Hoofdkantoor Bezoekadres
Naritaweg 10 1043 BX Amsterdam
Postadres Postbus 8456, 1005 AL Amsterdam
Aan de voorzitter en leden van de vaste Commissie van Economische Zaken en de voorzitter en leden van de vaste Commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag
Postadres
Postbus 8456 1005 AL Amsterdam
T 0900 330 0300 F 020 68 44 541 I www.fnv.nl Bank 63 50 33 178
Datum
Uw kenmerk
27 februari 2008 Ons kenmerk
Telefoonnr.
42.202.03 Onderwerp
E-mail
Werken aan ondernemend Nederland: het belang van zelfstandig ondernemerschap
Geachte Dames en Heren,
1. Inleiding De FNV en de FNV-bonden die zelfstandigen organiseren (FNV KIEM, FNV MOOI, NvJ, FNV ZBO en FNV Zelfstandigen in Diensten, Groen, Handel, ICT, Industrie, Vervoer, Zorg) (hierna: de FNV) hebben met belangstelling kennisgenomen van de nota “Werken aan ondernemend Nederland: het belang van zelfstandig ondernemerschap” en dat daarbij het accent vooral wordt gelegd op de groeiende groep zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) De FNV waardeert het dat het kabinet is gekomen tot een analyse van de positie van zelfstandigen zonder personeel. Voorts is het goed dat het kabinet voor deze groep komt met een – zo mogelijk – geïntegreerde beleidsagenda. Ook is de FNV blij dat dit kabinet serieus aandacht besteed aan de positie van zelfstandigen zonder personeel en de economische (toegevoegde) waarde van deze groep werkenden onderschrijft De FNV plaatst echter ook een aantal kanttekeningen bij – en aanvullingen op de nota die hieronder nader worden uitgewerkt.
2. Algemeen en analyse De FNV is van opvatting dat de drijvende kracht achter de economie een evenwichtige combinatie van goed ondernemerschap en goed werknemerschap is. Zonder ondernemerschap geen werknemers, maar zonder werknemers geen ondernemerschap. Dit is dan ook de basis voor een overheidsbeleid waarin de keuze tussen werken als werknemer in loondienst of als zelfstandige zoveel mogelijk neutraal is geregeld, zo ook in
Datum
25 februari 2008 Ons kenmerk
Pagina('s)
2 van 6 fiscale en sociale wet- en regelgeving. Deze neutraliteit noopt in de visie van FNV tot een aantal verbeteringen in de positie van zelfstandigen zonder personeel. In de analyse wordt gesteld dat zelfstandig ondernemerschap in de lift zou zitten. De FNV constateert dat het aantal zelfstandigen op basis van CBS-cijfers circa 12 á 15% van de beroepsbevolking bedraagt. Hoewel sprake is van een toename van de specifieke groep zelfstandigen zonder personeel in 2006, tonen de cijfers toch een redelijk stabiel beeld wat betreft het totaal aantal zelfstandigen. Niet helder is dan ook op basis waarvan wordt geconcludeerd dat het aantal zelfstandig ondernemers sterk is toegenomen en dat sprake zou zijn van een verschuiving van een management - naar een ondernemende economie. Voorts wordt niet geanalyseerd welke verschuivingen binnen de groep zelfstandigen hebben plaatsgevonden en naar verwachting zullen plaatsvinden en hoe binnen de groep van zelfstandigen de werkgelegenheid van karakter verandert. In de analyse mist de FNV verder aandacht voor het fenomeen van (nood)gedwongen zelfstandigheid of schijnzelfstandigheid. De FNV heeft de indruk dat in bepaalde sectoren een toenemende groep werknemers door hun werkgever c.q. hun opdrachtgever min of meer gedwongen wordt om te werken via een zelfstandige constructie in plaats van via een arbeidscontract. De opdrachtgever/werkgever ontloopt zodoende een aantal sociale heffingen en wentelt het risico op werkloosheid en ziekte en arbeidsongeschiktheid af op de zelfstandige. De FNV kijkt dan ook uit naar de resultaten van het onderzoek dat hieromtrent door SZW is geëntameerd. Bij schijnzelfstandigheid en gedwongen zelfstandigheid ligt naar de mening van de FNV ook een relatie met de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs (WAADI) Een aantal detacherings- cg uitzendbureaus profileert zich als bemiddelaar van zelfstandigen, maar in feite betreft het de bemiddeling van werknemers. Naar oordeel van de FNV wreekt zich hier het gebrek aan heldere en eenduidige criteria voor- en grenzen tussen