“De GGZ aan het WMO loket” Loketmedewerkers getraind door ervaringsdeskundigen Wat maakt dat de GGZ doelgroep nog niet in beeld is bij loketmedewerkers WMO en wat maakt de informatieverstrekking zo specifiek aan deze doelgroep ? Marie-Josée Heijnen, projectmedewerker bij het Programma Lokale Versterking GGz WMO regio Midden West Utrecht, en Hilly Beuving, medewerker Steunpunt GGZ Utrecht, organiseerden deze dag voor medewerkers WMO loketten, informatie- en steunpunten GGZ, Autisme en Mantelzorg in de provincie Utrecht
In beeld De GGZ klant is nog niet in beeld bij de WMO loket medewerkers, zowel wat betreft de voorzieningen en hulpverleningsinstellingen als de problematiek van de GGZ klant. Er werd opgemerkt dat in veel gemeenten de sociale kaart nog opgebouwd moet worden. Men heeft zich in eerste instantie gericht op het aanvragen van de huishoudelijke hulp. Een van de aanwezigen zei: “Ik heb nog geen GGZ klant aan de balie gehad”. Een GGZ klant is ook moeilijk te herkennen, omdat men uiterlijk vaak niets mankeert. Daarbij komt dat een aantal voorzieningen voor mensen met een psychische beperking momenteel nog onder de AWBZ vallen, waardoor ze minder een beroep doen op het WMO loket. Toch komen er ook GGZ klanten aan het loket en zij ondervinden,door toedoen van hun ziekte, problemen bij het informatie inwinnen en verwerken. Om loketmedewerkers inzicht te geven in wie die GGZ klanten of mensen met een autistische stoornis zijn, werden de DVD’s “Het kan iedereen overkomen” en “Pubers met autisme” deel 2 uit de serie “Een zinnenprikkelend leven”, getoond. De DVD “Het kan iedereen overkomen” liet ons 4 levensverhalen zien van (ex) cliënten uit de GGz, Verslavingszorg en Maatschappelijke Opvang. Deze mensen leidden in eerste instantie een “normaal” leven, maar door problemen in hun jeugd, op het werk of in hun relatie belandden ze in een depressie of werden verslaafd. De DVD “Pubers met autisme” ging over het leven en de levensvragen waarmee twee pubers met een autistische stoornis en hun ouders worstelen. Items die aan de orde kwamen waren seksualiteit en toekomstdroom.
Reacties Naar aanleiding van de DVD ’s werd er opgemerkt dat deze GGZ klanten eerder bij de loketten van de Sociale Dienst terecht komen dan bij een WMO loket. Men vindt het belangrijk dat alle informatie op het gebied van wonen welzijn zorg en werk, gebundeld wordt in een loket. Sommigen zouden het zelfs prettig vinden dat alle gegevens omtrent een klant bekend waren bij een loket. Dit voorkomt steeds weer hetzelfde verhaal te moeten vertellen of vele formulieren invullen en onnodige doorverwijzingen. In een van de gemeenten is men dan ook bezig een klantencontactcentrum op te zetten. Ook stuitte het idee alles in een loket op bezwaren. Men vindt dat de privacy dan geschaad wordt. Mensen met een autistische stoornis zullen niet gauw alleen een WMO loket bezoeken. Door hun stoornis zijn ze daartoe niet in staat. Meestal zullen zij in begeleiding van een ouder,familielid en/of mantelzorger komen.
-1-
Informatie Verder stond deze dag in het teken van informatieverstrekking over het Steun- en informatiepunt GGZ Utrecht en het Autisme Informatie Centrum (AIC) Marja de Ruiter, coördinator van het Steunpunt GGZ Utrecht, vertelde dat het Steunpunt door haar dienstverlening een brug wil slaan tussen de hulpverlening en de samenleving. De hulpverlening richt zich vooral op de psychische hulp en het Steunpunt begeleidt cliënten bij het functioneren in de samenleving. Door de vele vormen van dienstverlening die we bieden kunnen cliënten en familieleden voor veel zaken bij ons terecht en hoeven ze niet naar allerlei verschillende instanties. Het Steun en informatiepunt GGZ Utrecht: - biedt informatie, advies en ondersteuning aan mensen die zelf of in hun omgeving te maken hebben met psychische, psychosociale of psychiatrische problematiek. - leidt GGZ cliënten op tot ervaringsdeskundigen, die vervolgens weer voorlichting geven op o.a. scholen. - is ook een leer en re-integratie plek, omdat veel mensen met eigen ervaring in de psychiatrie de kans krijgen om iets met hun ervaringsdeskundigheid te doen als vrijwilliger, een stagiaire of als betaalde medewerker. - doet aan individuele en soms ook aan collectieve belangenbehartiging neemt deel aan allerlei overleggen op het gebied van wonen, werk en welzijn. We leveren ideeën voor WMO beleidsplannen en nemen deel aan de WMO initiatiefgroep van het programma Lokale Versterking. Andere (enigszins vergelijkbare) steunpunten in de provincie Utrecht zijn het Servicepunt Veenendaal en informatiecentrum GGZ Reijer ter Burgh in Amersfoort.
