De chemie van de fotografie in de 19e eeuw •
De klassieken (-500 tot 1000)
•
De fysici/chemici (1500 tot 1900)
• De pioniers (1800 tot 1850) •
De fotografen (1850 tot 1900)
dr.ir. Jetse C. Reijenga (TU/e)
Sophocles (496-405 v.c.) schreef over de noodzaak lichtgevoelig materiaal in donkere kamers te bewaren (als metafoor…..?)
Vitruvius (90-20 v.c.) noteerde dat rood lood ( Pb304) in zonlicht snel zwart wordt.
Giovanni Battista della Porta (1533-1615)
Camera Obscura
De eerste referentie over de lichtgevoeligheid van een zilverzout (AgCl??) dateert van Plinius (23-79), dat zwart werd door het licht van de zon of de maan.
Johannes Keppler (1571-1630)
Lens in camera obscura
1614 AgNO3 poeder + licht
1
Athanasius Kircher (1602-1680)
1646 laterna magica
Robert Boyle (1627-1691)
1664 AgCl + lucht
Carl Wilhelm Scheele (1742-1786)
1777 onbelichte Ag-zouten zijn oplosbaar in NH3
Isaac Newton (1643-1727)
1664 kleuren in zonlicht
Johann Heinrich Schulze (1687-1744)
1725 Ag zouten + licht
Thomas Wedgwood (1771 - 1805)
1795 fotogrammen AgNO3 op leer (berust op schaduwwerking van voorwerpen in direct zonlicht)
2
William Hyde Wollaston (1766-1828)
John Herschel (1792-1871)
1819 thio als fixeer 1837 term foto-grafie
Camera Lucida (1807)
de pioniers
bijna 200 jaar zwart-wit fotografie 1765-1833
Niépce 1816-18 retina en gaiacum-hars
Niépce 1822-1826 fotograveer technieken
• Papier verzadigen met een zilverzout oplossing • Drogen • Belichten in de Camera Obscura • Bij daglicht werd hele foto zwart • Zilver exit voor Nicéphore!
• asfalt (Judea bitumen) oplossen in kerosine met lavendelolie • aangebrengen op glasplaten, kalksteen, koper of tinplaat • oplosmiddel verdampen en belichten • onbelicht asfalt wegwassen • onderlaag etsen met aqua fortis (salpeterzuur) • door verhitting asfalt verwijderen
reconstructie ‘s-werelds 1e foto, negatief • hars van de gaiacum (‘n conifeer): geel -> groen • oplosbaarheid in alcohol verdwijnt door belichting • experimenten in direct zonlicht succesvol • experimenten in camera obscura (met lens…….) mislukt
3
Niépce 1827, twee doorbraken: grijstinten en een positief beeld • poedervormig Judea bitumen oplossen in lavendelolie • aangebrengen op gepolijste zilveren plaat • verhitten op kookplaat geeft kersenrode vernislaag • belichten in camera obscura (uren) • onbelicht bitumen met verdunde lavendelolie wegwassen • onder normale kijkhoek: negatief beeld
• bij een extreem dunne laag en onderbelichting en onder een heel kleine kijkhoek is een positief beeld zichtbaar
• in een Jodiumdoos: op onbeschermd zilveroppervlak ontstaat zilverjodide, dat bij belichting zwart wordt
• belichte bitumen met ethanol wegwassen -> positief beeld
1827 ’s-werelds eerste gefixeerde foto
1827 idem (het origineel in 2003, voor retoucheren)
1835 calotype
1832 Physautotype (Niépce + Daguerre) • Destilleer lavendel olie tot een teerachtig residue resteert • Droog dit verder in door verhitting • Los kleine hoeveelheid op in alcohol
• Giet uit over een gepolijste, zilvergecoate plaat, verdamp • Belicht 6-8 uur in camera obscura • Ontwikkel boven kerosinedampen tot positief beeld (onbelichte delen worden transparant)
Afhankelijk kijkhoek:
