www.kernkracht.be
Systemisch coachen vanvan Systemisch coachen transformatie-processen transformatie-processen in in organisaties organisaties
Algemene situering van het congres
De grote veranderingen in ons arbeidsbestel Prof.dr.em.Johan Van de Kerckhove Interprovinciaal congres 31.05.2013
www.kernkracht.be
Inhoud − 1. Algemene situering − 2. De grote veranderingen in ons arbeidsbestel − 3. Welzijn in het toekomstig arbeidsbestel
2
1
www.kernkracht.be
Inhoud − 1. Algemene situering − 2. De grote veranderingen in ons arbeidsbestel − 3. Welzijn in het toekomstig arbeidsbestel
3
www.kernkracht.be
Welzijn op het werk − Veiligheid-sbeleid (1888) − Voorkoming-sbeleid (1975) − Preventie-beleid (1996 ?) − Welzijnsbeleid (1996) − Welzijnsbeleid 2030 ? ? ? 4
2
www.kernkracht.be
Welzijn op het werk wordt nu vaak negatief en symptomatisch benaderd : Stress, OSGW, Pesten, Grensoverschrijdend gedrag,…
- Strafrechterlijk gereglementeerd - Inspectie = vooral controle - Legaliteit ipv moraliteit - Fundamentele oorzaken buiten schot - Weinig prospectieve verantwoordelijkheid
Toekomst ? Positief, pro-actief, prospectief ? 5
www.kernkracht.be
Reikwijdte welzijnsbeleid Preventie
-
Accidenten Beroepsziekten Rampen Pesten..
Nadelen
Reactief
Welzijn 0
+ Fysisch Psychisch Relationeel Sociaal
Voordelen
Proactief
Moeten we niet dringend het vriespunt voorbij ?6
3
www.kernkracht.be
Welzijn op het werk : inhoud 1. Loon : Klassieke organisatieleer 2. Aandacht : Human relations 3. Taakverrijking : Argyris, Hackman,WEBA 4. Optimale relaties en teamwerk 5. Persoonlijke ontwikkelingsmogelijkheden 6. Persoonlijke verbondenheid en zingeving 7. Toekomst ? Welzijn in zijn ruimste betekenis voor zo veel mogelijk mensen in ruimte en tijd 7
www.kernkracht.be
Welzijn = VERBINDING = Energie 1.
MEZELF
wat ik doe is congruent met wie ik echt ben ik kan mijn talenten volledig ontplooien dit bezorgt me energie voor inzet en creativiteit
2.
ANDEREN
voedende relaties met collega’s en leidinggevenden er is wederzijds respect en waardering systemen laten ruimte voor levenskrachten
3.
OMGEVING
echt verbonden met het product of de dienst reële participatie in alles wat me aanbelangt uitgedaagd door de missie van de organisatie
4.
SAMENLEVING
wij hebben als organisatie een zinvolle taak en missie wij dragen bij aan het welzijn van de samenleving er is aandacht voor het ruimer geheel in ruimte en tijd
8
4
www.kernkracht.be
De grote veranderingen We beseffen steeds duidelijker dat we op een nieuw keerpunt staan in onze industriële geschiedenis : − met een golf van creativiteit en innovatie
+
− maar ook met bijzonder grote uitdagingen
-
die diepgaande gevolgen zullen hebben op het welzijn van de ganse wereldbevolking
9
www.kernkracht.be
DE NIEUWE VRAAG ……….
