De hoofddoek in het Vlaamse onderwijs

Stof tot nadenken

De hoofddoek in het Vlaamse onderwijs

OPINIE

Wie behoudt zijn rechten en wie geeft ze af?

I

s onze samenleving een bange ouwe taart

of niet kunnen toestaan op school. Wat als de grond­

geworden? Want dat is wel waar het op lijkt. En

wettelijke rechten van de ene botsen met die van de

de berichtgeving in onze media doet er ook geen

andere? Moslimmeisjes die geen hoofddoek dragen,

goed aan. België is bang van moslims. Bang dat

kunnen makkelijk onder druk gezet worden als de

ze onze jobs komen inpikken, onze auto’s stelen en onze

meerderheid van de moslimmeisjes op school er wel

jongeren aanzetten tot druggebruik. Er zijn zo veel

een draagt. Beide partijen moeten het recht hebben

vooroordelen dat we zelfs niet meer de moeite doen om

zichzelf te zijn. En de niet-moslimleerlingen ook. Wie

na te gaan of ze kloppen. Want waar rook is, is vuur.

moet er dan zijn rechten behouden en wie moet ze

Toch? En ze willen zich niet aanpassen, anders zouden

afgeven?

ze niet zo vasthouden aan die hoofddoek. We vergeten voor het gemak even dat joden een keppeltje dragen en

Een speelplaats is een mini-samenleving zegt men wel

nonnetjes een kap en dat lange gewaden ook tot hun

eens. De problemen die zich daar voordoen, gebeuren

dagelijkse outfit behoren. En dat is makkelijk te verge­

ook op grotere schaal in de rest van de samenleving.

ten, zij zitten namelijk niet bij onze jongeren in de klas.

Hopen we dat als de moslims minder zichtbaar zijn op school, ze dat ook zullen zijn in de rest van de maat­

Het hoofddoekendebat in het Vlaamse onderwijs

schappij? En wat zegt dat over ons land en over de

is slechts het topje van de ijsberg. Onder het water­

waarden die we willen nastreven?

oppervlak sluimert het echte probleem. Hoe ver reikt de draagkracht van onze Belgische democratie? We zijn er na vier jaar nog niet uit of we de hoofddoek nu wel

Emily Van Campenhout

Het sneeuwbaleffect van Atheneum Antwerpen

“Scholen zijn bang van het aanzuigeffect” Het hoofddoekendebat binnen het Vlaamse onderwijs is weer brandend actueel. Toch sleept de zaak al bijna vier jaar aan en veel vooruitgang werd er in tussentijd niet geboekt. Maar in september komt daar waarschijnlijk verandering in. In theorie dan toch, want in de praktijk verandert er niets.

Op 1 september 2013 zal in elke school van het Vlaamse

hoofddoek droeg. (GvA 23/06/09) Bovendien waren zij

Gemeenschapsonderwijs (GO!) een algemeen verbod

toen de enige school in de Antwerpse binnenstad waar

op het dragen van levensbeschouwelijke kentekens

de hoofddoek nog toegelaten was. Om zich te verdedi­

ingaan. In februari stuurde de centrale raad van het

gen tegen de kritiek, schreef Heremans het boek ‘Een

GO! een omzendbrief naar al haar directies met daarin

tip van de sluier’. Daarin legt zij uit waarom het verbod

de uitleg voor de maatregel. Er werd ook een soort

binnen haar diversiteitsbeleid past. Met het boek wil

overgangsmaatregel, een uitdoofscenario, voorzien. Om

Heremans ook meegeven dat het hoofddoekendebat

het verbod minder drastisch te maken, kunnen scholen

slechts het tipje van de sluier of het topje van de ijsberg

beslissen om het verbod niet te laten gelden voor

is van een brede sociale problematiek.

leerlingen die al ingeschreven waren en voordien al een hoofddoek droegen. Dat wil zeggen dat enkel nieuwe

In Antwerpen bestaat in de praktijk al een algemeen

inschrijvingen het verbod moeten volgen. Veel scholen

verbod in zowel het katholiek, stedelijk, gemeenschaps-

doen dat niet en gaan ineens voor de korte pijn.

als provinciaal onderwijs. In 2009 beslisten de vier onderwijsinstanties dat het toelaten van de hoofd­

‘Tipje van de sluier’

doek in enkele scholen, het onderwijs in Antwerpen

De bal is aan het rollen gegaan nadat in 2009 het

ontwricht. In Limburg zijn er nog amper twee scholen

Koninklijk Atheneum in Antwerpen besliste een alge­

uit het vrije onderwijsnet die de hoofddoek toelaten.

meen verbod op het dragen van levensbeschouwelijke

Katholieke school Sint-Jozefinstituut in Bokrijk pleitte

kentekens in te stellen. Directrice Karin Heremans

enkele jaren geleden nog voor de hoofddoek maar

verklaarde aan Gazet van Antwerpen dat ongeveer

weigert hem vanaf september toch ook. “We merken

zestig procent van de moslimmeisjes in haar school een

dat steeds meer ouders en meisjes onze school kiezen

© EMILY VAN CAMPENHOUT

Vanaf 1 september 2013 zijn hoofddoeken officieel niet meer welkom in de scholen van het Vlaamse gemeenschapsonderwijs.

