Veelzijdig kunstenaar ook actief in Enschede en omgeving
De "Haarlemse" beeldhouwer Louis J. Vreugde (1868 - 1936) G .G . Kro on en Georg H arto ng
Een bezoek aan Enschede in 1998 was voor de heer Kroon aanleiding tot het schrijven v an een artikel over de beeldhouwer Louis J. Vreugde, van wie hij op de Westerbegraafplaats het grafmonument voor burgemeester Stroi n k had aangetroffen . Ook elders in de stad is werk van Vreugde aanwijsbaar. Joh ann es Ludovicus Vre ugde w erd gebo re n te 's- H ertogenbosch op 3 j anu ari 1868 en ov erlee d te 'sGravenhag e op 3 november 1936 o p 68-ja rige leeftijd. Zij n vade r M arinus Vreu gd e was een degelijke ouderwetsdie meubelmaker van beroep , die waa rschij nlij k meew erkte aan het beeldh ou w w erk van de Go ude n Koets, gesche nk van de bevolkin g van Amsterdam aan H .M. Koningin Wilhelmina bij haar tro onsbestijgin g in 1898.
O lltll'erptekm illg Hooge Boekel door Vall N icukcrkcn ni èt beide torens die in de crisisj aren gescirrapt werden; Tekr'lI ill<~ uit: (Overijsselse buitenplaatsen'
Opleiding Aanvan kel ijk o pgeleid in het bedrijf van zij n vade r ontv ing hij zij n verdere vo rm ing o p de Koninklijke School voor N ut tige en Beelden de Kunsten te 's- He rtoge nbo sch, die toen dertij d onde r leiding stond van directeur J ohan Theod or e Stracké. Vreugde w ist hier vele eerste prijze n te behalen. Voo r zij n verdere educatie verbleef h ij te H aarlem (f rans Strack é - 1890- 189 1), Amsterdam (E. v.d . Bossch e - 18911894), 's- Grave nhage (Academ ie voo r Beeldende Kunsten o .l.v. Lacomb lé 1894), R oermo nd (Kunstw erkplaats arc hitect C uype rs - 1894- 1895) en van 1895 tot 1897 te Berlijn (13egos ) en M ünster (Rü ller). Na nog verb lijven te R otterd am en w ederom R oer mond vestigde Vreu gde zich o p 24 oktobe r 1899 als zelfstandig ku nstenaar te H aarlem .
Hu welijle Buste vall Stroinl: op c~"i!fzll il JVesterbegrai!fplaats [oto: Lco Metteruith
Op 17 j uni 1896 hu w de Vreug de te 's-C ravenhagc met J oh anna H cn drika
van M arkw ij k (1875 - 1970), w elk hu w elijk zeer gelukkig mag worden ge noemd . Er w erden tw ee zoons en een dochter gebo re n. Per I okto be r 1907 ko cht hij te H eemstede het pe rceel Spruiten bosc hstraat 14 (pe r I mei 1927 geannexeerd door de gemee nte H aarlem). Zelf gee n archite ct liet hij o p het gek ochte perceel een geheel door hem zelve ontworpe n woni ng bou w en. Bij de in m aart 1927 vo or de woo nwij k uitgeschr even gevelwedstrij d won hij hi ermede ee n (gede elde) tweede prij s. D e jury besto nd uit l-l.P. Berlage, H . v.d. Kloo t M eyburg en B. H oogstraten. O p deze o nde rsche iding bleve n Vreugde en zij n gezinslede n hun leven lang gepast trots. Vreugde toond e een besch eiden , inn em ende en teven s Bou rondische inslag en had een zeer gro te liefde voor zij n gezin. Hij liet ec hter niet ove r zich heen lopen en waa r nodig liet hij ove rd uidelij k zij n onge noegen blij ke n . 11
Sliepsteen
3
.ori: J.
wa re n hierbij slec hts aanwezig zijn vro uw, zij n kinderen en tw ee vriende n . Op zij n graf is geplaatst de in 1934 door hem van stee n gemaakte, zog enoem de [ohnunes 1 -
\"REt:GDE
HEF.LJlHOe W ER ,. \' ' t ' I T F :" lll) - C H ST R A AT T '
/3 0 ;;!
