De eigen woning Een aanvulling op het pensioen?
Onderzoek naar de vraag of de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen kan worden gebruikt en zo ja, hoe dit fiscaal begeleid dient te worden.
NAAM:
Z.D.M. (Zaira) van den Boogaard BSc
UNIVERSITEIT:
Tilburg University
STUDIE:
Master Fiscale Economie
STUDENTNUMMER:
520636
AFSTUDEERDATUM:
29 september 2011
EXAMENCOMMISSIE:
prof. dr. G.J.B. Dietvorst mr. G.M.C.M. Staats
2
VOORWOORD Na het denkwerk, de eindeloze inhoudelijke discussies met mezelf en de inspanning om deze ingewikkelde gedachten in logische zinnen op papier te zetten is het schrijven van het voorwoord een verademing; uiteenzetten wat me inspireerde voor dit onderzoek en de mensen om me heen bedanken. Toen ik in september 2010 aan de Master Fiscale Economie begon, besloot ik het vak Fiscale en Civielrechtelijke aspecten van Toekomstvoorzieningen te volgen. Behalve dat ik het interessant vond, viel me op dat een pensioen helemaal geen vaststaande zekerheid is en in lang niet alle gevallen die garantie biedt, waar veel mensen vanuit gaan. Hierdoor ging ik denken hoe ik dit later voor mezelf beter kon regelen. De financiële spaarpot van de eigen woning met een lage eigenwoningschuld leek me wel interessant alleen hoe ik het geld vrij besteedbaar zou krijgen, wist ik niet. Met de gedachte dat ik dat tegen die tijd wel zou zien, droomde ik alvast over de inrichting van de nog te kopen woning. Toen vervolgens aan het begin van het tweede semester één van de onderzoekspilots over dit onderwerp ging, wist ik gelijk dat dit het onderwerp van mijn masterthesis werd. Maar het resultaat, zoals dat in deze vorm voor u ligt, kon ik niet zonder de hulp van een aantal personen tot stand brengen. Vandaar dat ik iedereen die, in welke vorm dan ook, een bijdrage heeft geleverd aan de gedachtevormingen en de totstandkoming van deze masterthesis, heel hartelijk wil bedanken. Daarbij wil ik allereerst de examencommissie de heer Dietvorst en de heer Staats bedanken voor alle steun, duwtjes in de goede richting en het vertrouwen in de goede afloop. Verder wil ik natuurlijk graag mijn ouders Maarten en Marcella bedanken. Niet alleen voor de steun en het lezen van dit onderzoek, maar voor alle support en aanmoedigingen gedurende de gehele studie. Kimberley, zusje, ook jou wil ik bedanken voor al je vrolijke en soms wat terechtwijzende grapjes (desalniettemin vond ik het natuurlijk erg leuk dat jij ook je P in je derde studiejaar haalde). Ook wil ik graag een aantal mensen bedanken voor mijn ontzettend leuke Tilburgse studententijd. Anja, Anne, Dieuwertje, Esther, Gavin, Margriet en Sandra bedankt voor de gezellige tijd en de goede voorbeelden hoe ik mijn studie het best kon afronden. Verder bedank ik graag mijn oud-huisgenoten zoals Iris voor alle koffie, thee, chipjes en natuurlijk voor het uitspelen van Super Mario Galaxy 2 op de Wii. And last but not least Ewald. Lieve schat, ontzettend bedankt voor al je steun, je begrip en je geduld, ook toen de doen-we-even-tussendoor-verhuizing toch wat vertraging opliep. Zaira van den Boogaard Culemborg, september 2011
3
INHOUDSOPGAVE Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
Inhoudsopgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
Lijst met afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Hoofdstuk 1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
§ 1.1
Motivering keuze van het onderwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
§ 1.2
Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
§ 1.3
Verantwoording van de opzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Het huidige palet van toekomstvoorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
§ 2.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
§ 2.2
Pijlerstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
§ 2.2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
§ 2.2.2 Driepijlermodel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
§ 2.2.3 Vijfpijlermodel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
De fiscale behandeling van toekomstvoorzieningen . . . . . . . . . . . . . . .
15
§ 2.3.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
§ 2.3.2 De behandeling per pijler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
Hoofdstuk 2
§ 2.3
§ 2.3.2.1
Kenmerken eerste pijler . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
§ 2.3.2.2
Kenmerken tweede pijler . . . . . . . . . . . . . . . .
16
§ 2.3.2.3
Kenmerken derde pijler . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
§ 2.3.2.4
Kenmerken vierde pijler . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
§ 2.3.2.5
Kenmerken vijfde pijler . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
§ 2.3.3 Invloed van de overheid op de toekomstvoorzieningen . . . . . .
18
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
De eigen woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
§ 3.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
§ 3.2
Plaats in de Wet IB 2001 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
§ 3.2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
§ 3.2.2 Het begrip ‘eigen woning’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
§ 3.2.3 Inkomsten uit eigen woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
§ 3.2.4 Aftrekbare kosten eigen woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
§ 3.3
KEW, SEW en BEW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
§ 3.4
Toekomst(ige) voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
§ 3.4.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
§ 3.4.2 Variant 1: Huis afbetaald – verkopen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
§ 2.4 Hoofdstuk 3
§ 3.4.2.1
Een goedkoper huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
§ 3.4.2.2
Een huurhuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
§ 3.4.2.3
Vestigen woonrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
4
§ 3.4.2.4
Vestigen huurrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
§ 3.4.3 Variant 2: Opeethypotheek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
§ 3.4.4 Variant 3: Krediethypotheek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
§ 3.4.5 Variant 4: Huis niet afbetaald – binnen 30 jaar . . . . . . . . . . . .
34
§ 3.4.6 Variant 5: Huis niet afbetaald – na 30 jaar . . . . . . . . . . . . . . .
36
§ 3.4.7 Variant 6: Huis niet afbetaald – aflossingsvrije hypotheek . . .
36
§ 3.4.8 Invloed huidige ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38
Het buitenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
§ 4.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
§ 4.2
Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
§ 4.2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
§ 4.2.2 Pensioensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
§ 4.2.3 Positie eigen woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
Verenigd Koninkrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
§ 4.3.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
§ 4.3.2 Pensioensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
§ 4.3.3 Positie eigen woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
Verenigde Staten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
§ 4.4.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
§ 4.4.2 Pensioensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
§ 4.4.3 Positie eigen woning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
De eigen woning als toekomstvoorziening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
§ 5.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
§ 5.2
Inzicht door cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
§ 5.3
De mogelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
§ 5.3.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
§ 5.3.2 Een goedkoper huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
§ 5.3.3 Een huurhuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
§ 5.3.4 Vestigen woonrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
§ 5.3.5 Vestigen huurrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
§ 5.3.6 Opeethypotheek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
§ 5.3.7 Krediethypotheek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
§ 5.3.8 Le prêt viager hypothécaire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
§ 5.3.9 Equity Release Market . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
§ 5.3.10 Reverse Annuity Mortgage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
§ 5.4
De vormgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
§ 5.5
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54
§ 3.4 Hoofdstuk 4
§ 4.3
§ 4.4
§ 4.5 Hoofdstuk 5
5
Hoofdstuk 6
De fiscaliteit omtrent de eigen woning als toekomstvoorziening . . . . . .
55
§ 6.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
§ 6.2
Vereisten voor de eigen woning als toekomstvoorziening . . . . . . . . . . .
55
§ 6.3
Actuele fiscale begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
§ 6.4
Mogelijk toekomstige fiscale begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
§ 6.5
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
§ 7.1
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
§ 7.2
Beantwoording probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
§ 7.3
Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
Literatuurlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
Jurisprudentielijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
Bijlage 1
Interview J.J. van Rooij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
Bijlage 2
Spreadsheet opeethypotheek met een partner meeverzekerd . . . . . . .
76
Bijlage 3
Spreadsheet opeethypotheek zonder een partner meeverzekerd . . . .
77
Bijlage 4
Spreadsheet krediethypotheek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
78
Hoofdstuk 7
6
LIJST MET AFKORTINGEN Anw
Algemene nabestaandenwet
AOW
Algemene Ouderdomswet
art.
Artikel
AWR
Algemene wet inzake rijksbelastingen
BEW
Beleggingsrecht Eigen Woning
BNB
Beslissingen in Belastingzaken – Nederlandse belastingrechtspraak
bv
Besloten vennootschap
BW
Burgerlijk Wetboek
CBS
Centraal Bureau voor de Statistiek
DGA
Directeur-grootaandeelhouder
ESB
Economisch Statistische Berichten
etc.
Et cetera
e.v.
En verder
FOR
Fiscale oudedagsreserve
FSA
Financial Services Authority
HR
Hoge Raad der Nederlanden
KEW
Kapitaalverzekering Eigen Woning
MvT
Memorie van Toelichting
NDFR
Nederlandse Documentatie Fiscaal Recht
nr.
Nummer
n.v.t.
Niet van toepassing
OECD
Organisation for Economic Co-operation and Development
p.
Pagina
red.
Redactie
SEW
Spaarrekening Eigen Woning
Stb.
Staatsblad voor het Koninkrijk der Nederlanden
VP bulletin
Vermogende Particulieren Bulletin
VROM
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening & Milieubeheer
Wet IB 1964
Wet op de inkomstenbelasting 1964
Wet IB 2001
Wet inkomstenbelasting 2001
Wet LB 1964
Wet op de loonbelasting 1964
WFR
Weekblad Fiscaal Recht
Wfsv
Wet financiering sociale verzekeringen
Wft
Wet op het financieel toezicht
WOZ
Waardering onroerende zaken
WPNR
Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie
7
HOOFDSTUK 1 § 1.1
INLEIDING
MOTIVERING KEUZE VAN HET ONDERWERP “Kwetsbare ouderen worden volgend jaar onevenredig zwaar getroffen door de bezuinigingsplannen van de regering. 400.000 65-Plussers dreigen in ernstige financiële problemen te komen”.
1
Mede als gevolg van het huidige economische klimaat hebben veel mensen wat betreft hun financiële positie te maken met grote onzekerheden. Waar vroeger het opgebouwde pensioen voor velen als een vaststaande zekerheid gold, is dat tegenwoordig niet meer zo 2
vanzelfsprekend. Gevolg is dat bij veel mensen de groeiende behoefte is ontstaan om zelf verantwoordelijkheid te nemen en aanvullende voorzieningen te treffen.
3
Zo zijn lijfrenten bijvoorbeeld geschikt om een levensstandaard te waarborgen en door de periodiciteit en afhankelijkheid van leven ook een geschikt middel om inkomsten uit arbeid te 4
vervangen. Voorts is langer doorwerken een optie, zeker met de doorwerkbonus van de overheid welke in de leeftijdsklasse van 62 tot 65 jaar zelfs meer dan ! 10.000 kan bedragen.
5+6
De eigen woning wordt als aanvullende voorziening vaak over het hoofd gezien. Weliswaar is het primaire doel van het kopen van een eigen woning in de meeste gevallen het voorzien in een dak boven het hoofd. Het eventuele financiële voordeel dat op termijn met de verkoop kan worden behaald, is niet gering. Derhalve kan als vermogensbestanddeel worden gesteld, 7
dat de eigen woning kenmerken van een belegging bezit. Een nadeel van deze belegging is dat het kapitaal voor langere termijn is vastgelegd en daardoor niet vrij beschikbaar is. Het gevolg is dat (oudere) huiseigenaren in feite in hun spaarpot wonen. Om dit vermogen toch te gelde te maken zijn verschillende opties denkbaar. Zo kan men het 8
huis verkopen en een goedkoper huis terugkopen of een huis gaan huren. Een andere 9
mogelijkheid is de zogenaamde ‘opeethypotheek’ of ‘krediethypotheek’.
Middels een
dergelijke hypotheek kan de overwaarde van een woning worden omgezet in een (aanvullend) inkomen, zonder dat de woning verkocht hoeft te worden.
1
Noordhollands Dagblad 19 november 2010, ‘Zwakke 65-plusser in de knel’. Luijken 2011, p. 20. 3 Bollen-Vandenboorn 2010, p. 248. 4 Dietvorst & Van Osch 2003, p. 7. 5 Art. 8.12 Wet IB 2001. 6 Dietvorst 2009, p. 1. 7 Van den Berg 2010, p. 2. 8 Gualthérie van Weezel 2011, p. 29. 9 Zo biedt bijvoorbeeld de Rabobank de opeethypotheek aan: www.rabobank.nl/particulieren/lokalebanken/parkstad limburg/private_banking/opeet_hypotheek/ en Aegon de Aegon KredietHypotheek: www.aegon.nl/particulier/ hypotheek/krediet-hypotheek/, geraadpleegd op 21 maart 2011. 2
8
Echter wordt hierbij verondersteld dat sprake is van een overwaarde en dat is de laatste jaren 10
onder druk komen te staan.
Verder zal de fiscale behandeling een rol spelen. Uit art. 3.120 Wet IB 2001 blijkt bijvoorbeeld dat gemaakte rentekosten van een (verhoogde) hypotheekschuld niet kwalificeren als aftrekbare kosten voor de eigen woning, waardoor ze verschuiven als schuld naar box III. Daar kan de schuld vervolgens in mindering worden gebracht op de rendementsgrondslag, maar daarvoor is wel vereist dat er box III-vermogen is om deze schuld mee te verrekenen. Indien er nauwelijks box III-vermogen is, zal deze (verhoogde) hypotheekschuld per saldo 11
geen of slechts een gering voordeel opleveren.
Daarnaast heeft de overheid de afgelopen paar jaar verschillende beperkende maatregelen getroffen in het kader van de oudedagsvoorzieningen. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in de fiscale faciliteiten ten aanzien van het vroegpensioen en de individualisering van de AOWuitkering. Tezamen met de opkomst van het middelloonpensioen en het beschikbare premiestelsel zijn aannames uit het verleden (zoals een pensioen van 70% van het eindloon in combinatie met indexatie) er de oorzaak van dat behoefte is ontstaan aan het treffen van aanvullende voorzieningen. Dit werpt de vraag op of de eigen woning hier een rol in kan spelen en als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen kan dienen. Mogelijk zal ook de fiscale begeleiding hierbij van belang zijn.
§ 1.2
PROBLEEMSTELLING
De onderzoeksvraag welke in deze masterthesis centraal staat, luidt: Kan de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen worden gebruikt en zo ja, hoe dient dit fiscaal begeleid te worden?
§ 1.3
VERANTWOORDING VAN DE OPZET
Om tot beantwoording van deze onderzoeksvraag te komen, zal ik in hoofdstuk twee eerst een beeld schetsen van het huidige scala van toekomstvoorzieningen. Daarbij zal ik ingaan op de pensioenpijlerstructuur en de fiscale behandeling van de toekomstvoorzieningen per pijler. Alvorens dit hoofdstuk met een korte conclusie af te sluiten, komen enkele facetten aan bod waarmee de overheid invloed uitoefent op het huidige stelsel van toekomstvoorzieningen.
10
Overwaarde is in dit verband het verschil tussen de waarde van de woning en het geleende geldbedrag (de hypotheek). Zie Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 58. Artikelsgewijs commentaar NDFR bij art. 3.120 Wet IB 2001, commentator mr. dr. N.H.A. Gorissen, onderdeel 6.
11
9
In hoofdstuk drie staat vervolgens de eigen woning centraal en dit hoofdstuk is onderverdeeld in twee gedeelten. In het eerste gedeelte zal een theoretisch beeld van de eigen woning worden geschetst en daarbij zal ik respectievelijk op het begrip eigen woning, de belastbare inkomsten uit de eigen woning en de aftrekbare kosten ingaan. Daarna geef ik een omschrijving van de KEW, de SEW en het BEW. In het tweede gedeelte ga ik dieper in op verschillende mogelijkheden die na pensionering met betrekking tot de eigen woning kunnen optreden. Zo kan het zijn dat een woning welke vrij van schuld is een interessant object is voor een opeethypotheek. Het is ook mogelijk dat de woning nog met hypotheek bezwaard is en zich de situatie nu of in de toekomst voordoet, dat de 30-jaarstermijn van hypotheekrenteaftrek voorbij is. In paragraaf 3.4 omschrijf ik deze mogelijkheden en uiteindelijk zal ik hier in hoofdstuk vijf op terugkomen. Dit hoofdstuk wordt wederom met een korte conclusie afgesloten. Aansluitend ga ik in hoofdstuk vier in op het buitenland. Hier beschrijf ik de situatie omtrent de oudedagsvoorzieningen en de mogelijkheden in dit kader van een eigen woning in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Ik heb voor deze landen gekozen, omdat Frankrijk een ander product kent en omdat in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten producten die vergelijkbaar zijn met respectievelijk de Nederlandse opeethypotheek en de vestiging van het woonrecht een andere rol spelen dan in Nederland. In dit hoofdstuk onderzoek ik hoe deze systemen eventueel als inspiratiebron voor Nederland kunnen dienen om de eigen woning als aanvulling op de toekomstvoorzieningen te beschouwen. In hoofdstuk vijf onderzoek ik vervolgens of door één of meer van de beschreven situaties rond pensionering de woning werkelijk een aanvulling op het huidige palet van toekomstvoorzieningen kan zijn. Ook zal ik beschrijven hoe in dit verband het buitenland als inspiratiebron kan dienen. Om de woning als reële aanvulling te zien en te zorgen dat gepensioneerden de woning vaker als bron bij hun oudedagsvoorzieningen gaan betrekken, is een adequate fiscale behandeling onmisbaar. Derhalve zal ik daar in hoofdstuk zes nader op ingaan. Afsluitend zet ik in hoofdstuk zeven mijn conclusies uiteen en formuleer ik een antwoord op de onderzoeksvraag.
10
HOOFDSTUK 2 § 2.1
HET HUIDIGE PALET VAN TOEKOMSTVOORZIENINGEN
INLEIDING
Om te beoordelen of de eigen woning als aanvulling op de toekomstvoorzieningen kan dienen, is het belangrijk een overzicht te hebben van het huidige spectrum. Daarom staan in dit hoofdstuk de toekomstvoorzieningen centraal. Daarbij zal ik in paragraaf 2.2 ingaan op de pijlerstructuur
waarin
de
verschillende
categorieën
van
toekomstvoorzieningen
zijn
gerangschikt. Omdat het gedetailleerde en complexe regelingen zijn, zal ik mij beperken tot 12
een globaal beeld.
Indien de eigen woning werkelijk een aanvulling is, zal ook de fiscale
begeleiding belangrijk zijn. Omdat daarvoor wellicht bij de behandeling van de reeds bestaande toekomstvoorzieningen kan worden aangesloten, zal ik daar in paragraaf 2.3 op ingaan. In paragraaf 2.4 wordt dit hoofdstuk met een conclusie afgesloten.
§ 2.2
PIJLERSTRUCTUUR
§ 2.2.1
ALGEMEEN
Zoals vermeld worden de verschillende categorieën toekomstvoorzieningen onderverdeeld in verschillende pijlers en daarbij is het gebruikelijk deze in drie pijlers te verdelen.
13
De laatste
jaren is de pensioenwereld echter op een ingrijpende wijze aan het veranderen. Zo worden er minder kinderen geboren, beginnen we later met werken, willen we het liefst ook eerder stoppen met werken en zijn de te behalen rendementen niet altijd te voorspellen. Zodoende zal men andere pensioenbronnen bij zijn/haar pensioenplanning gaan betrekken.
14
In dit
verband wordt dan ook al gesproken van een vijfpijlermodel in plaats van een driepijlermodel. In de navolgende paragrafen zal ik ingaan op het driepijler- en vijfpijlermodel.
12
Voor meer informatie over verschillende soorten toekomstvoorzieningen, verwijs ik onder andere naar E.M.F. Schols-van Oppen, Inleiding pensioenrecht, Alphen aan de Rijn: Kluwer 2010. 13 Dietvorst 2006, p. 22. 14 Dietvorst 2010a, p. 5.
11
§ 2.2.2
DRIEPIJLERMODEL
Schematisch ziet het driepijlermodel er als volgt uit:
15
Toekomstvoorzieningen 70% Levensloopregeling
AOW & Anw
Wn-pensioen FOR Stakingslijfrente
Lijfrente
Zoals uit het schema blijkt, bestaat de eerste pijler uit AOW en Anw. Deze zogenaamde volksverzekeringen zijn basisvoorzieningen op initiatief van de overheid en iedere ingezetene heeft recht op een dergelijke uitkering ongeacht het inkomen.
16
Als voorwaarde geldt dat men
gedurende een periode van vijftig jaar als ingezetene moet kwalificeren. Indien aan deze vereisten wordt voldaan, kan vanaf het moment waarop een persoon de vijfenzestigjarige leeftijd bereikt, een AOW-uitkering worden ontvangen.
17
Doordat de uitkering niet inkomens-
of vermogensafhankelijk is, is het mogelijk dat naast de AOW-uitkering gewerkt wordt zonder 18
dat op de uitkering een korting plaatsvindt.
De Anw is een uitkering aan een weduwe of
weduwnaar die jonger is dan vijfenzestig jaar of aan (half)wezen.
19
De tweede pijler omvat vervolgens het arbeidsgerelateerde pensioen en dient als aanvulling op de oudedagsvoorziening uit de eerste pijler. Wel wordt middels de zogenoemde AOWfranchise voor het opbouwen van werknemerspensioen rekening gehouden met de oudedagsvoorziening uit de eerste pijler.
20
Kenmerkend voor het werknemerspensioen is dat
het meestal collectief geregeld is en dat deelname automatisch of zelfs verplicht plaatsvindt.
21+22
Art. 18, eerste en tweede lid Wet LB 1964 onderscheiden zes gefaciliteerde
soorten pensioen, te weten het ouderdomspensioen, het nabestaandenpensioen, het wezenpensioen, het arbeidsongeschiktheidspensioen, het 40-deelnemingsjarenpensioen en het nabestaandenoverbruggingspensioen.
15
Bollen-Vandenboorn 2010, p. 248. Bollen-Vandenboorn 2010, p. 247. 17 Art. 2, juncto art. 6, eerste lid, onderdeel a, juncto art. 7, onderdeel a AOW. 18 Bollen-Vandenboorn 2010, p. 53. 19 Art. 3, juncto art. 5, juncto art. 14, eerste lid Anw. 20 Art. 18a, achtste lid Wet LB 1964. 21 Bollen-Vandenboorn 2010, p. 247. 22 Naast het werknemerspensioen omvat de tweede pijler ook het pensioen van zelfstandigen en het pensioen van vrije beroepsbeoefenaren. Dit valt echter buiten het bereik van mijn onderzoek en ga ik derhalve niet op in. 16
12
Op grond van art. 18a, eerste, tweede en derde lid Wet LB 1964 zijn vervolgens drie stelsels te onderscheiden op basis waarvan het pensioen kan worden opgebouwd. Op basis van het eindloonstelsel krijgt een werknemer een pensioen gebaseerd op het laatstgenoten loon en het aantal dienstjaren. Dit is een dure regeling omdat ingeval van loonstijgingen een (forse) backservice moet worden nabetaald.
23
Het middelloonstelsel kent
deze backservice niet, maar kent per dienstjaar een pensioen toe dat is gebaseerd op de pensioengrondslag van het desbetreffende jaar. Het uiteindelijke pensioen is dan gerelateerd 24
aan het gemiddelde, eventueel geïndexeerde loon gedurende de opbouwperiode.
Het
eindloon- en middelloonstelsel worden overigens aangemerkt als ‘defined benefit’systemen.
25
Het beschikbare premiestelsel ofwel het ‘defined contribution’-systeem is de
laatste jaren steeds populairder aan het worden. Jaarlijks wordt een premie betaald, deze wordt belegd en van het kapitaal dat bestaat uit de totale beschikbare premies en de 26
beleggingsresultaten wordt op het moment van pensionering een pensioen gekocht.
Hierbij
27
Art. 4.3
komt dus het zogenoemde beleggingsrisico meer bij de werknemer te liggen.