omwille van de hoofddoek en niet omwille van ons

zijn op alle gedragsregels die sommigen in naam van

onderwijsproject”, verklaart directrice Marida Nijs

de islam menen te moeten volgen. Kritische opmer­

aan Het Belang van Limburg. (HBvL 11/02/13) Scholen

kingen over het aanvaarden van enkele van die regels

volgen elkaars voorbeeld omdat ze schrik hebben van

en gebruiken kunnen ernstig gefundeerd zijn”, meent

het zogenaamde ‘aanzuigeffect’. Als zij de enige school

Vermeersch in zijn studie. “Het is een onverantwoorde wijze van argumenteren om dergelijke bezwaren syste­

“Overheid laat schooldirecties de kastanjes uit het vuur halen” Etienne Vermeersch

matisch aan overdraagzaamheid, machismo, islamofo­ bie of racisme toe te schrijven.” Verder vindt Vermeersch het niet kunnen dat de over­ heid de afzonderlijke schooldirecties de kastanjes uit het vuur laat halen. Daarbij lopen zij het risico slachtof­ fer te worden van haatcampagnes of teruggefloten te worden door de rechter. “De volksvertegenwoordigers moeten dringend het kader schetsen waarbinnen een hoofddoekenverbod toelaatbaar is”, aldus Vermeersch in zijn studie drie jaar geleden. Dat is in tussentijd nog

zijn waar de hoofddoek nog mag, komen alle moslim­ meisjes met hoofddoek naar hun school en hebben zij geen diversiteit meer.

Grondrechten Ook Gentse moraalfilosoof Etienne Vermeersch is voor een hoofddoekenverbod op school. In zijn studie uit 2010 ‘De islam en de hoofddoek in België: een bredere benadering’ legt hij uit waarom grondrechten niet absoluut zijn. “Het is niet evident dat de grondrechten inzake godsdienstvrijheid probleemloos van toepassing

steeds niet gebeurd.

▪

© EMILY VAN CAMPENHOUT

Afgevaardigd bestuurder van het gemeenschapsonderwijs, Raymonda Verdyck verdedigt haar beslissing om het hoofddoekenverbod in te voeren.

INTERVIEW

Raymonda Verdyck verdedigt haar beslissing

“We kunnen niet anders dan doorgaan met het verbod” Afgevaardigd bestuurder van het gemeenschapsonderwijs (GO!), Raymonda Verdyck, pleit voor scholen met een goede sociale mix, diversiteit en openheid. “Maar in de praktijk zijn er toch enkele knelpunten”, legt Verdyck uit.

Het hoofddoekenverbod heeft een lange geschiedenis binnen het GO!. In 2009 slaagde u er niet in een algemeen

En waarom probeert u het nu opnieuw? Verdyck: “Doordat de zaak onontvankelijk werd

verbod op het dragen van levensbeschouwelijke kentekens

verklaard, werd ook de schorsing van het verbod

in te voeren. Wat ging er mis?

opgeheven. Toen konden wij niet anders dan doorgaan

Verdyck: “Het verbod op zich bestond al veel lan­

met de invoering van een algemeen verbod. Anders zou

ger, scholen konden namelijk zelf beslissen om zulke

heel het debat rond wie de verantwoordelijkheid ervoor

kentekens te verbieden. In 2009 stelde het Koninklijk

moet opnemen weer beginnen. Daarom gaat het hoofd­

Atheneum in Antwerpen zo’n verbod in maar daarover

doekenverbod in september 2013 in al onze scholen

werd een klacht ingediend bij de Raad van State. Die

van kracht. We zijn al zo lang aan het debatteren met

vroeg zich vervolgens af of het GO! dat wel mag laten

mensen binnen en buiten onze scholengemeenschap

beslissen door de scholen zelf of het moet doen via de

over hoe wij diversiteit en pluralisme zien. We vinden

centrale raad van alle scholen. De Raad van State is

het belangrijk dat leerlingen van alle overtuigingen

dan met die vraag naar het Grondwettelijk Hof gestapt.

naar onze scholen komen. Het is onze grondwettelijke

En het verbod werd opgeschort in afwachting van de

opdracht om neutraal onderwijs te respecteren en uit

uitspraak. Het Hof besloot uiteindelijk dat de centrale

te voeren. Vandaar dat we alle overtuigingen gelijk­

raad van het GO! voor alle scholen moest beslissen en

waardig met elkaar in dialoog willen laten gaan. En in

dus niet de scholen zelf. Helaas was de leerlinge die

een aantal scholen was dat niet meer mogelijk. Het gaat

de klacht had ingediend ondertussen afgestudeerd en

ook verder dan de hoofddoek. We krijgen ook vragen

werd de klacht onontvankelijk verklaard. Bij de Raad

rond gescheiden zwemmen voor meisjes en jongens, het

van State moet je namelijk een belang kunnen aanto­

inrichten van een gebedsruimte of zelfs gescheiden les

nen om de zaak te laten behandelen.”

voor jongens en meisjes. We respecteren alle levens­ overtuigingen maar het uiten en toepassen ervan hoort in de godsdienstvakken of de persoonlijke levenssfeer te gebeuren. Bij ons staat onderwijs centraal.”

