De Europese soevereine crisis en de impact op de economie 24 november 2011, VKW Limburg
Luc Coene Gouverneur
Schema
2
1.
De Europese overheidsschuldencrisis in perspectief
2.
Crisisbestrijding op Europees niveau
3.
Impact op de economie van de eurozone
4.
Impact op de Belgische economie
Slechtere vooruitzichten en grotere onzekerheid
Bron: Datastream.
3
Ten gevolge van tijdelijke schokken: tsunami en stijging van grondstoffenprijzen in Q1... Internationaal goederenverkeer (seizoengezuiverde maandgegevens, gemiddelde van uitvoer- en invoervolumes, indexcijfers 2005 = 100)
Prijzen van basisproducten (maandgegevens, VS-dollar, indexcijfers 2005 = 100)
Bron: CPB.
Bron: HWWI.
4
en politieke onzekerheid i.v.m de schuldenproblematiek
In de VS: • •
politieke impasse m.b.t. de verhoging van het schuldenplafond verlaging rating VS door Standard & Poor's op 5 augustus
In de Eurozone: • •
debat schuldherschikking Griekenland en aandeel private sector gebrekkige communicatie , grijze zones en trage uitvoering van akkoord 21/7 (2e hulpprogramma Griekenland)
• •
ontoereikende uitvoering begrotingssanering Griekenland meer ingrijpende schuldherschikking Griekenland (akkoord 26/10): grotere impact op banken en details nog onduidelijk
• •
Grieks referendum Politieke impasse in Italië
5
De financiële crisis belandt in een nieuwe fase
Bronnen: Thomson Reuters Datastream, NBB.
6
Rendementsecarts van de staatsleningen op tien jaar t.o.v. de Duitse Bund in de eurolanden met AAA-rating en België (maandgemiddelden, basispunten)
2007
2008
2009
2010
Bron: Thomson Reuters Datastream.
7
Schema
8
1.
De Europese overheidsschuldencrisis in perspectief
2.
Crisisbestrijding op Europees niveau
3.
Impact op de economie van de eurozone
4.
Impact op de Belgische economie
2011
De rol van het Eurosysteem in de crisisbestrijding
De beleidsrente blijft het belangrijkste instrument om de monetairbeleidskoers te bepalen voor het handhaven van prijsstabiliteit op de middellange termijn
•
de overheidsschuldcrisis is van belang voor de monetairbeleidskoers in de mate dat deze de economische activiteit en inflatie beïnvloedt
Niet-conventionele maatregelen teneinde de goede werking van het monetairtransmissiemechanisme (MTM) te vrijwaren
• •
een goed MTM is een essentiële voorwaarde voor het garanderen van prijsstabiliteit onafhankelijk van het niveau van de beleidsrentes
9
De beleidsrentes van het Eurosysteem
Bronnen: Thomson Reuters Datastream, ECB.
10
Overzicht van de belangrijkste niet-conventionele maatregelen Financiële "beroering" 2007 2008
Financiële & economische crisis 2009
2010
Overheidsschuldencrisis 2011
aangekondigd 2012
8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6
Procedure van volledige toewijzing tegen vaste rente basisherfinancieringstransacties langere termijn herfinancieringsoper. Maatregelen voor de geldmarkt bijzondere termijn-transacties(1) 3-maands transacties 6-maands transacties 12-maands transacties VS-dollar operaties Zwitserse frank operaties Maatregelen voor de effectenmarkten Aankoopprogramma voor gedekte obligaties Securities Markets Programme
(1) de looptijd van deze operaties stemt overeen met die van een reserveaanhoudingsperiode (+/- 1 maand) Bronnen: ECB, NBB. 1 De gele staafjes tonen de maanden wanneer de operaties werden/worden uitgevoerd, terwijl de groene staafjes de maanden tonen waarin geen nieuwe operaties werden/worden uitgevoerd maar het liquiditeitsverruimend effect van vorige operaties nog steeds aanwezig was/is. Deze tabel bevat geen informaties over de beslissingen inzake onderpand en fine-tuning operaties.