Uitvoeringsregeling LB 2011 bevat voorts aanvullende regels in geval van samenloop van verschillende pensioenstelsels in een hybride pensioenregeling. De derde pijler bestaat tot slot vooral uit lijfrenten en hierdoor kan men naast het overheidsen arbeidsgerelateerde pensioen zelf een oudedags- en/of nabestaandenvoorziening opbouwen.
28
Dit kan bijvoorbeeld door middel van een lijfrenteverzekering bij een
verzekeraar. Hiervoor is kenmerkend dat de uitkering uiterlijk eindigt in geval van overlijden van het verzekerde lijf en dat het vaste en gelijkmatige periodieke uitkeringen betreft.
29
Op
grond van art. 1.7, eerste lid, onderdeel a, juncto art. 3.124, eerste lid, juncto art. 3.127 Wet IB 2001 hebben belastingplichtigen vervolgens recht op lijfrentepremieaftrek indien sprake is van een pensioentekort. Sinds 2008 is een bancaire lijfrente eveneens een optie en voor het fiscale kader is hierbij zoveel mogelijk aangesloten bij de systematiek van lijfrenten welke bij verzekeraars zijn ondergebracht. Omdat een bank echter geen producten met een overlijdensrisico mag verkopen, zit dit verzekeringselement niet in een bancaire lijfrente en is dit een evident verschil tussen beide vormen.
30
Doordat de levensloopregeling kenmerken van zowel de tweede als de derde pijler vertoont, is het een twijfelgeval tot welke pijler het behoort en is het horizontaal boven deze pijlers geplaatst.
23 24 25 26 27 28 29 30
Van der Wiel-Rammeloo 2010, p. 256. Bollen-Vandenboorn 2010, p. 111. Bollen-Vandenboorn 2010, p. 106. Hierop kunnen overigens nog risicopremies in mindering worden gebracht. Van der Wiel-Rammeloo 2010, p. 257. Staats 2008, p. 463. Dietvorst & Van Osch 2003, p. 21. Bollen-Vandenboorn 2010, p. 252.
13
Enerzijds is deelname voorbehouden aan werknemers en derhalve arbeidsgerelateerd, maar anderzijds is deelname geheel vrijwillig.
31
De gespaarde gelden in de levensloopregeling
kunnen worden aangewend voor een inkomensvervangende uitkering, bijvoorbeeld een sabbatical
of
vroegpensioen. 32
ouderdomspensioen.
Ook
kan
het
dienen
als
een
aanvulling
op
het
Uiteindelijk is het de bedoeling dat deze toekomstvoorzieningen
tezamen voor 70% van het laatstgenoten inkomen zorgen. Dit is het zogenoemde ambitieniveau van de wetgever. Daarbij wordt 70% van het laatstgenoten inkomen gezien als een wenselijke oudedagsvoorziening.
§ 2.2.3
33
VIJFPIJLERMODEL 34
Het vijfpijlermodel ziet er als volgt uit:
Toekomstvoorzieningen 70%
Levensloopregeling
AOW & Anw
Human Capital
Wn-pensioen FOR Stakingslijfrente
Eigen Vermogen
Lijfrente
Door de reeds genoemde ontwikkelingen in de pensioenwereld wordt een actiever pensioendenken steeds wenselijker geacht. Hierdoor wordt al gesproken over een verbreding van het 35
blikveld van drie naar vijf pensioenpijlers.
Door andere pensioenbronnen nadrukkelijker te
betrekken bij de pensioenplanning kan een meer gevarieerde beleggingsmix worden bewerkstelligd en liggen niet alle “pensioeneieren” in hetzelfde “pensioenmandje”.
36
31
Bollen-Vandenboorn 2010, p. 249. Uit vragen en antwoorden bij het pensioenakkoord blijkt dat het kabinet een vitaliteitsregeling wil introduceren, welke ter vervanging van het spaarloon en de levensloopregeling gaat dienen. Het precieze plan wordt nog door het kabinet met werkgeversorganisaties besproken, maar wel is bekend dat er voor de levensloopregeling een overgangsregeling gaat komen. Zie Circulaire Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, ‘Vragen en antwoorden over het pensioenakkoord’, 23 juni 2011. 33 In de literatuur gaan stemmen op dat het hoofddoel met een ambitieniveau van 70% niet slechts pensioenopbouw is, maar dat vermogensopbouw een doel op zich is. Zie H.M. Kappelle e.a., ‘Fiscale behandeling van oudedagsvoorzieningen: het kan beter, eerlijker, efficiënter en eenvoudiger’, WFR 2011/232. 34 Dietvorst 2010a, p. 5. 35 Visser 2011, p. 31. 36 Dietvorst 2010a, p. 5. 32
14
Dietvorst omschrijft in dit verband de vierde pensioenpijler als het menselijk kapitaal en sluit 37
daarvoor aan bij de gedachte van het Four Pillars Programme van de Geneva Association.
Dit menselijk kapitaal kan gedefinieerd worden als het vermogen om na de reguliere pensioendatum flexibel, al dan niet in deeltijd, door te werken met als doel het inkomen en de oudedagsvoorzieningen aan te vullen. Doordat na deze reguliere pensioendatum geen premies werknemersverzekeringen meer verschuldigd zijn en het meestal tijdelijke contracten betreffen, is het aantrekkelijk voor de werkgever.
38
Voor de werknemer kan het eveneens
interessant zijn, omdat op deze manier de pensioenopbouw mogelijk langer doorloopt, het pensioen later ingaat en het per saldo een hoger werknemerspensioen oplevert. Vervolgens duidt Dietvorst de vijfde pijler aan als het zelf gespaarde vermogen. Voorbeelden hiervan zijn een spaarrekening, een effectenportefeuille of overwaarde van de eigen woning. Een voordeel is enerzijds dat belastingplichtigen vrij over dit gespaarde vermogen kunnen beschikken en niet aan allerlei fiscale regels zijn gebonden. Anderzijds is een nadeel dat het 39
vermogen jaarlijks onderhevig is aan vermogensrendementsheffing.
Over de waarde van
box III boven het heffingsvrije vermogen van ! 20.785 (per belastingplichtige) moet jaarlijks 40
1,2% vermogensrendementsheffing worden betaald.
Of het reëel is om de eigen woning in
deze aanvullende pensioenpijler te plaatsen staat centraal in dit onderzoek en ga ik er in hoofdstuk vijf en zes dieper op in. Overigens kan de volgorde van deze twee extra pensioenpijlers ook omgedraaid worden. Zo ziet Visser het menselijk kapitaal liever als vijfde pijler, omdat dit in zijn optiek het 41
‘luchtventiel’ vormt om het inkomen voor de oude dag later nog te kunnen bij sturen.
§ 2.3
DE FISCALE BEHANDELING VAN TOEKOMSTVOORZIENINGEN
§ 2.3.1
ALGEMEEN
Indien in hoofdstuk vijf blijkt dat de eigen woning wel degelijk een aanvulling op het spectrum van toekomstvoorzieningen kan zijn, zal de fiscale begeleiding een rol spelen. Hiervoor is een goed begrip van de huidige situatie omtrent toekomstvoorzieningen belangrijk, want alleen indien een pensioenregeling binnen de fiscale afbakening blijft, kwalificeert het als een 42
zuivere pensioenregeling en zijn de faciliteiten van de Wet LB 1964 van toepassing.
Derhalve zal ik in de navolgende paragraaf per pijler de kenmerken uiteenzetten. Tot slot ga ik in paragraaf 2.3.3 kort in op de invloed van de overheid op de toekomstvoorzieningen.
37
Voor meer informatie: www.genevaassociation.org/Research_Programme/Four_Pillars_Pensions.aspx, geraadpleegd op 31 maart 2011. Dietvorst 2010a, p. 6. 39 Dietvorst 2010a, p. 6. 40 Art. 5.5, eerste lid, juncto art. 5.2, eerste lid, juncto art. 2.13 Wet IB 2001. 41 Visser 2011, p. 31. 42 Bollen-Vandenboorn 2010, p. 95. 38
15
§ 2.3.2
DE BEHANDELING PER PIJLER
§ 2.3.2.1
KENMERKEN EERSTE PIJLER
Zoals vermeld behoren de AOW en Anw tot de volksverzekeringen en speelt het ingezetenschap een belangrijke rol met betrekking tot de verzekeringsplicht. Uit deze verzekeringsplicht vloeit echter ook een premieplicht voor de ingezetene voort.
43
Deze
premies zijn verschuldigd over het premie-inkomen en na vaststelling van de verschuldigde premie wordt deze verminderd met de voor de premieplichtige toepasselijke heffingskorting.
44
Op grond van art. 13, eerste lid, onderdeel a AOW vindt echter voor ieder jaar dat een pensioengerechtigde niet verzekerd is geweest een korting van 2% op de uitkering plaats. Dit is bijvoorbeeld het geval als iemand enkele jaren in het buitenland heeft gewoond en er geen vrijwillige premiebetalingen hebben plaatsgevonden.
45
Naast de premies van ingezetenen
draagt ook het Rijk bij aan de financiering van deze uitkeringen.
46
Het bovenstaande maakt duidelijk dat de AOW een voorbeeld is van een opbouwverzekering. Er bestaat namelijk een verband tussen de hoogte van de uitkering en de duur van de verzekering. Voorts vindt de financiering van de AOW plaats middels het omslagstelsel. Dit wil zeggen dat de premies die in een bepaald jaar bijeen worden gebracht, in datzelfde jaar worden uitbetaald als uitkeringen. De Anw is een voorbeeld van een risicoverzekering. Pas als het verzekerde risico zich voordoet, namelijk het overlijden van de verzekerde persoon, 47
volgt in beginsel uitkering aan de nabestaanden.
§ 2.3.2.2
KENMERKEN TWEEDE PIJLER
Fiscaal worden aanspraken op een arbeidsgerelateerd pensioen gezien als een vorm van uitgesteld loon en wordt het in beginsel, op grond van art. 10, tweede lid Wet LB 1964, tot het loon gerekend. Art. 11, eerste lid, onderdeel c Wet LB 1964 kent echter een uitzondering waardoor de omkeerregel geldt, dit wordt ook wel het EET-systeem genoemd. Op grond van de eerste E, Exempt, is de betaalde pensioenpremie aftrekbaar en door de tweede E, Exempt, vindt er tijdens de opbouwperiode geen belastingheffing plaats over de waardetoename. Uiteindelijk zijn dan bij T, Taxed, de pensioenuitkeringen belast.
48+49
Voor
toepassing van deze omkeerregel geldt evenwel dat de pensioenregeling moet voldoen aan de bepalingen van of krachtens hoofdstuk IIB van de Wet LB 1964. Indien dit het geval is, wordt gesproken van een zuivere pensioenregeling en zijn alle faciliteiten van toepassing. 43
Art. 6 Wfsv juncto art. 6, eerste lid, onderdeel a AOW en art. 13, eerste lid, onderdeel a Anw. Art. 12 Wfsv juncto hoofdstuk 8 Wet IB 2001. Bollen-Vandenboorn 2010, p. 40. 46 Art. 3 Wfsv. 47 Bollen-Vandenboorn 2010, p. 40. 48 Dietvorst & Van Osch 2003, p. 9. 49 Nederland kent net als de meeste Europese landen dit systeem. Sommige landen kennen echter een systeem van TEE (geen premieaftrek, een vrijstelling van de waardetoename en een vrijstelling van de pensioenuitkeringen) of een systeem van TET (geen premieaftrek, een vrijstelling van de waardetoename en een heffing over het rentebestanddeel van de uitkering). Dietvorst & Van Osch 2003, p. 9. 44 45
16
Indien dit echter niet het geval is, wordt gesproken van onzuivere pensioenaanspraken en 50
worden deze direct tot het belastbare loon gerekend en geldt een fiscale sanctie.
Deze
sancties gelden omdat de omkeerregel uitstel van belastingbetaling inhoudt en de wetgever 51
deze toekomstige belastingheffing veilig wil stellen.
Verder dient zoals vermeld bij het
arbeidsgerelateerde pensioen rekening te worden gehouden met de AOW-franchise.
52
Door
het pensioengevende loon te verminderen met de AOW-franchise blijft de pensioengrondslag over en zijn de rechten op het wettelijke AOW-basispensioen in mindering gebracht op het arbeidsgerelateerde pensioen.
§ 2.3.2.3
53
KENMERKEN DERDE PIJLER
Ook voor lijfrenten is in beginsel het systeem van de omkeerregel, lijfrentepremieaftrek en belastbaarheid van uitkeringen van toepassing en is het van belang dat in de lijfrenteovereenkomst expliciet een verbod van afkoop, vervreemding, prijsgeven, belening, etc. is opgenomen.
54
De hoogte van de lijfrentepremieaftrek wordt vervolgens bepaald door het
genoten inkomen van het voorafgaande jaar en de waardetoename van de pensioenaanspraken in de tweede pijler ook van het voorafgaande jaar. Op grond van art. 3.125, eerste lid Wet IB 2001 krijgen alleen die belastingplichtigen die volgens de wetgever een pensioentekort hebben, fiscale aftrek voor de betaalde lijfrentepremies. Er kan derhalve gesteld worden dat de derde pijler als een soort compenserende pijler werkt waar alleen fiscale aftrek mogelijk is, indien in de tweede pijler een pensioentekort is.
§ 2.3.2.4
55
KENMERKEN VIERDE PIJLER
De fiscale behandeling van het menselijk kapitaal kent geen wettelijke grondslag, maar er zijn wel twee vermeldenswaardige fiscale facetten die kunnen bijdragen aan het vermogen van 56
mensen om langer door te werken.
Zo is de doorwerkbonus van art. 8.12 Wet IB 2001 een
arbeidsgerelateerde netto-heffingskorting waardoor belastingplichtigen die de leeftijd van eenenzestig jaar hebben bereikt en een bepaald arbeidsinkomen verdienen, aanspraak kunnen maken op een doorwerkbonus van 5% van de doorwerkbonusgrondslag. De leden drie tot en met zes van genoemd artikel hebben vervolgens betrekking op de percentages welke van toepassing zijn als de belastingplichtige ouder is. Verder zijn de belastingtarieven in de eerste en tweede schijf voor belastingplichtigen die vóór 1 januari 1946 geboren zijn lager. 50
Bovenop deze belaste afkoopsom dient op grond van art. 30i, eerste lid, juncto art. 30i, tweede lid AWR een revisierente van 20% betaald te worden. 51 Van der Wiel-Rammeloo 2010, p. 249. 52 Art. 18a, achtste lid Wet LB 1964. 53 Van der Wiel-Rammeloo 2010, p. 259. 54 Dietvorst & Van Osch 2003, p. 41. 55 Bollen-Vandenboorn 2010, p. 252. 56 In het wetsvoorstel ‘Wet verhoging pensioenleeftijd naar 66 jaar’ vermeldt de minister dat het kabinet maatregelen aan het onderzoeken en uitwerken is om de duurzame inzetbaarheid van oudere werknemers blijvend te verbeteren en hun mobiliteit te bevorderen. Hierdoor zullen in de nabije toekomst dus meer stimulerende maatregelen worden getroffen om het langer doorwerken verder te bevorderen. Zie Kamerstukken II 2010/11, 32 767, nr. 1-4.
17
Dit komt door het lagere tarief voor de premie volksverzekeringen, welke gelden voor 57
belastingplichtigen die voor ingang van het kalenderjaar vijfenzestig jaar zijn geworden.
§ 2.3.2.5
KENMERKEN VIJFDE PIJLER
Zoals vermeld duidt Dietvorst de vijfde pijler aan als het zelf gespaarde vermogen.
58
Dit is het
vermogen, zijnde bezittingen minus schulden, dat overblijft nadat het in de belastingheffing van box III is betrokken. Alvorens deze belastingheffing plaatsvindt, wordt het werkelijk behaalde rendement toegevoegd aan dit vermogen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld belastbaar loon dat eenmalig wordt belast op het moment dat het wordt genoten, wordt het belastbare inkomen uit sparen en beleggen elk kalenderjaar opnieuw in de heffing betrokken.
59+60
Hierdoor kan ondanks het effectieve tarief van 1,2% gesteld worden, dat het
opbouwen van privévermogen fiscaal niet (of niet voldoende) stimulerend werkt.
61
Om dit zelf
gespaarde vermogen vervolgens als aanvulling op de oudedagsvoorzieningen te gebruiken, is bovendien veel discipline nodig om het vermogen te behouden en eventueel verder te laten aangroeien. Daarentegen is het regime in box III normvrij, waardoor belastingplichtigen vrij over het geld kunnen beschikken. Indien wordt besloten om meer geld op te nemen, zullen geen fiscale sancties volgen zoals bij lijfrenten wel het geval kunnen zijn. Voorts stellen de afdelingen 5.2 tot en met 5.3A Wet IB 2001 enkele beleggingen vrij, waardoor deze niet tot de rendementsgrondslag van art. 5.3, tweede lid Wet IB 2001 behoren. Dietvorst noemt ook de overwaarde van de eigen woning als voorbeeld van het 62
zelfgespaarde vermogen.
Voor de behandeling van de (overwaarde van de) eigen woning
verwijs ik naar paragraaf 3.2.
§ 2.3.3
INVLOED VAN DE OVERHEID OP DE TOEKOMSTVOORZIENINGEN
De belangen voor de overheid en de burger lopen op een aantal belangrijke punten parallel voor wat betreft toekomstvoorzieningen en het is in het belang van beide partijen dat de toekomstvoorzieningen adequaat zijn. Hoe beter het inkomen na beëindiging van het werkzame leven geregeld is, des te minder een beroep op de overheid bijvoorbeeld via een bijzondere bijstandsuitkering nodig is.
63
57
Art. 2.10a Wet IB 2001. Dietvorst 2010a, p. 6. 59 Met betrekking tot het belastbare loon zie art. 3.81 Wet IB 2001 juncto art. 9 Wet LB 1964 juncto art. 27, tweede lid Wet LB 1964. 60 De grondslag van sparen en beleggen is de rendementsgrondslag en deze wordt ieder jaar aan het begin van het kalenderjaar bepaald en voor zover dit meer bedraagt dan het heffingsvrije vermogen, in de heffing betrokken. Zie art. 5.2, eerste lid Wet IB 2001. 61 Het effectieve tarief van 1,2% vermogensrendementsheffing is gebaseerd op art. 5.5, eerste lid, juncto art. 5.2, eerste lid, juncto art. 2.13 Wet IB 2001. 62 Dietvorst 2010a, p. 6. 63 Dietvorst & Van Osch 2003, p. 8. 58
18
Indien in hoofdstuk vijf blijkt dat de eigen woning een welkome aanvulling kan bieden, is wellicht een stimulerende fiscale behandeling wenselijk. Inmiddels zijn in dit onderzoek al een aantal elementen aan bod gekomen waaruit de stimulerende invloed van de overheid om de toekomstvoorzieningen zo goed mogelijk te regelen, is terug te zien. Zo heeft de wetgever zichzelf middels art. 3 Wfsv verplicht een financiële bijdrage te leveren aan de AOW en Anw in de eerste pijler om zo een basisinkomen voor alle ingezeten vijfenzestigplussers te garanderen. Voorts is het verlenen van de premieaftrek op grond van het EET-systeem in de tweede en derde pijler een goed voorbeeld. Door het verlenen van premieaftrek worden mensen gestimuleerd in hun oudedagsvoorzieningen te investeren en worden de uitkeringen te zijner tijd belast. Verder
64
beïnvloedt
de
wetgever
middels
de
doorwerkbonus
het
gedrag
van
de
belastingplichtigen, omdat het een stimulans vormt om langer door te werken. Het is echter de vraag of op dit gebied wel genoeg maatregelen worden getroffen om het aantal werkzame jaren te verlengen.
65+66
Verder kan de overheid via het verlenen van vrijstellingen ook het
gedrag van belastingplichtigen beïnvloeden. Met betrekking tot de toekomstvoorzieningen kunnen vrijstellingen in de afdelingen 5.2 tot en met 5.3A Wet IB 2001 als stimulans dienen om in groene of maatschappelijke beleggingen te investeren.
§ 2.4
CONCLUSIE
Uit dit hoofdstuk komt naar voren dat door de huidige ontwikkelingen in de pensioenwereld het verstandig is om meer pensioenbronnen in de pensioenplanning te betrekken. In dit verband wordt dan ook gesproken over het aanvullen van het huidige driepijlermodel met een vierde pijler met als bron het menselijk kapitaal en een vijfde pijler dat is gebaseerd op het zelf gespaarde vermogen. Voorts ben ik op de fiscale behandeling van de huidige toekomstvoorzieningen ingegaan en heb ik enkele methoden benoemd welke kunnen dienen ter stimulering van bepaald gedrag. Ik ben van mening dat indien in hoofdstuk vijf blijkt dat de eigen woning een welkome aanvulling vormt, een adequate fiscale behandeling op zijn plaats is.
64
Dietvorst & Van Osch 2003, p. 8. Dietvorst 2010a, p. 4. 66 Zoals vermeld zal de overheid in de kielzog van de verhoging van de AOW-leeftijd naar 66 jaar meer van dit soort stimulerende maatregelen invoeren. 65
19
HOOFDSTUK 3 § 3.1
DE EIGEN WONING
INLEIDING 67
Onderstaand schema betreffende huisvesting is ontleend aan een woononderzoek uit 2009:
Bevolking (16.487.000)
Huishoudens (7.313.000)
Inwonend (0,6%)
Hoofdbewoner (99,4%)
Bewoonde andere ruimten (0,3%)
Woningen (95,7%)
Huurwoningen (41,1%)
Wooneenheden (3,4%)
Koopwoningen (58,9%)
Hieruit blijkt dat op 1 januari 2009 van de 6.957.000 Nederlandse huishoudens die hoofdbewoner van een woning waren, 41,1% in een huurwoning en 58,9% in een koopwoning woonden. In dit verband heeft de overheid middels het huidige eigenwoningregime tot doel het eigenwoningbezit te stimuleren. Zo moet het door de hypotheekrenteaftrek ook voor mensen met lagere inkomens en starters mogelijk zijn om een eigen woning te kopen.
68
Uit
bovenstaand onderzoek blijkt verder dat ongeveer zes op de zeven eigenaar-bewoners voor de financiering van een koopwoning gebruik maakt van een hypotheek, wat neerkomt op ongeveer 3,5 miljoen huishoudens. De overige ongeveer 550.000 huishoudens met een koophuis hebben hun woning dus volledig afbetaald.
69
Voorts blijkt uit een onderzoek over
2008 welke in 2010 is gepubliceerd, dat van de 851.000 huishoudens waarvan de kostwinner tussen de 65 en 75 jaar oud is, 35,5% een eigen woning bezit met een hypotheekschuld. Van de groep waarvan de kostwinner ouder is dan 75 jaar heeft 14,1% een eigenwoningschuld.
70
Om het eigenwoningbezit en de financiering in goede banen te leiden, heeft de overheid fiscale regels hieromtrent vastgesteld. Het eerste gedeelte van dit hoofdstuk bevat een theoretisch kader omtrent de eigen woning en zal ik ingaan op de plaats van de eigen woning in de Wet IB 2001. Vervolgens behandel ik in paragraaf 3.3 de KEW en de SEW en het BEW.
67 68 69 70
Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 11. Van den Berg 2010, p. 1. Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 55. CBS 2010.
20
Na de behandeling van deze theoretische achtergrond van de eigen woning ga ik in paragraaf 3.4 in op verschillende situaties waar belastingplichtigen met betrekking tot hun eigen woning rond de pensionering mee te maken kunnen krijgen. In hoofdstuk vijf zal ik aan de hand van deze varianten onderzoeken of de eigen woning wellicht een aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen kan zijn. Ik sluit tot slot dit hoofdstuk in paragraaf 3.5 af met een conclusie.
§ 3.2
PLAATS IN DE WET IB 2001
§ 3.2.1
ALGEMEEN
De eigen woning heeft via box I een plaats in de Wet IB 2001 gekregen.