14
HAARLEM
Kop. N a deze bek nopte biografie vo lgt nu een ov erzicht van de werk zaamh ede n van Vreu gde in Enschede en o m gevm g:
De Hooge Boekel (1922-1926)
Or(l;illeel in liuisarchie] Hooge Boekel, welwillend beschikbaar Ll!esteJd door de hllidige bewoner, dhr. H .L. Kok , die ol/ze [otooraa]ook z eer gastl'rij ontviuy, [o io: Lco Me ttem icli
Beeldend kunstenaar Vr eu gd e be he erste dive rse materiaalsoorten (ho ut, stee n , marmer en m etaal) en vele beeldho uwwerke n, groot en klein , brach t hij daarm ee tot stand. Meerdere daarva n , en dat zowel in als buiten N ederlan d, zij n gel ukkig nog b eh ouden ge bleve n . Als zijn leven sw erk mag w orden genoemd zij n beeldhouww erk, zowel binnen als buiten , aan het Trope nm use um te Am sterdam (architec ten J. en M.A. van Ni eukerken ) en dan met nam e de twee borstbeelden in de hall (C rerne r en Hubrecht), de Ee rste Schip vaart
der N ederlanders naar Oost - Indi ë o nde r Cornelis de H o ut m an (15951597) in de vestibule en ten slotte de Ind isch e D w ergh ert-verh alen (te ve rgelij ken me t het mi dd eleeu w se epos Van den Vos R einaer de) op de eerste galer ij. Benadru kt moet w orden dat Vre ug de zich op het standpu nt ste lde, dat zijn werke n de be schouwer dir ect m oesten aanspreke n en gee n vrage n en pu zzels m oesten o pwerpe n . Same n m et bijv oorbeeld Prof.Dr. Ar end Willem M anrits Odé (1865- 1955), August Francais Henri Falise (18751936, o .a. bek end door het Ari ënsstandbeeld te Ensche de) en Toon Dupuis (1877- 1937) behoort Vreu gd e tot ee n groe p van kunstenaars die m en wel ee ns als co nserva tief pleegt aan te dui den. Wat zij n arb eid betreft zij ten slotte nog o pge me rkt, dat hij zeer veel heeft sam engew erkt me t de architectenfam ilie J. en M .A. van Nieukerken .
Levenseinde
D I'/(l/!lIir
4
11
/oçl[illI.J!-l"jJOOrf jà/o :
Sliepsteen
Leo Mcttcmich
Tijden s een bezoek aan zij n te 'sG rave nhage wo ne nde tw ee kinder en overleed Lou is J. Vre ug de aldaar o nverwac ht op Dinsdagm idda g 3 no vember 1936 te 13 I 5 uur, zulks tot diepe drocjlleid van zij n gezin . D e teraard eb estellin g vo nd in alle stilte en ee nvo ud plaats o p vrij dag 6 no vember o p de Alge me ne Begraafplaats te H eemsted e (graf E-o048). O p zijn uitdru kkelijke wens
H erman van H eek (I8 76-193 0) en zij n vro uw Berti ena Jannink (1878- 1950), van het Witte Huis aan de O lde nzaalsestraat. haalden de bo ven al genoem de architecten J. en M .A. van N ieukerk en naar En sch ed e o m voor hem tu ssen 1922 en 1926 een groot landhu is te bouw en . Van H eek had ee n huis in gedac hten als het hu is Alm elo , W eldam , Hu is te D iep enheim of het Nij enh uis. U itein delij k ve rrees De Hooge Boekel naar het voorbe eld van (G ro o t) Hoeulo bij O lst, een bezit van de fam ilie T eding van Berh ou t en later van Des Tombe , dat aan het begin van de vorige ee uw eve neens door de Van N ieu ke rkens was o ntworpe n in de Ledewijk X IV- stijl. Via de sam enw erking m et Van Nicuk erkcn w erd ook Louis Vr eu gd e in gesch akeld bij De Hooge Boekel. M.A. van Ni eukerken heeft m em oires nagelaten die o ns goed informeren ov er de wording van D e H ooge Boekel en de m oeizam e o mgang daar bij m et de opdrachtgevers. D e rele vante delen geven w e hier weer ui t h et boek van H .W. M. van der W yck en J. En klaarLagendij k Ovetijsseise Buitenplaatsent 1983), 94-96 :
.. . IVe gillgell voldaan uit elkaar en na den !Jes/llderillg thuis lewani het bij ecu lJalgellde besprekillg tot het volledig vaststellen van het kasteclhuis, met hoeletorcns aan de achterzijde, l/laarlJall èèn gericht op de speciale [achtlaa n, de andere op d CII b OSc!IIIJCg naar de uijverparti j. Hct ilias CC/I z uiver svnnnetvisch huis met CCII middenpartij IFc/kc z ich ook in de diepte voortze tte, aan dl' acuterzijde CCII achtk allt(~c z.g. tuinleanicr, ook achtkalltig lIitgebol/JFd . .. Op de hocken veihieven z ich zeskall t(~c torens en de belétage doel' la,~ O Il,~C lJeer 1 .5
