De gouden perziken van Samarkand
In de nevel van de kust ontwaart de zeeman de vorm van een kamelenrug, van een geborduurd zadel met glanzende franje tussen twee gevlekte bulten die schommelend voortgaan; hij weet dat het een stad is maar hij ziet haar voor zich als een kameel met leren zakken aan het zadel, en zadeltassen met gekonfijt fruit, dadelwijn, tabaksbladeren, en hij ziet zich al aan het hoofd van een lange karavaan die hem wegvoert uit de zeewoestijn, naar oases met zoet water in de gekartelde schaduw van palmen, naar paleizen met dikke gepleisterde muren, met betegelde binnenplaatsen waar danseressen met blote voeten dansen en hun armen bewegen, een beetje binnen en een beetje buiten hun sluier. Uit: ‘De onzichtbare steden’ van Italo Calvino
8
De gouden perziken van Samarkand
e Zijderoute heeft nooit bestaan. Het is een product van de verbeelding. Dat een imaginaire weg toch realiteit kan worden, heeft alles te maken met de rol van China in de wereldeconomie. Wie de atlas erbij pakt, kan zo de maansikkelvormige routes aanwijzen. De sikkel van de wassende maan over Centraal - Azië en het Midden Oosten naar Afrika. De sikkel van de afnemende maan over Centraal - Azië en het Nabije Oosten naar Europa. Precies de trajecten waarlangs de eerste Chinese zijde werd vervoerd. In het begin bestond er nog geen vaste route die iedereen kende. Er bestonden geen lijstjes van karavaanserails waar je gratis kon eten, drinken, slapen en je sandalen laten verstellen. Geen visitekaartjes met adressen van bazaars waar je die mysterieuze stof kon kopen waarover werd verteld dat het geweven was met de schering van lucht en de inslag van licht. Die vaste route zou er ook nooit komen. Het was en bleef een wijdvertakt, fijnmazig, stelsel van wegen dat zich langs twee hoofdroutes voltrok. De route over land die we de Zijderoute noemen en de minder bekende route over zee die de Indische route is gaan heten. De Zijderoute liep van Chang' an in China via Samarkand en Boechara in Turkestan naar Hamadan in Perzië en vervolgens over Bagdad. Daar splitste de route zich naar Constantinopel of naar Afrika, via Mekka en Aden, of via Cairo en Alexandrië naar Fez en Rabat. Een netwerk van steden waarmee muskusroute, specerijenroute, Perzische koningsroute, ambassadeursroute, wierookroute en de routes langs de Nijl en door de Sahara, verweven raakten. De Indië - route, bekend van Sindbad de Zeeman, verbond Iran, Mozambique en Madagaskar met de oost - en westkust van India, Maleisië, het land Khmer en Kanton.
De minimale afstand die een Chinese zijdehandelaar moest overbruggen om in Europa zaken te doen, was zevenduizend kilometer. Voor zover bekend, is er nooit een zijdehandelaar met zijn karavaan uit China vertrokken om zijn koopwaar eigenhandig in Venetië af te leveren. De Zijderoute was gewoonweg te lang. Het was een bevoorradingsketen zonder echt begin of definitief einde. Al was het maar omdat van de meeste producten niet eens bekend was waar ze vandaan kwamen en door wie ze waren gemaakt. De Zijderoute was een paradijs voor tussenhandelaars en logistieke dienstverleners. De Zijdeweg was niet alleen lang, de route was ook zeer oud. Wie praat over de Zijderoute, heeft het over meer dan tweeduizend jaar. Een tijdspanne waarin koninkrijken ontstonden en weer verdwenen, populaire handelscentra werden verwoest en nieuwe steden bruisten, wegen werden weggevaagd, rivieren van bedding veranderden en dorpen verdwenen onder het zand. Desondanks verspreidden nieuwe religies zich onweerstaanbaar; niet gehinderd door de droogste woestijn, hoogste berg of breedste rivier. Perziken cadeau Wat ook nooit stopt, is de handel. Dus ontstonden er altijd weer nieuwe hotspots waarvoor kooplieden en leiders van karavanen