DE HORST, KRITISCH EN BETROKKEN door Maarten van der Linde, docent geschiedenis van het Sociaal Werk, Instituut voor Social Work, Hogeschool Utrecht, maart 2010 Driebergen 1945 Academie van Kerk en Wereld 1953 School voor Maatschappelijk Werk 1959 Academie de Horst 1988 Hogeschool de Horst 2005 Fusie met Hogeschool Utrecht Amersfoort 2005 Instituut voor Social Work/DeHorst De Horst kent een rijke historie van 65 jaar die in deze kroniek verkort is weergegeven.
1941‐1945 VOORBEREIDING zomer 1941
1943‐1944
22‐1‐1945
Dr. J. Eijkman (1892‐1945), directeur van de Amsterdamse Maatschappij voor Jongemannen (AMVJ), is gijzelaar in concentratiekamp Buchenwald. Daar bespreekt hij met zijn vriend en medegijzelaar Nic de Graaf plannen voor een 'Nederlandse Academie voor Volksopvoeding' als zenuwcentrum voor een nieuwe bezieling van het Nederlandse volk, geïnspireerd vanuit de bijbel. Eijkman was sinds de jaren 1920 pionier van het open jeugdwerk in Amsterdam en Rotterdam. In juli 1940 verscheurde hij een voorloper van de Ariërverklaring en keerde zich later die maand tegen de Nederlandse Unie. Hij vond dat de NU illusies koesterde over de Duitse bezetter. Eijkman, wegens ziekte op 16 februari 1942 uit de gijzeling ontslagen, stelt een nota op en legt zijn plannen voor aan de Algemene Synode van de Nederlandse Hervormde Kerk. Hij werkt zijn plan voor een ‘Nederlandse Academie voor Volksopvoeding’ om tot een ‘Instituut Kerk en Wereld’ als conferentiecentrum, vormingscentrum en opleidingscentrum (‘Academie van Kerk en Wereld’). Eijkman, 52 jaar oud, overlijdt aan longkanker. Predikant/ relieus‐socialist / socioloog/ oprichter PvdA dr. Willem Banning en advocaat / kerkelijk organisator
1
mr. Wim Kist werken de plannen voor Kerk en Wereld uit. Zomer 1945 Aankoop van het landgoed 'De Horst' in Driebergen. Benoeming directie met als voorzitter ds. Frans Pop en leden: dr. Feitse Boerwinkel, mr. Wim Kist en E.M. (Buf) van Diffelen. In 1946 komt dr. Jan Rupp erbij. Banning wordt hoofddocent van de Academie.
1945‐1953 15‐11‐1945
Zomer 1947 1948‐1952
ACADEMIE VAN KERK EN WERELD Officiële opening van de Academie en het (gemengde) internaat. Openingscollege Dienende studie door Banning. De academie gaat van start met 23 vrouwen en 26 mannen. Al het onderwijs wordt verzorgd in villa 'De Horst' en enkele houten barakken. De academie leidt op voor evangelist en jeugdwerkleider. In eerste instantie duurt de opleiding voor jeugdwerkleider twee jaar. Daarna volgt een praktijkjaar en de leerlingen komen in het vierde jaar terug voor het afrondende jaar. De opleiding is dus vanaf het begin vier jaar. De afgestudeerden kunnen een gelofte afleggen en gaan dan als 'werker in kerkelijke arbeid' (wika) aan de slag. Het wika‐embleem: Rex – Dux – Lux – Pax: symbool voor betekenis van Christus als Koning – Leidsman – Licht – Vrede. Toelatingsvoorwaarden: middelbare school of kweekschool; toelatingsexamen is mogelijk. Vanaf zomer 1945 tot op heden zijn er toelatingsexamens afgelegd. Eerste groep van negen wika's gaat aan het werk. Na 1947 loopt het aantal aanmeldingen terug. Het aantal eerstejaars zakt onder de 20; in 1952 slechts 11 aanmeldingen
1952 Oprichting van het ministerie van Maatschappelijk Werk. mei/juni 1953 De Algemene Diakonale Raad van de Ned. Hervormde Kerk en Kerk en Wereld nemen het besluit om de opleiding tot (kerkelijk) maatschappelijk werker gezamenlijk ter hand te nemen (gezinszorg en kinderbescherming).