Keuzevrijheid

biologie. Op het moment dat ze godsdienstles geven, mogen ze de kentekens en symbolen die daarbij horen

Betekent neutraliteit voor u dat alle leerlingen

dragen of in het lokaal ophangen. Zodra ze een ander

gelijk behandeld worden en dezelfde kansen

vak gaan geven, mogen ze deze kentekens niet meer

krijgen of dat ze zichzelf mogen zijn en dus hun

dragen. Zij dragen die dus niet de hele dag op school.

religie moeten kunnen uitdragen? Want beide

En dat geldt ook voor de leerlingen, in de godsdienstles

interpretaties worden gebruikt voor of tegen

mogen zij hun levensbeschouwelijke kentekens dragen.”

het verbod. Verdyck: “Als je een lijstje met pro en contra maakt,

Momenteel loopt er ook een nieuwe klacht

dan vind je inderdaad aan beide zijden dezelfde argu­

tegen het verbod, ingediend door onder andere

menten. Wij vinden dat mensen hun eigen overtuiging

Baas Over Eigen Hoofd (BOEH). Hoe staat het

mogen hebben en hun eigen identiteit moeten opbou­

daarmee?

wen. Maar dat moet ook mogelijk zijn. En dat was in

Verdyck: “Wij zijn de zaak mee aan het opvolgen en

sommige scholen niet het geval doordat er te veel aan­

brengen opnieuw onze argumenten aan. We zitten nu

dacht werd besteed aan een aantal religieuze symbolen.

met de situatie dat een algemeen verbod eigenlijk moet

Dus hebben we beslist deze symbolen weg te nemen.

omdat onze centrale raad één beslissing moet nemen

Iedereen moet voor zijn eigen mening kunnen opkomen

voor alle scholen. En aangezien we nu in de praktijk

zonder groepsdruk die de keuzevrijheid beperkt. Ik

brengen wat tijdens de vorige procedure beslist is,

vind dat we moeten evolueren naar scholen waar een

reken ik erop dat men het verbod niet zal schorsen of

goede sociale mix, diversiteit en openheid aanwezig is.

vernietigen. Anders moeten we de toestand laten zoals

Maar in de praktijk zijn er toch enkele knelpunten.”

die in het verleden was.” Hoopt u dat alle netten volgen met een verbod?

“Er was te veel aandacht voor religieuze symbolen”

Verdyck: “Ik denk dat we moeten praten met de andere onderwijsverstrekkers. Het kan niet zijn dat je alleen maar op één school de hoofddoek toelaat en op andere niet. Anders krijgt men de situatie dat jonge­ ren niet meer kiezen voor wat een school als opleiding aanbiedt maar dat men gaat kiezen voor een school waar levensbeschouwelijke kentekens worden toege­ laten. Het feit dat men in het stedelijk, gemeentelijk, provinciaal en katholiek onderwijs de beslissing aan de

Raymonda Verdyck

U heeft het over een aantal religieuze symbolen waaraan te veel aandacht wordt besteed. Kunnen we nog ontkennen dat het hier vooral om de hoofddoek gaat? Verdyck: “Het klopt dat de hoofddoek het meest zicht­ bare symbool is. Maar wij willen deze jonge mensen ongeacht hun levensovertuiging laten samenwerken en samenleven op school. Daarnaast willen we dat jonge­ ren keuzes maken op basis van hun talenten en geen school of richting kiezen omwille van het al dan niet toelaten van de hoofddoek.”

Dubbele opdracht Islamleraren mogen in het GO! wel een hoofddoek dragen als ze ‘in functie’ zijn. Wat houdt dat precies in? Verdyck: “Wel, in het GO! zijn wij verplicht alle erkende levensbeschouwingen in ons onderwijs aan te bieden. Daardoor hebben leraren soms ook een dubbele opdracht. Ze kunnen zowel leraar van een bepaalde godsdienst zijn als leraar wiskunde, nederlands of

scholen kan overlaten, is doordat zij niet onder dezelfde wetgeving vallen als wij.”

▪

INTERVIEW

Kitty Roggeman is strijdvaardig

“Hoofddoekenverbod is symbooldossier geworden” © EMILY VAN CAMPENHOUT

Volgens Kitty Roggeman, mede-oprichtster en lid van belangenorganisatie Baas Over Eigen Hoofd (BOEH) gaat het hoofddoekenverbod regelrecht in tegen de mensenrechten. “Als het nodig is, trekken we naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, zegt Roggeman.

Eind april diende BOEH samen met vijfentwintig andere belangen- en middenveldorganisaties een klacht in bij de Raad van State tegen het hoofddoekenverbod in het gemeenschapsonderwijs. Hoe ver staat het proces nu? Roggeman: “Bij de Raad van State duurt het altijd lang. Wij verwachten een uitspraak rond maart 2014. Het verzoekschrift werd ingediend in april dit jaar maar het gemeenschapsonderwijs (GO!) moet de tijd krijgen om haar ant­ woord te formuleren. En daarna krijgen onze advocaten recht op wederwoord. Kitty Roggeman van belangenorganisatie Baas Over Eigen Hoofd diende klacht in tegen het hoofddoekenverbod bij de Raad van State.

Er zijn dus nog heel wat stappen te gaan voor er een beslissing valt.” Wat verwacht u van de uitspraak? Roggeman: “We hopen natuurlijk dat zo’n verbod in tegenspraak blijkt met de rechten van de mens en de grondwet. Dat zou betekenen dat scholen en openbare diensten geen hoofddoekenverbod kunnen opleggen. Maar het kan net zo goed het omgekeerde zijn en dan moeten we opnieuw gaan kijken welke acties we ondernemen. Dan kunnen we altijd nog naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stappen. Onze advocaten hebben een dossier opgemaakt met zeer sterke argumenten. We verwijzen in de eerste plaats naar het recht op godsdienstvrijheid, niet alleen het hebben van een godsdienst maar ook het volgen van de voorschriften en het uiten ervan. Daarnaast is er ook het recht op onderwijs en de vrijheid van onderwijskeuze.”