11
Noodfinanciering en nieuwe mechanismen van crisisbestrijding Eerste noodfinanciering aan Griekenland in mei 2010: € 110 miljard waarvan € 30
miljard van het IMF en € 80 miljard bilaterale leningen van de andere landen van het eurogebied
Tijdelijke financiële stabiliseringsmechanismen • • • •
Europees financieel stabilisatiemechanisme (EFSM) (€ 60 miljard) Europese faciliteit voor financiële stabiliteit (EFSF) (€ 440 miljard) IMF-bijdrage (€ 250 miljard) strikte conditionaliteit, economische aanpassingsprogramma's
Europees stabiliteitsmechanisme (ESM) • •
permanent crisismechanisme, vervangt tijdelijke mechanismen vanaf 1 juli 2013 effectieve leningscapaciteit van € 500 miljard
Verruiming actieradius EFSF(ESM) (21/7) • • •
precautionary financing herkapitalisatie financiële instellingen aankopen op secundaire markt (primaire markt was reeds toegestaan)
Verdere flexibilisering EFSF (26/10) • •
12
verhoging vuurkracht door leveraging (insurance of SPV) tot 1.000 à 1.400 milliard euro
Financiële bijstand (situatie 10 oktober 2011, miljarden euro)
7
IERLAND
1 2 3 4 5 6 7
PORTUGAL
GRIEKENLAND I
GRIEKENLAND II
Treasury en National Pension Reserve Fund. Bilaterale leningen van het VK, Denemarken en Zweden. Dit bedrag omvat de bijdrage van Slowakije (816 miljoen euro), dat niet meer deelneemt aan de financiering. waarvan € 3,9 miljard goedgekeurd maar nog effectief uit te keren. waarvan € 7,6 miljard goedgekeurd maar nog effectief uit te keren. waarvan € 5,5 miljard goedgekeurd maar nog effectief uit te keren. goedgekeurd, nog uit te keren.
13
Kwetsbaarheid bepaalde eurolanden vóór aanvang crisis (1) MFI-kredietverlening aan huishoudens in het eurogebied 1999-2007 (gemiddelde jaarlijkse groei, in %)
Bron: ECB.
14
Huizenprijzen in het eurogebied (nominale prijzen, indexcijfers 1999 = 100)
Kwetsbaarheid bepaalde eurolanden vóór aanvang crisis (2) Loonkosten per eenheid product (ULC)
Binnenlandse vraag
DE
DE
AT NL
EA17 BE
PT
FI
IT FR
IE ES
Lopende rekening betalingsbalans (verandering 1999-2007 in percentpunten bbp)
Lopende rekening betalingsbalans (verandering 1999-2007 in percentpunten bbp)
AT
NL
EA17 BE FI
IE ES
EL
ULC (gemiddelde jaarlijkse groei 1999-2007 in percent)
Bron: EC. Behalve in Griekenland: 2001-2007.
1
15
Impact financiële crisis op overheidsfinanciën
Bron: EC. De landen zijn gerangschikt volgens de grootte van hun tekort in 2010.
1
16
IT FR
EL
Binnenlandse vraag (gemiddelde jaarlijkse groei 1999-20071 in percent)
PT
Geconsolideerde brutoschuld van de niet-financiële sector1 (% bbp, eind 2010)
Eurogebied = 227,8
Bron: EC. 1 Geen data beschikbaar voor Ierland en Malta.
17
Netto financiële activa, totale economie1 (% bbp, eind 2010)
Bron: EC. 1 Verschil tussen uitstaande financiële activa en verplichtingen. Geen data beschikbaar voor Luxemburg, Malta en Cyprus.
18
Versterking economische governance (six-pack) Versterking van de begrotingsdiscipline
meer aandacht voor de overheidsschuld •
(gedeeltelijke) operationalisering van de vereiste vermindering van de overheidsschuldgraad
effectievere sancties veranderingen besluitvormingsprocedures: omgekeerde gekwalificeerde meerderheid → gekwalificeerde meerderheid nodig voor verwerpen van voorstellen van EC minimumvereisten voor nationale begrotingskaders Nieuw mechanisme voor het voorkomen en corrigeren van macroeconomische evenwichtsverstoringen
aanpak in fasen: • •
detectie (waarschuwingsmechanisme en 'scoreboard') en preventie correctie: 'Excessive Imbalance Procedure' (EIP)
sancties: rentedragend deposito tot jaarlijkse boete Europees Semester Stap in de goede richting, maar niet de noodzakelijke kwantumsprong
→
19
Schema
20
1.
De Europese overheidsschuldencrisis in perspectief
2.
Crisisbestrijding op Europees niveau
3.
Impact op de economie van de eurozone
4.
Impact op de Belgische economie
Particuliere consumptie in het eurogebied
Bronnen : EC, ECB. 1 Voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens, veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar. 2 Voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens, jaarlijkse veranderingspercentages, driemaands voortschrijdend gemiddelde. 3 Seizoengezuiverde gegevens, saldo van de antwoorden op de maandelijkse enquête.
21
Arbeidsmarkt in het eurogebied (veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar, tenzij anders vermeld)
Bronnen : EC, ECB. 1 Totaal aantal gewerkte uren. 2 Verhouding, in %, tussen het aantal werklozen en de beroepsbevolking.
22
Bedrijfsinvesteringen in het eurogebied (seizoengezuiverde gegevens)
Bronnen : EC, OESO. 1 Eveneens voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens, veranderingspercentages naar volume t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar. 2 Uitgezonderd Cyprus en Malta. 3 Gemeten op basis van de kwartaalenquête, in %. 4 Saldo van de antwoorden op de maandelijkse enquete.