71
Hierdoor zijn indien
het een eigen woning betreft de voordelen welke samenhangen met het bezit belast en zijn in beginsel bepaalde kosten die op deze woning betrekking hebben, aftrekbaar.
72
Belangrijk is
daarbij te onderscheiden, dat het om een eigen woning moet gaan welke tot bewoning ten behoeve van de belastingplichtige dient. Hierdoor zijn situaties zoals het tijdens leven vestigen van blooteigendomsconstructies door ouders en kinderen, wat tot 2001 tot de eigenwoningregeling van de Wet IB 1964 behoorde, sinds de invoering van de Wet IB 2001 belast in box III.
73
Om derhalve te kunnen beoordelen of een woning werkelijk in box I valt, is
een goede definitie van het begrip eigen woning van belang. Hier zal ik in paragraaf 3.2.2 op in gaan. Vervolgens behandel ik wat onder inkomsten uit de eigen woning wordt verstaan en wat de aftrekbare kosten zijn.
§ 3.2.2
HET BEGRIP ‘EIGEN WONING’
Art. 3.111, eerste lid Wet IB 2001 definieert de eigen woning als: “een gebouw, een duurzaam aan een plaats gebonden schip of woonwagen of een gedeelte van een gebouw, een schip of een woonwagen met de daartoe behorende aanhorigheden, voor zover dat de belastingplichtige of personen die behoren tot zijn huishouden anders dan tijdelijk als hoofdverblijf ter beschikking staat”. De leden twee tot en met zes van genoemd artikel bevatten vervolgens enkele wetsficties waardoor een onroerende zaak dat niet cumulatief aan alle vereisten voldoet, voor de Wet IB 2001 toch als een eigen woning kwalificeert. Derhalve moet het voor de kwalificatie van eigen woning een gebouw betreffen, dat is bedoeld voor duurzaam eigen bewoning en moet het in eigendom van de belastingplichtige zijn.
§ 3.2.3
74
INKOMSTEN UIT EIGEN WONING
Voordat wordt toegekomen aan art. 3.110 Wet IB 2001 en volgende, dient eerst vast te staan dat de eigen woning als bron van inkomen wordt aangemerkt. 71
Afdeling 3.6 en 3.6a Wet IB 2001 zien op de fiscale behandeling van de eigen woning. Van den Berg 2010, p. 7. 73 Sillevis & Van Kempen 2010, p. 630. 74 Een verdere uitwerking van het begrip eigen woning gaan dit onderzoek te buiten, maar voor meer informatie verwijs ik naar J.E. van den Berg, De eigen woning, Fed Fiscale brochures, Deventer: Kluwer 2010. 72
21
Essentieel hiervoor is dat de waardeontwikkeling van de bron de eigenaar grotendeels moet aangaan en de staatssecretaris heeft hiervoor aangegeven dat een belang van tenminste 50% van de positieve en negatieve waardeontwikkeling minimaal nodig is om van een bron van inkomen te kunnen spreken.
75
Vervolgens stelt art. 3.110 Wet IB 2001 dat de belastbare
inkomsten uit de eigen woning het saldo is van de voordelen uit de eigen woning inclusief eventuele voordelen uit een KEW, SEW en BEW, verminderd met de hiermee verband houdende aftrekbare kosten. De voordelen uit de eigen woning worden daaropvolgend forfaitair bepaald aan de hand van het eigenwoningforfait.
76
Op de voordelen uit de KEW, de
SEW en het BEW ga ik in paragraaf 3.3 nader in. Art. 3.112 Wet IB 2001 ziet op het eigenwoningforfait en het eerste lid stelt de voordelen van een eigen woning forfaitair vast als een percentage van de waarde van de woning. De waarde van de eigen woning wordt vervolgens bepaald aan de hand van de Wet WOZ.
77
Deze WOZ-waarde is de waarde die de woning heeft op de waardepeildatum naar de staat waarin de woning op die datum verkeert en wordt jaarlijks opnieuw vastgesteld.
78
Om
daaropvolgend de voordelen uit de eigen woning, het eigenwoningforfait, vast te stellen, dient men de WOZ-waarde te vermenigvuldigen met het van toepassing zijnde forfaitpercentage van art. 3.112, eerste lid Wet IB 2001.
§ 3.2.4
AFTREKBARE KOSTEN EIGEN WONING
Art. 3.120, eerste lid Wet IB 2001 kwalificeert als aftrekbare kosten met betrekking tot de eigen woning het gezamenlijke bedrag van de rente van schulden kosten van geldleningen daaronder begrepen, die behoren tot de eigenwoningschuld en periodieke betalingen op grond van de rechten van erfpacht, opstal en beklemming met betrekking tot de eigen woning.
79
Alle overige kosten worden geacht te zijn verrekend in het percentage van het
eigenwoningforfait.
80
Voor deze aftrekbare kosten is het van belang vast te stellen dat deze
kosten kwalificeren als eigenwoningschuld. Art. 3.119a, eerste lid Wet IB 2001 definieert als eigenwoningschuld de schulden die zijn aangegaan ter verwerving van de eigen woning en het tweede lid verhoogt de eigenwoningschuld vervolgens met schulden die zijn aangegaan om de kosten van de lening(en) ter verwerving van de eigen woning te financieren. Het derde lid verhoogt de eigenwoningschuld daaropvolgend met schulden die zijn aangegaan voor de verbetering of onderhoud van de woning. Van belang is dat deze aftrekbare kosten conform 81
art. 3.110 Wet IB 2001 voor rekening van de belastingplichtige komen.
75
Besluit van 24 november 2009, nr. CPP2009/2342M, BNB 2010/75, onderdeel 1.3. Sillevis & Van Kempen 2010, p. 637. 77 Van den Berg 2010, p. 50. 78 Art. 17 Wet waardering onroerende zaken. 79 De problematiek rondom periodieke betalingen van rechten van erfpacht, opstal of beklemming laat ik verder buiten beschouwing. 80 Van den Berg 2010, p. 115. 81 Van den Berg 2010, p. 117. 76
22
Indien de schulden wel ten behoeve van de eigen woning zijn aangegaan, bijvoorbeeld via een hypotheek, maar niet zijn aangewend ter verwerving, verbetering of onderhoud van de woning, kwalificeren de schulden desondanks niet als eigenwoningschuld en behoren ze in box III.
82+83
Zoals vermeld zijn de kosten van de betaalde rente over deze eigenwoningschuld vervolgens aftrekbaar op grond van art. 3.120, eerste lid Wet IB 2001 en op basis van het tweede lid is dit gelimiteerd voor een periode van dertig jaren. Ook kan de hoogte van de maximaal aftrekbare rentelasten beperkt worden door de bijleenregeling.
§ 3.3
84
KEW, SEW EN BEW
Op grond van de rangorderegeling van art. 2.14, eerste lid Wet IB 2001, wordt eerst gekeken of kapitaalverzekeringen onder de strikt geformuleerde voorwaarden van de KEW of de kapitaalverzekering in de eigen bv vallen.
85
Indien niet aan de voorwaarden voor de KEW
wordt voldaan, is sprake van een kapitaalverzekering ex art. 5.3 Wet IB 2001 en worden deze 86
verzekeringen in de rendementsgrondslag van box III betrokken.
Art. 3.116, eerste lid Wet IB 2001 omschrijft het voordeel uit een KEW als de rente welke is begrepen in een kapitaaluitkering uit levensverzekering welke dient ter aflossing van de eigenwoningschuld. Art. 3.117 Wet IB 2001 verwijst vervolgens voor de definitie van levensverzekering naar art. 1:1 Wft welke naar art. 7:975 BW verwijst, met dien verstande dat de prestatie van de levensverzekeraar uitsluitend in geld geschiedt of in een naturauitvaartverzekering. Art. 7:975 BW geeft de definitie van een levensverzekering als de in verband met het leven of de dood gesloten sommenverzekering met dien verstande dat een ongevallenverzekering niet als levensverzekering wordt beschouwd.
87
Voorts stelt art. 3.116,
tweede lid Wet IB 2001 strikte regels waaraan een polis moet voldoen om te kwalificeren als KEW. Indien niet aan de voorwaarden wordt voldaan, behoort de kapitaalverzekering tot de heffingsgrondslag van box III. Staats en Jacobs beschrijven deze cumulatieve voorwaarden als volgt: “Voorwaarde 1: De woning van de verzekeringnemer of zijn/haar partner moet een eigen woning zijn; Voorwaarde 2: In de overeenkomst moet zijn bepaald dat de begunstigde de uitkering zal aanwenden ter aflossing van de eigenwoningschuld; 82
In lijn van de arresten BNB 2001/173 en BNB 2001/216 heeft de staatssecretaris geoordeeld dat voor zover rente wordt betaald voor andere aspecten dan de primaire vermogensverschaffing, geen aftrek kan plaatsvinden als eigenwoningrente. 83 Sillevis & Van Kempen 2010, p. 644. 84 Art. 3.119a Wet IB 2001. 85 Respectievelijk art. 3.11 en 3.92 Wet IB 2001. 86 De kapitaalverzekering bij de eigen B.V. van art. 3.92 Wet IB 2001 en de kapitaalverzekeringen van art. 5.3 Wet IB 2001 vallen buiten het bereik van dit onderzoek en ga ik derhalve niet verder op in. 87 Sillevis & Van Kempen 2010, p. 661.
23
Voorwaarde 3: In de overeenkomst moet zijn bepaald dat tenminste vijftien jaar of tot het overlijden van de verzekerde, jaarlijks premies ter zake van de verzekering worden voldaan waarbij de hoogste premie niet meer bedraagt dan het tienvoud van de laagste premie; Voorwaarde 4: De verzekering moet het recht geven op een eenmalige kapitaaluitkering bij leven of overlijden; Voorwaarde 5: De premies voor de verzekering zijn verschuldigd aan een levensverzekeraar als bedoeld in art. 1:1 Wft; Voorwaarde 6: In de overeenkomst moet zijn bepaald dat de woning onder voorwaarde 1 een eigen woning als bedoeld in de Wet IB 2001, betreft.” (Staats & Jacobs 2008, p. 27.) Door de eerste en zesde voorwaarde is het alleen mogelijk om een KEW af te sluiten als de belastingplichtige een eigen woning bezit en de verzekering op deze eigen woning betrekking heeft. Verder is het door de tweede voorwaarde voor de begunstigde verplicht de kapitaalverzekering aan te wenden om de eigenwoningschuld af te lossen en heeft de begunstigde daar geen keuze in. Bovendien moet deze intentie er vanaf het begin zijn.
88
Omdat de wetgever van mening is dat men zich niet bij zichzelf kan verzekeren, is het door de vijfde voorwaarde niet mogelijk om een kwalificerende kapitaalverzekering bij een eigen bv af te sluiten. Ook wordt het verzekerde risico in materiële zin niet aan een derde overgedragen, waardoor het kenmerk van een verzekering ontbreekt en sprake is van een spaarpot.
89
Indien de KEW aan al deze wettelijke voorwaarden voldoet, wordt de KEW op grond van de rangorderegeling van art. 2.14 Wet IB 2001 in box I in aanmerking genomen.
90
Hierdoor is
tevens de vrijstelling van art. 3.118 Wet IB 2001 van toepassing. Het eerste lid stelt de KEW vrij indien de uitkering niet meer bedraagt dan ! 151.000 en minimaal twintig jaren premies zijn voldaan of de uitkering niet meer bedraagt dan ! 34.300 en minimaal vijftien jaren premies zijn voldaan. Verder benoemt het genoemde artikel nog een aantal vereisten. Zo is op grond van het zevende lid in het geval van vooroverlijden van de partner de vrijstelling nog steeds van toepassing.
91+92
Wanneer de kapitaalverzekering echter niet (meer) voldoet aan alle gestelde voorwaarden, behoort deze kapitaalverzekering wederom tot de heffingsgrondslag van box III.
88 89 90 91 92
Staats & Jacobs 2008, p. 28. Staats & Jacobs 2008, p. 30. Van den Berg 2010, p. 64. Art. 3.118 Wet IB 2001. Staats & Jacobs 2008, p. 34.
24
Het gevolg van deze sfeerovergang is, dat op het overgangstijdstip wordt aangenomen dat de verzekering tot uitkering is gekomen en dient te worden afgerekend over de volledige waarde van de verzekering.
93
Tot slot gelden de regels met betrekking tot de KEW van rechtswege
als aan alle voorwaarden worden voldaan. De enige methode om dit regime niet van toepassing te laten zijn, is door ervoor te zorgen dat aan één of meer voorwaarden niet wordt voldaan.
94
Door aanname van het wetsvoorstel Depla/Blok zijn per 1 januari 2008 de SEW en het BEW geïntroduceerd als faciliteiten om voor de aflossing van de eigenwoningschuld te sparen.
95+96
De initiatiefnemers wilden met dit wetsvoorstel fiscale ondersteuning bieden aan het sparen via een geblokkeerde spaarrekening of een beleggingsrecht voor latere uitkeringen.
97
In de
MvT stelden Depla en De Vries dat via deze methodes meer kapitaal kan worden opgebouwd bij een bank of beleggingsinstelling dan via de meeste lijfrente- of koopsompolissen bij 98
verzekeraars.
Het level playing field zou leiden tot meer concurrentie, grotere transparantie
in de kostenstructuren van deze financiële producten en er zouden kostenverlagingen kunnen plaatsvinden voor de belastingplichtigen. Hierdoor zou met eenzelfde kapitaalinleg een hoger resultaat behaald kunnen worden.
99+100
Voor het SEW-regime geldt in grote lijnen hetzelfde als voor de KEW. Zo behoren de meeste spaarrekeningen tot box III, maar als aan de in art. 3.116a, tweede lid Wet IB 2001 gestelde voorwaarden wordt voldaan, is sprake van een SEW in box I. Staats en Jacobs omschrijven de cumulatieve voorwaarden voor een SEW als volgt: “Voorwaarde 1: De rekeninghouder heeft een eigen woning met een eigenwoningschuld; Voorwaarde 2: De rekening is geblokkeerd en wordt slechts eenmalig gedeblokkeerd ter aflossing van de eigenwoningschuld; Voorwaarde 3: Vastgesteld moet zijn dat er tenminste vijftien jaar of tot het overlijden van de rekeninghouder of zijn partner, jaarlijks een bedrag naar de rekening moet worden overgemaakt, waarbij de hoogste storting niet meer mag bedragen dan het tienvoud van de laagste storting; Voorwaarde 4: De op de rekening genoten inkomsten moeten worden bijgeboekt op de rekening.
93
Van den Berg 2010, p. 64. Sillevis & Van Kempen 2010, p. 661. 95 Staats & Jacobs 2008, p. 6. 96 Wet van 20 december 2007, Stb. 2007, 577. 97 Kamerstukken II 2005/06, 30 432, nr. 2. 98 Aanvankelijk was het voorstel afkomstig van Depla en De Vries, maar mevrouw De Vries had de kamer verlaten voordat de parlementaire behandeling van dit voorstel plaatsvond en de heer Blok nam het van haar over. 99 Kamerstukken II 2005/06, 30 432, nr. 3. 100 Omdat een uitgebreide omschrijving buiten het bereik van mijn onderzoek valt, volgt van beide spaarvormen slechts een globale beschrijving. Voor meer informatie verwijs ik onder andere naar: G.M.C.M. Staats & L.M.P. Jacobs, Eigenwoningsparen, Amersfoort: Sdu fiscale en financiële uitgevers 2008. 94
25
Bij deblokkering in de loop van het tijdvak waarover inkomsten worden genoten, vindt eerst bijboeking van deze inkomsten plaats voordat tot deblokkering wordt overgegaan; Voorwaarde 5: De kredietinstelling is een financiële onderneming die ingevolge de Wft in Nederland het bedrijf van bank mag uitoefenen.” (Staats & Jacobs 2008, p. 63.) Indien de belastingplichtige gebruik wil maken van de vrijstelling mag een SEW derhalve 101
alleen worden gedeblokkeerd voor de aflossing van de eigenwoningschuld.
Het vierde lid
van art. 3.116a Wet IB 2001 definieert vervolgens wat onder deblokkering wordt verstaan. Overigens is het goedgekeurd dat aan een SEW een effectenrekening wordt gekoppeld, waardoor het voor een belastingplichtige met een SEW mogelijk is om te beleggen.
102
Wanneer vervolgens cumulatief aan de vereisten is voldaan, kent art. 3.118a Wet IB 2001 een vrijstelling toe, waarbij voor de hoogte wordt verwezen naar art. 3.118 Wet IB 2001 dat op de vrijstelling voor de KEW ziet. De vereisten voor het BEW van art. 3.116a, derde lid Wet IB 2001 zijn nagenoeg gelijk aan de voorwaarden voor de SEW van het tweede lid. Het verschil is echter dat de rechten niet door een bancaire instelling worden gehouden maar door een beheerder van een 103
beleggingsinstelling. Verder gelden de regels van de SEW onverkort voor het BEW.
§ 3.4
TOEKOMST(IGE) VOORZIENINGEN
§ 3.4.1
ALGEMEEN
Na in het voorgaande op de wettelijke grondslag van de eigen woning te zijn ingegaan, komen nu enkele varianten aan bod. Deze varianten zijn mogelijke situaties waar een belastingplichtige rond of na de pensionering mee te maken kan krijgen betreffende de eigen woning. Ik ga in op varianten waarbij de woning vrij van hypotheek is, maar omdat zoals ik in paragraaf 3.1 reeds beschreef, het merendeel van de belastingplichtigen in een huis woont wat met een hypotheek is bezwaard, zal ik tevens onderzoeken welke mogelijkheden er voor 104
deze situaties zijn.
In hoofdstuk vijf zal ik vervolgens op deze verschillende situaties
terugkomen en ingaan op de voor- en/of nadelen. Alvorens dieper op de verschillende varianten in te gaan, moet duidelijk zijn wat onder een hypotheek wordt verstaan.
101
Staats & Jacobs 2008, p. 64. Kamerstukken II 2006/07, 30 432, nr. 14. Staats & Jacobs 2008, p. 62. 104 Het is belangrijk dat het hier alleen om eigenaar-bewoners gaat. Zoals uit het schema van paragraaf 3.1 blijkt, huurde op 1 januari 2009 41,1% van de Nederlandse huishoudens hun woning en deze huurders missen de financiële buffer welke de eigen woning kan vormen. Toussaint & Elsinga 2010, p. 526. 102 103
26
Een hypotheek is een overeenkomst welke tussen een hypotheekgever en hypotheeknemer tot stand is gekomen en waarbij de hypotheekgever door middel van een onderpand een zekerheidsstelling geeft voor het nakomen van de omschreven verplichtingen. Dit onderpand is een onroerende zaak. Voorbeelden van deze omschreven verplichtingen zijn onder andere een
annuïteitenhypotheek,
een
lineaire
hypotheek,
aflossingsvrije hypotheek of een opeethypotheek.
een
beleggingshypotheek,
een
105+106
Behalve deze mogelijke varianten zijn er nog andere facetten welke een rol spelen bij de vraag of een eigen woning als aanvulling op de toekomstvoorzieningen kan worden gezien. In paragraaf 3.5.8 zal ik dan ook kort ingaan op enkele van deze mogelijkheden.
§ 3.4.2
VARIANT 1: HUIS AFBETAALD – VERKOPEN
Zoals uit paragraaf 3.1 reeds bleek, woont ongeveer 14,3% van de huiseigenaren in een huis vrij van hypotheek. In de leeftijdscategorie 65-75 jaar is dit 64,5% en voor eigenaren van 75 jaar en ouder geldt dat 85,9% geen eigenwoningschuld meer heeft. Verder is uit het WoonOnderzoek gebleken dat de gemiddelde huizenbezitter van 65 jaar en ouder met een woning dat met hypotheek is bezwaard, toch gemiddeld bijna ! 300.000 aan overwaarde in zijn huis 107
heeft.
Overwaarde is in dit verband overigens het verschil tussen de waarde van de woning
en het geleende bedrag (de hypotheek).
108
Echter is gebleken dat, uitgaande van het feit dat
de reële verkoopwaarde gelijk is aan de WOZ-waarde, iets meer dan 15% van de eigenaren een negatieve overwaarde heeft.
109+110
Verder brengt de verkoop van een woning kosten met zich mee. Stel een woning heeft een verkoopprijs van ! 350.000, de verkoopmakelaar vraagt een courtage van 1,5% van de verkoopprijs en er zijn kosten gemaakt voor het verkoopklaar maken van de woning. Dit komt 111+112
neer op de volgende berekening: Verkoopprijs woning
! 350.000
1,5% Courtage
!
5.250
Kosten verkoopklaar maken
!
2.250
Netto verkoopopbrengst
! 342.500
105
Artikelsgewijs commentaar NDFR bij art. 3.120 Wet IB 2001, commentator mr. dr. N.H.A. Gorissen, onderdeel 6. Een verdere beschrijving van verschillende soorten hypotheken valt buiten het bereik van mijn onderzoek en ga ik er derhalve niet op in. Echter worden de aflossingsvrije hypotheek en de opeethypotheek in respectievelijk paragraaf 3.4.7 en 3.4.4 verder behandeld. 107 Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 10. 108 Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 58. 109 Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 59. 110 Indien deze belastingplichtigen hun huis vervolgens verkopen voor een bedrag lager dan de hypotheekschuld, zullen ze een restschuld overhouden. Deze mensen missen derhalve de financiële buffer welke de eigen woning zou kunnen vormen en zodoende ga ik hier niet verder op in. 111 Bedragen uit deze en de navolgende berekeningen zijn willekeurig gekozen. 112 Met andere kosten (zoals advertentiekosten) is in deze opzet geen rekening gehouden. 106
27
De verkoopprijs is dus niet per definitie gelijk aan het bedrag dat gepensioneerden via de eigen woning als pensioenaanvulling kunnen gebruiken. Bovendien zal er woonruimte nodig zijn en hier zijn verschillende mogelijkheden voor.
§ 3.4.2.1
EEN GOEDKOPER HUIS
Eén van deze mogelijkheden is het terugkopen van een goedkoper huis. Hierdoor kan het resterende bedrag vrij worden uitgegeven of opzij worden gezet om bijvoorbeeld als aanvulling op de oudedagsvoorzieningen te gebruiken.
113+114
Dit kan resulteren in de
volgende berekening: Netto verkoopopbrengst
! 342.500
Betaalde prijs nieuwe woning
! 192.500
Vrij beschikbaar
! 150.000
Om vervolgens te berekenen welke maandelijkse aanvulling kan worden verkregen door storting van het kapitaal bij een verzekeraar, heb ik gebruik gemaakt van de website www.independer.nl.
115+116
Als uitgangspunt heb ik voor een man gekozen die levenslang een
directe aanvulling op het inkomen wil ontvangen. In het navolgende schema is een onderscheid gemaakt tussen de situatie dat deze man gehuwd is en er voor de langstlevende een nabestaandenuitkering van 70% is meeverzekerd en de situatie dat deze man alleenstaand is. In casu wordt het vrij beschikbare bedrag dat resulteert van het netto verkoopresultaat van de verkochte woning verminderd met de kostprijs van de nieuwe woning, als beschikbaar kapitaal bij een verzekeringsmaatschappij gestort.
