De financiële crisis vanuit de Caribische invalshoek 4 november o e be 2010 0 0 Miriam Gonzalez Executive Director Centrale Bank van Aruba
Structuur van de presentatie – Effecten financiële crisis voor het Caribisch gebied ecte eco economie o e Aruba uba e en – Effecten Nederlandse Antillen g – Effecten overheid en betalingsbalans – Genomen maatregelen – Vooruitzichten – Conclusie 2
Effecten financiele crisis voor het Caribisch gebied –
–
–
–
Financiële markten in Caribisch gebied in algemeen weinig ontwikkeld dus effect financiële crisis beperkt. Effect vooral indirect voelbaar via de reele sector, mn toerisme, offshore, constructie en agrarische sectoren en grondstofprijzen. ij Resultaat was toename werkloosheid en verdere verslechtering financiële positie overheid en betalingsbalans. BBP groei vertraagde of werd zelfs negatief. i f 3
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (I) – Kenmerkend Aruba: • Voorlopige staking raffinage aktiviteiten Valero
– Kenmerkend Nederlandse Antillen: • Implementatie projecten in kader van S i l Economisch Sociaal E i h Initiatief I iti ti f • Schuldherstructurering
4
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (II) Toerisme In belangrijkste markten, de V.S. en Europa, u opa, is s werkloosheid e oos e d gestege gestegen e en besteedbaar inkomen en consumentenvertrouwen gedaald. Gevolg: – Minder toeristen. – Toeristen geven minder uit. – Hotelprijzen dalen fors (mn in Aruba). 5
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (III) Aantal toeristen
Toerisme ontvangsten
1,200.0
772 1 772.1
862.1
826.8
812.6
893.3
2,500.0
In Afl. miljoenen
In Afl. duizenden n
800.0
3,000.0
970.7
1,000.0
600.0 400.0 200.0
2,000.0
2,523.3 2,243.7 1,966.0
2,081.2
2,319.9 1,939.6
1,500.0 1,000.0 500.0
0.0
0.0 2007
2008 Aruba
Nederlandse Antillen
2009
2007 Aruba
2008
2009
Nederlandse Antillen
6
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (IV) Constructie Door “credit crunch” werd financiering a ce g van a p projecten ojecte steeds moeilijker. g Gevolg: – Stopzetten of uitstellen investeringsprojecten. – Toename werkloosheid in bouwsector.
7
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (V) Aruba: Door dalende olieprijzen op internationale te at o a e markt a t verslechtering e s ec te g marges voor raffinage en verkoop van aardolie door Valero waardoor productie voorlopig werd gestaakt. Gevolg: – Verdere verslechtering werkloosheid. – Grote onzekerheid. 8
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (VI) Door werkloosheid en onzekerheid: – Uitstaande bancaire kredieten daalden sterk (2008: 3,4%; 2009: 0,1%). – Ratio probleemleningen (nonperforming ( p g loans) ) totale leningen steeg sterk (2008: 6,9%; 2009: 7,9%). 9
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (VII) Werkloosheid 14.0% 11.5%
12.0%
11.3% 9 7% 9.7%
10.0% 8.0%
7.1%
10 0% 10.0%
6.9%
6.0% 4.0% 2.0% 0.0% 2007
2008 Aruba
2009
Nederlandse Antillen
10
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (VIII) Lagere olie- en voedselprijzen op internationale markten hadden tot gevolg g g een daling g van de inflatie of zelfs deflatie.
11
Effecten economie Aruba en N d l d Nederlandse A till Antillen (IX) Inflatie 10.0%
9.0%
8.0% 6 0% 6.0% 4.0%
2.5%
3.4%
5.4% 3.6%
2.0% 0.0% -2.0%
-2.1%
-4.0% 2004
2005 Aruba
2006
2007
2008
2009
Nederlandse Antillen 12
Effecten overheid (I) Beeld overheidsfinanciën in Aruba en de Nederlandse Antillen zeer verschillend. –
Aruba: terugval in met name inkomsten- en winstbelasting door economische malaise en oplopende werkloosheid. Gevolg: hoger financieringstekort.
–
Nederlandse N d l d A till Antillen: h hogere belastinginkomsten door groeiende economie op Curaçao, intensivering belastingcontroles en schuldherstructurering. schuldherstructurering Gevolg: financieringsoverschot.
13
Effecten overheid (II) Aruba: Hoger financieringstekort heeft hogere oge e o overheidsschuld e e dssc u d a als s gevolg. Hierdoor hogere aflossingen rentelasten in de toekomst.
14
Effecten overheid (III) Overheidsschuld 7,000.0 6,000.0
5,803.3
5,519.4
5,284.7
In m miljoenen
5,000.0 4,000.0 3,000.0 2,140.0
2,223.0
2,049.7
2,000.0 1 000 0 1,000.0 0.0 2007
2008 Aruba
2009
Nederlandse Antillen
15
Effecten overheid (IV) Overheidsschuld in %BBP 90.0% 80.0% 70.0% 60.0% 50.0% 40.0% 30.0% 20.0% 10.0% 0.0%
84.5%
83.1%
46.4%
45.9%
2006
2007 Aruba
82.0%
41.0%
2008
76.6%
46.4%
2009
Nederlandse Antillen 16
Effecten betalingsbalans (I) –
Toerisme ontvangsten omlaag, maar in A b toch Aruba t h meegevallen ll ( (verwachting hti was -11,5%; werd -8.3%). Ook in Nederlandse Antillen sterke daling g( (-6.9%). ) Daling exporten gecompenseerd door daling importen. D li Daling i importen t d door:
– – – – –
Afname binnenlandse vraag door hogere werkloosheid en aangetast consumentenvertrouwen. Import bouwmaterialen omlaag door vermindering bouwactiviteiten. Door daling aantal toeristen ook minder goederenimport. goederenimport 17
Effecten betalingsbalans (II) Kapitaalstromen Aruba – – –
Minder buitenlandse investeringen. Overheid trok minder g geld aan op p internationale kapitaalmarkt. Per saldo: deviezenreserve groei van Afl. 206 miljoen in 2009 als gevolg van daling netto importen, betaling vrachtkosten en dividendbetalingen.