2
De academie wordt omgevormd tot...
1953‐1959 sept. 1953
1‐9‐1953
SCHOOL VOOR MAATSCHAPPELIJK WERK ‘DE HORST’ Start van School voor Maatschappelijk Werk De Horst – met overheidssubsidie. Het eerste jaar telt 22 leerlingen, het tweede jaar 19 en het vierde jaar 7; een school met in totaal 48 leerlingen. De opleiding duurt drie jaar en vier maanden. Daarna volgt de 'Eindcursus fundamentele vorming' van zes maanden die opleidt voor het kerkelijk examen evangelist. Er zijn nu drie (dag)opleidingen, eigenlijk uitgebreide specialisaties, met het diploma van de School voor Maatschappelijk Werk: a. Jeugdwerk/Vormingswerk, later Soc. Cultureel Vormingswerk (CMV) b. Maatschappelijk Werk: nu MWO c. Personeelswerk/Industriële Verhoudingen: een novum in Nederland; nu P&A. Dr. Feitse Boerwinkel (op foto rechts) wordt directeur van de School voor Maatschappelijk Werk (tot juni 1971). Hij blijft ook rector van het internaat, de woon‐ gemeenschap (tot 1‐9‐1963). In 1957 wordt drs. Jan Groenveld (foto links) adjunct‐directeur. De kleinschalige academie heeft levensbeschouwelijk, cultureel en politiek een creatieve en kritische cultuur.
1959‐1988 ACADEMIE DE HORST 1‐1‐1959
Jaarverslag 1959: De opleiding in zijn geheel, omvattende de School voor Maatschappelijk Werk, de Eindcursus (Evangelist) en het Internaat heet sedert januari 1959: Academie "De Horst". Dus niet: sociale academie De Horst
3
1‐9‐1960
Er zijn 161 wika's, 59 vrouwen en 102 mannen. 97 wika's zijn in dienst van kerkelijke organen. 92 wika's werken in een grote stad, 34 op het platteland en 35 hebben zowel met de stadsbevolking als met de plattelandsbevolking te maken.
In de jaren 1960 groeit het aantal studenten explosief. De academie groeit in alle opzichten (de gebouwen, het internaat, het leerplan) uit het jasje dat sinds 1945 werd aangemeten. 1961 Voor het eerst wil een aantal afgestudeerden de wika‐belofte niet meer afleggen. In 1964 wil geen van de afstuderenden nog een wika‐gelofte afleggen; zij willen nog wel ‘in leven en werk getuige van Jezus Christus zijn’, maar zien de belofte als iets uit een voorbije periode. Overbodig naast de geloofsbelijdenis. In juli 1965 leggen 8 (van de 20) afgestudeerden nog de wika‐belofte af. 1965‐1966 Kerk en Wereld wil van de gelofte af; einde van de binding van de wika’s aan Kerk en Wereld.
1961‐1966 DE URGENTIECURSUSSEN (NU: DEELTIJDOPLEIDINGEN) 1‐2‐1961
1‐1‐1962
15‐3‐1962
1‐2‐1963
Start Urgentiecursus Maatschappelijk Werk met een groep van 21 (13 vrouwen, 8 mannen). Vierjarige cursus. Minimum‐leeftijd 25 jaar. Toelatingsexamen mogelijk. Het stichtingsbestuur besluit tot officiële naamswijziging van School voor Maatschappelijk Werk naar Academie de Horst. Niet Sociale Academie, zoals de regering voorstelt, want daarmee zou, naar de mening van de Horstdirectie, eenzijdig de nadruk komen te liggen op het MW, terwijl ook de studierichtingen CW en PW vertegenwoordigd zijn. Start van de Part‐Time Opleiding hbo Personeelswerk' met 12 deelnemers, 11 mannen en 1 vrouw. Een novum in Nederland. Start eerste groep Urgentiecursus hbo Cultureel Werk
4
1‐9‐1964 1‐2‐1966 1‐8‐1967
Start eerste groep mbo‐inrichtingswerk Start eerste groep Urgentieopleiding hbo Inrichtingswerk De eerste paal van het nieuwe schoolgebouw aan Horstlaan 2 wordt de grond ingeheid.
Januari 1969 Nieuwe gebouw Horstlaan 2 klaar.
