DE FLEXIBELE WATER BEHEERDER Klimaatverandering, adaptatie, mitigatie. Veranderende opgaven stellen waterschappen voor grote uitdagingen. In een veranderende maatschappij die steeds vaker zelf initiatief neemt, ook op het gebied van waterbeheer. Wat vraagt dat van onze organisaties en medewerkers? Wat voor waterbeheerders zijn er nodig om flexibel te kunnen zijn en om te gaan met onvoorspelbare omstandigheden? Wat voor organisatie is er nodig om jezelf steeds opnieuw uit te vinden en te verbeteren? Goed waterbeheer vraagt om aanpassingsvermogen en flexibiliteit; een verandering van werken en organiseren.
INVESTEREN IN MENS EN ORGANISATIE Waterschappen en hun partners ontwikkelen volop technische innovaties en vernieuwende oplossingen voor watervraagstukken. Maar uiteindelijk zijn het vooral de factoren mens en organisatie die bepalen of een innovatie slaagt. Onderzoek toont aan dat 75% van alle succesvolle innovaties bij bedrijfsleven en overheid het gevolg is van de juiste investeringen in mens en organisatie. 1
CULTUUROMSLAG Uit een college-akkoord van een waterschap: “In plaats van het vooraf voorschrijven van gedetailleerde regelgeving, met als doel om de risico’s zoveel mogelijk te voorkomen, kunnen ook andere keuzes worden gemaakt om gestelde doelen te behalen. Deze cultuuromslag vergt bestuurlijke moed en verandering in de organisatie, maar biedt mooie perspectieven in een steeds sneller veranderende wereld. Het waterschap heeft een meer faciliterende houding, is gericht op het doel, is minder sturend bezig en stelt alleen de noodzakelijke kaders. Hierdoor versnellen procedures en is er meer flexibiliteit om initiatieven te honoreren.”
SOCIALE INNOVATIE IN VERBINDING STAAN MET ‘DIJKDENKEN’ Sociale innovatie gaat over het vernieuwen van de wijze waarop we ons werk organiseren en over meegroeien met maatschappelijke ontwikkelingen. Over zorgen dat er ruimte ontstaat binnen de organisatie om anders te mogen denken en doen. Over in contact staan met de omgeving, fouten mogen maken en ervan leren, een open houding, transparante processen, samenwerking, participatie en co-creatie. Waterschappen maken onderdeel uit van de publieke ruimte en willen zo goed mogelijk aansluiten bij de veranderende samenleving, het waterbewustzijn vergroten en inspelen op maatschappelijke opgaven en ontwikkelingen. Waterschappen innoveren om te zorgen voor beter, goedkoper en duurzamer waterbeheer en om een maatschappelijke meerwaarde te leveren. Waterschappen zijn daarbij onderdeel van een groter geheel. Elk waterschap houdt zich op de een of andere manier al bezig met het vraagstuk van sociale innovatie. Er zijn voorbeelden genoeg van slim samenwerken, flexibeler organiseren, participatie, ontwikkelen van het lerend vermogen. Het zijn aanpakken gericht op het vergroten van het leer- en aanpassingsvermogen van de organisatie en het vergroten van de flexibiliteit. Veel waterschappen stimuleren cocreatie, participatie en burgerinitiatieven (‘doe-hetzelf-waterbeheer’). Sociale innovatie vraagt om een andere mindset. Het vraagt om ruimte voor een andere werkwijze bij bestuur, directie, management, projectleider en specialist. De kunst is om iedereen mee te krijgen: niet alleen binnen het waterschap, maar ook de omgeving en de partners van de organisatie.
Onder de titel ‘Dijkdenken’ schreef Waterschap Aa en Maas een wedstrijd uit onder 10.000 studenten en jonge pro fessionals, met als opdracht: bedenk hoe we de Maasdijk efficiënt en duurzaam voor méér dan alleen onze veiligheid kunnen gebruiken. Met behulp van een jury bestaande uit een burger, ondernemers en een waterschapsbestuurder kwam ‘Een dijk van een ontdekking’ als winnaar uit de bus: het idee van een studente landschapsarchitectuur om verbindingen aan te leggen tussen de dijk en het water, waarmee de dijk, de uiterwaarden en het water bereikbare plekken worden om van alles te beleven en te ontdekken. Het idee is uitgevoerd en na crowdsourcing zijn inmiddels nog veel meer partijen bij het project betrokken geraakt.
