Slachtoffer zijn van een misdrijf is ingrijpend. Het draagt bij aan de verwerking van dit leed als slachtoffers het gevoel hebben dat zij de aandacht krijgen die zij verdienen. Dat zij zo goed mogelijk worden geïnformeerd over het verloop van het proces. Dat de rechten die zij hebben zoveel mogelijk wettelijk zijn vastgelegd. Daarnaast moeten de slachtoffers vanzelfsprekend tegen represailles van de daders worden beschermd. Tot slot, niet alleen de dader, maar de samenleving als geheel is het aan slachtoffers verplicht om door middel van herstelmaatregelen en waar relevant een schadevergoeding te helpen hun leven weer op de rails te krijgen. De concrete voorstellen in dit pamflet dragen in de optiek van de VVD bij aan het verwezenlijken van deze doelstellingen. De VVD zet zich met kracht in voor de positie van slachtoffers in onze samenleving omdat we van mening zijn dat de aandacht voor; en de positie van het slachtoffer nóg beter kan. Voor slachtoffers zijn vijf zaken van belang: informatievoorziening, wettelijk vastgelegde rechten, bescherming, herstelmaatregelen en schadevergoeding. Daar zet de VVD dan ook vol op in. In dit pamflet doen wij een aantal concrete voorstellen om de positie van het slachtoffer te verbeteren. Wij rekenen erop dat de regering deze voorstellen over zal nemen. Daarnaast hebben wij een aantal verduidelijkende vragen aan de regering die apart zijn opgenomen. Afhankelijk van de opstelling van de regering en de praktische en juridische mogelijkheden die blijken uit de antwoorden, zal de VVD zo nodig aanvullende voorstellen formuleren.
1. Informatievoorziening De informatievoorziening aan het slachtoffer vóór, tijdens en na het strafproces, dient wat de VVD betreft verder te worden verbeterd.
De politie moet het slachtoffer vóór de aangifte van het misdrijf informeren over de risico’s van het doen van aangifte, over de rechten en plichten van het slachtoffer en over het mogelijke verdere verloop van het strafproces. Wanneer de aangifte is gedaan moet standaard een kopie daarvan aan het slachtoffer (en eventueel ook aan zijn advocaat) worden verstrekt. De politie wijst hierbij op de mogelijkheden van rechtsbijstand en dient de gegevens van slachtoffers sneller en efficiënter door te geven aan Slachtofferhulp Nederland. Ouders van kinderen die het slachtoffer zijn geworden van kinderporno moeten worden geïnformeerd wanneer kinderporno van hun kind is aangetroffen; De politie informeert het slachtoffer als de aangifte wordt geseponeerd. Hierbij moeten de mogelijkheden van bezwaar tegen het niet verder behandelen worden gemeld. Wanneer het dossier naar het OM wordt gestuurd moet ook het slachtoffer hiervan op de hoogte worden gesteld, met verstrekking van het parketnummer zodat het slachtoffer het dossier kan volgen; Het OM informeert het slachtoffer binnen een bepaalde termijn na aangifte over het vervolgtraject. Als het OM de zaak seponeert of voornemens is te seponeren wordt het slachtoffer over de art. 12procedure voorgelicht. Als het OM niet seponeert informeert het OM het slachtoffer over het verdere procesverloop. Het slachtoffer ontvangt van de griffier kosteloos en gelijktijdig met andere procespartijen een kopie van de processtukken; Het slachtoffer moet worden geïnformeerd over wijzigingen in de hechtenissituatie en in geval van verlof en invrijheidsstelling van de dader.
2. Rechten slachtoffers De afgelopen tijd is dankzij de VVD de positie van het slachtoffer in het strafproces al aanzienlijk verbeterd. Zo hebben naast het slachtoffer ook de ouders, nabestaanden en vrienden nu spreekrecht tijdens de zitting. Dit is een goed begin, maar de VVD is voor vrij spreekrecht van slachtoffers tijdens het strafproces en zal initiatieven daartoe ontplooien. Slachtoffers hebben wat de VVD betreft recht op een advocaat, zo nodig op basis van gefinancierde rechtshulp.