1966‐1978 POLITISERING EN DEMOCRATISERING 24‐2‐1966 Febr. 1968
1968/69
Febr. 1969
juni‐1969 1969
14‐1‐1970 16‐1‐1970
Podiumavond met Roel van Duyn over provo, provotariaat en klootjesvolk. Opening van de urgentiecursus MW met rede van dr. H. Ph. Milikowski: 'De creatieve cliënt'. Milikowski is spraakmakend met zijn kritiek op het maatschappelijk werk. In dit cursusjaar is "in alle afdelingen een diepgaand proces van heroriëntering en herstructurering op gang gekomen". (Jaarverslag) Demokratisering afdeling Dagopleiding Maatschappelijk Werk. In maart een DM‐dag met besluitvorming volgens 'one man‐one vote'. Dianne Bosch (Dagopleiding CW) eindexamenskriptie: 'Pleidooi voor projektonderwijs'. E.E. Behrend en C. Louwerse: Projektonderwijs en Sociale Akademie, Horstcahier 2 (nieuwe serie). Zij zijn Hoofd van resp. Dagopleiding MW en Dagopleiding CW. Openbare bestuursvergadering met 100 aanwezigen. Het Stichtingsbestuur verklaart zich loyaal aan het demokratiseringsproces en is bereid om mandaat ter beschikking te stellen.
5
21‐3‐1970
april‐1970
29‐4‐1970
22‐6‐1971
Sept. 1971 Sept. 1971
Eerste Algemeen Kongres van docenten, medewerkers en studenten op basis van 'one man‐one vote'; 386 stemmen uitgebracht. Vorming van 'Horstgroeperingen' (partijen) met het oog op de verkiezingen voor de ‘Raad van Gedeputeerden’ (voorloper medezeggenschapsraad): HG‐1 Kritisch Agogische Academie; HG‐2 Proeve van een vroegtijdige kabouterpartij; HG‐3 Garantie goed onderwijsbestel in een pluriforme academie; HG‐4 Lijst R.O.O.D.: Radicaal Ontwerp van Opstandige Democraten voor een akademie als studie‐ en aktiecentrum. Eerste vergadering van de Raad van Gedeputeerden. Nora van Riet en Chris Eggink zijn voorzitter. Paritair samengesteld studenten/medewerkers. HG‐1 vijf zetels; HG‐3 vier zetels en HG4 twee zetels. Kongres. Directeur drs. Jan Groeneveld door Bestuur voorgedragen als opvolger van Boerwinkel. Hij wordt gekozen, met alleen HG‐4 tegen. Dit verzet van HG‐4 tegen Groeneveld wordt aanleiding tot ontstaan van de ‘alternatieve beweging’. Naar een strategie en methodiek van sociale aktie door Piet Reckman. 2e druk dec. 1971; 3e druk maart 1972. Groep van 58 tweedejaarsstudenten en docenten Piet Reckman, Pier van Gorkum, Bert ter Schegget, Rudi van Roon, Theo Jonkergouw en Hein Cras vormen een ‘Alternatieve Academie’. Uitgangspunt voor het onderwijs vormen een drietal stellingen (de roemruchte 'marxistisch‐leninistische beginselen'): 1. De ekonomische onderbouw is bepalend voor de verhoudingen in de samenleving; 2. De machtelozen moeten niet individueel geholpen, maar in groepen georganiseerd worden; 3. Autoritaire structuren willen altijd met demokratische middelen bestreden worden. September‐november escalatie conflicten binnen de Horst.
6
9‐dec‐1971
9 dec. 1971
Dec. 1971 29 dec. 1971
1976‐1990
Onderwijsminister Chris van Veen (CHU) spreekt zijn bezorgdheid uit over de ontwikkelingen op Academie de Horst. Aanleiding is het te laat indienen van het leerplan. Dreigt de subsidie te zullen intrekken wanneer niet op "uiterst korte termijn" die dingen worden veranderd die "in strijd zijn met de onderwijswet". Vraagt: 'Hoe christelijk is de Horst nog?' Kongres. Directeur Jan Groeneveld en adjunct‐directeur Lenie Dekema worden per motie van hun direktiefunkties ontheven. De landelijke pers gaat zich Academie de Horst bemoeien. Kongres. Ontknoping van het conflict. Jan Groeneveld bereid om terug te treden en per 1‐8‐1972 op te treden als adjunct‐directeur. Erik Behrend (2e van links) wordt met grote meerderheid van stemmen gekozen tot directeur.