VIJF PRINCIPES VAN SOCIALE INNOVATIE Er is een rode draad te ontdekken in alle initiatieven en projecten rond sociale innovatie, die in vijf principes kan worden uitgedrukt. 1. Zet de samenleving voorop (niet de individuele bevoegdheden van organisaties). Dit uitgangspunt wordt steeds meer de leidraad in visies en waterbeheerplannen die nu worden ontwikkeld en convenanten die worden gesloten door maatschappelijke partners waaronder de waterbeheerders. Het watersysteem is onlosmakelijk verbonden met Nederland. Als de organisatie een beeld heeft van de functies van het gebied en van de inwoners waar het watersysteem voor werkt kan het een visie vormen op de toegevoegde waarde van de organisatie en vergroot zij het vermogen om zich aan te passen. 2 Ga ervan uit dat alles verbonden is (en dus nog maar beperkt via hiërarchische bevoegdheden te sturen is). Organiseer vanuit een netwerkgedachte. De samenleving gedraagt zich meer en meer als een netwerk en vraagt dus om een andere manier van sturing en beïnvloeding door overheden. Maak verbinding, over de grenzen van afdelingen heen en over de grenzen van organisaties heen. Zet de meerwaarde die je wil bereiken voorop.
Prof. Dr. H.W. Volberda et al, 2011, Rotterdam School of Manage
1
ment, Erasmus Universiteit Rotterdam.
3. Creëer toegang tot informatie en mensen (sta in verbinding). Kenmerkend voor deze tijd is dat er geen informatiemonopolies meer bestaan. Juist door het delen van kennis en informatie ontwikkel je nieuwe kennis en informatie: je stelt anderen in staat om jou wat te leren en vice versa. Door talent in je eigen organisatie beschikbaar te stellen voor vraagstukken buiten je eigen organisatie, vergroot je de mogelijkheden om ook talent
ZET DE SAMENLEVING VOOROP
GA ERVAN UIT DAT ALLES VERBONDEN IS
CREËER TOEGANG TOT INFORMATIE EN MENSEN
MAAK FOUTEN EN LEER ERVAN
ZET MENSEN CENTRAAL: GEEF ZE RUIMTE EN VERTROUWEN
GEEF RUIMTE EN VERTROUWEN DOOR ZELF BESTUUR Via de Stichting Marke Mallem zorgen burgers voor beheer en onderhoud van een gebied langs de Berkel van 40 hectare, in erfpacht van het waterschap. De kosten zijn voor rekening van het waterschap. Binnen het waterschap was destijds de vraag: hoe betrekken we burgers meer bij ons werk? Een proefproject moest de weg naar een antwoord wijzen. De vraag van de dijkgraaf was: is het mogelijk om de burgers meer te betrekken bij beheer en onderhoud van het gebied Mallem? Medewerkers gingen aan de slag. Met ruim dertig bewoners en andere belanghebbenden - waaronder deskundigen op het gebied van ecologie, recreatie en sociale duurzaamheid - ontwikkelden ze ideeën voor de inrichting en het beheer van het gebied, en voor de organisatievorm. Een jaar later al was Stichting Marke Mallem een feit.
ZET VERANDERING IN GANG Om als waterschappen klaar te zijn voor de toekomst, te werken aan beter en goedkoper waterbeheer, flexibel en adaptief te zijn, is vernieuwing nodig. Vernieuwing wordt gevoed door als waterschappen onderling van elkaar te leren en meer gezamenlijk en met de omgeving op te trekken. Waterschappen kennen vele thema’s die om flexibele waterbeheerders en innovaties vragen. Een mogelijk stappenplan om vernieuwing rond een thema op gang te krijgen is het volgende: • G a in gesprek met partners in de omgeving van het waterschap en vraag hen hoe zij in verbinding willen komen met het waterschap of waar het waterschap haar rol anders zou kunnen invullen. Ga op basis daarvan intern het gesprek aan hoe het waterschap in de manier van werken de gewenste verbinding kan realiseren. Schrijf gezamenlijk een visie over de meerwaarde die het waterschap kan leveren. Geef
HULP VRAGEN MET ‘SMART WATERPEIL’ De waterkwaliteit in de Reeuwijkse Plassen en de nabije sloten staat onder druk. Het Hoogheemraadschap van Rijnland denkt dat flexibeler peilbeheer zal helpen: in het voorjaar meer water vasthouden zodat in de zomer minder water van elders hoeft te worden ingelaten. Maar wat is het effect van die schommelingen op het grondwaterpeil? Rijnland wist het niet. In een nieuwsbrief deed het waterschap een oproep: wie wil helpen dagelijks het peil van grondwater en oppervlaktewater te meten op verschillende plekken in de omgeving? Tien gegadigden meldden zich. Rijnland plaatste peilbuizen op hun percelen en waar nodig ook peilschalen in de omgeving. Geïnteresseerde bewoners maken dagelijks met hun smartphone een opname, die automatisch direct naar Rijnland gaat. Dat gaat heel gemakkelijk, met een speciaal ontwikkelde app.