1. Wat produceren
economie
2. Hoe produceren
productiviteit
3. Voor wie produceren
kwaliteit
4. Waardoor produceren
menselijke energie inspiratie bezieling
10
5
www.kernkracht.be
Fundamenteel uitgangspunt : Systeembenadering : Alles hangt samen - Geen welzijn op het werk zonder welzijn in de samenleving - Geen welzijn in de samenleving zonder welzijn op het werk - Geen welzijn zonder duurzaamheid - Geen duurzaamheid zonder welzijn 11
www.kernkracht.be
De paradoxale stuatie − Meer welzijn
− bij minder welvaart
− Meer verwachtingen
− minder mogelijkheden
− Proactief en prospectief zijn
− in een sfeer van reactiviteit
− Optimisme noodzakelijk
− Pessimistische vooruitzichten
− Geloof in wetenschap en − Behoefte aan technologie andere waarden
12
6
www.kernkracht.be
Inhoud − 1. Algemene situering − 2. De grote veranderingen in ons arbeidsbestel − 3. Welzijn in het toekomstig arbeidsbestel
13
www.kernkracht.be
De grote veranderingen : trends − Toekomst is niet zomaar voorspelbaar − Trends = vooronderstellingen en modellen. − Onze kennis is hier uiteindelijk veel te beperkt − Toekomst is voor een groot deel ook te creëren − Hier speelt het enorme belang van visie, waarden, en bewustwording − Door de enorme complexiteit wordt sturen op waarden steeds meer levensnoodzakelijk 14
7
www.kernkracht.be
De grote veranderingen : overzicht 1. Het economisch kader 2. Digitalisering 3. Demografie 4. Milieu 5. Algemene cultuur Perspectief Uitdagingen voor welzijn 15
www.kernkracht.be
1. Het economisch kader van welzijn − Globalisering kent geen grenzen meer − De wereld zou gedomineerd worden door zowat 100 multinationals met zeer belangrijke gevolgen − Groei BNP blijft meest centrale doelstelling − Verschillende grote structurele problemen : • Crisis in de eurozone • Stabiliteit van banken en financiële markten • Kostprijs van de vergrijzing • Concurrentievermogen in bredere zin met o.m. regulering van de arbeidsmarkt en welzijn op het werk 16
8
www.kernkracht.be
Het economisch kader van welzijn
2
− Minieme groei in het (rijke) westen en een sterke groei in Brazilië, Rusland, India en China (zgn. BRIC-landen)
− Consumptie dreigt (wereldwijd) te stagneren − Mogelijks ook nog zeer hoge kosten door gevolgen klimaatverandering − Perspectief : Steeds meer bedrijven en organisaties bewijzen dat ekonomisch succes kan samengaan met welzijn én duurzaamheid
17
www.kernkracht.be
Uitdagingen voor welzijn − Is welzijn te realiseren in een wereld met heel weinig of zelfs zonder groei ? − Is welzijn op het werk te garanderen binnen ons systeem van bikkelharde concurrentie en grote ongelijkheden ? − Waar liggen de grenzen van onze draagkracht als werknemers : stress, enz. − Kennen we voldoende de risico’s en de kosten van onze ‘welvaart’ ? − Hoeveel willen we betalen voor meer welzijn ? 18
9
www.kernkracht.be
2. Digitalisering laat ons dromen − We staan volop in het informaticatijdperk − Mogelijkheden groeien exponentieel : internet, robotizatie, cloud, cognitieve hulpmiddelen, …. − Data nieuwe grondstof : Behoeften zonder einde: muziek, film, spelletjes, applicaties, …. − Veeleisende klant krijgt alles op maat, en wordt steeds op zijn wenken meteen bediend − Iedereen is wereldwijd met alles en iedereen verbonden : exponentiële groei sociale media en on-line verbindingen − Perspectief : Wetenschap en technologie hebben nog héél veel voor ons in petto op vele domeinen. We zijn (en blijven ?) technologische optimisten.Terecht ? 19
www.kernkracht.be
Uitdagingen i.v.m. welzijn op het werk − Vele nieuwe vormen van samenwerking worden mogelijk, ook over grote afstanden. − Ook thuis werken (het nieuwe werken) wordt steeds meer een reële mogelijkheid − Zijn we niet al te vlug optimistisch ivm de positieve effecten van de digitalisering en de mogelijkheden van het nieuwe werken ? − Hoe voorkomen we dat we moderne slaven worden van onze informatietechnologie ?