Het Autisme Informatie Centrum (AIC) Het Autisme Informatie Centra (AIC) is één van de projecten van de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA). De NVA heeft als doel het versterken van de maatschappelijke positie van kinderen en volwassenen met autisme. De NVA maakt onder andere voorlichtingsfilms en heeft een informatie en advieslijn die door ervaringsdeskundigen wordt bemand. De verschillende activiteiten van de NVA zijn: - Belangenbehartiging - Ouderondersteuning - Voorlichting - Deskundigheidsbevordering - Stimulering van onderzoek - Kwaliteitsbewaking van de zorg Tosca Schoenmakers, projectmedewerker bij de NVA, coördineert de AIC’s in Amersfoort, Arnhem en Doetinchem. De AIC’s zijn ontstaan in 2002 en bieden een luisterend oor voor mensen met autisme zonder meteen een dossier aan te leggen voor deze persoon. Ze zijn laagdrempelig en geven duidelijk -2-
informatie over vragen met betrekking tot autisme. In totaal zijn er vijftien AIC’s in Nederland en het streven is om er nog meer op te zetten zodat een AIC voor iedereen bereikbaar is.
Toneelgroep “Uitgesproken” Na de lunch en het bezoeken van de informatiemarkt is het tijd voor de toneelgroep ‘Uitgesproken’ van Altrecht Talent. De twee spelers (loketmedewerkers) laten zien hoe het GGZ cliënten aan het WMO loket vergaat en één van de medewerkers krijgt zelf psychische klachten. Er werd veel gelachen, maar de loketmedewerkers in de zaal lieten weten dat het er echt niet zo aan toe gaat. Het toneelstuk is de opmaat voor 3 workshops.
Tipje van de sluier Ervaringsdeskundigen gaven WMO loketmedewerkers op een zeer deskundige en open manier informatie over hun ziektebeelden en problematiek. De bezoekers konden kiezen uit 3 workshops. . In twee daarvan kwamen 3 ervaringsdeskundigen met verschillende ziektebeelden aan bod, te weten: 1. Psychotische kwetsbaarheid Ze heeft en had depressies, psychoses en was alcoholist. Dit laatste als een vorm van zelfmedicatie. Dit komt vaker voor bij mensen met een psychische beperking. Een symptoom van een psychose is dat iemand woorden in stukken hakt en daar een andere betekenis aan geeft. Hierdoor kan iemand die een psychose heeft een ander bijvoorbeeld de loketmedewerker volkomen verkeerd begrijpen. Mensen in een psychose wantrouwen alles en iedereen. Dit maakt het communiceren lastig. Ze hebben geen ziekte inzicht. Depressie De ervaringsdeskundige is van Marokkaanse afkomst en is op zijn 20ste in een depressie geraakt. Hij woonde toen nog in Marokko. Studeren ging niet meer. Hij had last van concentratieverlies. In Nederland werd pas de diagnose gesteld. Hij gaf aan dat iemand met een psychisch probleem in Marokko al snel als ‘gek’ bestempeld wordt. Er heerst een taboe op psychische problemen. Ook onder de Marokkaanse gemeenschap in Nederland heerst dat taboe ook heel sterk. Aan hem werd de vraag gesteld wat hij prettiger vind, een Nederlandse hulpverlener of een hulpverlener met dezelfde culturele achtergrond. Hij heeft alleen ervaring met Nederlandse hulpverleners, maar in je eigen taal kun je beter je gevoelens uitdrukken. DIS