Neutraal onderwijs

gemeenschap om haar eigen scholen op te richten. Maar ik begrijp dat de moslimgemeenschap het op

Het GO! motiveert het verbod met de stelling dat hun

deze manier wil doen als ze nergens anders terecht­

onderwijs ‘neutraal’ moet zijn.

kan. Tegenover de joodse gemeenschap is er een wat

Roggeman: “Dat klopt. Maar dat is hoe zij die

onverschillige houding, we laten ze maar doen. Maar

neutraliteit invullen. De overheid moet inderdaad

wat de moslims betreft, heerst er een ander klimaat.

neutraal onderwijs inrichten waar leerlingen van alle

De vijandigheid tegenover islamitische scholen zou wel

overtuigingen terechtkunnen. Dat gaat over de instel­

eens veel groter kunnen zijn. Het hoofddoekenverbod is

ling, het onderwijs dat ze bieden en het beleid dat ze

slechts het topje van de ijsberg in het heersende islamo­

voeren. Maar zij maken daarvan dat ook de leraren en

fobe klimaat, het is een symbooldossier geworden.”

de leerlingen neutraal moeten zijn. Dat zegt de grond­ wet niet. In tegendeel, iedereen moet welkom zijn met alle overtuigingen. Je mag als leraar niet zeggen wat je leerlingen moeten denken of geloven. Dat is iets heel anders dan zelf neutraal zijn. Neutrale mensen bestaan niet, iedereen heeft zijn achtergrond en zijn ideeën.”

“Er zijn nog heel wat stappen te gaan” Kitty Roggeman Wat is er veranderd in vergelijking met de klacht in 2009? Roggeman: “Doordat we nu als platform van orga­ nisaties de klacht indienen, kan die niet onontvankelijk verklaard worden. Verder klagen we ook specifiek de omzendbrief van het GO! aan. Bijvoorbeeld de uitdoof­ maatregel vinden wij helemaal belachelijk. Want hoe kan je als leraar controleren welke leerlingen wel of niet de hoofddoek mogen dragen? Ga je hen allemaal een badge opspelden misschien? Daarbij kan het zijn dat je in dezelfde klas leerlingen hebt die het wel mogen en leerlingen die het niet mogen. En leg dat dan maar eens uit als leraar. Een schoolreglement moet voor iedereen hetzelfde zijn.”

Tuchtsancties “Daarnaast moet de school ook sancties nemen als leerlingen het verbod naast zich neerleggen. Maar de omzendbrief laat in het midden welke sancties dat zijn. Elke school moet zelf maar beslissen wat een gepaste straf is. En dat kunnen tuchtsancties zijn zoals een schorsing voor drie weken of zelfs definitieve uitslui­ ting.” Er worden ook initiatieven genomen om islamitische scholen op te richten. Is dat een goed idee? Roggeman: “Ik vind dat een spijtige zaak. In Antwerpen kennen we wel het fenomeen van de joodse scholen en het is het grondwettelijk recht van iedere

▪

INTERVIEW

Juriste Rachida Lamrabet pleit voor dialoog

“We willen de hoofddoek niet problematiseren” © EMILY VAN CAMPENHOUT

Het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding staat machteloos tegenover het hoofddoekenverbod in het onderwijs. “Wij zijn niet bevoegd voor gemeenschapsmateries zoals onderwijs”, legt juriste Rachida Lamrabet uit.

In 2009 verklaarde jullie directeur Jozef De Witte dat een hoofddoekenverbod niet aan de autonomie van de scholen kon overgelaten worden. (DM 26/06/09) We zijn nu vier jaar verder en het gemeenschapsonderwijs (GO!) wil een algemeen verbod invoeren. Is dat nu de oplossing? Lamrabet: “Als het aan ons lag, waren de zaken op een andere manier geregeld. We merken dat scholen liever een verbod instellen dan religieuze kentekens toe te staan onder bepaalde voorwaarden. Wij zijn in ieder geval tegen een algemeen verbod. We willen dat men een verbod per specifiek Rachida Lamrabet, juriste bij het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racisme­ bestrijding ziet het hoofddoekenverbod met lede ogen aan.

geval kan rechtvaardigen. Dat kan zijn door groepsdruk of pesterijen of in een bepaalde les. Tijdens chemie of in een technische les met machines bijvoorbeeld kan het dragen van een hoofddoek een probleem zijn voor de veiligheid. En dan moet er inderdaad naar een oplossing gezocht worden.” Dat neigt dan toch eerder naar het systeem dat scholen autonoom kunnen beslissen? Lamrabet: “We willen het dragen van een hoofddoek niet problematise­ ren. In de eerste plaats zou het overal toegelaten moeten zijn. En àls er zich ergens een probleem voordoet, kan men dat voorleggen aan een commissie die zich over een oplossing buigt. Als er dan een verbod ingevoerd wordt, is het goed gefundeerd, gericht op het probleem zelf en niet veralgemeend. Dat is heel wat anders dan een beslissing die van bovenaf genomen werd zonder motivering en zonder overleg met leerlingen, ouders of leraren. Een positief

“De omzendbrief geeft opdracht om te discrimineren” Rachida Lamrabet

resultaat kan je enkel bereiken als je openstaat voor

Poetsfirma’s

dialoog met alle betrokken partijen. Een beslissing die steun krijgt, is makkelijker na te leven.”

“We krijgen ook klachten die onrechtstreeks verband houden met het hoofddoekenverbod in het onderwijs.