117
113
Gualthérie van Weezel 2011, p. 29. Hierbij is geen rekening gehouden met eventuele kosten die gemaakt worden om het huis te kunnen bewonen (bijvoorbeeld het plaatsen van een nieuwe keuken). 115 Voor deze berekeningen en de berekeningen in de navolgende paragrafen heb ik telkens dezelfde uitgangspunten gebruikt en gekozen voor de meest optimale uitkomsten. Doordat met het beschikbare kapitaal een levenslange uitkering wordt gekocht, is in casu sprake van een lijfrente welke is afgesloten bij een verzekeraar en niet bij een bank. Voor de fiscale behandeling van deze periodieke uitkeringen verwijs ik naar § 6.3. 116 Voor alle berekeningen heb ik dezelfde website geraadpleegd en wel op 6 september 2011. 117 Zoals uit paragraaf 2.2.2 is gebleken, eindigen lijfrenten uiterlijk bij het overlijden van het verzekerde lijf. Als een belastingplichtige met een lijfrenteverzekering bij een verzekeraar komt te overlijden, behoort de waarde van deze lijfrente niet tot de nalatenschap. Indien sprake is van een bancaire lijfrente is dat wel het geval, maar zullen de maandelijkse uitkeringen lager uitvallen omdat een bank geen langlevenrisico mag verdisconteren. Als een belastingplichtige dit te bezwaarlijk vindt, is het alternatief om de opbrengst van de woning te laten bijschrijven op de spaarrekening en eventueel gebruik te maken van deposito’s met verschillende looptijden. 114
28
Beschikbaar kapitaal
! 150.000
! 150.000
Ingangsdatum uitkering
01-10-11
01-10-11
65
65
ja
nee
63
n.v.t.
70%
n.v.t.
! 732
! 899
Leeftijd verzekerde Partner meeverzekerd Leeftijd partner Uitkering nabestaande Maandelijkse uitkering
Afhankelijk van de situatie kan met een inleg van ! 150.000 een levenslange uitkering van ! 732 of ! 899 per maand worden verkregen.
§ 3.4.2.2
EEN HUURHUIS
Een andere mogelijkheid is om na de verkoop van de eigen woning een huurhuis te gaan bewonen. In dit geval dient men rekening te houden met het feit dat voor een groot aantal jaren maandelijks huurpenningen moeten worden betaald. Voor de navolgende berekening gelden dezelfde uitgangspunten als bij het terugkopen van een goedkopere woning, maar kan het gehele netto verkoopresultaat van de verkochte woning als beschikbaar kapitaal bij een verzekeringsmaatschappij worden gestort.
118
Beschikbaar kapitaal
! 342.500
! 342.500
Ingangsdatum uitkering
01-10-11
01-10-11
65
65
ja
nee
63
n.v.t.
70%
n.v.t.
! 1.680
! 2.061
Leeftijd verzekerde Partner meeverzekerd Leeftijd partner Uitkering nabestaande Maandelijkse uitkering
Door de inleg van het netto verkoopresultaat van ! 342.500 kan, afhankelijk van de situatie, een levenslange uitkering van ! 1.680 of ! 2.061 per maand worden verkregen. Als de maandelijkse woonuitgaven vervolgens ! 800 bedragen, resulteert een maandelijkse aanvulling op de oudedagsvoorzieningen van respectievelijk ! 880 of ! 1.261.
118
Hierbij is wederom geen rekening gehouden met eventuele kosten die gemaakt worden om het huis te kunnen bewonen (bijvoorbeeld het leggen van een nieuwe vloer).
29
§ 3.4.2.3
VESTIGEN WOONRECHT
In tegenstelling tot de koop van een goedkoper huis of het huren van een nieuwe woning kan een belastingplichtige bij het vestigen van een woonrecht in de oorspronkelijke woning blijven wonen. Een investeerder koopt de woning en de gepensioneerde kan er blijven wonen zonder huur te betalen.
119
Maar het feit dat de gepensioneerde er blijft wonen, zorgt er wel
voor dat dit in de verkoopprijs van de woning wordt verdisconteerd en dat een woning waar een woonrecht op is gevestigd, doorgaans voor een lager bedrag wordt verkocht. Als de woning voor bijvoorbeeld ! 200.000 wordt verkocht aan een investeerder, ziet het financiële plaatje er als volgt uit: Reguliere verkoopprijs woning
! 350.000
Werkelijke verkoopprijs woning
! 200.000
1,5% Courtage
!
5.250
Kosten verkoopklaar maken
!
2.250
Werkelijke verkoopopbrengst
! 192.500
Risicodekking investeerder
! 150.000
Beschikbaar kapitaal
! 192.500
! 192.500
Ingangsdatum uitkering
01-10-11
01-10-11
65
65
ja
nee
63
n.v.t.
70%
n.v.t.
! 942
! 1.155
Leeftijd verzekerde Partner meeverzekerd Leeftijd partner Uitkering nabestaande Maandelijkse uitkering
Met een aanvulling op de bestaande toekomstvoorzieningen van respectievelijk ! 942 of ! 1.155 per maand kan een gepensioneerde in de woning blijven wonen.
§ 3.4.2.4
VESTIGEN HUURRECHT
Het vestigen van een huurrecht is tevens een mogelijkheid om in de woning te blijven wonen. Hierbij wordt de woning verkocht en gaat de oorspronkelijke bewoner de woning vervolgens terug huren.
119
www.eigenhuis.nl/hypotheken-financien/hypotheken/hypotheek-verlengen-aanpassen/verandering-persoonlijkesituatie/pensionering/, geraadpleegd op 10 juni 2011.
30
Ten opzichte van het vestigen van een woonrecht zal het verkoopresultaat wat hoger zijn, 120
maar moet er wel maandelijks huur worden betaald.
Voorts verdisconteert de investeerder
waarschijnlijk ook bij deze variant enkele risico’s in de verkoopprijs, waardoor de volgende uitkomsten kunnen resulteren: Reguliere verkoopprijs woning
! 350.000
Werkelijke verkoopprijs woning
! 300.000
1,5% Courtage
!
5.250
Kosten verkoopklaar maken
!
2.250
Werkelijke verkoopopbrengst
! 292.500
Risicodekking investeerder
! 50.000
Beschikbaar kapitaal
! 292.500
! 292.500
Ingangsdatum uitkering
01-10-11
01-10-11
65
65
ja
nee
63
n.v.t.
70%
n.v.t.
! 1.434
! 1.759
Leeftijd verzekerde Partner meeverzekerd Leeftijd partner Uitkering nabestaande Maandelijkse uitkering
Ervan uitgaande dat de maandelijkse huur van een woning van ! 350.000 ! 1.200 is, levert dit een resultaat op van respectievelijk ! 234 of ! 559 per maand.
§ 3.4.3
VARIANT 2: OPEETHYPOTHEEK
Een andere methode om het geïnvesteerde kapitaal uit de eigen woning vrij beschikbaar te krijgen, is de opeethypotheek. Met een dergelijke constructie wordt op de woning een omgekeerde hypotheek gevestigd welke uit twee delen bestaat. Een gedeelte dat de hypotheekgever vrij kan opnemen en een gedeelte dat voor toekomstige rentebetalingen wordt gereserveerd. De rente wordt periodiek bij de schuld bijgeschreven, waardoor gedurende de looptijd van de lening geen rentebetalingen plaatsvinden. Ook hoeft er op deze hypotheek niet tussentijds te worden afgelost. Bij de verkoop van de woning zal uiteindelijk de hypotheek, zowel het opgenomen gedeelte als de rentecomponent, worden afgelost.
121
120
www.eigenhuis.nl/hypotheken-financien/hypotheken/hypotheek-verlengen-aanpassen/verandering-persoonlijkesituatie/pensionering/, geraadpleegd op 10 juni 2011. 121 www.consumentenbond.nl/test/geld-verzekering/wonen/hypotheken/extra/Overwaarde-op-je-huis-gebruiken/# header_anchor_4, geraadpleegd op 11 augustus 2011.
31
Verschillende financiële instellingen bieden soortgelijke producten aan, zij het met enkele nuanceverschillen. Zo biedt Florius 60-plussers middels de “Florius Verzilver Hypotheek” financiële ruimte en kan maximaal 55% van de waarde van de woning worden opgenomen. Het exacte percentage is afhankelijk van onder andere de leeftijd van de hypotheekgever en de waarde van de woning.
122
Middels de Overwaardebescherming meent Florius vervolgens
een unieke garantie te bieden, waardoor maximaal 30% van de verkoopopbrengst bij een marktconforme verkoop overblijft voor bijvoorbeeld erfgenamen.
123
De Rabobank maakt voor de bepaling van de overwaarde bij een opeetconstructie echter gebruik van de executiewaarde van de woning. Dit ligt meestal rond 85% van de vrije verkoopwaarde en vervolgens kan 75% van deze waarde gefinancierd worden. Per saldo kan dus bij de Rabobank ongeveer 63,75% van de waarde van de woning worden omgezet in vrij besteedbaar vermogen (plus bijbehorende rente).
124
Om in hoofdstuk vijf een goede vergelijking tussen de verschillende varianten te maken, vind ik het belangrijk om één en ander met een cijfervoorbeeld te onderbouwen. Voor de navolgende berekening heb ik de online rekenmodule van Florius gebruikt: Vrije verkoopwaarde woning
125+126
! 350.000
! 350.000
Bestaande hypotheekschuld
!0
!0
Leeftijd verzekerde
65
65
ja
nee
63
n.v.t.
13,9%
17,6%
! 48.650
! 61.600
7,3%
7,3%
240
240
! 203
! 257
Partner meeverzekerd Leeftijd partner Opnamepercentage Opnameruimte Looptijdrente 127
Aantal maanden
Maandelijkse uitkering
122
www.florius.nl/consument/hypotheken/floriusverzilverhypotheek, geraadpleegd op 10 juni 2011. www.florius.nl/consument/hypotheken/hoewerktdefloriusverzilverhypotheek, geraadpleegd op 6 juli 2011. 124 www.rabobank.nl/particulieren/lokalebanken/parkstadlimburg/private_banking/opeet_hypotheek/, geraadpleegd op 10 juni 2011. 125 www.florius.nl/consument/hypotheken/berekenzelfhoeveeluopkuntnemen, geraadpleegd op 6 augustus 2011. 126 Ik heb voor deze rekenmodule gekozen, omdat het bij deze financiële instelling mogelijk is om online een berekening te maken en ik zo een beter beeld van de Verzilver Hypotheek kon krijgen. Bij de andere financiële dienstverleners is dit online niet mogelijk en moet er een afspraak met een adviseur worden gemaakt. Na deze berekening te hebben gemaakt, heb ik contact opgenomen met een tussenpersoon en de resultaten geverifieerd. 127 Door te kiezen voor 240 maanden ontvangt de gepensioneerde voor de komende twintig jaar een maandelijkse uitkering. 123
32
Omdat ik deze opnameruimte en de daarvan afhankelijke maandelijkse uitkeringen betrekkelijk laag vond uitvallen, heb ik vervolgens in twee spreadsheets de maandelijkse uitkeringen en de rentelasten doorgerekend. Hieruit blijkt dat in het geval dat een partner wordt meeverzekerd en twintig jaar lang maandelijks ! 203 is ontvangen, weliswaar een totaal bedrag van ! 48.720 is verkregen, maar ook dat de rentelast is opgelopen tot ! 60.965. Als deze opeethypotheek vervolgens nog vijf jaar wordt aangehouden zonder dat er periodieke uitkeringen worden ontvangen, resulteert een totaal van ! 107.288 aan rentelasten. Deze spreadsheet alsmede die van de situatie waarbij geen partner wordt meeverzekerd, heb ik als bijlage twee en drie aan dit onderzoek toegevoegd.
§ 3.4.4
VARIANT 3: KREDIETHYPOTHEEK
Verder is een doorlopend krediet met de overwaarde van de eigen woning als onderpand een mogelijke methode om de oudedagsvoorzieningen aan te vullen. Met dit product wordt een extra limiet op de betaalrekening verkregen en kan tot deze limiet vrij geld worden opgenomen. De rente is meestal variabel en wordt alleen berekend over de bedragen die werkelijk zijn opgenomen. Net als bij een opeethypotheek geldt voor het doorlopende krediet geen aflossingsverplichting en eindigt het krediet uiterlijk bij de verkoop van de woning. 128
Overigens mag bij deze methode wel tussentijds en boetevrij worden afgelost.
Ook hier hebben verschillende financiële instellingen producten voor ontwikkeld, wederom met enkele nuanceverschillen. Zo biedt de ABN AMRO bijvoorbeeld het “Flexibel Hypotheek 129
Krediet” aan.
Uit de kredietprospectus blijkt echter dat indien de cliënt vijfenzestig jaar is
geworden, het krediet in de periode tot 75-jaar maandelijks in gelijke stappen wordt verlaagd. Het nieuwe kredietbedrag is dan 75% van de executiewaarde van de woning verminderd met de resterende hypotheek.
130
Bij de SNS Bank wordt de “SNS Extra Ruimte Hypotheek” daarentegen gesplitst in een deel voor de eigen woning en een leningdeel voor consumptieve uitgaven. Beide gedeelten krijgen een eigen rekeningnummer met een eigen limiet en als geld wordt opgenomen voor de verbetering of onderhoud van de woning, wordt de eerste lening met dit bedrag verhoogd. Als het geld echter wordt opgenomen voor bijvoorbeeld de aanschaf van een nieuwe auto, wordt het tweede leningdeel verhoogd. Aflossen is wederom niet verplicht. Indien wel wordt afgelost, worden deze aflossingen in beginsel in mindering gebracht op het tweede leningdeel.
128
www.consumentenbond.nl/test/geld-verzekering/wonen/hypotheken/extra/Overwaarde-op-je-huis-gebruiken/# header_anchor_4, geraadpleegd op 11 augustus 2011. 129 www.abnamro.nl/nl/prive/lenen/flexibel_hypotheek_krediet/introductie.html?pos=lenen_woning_als_onderpand, geraadpleegd op 11 juni 2011. 130 Voorwaarden ABN AMRO Flexibel Hypotheek Krediet.
33
Door dit gesplitste krediet kan maximaal van de hypotheekrenteaftrek worden geprofiteerd.
131
Voor het cijfervoorbeeld bij de krediethypotheek is de partner overigens niet van belang. Er kan namelijk tot het vastgestelde limiet geld worden opgenomen en als deze grens bereikt is, moet de schuld worden afbetaald. Hierdoor hoeft in deze constructie geen langlevenrisico te worden verdisconteerd. Het afbetalen van de schuld zal overigens veelal door een gedwongen verkoop plaatsvinden. Kredietplafond
! 200.000
Opnameruimte
! 105.124
Looptijdrente
132
Aantal maanden Maandelijkse opname
5,9% 240 ! 438
Hieruit blijkt dat als het kredietplafond van een woning van ! 350.000 op ! 200.000 wordt gesteld, dat de opnameruimte ! 105.124 is en dat de overige ! 94.877 de totale rentelast aan het einde van de periode is. Bij een krediethypotheek kunnen de op te nemen bedragen variëren, maar in het kader van het gebruik van de waarde van de woning als periodieke aanvulling op de oudedagsvoorzieningen, heb ik voor maandelijks gelijke uitkeringen gekozen. Gedurende twintig jaar kan een opnameruimte van ! 105.124 vervolgens resulteren in een maandelijkse uitkering van ! 438. De spreadsheet waar deze berekeningen uit voortvloeien is in bijlage vier van dit onderzoek opgenomen.
§ 3.4.5
VARIANT 4: HUIS NIET AFBETAALD – BINNEN 30 JAAR
Zoals reeds vermeld bezitten de meeste huiseigenaren een woning welke bezwaard is met een hypotheek. Indien de pensionering van de huiseigenaar binnen de dertigjaarstermijn van art. 3.120, tweede lid Wet IB 2001 valt, heeft de belastingplichtige nog recht op hypotheekrenteaftrek. Doordat het inkomen na pensionering over het algemeen lager is dan het inkomen tijdens het werkzame leven, wordt het voordeel van de hypotheekrenteaftrek mogelijk lager na pensionering. Dit blijkt ook uit de volgende berekeningen:
133
131
www.snsbank.nl/particulier/hypotheken/aflossingsvormen/extra-ruimte-hypotheek.html, geraadpleegd op 11 juni 2011. 132 Dit is het huidige rentepercentage op het Flexibel Hypotheek Krediet van de ABN AMRO en voor deze berekening heb ik dit rentepercentage voor de gehele looptijd gehanteerd. Afhankelijk van de schommelingen van de variabele rente kunnen de werkelijke uitkomsten variëren.www.abnamro.nl/nl/prive/lenen/tarieven_overzicht.html#nav=Pri% 20lene%20flexibel_hypotheek_krediet%20productinformatie:col:prive/lenen/tarieven_overzicht.html, geraadpleegd op 13 augustus 2011. 133 Het uitgangspunt voor deze berekening is een woning van ! 350.000 waar een hypotheek op rust van ! 200.000 met een rentepercentage van 5%. Vervolgens is het inkomen tijdens het werkzame leven gesteld op ! 80.000 per jaar en bedraagt het pensioeninkomen hier 70% van. Dit belastbare inkomen is overigens berekend conform art. 3.110, juncto art. 3.112, tweede lid, juncto art. 3.112, eerste lid, juncto art. 3.120, eerste lid, onderdeel a Wet IB 2001.
34
Tot 65 jaar
Inkomen
Na 65 jaar
! 80.000
! 56.000
Bruto hypotheekrenteaftrek Rentelasten Eigenwoningforfait
! 10.000
! 10.000
! 1.925
! 1.925 ! 8.075
! 8.075
! 71.925
! 47.925
Teruggaaf 4e schijf (52%)
! 4.199
! 159
Teruggaaf 3e schijf (42%)
!0
! 3.263
! 4.199
! 3.422
Belastbaar inkomen
Totaal teruggaaf
Resumé Betaalde rente Teruggaaf Netto rentelast per jaar Netto rentelast per maand
! 10.000
! 10.000
! 4.199
! 3.422 ! 5.801
! 6.578
! 483
! 548
Doordat een hypotheek de overwaarde van de woning verlaagt, wordt de financiële buffer voor een eventuele aanvulling op de oudedagsvoorzieningen kleiner. De mogelijkheid van het verkopen van de woning en in een goedkopere woning gaan wonen, staat ook open voor de situatie waarbij de huizenbezitter een hypotheek op de huidige woning bezit. Deze bestaande hypotheek wordt doorgeschoven naar de nieuwe woning en met de overwaarde kunnen aanvullende oudedagsvoorzieningen worden getroffen. De mogelijkheid van het verkopen van de woning en het daarna gaan huren van een huis is ook een optie.
De totale teruggave voor de periode tot vijfenzestig jaar is op grond van art. 2.10 Wet IB 2001 berekend en voor de periode na vijfenzestig jaar conform art. 2.10a Wet IB 2001. Voorts worden bij de berekeningen de eventuele heffingskortingen of andere inkomens- en/of vermogensbestanddelen niet betrokken.
35
Doordat de hypotheekschuld echter eerst moet worden afgelost, zal het netto resultaat lager uitvallen dan de verkoopwaarde van de woning. Hierdoor is het wonen in een huurhuis mogelijk voor een lagere huur of een minder lange periode gegarandeerd. Voor het vestigen van het woonrecht en huurrecht geldt ook dat bij de verkoop eerst de hypothecaire schuld dient te worden afbetaald. Hierdoor zal, zeker bij het woonrecht, een lager verkoopresultaat resulteren en het is de vraag hoe groot de financiële buffer is welke overblijft. Of met een hypothecaire schuld gebruik kan worden gemaakt van een opeethypotheek of een doorlopend krediet is afhankelijk van de aanbieder.
§ 3.4.6
VARIANT 5: HUIS NIET AFBETAALD – NA 30 JAAR
Vanaf 1 januari 2031 is het mogelijk dat een hypotheek op een woning niet is afbetaald, terwijl de dertigjaarstermijn van de hypotheekrenteaftrek wel is afgelopen. In dit geval zal art. 3.123a Wet IB 2001 van toepassing zijn. Op grond van dit artikel komen belastingplichtigen in aanmerking voor aftrek van geen of geringe eigenwoningschuld indien de voordelen uit de eigen woning meer bedragen dan de op deze voordelen drukkende aftrekbare kosten. Na dertig jaar vervalt voor de hypotheekrente de kwalificatie als aftrekbare kosten, waardoor de voordelen (het eigenwoningforfait) hoger zullen zijn. De uitwerking van de vraag welke methoden vervolgens openstaan om de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen te gebruiken, is gelijk aan de in paragraaf 3.4.5 vermelde variant.
§ 3.4.7
VARIANT 6: HUIS NIET AFBETAALD – AFLOSSINGSVRIJE HYPOTHEEK
Voorts bestaat nog de mogelijkheid van een aflossingsvrije hypotheek. Hierbij wordt in beginsel niet afgelost en moet over de volledige hoofdsom periodiek hypotheekrente worden betaald. Bij de latere verkoop van de woning wordt de hypotheek doorgaans afgelost en heeft 134
derhalve geen vermogensopbouw plaatsgevonden.
Dat deze hypotheekvorm populair is,
blijkt wel uit het WoonOnderzoek. Van de bijna 3 miljoen enkelvoudige hypotheken is ongeveer 50% aflossingsvrij en van de 1,3 miljoen combinatiehypotheken bestaat 78% uit een aflossingsvrij deel.
135+136
Doordat bij deze hypotheekvorm, afgezien van waardeontwikkeling, geen vermogensopbouw plaatsvindt,
kan
de
woning
minder
goed
als
aanvulling
op
het
palet
van
toekomstvoorzieningen dienen. Een afbetaald huis kan namelijk door de lage woonlasten als pensioen in natura worden gezien, maar bij een aflossingsvrije hypotheek zal altijd over de 137
restant hoofdsom rente moeten worden betaald.
134
Artikelsgewijs commentaar NDFR bij art. 3.120 Wet IB 2001, commentator mr. dr. N.H.A. Gorissen, onderdeel 6. Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 57. 136 In de nieuwe Gedragscode Hypothecaire Financieringen worden de mogelijkheden voor aflossingsvrije hypotheken beperkt. Hier ga ik in paragraaf 3.4.8 kort op in. 137 Bovenberg 2010. 135
36
De eventuele aanvulling op de oudedagsvoorzieningen is afhankelijk van de eventuele 138
overwaarde.
In de meeste gevallen zullen belastingplichtigen echter al blij zijn als de
verkoopopbrengst van de woning hoger is dan de hypotheek en dat er geen restschuld overblijft.
139
§ 3.4.8
INVLOED HUIDIGE ONTWIKKELINGEN
Met betrekking tot de vraag of de eigen woning als aanvulling op de oudedagsvoorzieningen kan worden gezien, spelen ook actuele ontwikkelingen een rol. Zo zijn prijsontwikkelingen bijvoorbeeld niet zonder meer stijgend. De afgelopen decennia zijn woningen weliswaar in waarde gestegen, maar sinds de economische crisis welke in 2008 begon, blijkt dit geen vaststaande zekerheid te zijn.
140
Door de dalende huizenprijzen neemt ook het aantal
huishoudens met een negatieve overwaarde op de eigen woning toe.
141
Na verkoop van de
woning blijven de belastingplichtigen met een restschuld achter en zal de eigen woning geen aanvulling op de toekomstvoorzieningen kunnen vormen. Een belangrijk onderdeel van deze prijsvorming is de financiering. Hypotheekrenteaftrek in combinatie met aflossingsvrije hypotheken maakte het voor belastingplichtigen lange tijd eenvoudig
om
een
financiering
te
krijgen.
142
Om
belastingplichtigen
tegen
deze
overcreditering te beschermen, zijn de normen voor het verkrijgen van een hypotheek aangescherpt.
143
Op 1 augustus 2011 is de Gedragscode Hypothecaire Financieringen
ingevoerd en hierdoor mag een hypotheek voor maximaal de helft aflossingsvrij zijn. Voorts is de financiering beperkt tot 106% van de marktwaarde van de woning.
144+145
De Rabobank
gaat in dit verband zelfs een stapje verder en pleit voor het verplicht stellen van een annuïteitenhypotheek.
146
Een dergelijke hypotheek wordt uiteindelijk helemaal afgelost en
daardoor zal de totale schuldenlast worden verminderd en is het de bedoeling dat de 147+148
woningmarkt een impuls krijgt.
Verder gaan er in de literatuur en politiek al jaren stemmen op om de hypotheekrenteaftrek te beperken of zelfs af te schaffen.