20
10
www.kernkracht.be
3.Demografie roept vele vragen op − Veroudering van de bevolking niet alleen in België, maar ook in geografisch Europa, China, Japan en NoordAmerika falende pensioenstelsels stijgende kosten gezondheidszorg zware claims op de overheidsbudgetten
— Dalende nataliteit in welvarende landen vervanging werknemerspotentieel problematischer in 2030 in België voor 10 op pensioen slechts 7 vervangers de concurrentie voor kostbaar talent wordt zeer scherp
21
www.kernkracht.be
Demografie roept vele vragen op
2
− Wereldbevolking blijft stijgen: van 7 miljard nu naar 8-9 miljard in 2050. Daarna geleidelijke daling. Daar zit nog een grote reserve van jong geschoold talent. — De migratiestromen en dus de diversiteit blijven toenemen van de arme naar de rijke landen van het platteland naar de stad
— Perspectief : Extreme armoede in de wereld daalt snel vooral dank zij Indië, Brazilië en China. — Steeds meer bedrijven ervaren dat wereldwijde evenwichtige samenwerking noodzakelijk is en dat ons welzijn niet kan gerealiseerd worden via onrechtvaardige uitbuiting. 22
11
www.kernkracht.be
Uitdagingen welzijn op het werk
− Zullen we er in slagen om onze werkzaamheidsgraad zodanig te verhogen dat we met veel meer, veel langer en met volle goesting zullen kunnen blijven werken ? − Hoe zullen we de nog steeds groter wordende diversiteit en multiculturaliteit in ons beleid van welzijn en duurzaamheid integreren ? − Zullen we in onze cultuur nog voldoende inzet, energie, draagkracht en creativiteit kunnen opbrengen om de concurrentie met de opkomende economieën aan te gaan ? 23
www.kernkracht.be
4. Milieu roept om daadkracht − Waar de beschaving voorbijkomt verliest de natuur − Stijgende consumptie van fossiele brandstoffen ondanks steeds hogere prijzen zelfs met het einde van de voorraden in het zicht (peak oil)
— Toename CO2 en verdere opwarming aarde stijging temperatuur (2-4°C) tegen 2050 is ronduit alarmerend stijging zeespiegel (60 cm) tegen 2050 met gigantische gevolgen
— Steeds grotere dreiging van omvangrijke milieurampen
24
12
www.kernkracht.be
Milieu roept om daadkracht 2 − Onze kortzichtigheid werkt desastreus : “Als we geen ambitieus milieubeleid voeren zal ons dit op termijn nog veel meer gaan kosten” dixit de Vlaming Hans Bruyninckx, vanaf 1 juni directeur Europees Milieuagentschap (EMA)
− Perspectief : Er zijn mondiale processen en mechanismen op gang gebracht om deze werelwijde vraagstukken aan te pakken. − Voor Europa is het milieubeleid en duurzaamheid een belangrijke én dwingende reële prioriteit waar we dus rekening zullen moeten mee houden − Roken hebben we ook vrij grondig kunnen aanpakken.
25
www.kernkracht.be
Uitdagingen voor welzijn − Ligt hier niet één van de grootste bedreigingen voor ons welzijn op alle domeinen ? − Moeten we niet beginnen met welzijn en duurzaamheid in elk bedrijf en arbeidsplaats een grote prioriteit te geven ? − Moeten we niet ernstig denken aan een “Green New Deal” met grootschalige investeringen in duurzame infrastructuur en energie? − Hoeveel rampen zijn er nog nodig voor we als beschaving wereldwijd resoluut de omslag naar welzijn en duurzaamheid zullen maken ? 26
13
www.kernkracht.be
5. Duidelijke verschuivingen in de algemene cultuur − De burger en de consument worden steeds veeleisender klanten in onze genotscultuur − Mondige burgers willen overal inspraak en participatie − Dalend vertrouwen in onze instellingen en onmacht van de democratie. Mobilisatie via digitale media wordt steeds effectiever − We beseffen steeds beter dat onze manier van produceren en consumeren niet duurzaam is, maar schuiven onze verantwoordelijkheid nog al te graag af op een groot geloof in wetenschap en techniek − Geluksgevoel vermindert sterk bij de meer welstellenden 27