werknemers, ondernemers mét personeel en zelfstandigen zonder personeel. Het is dan ook dringend gewenst dat nader onderzoek naar dergelijke praktijken wordt gedaan, bijvoorbeeld vanuit de uitvoeringsorganisaties. In een beleidsagenda aangaande ondernemerschap mag aandacht voor de positie van bemiddelingsorganisaties zeker niet ontbreken. Wat betreft het ontbreken van heldere criteria sluit de FNV zich aan bij de motie die het kamerlid Stef Blok namens de VVD heeft ingediend en waarin wordt opgeroepen tot een heldere en eenduidige afbakening van het begrip zelfstandige zonder personeel. In de visie van de FNV is het ontbreken van heldere criteria en het ontstaan van grijze gebieden tussen werknemerschap en zelfstandigheid uiteindelijk schadelijk voor zowel de werknemer als de zelfstandige. Overigens is de FNV ook van mening dat zelfstandigheid zonder personeel een bijzondere manier van ondernemen is en dat er een wezenlijk verschil bestaat tussen ondernemers met personeel en een ondernemer zonder personeel. Wellicht dat een aparte positie van zelfstandigen zonder personeel ten opzichte van werknemers en ondernemers met personeel valt te overwegen. Daarnaast wijst de FNV er op dat uit de recent uitgebrachte armoedemonitor blijkt dat de armoede onder zelfstandigen zonder personeel in bepaalde sectoren relatief en absoluut
Datum
25 februari 2008 Ons kenmerk
Pagina('s)
3 van 6 groter is dan onder werknemers. In de nota wordt helaas nauwelijks aandacht aan de inkomenspositie van zelfstandigen besteed. Zelfstandigen zonder personeel blijken een lager inkomen te hebben dan werknemers. Dit is overigens opmerkelijk gezien de eerder in de nota veronderstelde hogere productiviteit van deze groep. In de nota wordt slechts zeer summier op de armoedeproblematiek ingegaan. Bovendien lijken deze cijfers niet te stroken met die uit de armoedemonitor. De FNV dringt dan ook aan op een meer gedegen en bredere analyse naar de positie van zelfstandigen en in het bijzonder naar die van zelfstandigen zonder personeel. Daarbij gaat het zowel om de ontwikkeling van de omvang en aard van de werkgelegenheid, alsook naar de vraag in welke omvang sprake is van (nood)gedwongen zzp-schap en de rol van intermediairs daarbij. Verder pleit de FNV voor heldere en eenduidige criteria voor zelfstandigen zonder personeel, mogelijk resulterend in de aparte positie ten opzichte van werknemers en ondernemers mét personeel. Tenslotte is het gewenst dat meer aandacht wordt besteed aan de ontwikkeling van de inkomenspositie van zelfstandigen zonder personeel en de verdeling daarvan.
3. De positie van zelfstandige ondernemers in het beleid De FNV stelt vast dat in de nota in tabel 4 de huidige verantwoordelijkheden en instrumenten van de overheid beknopt in beeld worden gebracht. Een gedegen analyse van overeenkomsten en verschillen ontbreekt echter. De fiscale verschillen worden slechts zeer beknopt uitgewerkt. Op veel plaatsen in de inkomensbescherming wordt verwezen naar de private verzekeringsmarkt zonder duidelijk te maken dat deze voor grote groepen zelfstandigen zonder personeel niet altijd soelaas biedt. Uit eigen onderzoek van een de FNV-bonden blijkt dat een groot deel van de zelfstandige leden geen geld over zegt te hebben voor een goede arbeidsongeschiktheidsverzekering. Ook uit andere onderzoeken blijkt dat de kosten voor deze verzekeringen door zelfstandigen als hoog worden ervaren. De FNV constateert dan ook dat de private markt in onvoldoende mate voorziet in arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor zelfstandigen zonder personeel tegen redelijke tarieven. Conform wat is gesteld in de nota, is de FNV dan ook van mening dat bij het zoeken van oplossingen een nadrukkelijke rol voor de overheid is weggelegd. De FNV is overigens erg blij met de zwangerschapsregeling voor vrouwelijke zelfstandigen per 1 juli 2008, maar blijft pleiten voor een invoering met terugwerkende kracht tot het moment dat de WAZ werd afgeschaft. Een particuliere verzekering tegen het niet hebben van werk, ergo het niet hebben van opdrachten, die in de nota wordt gesuggereerd, bestaat niet.