William Henry Fox Talbot (1800-1877) • Verzadigen van papier met een NaCl of KBr oplossing, drogen • Dompelen in een AgNO3 oplossing, drogen • Belichten (minuten) • Ontwikkelen in galzuur, fixeren in thio • negatief -> positief door contactafdruk papier/papier/glas
1835 eerste calotype negatief
zuidraam in Lacock Abdij
4
Calotype uit “Pencil of Nature” William Henry Fox Talbot 1843
Nicolaas Henneman (1813-1898) in 1842 in Lacock Abbey
1837 Daguerrotype
Louis Jacques Mande Daguerre (1787-1851) • Koperen plaat met gepolijste zilverlaag • Opdampen van iodium (broom) • Belichten (minuten) • Ontwikkelen in kwikdamp (50-80°C) • Fixeren met thiosulfaat en spoelen • Eventueel dompelen in AuCl4 oplossing • Drogen, inkleuren (!), inlijsten achter glas Calotype, Engeland 1840
Eerste foto door Daguerre, stilleven 1837 Daguerre 1839 eerste foto van een mens
5
Daguerre resolutie <1-10 µm
Camera door Giroux (1839)
H=70 mm
S.F.B. Morse (1791-1872)
1839 Robert Cornelius (1809-1893), eerste zelfportret Daguerrotype
1847 albuminetype
1851 natte collodiumplaat Frederick Scott Archer (1813-1857)
Abel Niépce (1805-1870) • Oplossen van 2% KI of NH4Cl in vers kippeëiwit, filtreren • Aanbrengen op glasplaat (of papier), laten drogen • Dompelen in AgNO3 oplossing, laten drogen • Belichten • Ontwikkelen in galzuur (of pyrogallol), fixeren in thio
• los nitrocellulose (nc) met KI op in ethanol/diethylether: glasplaat • verdampen oplosmiddel maar laat de nc niet hard worden • dompelen in AgNO3 bad (vorming AgI) • nat belichten • ontwikkelen in zure ferrosulfaat oplossing • fixeren in oplossing van KCN of thiosulfaat Archer’s eerste afdruk 1851
1852 collodium positief • collodium glasplaat onderbelichten (rest idem) • voor donkere achtergrond plaatsen • snel en goedkoop alternatief voor daguerretype • alternatief: contactafdruk glas op papier
1856 Gustave le Gray Albumine afdruk van collodiumplaat
Collodium positief door George Ruff 1858
6
1871 droge gelatine
de fotografen
Richard Leach Maddox (1816-1902)
• Emulsie van zilverbromide in gelatine op een glasplaat • Lange houdbaarheid • In 1878 eerste commerciele productie Donkere kamer (1854) van Roger Fenton (1819-1869) in de Krimoorlog
wat is het axioma van fotoboeken, lezingen en tentoonstellingen.....…??
1854 Colonel Doherty, officers & men of the 13th Light Dragoons
Eugène Durieu (1800-1874) Albuminedruk
Sarah Bernhardt (1844-1923) door Paul Nadar in 1859
7
Margaretha Geertruida Zelle (Mata Hari, 1876-1917)
Koningin Victoria in 1844 door Henry Collen, calotype
Private Thomas Richardson of the 4th Maryland Infantry (daguerrotype)
Abraham Lincoln in Antietam, in Maryland, 1862, Alexander Gardner
13 oktober 1860, James Wallace Black, Boston
Slagveld bij Fredericksburg, 1863, Andrew Russell, albuminedruk
nat collodium
8
1843, Robert Cornelius
eerste windtunnel foto, 1890, Etienne-Jules Marey, silver gelatin
Daguerrotype
23 juli 1868, aankomst 2e transatlantische kabel, Duxbury, Mass.
ca 1888 door Pierre Petit
George Eastman (1854-1932) door Paul Nadar in 1890
9
Conclusies • Het was een avontuurlijke ontdekkingstocht • Door een bonte stoet van experimentatoren (chemici??) • Rol van toeval en tegenslagen • Alle genres werden ruim voor 1900 al toegepast • unieke rol van Zilver na >200 jaar nog niet uitgespeeld • Veiligheid en duurzaamheid speelden nauwelijks een rol
zie http://pinholeday.org/
mijn eerste gaatjesfoto
10