3. Bescherming slachtoffer Slachtoffers moeten worden beschermd. Dat kan door – onder meer – de volgende voorstellen: Privacybescherming van het slachtoffer moet het uitgangspunt zijn, dit betekent: - De politie wijst slachtoffers er altijd op dat zij domicilie op het politie kantoor, het kantoor van hun advocaat of Slachtofferhulp Nederland kunnen kiezen zodat hun adres geheim blijft; - Het slachtoffer wordt altijd gevraagd of hij/zij bezwaar heeft dat de NAW-gegevens in het dossier terechtkomen en dat diens naam ter zitting wordt uitgesproken; - Officieren van Justitie vermelden de namen van slachtoffers niet op dagvaardingen die voor de pers beschikbaar worden gesteld ook wordt de naam van het slachtoffer niet meer standaard ter terechtzitting uitgesproken; - Als slachtoffers behoefte hebben om vanwege het misdrijf hun naam te wijzigen, moet dat eenvoudiger kunnen; De Officier van Justitie en/of de rechter vraagt het slachtoffer naar zijn wensen voordat een besluit wordt genomen over invrijheidsstelling, verlof voorwaardelijk sepot, eventuele schorsing van de voorlopige hechtenis of bijzondere voorwaarden. Het uitgangspunt is dat het slachtoffer gevrijwaard wordt van contact met de dader.
4. Herstelmaatregelen De VVD wil, indien het slachtoffer dat wenst, mediation tussen slachtoffer en dader stimuleren. Ervaring leert namelijk dat door mediation het verwerkingsproces beter verloopt en schadevergoeding sneller wordt betaald.
5. Schadevergoeding De door slachtoffers geleden schade moet worden vergoed en verhaald worden op de daders. De VVD is blij met het aangekondigde voorstel voor de “slachtoffertaks”. De VVD is ook van mening dat een aantal wijzigingen in het beleid, de dienstverlening en de opstelling van het Schadefonds Geweldsmisdrijven wenselijk is:
Slachtoffers moeten langer de tijd krijgen om een vordering tot schadevergoeding in te dienen: de verjaringstermijn van delicten waardoor de schade is veroorzaakt moet hierbij leidend zijn; Bij slachtoffers van ernstig geweld moet rekening worden gehouden met levenslang letsel en een passende schadevergoeding worden geboden; Daders gaan betalen: Alle uitbetaalde bedragen moeten worden verhaald op de dader(s); waar mogelijk moet de schadevergoeding door de overheid worden voorgeschoten, zodat het slachtoffer niet de dupe is van een niet betalende dader; Het schadefonds moet zich in de strafzaak op eenvoudige wijze namens of naast het slachtoffer kunnen voegen zodat de schade op de dader wordt verhaald; Het schadefonds moet ook op de BES-eilanden van toepassing zijn; Slachtoffers moeten de keuze hebben tussen de uitkering van vaste bedragen of feitelijke schadevergoeding, zodat slachtoffers kunnen kiezen of zij bonnetjes moeten inleveren om in aanmerking te komen voor schadevergoeding; Nederlanders in het buitenland die schade lijden als gevolg van geweldsmisdrijven moeten eveneens onder de regeling van het schadefonds vallen indien het buitenlandse schadefonds onvoldoende mogelijkheden biedt en regres op de buitenlandse organisatie of overheid mogelijk is.