aan waarom het noodzakelijk is deze verbinding te maken. • Laat deze visie bekrachtigen door de top van de organisatie. Bijvoorbeeld door het dagelijks bestuur van het waterschap of de dijkgraaf en de secretaris-directeur. Je hebt (bestuurlijk) draagvlak nodig. Maak afspraken over inzet van capaciteit en middelen. Regel dit en ga met de visie aan de slag. • Zorg dat het onderwerp regelmatig terugkomt op de agenda van de top van de organisatie, bijvoorbeeld eens per kwartaal. Neem daarbij de verschillende relevante afdelingen mee in je ontwikkelstappen. Zo blijft het onderwerp leven. • Ga op zoek naar goede voorbeelden op de werkvloer waarbij de visie eigenlijk al wordt toegepast. Haak aan bij deze ‘lopende energie’. Maak de goede voorbeelden bekend. Etaleer ze, steeds opnieuw, ook als ze al ‘uitgekauwd’ lijken. Je bereikt steeds weer nieuwe mensen. Mensen sluiten zich graag aan bij successen en de community of the willing wordt vanzelf groter. • Vergeet de omgeving niet. Wees als waterschappen veranderings-
van buiten te benutten. Open data, webshops voor burgers: allemaal voorbeelden van het creëren van toegang. Innovatie ontstaat op raakvlakken tussen sectoren, ga de verbinding aan. 4. Maak fouten en leer ervan (sluit de leercyclus). Omgaan met fouten is moeilijk voor organisaties. Het maken van fouten wordt meestal niet gestimuleerd en risico’s worden uit de weg gegaan. Terwijl ontwikkelen en leren niet kunnen bestaan zonder het maken van fouten. Door te werken met praktijkproeven, prototypes en het creëren van een cultuur waarin fouten gezien worden als leerervaringen kom je verder. Evalueer projecten zodat leerervaringen expliciet worden, zowel voor het individu als de organisatie als geheel. 5. Zet mensen centraal: geef ze ruimte en vertrouwen. Om te leren en te ontwikkelen moet je samenwerken. Samenwerken is meer dan een afspraak op papier, het werkt alleen als mensen elkaar vertrouwen. Dat vertrouwen moet kunnen groeien. Er is ruimte nodig, zowel in tijd als geld, om ook eens iets uit te proberen zonder dat er direct resultaten worden verlangd. Geef medewerkers de ruimte om stap voor stap te werken aan kansen die verder liggen, buiten de waan van de dag.
partner voor anderen, door te initiëren of door initiatieven te omarmen.
Het effect van deze aanpak is dat de top van de organisatie richting geeft en het belangrijk vindt. Er ontstaat momentum om aan de gang te gaan. Aan de hand van goede voorbeelden ontstaat een community of the willing. Je wordt een belangrijke partner voor de omgeving. Succes trekt aan; anderen willen daar graag bij horen. De vernieuwing is van start.
SAMEN DE DIENST UITMAKEN Samen met BoerenNatuur, de Groninger agrarische natuurverenigingen, Wetterskip Fryslân en provincie Groningen heeft Waterschap Noorderzijlvest groenblauwe diensten ontwikkeld onder de titel ‘Samen de dienst(en) uitmaken’. Met groenblauwe diensten snijdt het mes aan twee kanten: er komt ruimte voor meer zeggenschap en verantwoordelijkheid voor burgers, én het waterschap krijgt meer mogelijkheden om doelen te realiseren. Stuwtjes plaatsen en beheren bijvoorbeeld, of akkerranden natuurvriendelijk beheren, dat kunnen boeren en natuurbeheerders prima zelf.
GOEDE VOORBEELDEN Voor meer goede voorbeelden van innovatieve samenwerking tussen waterschappen en de omgeving, zie de digitale brochure ‘Waterbeheer doen we samen. Waterschappen voor de burger.’ op uvw.nl. Of kijk op innovatie2014.uvw.nl.
“
DE UNIE VAN WATERSCHAPPEN BEHARTIGT DE BELANGEN VAN DE WATERSCHAPPEN EN ZORGT VOOR KENNISUITWISSELING EN SAMENWERKING
BEZOEKADRES Koningskade 40 2596 AA Den Haag 070 351 97 51 Nederland
POSTADRES Postbus 93218 2509 AE Den Haag Nederland
[email protected] www.uvw.nl November 2015