Mo noorant Va ll H eek boven voordeur
[oto: L eo M etternicl i
aanbieding aan de Bisschop van Mun ster van de jaarl!jkse schepels koren en andere leenplichtig e leverinoen aan den vaza l des Keiz ers, door den T wentenaar, werd door hem in beeld gebracht in een Basrclie] aan den schouu! van de Hall. EI1 Hertig en Hoisa, de Saksers , - gro n dleg~ers van vJfes!falen . . . ontbraken noch aan de bllitenzijde noch in huis. Aan de drie meter brecde schouw in de Eetkamer werd na samenspreking aan de kolOinkapiteeien wellee de met genoemdefriez en versierde kap droegen, als completering van de Twentsdie gewoonte en overlevering in steen gekapt enerz ijds een spinster, anderz ijds de man die met de blaasbalg
lVI boven maaiveld. D e torens waren een soort manifestatie van welstand, want z oo vertelde de Heer van H ., als het den Westfalergoed gin,\l dan bouwde hij z ich één (1 meer torens aan z ijn hl/is. Zo o kreeg dan een oorspronkelijk buitenhuis meer een leastceltvpc. En inderdaad het ontworpen hl/is had de alture I/an de Fransdie Ma noir. wat men hier, z ooals ik reeds eerder aantoonde, ten onrechte een kasteel noemde . . . vVl' z ouden nu eerste de bewuste ingangshekken ontwerpen, - aan de achterzijde een van hout . . . aan de ho,?/dingang een z waargesmeed ijz eren hek, tussen steenen palen in den ,\leest als bij het ontworpen huis behoorden. . . . Het smeedwerk werd gemaakt door den Heer Dincemans te A'dani , het beeldhouwwerk door Lal/is V reugde te Haarl em .. . Door het werken aan de Hooge Boekel kreeg V reugde ook in later ja ren in Enschede veel werk. Inmiddels was er el1(~e stabilisatie gekomel1; de e~~s te dre(\ling [= eco nom ische teru ggang] IIJas voorbijg egaan 1'11 , hoewel niet meer van den hooge boom levend als aalllJankelijk, dllifde uien z ich weer de lIiterlijkheid van welvaart te permitteren , De plantien voor de Hooge Boekel werden weer opgel'at, ja maar: we beuu/en 0 115 geen kasteel meer, dat lateil we bij mooie plannen: we z ien daargeheel van af en gaan een " Villa", een woord waarop hij[= H. v. H. ] z waar drukte, bouwen, laten we maar ineens afs cheid nemen lJall woorden als Kasteel, Haveza te. N a sche rm utselinge n over de juiste bena ming : villa, landhuis, her enhuis, we rd men het ten slot te eens dat h et
Famiiiewapens V all Heek en [a nnini: boven z ijdeur
een stre ng architecto nisch hu is in overe enstemming met de strenge terrein aanle g m oest worden. Als typ e staat D e H ooge Bo ekel dichtbij H oenl o en past gehe el in h et oeuvre der Van Ni eukerken s. M aar de plannen ging en verder; h et in teri eur moest getuigen van een Tw ent se geest: Beeldhouwwedecu aan de schouwen in de Hall en de eetzaal moesten spreken lJan de Twentsdie geschiedenis. De voloens de Heer 1/. H . meest doorkneede daarin moest de ,~c:~e l/ens uerscha.fJèn. Het luas de apotheker Sn11 if tegel1(JlIer de C roote Kerk en (?f men nu z elf de geschiedenis ook Z OII raadplegen, de costuutns uit de oude da,~en bestudeeren, neen allemaal onnoodic, apotheker Snui] was de man wiens woord wet moest z ijn. D e strijd tusschen Karel de Groote en Wiuekind, diens ondcnuerpinç en belijdenis tot het C hristendom in Miinstet, werden door den beeldhouwer V reugde uit Haarlem in hetji-ies van de schouw in de Eetz aal in beeld gesIleden . De
[oto: L eo Me tternidt
Dccoraticîon uunent naast voordeur
[oto: Leo M cttcmic h
n Sliepsteen
5
achterw and twee medaillons met de beeltenis van Luth er en C alvij n. Verd er een bronzen adelaar als lezen aar. D e bek ende schilderes Bcrtha J ordaan - van H eek , toen won end in Parijs, nam de kosten voor de kansel voo r haar rek enin g.