Bandana of pet

In de omzendbrief van het GO! worden scholen ook opgedragen om in hun contracten met derden het

Er zijn scholen die het zich makkelijk maken

verbod door te trekken. Bijvoorbeeld een school die

door simpelweg een verbod op het dragen van

een contract heeft met een poetsfirma die na schooltijd

hoofddeksels invoeren. Worden moslimmeisjes

de lokalen komt poetsen. Bij dat personeel zitten ook

dan niet extra geviseerd?

vrouwen met een hoofddoek en zij mogen daarmee dan

Lamrabet: “Ik kan niet ontkennen dat we in een

opeens niet meer in de school komen. Dat is voor ons

islamofoob tijdperk leven en heel wat instanties de

een brug te ver, dan geef je de opdracht om te discri­

zichtbaarheid van de islamitische minderheid storend

mineren. En deze firma’s dienen dan klacht in omdat

vinden. Scholen maken het zich inderdaad makkelijk

ze hun mensen moeten verplaatsen of zelfs ontslaan

door in hun reglement alle hoofddeksels te bannen.

omdat ze geen andere plek hebben.”

Maar ze vergeten daarbij dat een religieus uiterlijk kenteken niet op hetzelfde niveau staat als een bandana of een pet. Een religieus kenteken is beschermd door internationale verdragen. Mensen hebben het recht hun religie te beleven, zelfs op publieke plaatsen. Dat recht is natuurlijk niet absoluut maar om het te beperken, ga je toch voorzichtiger te werk moeten gaan dan bij het opstellen van een ander kledingvoorschrift. Het GO! bant alle kentekens zonder onderscheid. Maar in de praktijk zijn de grootste slachtoffers de moslima’s met

“Een beslissing die steun krijgt, is makkelijker na te leven”

hun hoofddoek. Het zou niet kunnen dat ze enkel de

Rachida Lamrabet

hoofddoek bannen en de rest toelaten, dat zou discrimi­ natie bovenop een discriminatie zijn.”

Vindt u dat de overheid haar verantwoordelijkheid had Is het aantal klachten over de hoofddoek in het

moeten opnemen in het hoofddoekendebat in het

onderwijs gestegen sinds 2009?

onderwijs?

Lamrabet: “Waarschijnlijk gaan we wel een

Lamrabet: “Ik vind dat de minister van Onderwijs

toevloed hebben van klachten, dat is moeilijk te schat­

duidelijk de bakens had moeten vastleggen van wat kan

ten. Het heeft altijd in de top drie gestaan van klachten

en wat niet. Hij had afspraken kunnen maken om het

binnen het onderwijs. Dat is al jaren zo en dat veran­

recht op godsdienstvrijheid en vrije meningsuiting te

dert niet. Aan Franstalige kant nog meer omdat een

garanderen. Nu is de beslissing aan de scholen of de

algemeen verbod daar al langer aan de gang is en ook

netten en zij moeten het maar oplossen. Daardoor zijn

meer doorgedreven. Omdat wij een federale overheids­

ze elkaar gaan volgen met het verbod. Ze zijn allemaal

instelling zijn, kunnen wij geen gemeenschapsmateries

bang dat ze zonder verbod alle moslims zullen aantrek­

zoals onderwijs behandelen. Dat gaat wel veranderen

ken. Het zou mooi zijn als de minister een commissie

zodat we ook daar juridische stappen kunnen zetten.

opstelt waar scholen terechtkunnen met hun situatie.”

Nu geven we bij zo’n klacht advies of we gaan met de school onderhandelen. Meestal kunnen we weinig doen omdat het ondertekenen van het schoolreglement een voorwaarde voor inschrijving is. Wil je dat reglement gaan aanvechten, dan moet je al gaan procederen. En vaak haken leerlingen en ouders daar af. Wat we ook soms zien, is dat veel jonge meisjes een beroep doen op thuisonderwijs en niet naar school gaan. Dat vinden wij een heel zorgwekkende evolutie.”

▪

© EMILY VAN CAMPENHOUT

Directeur-generaal van het Vlaams Secretariaat van het Katholieke Onderwijs, Mieke Van Hecke, vindt het jammer dat er nog slechts één katholieke school is waar hoofddoeken toegelaten zijn.

Afgevaardigd bestuurder van het gemeenschapsonderwijs, Raymonda Verdyck verdedigt haar beslissing om het hoofddoekenverbod in te voeren.

INTERVIEW

Mieke Van Hecke ziet de hoofddoek liever niet verdwijnen op school

“Niemand durft de eerste stap te zetten” Mieke Van Hecke, directeur-generaal van het Vlaams Secretariaat van het Katholieke Onderwijs (VSKO), vindt dat scholen elkaar niet zomaar moeten volgen. “Scholen die de hoofddoek een plaats willen geven, moeten dat doen”, zegt Van Hecke.

Van Hecke: “Onze scholen zijn autonoom maar

welkom maar hoe ver kan je gastvrijheid en respect

als lid van onze koepel krijgen zij steun. Wij geven hen

voor de andere gaan zonder dat de eigen identiteit van

bepaalde mededelingen, richtlijnen of aanbevelingen.

de school in het gedrang komt? We hebben bijvoorbeeld

Dat is een groot verschil met het gemeenschapson­

een secundaire school waar moslimleerlingen vragen

derwijs waar de scholen enkele bevoegdheden hebben

om telkens de les te mogen verlaten op het uur van het

afgestaan aan een centrale raad. Het VSKO kan geen

gebed. Dat gaat natuurlijk niet, maar tijdens de pauzes

algemeen verbod uitvaardigen omdat het daartoe niet

is er een ruimte ter beschikking om te bidden. Sommige

bevoegd is.”

zaken zijn moeilijker op te lossen. Gaat een school mee met het aanbieden van hallal-voedsel? Wat met ouders

