graag   FDI   investment   willen   aantrekken   en   hiervoor   speciale  voordelen  beschikbaar  maken,  denk  hierbij  aan  o.a.  belastingvoordelen.      

6.   Conclusie    

  Naar  aanleiding  van  de  resultaten  van  de  drie  subgroepen  kan  er  een  conclusie   worden   getrokken.   Deze   bestaat   uit   een   opsomming   van   de   gevonden   argumenten  voor  het  snel  realiseren  van  projecten  die  zijn  gevonden  tijdens  het   onderzoek.   De   onderwerpen   worden   wederom   besproken   aan   de   hand   van   de   focusgroepen.         Legal   De   vier   business   areas   spelen   hierin   een   belangrijke   rol:   prohibited,   restricted,   allowed   en   encouraged.   Als   een   westers   bedrijf   encouraged   is   worden   bepaalde   zaken   vloeibaar   en   kan   de   guanxi   van   overheidsofficials   een   belangrijk   stimulerende   rol   spelen.   Daarnaast   speelt   het   vennootschapsrecht   in   China   een   belangrijke   rol.   De   structuur   waarmee   westerse   ondernemingen   de   Chinese   markt  kunnen  betreden  zijn  Wholly  Foreign  Owned  Enterprises  (WFOE)  of  Joint   Venture  (JV),  en  in  mindere  mate  het  Representative  Office.  Een  WFOE  geeft  de   onderneming  meer  controle  over  de  strategie  van  het  bedrijf,  het  aannemen  en   ontslaan   van   personeel,   en   keuzes   in   het   kader   van   IP   recht.   Een   JV   biedt   de   onderneming   toegang   tot   het   netwerk   en   de   guanxi   van   de   Chinese   lokale   bevolking,   maar   levert   vaak   moeilijkheden   op   doordat   IP   recht   in   China   heel   anders  werkt  en  daardoor  vaak  tot  teleurstellingen  leidt.  Voor  beide  keuzes  zijn   evenwel   voor-­‐   als   tegenstanders   en   argumenten   te   vinden.   De   afweging   tussen   controle   en   netwerk   beïnvloedt   het   tempo   waarmee   projecten   gerealiseerd   kunnen  worden  sterk.       Politics   De   overheid   en   economie   zijn   zeer   sterk   gemengd   in   China.   De   staatsbedrijven   zijn   omvangrijk   en   een   positie   in   een   staatsbedrijf   is   vaak   gelinkt   aan   iemands   positie   in   de   CCP.   Daarnaast   speelt   de   top-­‐down   approach   een   belangrijke   rol,   waarin   steeds   meer   verantwoordelijkheid   wordt   gelaten   aan   de   steden   en   lokale   overheden.   Belangrijk   daarin   is   het   feit   dat   lokale   officials   vaak   worden   beoordeeld  op  de  hoeveelheid  (GDP)  groei  zij  realiseren,  en  op  basis  daarvan  ook   promoties  en  betere  plekken  in  De  Partij  krijgen.  Het  binnenhalen  van  westerse   bedrijven   in   hun   regio   wordt   daardoor   sterk   gestimuleerd.   Ook   speelt   de   overheid  hier  een  veel  belangrijkere  rol  in  het  doen  van  zaken.  Het  Nederlandse   consulaat  vertegenwoordigt  de  Nederlandse  overheid  en  wordt  vaak  betrokken   om  te  ondersteunen  of  druk  uit  te  oefenen  bij  het  opzetten  van  business  in  China,   wat  de  snelheid  van  het  vormen  van  nieuwe  business  relaties  en  afspraken  sterk   stimuleert.   Uiteindelijk   komt   guanxi   in   de   overheid   ook   weer   sterk   terug:   “In   China   is   een   contract   is   een   intentieverklaring”,   de   relatie   en   het   onderhouden   van  contact  zijn  het  echte  contract.  “Bureaucratie  moet  bovenlangs”.       Business    

 