De olldelwelpillg van 11Iittekilld aan Karel de Grote Bceldhouunverl: op de schouw
f oto: Leo M ettcmich
De bisschop lJall Mü nster neeint de leC1lplichtige lelJerillgell in ontvanyst Bccldhouwwcrl: op de Sc! UJll II J
foto: Leo Mettemith
het haardvuur aanwakkerde. D e modellen u/aren al klaar toen de schouw nogm aals onderwerp van gesprek uittnaakte. .. .E igenlijk wilden de H eer en Mevvouu. v. H. in plaats van spinster en vuuraanblaz er liever de uitbeelding van een jachttqfereel. . . . Toen lIle met de trapleuningen waren gekomen met de tekenineen van de voordeuren was het geweest: f.Vaarom geen gebeeldhouwde balustrades, waarolll ~l?eel1 voordeur met gestoken paneelen; daaruau hebben Ille aan de 17e en 18e eeuwsd ie [tuie cn z oo vaak genoten. Trapbalusters en voordeurpancelen werden gebeeldhollll'd. Het geheeIe huis werd van onder tot boven betimmerd, strenp, en in~l?etogen maar wat men noemt toch een rUk huis ni et mooi stuc aan wanden en plaf onds, goed verzo l~l?de dienstqfde/ing, 1II00ie keukeninrichting c.q. kottont wat 111('1/ z oo graa,1? z egt: af tot in de bijzonderli eden . .. Tw ente was nog z ooals het oude Holland: Maclitig « lieeren, die z ich mooie g roote huiz en bouwden, maar lI'aar het z ake/Uke stempel van eenvoud en arbeidzaamheid op gedrukt blee]. J
Het hui s wa s bedoeld als zo me rverblij f. Voordat het echter gereed was, w erd al duidelijk
6
n Sliepsteen
(omstreeks (926) dat het 1'0 01' permanente bewolling z ou dienen, want waarom z oo'n mooi huis, nu geheel naar eigen smaak en wensen gebouwd, niet permanent bewonen?
De Grote Kerk (1928)
lambrizering: 101 koppen aan de lambrizering, vooral Bijbel se personen voorstellend ; in de westm uur onder het orge l en de noordmuur link s van de kansel treffen we echter o .a, aan: C onstantij n de Grote , Karel de Grote , Willebrord, Wittekind, Ludger, Godfried van Bouillon , Franciscus van Assisi, Dante , Johannes Hus, Thomas à KempisJeann e d'Arc, Alexander He giu s, Erasm us, Luth cr, Z win gli, Molachton en C alvij n. Ds. H. G . Oldeman geeft in zijn boekje De C rootc Kerk der N ed. Hervormde Gemeente te Enschede, Ensche de 193 I op blz.o t/rn [7 een volledi ge afbeelding en béschrij vin g van de ze 10 [ kopp en. Opmerkelijk is de persoon Alexand er H egius, humanist en schoolarch te Deventer en o .a. leerm eester van Erasm us; Alexand er H egius (1439/r 440- 1498) of Alexander van H eek wordt door Snuif oo k opgevoerd in het Familieboek Van H eek, ov erigens zonder sluitend genealogisch be w ijs
Op zondag 23 december 1928 werd de Grote Kerk, na 9 maand en gesloten te zij n gewe est, we er in gebru ik genomen. D e toren was gro ndig gerestaureerd, de oude ingang gehe el vern ieuwd (met beh oud van enkele int eressant e fragmenten en op de tor en was een nieuwe spits geplaatst in ove ree nstem ming met de oude bouwstijl. H et interieur onde rging een bijna algehe le vern ieuwing, waarbij een belan grijk e rol was we ggelegd voor Louis Vreu gde die ditmaal vooral m et eileenhout mo cht we rken. Door hem zij n vervaardigd: de kansel: beelden van de vier Evangelisten m et hun zinnebeelden op de vier hoeken , de in aanbidding verzo nken engel aan de trapleuning, acht koppen van de voornaamste apostelen rondom het klankbord en in de gebe eldho uw de
In aanbiddillg verzonken engel aan de traplelillillg der leansel f oto: Leo M cttentid:
Mattheus
Johall11es van ve rwantscha p . D e geb eeldh o uwde lambri zerin g m et lu ifelbanken werd de Kerkvo o gdij aangeb oden door de her en Ludwi g van H eek , H erman va n H eek , A .H . Led eboer en H.E .N . Led eboer.