In een opiniestuk uit 2009 schreef u dat

die niet willen dat hun kinderen leren over de evolutie­

katholieke scholen de levensbeschouwelijke

theorie? Mogen jongens en meisjes apart gaan zwem­

identiteit van leerlingen respecteren. Waarom

men of blijven leerlingen die niet willen gewoon thuis?

dan toch toestaan dat scholen individueel een

Met het probleem dat je dan de eindtermen niet haalt.”

verbod kunnen invoeren? Van Hecke: “Daar ging een hele geschiedenis aan

Kruisbeelden

vooraf. Een katholieke school is niet alleen een school die waarden en normen doorgeeft, ze doet dat ook van­

“Het hoofddoekenverbod zit ook in die context.

uit een bepaalde eigen identiteit, namelijk de opdracht

De realiteit is dat we nog één school hebben waar

en de visie van het evangelie. Dus vragen we aan onze

hoofddoeken toegelaten zijn en dat is in Brussel. Ik

scholen hoe zij dat gaan invullen vandaag, anno 2013,

vind dat eigenlijk zeer spijtig. Een katholieke school

met de diverse leerlingen in hun klassen. Want onze

kan uiteraard niet zeggen dat ze religieuze symbolen

scholen zijn een weerspiegeling van de samenleving,

weert want dan moeten de kruisbeelden weg. We kun­

daar zitten onverschilligen, atheïsten, vrijzinnigen

nen ook niet zeggen dat we neutraal zijn, we bieden nu

en verschillende religies allemaal samen. Iedereen is

eenmaal katholiek onderwijs aan. Maar het dragen van

een hoofddoek kan het moeilijker maken om publiek

Leraar per toeval

te tonen dat we een katholieke school zijn. Er zijn ook scholen met honderd procent moslimleerlingen.

Ook leraren met een hoofddoek moeten binnen

Het aanvaarden van zichtbare kentekens van andere

het katholieke onderwijs kunnen lesgeven. Hoe

religies maakt het moeilijk om ons eigen christelijke

verantwoord je een hoofddoekenverbod aan

project uit te dragen. Daarnaast zijn er ook scholen die

hen?

argumenteren dat zij binnen de schoolmuren dezelfde

Van Hecke: “Ik ben zelf van oordeel dat iedereen

garantie van vertrouwelijkheid geven als in de thuis­

het recht heeft om te tonen wie hij is. Maar met leraren

situatie. Dus de school als verlengde van vertrouwelijke

moet je natuurlijk afspraken maken. Van hen wordt

ruimte thuis. Dan moet de hoofddoek af op school be­

verwacht dat ze meehelpen met het uitdragen van de

halve wanneer er externen in de school komen, bijvoor­

schoolvisie. Scholen willen ouders niet het signaal ge­

beeld werklui of de doorlichting. En ook bij activiteiten

ven dat de katholieke leer niet aanwezig is op school. In

buiten de schoolmuren mogen ze hem dragen.”

het kleuter- en lagere onderwijs wordt godsdienst ook niet als apart vak aangeboden maar opgenomen in het

“Inzetten op eigen identiteit” Mieke Van Hecke

totaalpakket. Daarom kiezen scholen voor leraren die de godsdienst mogen geven. Daarvoor moet je gedoopt zijn en een katholieke lerarenopleiding gevolgd hebben. Als je dus een andersgelovige voor de klas zet in een ba­ sisschool moet er een oplossing gevonden worden. Dan moet je met een duobaan werken, het uitwisselen van leraren of co-teaching. Daardoor worden moslimlera­ ren vaak enkel gekozen als ze de laatst beschikbare zijn

Hoe belangrijk zijn kledingvoorschriften in dit

om te vervangen. En aan het einde van het jaar vinden

debat?

de ouders dat echt een goede leraar en mag hij vaak

Van Hecke: “Er zijn scholen die bewust voor een

blijven. Maar zij moeten een kans krijgen en ergens

uniform kiezen omdat ze willen dat kinderen elkaar

kunnen starten natuurlijk. In de meeste gevallen is die

kunnen ontmoeten zonder vooroordelen. Dat gaat dan

moslimleraar daar ‘per toeval’ terechtgekomen.”

ook over het dragen van merkkledij, opzichtige siera­ den, piercings of tatoeages. Zo was er het incident in

Hoe ziet u de oplossing voor het hoofddoeken-

het Xaveriuscollege in Antwerpen waar twee leerlingen

debat?

naar huis gestuurd werden omdat ze in gothic kledij

Van Hecke: “Wij willen dat scholen vooral inzet­

naar school kwamen. Toen stond Vlaanderen op zijn

ten op hun eigen identiteit en aantonen aan leerlingen,

achterste poten om erop te wijzen dat leerlingen hun

ouders of leraren waarom ze bepaalde zaken niet kun­

eigenheid moeten kunnen tonen. De publieke mening

nen toelaten. En dat zal voor elke school anders zijn.

was toen sterk tegen het verbod van gothic kleding.

Het is mijn wens dat als scholen een plaats willen geven

Maar nu is de publieke mening wel grotendeels vóór

aan de hoofddoek, ze dat doen. Helaas zijn er scholen

het hoofddoekenverbod. Ik vind dat we niet zomaar

die willen maar niet durven. Niemand durft de eerste

moeten meedrijven op de islamofobie die momenteel

stap te zetten. Ik zou het liefst willen dat men met een

sterk aanwezig is in de samenleving. Scholen maken

aantal scholen gezamenlijk actie onderneemt.

zich er te makkelijk vanaf door simpelweg een verbod op het dragen van hoofdeksels in te voeren. Daarmee ontwijk je de kern van de zaak. Ik ben ervan overtuigd dat zodra men van het hoofddoekendebat een publiek issue gemaakt heeft, de islamgemeenschap nog meer respect voor haar eigenheid is gaan opeisen. De scholen waar voorheen nooit een probleem was, zagen opeens het aantal meisjes met een hoofddoek snel toenemen. Er brak een evolutie door.”