11  

Over   het   algemeen   is   iedereen   het   er   mee   eens   dat   zaken   in   China   veel   sneller   gerealiseerd  kunnen  worden  en  zien  de  ondernemers  dit  ook  terug  in  het  doen   van   hun   projecten   en   business.   Er   worden   verschillende   argumenten   genoemd   die   vaak   samenhangen   met   de   thema’s   guanxi,   het   juridische   systeem   en   handhaving   daarvan,   culturele   verschillen   rondom   top-­‐down   werken,   loss-­‐of-­‐ face,  de  arbeidskosten  en  arbeidsvoorwaarden.  Hoewel  iedereen  het  eens  is  met   de   hoofdstelling   worden   er   ook   argumenten   gegeven   waardoor   zaken   in   China   minder   handig   of   snel   gerealiseerd   worden.   Daartoe   behoort   het   “loss   of   face”   principe  waardoor  ondergeschikten  hun  superieuren  niet  zullen  zeggen  dat  een   initieel   plan   niet   haalbaar   is,   of   dat   er   ingegrepen   moet   worden   om   falen   te   voorkomen.   Daarbij   wil   de   overheid   over   real   estate   en   infrastructurele   projecten   de   laatste   hand   hebben.   Hierdoor   zijn   westerse   ontwerpers   en   architecten  vaak  meer  consultants  die  een  leidende  gedachte  uitzetten,  dan  dat   zij  daadwerkelijke  ontwikkelaars  zijn.       Tips  &  tricks   Tenslotte  een  opsomming  van  de  tips  die  de  geïnterviewden  hebben  meegegeven   op  basis  van  hun  ervaringen  voor  het  opereren  van  westerse  bedrijven  in  China.     1. Registreer  een  merknaam  in  het  Engels  én  in  het  Chinees.     2. Wees  voorzichtig  met  een  groot  vertrouwen  in  Chinese  medewerkers.  Ze   zijn   belangrijk,   maar   als   het   westerse   bedrijf     te   afhankelijk   is,   bestaat   het   risico   dat   er   informatie   wordt   achtergehouden,   doorgespeeld,   of   dat   de   business  wordt  overgenomen.       3. Maak   gebruik   van   adviseurs   die   al   in   China   gevestigd   zijn.   Accountants,   adviseurs   en   advocaten.   Het   is   niet   slim   om   ineens   20,000   euro   over   te   maken  naar  de  notaris  op  het  moment  dat  de  business  wordt  opgestart.     4. Zorg  ervoor  dat  er  een  controlerende  meerderheid  in  het  bedrijf  blijft  in   geval   van   samenwerking.   Helemaal   wanneer   uw   bedrijf   de   meeste   innovatieve  oplossingen  en  IP  ten  tafel  brengt.   5. Behoud   het   recht   om   het   management   zelf   te   benoemen   en   te   ontslaan.   Dit  vermindert  de  kans  om  buitenspel  te  worden  gezet.     6. Zorg   voor   een   betrouwbare   agent/distributeur   of   partner   die   bekend   is   met  de  Chinese  taal  en  cultuur  en  neem  de  tijd  om  deze  te  vinden.     7. Zorg   dat   het   duidelijk   is   met   welke   persoon   men   binnen   een   bedrijf   te   maken   heeft,   is   deze   wel   degelijk   aangesloten   bij   het   bedrijf   dat   hij   vertegenwoordigt?   Hiervoor   kan   gekeken   worden   naar   de   business   license.   Het   komt   vaak   voor   dat   iemand   zich   als   woordvoerder   van   een   bedrijf  voordoet  op  bijvoorbeeld  een  beurs,  maar  dat  na  aanbetaling  van   een  eerste  order  het  bedrijf  ineens  failliet  gaat.     8. Gebruik   een   betrouwbare   tolk   voor   onderhandelingen.   Het   is   belangrijk   dat   de   doeleinden   en   belangen   duidelijk   zijn   ondanks   de   taalbarrière.   Zorg  er  ook  voor  dat  de  contracten  in  het  Engels  en  Chinees  zijn  opgesteld   om  onduidelijkheden  te  voorkomen.   9. Een   contract   is   niet   zo   bindend   als   in   Nederland,   de   echte   onderhandelingen   beginnen   pas   na   de   eerste   krabbel.   Het   is   belangrijk   om  hier  rekening  mee  te  houden  in  de  eerste  afspraken.     10. KPI  van  regio’s  en  steden  in  China  zijn  o.a.  gebaseerd  op  GDP  groei  en  de   Foreign  Investment  quote:  hoeveel  kan  een  bepaalde  regio  binnen  halen?   Om   de   groei   van   8%   jaarlijks   te   halen   zijn   veel   steden   en   regio’s   bereid  

 

12  

om   WFOE’s   gunstige   regelingen   te   geven   om   ze   binnen   te   halen.   Ga   na   waar   u   zich   vestigt   en   ook   wanneer   voordelige   Go-­‐West   policies   verschuiven.    

 

13