138
Dietvorst 2010b. Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 59. Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 73. 141 Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 59. 142 Evers 2011. 143 Kamerstukken II 2010, 29 507, nr. 94. 144 Deze 106% bedroeg in de oorspronkelijke Gedragscode 110% maar door de tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting is deze gedaald tot 106% van de marktwaarde van de woning. Dit percentage is namelijk opgebouwd uit 104% voor de financiering van de woning en het geldende percentage overdrachtsbelasting van 2%. 145 Gedragscode Hypothecaire Financieringen zoals gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam onder nummer 273929. 146 www.rabobank.nl/particulieren/producten/hypotheken/overzicht_hypotheken/annuiteitenhypotheek, geraadpleegd op 10 juli 2011. 147 König 2011. 148 Met dit doel is ook de overdrachtsbelasting met terugwerkende kracht tot 15 juni 2011 tijdelijk tot 1 juli 2012 van 6% naar 2% verlaagd. Besluit van 1 juli 2011, nr. BLKB 2011/1290M. 139 140
37
In samenhang met bovenstaande ontwikkelingen is deze discussie momenteel volop actueel en mogelijk heeft deze onzekere situatie (negatieve) invloed op de huizenprijzen.
149
Bovendien heeft de toenemende vergrijzing invloed op de huizenprijzen. Nu de babyboomers gepensioneerd beginnen te raken, wonen ze nog in hun eigen huis. Over een aantal jaren zullen deze woningen echter te groot worden en zullen ze besluiten om kleiner te gaan wonen. Deze grote huizen worden dan te koop aangeboden, terwijl de vraag ernaar mogelijk niet stijgt en de vergrijzing derhalve een prijsdaling tot gevolg kan hebben. Tot slot is het belangrijk te beseffen dat door het gebruik van de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen, de nalatenschap kleiner wordt. In dit verband is uit onderzoek gebleken dat alleen in situaties dat het nalaten van een erfenis niet of minder belangrijk is, men van deze financiële buffer gebruik maakt om de toekomstvoorzieningen aan te vullen.
§ 3.5
150
CONCLUSIE
In het eerste deel van dit hoofdstuk is de huidige fiscale situatie omtrent de eigen woning beschreven. Hierbij is de huidige plaats in de Wet IB 2001 aan bod gekomen alsmede de KEW, SEW en BEW. In het tweede gedeelte heb ik zes varianten beschreven waar een belastingplichtige met betrekking tot de eigen woning na pensionering mee te maken kan krijgen. De mate waarin de eigen woning hierdoor als aanvulling op de toekomstvoorzieningen kan dienen, is afhankelijk van de vraag of de woning wel of niet vrij van hypotheek is en wat de overwaarde van deze woning is. Indien deze (ruim) aanwezig is, kan het huis bijvoorbeeld verkocht worden en een goedkoper huis teruggekocht worden, een huis gehuurd worden of gebruik worden gemaakt van het woon- of huurrecht. Een doorlopend krediet en de opeethypotheek zijn eveneens mogelijkheden voor gepensioneerden met een eigen woning. In hoofdstuk vijf zal ik verder op deze varianten ingaan.
149
De problematiek rondom de hypotheekrenteaftrek laat ik verder buiten beschouwing. Zie in dit verband onder andere Bovenberg 2010 en Evers 2011. 150 Toussaint & Elsinga 2010, p. 526.
38
HOOFDSTUK 4 § 4.1
BUITENLAND
INLEIDING
In dit hoofdstuk staat het buitenland centraal. Nadat ik in de voorgaande hoofdstukken ben ingegaan op het Nederlandse systeem van toekomstvoorzieningen en de Nederlandse situatie omtrent de eigen woning, beschrijf ik in dit hoofdstuk hoe deze materie in het buitenland wordt behandeld. Daarbij beperk ik mij tot een beschrijving van Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Uiteindelijk zal ik in het volgende hoofdstuk onderzoeken of het buitenland eventueel als inspiratiebron kan dienen om het Nederlandse systeem te optimaliseren. Wederom wordt dit hoofdstuk in de laatste paragraaf afgesloten met een korte conclusie.
§ 4.2
FRANKRIJK
§ 4.2.1
ALGEMEEN
Frankrijk kent al decennia lang een product dat gericht is op het gebruik van de waarde van de eigen woning als aanvulling op de oudedagsvoorzieningen. Dit product is bekend onder de naam Viager.
151
In het kader van dit onderzoek acht ik het derhalve interessant om op deze
constructie in te gaan. Wellicht is een product als Viager ook voor Nederland interessant. Of dit het geval is, komt in hoofdstuk vijf aan de orde, maar alvorens in te gaan op Viager zal ik kort een beeld schetsen van het Franse pensioensysteem.
§ 4.2.2
PENSIOENSYSTEEM
In de Franse private sector bestaat het pensioen uit twee delen. De meeste werknemers nemen deel aan het inkomensafhankelijke staatspensioen. Op voorwaarde dat 41 jaar pensioenpremies zijn betaald en de belastingplichtige ten minste 67 jaar is, wordt een staatspensioen verkregen van maximaal 50% van de 25 jaren waarin het meest is 152
verdiend.
Daarnaast nemen de werknemers in de private sector deel aan verplichte
bedrijfspensioenregelingen; voor de zogenoemde ‘col bleu’ is dit ARRCO (Association des regimes de retraites complementaires) en voor de ‘col blanc’ is dit AGIRC (Association generale des institutions de retraites des cadres).
153
Dit zijn collectieve arbeids-
overeenkomsten met een pensioen op basis van defined contribution en meestal zijn deze ondergebracht bij pensioeninstellingen.
154
151
De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011b. OECD 2011a, p. 1. Les cols bleus zijn werknemers die (geschoold of ongeschoold) werk verrichten in bijvoorbeeld de productie, mijnbouw of mechanisch werk. Les cols blancs verrichten meestal geen handenarbeid, maar werken in de dienstverlenende sector. 154 OECD 2009, p. 190. 152 153
39
Voor werknemers in de publieke sector geldt echter één uniform systeem waarbij, indien aan alle voorwaarden voor maximale pensioenopbouw wordt voldaan, het pensioen 75% van het 155
laatst verdiende salaris is.
Verder kunnen belastingplichtigen vrijwillig aanvullende voorzieningen treffen door middel van het Plan d’épargne retraite. Op basis van de betaalde premies ontvangt de belastingplichtige bij pensionering een uitkering.
156
Het Franse pensioensysteem is overigens door een (grote) pensioenherziening in 2010 veelvuldig in het nieuws geweest. Het doel van deze herziening was het verbeteren van de houdbaarheid en duurzaamheid van het pensioensysteem waarbij door diverse belastingverhogingen en verlagingen van de uitkeringen, het Franse pensioentekort verkleind moest worden. Tevens is de minimale pensioenleeftijd verhoogd van 60 jaar naar 62 jaar en wordt pas vanaf 67 jaar in plaats van 65 jaar een volledig pensioen ontvangen.
157
Zonder
hervormingen zou de houdbaarheid van het Franse pensioensysteem in gevaar kunnen komen. Frankrijk financiert het pensioensysteem namelijk op basis van het omslagstelsel en heeft daarnaast te kampen met een flinke vergrijzing. Zonder wijzigingen zouden in de toekomst de stijgende hoeveelheid uitkeringen door steeds minder mensen gefinancierd 158
moeten worden en zou het pensioentekort wellicht onaanvaardbaar worden.
§ 4.2.3
POSITIE EIGEN WONING
Voor de komst van internet kende Frankrijk Viager al. Wekelijks stonden de zaterdagedities van verschillende kranten vol met advertenties waarin Viager werd aangeboden of gevraagd en tegenwoordig zijn er meerdere websites aan gewijd.
159+160
Met le prêt viager hypothécaire, zoals het in mooi Frans heet, wordt de woning verkocht in ruil voor periodieke uitkeringen. De verkoper mag tot het overlijden in de woning blijven wonen en de kopers betalen de gehele periode uitkeringen. Als de verkoper uiteindelijk overlijdt, is de woning voor de kopers.
161
Op deze manier kunnen gepensioneerden in de woning blijven
wonen en zetten ze de waarde van de woning naast dit woonrecht om in liquide middelen, welke ze bijvoorbeeld kunnen gebruiken als aanvullend pensioeninkomen of waar zorg van ingekocht kan worden.
162
Voor kopers kan Viager een uitkomst zijn, omdat men hierbij niet
vast zit aan een hypotheek maar toch (relatief goedkoop) een woning kunnen verwerven.
155 156 157 158 159 160 161 162
Bozio 2010. OECD 2009, p. 192. Bozio 2010. Bozio 2010. Bijvoorbeeld www.viager.fr, geraadpleegd op 16 juli 2011. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011a, p. 13. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011a, p. 13. Van Erp 2006.
40
Ondanks dat verzekeringsmaatschappijen ook en viager een huis kunnen kopen, is het vooral een particuliere markt en vindt ongeveer een derde van deze constructies in de familiare sfeer plaats. Voor de koper levert dit echter een tegenstrijdige situatie op. Enerzijds is het financieel interessant voor de koper als de verkopende partij vroegtijdig komt te overlijden, maar anderzijds zal dit vroegtijdig overlijden vanwege emotionele redenen zelden een gewenste situatie zijn in de familiaire sfeer.
163+164
Omdat le prêt viager hypothécaire eigenlijk vergelijkbaar is met het vestigen van een woonrecht zoals dat in paragraaf 3.4.2.3 is beschreven, verwijs ik voor het cijfervoorbeeld ook naar die berekeningen. In de vergelijking met Frankrijk onderzoek ik hoe het buitenland eventueel
als
inspiratiebron
voor
Nederland
kan
dienen,
maar
doordat
de
marktomstandigheden in Frankrijk anders zijn dan in Nederland, ben ik van mening dat met een aparte viagerberekening geen goede vergelijking mogelijk is.
§ 4.3
VERENIGD KONINKRIJK
§ 4.3.1
ALGEMEEN
Uit onderzoek is gebleken dat Britse belastingplichtigen het huizenbezit als een belangrijke financiële bron voor de oudedagsvoorzieningen zien.
165
In dit verband vind ik het dan ook
interessant of het Verenigd Koninkrijk hierdoor mogelijk een inspiratiebron voor Nederland kan zijn. Doordat bij de Britten in de loop van de tijd wantrouwen ten aanzien van pensioenverzekeraars is ontstaan, zijn in het Verenigd Koninkrijk financiële producten 166
ontwikkeld waarmee geld aan de eigen woning kan worden onttrokken. 167
hiervan is de zogenoemde ‘Reverse Mortgage’.
Een voorbeeld
Om in hoofdstuk vijf een goede vergelijking
te kunnen maken, ga ik hierna kort in op het Britse pensioensysteem en vervolgens op de positie van de eigen woning.
§ 4.3.2
PENSIOENSYSTEEM
In het Verenigd Koninkrijk bestaat het ‘State Pension’ in de eerste pijler uit twee lagen, te weten een ‘basic State Pension’ en een ‘additional State Pension’ en hierdoor verschilt het per belastingplichtige hoeveel State Pension wordt verkregen. De hoogte van de basisuitkering is afhankelijk van het aantal jaren waarover premies zijn betaald, terwijl het additional State Pension alleen bedoeld is voor mensen met lage inkomens, chronisch zieken of minder valide mensen.
163
Het zal voorkomen dat deze emotionele redenen niet aanwezig zijn binnen de familiare sfeer, maar in casu ga ik er van uit dat als je het niet erg vindt dat het betreffende familielid komt te overlijden, geen viager-constructie wordt aangegaan. 164 De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011a, p. 13. 165 Toussaint & Elsinga 2009, p. 669. 166 Toussaint & Elsinga 2010, p. 525. 167 Toussaint & Elsinga 2009, p. 669.
41
Ter illustratie: voor de periode 2011-2012 ontvangt een belastingplichtige met een volledige basisuitkering £ 102,15 per week, dit is ongeveer ! 115.
168
De tweede pijler wordt gevormd door ‘occupational pensions’, ook wel ‘company pensions’ genoemd. Hoe deze precies zijn vormgegeven hangt af van de werkgever, maar meestal is er sprake van een defined benefit pensioenregeling. Pensioenregelingen op basis van defined contribution zijn overigens ook in het Verenigd Koninkrijk in opkomst. Ongeveer 35% van de werknemers maakt gebruik van deze pensioenregelingen.
169
Tot slot kunnen belastingplichtigen middels ‘personal pensions’ of ‘stakeholder pensions’ zelf aanvullende oudedagsvoorzieningen treffen. De hoogte van de uitkeringen hangt in dit geval af van de gestorte bedragen en zowel verzekeringsmaatschappijen als banken bieden hier 170
financiële producten voor aan.
§ 4.3.3
POSITIE EIGEN WONING
Zoals vermeld en bijvoorbeeld ook blijkt uit de beperkte deelname aan de pensioenregelingen in de tweede pijler, staan Britten relatief wantrouwend tegenover pensioenverzekeraars en – beleggers. Dit komt mede doordat in de media veel aandacht is besteed aan Britten die hun pensioenen verloren ten tijde van het faillissement van bedrijven. Als gevolg van deze onvrede heerst er onder de Britten een grote bereidheid om zelf verantwoordelijkheid te nemen en met andere pensioenbronnen voor een adequate oudedagsvoorziening te zorgen.
171
Naast het verkopen van de eigen woning en in een (kleinere) koop- of huurwoning gaan wonen, worden in het Verenigd Koninkrijk hypothecaire producten waarmee de eigen woning wordt ingezet als aanvulling op het pensioen, steeds populairder.
172
Deze ‘equity release
market’ kent twee soorten producten, namelijk ‘Lifetime Mortgages’ en ‘Reverse Mortgages’. Bij het eerste product heeft de huiseigenaar al een woning met een hypothecaire schuld en wordt deze schuld periodiek afgelost. Door de Lifetime Mortgage wordt deze aflossing vervolgens omgezet in een mogelijkheid, waardoor de huiseigenaar de overwaarde in de woning periodiek kan opnemen. Uiteindelijk wordt deze levenslange hypotheek inclusief rente afbetaald bij de verkoop van de woning. Bij een Reverse Mortgage wordt ook de overwaarde van de woning omgezet in vrij besteedbare middelen, maar heeft de huiseigenaar doorgaans geen met hypotheek bezwaarde woning. Verder wordt de overwaarde ineens uitgekeerd en niet periodiek zoals bij een Lifetime Mortgage.
168 169 170 171 172
www.direct.gov.uk/en/Pensionsandretirementplanning/index.htm, geraadpleegd op 16 juni 2011. OECD 2011b, p. 2. www.direct.gov.uk/en/Pensionsandretirementplanning/index.htm, geraadpleegd op 16 juni 2011. Toussaint & Elsinga 2010, p. 525. Quilgars & Jones 2007, p. 275.
42
Uiteindelijk geldt voor beide producten dat de schuld inclusief rente wordt afbetaald bij 173
verkoop van de woning.
Deze equity release market is overigens volledig gereguleerd en zowel de Lifetime Mortgages als de Reverse Mortgages vallen onder de bevoegdheid van de Financial Services Authority.
174
De FSA is een onafhankelijk lichaam dat toezicht houdt en regels stelt aan de
financiële dienstverlening in het Verenigd Koninkrijk.
175
Als voorloper op deze toezichthouder
was in 1991 al het Safe Home Income Plan opgericht. Dit is een gedragscode waar aangesloten partijen zich aan moeten houden en dat garantie en bescherming biedt aan 176
huiseigenaren.
Op basis hiervan zijn huiseigenaren er namelijk van verzekerd dat ze in hun
woning mogen blijven wonen, dat ze bij een verhuizing het financiële product zonder belemmeringen mee mogen nemen naar het nieuwe huis en kan er gegarandeerd geen negatieve overwaarde ontstaan. Dit laatste is belangrijk want door de strenge regelgeving en de gemaximeerde opnamemogelijkheden kunnen huiseigenaren na verkoop van de woning en de aflossing van de hypotheek niet met een restschuld worden geconfronteerd.
177
Omdat de marktomstandigheden in het Verenigd Koninkrijk anders zijn dan in Nederland, verwijs ik voor de cijfermatige onderbouwing naar de berekeningen zoals deze in paragraaf 3.4.3 bij de opeethypotheek zijn gemaakt.
§ 4.4
VERENIGDE STATEN
§ 4.4.1
ALGEMEEN
Ook de Verenigde Staten kennen al decennia lang een product waardoor huiseigenaren een deel van de waarde van de woning kunnen omzetten in vrij besteedbaar geld. Zodoende acht ik het interessant om ook op deze zogenoemde ‘Reverse Annuity Mortgage’ in te gaan. Hieraan voorafgaande beschrijf ik kort het pensioensysteem van de Verenigde Staten.
§ 4.4.2
PENSIOENSYSTEEM
De eerste pijler van het Amerikaanse pensioensysteem is de zogenoemde ‘social security’ en is in zekere zin vergelijkbaar met de Nederlandse AOW. De social security is eveneens gebaseerd op het omslagstelsel en wordt gefinancierd uit een heffing over het verdiende 178
loon.
De hoogte van de pensioenuitkeringen is afhankelijk van het aantal jaren dat de
belastingplichtige heeft bijgedragen met een vereist minimum van tien jaren.
173 174 175 176 177 178
Vorms 2009. Williams 2008, p. 8. www.fsa.gov.uk/Pages/About/What/index.shtml, geraadpleegd op 21 juli 2011. www.ship-ltd.org/aboutship.aspx, geraadpleegd op 21 juli 2011. www.ship-ltd.org/shipguarantee.aspx, geraadpleegd op 21 juli 2011. Kraneveld 2008, p. 8.
43
Aan de hand van een progressieve formule kunnen gepensioneerden met een laag inkomen vervolgens een aanvullende pensioenuitkering krijgen afhankelijk van dit lage inkomen.
179
Sinds 1974 stelt de ‘Employee Retirement Income Security Act’ voorwaarden aan het werknemerspensioen. Werkgevers zijn overigens niet verplicht om een werknemerspensioen aan te bieden. Voor een dergelijk pensioen zijn verschillende systemen mogelijk en ook in de Verenigde Staten vindt een verschuiving plaats van pensioenen op grond van het defined benefit systeem naar pensioenen op basis van defined contribution systeem. Ongeveer 61% van de werknemers in de private sector heeft een vorm van een werknemerspensioen.
180
Verder kunnen belastingplichtigen in de derde pijler vrijwillig aanvullende pensioenvoorzieningen treffen. Deze pensioenen zijn voornamelijk gebaseerd op het defined contribution systeem. Er wordt geschat dat slechts 9% van de belastingplichtigen hieraan deelnemen.
181
§ 4.4.3
POSITIE EIGEN WONING
Met een Reverse Annuity Mortgage krijgt een huizenbezitter maandelijks of jaarlijks een overeengekomen deel van de waarde van de woning uitgekeerd en dit bedrag kan vervolgens naar eigen inzicht worden besteed. De rente wordt periodiek op de schuld bijgeschreven en deze wordt uiteindelijk afbetaald als de huizenbezitter overlijdt of gaat verhuizen. De hoogte van de uitkeringen zijn afhankelijk van de waarde van de woning en de leeftijd van de huizenbezitter. Een oudere huizenbezitter ontvangt in dit verband hogere 182
uitkeringen.
Voor het krijgen van een Reverse Annuity Mortgage worden in de Verenigde
Staten wel de voorwaarden gesteld dat de huiseigenaar ten minste 62 jaar is en dat de 183
woning niet met een hypotheek bezwaard mag zijn.
Verder is het van belang te weten dat de woning in eigendom wordt overgedragen aan de financiële instelling en dat deze in geval van nalatigheid of verwaarlozing van de woning door de gepensioneerde, het recht heeft om de woning te vorderen. Ook gaan met een Reverse Annuity Mortgage de financiële risico’s met betrekking tot de woning over op de hypotheekverstrekker. Dit is essentieel omdat regelmatig bijna de gehele waarde van de woning wordt opgenomen. Doordat de hypotheekverstrekker een portefeuille met dergelijke woningen heeft, kunnen de risico’s worden gespreid en kan ook het langlevenrisico 184
verdisconteerd worden.
179 180 181 182 183 184
OECD 2001c, p. 1. OECD 2009, p. 298. OECD 2011c, p. 2. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011a, p. 14. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011b. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011a, p. 14.
44
In tegenstelling tot de Britse overheid heeft de Amerikaanse regering door de ontwikkeling van de ‘Home Equity Conversion Mortgage’ een sturende rol gehad in de opkomst van de Reverse Annuity Mortgage.
185
Doordat de federale overheid en later ook de lokale overheid
een transparant standaardproduct actief aanbood, kregen belastingplichtigen vertrouwen in de constructie en werd het steeds populairder.
186
De Home Equity Conversion Mortgage en
de Reverse Annuity Mortgage zijn daarentegen niet gebonden aan strenge regelingen zoals de Britse Reverse Mortgage dat wel is. Tot slot worden de uitkeringen uit een Reverse Annuity Mortgage belastingvrij ontvangen omdat de belastingplichtigen slechts hun eigen geld krijgen. Derhalve worden de hoogten, van de sociale uitkeringen, zoals Social Security en pensioen, ook niet door deze inkomsten 187
beïnvloed.
Voor de cijfermatige onderbouwing van deze constructie verwijs ik naar de berekeningen zoals deze in paragraaf 3.4.2.3 bij het vestigen van een woonrecht zijn gemaakt.
§ 4.5
CONCLUSIE
In dit hoofdstuk ben ik dieper in gegaan op financiële producten betreffende de eigen woning in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. In Frankrijk is het al decennia lang mogelijk om en viager de eigen woning te verkopen en als tegenprestatie levenslang periodieke uitkeringen te ontvangen. Op deze wijze kunnen gepensioneerden in de woning blijven wonen maar ook over liquide middelen beschikken. Deze constructie vindt overigens meestal in de particuliere sfeer plaats. De Equity Release Market in het Verenigd Koninkrijk bestaat uit Lifetime Mortgages en Reverse Mortgages. Wat deze constructies uniek maken ten opzichte van bijvoorbeeld de Franse en Amerikaanse producten is de regulering. Toezichthouder FSA stelt regels aan de mortgages, ziet er op toe dat deze worden nageleefd en biedt tegelijkertijd garanties en bescherming aan huiseigenaren. Tot slot is de rol die de Amerikaanse overheid heeft gespeeld in de opkomst van de Reverse Annuity Mortgage interessant. Door de ontwikkeling van een standaardproduct kregen huiseigenaren vertrouwen in het product en werd het populairder. In het volgende hoofdstuk zal ik onderzoeken of deze producten wellicht als inspiratiebron kunnen dienen voor Nederland.
185 186 187
Vorms 2009. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011b. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011a, p. 15.
45
HOOFDSTUK 5 § 5.1
DE EIGEN WONING ALS TOEKOMSTVOORZIENING
INLEIDING
In de voorgaande twee hoofdstukken zijn verschillende mogelijkheden beschreven waar een belastingplichtige ten tijde van pensionering voor wat betreft de eigen woning mee te maken kan krijgen. Voor dit onderzoek is het de vraag of de eigen woning een aanvulling op het huidige palet van toekomstvoorzieningen kan zijn en in dit hoofdstuk staat de mogelijke vormgeving ervan centraal. In het volgende hoofdstuk zal ik aan de hand van deze vormgeving dieper ingaan op een mogelijk gewenste fiscale behandeling. In paragraaf 5.5 wordt dit hoofdstuk met een conclusie afgesloten.