www.kernkracht.be
Duidelijke verschuivingen in de algemene cultuur 2 − Perspectief : De verdere ontwikkeling van ons bewustzijn kan de grootste drive zijn in gans dit (r-)evolutieproces − Veel meer aandacht voor samenwerking en synergie − Levenskwaliteit wordt steeds belangrijker zowel in het werk, als in de vrije tijd en in de ‘work-life-balance’ − Grotere aandacht voor zinvol en zingevend werk − Nieuwe vormen van spiritualiteit dienen zich aan − Bezieling, passie, authenticiteit en ethische verantwoordelijkheid spreken steeds meer mensen aan 28
14
www.kernkracht.be
Uitdagingen voor welzijn − Hoe kunnen we in onze arbeidsorganiaties beantwoorden aan de steeds groter wordende verwachtingen inzake levenskwaliteit ? − Blijven we ons welzijn zoeken in steeds meer productie en consumptie of halen andere waarden de bovenhand ? Consuminderen ? − Zullen welzijn en duurzaamheid ooit in onze cultuur worden verankerd als een een ethische norm, een levensfilosofie, een vorm van beschaving ? (Klaas Van Egmond)
29
www.kernkracht.be
Inhoud − 1. Algemene situering − 2. De grote veranderingen in ons arbeidsbestel − 3. Welzijn in het toekomstig arbeidsbestel
30
15
www.kernkracht.be
Conclusie 1
Ons arbeidsbestel staat voor een omwenteling − Met nieuwe mogelijkheden en zeer belangrijke uitdagingen. − De mogelijkheidsvoorwaarden voor meer welzijn op het werk worden steeds sterker extern geconditioneerd. − Welzijn op het werk, voorkoming van schade en primaire preventie krijgen duidelijk een ander referentiekader − We zullen welzijn op het werk duidelijker positief, proactief en prospectief moeten gaan definiëren − Een heel brede en diepgaande verandering in bewustwording is levensbelangrijk
31
www.kernkracht.be
Conclusie 2
Welzijn steeds meer strategische prioriteit − In onze kennis- en dienst- economie − Gezien het grote belang van inzet en creativiteit − Door de veranderende verwachtingen werknemers − Ingevolge de steeds hogere eisen van klanten − Tengevolge de ‘war for talent’ − Door de uitdaging langer, harder maar anders met volle goesting te (kunnen) blijven werken − Door de veel hogere kostprijs van het gebrek aan welzijn of duurzaamheid 32
16
www.kernkracht.be
Conclusie 3
We staan voor een fundamentele keuze 1. Een geëxtrapoleerde toekomst — Business as usual : weinig aandacht voor duurzaam welzijn — We ontkennen de grote problemen hier en in de wereld — We rekenen blind op wetenschap en techniek — We hopen op de toekomstige generaties — Het staat zo goed als vast dat dit op termijn de minst realistische en veruit de meest dure strategie is — Deze is totaal onverantwoord -elijk 33
www.kernkracht.be
2. Een nieuw uitdagend samenlevingsproject — Een nieuwe globale visie op de toekomstige ontwikkeling van onze economie, onze ecologie en ons leven en werken als antwoord op de nieuwe mogelijkheden en uitdagingen — We kunnen daarbij denken aan situaties uit het verleden als het Sociaal Pact na WO2 of aan de New Deal van president Franklin Roosevelt in 1932 — Er circuleren hieromtrent reeds diverse projecten als een ‘Green New Deal’ — Waarschijnlijk is dit op termijn de enige effectieve oplossing. Het grootste probleem hierbij is dat de geesten en de cultuur hiervoor (nog) niet rijp zijn 34
17
www.kernkracht.be
3. Een projectmatige toekomst — Zoeken naar pragmatische oplossingen binnen een ruimere visie en strategie op lange termijn Ingrediënten zijn oa
- Creatief ondernemerstalent - Bezielend management - Meer en betere tewerkstelling - Hogere werkzaamheidsgraad - Kwaliteitsvoller werk - Ondersteunende wetgeving + inspectie