graag hun vertrouwde routes omgooiden. Een tijdlang was Samarkand zo'n magneet. De stad lag vrijwel halverwege China en Europa. Terwijl in een straal van enkele dagmarsen nog meer handelssteden een bezoek waard waren. Daarenboven groeide de taal die daar werd gesproken, uit tot de 'lingua franca' van de Zijderoute. Niemand in Tashkent of Merv hoefde nog met zijn mond vol tanden te staan. Geen overdreven luxe overigens, zo'n min of meer vertrouwde omgeving. Want handel betekende oudtijds ook stelen, vervalsen, malversaties, liegen en bedriegen. Kortom, alles wat je maar kon bedenken om het mechanisme van de handel op de proef te stellen. De Sogdische steden deden hun uiterste best om goede relaties met zijdeleverancier China te onderhouden. Onder meer door het sturen van charmante attenties zoals verse perziken. Want perziken waren het TAO-symbool van Lang Leven. Het moet nog een hele toer zijn geweest om de vruchten over die
10
afstand vers en op hun sappigst bij het keizerlijk hof afgeleverd te krijgen. Een logistieke prestatie van formaat die niet naliet indruk te maken. De goudgele delicatessen werden zelfs in lofdichten verheerlijkt. Zo poëtisch, dat wel eens is gedacht dat het niet om echte perziken ging maar om ambachtelijk fruit, vervaardigd van puur goud, verguld porselein of gearomatiseerd hout. Zo niet in het collectief geheugen, daarin werden de perziken steeds lekkerder en groter. De Gouden Perziken van Samarkand groeiden uit tot een werkelijkheid die nooit heeft bestaan. Historische distributieketen In het Tijdperk van de Europese Ontdekkingsreizen raakte de Zijderoute zozeer uit de gratie dat de herinnering eraan vrijwel volledig vervaagde. De Pruisische geograaf, geoloog en avonturier Ferdinand, baron von Richthofen, die in Amerika goudvelden en in China een opgedroogd meer lokaliseerde, publiceerde aan het einde van de negentiende eeuw zijn bevindingen, opgedaan tijdens een wetenschappelijke reis door Centraal - Azië. Hij was erachter gekomen dat de eeuwenoude documenten waarin gewag werd gemaakt van bloeiende metropolen en exotische producten, die over een stelsel van karavaanwegen door dat immense gebied werden verspreid, geen mythen of legenden waren maar levensechte verhalen en derhalve serieus dienden te worden genomen. Die steden en wegen hadden werkelijk bestaan en waren in de loop der eeuwen onder het zand verdwenen. Tweeduizend jaar lang waren zijde, porselein, specerijen, geneeskrachtige kruiden, ijzer, staal en tin, verfstoffen, hout en schildpad naar hun bazaars, soeks en markten getransporteerd. Of net zolang doorverkocht totdat ze ergens ver weg op de markt werden gebracht, voor een veelvoud van de oorspronkelijke prijs. Eerst in het Rome van Julius Caesar en Cleopatra. Later in het rijk van de eerste christelijke keizer, Constantijn de Grote. Nog weer later in de zeerepublieken Genua en Venetië. Om die historische distributieketen onder een noemer te vangen, verzon de baron een naam die een reclamebureau hem niet had kunnen verbeteren. 'De Zijderoute' was geboren.
De Marco Polo in onszelf 'ZijdeLinks' is een caleidoscopische ode aan de logistieke prestaties van ontelbare reislustige kooplieden die, zonder zich veel aan te trekken van permanent veranderende culturen en al of niet verlichte tijden, actief waren langs, wat we tegenwoordig 'De Nieuwe Zijderoute' noemen. Waar voorheen karavanen liepen, lopen nu pijpleidingen, asfaltwegen en spoorrails. Net als de vroegere Zijderoute, lopen ze deels in onze richting. Dit boek is tot op zekere hoogte 'een beschrijving van de wereld' voor elke ondernemer die in de uitdagingen van gisteren de kansen voor morgen wil ontdekken. Plus de smaak wil proeven van de gouden perziken van Samarkand. Casper Jansen
12