4. De beleidsagenda zelfstandig ondernemers
Datum
25 februari 2008 Ons kenmerk
Pagina('s)
4 van 6 Fiscaal De FNV constateert dat in deze nota de fiscale beleidsagenda nog ontbreekt en dat dit onderdeel zal vormen van het belastingplan 2009. Het kabinet werkt momenteel aan voorstellen ter bevordering van het ondernemerschap en de FNV ziet deze met belangstelling tegemoet. Daarbij gaat de FNV er vanuit dat het huidige urencriterium van 1.225 uur wordt aangepast zodat parttime- en hybride zelfstandigheid aantrekkelijker wordt gemaakt en derhalve kan worden gestimuleerd. Een aantal jaren geleden heeft de fiscus de criteria voor de aftrek van de kosten van kantoorruimte aan huis aanzienlijk aangescherpt. De FNV is van mening dat dit met name de groep zelfstandigen zonder personeel hard heeft getroffen. Gezien het feit dat veel van hen vanuit huis (moeten) werken - bijvoorbeeld bij de start van het bedrijf in het geval van het combineren van arbeid en zorg - pleit de FNV voor een mogelijkheid om kantoorruimte aan huis (deels) fiscaal te compenseren. Hoewel op Prinsjesdag de koopkrachtplaatjes van zelfstandigen zonder personeel zich aan de inkomstenkant moeilijk laten voorspellen, pleit de FNV voor een jaarlijks ‘lastenplaatje’ voor zelfstandigen. Arbeidsongeschiktheid en ziekte Voor wat betreft de verzekering tegen arbeidsongeschiktheid pleit de FNV voor de volgende maatregelen. Onderzoek naar een wettelijke basisverzekering zonder uitsluiting en met een premie naar rato van het inkomen. De WAZ stuitte vooral op grote bezwaren omdat van equivalentie in de premie geen enkele sprake was. Onderzoek naar wettelijke garanties om bovenminimale verzekeringen te kunnen afsluiten zonder uitsluitingen Ruime mogelijkheden om vrijwillig ZW en/of WIA te kunnen voortzetten met aanmeldingstermijn van ten minste 26 weken. Bij vrijwillige voortzetting op voorhand bij de referte-eisen al rekening houden met het feit dat bepaalde groepen zelfstandigen hoge investeringen in hun bedrijf hebben gedaan waardoor het inkomen, waarop de uitkering is gebaseerd, zeer laag is. Scholing Hoewel het kabinet bij scholing een grote rol ziet weggelegd voor de zelfstandigenorganisaties, is de FNV van mening dat er ook een rol is weggelegd voor de overheid. Terecht wordt geconstateerd dat voor zelfstandigen de kosten van scholing hoog zijn omdat dit ook ten koste gaat van de productiviteit. Het kabinet zou dan ook kunnen overwegen om de scholingsaftrek voor zelfstandigen weer te verhogen tot 80%. Daarmee wordt een deel van het inkomensverlies gecompenseerd. Pensioen De FNV constateert dat veel zzp’ers geen of een zeer beperkte pensioenopbouw kennen. Werknemers die op wat latere leeftijd zzp’er worden, worden in de particuliere verzekeringen geconfronteerd met hoge leeftijds- en sekseafhankelijke actuariële premies. De FNV pleit voor een qua duur onbeperkte vrijwillige aansluiting bij bedrijfstakpensioenfonds. De FNV vindt een vrijwillige voorzetting van materieel 3 jaar en
Datum
25 februari 2008 Ons kenmerk
Pagina('s)
5 van 6 formeel 10 jaar geen gelukkig gekozen oplossing. Het bedrijfstakpensioenfonds moet (met voorkoming van risicoselectie) openstaan voor alle bedrijfsgenoten: werknemers en zzp’ers. Het kan immers ook al openstaan voor de directeur groot aandeelhouders. De vrijwillige aansluiting dient op basis van de werkgevers en werknemersdeel van de doorsneepremie plaats te vinden. Daarmee blijft de solidariteit gehandhaafd. Zodoende behoudt het pensioenfonds zijn karakter. Langdurige vrijwillige voorzetting daarentegen kan impliceren dat er ook heel veel niet bedrijfsgenoten