Piet Reckman adjunct‐directeur Onderwijs
1976‐1992 BIJZONDERE LEERROUTES 1976
1977
Sinds 1976‐1977 bestaan binnen cultureel werk en maatschappelijk werk speciale vrouwengroepen en –projecten.
Chileense vluchteling‐docent Bincho Alaracon en vluchteling‐studenten uit Latijns‐Amerika richten Werkgroep Latijns Amerika (WLA) op.
7
1980
Docent Hein Cras richt met collega’s en studenten de Werkgroep Buitenlandse Arbeiders (WBA) op. De WBA is vooral gericht op studenten afkomstig uit Turkije en Marokko.
1981
Docenten va Surinaamse en Antilliaanse afkomst richten de SurAnt‐groep op. Uit WLA, WBA en SurAnt ontstaat de als aparte afdeling functionerende Interculturele Leerroute (IL), ook genoemd Leerroute Multi‐etnisch Welzijnswerk.
1981‐1992
1984 1984 Vanaf 1992
Oprichting van zelfstandige vierjarige Vrouwenleerroute MW/CW, later HBO Vrouwen en Welzijn. Leerroute Theologie en Maatschappij. Opheffing / re‐integratie zelfstandige leerroutes.
1984‐1986 FUSEREN: JA OF NEE 1984
8‐10‐1985
31‐5‐1986
Minister van Onderwijs Wim Deetman lanceert schaalvergrotingsoperatie: Schaalvergroting – Taakverdeling ‐ Concentratie (STC‐operatie). De circa vierhonderd hbo‐instellingen moeten fuseren en grote hogescholen vormen. De opheffingsgrens is 600 studenten. Fusiebesprekingen tussen De Horst, De Nijenburgh, Middeloo en De Jelburg verlopen in goede harmonie. Kongres over de fusie. Ondertekening van Besturenfusieplan IHBO Midden Nederland akkoord. Motie met voorwaarden Jef Helmer aanvaard met 47 stemmen vóór, 13 tegen en 2 onthoudingen. Afscheid van algemeen directeur Erik Behrend (foto). Afscheidsrede: 'Horst‐Kultuur'. Peter Frederiks nieuwe algemeen directeur
8
10‐11‐1986
Kongres besluit niet toe te treden tot de Hogeschool Midden Nederland en 'zelfstandig samenwerkend' verder te gaan.
1987‐1996 DE HORST: NIEUWE PERIODE VAN GROEI 5‐1‐1987 Staf‐studieweek hele academie: brainstormen over nieuwe onderwijsmogelijkheden en werken aan het Instellingswerkplan (IWP). 27‐1‐1987
Notitie Schoolontwikkeling door onderwijsdirecteur Piet Reckman. In de loop van 1987 verschijnen een tweede en derde notitie schoolontwikkeling.
voorjaar 1987 Studiecentrum De Horst gaat van start met als docent Rinze Vissia als coördinator. Nov. 1987 De Horst gaat i.s.m. Hogeschool Midden Nederland de urgentieprogramma's Basisedukatie verzorgen. 5‐1‐1988 Directeur Peter Frederiks kondigt tijdens Nieuwjaars‐ bijeenkomst aan dat Akademie de Horst met ingang van heden 'Hogeschool de Horst' zal heten. 1‐9‐1988 Start van een nieuwe leerroute: POA‐3. Een parttime‐ opleiding P&A met een voltijds onderwijsprogramma. 1‐9‐1988 Start van een opleiding voor randgroepjongeren‐ werkers binnen mbo inrichtings‐werk. Met extra financiering van het ministerie. 1988‐1989 Fusie‐aanzoeken van drie opleidingen op antroposofische grondslag: Vrije Pedagogische Akademie, de Prins en de Wervel, worden door de Horst afgeslagen. 2‐2‐1989 Feestelijke opening nieuwe dépendance 'De Vijver' (voormalige Leinweber‐school aan de Vijverlaan). Einde 1989 Peter Frederiks neemt ontslag. Hendrik Quint interim‐directeur. Mary Franken treedt zomer 1990 aan als directielid (tot 1994) 1991‐1996 Paul Beugels, directeur / voorzitter CvB van De Horst.
