De financiering van geothermie in de glastuinbouw Rabobank en Geothermie Anneke Postma Sectormanager Tuinbouw, Rabobank Nederland
Inhoud presentatie
Deel 1:
Rabobank
Deel 2:
Waarom aardwarmte
Deel 3:
Garantieregeling EZ/LNV + wat doet Rabobank?
Deel 4:
De financiering van geothermie
Deel 5:
Aandachtspunten bij een cluster
Deel 6:
Knelpunten, toekomstvisie, + conclusies
2
Rabobank en schone technologie Een logische combinatie
Onze investeringen in schone technologie
Onze ambities
In miljarden Euros - indicatief
Rabo Groen Bank Rabo Ventures Project-financiering schone energie SAM (Zwitserland) Robeco Sustainable Engagement Robeco Clean Tech I and II fondsen Sarasin (Zwitserland) Energiezuinig vastgoed Totaal
€ 4.0 € 0.2 € 1.2 € 6.5 € 5.4 € 0.8 € 0.7 € 0.9 € 20
Duurzaamheid is verankerd in de genen van de Rabobank en in alle kernactiviteiten Klimaat is een prioriteit en wordt gezien als een cruciaal thema binnen duurzaamheid
Rabobank wil een actieve rol spelen in de overgang naar een economie met lage CO2-uitstoot Q7
C-Power
The Netherlands
Belgium
Growind The Netherlands
120 MW Off-Shore Windfarm EUR 218mln Project Financing Senior Facilities EUR 166mln Mezzanine Facility EUR 160 LC Facility
First phase of 300 MW Offshore Windfarm
Onshore Wind Farm 63 MW EUR 70,000,000
Financial Advisor, Lead Arranger and Joint Underwriter
Mandated Lead Arranger
2006
2007
Mandated Lead Arranger Senior And Mezzanine Facilities
2007
3
Voorbeelden van projecten Geothermie is een serieuze optie en er is steeds meer interesse voor
•
‘Warmte uit de diepte’: Tomatenkwekerij A+G van den Bosch
•
Haalbaarheidsonderzoek geothermie op Terschelling
•
Geothermie en elektriciteitsopwekking IGLO Gemeente Lansingerland
•
Daarnaast zijn wij op dit moment betrokken bij meerdere andere projecten, in verschillende ontwikkelingsfases
•
En blijft de Rabobank betrokken bij de garantieregeling van de overheid.
4
Waarom aardwarmte • Duurzaam alternatief voor het op den duur schaarser wordende aardgas
• Weinig bovengrondse aanpassingen • Geen wijziging in teeltmethode
• Geen CO2 uitstoot • Kosten voor energie voor langere periode bekend • Continu beschikbaar
• Draagt bij aan het duurzamer imago
5
Belangrijkste belemmeringen • Hoge investeringskosten • De geologische kans op ‘misboring’
6
Garantieregeling Overheid • Regeling staat open voor een aardwarmtedoublet • Eigen risico voor ondernemer van 15% • Maximale subsidie bedraagt € 5.950.000,- (85% x € 7 mln)
• Premie bedraagt 7% van het maximale subsidiebedrag • Slagingskans moet minimaal 90% zijn (zgn. P90).
7
Wat doet de Rabobank? • Aanvullende garantie van 10% van de investering onder dezelfde condities als de regeling van LNV/EZ.
• Resterend eigen risico voor ondernemer wordt dan 5%. • Middels een Groei- en Innovatielening wordt deze garantie gekoppeld: – Maximale lening tbv aardwarmte: € 1mln – Bij misboring uitkering door Stichting Garantiefonds Rabobanken (SGR) – Tevens een zekerheidsinstrument – Groenfunding mogelijk
8
Financieringsaspecten • Businesscase: – Onderbouwing rendement, vergelijk alternatieven – Bij warmtelevering derden: hoe zien contracten eruit? – Risico op misboring dient afgedekt te kunnen worden • Begrotingsaspecten: – Uitgangspunt voor BankCase is P90 waarde – Ook een WorstCase berekenen: wat zijn gevolgen bij misboring (extra lasten, extra investeringen tbv warmtevoorziening?)
• Waardebepaling van de bron is maatwerk • Looptijd lening maximaal 15 jaar; economische levensduur
9
Aandachtspunten bij een cluster I • Technische risico’s – Partijen met tuinbouwervaring – Alternatieve energievoorziening? • Financiële risico’s – Afnamecontractafspraken: duidelijk, eenduidig – Financiering cluster op basis van kasstromen – Verzekerbaarheid aansprakelijkheid – Breng in kaart wat de consequenties zijn indien 1 partij niet aan zijn verplichtingen kan voldoen (exit-scenario) – Onderlinge afhankelijkheid? Analyse financiële status van betrokken partijen indien nodig.
10
Aandachtspunten bij een cluster II • Juridische risico’s – Eigendom put / leidingen / warmtewisselaars – Kwalitatieve verplichting op het bedrijf? Gevolgen voor waarde van het bedrijf?
• De risico’s voor het individuele tuinbouwbedrijf dienen in verhouding te staan tot het rendement. De onderlinge afhankelijkheid speelt hierbij een belangrijke rol. Deze bepalen voor een groot deel het bancaire risico.
11
Knelpunten • Rentabiliteit van de tuinbouw staat onder druk, weinig ruimte voor investeringen in duurzaamheid;
• Samenwerking in de praktijk is lastig, financiering van energie BV is zonder garantie en borgstelling van derden niet mogelijk;
• Door de gedaalde energieprijs is aardwarmte minder snel interessant (terugverdientijd is langer);
• Praktijk komen we knelpunten tegen i.v.m. garantieregeling overheid.
12
Toekomstvisie Mogelijkheden , kansen, risico’s , benodigde investeringen Ruwe schatting: tot 2016 worden 30 tot 40 geothermie-doubletten geboord:
• de helft in de tuinbouw • andere helft in stadsverwarming
Kosten per doublet gaan langzaam dalen maar
Aantal doubletten en kosten 8
40 Mln EUR
subsidie blijft de
7
35
eerstkomende jaren nodig
6
30
(mede afhankelijk van de
5
25
4
20
3
15
2
10
Benodigde investeringen
1
5
komende 4 jaar: 110 mln
0
0
gasprijs)
2009
2010
2011
Stadsverwarming Tuinbouw Kosten
2012
Euro (voor ±20 doubletten) 13
Conclusie Geothermie is een serieuze optie en er is steeds meer interesse voor
Sterktes
Zwaktes
• • • • •
Continue beschikbaar (24/7); Lokaal Regelbaar en betrouwbaar; Kosten energie stabiel en voorspelbaar Vrijwel geen overlast (alleen tijdens boren); • Zeer klein ruimtebeslag; • Zeer hoge energiebesparing (COP >25);
• Geologisch risico moeilijk te voorspellen
Kansen
Bedreigingen
• Garantieregeling overheid; • Verzekerbaarheid in de toekomst; • Combinaties van electriciteitsproductie en
• Mislukken van projecten; • Investeringssubsidies buiten tuinbouw te
warmtelevering;
• Hergebruik van bestaande olie- en gas• •
boringen; Verdere technologische ontwikkeling van materialen en boortechnieken; Imago: toegevoegde waarde
• • •
•
•
(zowel bij boren als bij productie); Hoge investeringskosten’; Warmte niet altijd makkelijk te verwaarden; Geen productiesubsidie (SDE) voor warmte of electriciteit uit geothermie.
laag; Economische crisis verzwakt investeringsmogelijkheden in de tuinbouw; Langdurig (zeer) lage gasprijs.
14