▪

INTERVIEW

Van jeansbroek naar lang gewaad

“Ik zou nergens mijn hoofddoek voor afnemen” Ilhem (21) studeert psychologie aan de Vrije Universiteit Brussel en ging ongeveer een jaar geleden de hoofddoek dragen. “Voor mij was de hoofddoek het antwoord op een aantal vragen”, vertelt ze.

“Vroeger droeg ik geen hoofddoek. Het is dus niet zo

doen. Ik draag hem omdat mijn god dat gevraagd heeft.

dat ik dat altijd al wou. Ik kom wel uit een praktise­

Ten tweede zijn er de sociale aspecten van de hoofd­

rende moslimfamilie en mijn moeder draagt ook een

doek waarmee ik akkoord ga. Ik geloof dat mannen

hoofddoek. Weliswaar geen gewaad zoals ik. Mijn

en vrouwen gelijkwaardig zijn maar wel verschillend.

ouders hebben mij nooit aangezet tot het dragen ervan.

Daardoor stelde ik mij ook vragen bij de rol van de

Iemand verplichten is trouwens fout in onze religie. Ik

vrouw. Toen ik geen hoofddoek droeg, was er niet één

respecteerde de hoofddoek wel maar voelde het zelf nog

dag waarop een jongen geen stomme opmerking maak­

niet om hem te dragen. Mijn vader was erg fier toen ik

te over mijn lichaam. Maar de hoofddoek heeft mij

hem ging dragen en mijn moeder huilde van trots.”

daarvan vrijgemaakt. Als je eruitziet zoals ik nu, is het moeilijk voor jongens om afgeleid te zijn door dat wat

Vragen en antwoorden

hen afleidt. En dan concentreert hij zich op de inhoud. Soms leek het of ik alleen uit mijn lichaam bestond en

“Het is een spiritueel proces geweest dat begon in

ze niet luisterden naar wat ik zei. Dat is nu een immens

mijn hart en mijn hoofd. Ik ging mij vragen stellen bij

verschil. Vroeger stond ik ook elke ochtend voor de

alles. Je leidt je leven zoals dat van je verwacht wordt;

spiegel om er goed uit te zien en koos ik met zorg mijn

uitgaan, vrienden hebben, naar school, studeren en

jeansbroek uit. Maar voor wie deed ik dat eigenlijk?”

sociaal zijn. En je vraagt je af waarom. Want uiteinde­ lijk is de enige zekerheid dat je ooit doodgaat. Iedereen

Callcenter

vindt daar zijn eigen antwoord op. En voor mij was de hoofddoek het antwoord op een aantal vragen.”

“Vanaf mijn zestien werkte ik bij de bakker in het dorp. Maar op de dag dat ik mijn hoofddoek ging dragen, wist

“In de allereerste plaats is de hoofddoek een vorm van

ik hoe laat het was. Ik zei tegen mijn baas dat ik een

aanbidding, net zoals bidden, vasten of de bedevaart

hoofddoek ging dragen en zij zei dat dat niet ging.

© EMILY VAN CAMPENHOUT

Een van de weinige winkelketens waar je met een hoofddoek aan de kassa mag werken, is kledingketen H&M.

Dat was zo vanzelfsprekend. Achteraf vond ik het spijtig

zoals human resources en bedrijfspsychologie. Maar

dat ik niet voor mezelf was opgekomen, ik was tenslotte

daarin zou ik met mijn hoofddoek niet veel kansen

dezelfde persoon met dezelfde manier van werken.

krijgen, dus koos ik een andere richting. Nu wil ik in de

Maar ik begreep dat ze klanten zou verliezen. Daarna

bijzondere jeugdzorg gaan werken. Als ik geen uitweg

wist ik dat ik geen ander werk met sociaal contact zou

vind, open ik mijn eigen praktijk.”

kunnen krijgen. Er is één winkelketen die een hoofd­ doek toelaat en dat is H&M. Dan ben ik uit noodzaak

“Toch zou ik nergens mijn hoofddoek voor afnemen.

bij een callcenter gaan werken. Dat is de realiteit en

Het hoofddoekenverbod laat mensen niet zijn wie ze

daar kan je niet omheen.”

willen zijn. Je neemt daarmee een vrijheid weg. Ik ken nu meisjes die de keuze moeten maken tussen zichzelf

“Mijn moeder huilde van trots” Ilhem

zijn en onderwijs. Als je naar school wil gaan en je doet dat graag maar de keuze wordt je ontzegd, dat is hartverscheurend. Willen we het zo ver laten komen dat moslimmeisjes niet meer naar school gaan omdat ze nu eenmaal voor hun hoofddoek kiezen? Ik ben zo gelukkig dat de universiteit open en vrij is en dat je mag doen, dragen en zijn wat je wil.”

▪

“We mogen niet ontkennen dat we in een islamofobe © EMILY VAN CAMPENHOUT

sfeer leven, in de media hoor je bijna nooit iets positief. Als ik dan een positieve reactie krijg, maakt dat mij echt blij. En dat kan heel simpel zijn. In Meise passeer­ de ik eens op een ochtend een oudere man die zijn hond aan het uitlaten was en vriendelijk goeiendag zei. Dat verraste mij. Natuurlijk krijg ik ook negatieve reacties. Ik heb eens meegemaakt dat een vrouw mij achterna liep en in het Frans begon te roepen ‘Ge zijt geen spook, ge zijt geen spook!” Dat is heel confronterend maar je moet daarmee leren omgaan. Ik probeerde haar uit te leggen dat ik een normaal mens ben zoals iedereen maar zij was echt hysterisch.”