§ 5.2
INZICHT DOOR CIJFERS
Voor een goede vergelijking van de verschillende mogelijkheden heb ik in hoofdstuk drie de varianten met een cijfervoorbeeld onderbouwd. Onderstaand overzicht bevat de belangrijkste resultaten van deze berekeningen en hiermee kunnen de effecten van de verschillende methoden met elkaar vergeleken worden. In de navolgende paragrafen zullen deze ook gebruikt worden om de afweging te maken of de eigen woning een aanvulling is op het huidige palet van toekomstvoorzieningen. Cijferoverzicht met een partner meeverzekerd Goedkoper huis Duur uitkering Beschikbaar kapitaal Maandelijkse uitkering Maandelijkse huur Maandelijkse aanvulling
Huurhuis
levenslang levenslang ! 150.000 ! 342.500 ! 732 ! 1.680 !0 ! 800 ! 732 ! 880
Vestigen Vestigen woonrecht huurrecht
Opeethypotheek
Krediethypotheek
levenslang levenslang 240 maanden 240 maanden ! 192.500 ! 292.500 ! 48.650 ! 105.124 ! 942 ! 1.434 ! 203 ! 438 !0 ! 1.200 !0 !0 ! 942 ! 234 ! 203 ! 438
Cijferoverzicht zonder een partner meeverzekerd Goedkoper huis Duur uitkering Beschikbaar kapitaal Maandelijkse uitkering Maandelijkse huur Maandelijkse aanvulling
Huurhuis
levenslang levenslang ! 150.000 ! 342.500 ! 899 ! 2.061 !0 ! 800 ! 899 ! 1.261
§ 5.3
DE MOGELIJKHEDEN
§ 5.3.1
ALGEMEEN
Vestigen Vestigen woonrecht huurrecht
Opeethypotheek
Krediethypotheek
levenslang levenslang 240 maanden 240 maanden ! 192.500 ! 292.500 ! 61.600 ! 105.124 ! 1.155 ! 1.759 ! 257 ! 438 !0 ! 1.200 !0 !0 ! 1.155 ! 559 ! 257 ! 438
Naast deze cijfers zijn er ook andere facetten welke van belang zijn voor de afweging of de eigen woning een aanvulling kan zijn.
46
Hierna zal ik afzonderlijk op de beschreven mogelijkheden ingaan en daarbij komen tevens de voor- en/of nadelen van deze specifieke constructies aan bod.
§ 5.3.2
EEN GOEDKOPER HUIS
Door de oorspronkelijke eigen woning te verkopen en een goedkoper huis terug te kopen kan een deel van de overwaarde vrij worden uitgegeven en bijvoorbeeld als aanvulling dienen op het inkomen. Gepensioneerden kunnen het als prettig ervaren dat de nieuwe woning (wederom) vrij van schuld is en het kan een interessante oplossing zijn voor de periode tussen pensionering en de opname in een verzorgings- of verpleegtehuis (dit kan mogelijk nog vijftien jaar duren). Voorts kan de oorspronkelijke eigen woning wat ruim geworden zijn nadat de kinderen uit huis zijn gegaan en de nieuwe woning kan in dit verband beter bij de wensen van het moment aansluiten. Verder is het aannemelijk dat de goedkopere woning kleiner is, waardoor naar verwachting de exploitatiekosten lager zullen zijn. Echter zijn er ook nadelen van deze situatie denkbaar. Doordat grotere woningen doorgaans niet naast kleinere woningen staan, komt de gepensioneerde door de verhuizing mogelijk in een andere sociale omgeving te wonen. Bovendien vinden mensen meer leefruimte doorgaans prettiger aanvoelen en biedt een goedkopere woning wellicht minder comfort, een kleinere of geen tuin en misschien ook minder parkeergelegenheid. Een praktisch nadeel kan voorts zijn, dat niet alle bezittingen in de nieuwe woning passen. Gepensioneerden kunnen deze psychische en praktische punten wellicht als te bezwaarlijk beschouwen om in een goedkopere (en kleinere) woning te gaan wonen. Als ik vervolgens de resultaten van de berekeningen in aanmerking neem, vind ik het een interessante mogelijkheid om een deel van de waarde van de woning te gebruiken als aanvulling op de toekomstvoorzieningen. In verhouding tot de andere beschreven varianten resulteert uit de berekeningen dat met het terugkopen van een goedkopere woning één van de hoogste maandelijkse uitkeringen beschikbaar komt. De nadelen zijn natuurlijk niet te onderschatten,
maar
ik
vind
de
voordelen
zwaarder
wegen.
Geen
ingewikkelde
(hypothecaire) producten en/of constructies maar wel geld vrij beschikbaar en er ontstaat een transparante situatie welke voor iedereen duidelijk is.
§ 5.3.3
EEN HUURHUIS
Door in plaats van een goedkoper huis te kopen een woning te gaan huren, krijgt de belastingplichtige de gehele netto verkoopopbrengst tot zijn beschikking. Hier moet dan wel periodiek een huursom van betaald worden maar het overige is vrij besteedbaar vermogen. Doordat het (groot) onderhoud bij verhuur voor rekening van de verhuurder is, is het voor gepensioneerden een voordeel dat ze geen ‘verrassende’ facturen meer zullen ontvangen.
47
Bovendien kunnen belastingplichtigen het als een voordeel ervaren dat ze zich later geen zorgen meer hoeven te maken over het verkopen van de woning. Gezien de actualiteit kunnen woningen namelijk een langere periode te koop staan en bij een eventuele opname in een zorginstelling of bij een plotseling overlijden worden de nabestaanden niet geconfronteerd met een woning die verkocht moet worden. Het maandelijks ‘wegbrengen’ van (veel) huurpenningen kunnen belastingplichtigen daarentegen als een nadeel van deze constructie ervaren. Voorts gaan de nadelen van de veranderende sociale omgeving, minder leefruimte, kleinere of geen tuin en minder parkeergelegenheid mogelijk ook voor deze constructie op. Ten opzichte van de andere mogelijkheden blijkt uit de berekeningen dat wederom een relatief hoge maandelijkse uitkering kan worden verkregen. Doordat bij deze variant het beschikbare kapitaal het hoogst is resulteren ondanks de maandelijkse huurpenningen toch de één na hoogste en de hoogste maandelijkse aanvullingen. Zodoende vind ik ook deze variant een interessante mogelijkheid, te meer daar het (groot) onderhoud van de woning volledig voor rekening van de verhuurder komt en ze niet geconfronteerd worden met (hoge) kosten als de te verrichten werkzaamheden moeten worden uitbesteed. Gepensioneerden hoeven zich hier geen zorgen meer om te maken en bovendien worden zij niet belast met de beslommeringen van de verkoop van de eigen woning.
§ 5.3.4
VESTIGEN WOONRECHT
In tegenstelling tot de vorige twee varianten kunnen belastingplichtigen bij het vestigen van een woonrecht in de oorspronkelijke woning blijven wonen. Bovendien hoeft er bij deze variant geen huur te worden betaald, waardoor de gehele netto verkoopopbrengst als aanvulling kan worden gebruikt. Nadelig is echter dat de netto verkoopopbrengst meestal lager uitvalt dan bij een reguliere verkoop, omdat de investeerder risico’s in de prijs wil verdisconteren en ook rekening houdt met het woongenot dat de gepensioneerde van de woning heeft. Doordat bij het vestigen van een woonrecht de nieuwe eigenaar meestal verantwoordelijk wordt voor het (groot) onderhoud van de woning, kan dit voor belastingplichtigen als een 188
voordeel van deze variant worden ervaren.
Voorts vinden ouderen het meestal bezwaarlijk
om te verhuizen en is het in veel gevallen moeizaam om aan de nieuwe leefomgeving te wennen.
188
www.eigenhuis.nl/hypotheken-financien/hypotheken/hypotheek-verlengen-aanpassen/verandering-persoonlijkesituatie/pensionering/, geraadpleegd op 10 juni 2011.
48
Bij het vestigen van een woonrecht krijgen gepensioneerden niet met deze (nare) omstandigheden te maken, hoeven ze zich geen zorgen te maken over het verkopen van de woning maar wordt de netto verkoopopbrengst van de woning in vrij besteedbaar vermogen omgezet. Bovendien zijn de nadelen van de veranderende sociale omgeving, etc. niet bij deze variant van toepassing. Daarentegen kan het nadelig zijn dat een groter huis meer zorgen met zich meebrengt en dat exploitatiekosten in een groter huis ook hoger uitvallen dan in een kleinere woning. Uit de berekeningen komt vervolgens, ondanks de lagere verkoopopbrengst, de hoogste en één na hoogste maandelijkse uitkering naar voren. In het gegeven voorbeeld resulteert namelijk een maandelijkse aanvulling van respectievelijk ! 942 of ! 1.155 hetgeen als aanvulling op de oudedagsvoorzieningen kan worden gebruikt. Om de woning in dit verband werkelijk een aanvulling te laten zijn, is het echter belangrijk dat door voldoende vraag en aanbod een markt in woonrechten ontstaat. Doordat het voor particuliere investeerders onwaarschijnlijk is dat ze risico’s kunnen verdisconteren, zal het voor hen niet te doen zijn om het geen duur product te laten worden. Pas als een investeerder een voldoende grote portefeuille met woningen, welke met woonrechten bezwaard zijn bezit, is het mogelijk om de risico’s goed te verdelen. Als dan ook nog meerdere aanbieders – bijvoorbeeld financiële instellingen – op dit gebied met elkaar concurreren, kunnen reële prijzen worden bedongen. Als de zogenaamde ‘Wet van de Grote Getallen’ niet zou opgaan, blijven investeerders namelijk altijd aan de veilige kant en zal het door de risicodekking van de investeerder een relatief duur product zijn. Desalniettemin vind ik dat deze maandelijkse uitkeringen substantieel kunnen zijn en vind ik het een voordeel dat belastingplichtigen in de oorspronkelijke woning kunnen blijven wonen en niet hoeven te wennen aan een nieuwe sociale omgeving. Als de risicodekking van de investeerder door een goede marktwerking ook nog beperkt zou kunnen worden, vind ik deze variant zeker een interessante aanvulling op het huidige palet van toekomstvoorzieningen.
§ 5.3.5
VESTIGEN HUURRECHT
Bij het vestigen van een huurrecht kunnen belastingplichtigen ook in de oorspronkelijke woning blijven wonen. Echter zal bij deze variant wel periodiek huur moeten worden betaald, waardoor in verhouding tot de andere varianten een relatief lage maandelijkse aanvulling resulteert. De periodieke huurpenningen kunnen belastingplichtigen in dit verband voorts als een nadeel ervaren.
189
Doordat de verantwoordelijkheid voor het onderhoud voor rekening
van de investeerder komt, kan dat door de belastingplichtigen als een voordeel worden gezien. 189
Doordat de huurpenningen betaald moeten worden voor een woning welke ! 350.000 waard is, wordt waarschijnlijk een relatief hoge huur gerekend.
49
Wederom worden nabestaanden niet geconfronteerd met een woning die verkocht moet worden en zullen gepensioneerden niet te maken krijgen met een veranderende sociale omgeving of andere nadelen die een verhuizing met zich meebrengen. Verder is de vereiste van de marktwerking ook nopens het vestigen van een huurrecht van belang. Derhalve zorgen de lage maandelijkse uitkeringen in combinatie met blijvende financiële verplichtingen ervoor dat ik in deze variant minder potentie zie als aanvulling op de oudedagsvoorzieningen.
§ 5.3.6
OPEETHYPOTHEEK
Voorts worden door verschillende financiële dienstverleners producten aangeboden welke gericht zijn op het opnemen van de (over)waarde van een woning. Met een zogenoemde opeetconstructie kunnen belastingplichtigen in de oorspronkelijke woning blijven wonen en worden ze wederom niet geconfronteerd met (nadelige) gevolgen welke een verhuizing met zich mee kunnen brengen. Belastingplichtigen kunnen het daarentegen als een nadeel ervaren dat de woning waar eerst geen of slechts een geringe hypotheek op rustte, opnieuw met een hypotheek bezwaard wordt. Tevens zal deze grotere woning hogere exploitatiekosten met zich meebrengen. Het is nadelig dat de rente over de opnames voor consumptieve doeleinden niet als aftrekbare hypotheekrente kwalificeert. Hierdoor zal deze schuld niet in box I maar in box III in 190
aanmerking moeten worden genomen.
De schuld wordt in mindering gebracht op de
rendementsgrondslag, maar om daar optimaal gebruik van te maken moet het inkomen uit sparen en beleggen wel voldoende positieve bestanddelen bevatten. Ondanks beschermende facetten zoals de Overwaardebescherming van Florius ben ik van mening dat dit financiële product overwegend nadelig is voor belastingplichtigen. Wellicht dat dit ook komt doordat in Nederland geen uitgebalanceerde markt voor dergelijke producten aanwezig is. Zoals ook uit bijlage twee en drie blijkt, is de rentelast na vijfentwintig jaar namelijk twee keer zo groot als het totale aantal opnames bij elkaar en is de opeethypotheek een relatief duur product. Bij meer vraag zou het mogelijk interessanter en goedkoper kunnen worden, omdat financiële instellingen dan reëlere prijzen kunnen hanteren. Voorts ben ik van mening dat op grond van de berekeningen een minder goede vergelijking met de andere varianten mogelijk is, omdat deze uitkering beperkt is tot 240 maanden in plaats van een levenslange uitkering. Alles overziende acht ik de opeetconstructie een minder interessante variant.
190
Artikelsgewijs commentaar NDFR bij art. 3.120 Wet IB 2001, commentator mr. dr. N.H.A. Gorissen, onderdeel 6.
50
§ 5.3.7
KREDIETHYPOTHEEK
Ook de krediethypotheek is een financieel product dat door verschillende dienstverleners wordt
aangeboden,
met
als
voordeel
ten
opzichte
van
de
opeethypotheek
dat
belastingplichtigen met een krediethypotheek vrij kunnen kiezen om geld wel of niet op te nemen. Zo kan in een periode waarin minder behoefte is aan extra middelen worden besloten geen opnames te doen waardoor de rentelast minder stijgt. Als in de volgende periode eventueel meer geld nodig is, kan deze opname vervolgens ineens worden gedaan en hoeft niet te worden gespaard. Dit laatste kan consumptie echter in de hand werken, waardoor de maximale opnamelimieten eerder bereikt zullen zijn. Met betrekking tot de hypotheekrenteaftrek kan het interessant zijn om de krediethypotheek te splitsen in een deel voor uitgaven ter verbetering of onderhoud van de woning en een gedeelte voor consumptieve uitgaven.
191
Voor het eerstgenoemde deel is de hypotheekrente
aftrekbaar en alleen het tweede gedeelte van de hypotheek hoeft in box III in aanmerking te worden genomen.
192
Belastingplichtigen kunnen het echter als een nadeel ervaren dat de rente variabel is en de rentelasten frequent wisselen. Verder is ook bij deze hypotheek de opnameruimte beperkt. Uit het cijfervoorbeeld blijkt namelijk dat als het kredietplafond ! 200.000 is, na twintig jaar weliswaar een bedrag van ! 105.124 ontvangen is maar de rentelast inmiddels tot ! 94.877 opgelopen kan zijn. Gevolg is dat in dit verband bijna de helft van het kredietplafond aan rentelasten is besteed. Als uiteindelijk het gehele krediet is opgenomen, moet de woning 193
verkocht worden om de schuld af te lossen.
Mogelijk dat ook hier een beter functionerende
markt kan leiden tot een voor belastingplichtigen goedkoper alternatief, maar vooralsnog ben ik van mening dat dit financiële product voor belastingplichtigen relatief duur is en vind ik het bezwaarlijk dat de woning aan het einde van de looptijd verkocht moet worden. Derhalve zie ik in deze variant minder potentie als aanvulling.
§ 5.3.8
LE PRÊT VIAGER HYPOTHÉCAIRE
In hoofdstuk vier ben ik vervolgens op enkele buitenlandse producten omtrent het gebruik van de (over)waarde van de eigen woning ingegaan. Zo kunnen belastingplichtigen bij de verkoop van de woning in ruil voor een woonrecht en periodieke uitkeringen in de woning blijven wonen en dit kan als een voordeel worden ervaren.
191
De SNS Extra Ruimte Hypotheek van de SNS Bank is hier een voorbeeld van. www.consumentenbond.nl/test/geld-verzekering/wonen/hypotheken/extra/Overwaarde-op-je-huis-gebruiken/# header_anchor_4, geraadpleegd op 11 augustus 2011. 193 Ervan uitgaande dat de belastingplichtige geen andere methode heeft om de rentelast te kunnen dragen aangezien de waarde van de woning reeds is ingezet om in een aanvullend inkomen te voorzien. 192
51
Echter ben ik van mening dat er zwaarwegende nadelen aan dit product kleven. Doordat risico’s met betrekking tot de woning, bijvoorbeeld het risico dat de woning na verkoop in waarde daalt en de koper wel dezelfde periodieke uitkeringen moet blijven betalen, bij de verkoop aan de koper worden overgedragen, zorgt dit ervoor dat het in de verkoopprijs en de hoogte van de periodieke uitkeringen verdisconteerd worden. Vervolgens is het niet waarschijnlijk dat een particulier een dusdanige portefeuille met woningen met een le prêt viager hypothécaire bezit, dat het langlevenrisico tussen deze woningen verdisconteerd kan worden. Tot slot is het mogelijk dat na verkoop van de woning de belastingplichtige nog twintig jaar blijft leven en de periodieke uitkeringen moeten dan ongeacht de waarde van de woning gedurende deze gehele periode door blijven lopen. Het kan dan ook voorkomen dat de koper eerder komt te overlijden dan de verkoper en de erfgenamen van de koper de 194
betalingen moeten voortzetten.
In paragraaf 4.2.3 heb ik le prêt viager hypothécaire vergeleken met het vestigen van een woonrecht zoals we dat in Nederland kennen. Bij beide varianten wordt de woning verkocht, kunnen belastingplichtigen in de woning blijven wonen en worden periodieke uitkeringen ontvangen.
195
Voor de cijfermatige onderbouwing heb ik dan ook naar de resultaten van het
vestigen van een woonrecht verwezen. Ondanks dat bij het vestigen van een woonrecht hoge maandelijkse uitkeringen resulteren, acht ik le prêt viager hypothécaire een minder interessant product voor de Nederlandse markt. Le prêt viager hypothécaire is namelijk veelal een particuliere markt en aangezien Nederlanders over het algemeen risicomijdend zijn, vind ik het in dit verband bezwaarlijk dat een particulier de belangrijkste risico’s niet kan verdisconteren.
§ 5.3.9
EQUITY RELEASE MARKET
De Equity Release Market in het Verenigd Koninkrijk bevat mogelijk wel facetten welke als inspiratiebron voor Nederland kunnen dienen. Deze markt is namelijk gereguleerd en de FSA heeft als toezichthouder hier een belangrijke functie in. Door middel van een gedragscode worden regels en voorwaarden aan de financiële dienstverlening gesteld en worden huiseigenaren beschermd. Zo kan er bijvoorbeeld geen negatieve overwaarde ontstaan.
194
De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011b. Bij le prêt viager hypothécaire moet de kopende partij de periodieke uitkeringen voldoen en bij het vestigen van een woonrecht verkrijgt de belastingplichtige het recht op een periodieke uitkering als de netto verkoopwaarde in een direct ingaande lijfrente is gestort.
195
52
In paragraaf 4.3.3 heb ik dit product vergeleken met de opeethypotheek zoals we dat in Nederland kennen. Mede op grond van de berekeningen heb ik in paragraaf 5.3.6 betreffende de opeethypotheek geconcludeerd dat het een relatief duur product is en derhalve ben ik van mening dat het product op zich een minder interessante mogelijkheid is, maar dat de marktregulering en het daardoor ontstane vertrouwen wel mogelijk een inspiratiebron voor Nederland kan zijn. Om het product vervolgens ook voor belastingplichtigen financieel interessanter te maken, is het van belang dat het product minder duur wordt.
§ 5.3.10
REVERSE ANNUITY MORTGAGE
Tot slot de vraag of de Reverse Annuity Mortgage in de Verenigde Staten een inspiratiebron voor Nederland kan zijn. De constructie bestond daar al enige decennia, maar sinds de overheid het op de beleidsagenda heeft gezet en het actief is gaan stimuleren, is het product populairder geworden. De overheid ontwikkelde namelijk een transparant en standaard product, waardoor belastingplichtigen er vertrouwen in kregen. Omdat bij de Reverse Annuity Mortgage het eigendom van de woning wordt overgedragen aan de investeerder, de belastingplichtige in de woning kan blijven wonen en geen huurpenningen voor dit woongenot betaald hoeven te worden, heb ik de Reverse Annuity Mortgage in paragraaf 4.4.3 vergeleken met het vestigen van een woonrecht zoals we dat in Nederland kennen. In tegenstelling tot het Franse product le prêt viager hypothécaire dat ik in paragraaf 5.3.8 ook met het vestigen van een woonrecht vergeleek, acht ik het financiële product uit de Verenigde Staten mogelijk interessant voor Nederland. Bij de Reverse Annuity Mortgage zijn de investeerders namelijk meestal financiële instellingen die door een gevarieerde portefeuille aan woningen, de verschillende risico’s beter kunnen verdisconteren dan dat particulieren met le prêt viager hypothécaire dit kunnen doen. Als de Nederlandse overheid zou besluiten dat het vestigen van een woonrecht een interessante methode is om de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen te gebruiken, kunnen de Verenigde Staten met de Reverse Annuity Mortgage wellicht een inspiratiebron zijn voor het ontwikkelen van een standaardproduct. Sinds de Amerikaanse overheid het actief is gaan stimuleren, is het product populairder geworden en mogelijk kan de Nederlandse overheid op de binnenlandse markt hetzelfde effect bewerkstelligen.
§ 5.4
DE VORMGEVING
In het kader van de vraag of de eigen woning een aanvulling op het huidige palet van toekomstvoorzieningen is, heb ik in dit onderzoek verschillende varianten beschreven, waardoor de eigen woning mogelijk een aanvulling kan zijn.
53
Door in dit hoofdstuk vervolgens op de voor- en nadelen van deze verschillende varianten in te gaan en bij de concludering ook de cijfermatige uitwerkingen te betrekken, ben ik tot een mogelijk interessante vormgeving gekomen. Ik ben namelijk van mening dat het verkopen van de woning en een goedkopere woning terug kopen een interessante constructie is. Voorts vind ik dat het huren van een woning ook interessant is, omdat het (groot) onderhoud etc. geheel voor rekening van de verhuurder komt, gepensioneerden zich daar geen zorgen meer over hoeven te maken en ze ook niet worden geconfronteerd met de beslommeringen van het verkopen van de woning. Tot slot vind ik het vestigen van een woonrecht een interessante mogelijkheid en in verhouding tot de andere varianten leverde dit ook een hoge maandelijkse uitkering op. In dit verband kan de Reverse Annuity Mortgage uit de Verenigde Staten mogelijk een inspiratiebron zijn. Het product werd aldaar populairder toen de overheid een transparant en standaard product had ontwikkeld en de belastingplichtigen er vertrouwen in kregen. Wellicht kan de Nederlandse overheid door een dergelijk product actief te stimuleren ervoor zorgen dat de Nederlandse belastingplichtigen hier ook vertrouwen in krijgen. Daarentegen ben ik van mening dat het vestigen van een huurrecht, de opeethypotheek en de krediethypotheek geen interessante mogelijkheden zijn om de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen te gebruiken. Dit zijn voor belastingplichtigen namelijk dure producten. Verder ben ik van mening dat het Franse le prêt viager hypothécaire en de Britse Equity Release Market geen inspiratiebronnen voor Nederland zijn.
§ 5.5
CONCLUSIE
Van de mogelijkheden waar ik in dit onderzoek op ben ingegaan, acht ik het verkopen van de woning en het terugkopen van een goedkopere woning, het gaan huren van een woning en het vestigen van een woonrecht interessante opties. Om het gebruik van deze mogelijkheden om de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen te stimuleren, ben ik van mening dat een gepaste fiscale begeleiding van belang is en daar zal ik in het volgende hoofdstuk nader op ingaan.