9
1996
Nr. 1 positie De Horst in HBO in Keuzegids Hoger Onderwijs. Dit blijft de komende jaren zo.
1996‐2005 OPNIEUW: FUSEREN JA OF NEE? 1996‐1999 1996‐1997
1999
1999‐2002 2002‐2003 2003‐2005
Cees Verspuij voorzitter CvB. Levensvatbaarheid De Horst ter discussie. Fusieplannen Hogeschool de Horst met Hogeschool IJselland (Deventer) worden gelanceerd en weer afgeblazen. Samenwerkingsovereenkomst De Horst – Hogeschool van Utrecht; CvB‐HvU‐voorzitter Henk de Greef voorzitter Stichtingsbestuur De Horst. Ron Rooswinkel directeur Hogeschool de Horst. Interim‐directeuren Ela van Tuyl en Rita van Odenhoven Margriet Jongerius directeur
1998‐2005 SAMENWERKING EN FUSIE Midden jaren '90 bleek de kwetsbaarheid van een kleine hogeschool, vooral wat betreft investeringen in ICT en opvangen van periodes waarin de studenten‐instroom terugloopt. Na veel schermutselingen werd in 1998 een constructie gevonden van aanleunen tegen de Hogeschool van Utrecht met behoud van juridische en onderwijsinhoudelijke autonomie. Daarin gold als belangrijk dat De Horst door de jaren heen een herkenbare identiteit had opgebouwd. Trefwoorden van het profiel van De Horst waren:
kleinschaligheid
niet schools
onderwijs op goed niveau
praktijkgerichtheid
10
blijvende aandacht voor emanciperend werken
traditie in intercultureel onderwijs,
korte lijnen student‐docent, management‐medewerkers.
Opvallend is dat bij nieuwe generaties studenten de naam van De Horst als ‘rode academie’ geen enkele associatie oproept. Ook dat is geschiedenis geworden. Veel bepalender sinds 1996 is voor hen de toppositie die Hogeschool De Horst inneemt in de Keuzegids voor het Hoger Onderwijs. 2004
Hogeschool De Horst en Hogeschool van Utrecht maken bekend dat zij willen fuseren met behoud van eigen identiteit van Hogeschool De Horst.
21 mei 2005 Grootse reünie en afscheidsfeest De Horst. Met meer dan duizend oud‐studenten. Hieronder achtereenvolgens: Reünie en afscheid Driebergen; medewerkers administratie en facilitair; docenten en (oud) directeuren)
11
12
Augustus 2005 Fusie De Horst met Hogeschool Utrecht. De opleidingen CMV, MWD en SPH verhuizen naar Berkenweg 11 te Amersfoort. Zij gaan door onder de naam Instituut voor Social Work/ De Horst. Anneke Menger, voorheen manager MWD op De Horst, is in 2005‐2006 directeur van het nieuwe Instituut voor Social Work. De opleiding P&A gaat naar het Instituut voor Arbeid en Organisatie aan de Heidelberglaan 7 te Utrecht. Juli 2008 De lichting die in Driebergen met de studie is begonnen, studeert in Amersfoort af. Juli 2009 De eerste lichting die in amersfoort is begnnen, studeert af.
INFORMATIEBRONNEN ‘Bronnen en Verhalen’ op de Alumnipagina Social Work / Geschiedenis De Horst M. van der Linde (2006), Feitse Boerwinkel, inclusief denker. Horstcahier 26. Amersfoort: CSW/ De Horst. 108 p. M. van der Linde (2005), De Horst 1945‐2005. Biografie van een buitenbeentje. Amsterdam: SWP. 176 p. M. van der Linde (2003), Het visioen van Eijkman. Dr. J. Eijkman, de Amsterdamse Maatschappij voor Jongemannen en de vernieuwing van Nederland 1892‐1945. Hilversum: Verloren. 457 p.
13
M. van der Linde (1995), Werkelijk, ik kan alles. Werkers in kerkelijke arbeid in de Nederlandse Hervormde Kerk 1945‐1966. Proefschrift Universiteit Utrecht. Zoetermeer: Boekencentrum. 534 p.
M. van der Linde (1991), De Horst 1945-1990. Beelden van een bewogen verleden. Driebergen: Hogeschool De Horst. 164 p.
14