worden verzekerd. Bovendien leidt een duurbeperking van 3 of van10 jaar tot een noodgedwongen overstap naar de particuliere markt tegen zeer hoge leeftijdsafhankelijke pensioenpremies op een late leeftijd. Dit is een zeer ongewenste en voor zelfstandigen onbetaalbare ‘oplossing’. De FNV betreurt het zeer dat de minister van SZW hardnekkig vasthoudt aan de onterechte gedachte dat een bedrijfstakpensioenfonds er alleen maar kan zijn voor de werknemers en dat een vrijwillige aansluiting van zelfstandigen zonder personeel (of bij wijze van alternatief een verplichte aansluiting met ruime dispensatie mogelijkheden) daarom wordt afgewezen. Levensloop De FNV constateert dat niet alleen de FNV maar alle partijen in de Stichting van de Arbeid pleiten voor verruiming van de werkingssfeer van de levensloopregeling. In de onlangs uitgebrachte discussienota stelt de Stichting van de Arbeid voor om de Levensloopregeling ook open te stellen voor zelfstandige ondernemers en de spaardoelen te verruimen. Zo zou een zelfstandige met fiscale ondersteuning kunnen sparen voor doelen om te komen tot een voorziening ingeval van arbeidsongeschiktheid, bij tijdelijke liquiditeitsproblemen, bij bedrijfsbeëindiging en voor een aanvullende oudedagsvoorziening. De FNV steunt deze voorstellen van harte en hoopt dat het kabinet deze zal overnemen. Aanbestedingen Als zelfstandige zonder personeel is het vrijwel onmogelijk om aan de aanbestedingseisen van de overheid te voldoen. Deze eisen zijn vrijwel geheel toegeschreven op grote(re) ondernemingen en Grote(re)bureaus. De FNV pleit ervoor om de aanbestedingseisen dusdanig in te richten dat zelfstandigen zonder personeel of netwerken van zelfstandigen zonder personeel ook kunnen meedingen naar overheidsopdrachten. De FNV zou het zeer waarderen als het kabinet hiertoe een aantal pilots zou entameren. Inspraak en organisatiegraad De FNV wijst er op dat de FNV-bonden die zelfstandigen organiseren, net als andere FNV bonden, in SER en StAr via de FNV vakcentrale zijn vertegenwoordigd. De FNV kan zich dan ook niet vinden in de passages in de nota waarin wordt gesteld dat zelfstandigen zonder personeel zich door de FNV niet vertegenwoordigd zouden voelen. De sterke groei van het aantal zelfstandige leden binnen de FNV loochenstraffen deze conclusie.
Tot Slot
Datum
25 februari 2008 Ons kenmerk
Pagina('s)
6 van 6 Als grootste belangenbehartiger van zelfstandigen zonder personeel is de FNV van mening dat het fenomeen zelfstandig zonder personeel geen hype is, maar een voortschrijdende ontwikkeling en uitdaging betekent voor de Nederlandse arbeidsmarkt. Voor velen betekent het zelfstandig ondernemerschap een langgekoesterde wens, een nieuwe uitdaging, een werkend perspectief, een vorm van participatie of een mogelijk alternatief. De FNV ziet zelfstandig zonder personeel dan ook als een belangrijke ontwikkeling binnen het Nederlandse arbeidsbestel. Vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid, vraagt de FNV echter ook aandacht voor de problemen, vraagstukken en risico’s van en rondom het zelfstandig ondernemerschap. De kabinetsbrief behoeft op dat punt de nodige aanvulling. Bij de verdere vormgeving en uitwerking van het beleid is de FNV vanuit haar kennis en ervaring vanzelfsprekend bereid om met u mee te denken. Met vriendelijke groet, Namens de Vakcentrale FNV
Wilna Wind Federatiebestuurder Vakcentrale FNV
C.C.
De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid , de heer A. Aboutaleb, De Staatssecretaris van Economische Zaken, de heer Drs. F. Heemskerk, De Staatssecretaris van Financiën, de heer Mr. Drs. J.C. de Jager.