54
HOOFDSTUK 6
DE
FISCALITEIT OMTRENT DE EIGEN WONING ALS TOEKOMSTVOORZIENING
§ 6.1
INLEIDING
Na in het vorige hoofdstuk te hebben geconcludeerd dat een goedkopere woning, een huurwoning en het vestigen van een woonrecht interessante mogelijkheden zijn om de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen te gebruiken, zal ik in dit hoofdstuk nader ingaan op de fiscaliteit omtrent de eigen woning als toekomstvoorziening. Dat ik de eigen woning een toegevoegde waarde vind, roept de vraag op of het ook een reële aanvulling is en wat eventueel vereist is om de eigen woning een aanvulling te laten zijn. Daarom zal ik daar in paragraaf 6.2 op ingaan. Voorts komen in respectievelijk paragraaf 6.3 en 6.4 de actuele fiscale begeleiding en een mogelijk toekomstige fiscale begeleiding aan bod. Tot slot zal ik in paragraaf 6.5 dit hoofdstuk met een conclusie afsluiten.
§ 6.2
VEREISTEN VOOR DE EIGEN WONING ALS TOEKOMSTVOORZIENING
Om de woning als toekomstvoorziening aan te wenden is het vereist dat de belastingplichtige een eigen woning bezit en in dit verband is uit het WoonOnderzoek gebleken dat slechts 58,9% van de huishoudens in een koopwoning woont.
196
Dit heeft tot gevolg dat voor de
overige 41,1% van de huishoudens deze constructie sowieso niet opgaat. Vervolgens is het van belang dat sprake is van een overwaarde en dat de belastingplichtige deze ook wil inzetten als toekomstvoorziening. Door de waarde van de eigen woning namelijk te gebruiken als een aanvullend inkomen, verminderen de uitkeringen de nalatenschap. Het 197
is vervolgens aan de belastingplichtige om dit wel of niet als te bezwaarlijk te ervaren.
Met betrekking tot het vereiste van de aanwezige overwaarde is, zoals vermeld, uit het WoonOnderzoek gebleken, dat slechts 14,3% van de huizen vrij van hypotheek is.
198
Ondanks dat dit percentage bij gepensioneerde huizenbezitters hoger ligt, maakt het wel duidelijk dat het bezitten van overwaarde op de eigen woning niet vanzelfsprekend is. Om de eigen woning vervolgens ook een reële aanvulling te laten zijn, is een overwaarde echter wel noodzakelijk. Doordat overwaarde het verschil is tussen de waarde van de woning en het geleende geldbedrag en een particulier de huizenprijzen zelf niet kan beïnvloeden, is het voor het creëren van overwaarde dus van belang dat het geleende geldbedrag wordt verlaagd. Om de eigen woning een reële aanvulling te laten zijn, is het derhalve belangrijk dat op de bestaande hypotheek wordt afgelost.
196 197 198
Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 11. Toussaint & Elsinga 2010, p. 526. Ministerie van VROM & CBS 2009, p. 55.
55
Vervolgens is het de vraag welke mogelijkheden er voor de overheid zijn om het aflossen van de hypotheekschuld te stimuleren. Omdat door de invoering van de Gedragscode Hypothecaire Financieringen een hypotheek nog slechts voor de helft aflossingsvrij mag zijn, heeft de overheid in dit verband al een eerste stap gezet. De Rabobank is echter met een 199
verdergaand voorstel gekomen.
Door een annuïtaire hypotheekvorm verplicht te stellen,
worden belastingplichtigen namelijk gedwongen om uiteindelijk de gehele hypotheekschuld af te lossen. Een andere mogelijkheid om het aflossen verder te stimuleren is de hypotheekrenteaftrek 1
jaarlijks met /30
ste
deel te verlagen. Doordat alleen belastingplichtigen die niet aflossen hier
hinder van zullen ondervinden en zonder hypotheekrenteaftrek hogere maandelijkse woonlasten resulteren, werkt dit mogelijk als stimulans om af te lossen. Verder kan de overheid het gebruik van de KEW, SEW en BEW stimuleren. Het doel van deze
kapitaalverzekeringen
is
namelijk
het
sparen
voor
de
aflossing
van
de
eigenwoningschuld. Doordat de vrijstelling echter niet hoger kan zijn dan de hypotheekschuld op het moment van uitkeren, zal de belastingplichtige tot de einddatum van de kapitaalverzekering
een
hypotheekschuld
bezitten.
200
Dit
heeft
tot
gevolg
dat
de
belastingplichtige, indien mogelijk, ook tot dat moment hypotheekrentaftrek zal claimen. Dientengevolge zal het stimuleren van het gebruik van de KEW, SEW of BEW voor de overheid financieel gezien geen goedkope methode zijn en mogelijk niet samengaan met de eerder genoemde aflossingsverplichtingen.
201
Een aanvullende maatregel in het kader van het aflossen is het door de overheid instellen van een verbod op boeterentes. Als een belastingplichtige namelijk meer wil aflossen dan is overeengekomen in de hypotheekovereenkomst, is de belastingplichtige een boeterente verschuldigd.
202
Doordat een dergelijke boeterente het aflossen niet zal stimuleren, ben ik van
mening dat deze regel moet worden afgeschaft. Mogelijk kan de AFM hier als toezichthouder een rol in spelen. Bovendien kan de overheid een bonus verstrekken als werkelijk op de hypotheek wordt afgelost. Dit kan bijvoorbeeld door, afhankelijk van het afgeloste gedeelte, een nettoheffingskorting in box I te verstrekken.
199
Publicaties Perscentrum Rabobank Groep 16 juni 2011, ‘Moerland wil nationaal akkoord voor vlottrekken woningmarkt’. 200 Staats & Jacobs 2008, p. 36. 201 Bovendien is het door de tegenvallende beleggingsresultaten van de afgelopen jaren mogelijk dat het gespaarde bedrag niet voldoende is om de totale hypotheek af te lossen. Hierdoor kan de belastingplichtige na de uitkering van een KEW, SEW en BEW alsnog een hypothecaire schuld overhouden. 202 www.eigenhuis.nl/hypotheken-financien/hypotheken/hypotheek-verlengen-aanpassen/167337/, geraadpleegd op 20 augustus 2011.
56
Tot slot denk ik dat relatief weinig huiseigenaren bekend zijn met de mogelijkheden van de eigen woning als aanvulling op de toekomstvoorzieningen. Wellicht dat door een grotere bekendheid van deze mogelijkheden de woning meer als aanvulling kan worden gezien en hier kan de overheid mogelijk een rol in spelen.
§ 6.3
ACTUELE FISCALE BEGELEIDING
Om in de navolgende paragraaf in te kunnen gaan op een gepaste fiscale begeleiding is een begrip van de huidige belastingconsequenties van de omschreven varianten van belang. In de beschreven cijfervoorbeelden bij de varianten van de goedkopere woning, de huurwoning en de vestiging van een woonrecht is het vrij beschikbare kapitaal dat resulteerde uit de netto verkoopopbrengst van de oorspronkelijke woning in een direct ingaande lijfrente gestort. Vervolgens zijn de lijfrenten op grond van de rangorderegeling van art. 2.14 Wet IB 2001 in beginsel in box I belast, maar als niet aan de aldaar gestelde voorwaarden voor aftrek wordt voldaan, behoort de lijfrenteverzekering tot box III.
203
Omdat belastingplichtigen bij een direct
ingaande lijfrente met betrekking tot deze lijfrente geen lijfrentepremieaftrek hebben genoten en niet aan de voorwaarden van art. 3.100 e.v. Wet IB 2001 is voldaan, behoort deze lijfrente tot de grondslag sparen en beleggen van box III. In box III worden de bezittingen en schulden in aanmerking genomen voor de waarde in het economische verkeer en op grond van art. 5.23 Wet IB 2001 stelt art. 19 Uitvoeringsbesluit IB 204
2001 aanvullende regels voor de waardering van periodieke uitkeringen.
Laatst genoemd
artikel bevat tabellen waarbij afhankelijk van de leeftijd en het geslacht van de belastingplichtige de waarde van de levenslange, reeds ingegane periodieke uitkeringen in 205
geld worden berekend.
Vervolgens behoren de periodieke uitkeringen voor deze
vastgestelde waarde tot de rendementsgrondslag van box III en is de belastingplichtige hier belastingheffing over verschuldigd.
206
Ter verduidelijking: de waardering van de variant van de goedkopere woning is als volgt te berekenen: De maandelijkse uitkering in het geval dat de partner is meeverzekerd bedraagt ! 732, dit is op jaarbasis ! 8.784.
203
Sillevis & Van Kempen 2010, p. 891. Art. 5.19, eerste lid Wet IB 2001. 205 Het tabel in art. 19, eerste lid Uitvoeringsbesluit IB 2001 geldt namelijk voor een periodieke uitkering afhankelijk van het leven van één mannelijk persoon. Lid zeven van genoemd artikel stelt vervolgens dat indien de uitkering afhankelijk is van het leven van één vrouwelijk persoon, de kapitalisatiefactor behorende bij het leven van een mannelijk persoon die vijf jaar jonger is dan vorenbedoeld vrouwelijk persoon moet worden genomen. Als de uitkering echter vervalt bij het overlijden van de langstlevende van twee of meer personen wordt de periodieke uitkering op grond van het achtste lid gelijk gesteld met een periodieke uitkering afhankelijk van het leven van een mannelijk persoon, die tien jaar jonger is dan de jongste van de vorenbedoelde personen. 206 Het effectieve tarief hierover is jaarlijks 1,2% vermogensrendementsheffing en dat is gebaseerd op art. 5.5, eerste lid, juncto art. 5.2, eerste lid, juncto art. 2.13 Wet IB 2001. 204
57
In het gegeven voorbeeld was de man 65 jaar en de vrouw 63 jaar oud, waardoor de factor behorende bij de leeftijd van 53 jaar de relevante factor is.
207
Vervolgens wordt ! 8.784
vermenigvuldigd met 15 zodat de waarde van de periodieke uitkering in dit voorbeeld ! 131.760 bedraagt en met dit bedrag wordt de grondslag sparen en beleggen aldus 208
verhoogd.
Indien het beschikbare kapitaal niet in een lijfrenteverzekering wordt gestort maar op de bankrekening van de belastingplichtige wordt bijgeschreven, zal echter het totale beschikbare kapitaal het belastbare inkomen uit sparen en beleggen verhogen en zal de belastingplichtige hier jaarlijks 1,2% vermogensrendementsheffing over verschuldigd zijn.
§ 6.4
MOGELIJK TOEKOMSTIGE FISCALE BEGELEIDING
Zoals uit de voorgaande paragraaf blijkt, werkt de huidige fiscale begeleiding weinig stimulerend om de eigen woning als aanvullende oudedagsvoorziening te gebruiken. Zolang het geld in de eigen woning geïnvesteerd is, is er niets aan de hand, maar zodra het liquide gemaakt wordt is de belastingplichtige jaarlijks vermogensrendementsheffing van box III verschuldigd. Omdat ik van mening ben dat deze jaarlijkse belastingheffing geen stimulerende fiscale begeleiding is, stel ik alternatieven voor. Zo kan gekozen worden om de waarde van de woning voor zover dit als aanvulling op de oudedagsvoorzieningen wordt gebruikt, te defiscaliseren. Hierdoor is enerzijds geen premieaftrek mogelijk, maar zijn anderzijds de uitkeringen ook niet belast. De overheid zal in dit verband waarschijnlijk wel graag over het te behalen rendement belasting willen heffen waardoor mogelijk een ingewikkelde regeling ontstaat.
209
Een alternatief is de zogenoemde pensioenbox, welke in de literatuur ook wel ‘het pensioen in box IV’ wordt genoemd.
210
Het doel van een pensioenbox is dat alle pensioenbronnen en
zaken met een pensioenlabel bij elkaar worden verzameld en hier geen of slechts een lage belastingheffing over plaatsvindt. Het is in dit verband onder meer mogelijk dat de werkgever jaarlijks de werkgeversbijdrage op een speciale spaarrekening stort en de werknemer vervolgens naar eigen inzicht een aanvullende storting kan doen.
207
Art. 5.19, eerste lid, juncto art. 5.23 Wet IB 2001 juncto art. 19, eerste lid juncto art. 19, achtste lid, onderdeel a Uitvoeringsbesluit IB 2001. 208 Aansluitend is over deze grondslag 1,2% vermogensrendementsheffing verschuldigd, maar omdat ik niet weet hoeveel de totale waarde in box III van deze belastingplichtige is, is geen exacte berekening mogelijk. 209 Dit rendement kan ontstaan als het beschikbare kapitaal wordt belegd. 210 Doordat de staatssecretaris in de Fiscale Agenda spreekt over een aparte winstbox voor IB-ondernemers door middel van een nieuw te ontwikkelen box IV, spreek ik in dit verband liever over een pensioenbox. Zie Kamerstukken II 2010/11, 32 740, nr. 1, p. 31.
58
Door over de reeds opgebouwde pensioenrechten ineens belasting te betalen (zonder 211
revisierente), kunnen ook deze rechten in de pensioenbox worden ondergebracht.
Tot slot
kan in combinatie met de website www.mijnpensioenregister.nl dagelijks de actuele stand van de
pensioenbox
worden
geraadpleegd,
waardoor
het
totaal
aan
opgebouwde
212+213
toekomstvoorzieningen voor de belastingplichtige inzichtelijk zal zijn.
Tot slot zou een alternatieve fiscale maatregel kunnen inhouden dat er een andere berekeningswijze komt voor het vaststellen van het eigenwoningforfait. Als deze aan de eigenwoningschuld in box I wordt gekoppeld en niet, zoals nu het geval is, aan de WOZwaarde van de woning, kan dit een stimulerende maatregel zijn om op de eigenwoningschuld af te lossen. Indien gewenst kan deze alternatieve berekening mede inkomensafhankelijk worden gemaakt, waardoor er ook voor lager betaalden een extra mogelijkheid ontstaat om te gaan sparen voor de oudedag. Een dergelijke maatregel zal vanzelfsprekend voor de overheid kostenneutraal moeten worden opgelost.
§ 6.5
CONCLUSIE
Om de mogelijkheden van het terugkopen van een goedkopere woning, het gaan huren van een woning of het vestigen van een woonrecht een reële aanvulling te laten zijn, is vereist dat de belastingplichtige huiseigenaar is, er sprake is van overwaarde en de belastingplichtige deze ook wil inzetten als toekomstvoorziening. Omdat overwaarde in dit verband heel belangrijk is, ben ik van mening dat de overheid belastingplichtigen moet stimuleren om af te lossen op de eigenwoningschuld. Voorts heb ik geconcludeerd dat de huidige fiscale begeleiding van deze varianten niet stimulerend is. Als de overheid het gebruik van de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen werkelijk wil stimuleren, vind ik een gepastere fiscale begeleiding gewenst. In dit verband zie ik in het defiscaliseren van de waarde van de woning en een nieuw te ontwikkelen pensioenbox interessante alternatieven. Een andere berekeningswijze voor het vaststellen van het eigenwoningforfait is tot slot ook een mogelijk alternatief.
211
De verwachting is overigens dat als deze rechten ineens worden afgelost, de nationale staatsschuld ook voor een groot deel kan worden afgelost. Een verdere uitwerking hiervan valt echter buiten het bereik van dit onderzoek. 212 Lundgren 2011. 213 Een verdere uitwerking van deze pensioenbox gaat dit onderzoek te buiten, maar er zijn wel een aantal interessante fiscale aandachtspunten te benoemen. Wat moet bijvoorbeeld gebeuren als de belastingplichtige komt te overlijden? Als het vermogen in de pensioenbox zonder enige belastingheffing deel zou gaan uitmaken van de nalatenschap zou dit mogelijk misbruik in de hand werken. Voorts is het de vraag of een mogelijk behaald rendement in deze pensioenbox wel aan belastingheffing onderworpen moet zijn.
59
HOOFDSTUK 7 § 7.1
CONCLUSIE
INLEIDING
In een periode waarin begrippen als dekkingsgraad, vergrijzing, beperking van vroegpensioen en verhoging van de AOW-leeftijd bijna dagelijks in de actualiteit zijn en een speciale website www.mijnpensioenoverzicht.nl is geïntroduceerd, is er sprake van een toenemende aandacht voor toekomstvoorzieningen. Bij belastingplichtigen is in dit verband dan ook een groeiende behoefte ontstaan om zelf aanvullende voorzieningen te treffen en de ontstane onzekerheden met betrekking tot de oudedagsvoorzieningen te compenseren. In de zoektocht naar alternatieve pensioenbronnen moeten in een vroege fase keuzes gemaakt worden. De vraag is derhalve of de eigen woning hier een rol in kan spelen en als aanvulling op het huidige palet van toekomstvoorzieningen kan dienen.
§ 7.2
BEANTWOORDING PROBLEEMSTELLING
De onderzoeksvraag welke in deze masterthesis centraal staat en in deze conclusie zal worden beantwoord, luidt: Kan de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen worden gebruikt en zo ja, hoe dient dit fiscaal begeleid te worden? Na het huidige palet van toekomstvoorzieningen te hebben beschreven, ben ik op een aantal mogelijkheden ingegaan waarbij de eigen woning hier mogelijk een aanvulling op kan zijn. Van de beschreven varianten vind ik de mogelijkheden van het verkopen van de woning en het terugkopen van een goedkopere woning, het huren van een woning of het vestigen van een woonrecht interessante opties. Vervolgens heb ik onderzocht of het buitenland hier wellicht een inspiratiebron voor kan zijn en in dit verband heb ik geconcludeerd dat de Verenigde Staten dit mogelijk zijn. Doordat de Amerikaanse overheid de Reverse Annuity Mortgage op de beleidsagenda heeft gezet en een transparant standaardproduct ontwikkelde,
kregen
belastingplichtigen
vertrouwen
in
het
product
en
werd
het
langzamerhand populairder. Als de Nederlandse overheid hetzelfde zou doen voor het vestigen van een woonrecht, kunnen Nederlandse belastingplichtigen wellicht eveneens vertrouwen krijgen. De uitwerking hiervan zal echter pas op langere termijn zichtbaar worden. Vervolgens is het de vraag of de eigen woning ook een reële aanvulling is en ik ben van mening dat als aan een paar vereisten wordt voldaan dit zeker het geval is. Allereerst moet de belastingplichtige huiseigenaar zijn, wat er helaas toe leidt dat voor 41,1% van de Nederlandse huishoudens deze constructie niet opgaat. Voorts moet er sprake zijn van een overwaarde op de woning en moet de belastingplichtige deze overwaarde ook willen inzetten als toekomstvoorziening.
60
Doordat uit onderzoek is gebleken dat het merendeel van de huizen met een hypotheek is bezwaard en een hypotheek de financiële buffer welke de eigen woning kan zijn beperkt, ben ik van mening dat het aflossen op de eigenwoningschuld belangrijk is. De overheid heeft met de invoering van de Gedragscode Hypothecaire Financieringen al een eerste stap gezet, maar ik acht meer stimulerende maatregelen tot het aflossen van de eigenwoningschuld gewenst. Zo kan bijvoorbeeld een annuïtaire hypotheekvorm verplicht 1
worden gesteld, de hypotheekrenteaftrek jaarlijks met /30
ste
worden verlaagd, het gebruik van
de KEW, SEW en BEW verder gestimuleerd worden of afhankelijk van het afgeloste gedeelte een bonus worden verstrekt. Verder vind ik het belangrijk dat de boeterente die banken heffen als belastingplichtigen vroegtijdig willen aflossen wordt afgeschaft. Als de overheid de eigen woning werkelijk als toekomstvoorziening ziet, acht ik een stimulerende fiscale begeleiding gewenst. Onder het huidige regime is de belastingplichtige zodra de waarde van de woning liquide is gemaakt, namelijk belasting verschuldigd conform de regelgeving van box III. Het defiscaliseren van de waarde van de woning vind ik in dit verband echter een gepastere fiscale begeleiding. Hierdoor is enerzijds geen premieaftrek mogelijk, maar worden de uitkeringen anderzijds ook niet belast. Een andere stimulerende maatregel is het ontwikkelen van een pensioenbox. Hier kunnen alle pensioenbronnen overzichtelijk bij elkaar worden verzameld en tegen een laag belastingtarief in de heffing worden betrokken of mogelijk worden vrijgesteld. Ook kan een andere berekeningswijze voor het vaststellen van het eigenwoningforfait een alternatieve fiscale maatregel zijn. Tot slot zou de overheid maatregelen kunnen treffen waardoor er meer marktwerking kan gaan ontstaan bij de in dit onderzoek beschreven alternatieven. Kortom: als het aflossen van de eigenwoningschuld wordt gestimuleerd en een adequate fiscale begeleiding geïntroduceerd wordt, vind ik dat de eigen woning, zij het voor een beperkte groep belastingplichtigen, zeker een aanvulling is op het huidige palet van toekomstvoorzieningen.
§ 7.3
AANBEVELINGEN
Omdat uit mijn onderzoek naar voren komt dat de eigen woning onder bepaalde voorwaarden een aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen is, ben ik van maning dat de overheid stimulerende maatregelen moet treffen waardoor belastingplichtigen aan deze voorwaarden kunnen voldoen. Het meest belangrijke vind ik in dit verband dat de overheid moet stimuleren dat belastingplichtigen aflossen op de eigenwoningschuld. Hiervoor zijn verschillende methoden denkbaar waaronder een verbod op het heffen van boeterentes door banken. Voorts acht ik een stimulerende fiscale begeleiding gewenst.
61
Tot slot ben ik van mening dat meer bekendheid aan deze constructies moet worden gegeven. Doordat relatief weinig huiseigenaren zich bewust zijn van de financiële buffer die besloten zit in de eigen woning, denk ik dat een goede communicatie ervoor kan zorgdragen dat meer belastingplichtigen, wanneer zij zich gaan oriënteren op het gebied van toekomstvoorzieningen, de eigen woning hierin zullen betrekken.
62
LITERATUURLIJST BOEKEN EN TIJDSCHRIFTARTIKELEN Van den Berg 2010. J.E. van den Berg, De eigen woning, Fed Fiscale brochures, Deventer: Kluwer 2010. Bollen-Vandenboorn 2010. A.H.H. Bollen-Vandenboorn (red.), Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen, Den Haag: Sdu Uitgevers 2010. Bovenberg 2010. A.L. Bovenberg, ‘Hervorm woningmarkt ten behoeve van vergrijzing’, Me Judice, jaargang 3, 29 september 2010. Bozio 2010. A. Bozio, ‘Fransen blijven gefixeerd op officiële pensioenleeftijd’, Me Judice, jaargang 3, 9 november 2010. Dietvorst & Van Osch 2003. G.J.B. Dietvorst & A.E.M. van Osch, Lijfrenten, Fed Fiscale brochures, Deventer: Kluwer 2003. Dietvorst 2006. G.J.B. Dietvorst, ‘Op naar een geïntegreerd driepijlerstelsel in heel Europa’, Pensioen magazine, 2006 nr. 5. Dietvorst 2009. G.J.B. Dietvorst, ‘Pensioenknippen, afstempelen en ander pensioenleed’, Belastingbrief 2009/04. Dietvorst 2010a. G.J.B. Dietvorst, ‘Van drie naar vijf pensioenpijlers’, VP bulletin, nr. 12. Dietvorst 2010b. G.J.B. Dietvorst, ‘Eigen woning als pensioenbuffer’, FD Selections, 1 november 2010. Van Erp 2006. J.H.M. van Erp, ‘Nieuw Frans zekerhedenrecht’, WPNR, 2006/6674.
63
Evers 2011. J.J.M. Evers, ‘Hoe de woningmarkt is vlot te trekken, Me Judice, jaargang 4, 4 mei 2011. Gualthérie van Weezel 2011. T. Gualthérie van Weezel, ‘Haal je vermogen uit je steentjes’, Volkskrant 12 januari 2011, p. 29. König 2011. E. König, ‘Rabobank wil gehele aflossing hypotheek verplichten’, NRC 16 juni 2011. Kraneveld 2008. P. Kraneveld, ‘Wat leert de VS ons?’, Pensioen bestuur & management, 2008, nr. 1. Luijken 2011. C.A.H. Luijken, ‘Pensioen en lage rente: een voor werknemers weinig fortuinlijke combinatie!’, Fiscaal Tijdschrift Vermogen 2011/02, p. 20. Lundgren 2011. E. Lundgren (red.), ‘Pensioen in box 4 redt de woningmarkt’, FD Selections, 31 maart 2011. Quilgars & Jones 2007. D. Quilgars & A. Jones, ‘United Kingdom: safe as houses?’, in: M.G. Elsinga (red.), ‘Home ownership beyond asset and security. Perceptions of housing related security and insecurity in eight European countries.’, Housing and Urban Policy Studies, nr. 32. De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011a. F.A. de Roon, P. Eichholtz & C.G. Koedijk, ‘Housing with a silver lining’, Netspar Discussion Papers, 2011(042). De Roon, Eichholtz & Koedijk 2011b. F.A. de Roon, P. Eichholtz & C.G. Koedijk, ‘Je eigen huis als pensioen is zo gek nog niet’, Me Judice, jaargang 4, 18 februari 2011. Sillevis & Van Kempen 2010. L.W.