Het R ijkswLUseum Tiuenthc (1929/1930 ) op 17 juni 1930 werd het pa s gebo uwde Rijksmuseum Twen the doo r de familie Van H eek overgedragen aan de Staat de r Nederland en . Op de binn enplaats, in ee n vijvertje, w as ee n bronzen beeldgr o ep te vinde n , ver vaardi gd do o r Lo u is Vre ugd e en voo rste llende ee n Rustende Twentse Schaapherder niet schaap , latunieren 1'11 houd, o m de herinn ering vast te houden aan ve rvlogen tijd en , to en op de o nafzie nbare heid eveld en van T wen te
A lexander Hcçius
Erastuus
[oto '.I: Lee Mcttcrnich
de scheper zij n eigen schape n o f di e van de gehel e bo ersehop dr eef. D e binnenplaats m o est uitn od igen tot 1'1'11 o~l?enh lik van stille lJerpozill,~ 0111 de rl/st die cr van uitgaat, zo staat te lezen in de G ids IJoor het Rijlesnutseun, Twentlie ui t J 948 . N a de jongste ve rb o uwi ng van h et m useum (en binnenplaats) is di t beeldh ouw w erk helaas verw ij derd en niet meer vo o r het pub liek zichtbaar. Jammer dat ni et meer respect is getoond voor dit kunstw erk en zij n oorspronkelijk e op stelplaats!! Van dit w erk , gescho n ken do or het ech tpaar N .G. van H eek , m o et het museum tro uwens ook nog enkele gipsmodellen ~oo rs tu dies in dep ot hebben .
Lucas
Poorter
Burçemeestet Stroink van Lonneker (1932) H et laatst bek end e werk van Vr eugd e
Luthcr
Jeal/IICd' A re.
Meianctitan 11
Sliepsteen
7
De Twentse scheper, helaas op stal gez et.. .
in Enschede is een b uste op zui l van b urgerneester M.A. H .M . (H enr i) Stroink, dat fu ngeert als grafmonument op de Westerbegraafp laats sinds 1932 . Stroi n k(1865 -193 0) was afko mst ig uit de tak-Steenwijk erwold van zijn fam ilie . Zijn vade r Albe rtus Pra ncois was bu rgem eester van Gramsberge n en Steenwijkerwold; H enr i trad in de voetsporen van zijn vader en bestu urde eerst Oldcmarkrr 1898- I 906 ), voordat hij in 1906 burgerneester van Lonncker werd. Op 6 december 1930 overleed hij plotseling. M eer o ver H enri Stro ink is te vi nde n in het bo ck van L.A . Stroink en G. J o nkers- Stro ink , Kroniek dcrJalllilie Stroinle, Ensc hede 1981 , blz. 185 188.
kan mi sschien t.Z.t. een compleet overzicht gegcven worden van de activitei ten van deze veelzijdige kunstenaar in Twente .
Verantwoording D e biografisch e sche ts is same nges te ld door G .G . Kro on te 's-G ravc n hagc, een kenner en bewonde raar van het werk van Louis Vreugde, die hierbij ook gebruik maakte van gegevens uit gesprekkcn met de inmiddels overleden dochter van Vreugde te U trecht. De be schrijving van het we rk van Vre ugde in Enschede is van de hand van Geo rg Hartong.
Bronnen:
Kerkhof G ., Lou is J. Vreu gde (3 J anu ari 18G8
Het ligt voor de han d dat niet alle werk van Lo uis Vreugde in Ensc he de en T w ente hierb oven is beschreven. Wellich t heeft hij m eer part iculi ere opdrac h te n ge kr egen in d e periode 1922 - 1932. D e re dac tie van n Slieps teen zo u graag o pgave ontvangen va n ander dan hierboven genoemd werk van Vreugde in Enschede of Twente. Op die rna nier
- 3
ove rn be r
1936,
2 0 - 2 5:
1~)J G) ,
in: Haetlem J aar/lOck
Koopmans. Y.. A11111llJlISt en gebeiteld.
Beeldh ou wkunst in de bouw 1840 - 1940, R o tterdam 1<)<) 7, o. a. 337 - 33<), waar het belangrijkste werk van Vreu gde (to egepast in de bouw) kon gen oemd w ordt in een chro nologisch ove rzicht.