Naast deze voorstellen ter verbetering van de positie van het slachtoffer, heeft de VVD nog een aantal verduidelijkende vragen aan de staatsecretaris op de bovengenoemde terreinen. Door het stellen van deze vragen wil de VVD onderzoeken wat de ruimte is om de positie van het slachtoffer nóg verder te versterken. • Is het mogelijk de advocaat van het slachtoffer te informeren als hoger beroep wordt ingesteld? • Is het mogelijk het slachtoffer over de aanhouding van de verdachte te informeren gelijktijdig met de advocaat van de verdachte? • Is het mogelijk een kopie van het dossier aan het slachtoffer (of diens raadsman) te verstrekken en is het mogelijk om slachtoffers kopieën te verstrekken van alle stukken die tijdens een gerechtelijk vooronderzoek of mini-instructie worden gewisseld? • •
• •
• •
Kan het slachtoffer (of diens raadsman) om verhinderdata worden gevraagd bij het bepalen van de zittingsdata? Kan vóór of tijdens het proces een geanonimiseerde samenvatting van psychologische en psychiatrische rapportages aan het slachtoffer worden verstrekt? Is het mogelijk om in art. 12-procedures standaard een kopie van het dossier aan (de raadsman van) het slachtoffer te verstrekken? Valt onder het ‘niet verder vervolgen’ uit de art. 12-procedure ook de situatie dat het OM niet in beroep gaat tegen een uitspraak van de rechtbank? Zo nee, kan het slachtoffer de mogelijkheid krijgen om zich te beklagen over het feit dat het OM geen beroep instelt tegen een uitspraak van de rechtbank? Is het mogelijk om de griffie te verplichten direct na instelling van het hoger beroep mededeling hiervan te doen aan het slachtoffer? Kan het OM verplicht worden gesteld om de rechter over de wensen van het slachtoffer bij opheffing- en schorsingsverzoeken te informeren?
2. Rechten slachtoffers Is het nodig om een duidelijkere definitie van het begrip “slachtoffer” te ontwikkelen? Kunnen bijvoorbeeld, als kinderen slachtoffer zijn, ook de ouders als zelfstandig slachtoffer worden erkend? •
•
Kan mogelijk worden gemaakt dat kinderen die op pornografisch materiaal voorkomen, per definitie als slachtoffer worden aangemerkt van zowel de vervaardiger, de bezitter als de verspreider, met het oog op de eventueel te vorderen schadevergoeding? Is het mogelijk dat het OM slachtoffers (en hun ouders) waarschuwt die op (kinder)pornografisch materiaal worden aangetroffen zoals dit reeds gebruikelijk is in bijvoorbeeld de Verenigde Staten?
3. Bescherming slachtoffers •
• •
•
Is het mogelijk om het strafproces desgewenst achter gesloten deuren te laten plaatsvinden als er sprake is van minderjarige slachtoffers? Is het mogelijk om wettelijk vast te leggen dat art. 12-procedures de verjaring van vorderingen van slachtoffers stuiten? Kan het slachtoffer uitleg krijgen over de schorsingsvoorwaarden en kan bij een verzoek tot schorsing van voorlopige hechtenis naar de mening van het slachtoffer over een schorsing worden gevraagd? Onderzocht moet worden of het wenselijk is om een landelijke piketregeling in te stellen voor slachtoffers van ernstige (zeden)misdrijven, zodat zij wanneer hulp gewenst is, nooit voor een dichte deur staan;
4. Herstelmaatregelen •
De consequenties van erkenning van ouders als zelfstandig slachtoffer bij misbruik van kinderen dient te worden onderzocht.
5. Schadevergoeding •
Kan ook voor juridische kosten de schadevergoedingsmaatregel op worden gelegd? Is het mogelijk een publiek-private samenwerking te ontwikkelen om effectiever schade te kunnen verhalen via verzekeraars en het OM?
Bovenstaande voorstellen en vragen zijn tot stand gekomen door gesprekken met slachtoffers. Dank is verschuldigd aan de Stichting Aandacht doet Spreken (ADS) en Mr. Richard Korver, die veel goede suggesties deed in zijn boek “Recht van Spreken”. Doel van dit pamflet is de positie van slachtoffers te versterken. De VVD ziet uit naar een constructief debat met de staatssecretaris en zal de voorstellen zo nodig in eigen actiepunten omzetten.
Ard van der Steur