23
Eurogebied: Bank Lending Survey DETERMINANTEN2
Bron: ECB Nettopercentages van de antwoorden van de kredietinstellingen op de enquête van het Eurosysteem. Deze geven aan in welke mate de voorwaarden voor het verlenen van krediet verstrakt (+) of versoepeld (-) worden. Determinanten met betrekking tot concurrentiedruk worden niet vermeld.
1 2
24
Kredietverlening aan de private sector in het eurogebied (jaarlijkse veranderingspercentages, sa)
Bron: ECB.
25
Recente activiteitsontwikkeling (veranderingspercentages van het bbp, voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde volumegegevens) Kwartaalgegevens
Jaargegevens
T/T-1 %
T/T-1 %
2010K4
2011K1
2011K2
2011K3
2010
2011r
België
0.5
0.9
0.4
0.0
2.3
2.2
Duitsland
0.5
1.3
0.3
0.5
3.6
2.9
Nederland
0.6
0.7
0.2
-0.3
1.6
1.8
Italië
0.1
0.1
0.3
1.3
0.5
Frankrijk
0.3
0.9
-0.1
0.4
1.4
1.6
Eurogebied
0.3
0.8
0.2
0.2
1.8
1.5
Verenigd Koninkrijk
-0.5
0.4
0.1
0.5
1.4
0.7
Verenigde Staten
0.6
0.1
0.3
0.6
3.0
1.6
Japan
-0.7
-0.7
-0.3
1.5
4.0
-0.4
Bron: EC.
26
Vooruitzichten van de Europese Commissie (veranderingspercentages van het bbp t.o.v. het voorgaande jaar, tenzij anders vermeld)
2011 Autumn forecast
Spring forecast
België
2.2
2.4
Duitsland
2.9
Nederland Italië
2012 Difference
Autumn forecast
Spring forecast
Difference
-0.2
0.9
2.2
-1.3
2.6
0.3
0.8
1.9
-1.1
1.8
1.9
-0.1
0.5
1.7
-1.2
0.5
1.0
-0.5
0.1
1.3
-1.2
Frankrijk
1.6
1.8
-0.2
0.6
2.0
-1.4
Eurogebied
1.5
1.6
-0.1
0.5
1.8
-1.3
Verenigd Koninkrijk
0.7
1.7
-1.0
0.6
2.1
-1.5
Verenigde Staten
1.6
2.6
-1.0
1.5
2.7
-1.2
Japan
-0.4
0.5
-0.9
1.8
1.6
0.2
27
Schema
28
1.
De Europese overheidsschuldencrisis in perspectief
2.
Crisisbestrijding op Europees niveau
3.
Impact op de economie van de eurozone
4.
Impact op de Belgische economie
In België was het verloop van de bedrijvigheid relatief krachtig tot het 2de kwartaal van 2011 Groei van het bbp naar volume, op jaarbasis (veranderingspercentages)
2008
2010
2009
2011
Bronnen: EC, INR.
29
De internationale groeivertraging treft de industrie (volume-indexen, 2008 = 100, driemaands voortschrijdende gemiddelden, tenzij anders vermeld) Goederenhandel
Industriële productie
(voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens)
(voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens)
2008
Bronnen: EC, ADSEI, INR, NBB.
30
2009
2010
2011
2008
2009
2010
2011
Neerwaarts gerichte vooruitzichten, zowel in de industrie als in de diensten Verwerkende nijverheid
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2006
2007
2008
2009
2010
Bron: NBB.
31
Bancair krediet en kredietvoorwaarden Bancair krediet1 (jaarlijkse veranderingspercentages)
Gezinnen
Niet-financiële ondernemingen België
België
Eurogebied
Eurogebied
Bronnen: ECB, NBB. 1 Kredietverlening door ingezeten financiële instellingen. Gegevens inclusief de geëffectiseerde kredieten (vanaf januari 2008 voor België, vanaf januari 2010 voor het eurogebied). 2 Netto percentage van de kredietinstellingen dat aangeeft in welke mate de kredietvoorwaarden (met uitzondering van de rentetarieven) verstrakt (+) of versoepeld (-) werden ten opzichte van het voorgaande kwartaal.
32
2011
Bedrijfsinvesteringen
Bronnen: INR, NBB.
33
Consumentenvertrouwen aangetast... Consumentenvertrouwen (seizoengezuiverde gegevens)
2007
Bronnen: INR, NBB.
34
2008
2009
Beoordeling van de verkopen in de detailhandel (seizoengezuiverde gegevens)
2010
2011
2007
2008
2009
2010
2011
..., vooral door de beoordeling van de algemene economische situatie (seizoengezuiverde gegevens)
Bron: NBB. Een verhoging wijst op een verslechtering van de beoordeling door de consumenten.
1
35
Arbeidsmarkt Aantal niet-werkende werkzoekenden (voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens)
2006
2007
Bronnen: Federgon, RVA.
36
2008
2009
2010
2011
Volume van uitzendarbeid (in duizenden uren, voor seizoen- en kalenderinvloeden gezuiverde gegevens)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