Sillevis
&
M.L.M.
van
Kempen,
Cursus
Belastingrecht
Inkomstenbelasting
studenteneditie 2010-2011, Deventer: Kluwer 2010.
64
Staats & Jacobs 2008. G.M.C.M. Staats & L.M.P. Jacobs, Eigenwoningsparen, Amersfoort: Sdu fiscale en financiële uitgevers 2008. Staats 2008. G.M.C.M. Staats, ‘Derde pijler moet serieus worden genomen!, WFR 2008/463.
Toussaint & Elsinga 2009. J. Toussaint & M.G. Elsinga, ‘Exploring ‘Housing Asset-based Welfare’. Can the UK be Held Up as an Example for Europe?’, Housing Studies, nr. 24 (5), p. 669-692. Toussaint & Elsinga 2010. J.Toussaint & M.G. Elsinga, ‘De woning als pensioenvoorziening’, ESB, nr. 95 (4592) p. 525526. Visser 2011. M.R. Visser, ‘Ieder zijn eigen pensioenschijf van vijf’, Pensioenmagazine, nr. 16(3), p. 31-34. Vorms 2009. Vorms, ‘Home ownership as wealth over the life cycle; European Household Motivation for Residential Assets; Current situation and future prospects’, European Mortgage Federation. Van der Wiel-Rammeloo 2010. D.V.E.M. van der Wiel-Rammeloo, Loonheffingen, Fed Fiscale studieserie, Deventer: Kluwer 2010. Williams 2008. P. Williams, ‘Please Release me! A review of the equity release market in the U.K.’, CML research.
LOSBLADIGE UITGAVEN CBS 2010. Centraal Bureau voor de Statistiek, Huishoudens met hypotheekrenteaftrek 2008, Heerlen: 2010. Ministerie van VROM & CBS 2009. Ministerie van VROM & Centraal Bureau van de Statistiek, Het wonen overwogen. De resultaten van het WoonOnderzoek Nederland 2009, Den Haag: 2009.
65
OECD 2009. Organisation for Economic Co-operation and Development, Private Pensions Outlook 2008, 2009. OECD 2011a. Organisation for Economic Co-operation and Development, Pensions at a glance 2011: retirement-income systems in OECD countries; France. OECD 2011b. Organisation for Economic Co-operation and Development, Pensions at a glance 2011: retirement-income systems in OECD countries; United Kingdom. OECD 2011c. Organisation for Economic Co-operation and Development, Pensions at a glance 2011: retirement-income systems in OECD countries; United States.
PARLEMENTAIRE STUKKEN Besluit van 24 november 2009, nr. CPP2009/2342M, BNB 2010/75, onderdeel 1.3. Besluit van 1 juli 2011, nr. BLKB 2011/1290M. Circulaire Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid, ‘Vragen en antwoorden over het pensioenakkoord’, 23 juni 2011. Kamerstukken II 2005/06, 30 432, nr. 2 & 3. Kamerstukken II 2006/07, 30 432, nr. 14. Kamerstukken II 2010, 29 507, nr. 94. Kamerstukken II 2010/11, 32 740, nr. 1. Kamerstukken II 2010/11, 32 767, nr. 1-4.
66
OVERIGE AANGEHAALDE BRONNEN •
ABN AMRO
www.abnamro.nl/nl/prive/lenen/flexibel_hypotheek_krediet/introductie.html?pos=lenen_wonin g_als_onderpand www.abnamro.nl/nl/prive/lenen/tarieven_overzicht.html#nav=Pri%20lene%20flexibel_hypothe ek_krediet%20productinformatie:col:prive/lenen/tarieven_overzicht.html
•
Aegon
www.aegon.nl/particulier/hypotheek/krediet-hypotheek/
•
Consumentenbond
www.consumentenbond.nl/test/geld-verzekering/wonen/hypotheken/extra/Overwaarde-op-jehuis-gebruiken/#header_anchor_4
•
Directgov (publieke voorzieningen van de Britse overheid)
www.direct.gov.uk/en/Pensionsandretirementplanning/index.htm
•
Florius
www.florius.nl/consument/hypotheken/berekenzelfhoeveeluopkuntnemen www.florius.nl/consument/hypotheken/floriusverzilverhypotheek www.florius.nl/consument/hypotheken/hoewerktdefloriusverzilverhypotheek
•
Financial Services Authority
www.fsa.gov.uk/Pages/About/What/index.shtml
•
The Geneva Association
www.genevaassociation.org/Research_Programme/Four_Pillars_Pensions.aspx
•
Noordhollands Dagblad
Noordhollands Dagblad 19 november 2010, ‘Zwakke 65-plusser in de knel’.
•
Pensioenregister
www.mijnpensioenregister.nl
67
•
De Rabobank
www.rabobank.nl/particulieren/lokalebanken/parkstadlimburg/private_banking/opeet_hypothe ek/ www.rabobank.nl/particulieren/producten/hypotheken/overzicht_hypotheken/annuiteitenhypot heek Publicaties Perscentrum Rabobank Groep 16 juni 2011, ‘Moerland wil nationaal akkoord voor vlottrekken woningmarkt’.
•
Safe Home Income Plan
www.ship-ltd.org/aboutship.aspx www.ship-ltd.org/shipguarantee.aspx
•
SNS Bank
www.snsbank.nl/particulier/hypotheken/aflossingsvormen/extra-ruimte-hypotheek.html
•
Vereniging Eigen Huis
www.eigenhuis.nl/hypotheken-financien/hypotheken/hypotheek-verlengen-aanpassen/ 167337/ www.eigenhuis.nl/hypotheken-financien/hypotheken/hypotheek-verlengen-aanpassen/ verandering-persoonlijke-situatie/pensionering/
68
JURISPRUDENTIE HOGE RAAD DER NEDERLANDEN HR 16 februari 2000, nr. 33 795, BNB 2001/173. HR 4 april 2001, nr. 35 882, BNB 2001/216.
69
BIJLAGE 1 INTERVIEW J.J. VAN ROOIJ In het kader van dit onderzoek leek het me interessant om met iemand uit de praktijk te praten, bijvoorbeeld over het ontwikkelen van producten en wat de invloed van de fiscaliteit op dergelijke producten is. Dankzij mijn begeleider, de heer Gerard Staats, ben ik in contact gekomen met de heer Jeroen van Rooij. De heer Van Rooij is werkzaam als fiscalist bij het Directoraat Juridische en Fiscale Zaken van Rabobank Nederland en in deze functie is hij onder andere betrokken geweest bij aanpassingen van de opeetconstructie in 2008. Ontwikkeling producten Hoe gaat het ontwikkelen van producten zoals bijvoorbeeld de ‘opeethypotheek’ in zijn werk? De ontwikkeling van een nieuw product gebeurt door een projectgroep waar ongeveer acht tot tien mensen bij betrokken zijn. Doorgaans begint het met een assortimentsmanager die een idee heeft of een wijziging in de (fiscale) wet- en /of regelgeving. Vervolgens gaat de projectgroep gezamenlijk over dit idee nadenken en worden alle haken en ogen onderzocht (hoe moet het bijvoorbeeld in de systemen worden verwerkt, hoe moeten de offertes eruit komen te zien en voldoet de bank hiermee aan de zorgplicht). Als alle voor en tegens zijn afgewogen, komt er uiteindelijk een (nieuw) product op de markt. Aan welk tijdsbestek moet ik hierbij denken? Het tijdsbestek is lastig te zeggen. Zoals met het product Rabo Gouden Handdruk Sparen duurde het ongeveer zeven maanden, maar het bancaire lijfrenteproduct daar is veel langer, namelijk anderhalf jaar, over gedaan. Daar was ook meer tijd voor omdat de kabinetsplannen voor een bancaire lijfrente veel eerder bekend waren. Het is meestal zo dat de regering iets op Prinsjesdag bekend maakt en dat dan het ontwikkelproces begint. Wordt er bij de ontwikkeling van een product ook een kosten/batenanalyse gemaakt voor de klant? Ja, die wordt zeker gemaakt. Producten die bedacht worden, moeten interessant zijn voor de klant en pas als het product ook werkelijk verkocht kan worden, wordt het voor de bank interessant. Met een dergelijke analyse wordt bijvoorbeeld ook onderzocht welk rentepercentage en welke kosten aan de klant in rekening gebracht kunnen worden.
70
Wordt bij de ontwikkeling ook gekeken naar vergelijkbare producten bij concurrenten? Ja, de heer Van Rooij denkt wel dat dit gedaan wordt. Bij nieuwe wetgeving wil iedereen zijn eigen product in de markt zetten en zijn er geen vergelijkbare producten, maar hij denkt wel dat de concurrent in de gaten wordt gehouden. De verplichte annuïteitenhypotheek Op 16 juni 2011 heeft de heer Piet Moerland (voorzitter Raad van Bestuur van Rabobank Nederland) tijdens een Algemene Vergadering alle betrokken partijen opgeroepen tot een integrale hervorming van de woningmarkt. De situatie op de woningmarkt kwalificeert de heer Moerland als meer dan zorgelijk en deze problematiek zou een integrale aanpak op de korte én lange termijn vereisen. Als onderdeel van de oplossing noemt de heer Moerland een 214
verplichte hypotheekvorm op annuïteiten basis.
Wat zijn de beweegredenen voor de Rabobank voor deze verplichtstelling? Dit idee is gekomen van de Raad van Bestuur en het plan bevat meer dan alleen het verplicht stellen van de annuïteitenhypotheek. Eigenlijk was het een grote maar serieuze proefballon en na de publicatie hebben verschillende partijen/banken hierop gereageerd. De Rabobank wil een bijdrage leveren aan de stimulering van de woningmarkt en als marktleider willen ze door het voortouw in deze discussie te nemen, hierin hun verantwoordelijkheid nemen. Wellicht is dit verantwoordelijkheidsgevoel en de maatschappelijke functie zelfs een belangrijkere beweegreden dan het commerciële aspect (alhoewel het commerciële aspect een gevolg kan zijn). Het idee is dus om de annuïteitenhypotheek een nieuw leven in te blazen en nadrukkelijk onder de aandacht te brengen. De kern van een annuïteitenhypotheek is dat gedurende de gehele looptijd hetzelfde bedrag, bestaande uit een component rente en een component aflossing, betaald moet worden. In het begin zal het rentegedeelte relatief hoger zijn, waardoor men in de jongere jaren een grotere renteaftrek kan claimen, maar na verloop van tijd zal het aflossingsdeel verhoudingsgewijs toenemen (en de bruto lasten wellicht iets stijgen). Doordat na verloop van tijd minder rente wordt betaald, is een lagere renteaftrek mogelijk en onderdeel van het plan om de woningmarkt te stimuleren is de budgettaire ruimte die ontstaat door de lagere renteaftrek te gebruiken. Als voorbeeld werd in dit verband de financiering van de verlaging van de overdrachtsbelasting genoemd.
214
Publicaties Perscentrum Rabobank Groep 16 juni 2011, ‘Moerland wil nationaal akkoord voor vlottrekken woningmarkt’.
71
Deze verlaging wordt nu onder andere gefinancierd door de afschaffing van de inleg op de spaarloonregeling per 1 januari 2012 en een deel wordt gedekt door de bankenbelasting. Is hierbij een kosten/baten analyse gemaakt voor de klant? Bij het ontwikkelen van de annuïteitenhypotheek in het verleden zal deze wederom zijn gemaakt maar hoe de verhouding tussen de verschillende kosten/baten analyses van verschillende hypotheekproducten is, is meneer Van Rooij niet bekend. Wel wordt op het ene product meer verdiend dan op het andere. Overigens acht de heer Van Rooij de kans vrij klein dat een product ingevoerd zou worden als uit de analyse zou blijken dat het voor de klant wel maar voor de bank niet interessant zou zijn. Is dit idee onderwerp van gesprek in overleg met andere banken? De heer Van Rooij is niet bekend of hier nog veel over gesproken wordt. Wellicht wordt dit (tijdelijk) geparkeerd door de verlaging van de overdrachtsbelasting. Ontwikkelingen in de maatschappij Hoe wordt omgegaan met ontwikkelingen in de maatschappij en hoe snel kan hierop gereageerd worden? Bijvoorbeeld met de verlaging van de overdrachtsbelasting of de onrust met betrekking tot pensioenen. Voor wat betreft ontwikkelingen in de maatschappij handelt een ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid. Met bijvoorbeeld de overdrachtsbelasting kwam de overheid met een nieuwsbericht en vervolgens wordt gelijke alle informatie verzameld en gaat de Rabobank er dezelfde dag ermee aan de slag. Alle informatie op internet, de rekenmodules, hypotheekprogramma’s, offertes, etc. worden aangepakt en ook de marketingafdeling is direct aan de slag gegaan. Na kort overleg lanceerden ze snel de campagne waarbij tijdelijk de eerste vier maanden geen rente hoeft te worden betaald. Door een dergelijke verandering in de maatschappij blijven de aangeboden producten wel gelijk (zij het met een ander bedrag aan overdrachtsbelasting), maar wordt wel een marketingcampagne in gang gezet. Verder bevat de Gedragscode Hypothecaire Financieringen zoals deze per 1 augustus 2011 is ingevoerd een maximale financieringsverplichting. Oorspronkelijk bedroeg dit 110% van de marktwaarde van de woning, waarvan 104% voor de financiering was en 6% overdrachtsbelasting. De vraag is of de verlaagde overdrachtsbelasting hierin verdisconteerd dient te worden. De heer Van Rooij mailde hier gelijk over en na overleg is dit aangepast tot 106%. Dit soort zaken worden snel geregeld. Wat dit betreft heeft de Rabobank ook een signaleringsfunctie.
72
Voor wat betreft de onrust in de pensioenwereld heeft de Rabobank daar op dit moment geen campagne voor gestart. Wel heeft de Rabobank het speerpunt ‘sparen voor later’ waardoor wordt gekeken wat een klant heeft, wat de klant kan gebruiken en hoe een eventueel tekort opgevuld kan worden. Momenteel is er geen campagne specifiek op ‘sparen voor later’ gericht, maar dit zou alsnog kunnen gebeuren eventueel in combinatie met het extra in de markt zetten van het lijfrenteproduct. De Rabobank heeft overigens nog een voordeel van dit speerpunt, want spaargeld dat voor lange tijd is vastgezet, verhoogt de solvabiliteitsratio. Het buitenland De Rabobank heeft ook in het buitenland redelijk veel vestigingen. Biedt de Rabobank daar ook deze producten aan? De heer Van Rooij is niet op de hoogte van de hypotheekproducten die in het buitenland worden verkocht. Dit heeft namelijk ook met nationale wetgeving te maken. In België en Duitsland worden overigens wel enkele hypotheekproducten verkocht. Concurrerende banken Als een concurrerende bank met een nieuw (slim) product komt, is dat voor de Rabobank een reden om direct ook een dergelijk product in te voeren? Dan wordt er inderdaad naar het product gekeken. Ook bij de ontwikkeling van een product worden de voorwaarden en producten van de concurrent bekeken en een vergelijking gemaakt. Het kan immers altijd zo zijn dat er nog punten zijn waar wij niet aan hebben gedacht. Fiscaliteit Wat is de invloed van de fiscaliteit op uw financiële producten? Dat is afhankelijk van het soort product. Zo werd het Rabo Toekomstsparen mogelijk doordat in de wet werd opgenomen dat banken ook lijfrentenproducten mocht gaan verkopen. Vervolgens ontwikkelde de Rabobank het Rabo Toekomstsparen binnen de kaders van de fiscale wet en is het product op deze fiscale wet gebaseerd. Dit was ook het geval met de SEW. Voorheen stond alleen de kapitaalverzekering als hypotheekvorm open, maar toen de SEW een fiscale regeling werd, werd op basis van deze wet een nieuw product ontwikkelt. Hierdoor heeft de fiscaliteit dus een grote rol op de ontwikkeling van financiële producten.
73
Wat zouden mogelijk interessante fiscale faciliteiten zijn om het vermogen uit de eigen woning geheel of gedeeltelijk aan te wenden voor een aanvulling op het pensioen? Bij bijvoorbeeld de opeethypotheek wordt de overwaarde in een eigen woning gebruikt en indien dit een aanvulling op het pensioen is, is het consumptief en is de rente niet aftrekbaar. Verder dient te worden opgemerkt dat voor de bijleenregeling de feitelijke overwaarde geldt en geen rekening wordt gehouden met box III schulden (zoals een opeethypotheek opname). Hierdoor kunnen de financiële producten om de overwaarde te gebruiken nadelig uitwerken voor de bijleenregeling. Voorts is aftrek momenteel geen keuze; je hebt er recht op of niet. In dit verband kan echter wel een afweging worden gemaakt of maatregelen fiscaal gefaciliteerd moeten worden of niet. Box I is namelijk gefaciliteerd maar daartegenover staat wel dat latere uitkeringen belast zijn. Indien deze fiscale facilitering niet het geval is, is sprake van een box III schuld. Daar kan deze schuld, bijvoorbeeld door het opnemen van overwaarde binnen de opeetconstructie, worden opgenomen in de grondslag. Voor een volledige effectuering van deze schuld zijn echter wel bezittingen in box III vereist. Dit kan box III, net als box I, wellicht minder interessant maken. Is het interessant om eigen vermogen met een ‘pensioenetiket’ vrij te stellen van belasting en niet in het eigenwoningforfait te betrekken? Dan moet je eigenlijk het eigenwoningforfait koppelen aan de schuld op de eigen woning en niet meer aan de waarde van de woning. De box I schuld zou hierdoor wel in het forfait worden betrokken en de box III schuld, zoals opname van de overwaarde van de woning, niet. Verder is de heer Van Rooij van mening dat uitkeringen uit een dergelijk systeem als de opeethypotheek niet belast moeten zijn. Het is een box III schuld en alles wat daaruit gehaald wordt, zou niet in de heffing moeten worden betrokken. Mijn onderzoek Hoe denkt u over de stelling van mijn onderzoek: “Hoe kan de eigen woning als aanvulling op het palet van toekomstvoorzieningen worden gebruikt en hoe dient dit fiscaal begeleid te worden?” De vraag is of het in deze tijd wel opportuun is om de woning in te zetten als aanvulling. Mensen die twintig jaar geleden een huis hebben gekocht, hebben over het algemeen een behoorlijke overwaarde. Maar mensen die net de woningmarkt op gaan hebben deze overwaarde niet. Hierdoor is het dus vooral interessant voor mensen die al langer in hun eigen woning wonen.
74
Maar hierbij moet de kanttekening worden geplaatst dat met dit product de overwaarde ook nog beperkt wordt omdat niet de volledige overwaarde kan worden opgenomen, maar bij de Rabobank slechts 75% van de executiewaarde van de woning kan worden gebruikt. De vraag is vervolgens voor wie het interessant is. Dit kan iedereen zijn, maar het kan ook zijn dat het alleen interessant en mogelijk is voor mensen die al gepensioneerd zijn of binnen twee/drie jaar met pensioen gaan. Verder is het een mogelijkheid om de overwaarde van de woning maandelijks via een opeetconstructie op te nemen en vervolgens in een fiscaal gefaciliteerd product te storten, zoals lijfrenten. Deze lijfrenten kunnen dan later gebruikt worden als aanvulling op de toekomstvoorzieningen. Nadeel hiervan is dat rente moet worden betaald over de opnames via de opeetconstructie (dit wordt een schuld aan de bank). De storting in de lijfrente is weliswaar aftrekbaar, maar de latere uitkeringen zijn wel belast. Het is derhalve een afweging of je deze overwaarde in box I wilt hebben of in box III (op een reguliere spaarrekening bijvoorbeeld). In box I heb je wel aftrek maar is het later ook belast. Bovendien is het mogelijk om de overwaarde ineens op te nemen en voor een langere periode vast te zetten. Ook in dit verband is het de vraag of de feitelijke rentebetaling opweegt tegen de baten. Kortom, de heer Van Rooij is van mening dat de woning wel gebruikt kan worden als aanvulling op de toekomstvoorzieningen, alleen in beperkte mate. Nadelig is de onzekere factor die een woning is, omdat je niet kan zeggen hoe groot de overwaarde van de woning over vijftien jaar is en dat geldt ook voor de fiscale begeleiding. Dit kan voor de klant nu heel gunstig zijn, maar het is onduidelijk of dit ten tijde van het pensioneren nog zo is.
75
BIJLAGE 2 SPREADSHEET
OPEETHYPOTHEEK
MET
EEN
PARTNER
MEEVERZEKERD
Jaar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Begin 0 2.519 5.229 8.142 11.276 14.647 18.272 22.170 26.363 30.873 35.722 40.938 46.548 52.581 59.070 66.048 73.554 81.626 90.307 99.644
Totaal 21 22 23 24 25 Totaal
109.685 117.692 126.284 135.503 145.394
Rente 83 273 478 698 934 1.189 1.463 1.757 2.073 2.414 2.780 3.174 3.597 4.053 4.543 5.069 5.636 6.245 6.901 7.606
Opname 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436 2.436
! 60.965
! 48.720
8.007 8.592 9.219 9.892 10.614
0 0 0 0 0
! 107.288
! 48.720
Saldo 2.519 5.229 8.142 11.276 14.647 18.272 22.170 26.363 30.873 35.722 40.938 46.548 52.581 59.070 66.048 73.554 81.626 90.307 99.644 109.685
117.692 126.284 135.503 145.394 156.008
76
BIJLAGE 3 SPREADSHEET
OPEETHYPOTHEEK ZONDER EEN PARTNER
MEEVERZEKERD
Jaar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Begin 0 3.189 6.619 10.308 14.276 18.543 23.132 28.068 33.376 39.085 45.225 51.828 58.930 66.568 74.783 83.618 93.120 103.339 114.330 126.150
Totaal 21 22 23 24 25 Totaal
109.685 117.692 126.284 135.503 145.394
Rente 105 346 605 884 1.183 1.505 1.852 2.224 2.625 3.056 3.519 4.018 4.554 5.131 5.751 6.418 7.135 7.907 8.736 9.629
Opname 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084 3.084
! 77.183
! 61.680
8.007 8.592 9.219 9.892 10.614
0 0 0 0 0
! 123.505
! 61.680
Saldo 3.189 6.619 10.308 14.276 18.543 23.132 28.068 33.376 39.085 45.225 51.828 58.930 66.568 74.783 83.618 93.120 103.339 114.330 126.150 138.863
117.692 126.284 135.503 145.394 156.008
77
BIJLAGE 4 SPREADSHEET KREDIETHYPOTHEEK Jaar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Totaal
Begin 0 5.401 11.129 17.204 23.648 30.482 37.730 45.418 53.572 62.221 71.393 81.122 91.441 102.384 113.992 126.303 139.360 153.209 167.898 183.477
Rente 144 472 819 1.187 1.578 1.992 2.432 2.898 3.392 3.916 4.472 5.062 5.688 6.351 7.055 7.801 8.593 9.432 10.323 11.267
Opname 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256 5.256
! 94.877
! 105.124
Saldo 5.401 11.129 17.204 23.648 30.482 37.730 45.418 53.572 62.221 71.393 81.122 91.441 102.384 113.992 126.303 139.360 153.209 167.898 183.477 200.000
78