De ervaringsdeskundige heeft een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS). DIS ontstaat meestal door een traumatische ervaring in de vroege jeugd (jonger dan 5 jaar). Je ontwikkelt geen sterk ik -identiteit, maar deelpersonen. DIS is een ander woord voor meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Omdat de persoonlijkheden elkaar afwisselen, mist ze informatie. Ze kan bijvoorbeeld ’s avonds bij de afwas een andere persoonlijkheid zijn, die niet weet dat ze hier vandaag geweest is. Daarnaast heeft iemand met DIS veel last van stemmingswisselingen. Voor loketmedewerkers is het van belang om te weten dat ze soms dezelfde vragen stelt. Als de ene persoonlijkheid een vraag gesteld heeft en antwoord heeft gekregen weet de andere dat niet en kan dan dezelfde vraag stellen. Iemand met DIS leeft als het ware in twee verschillende werelden. 2. ADD De ervaringsdeskundige met ADD legt uit dat ADD niet hetzelfde is als ADHD. Bij ADD spelen de problemen op het gebied van ordening, structuur houden, concentratie (gedachten gaan alle kanten uit), -3-
niet bij het onderwerp kunnen blijven, aan afspraken houden. Een baan is niet haalbaar omdat alle tijd en energie gaat zitten in het jezelf op de been houden. Inherent hieraan is het voorkomen van depressie. KOPP en een ervaringsdeskundige die culturele aspecten benoemd KOPP is de afkorting voor: Kind van een Ouder met Psychische Problemen. De ervaringsdeskundige legt uit wat het betekent als je ouders afhankelijk zijn van jou in plaats van andersom. Door alle problemen thuis is ze zelf ook gedecompenseerd. Zij kreeg bijvoorbeeld geen huishoudelijk hulp omdat er kinderen en een echtgenoot thuis waren. Dit heeft gevolgen gehad voor haar eigen leven, met name voor haar opleiding. Een depressie en veel lichamelijke en psycho- somatische klachten zijn vaak het gevolg De andere ervaringsdeskundige heeft ook te maken met een KOPP situatie. Daarbij heeft zij een echtgenoot van Marokkaanse afkomst die geen hulp wil aanvaarden. Er heerst bij veel allochtone groepen nog een taboe op het hebben van een psychische ziekte. 3. Autisme Deze workshop werd gegeven door Tosca Schoenmakers en Maria Walvoort. Zij is in die zin ervaringsdeskundige dat zij een zoon heeft met een autistische stoornis. Autisme kun je meestal niet herkennen. Het is van belang dat de diagnose zo vroeg mogelijk gesteld wordt, zodat de juiste hulp ingezet kan worden. Mensen met autisme denken en nemen op een andere manier waar. Ze hebben moeite met: - Centrale coherentie: het geheel overzien en van daaruit betekenis geven - Executieve functies: het plannen en organiseren van activiteiten, flexibiliteit - “Theory of mind”: zich verplaatsen in anderen, herkennen van het eigen innerlijk, herkennen van lichaamstaal Dit heeft gevolgen voor de communicatie. De deelnemers uit de workshops waren zeer geïnteresseerd, zien het als een eyeopener en krijgen meer inzicht in cliënten met GGZ problematiek en autistische stoornis. De workshops boden veel handvatten en ook de benadering vanuit de culturele achtergrond vond men erg prettig.