Bedrijfspsychologie “Ik heb voor psychologie gekozen voor ik de hoofddoek droeg en zonder stil te staan bij welke job ik later wil doen. Dat interesseerde mij gewoon heel erg. Toch heeft de hoofddoek uiteindelijk mijn keuzes wel beïnvloed. Ik had graag arbeids- en organisatiepsychologie gedaan,

Ilhem wil liever niet herkenbaar afgebeeld worden.

INTERVIEW

Hoofddeksels af aan de schoolpoort

“Je hoofddoek afzetten is als je uitkleden” Hafsa Senhadji (16) gaat sinds een half jaar elke dag met haar hoofddoek naar het Sint-Pieterscollege in Jette. Maar vlak voor ze de schoolpoort binnenstapt, moet ze hem afzetten. “Ik heb het leren accepteren maar ik hoop dat het op een dag gaat veranderen”, zegt Hafsa.

© EMILY VAN CAMPENHOUT

Hafsa aanvaardt dat ze aan de schoolpoort haar hoofddoek moet afzetten.

“Ik ben altijd van plan geweest om de hoofddoek te

Domme reactie

gaan dragen. Het is niet zo dat dat ineens in mij op kwam. En in december vorig jaar besloot ik de stap te

“Toen ik de hoofddoek ging dragen zei een vriend dat

zetten. Daar had ik goed en lang over nagedacht, want

hij minder sympathie had voor mij. Na een paar maan­

ik had wel wat schrik voor de reacties. Ook vroeg ik me

den besefte hij dat dat een domme reactie was omdat

af of het wel het juiste moment was. Zelfs mijn ouders

ik nog steeds dezelfde ben. Maar langs de andere kant

twijfelden een beetje, ze vonden mij nog wat jong. Maar

draag ik hem niet op school, anders zouden mijn klas­

voor mij was het nu goed. Mijn moeder is de hoofddoek

genoten wel merken dat ik niet veranderd ben. Ik vind

pas gaan dragen op haar vijfendertigste. Toen opende

het jammer dat ik hen dat niet kan tonen. Sommige

ze haar eigen apotheek en kon ze hem eindelijk dragen

mensen vragen mij waarom ik geen actie onderneem.

tijdens haar werk. En ik besloot dat school geen excuus

Maar ik wil mijn schoolcarrière niet in gevaar brengen

mocht zijn voor mij om hem niet te dragen.”

of mijn jaar ervoor opnieuw doen.”

“Het is niet de vertrouwde omgeving van je thuis” Hafsa Senhadji

“Ik zou van school veranderen als er een degelijke school was waar de hoofddoek wel mag. Maar het niveau van de school komt op de eerste plaats. Mijn ouders zijn alletwee afgestudeerd aan de universiteit en ze hebben altijd het beste gewild voor hun kinderen; een goede school met een degelijk niveau en een goede opvoeding. Ik snap wel dat je niet naar school kan met een boerka of een niqab. Maar bij een hoofddoek zie je nog altijd mijn gezicht en ik kan naar je lachen of met je spreken. Als we onze hoofddoek moeten afzetten, is het

Geen hoeden

echt alsof we ons moeten uitkleden. En sommige meis­ jes hebben het daar heel moeilijk mee. Een school is

“Bij ons op school zijn alle hoofddeksels verboden. Ik

niet hetzelfde als de vertrouwde omgeving van je thuis.

denk dat ze daar ondertussen al duidelijk ‘hoofddoek’

Je hebt ook niet dezelfde relatie met je ouders, broers of

bij hebben gezet omdat steeds meer leerlingen die

zussen als met je leraar of medeleerlingen. Ik denk dat

dragen. Ze zijn er ook strenger op geworden, zelfs een

het een grote stap zou zijn voor België om de hoofddoek

gewone hoed mag niet op de speelplaats. Natuurlijk is

toe te laten. Meisjes tussen twaalf en achttien zijn zich

het moeilijk om mijn hoofddoek op school af te zetten

aan het ontwikkelen en hebben mensen nodig die hen

want die maakt toch deel uit van wie ik ben. Maar ik

accepteren zoals ze zijn en daarin steunen. Ik denk dat

heb geprobeerd daar afstand van te nemen en mij er

men te veel focust op het religieuze ervan.”

niet druk om te maken. Toen ik hem de eerste dag droeg naar school, heb ik er niet over nagedacht en hem voor de schoolpoort gewoon afgezet. Ik ben zelfs niet met de leraren gaan praten, ik wist dat er sowieso geen discussie mogelijk was.” “Ik ben nooit bang geweest van hoe anderen naar mij keken. De hoofddoek verandert niets aan de relaties die ik met mensen heb of aan mezelf. Ik wou dat mijn vrienden op school begrepen dat het voor hen gewoon een doek op mijn hoofd is. En dat je iedereen moet ac­ cepteren zoals hij is. Dat was misschien een statement dat ik wou maken. Maar het was wel een hele aanpas­ sing qua kledingstijl. Het gaat verder dan die hoofd­ doek, je kan niet gewoon in een shortje gaan rondstap­ pen. Dat deed ik sowieso al niet. Maar je weet waarom je het doet en je hebt vrienden en familie die jou daarin steunen.”

▪