18
Effecten betalingsbalans (III) Kapitaalstromen Nederlandse Antillen – –
– – –
Directe investeringen op lager niveau. Terugbetaling obligaties in handen van nietingezetenen en aankoop buitenlands schuldpapier door institutionele beleggers. Schuldsanering Nederland: ANG 1,04 miljard. Minder importen. Per saldo: toename deviezenreserve van ANG 509 miljoen in 2009.
19
Effecten betalingsbalans (IV) Deviezenreserve 3,500.0 3,000.0 In Afl.. miljoenen
2,500.0 2,000.0 1,500.0
1,000.0 500.0 0.0 2005
2006 Aruba
2007
2008
2009
Nederlandse Antillen
20
Economische groei R ë l BBP Reëel BBP 6.0% 4.0% 2.0%
3.8% 2.1%
1.8%
0.0% ‐2.0%
‐0.1%2008
2007
2009‐0.2%
‐4 4.0% 0% ‐6.0% ‐8.0% ‐10.0% ‐10.5%
‐12.0% Aruba
Nederlandse Antillen
21
Genomen maatregelen (I) Nederlandse Antillen –
Overheidsbestedingen omhoog door projecten in kader van Sociaal Economisch Initiatief voor herstructurering en versterking p op p nieuwe economie vooruitlopend staatkundige verhoudingen binnen koninkrijk.
–
BNA: intensivering monitoring commerciële banken. 22
Genomen maatregelen (II) Aruba in ongunstige situatie in 2009/2010 − 2009 verkiezingsjaar − Verslechterde financiële positie overheid mn door d li daling b l ti belastingontvangsten t t als l gevolg l van economische crisis, toch extra US$ 10 miljoen voor publiciteitscampagne toerisme. − Valero: V l voorlopige l i staking t ki raffinageactiviteiten ffi ti it it (negatief effect op BBP ongeveer 4 procent). − Ritz Carlton hotel project werd gestart, maar liep zeer traag. t − CBA: Loslaten kredietplafond, verhoging reserveverplichting en intensivering toezicht op commerciële iël banken. b k 23
Genomen maatregelen (III) Aruba in ongunstige situatie in 2009/2010 (vervolg) Nieuwe regering nam verschillende maatregelen: – Reductie BBO ter stimulering van besteding consumenten, maar tegelijkertijd verdere verslechtering financiële situatie overheid. – Onderhandelingen met Valero over bestaande belastinggeschil en herstart raffinage activiteiten. – Organisatie van Sociaal Dialoog. – Opzet van ambitieus investeringsprogramma, investeringsprogramma inclusief PPP projecten.
Resultaten zullen pas in 2011 waarneembaar zijn. 24
Vooruitzichten A b /N d l d Aruba/Nederlandse A till Antillen Risico’s Risico s voor herstel – – – – –
Dubbele dip voor Amerikaanse en Europese economieën. Moeizaam herstel Amerikaanse arbeidsmarkt. arbeidsmarkt Nederlandse Antillen: financiële en economische ontwikkelingen na 10/10/10. A b uitstel Aruba: it t l herstart h t t raffinaderij ffi d ij en aanvang publieke en private investeringsprojecten. Aruba ratings: • Fitch BBB Stable (september 2010) • Standard & Poor’s A- Stable (mei 2009)
25
Vooruitzichten Aruba (I) Bruto Binnenlands Product
Werkloosheid 12.0 90 9.0
10.0 5.0
5.0
0.0
‐0.1
‐5.0 ‐10.0
2008
2009
‐1.8 2010‐3.7 37
‐8.9 ‐10.5
‐15.0 Reëel BBP
Nominaal BBP
2011
In pro ocenten van de e beroepsbevo olking
Procentu uele veranderin ng
15.0
12.5 11 5 11.5
11.3
10.5 9.9
9.5 8.5 7.5 65 6.5
7.1
6.9 2008
2009
2010
2011
26
Vooruitzichten Aruba (II) Groei aantal toeristen Groei aantal toeristen
Groei toerisme ontvangsten Groei toerisme ontvangsten 15.0
8.0 7.1
12.5 10.0
4.0 2.2
2.0
2.8
0.0 2008 ‐2.0
2009 ‐1.7
2010
2011
Procentuele groeii P
Procentuele groeii P
6.0
5.0 1.2
0.0 2008
2009
‐0.5 2010
2011
‐5.0 ‐8.3
‐4.0
‐10.0
27
Vooruitzichten Aruba (III) Overheidsschuld/BBP ratio
3,000.0
60.0
2,800.0
55 0 55.0
2,600.0
In n procenten
In A Afl. miljoenen
Overheidsschuld
2,400.0 2 200 0 2,200.0
50.0
2,000.0 1,800.0
35.0 2009
2010
2011
56.3
49.6
45.0 40.0
2008
55 6 55.6
41.7
2008
2009
2010
2011
28
Conclusie – – –
Ergste lijkt voorbij, maar herstel verloopt traag. Diverse i risico’s i i ’ waaronder d h herstel l Amerikaanse economie. H t zall nog even duren Het d voordat, d t met name Aruba, weer op het niveau van vóór de crisis zit. zit
29
Bedankt voor uw aandacht. aandacht Vragen?
30