TIPjes De GGZ ervaringsdeskundigen gaven een aantal tips aan de loketmedewerkers. Naar aanleiding van de eerste 2 workshops: - Als het eerste contact goed is durf je als klant nog eens te bellen of langs te komen - Als klanten niet komen opdagen, neem als loketmedewerker zelf het initiatief om terug te bellen en het contact te behouden. Zo verlies je iemand niet uit het oog. - Zorg dat je in gesprek blijft met de klant. Wees zo eerlijk en feitelijk mogelijk. - Overlaad de klant niet met veel papieren. Bied desnoods hulp aan bij het invullen. - Aandacht voor de slechte concentratie van GGZ klanten, vraag of de informatie duidelijk is. Schrijf in het kort op wat er is afgesproken. - Vraag door, wat speelt er nu precies? Voor loketmedewerkers is het belangrijk om ‘de vraag achter de vraag te achterhalen’. Meestal gaat het niet alleen om het aanvragen van huishoudelijke hulp. Er zit vaak een verhaal achter zoals gezinsproblematiek, psychische ziektebeelden, rouwverwerking. - Geef op eigen initiatief informatie over toeslagen waar GGZ klanten voor in aanmerking komen. Het kost hun ontzettend veel energie om dat zelf uit te moeten zoeken. -4-
Autisme: -
Accepteer de prikkelreducerende strategie van de persoon met autisme Geef duidelijke informatie: wie, wat, waar, hoe en wanneer Geef ook de uitzondering duidelijk aan Ondersteun de verbale informatie met geschreven uitleg, tekeningen, picto’s Vermijd beeldspraak Gebruik weinig lichaamstaal Benoem emoties van jezelf en de cliënt Leg uit wat je gaat doen. Bijvoorbeeld: ‘Ik neem even de telefoon op’
Krachten bundelen en samenwerken Tijdens deze dag kwam ook aan de orde hoe de Steun- en informatiepunten GGZ en Mantelzorg, het Autisme Informatie Centrum, MEE en de WMO loketten elkaar van dienst kunnen zijn. Iedere organisatie heeft zijn specialisme en aandachtsgebied. Het Steunpunt richt zich op mensen met psychiatrische problematiek. Uitgezonderd autisme, wat weer de core business is van het AIC. MEE richt zich met name op mensen met een verstandelijke en lichamelijke beperking en sinds kort ook op mensen met een psychische beperking. Deze drie instellingen kunnen: - Gebruik maken van elkaars deskundigheid en specialisme - Cliënten doorverwijzen. - aanbod op elkaar afstemmen door samen te werken, naar elkaar te verwijzen. Geen aparte hokjes creëren, maar gezamenlijke diensten en deskundigheid aanbieden aan Gemeenten. Samenwerking en communicatie tussen cliënten, hulpverleners, zorgaanbieders en gemeenten is heel belangrijk. De WMO loketten zijn er voor iedere burger in een gemeente. De loketten kunnen ervoor zorgen dat ook de meest kwetsbare groepen, zoals de GGZ klant, bij hun in beeld is door: - Een goede sociale kaart te hebben van voorzieningen en instellingen op het gebied van de GGZ. Het Steunpunt kan hierbij van dienst zijn. - Op de hoogte zijn van de activiteiten van de Steun- en Informatiepunten GGZ - Outreachend werken. Voorlichting geven over vergoedingen en regelingen in het kader van de WMO aan mensen met een psychiatrische beperking op de voor hun laagdrempelige ontmoetingsplekken. - Daadwerkelijke hulp aanbieden bij het invullen van formulieren of een telefoontje plegen. Het Steun en Informatiepunt GGZ geeft aan dat zij : - Scholing kunnen geven aan loketmedewerkers - Op spreekuur van de WMO loketten langs kunnen komen, of bij mensen aan huis, voorlichting kunnen geven - Fungeren als BackOffice van het WMO loket Het Steun- en informatiepunt is vooral bekend en actief in Utrecht en worden deels vanuit WMO geld door de gemeente Utrecht betaald. Als andere gemeenten financieel bijdragen kunnen ze daar ook meer diensten verlenen en zichtbaarder worden als BackOffice van het WMO loket. Voor het AIC geldt dat zij hun dienstverlening willen uitbreiden naar de gemeente Utrecht. Het streven is om een AIC te vestigen in het MEE gebouw. Dit is laagdrempelig voor ouders en andere hulpvragers. Het een en ander is afhankelijk van de financiële bijdrage van de gemeente. Het AIC is gevestigd in het gebouw van MEE in Amersfoort.
Tot Slot Wij hopen dat deze bijeenkomst voor u “een tipje van de sluier”heeft gelicht met betrekking tot het thema “de GGZ aan het WMO loket”. Wilt u nog een keer een scholingsbijeenkomst organiseren voor loketmedewerkers of WMO raden, of op enigerlei wijze advies over het betrekken van cliënten uit de GGZ, Maatschappelijke (Vrouwen) Opvang en Verslavingszorg bij het WMO beleid, dan kunt u contact opnemen met: Marie-Josée Heijnen, Telefoon E-mail
: 06-22830503 / 030-2628024 (kantoor Cliëntenbelang Utrecht), :
[email protected] -5-
Website
: www.lokaleversterking.nl
-6-