— Dit is een niet te onderschatten opdracht voor onze cultuur, onze democratie, onze sociale partners en voor Europa — De ontwikkeling van het bewustzijn, de waarden en de cultuur, vooral bij de jongere generaties zullen hierbij een doorslaggevende rol spelen (generatie y) 35
www.kernkracht.be
Tot slot — Vandaag hebben we meer vragen dan antwoorden — We staan voor enorme uitdagingen in een zeer complexe situatie — Er is meer dan ooit nood aan nieuwe visies , daadwerkelijke strategieën en succesvolle goede voorbeelden — Wij kijken dan ook met meer dan gewone belangstelling uit naar de visies en oplossingen die de diverse specialisten vandaag voor ons in petto hebben
36
18
www.kernkracht.be
Bibliografie Achterhuis, H., Duurzaamheid en moraal. In: Tijdschrift voor Wetenschap, technologie en samenleving. 1998. 1, 2-6. Achterhuis, H., e.a., Technologie en samenleving. Garant. Leuven. 1995. Achterhuis,H., De utopie van de vrije markt, Lemniscaat, Rotterdam, 2010 Bahro, R., Avoiding social and ecological disaster. The politics of world transformation. Gateway books. Bath. 1994. Barrett R., Liberating the corporate soul. Building a visionary organisation, Butterworth-Heineman, Boston, 1998. Barrez, D., Van verontwaardiging naar verandering. Globan Society, Leuven, 2011 Beck, U., De wereld als risico-maatschappij. Essays over de ecologische crisis en de politiek van de vooruitgang. De Balie. Amsterdam. 1997. Blommaert, J.,P. Mutsaert, H. Siebens, De 360° werknemer. De nieuwe arbeiderscultuur en de eindeloze concurrentie. EPO, Berchem, 2012. Boerwinkel, F., Inclusief denken. Een andere tijd vraag een ander denken. Paul Brand. Bussum. 1975. 37
www.kernkracht.be
De Blot, P., Een vernieuwingsmodel voor organisaties in crisis; Een eerste kennismaking. Nyenrode Academic Press, Breukelen, 2011. De Smet, M., Liefde voor het werk in tijden van management; Open brief van een arts. Lannoo, Tielt, 2009 Duurzaam ondernemen, duurzame winst. Teksten VEV studiedag 18 oktober 2000. Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 2000-2004. Staatssecretaris voor Energie en duurzame ontwikkeling. Brussel. 2000. Gorz, A., De markt voorbij. Voor een hedendaagse politieke ecologie . Oikos, Leuven, 2011 Gratton, L. The shift; The future of work is already here. Harper Collins Publishers, UK, 2011 Ha-Joon Chang, 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme. Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2010 Hoe kun je lucht bezitten, een Indiaanse visie op het beheer van de aarde. Jan Van Arkel. Utrecht. 1993. Janssens, G., Ondernemen in een veranderende wereld. VKW Beleidsnota 55,Wilrijk, April, 2012 38
19
www.kernkracht.be
Jaworski, J., Synchroniciteit. Indigo. Zeist. 2000. Kunneman, H., Democratie, milieu en verlangen; Aanzet tot een post-moderne milieuproblematiek. In: Oikos, 1996, 1, p. 39-53 Laslo, E., Je kunt de wereld veranderen; Naar duurzaamheid en vrede in een nieuwe wereld. Ankh-Hermes, Deventer, 2004 Mira-T 1999. Milieu- en natuurrapport Vlaanderen: thema’s. Garant. Leuven. 1999. Randers, J., 2052 – A global forecast for the next forty years. Chelsea Green Publications, Vermont, 2012 Torfs, W. De ziel in een schoenendoos, Roularta Books, Zellik, 2010 Van de Kerckhove, J., Het actuele arbeidersvraagstuk: een uitdaging voor de Christelijke Arbeidersbeweging, in: Arbeidersbeweging. Verslagboek van de 46ste Vlaamse Sociale Week, Reinaert Uitgaven, Zele, 1976, 31-92. Van de Kerckhove, J., Wetenschap en maatschappij. De toekomst van een problematische relatie. In : P. Develtere. e.a. (red.) Werk en wereld in de weegschaal. Confronterende visies op onderzoek en samenleving. Lannoo Campus, Leuven, 2007 , 27-39. Van Egmond, K., Een vorm van beschaving. Christofoor, Zeist, 2010. Verhaeghe, P., De neo-liberale waanzin; Efficiënt, Flexibel en gestoord. VUBPress, Brussel, 2012 .
39
20
