de invloed van fotografie op intercultureel gebied in de negentiende eeuw
Dit werkstuk bestaat uit drie onder-
In de 17de en 18de eeuw maakten
die tijd nogal wat handelingen,
delen. Het eerste gedeelte gaat over
jongeren uit de betere milieu’s van
benodigdheden en hulpmiddelen
de invloed van fotografie op de kennis
vooral Engeland nog tot ver in de
vergde. Behalve dat de fotograaf
van van de wereld en het effect op
negentiende eeuw een tocht die
één of meer camera’s, die door-
het kolonialisme aan het einde van
over het Europese vasteland en
gaans groot en zwaar waren, mee
de negentiende eeuw. Hierin wordt
de Alpen naar Italië voerde. Dit
moest nemen, had de fotograaf
ook de invloed van fotografie op het
werd de Grand Tour genoemd. Uit
een flink aantal glasplaten bij zich,
tourisme belicht. Het tweede deel
hun Grand Tour naar Italië en met
evenals flessen met diverse che-
heb ik specifiek onderzoek gegaan
name Rome namen deze jongeren
micaliën. Ondanks dit alles werd
naar de invloed van de etnografische
als reisherinnering of beeldmateri-
de fotografie al snel een bloeiende
fototechniek. Toen ik daar informatie
aal voor studiedoeleinden prenten
bedrijfstak, die een compleet
voor zocht, kwam ik een aantal keren
of gravures van monumenten mee
scala aan beelden leverde voor de
stukken tegen die gingen over toepas-
terug.
toeristische markt. Rijke toeris-
sing van etnografische fototechniek op
ten gingen in de grote Italiaanse
justitieel vlak. Dit vond ik dusdanig
Fotografie op reis
plaatsen zoals Rome en Venetië
interessant dat ik me daar verder in
Nog in hetzelfde jaar van de uit-
naar de fotograaf en zochten daar
ben gaan verdiepen en heb dit als
vinding van de fotografie (1839),
een mooie serie beelden uit. Deze
laatste stuk verwerkt in dit werkstuk.
stuurde een Franse uitgever omdat
foto’s kon je zowel los, als series,
hij handel rook, enkele kunste-
als illustraties in boeken geplakt,
naars met een fotografieuitrusting
of als ansichtkaarten kopen.
op reis om overal op de wereld da-
guerreotypieën te maken. Deze pioniers op fotografiegebied, hielden alle ongeschreven regels aan die men gebruikte voor het maken van prenten. De fotograaf nam hetzelfde standpunt aan met zijn camera en statief zoals waar vroeger de schilder of tekenaar met zijn ezel of werktafel ging zitten.
uitzicht op Colosseum, Rome
Van deze foto’s liet de uitgever litho’s maken en aan dit nieuwe procédé ontleende hij de titel van zijn collectie Excursions Daguerriennes (1841-1844). Het doel was al snel niet meer om de prentkunst, te immiteren, maar om zelfstandige fotografische afbeeldingen te maken van het landschap, de gebouwen en de uitzichten in het buitenland die tot dan toe alleen in prent en tekening waren uitgevoerd. Toen dit in 1840 opkwam, werden foto’s van de oude monumenten in Italië direct populair. Het fotograferen in de buitenlucht
Excursions Daguerriennes Parthenon, Athene
had nogal wat voeten in aarde, omdat het maken van een foto in
3
Francis Frith (1822 - 1898)
Fotografie en commercie
Deze fotografen waren vaak emi-
Met hun assortiment aan beeld
De Britse fotograaf Francis Frith
granten die hun geluk elders had-
bepaalden fotografen gedurende
(1822 - 1898) was aan het eind van
den beproefd. Vanaf de jaren zestig
enkele generaties het beeld van
de jaren vijftig een van de eerste
vestigden zij zich vooral in de
deze locaties. Zo is bijvoorbeeld
commerciële reisfotografen.
plaatsen waar de toeristen en reizi-
de naam van de Engelse fotograaf
Frith was zowel fotograaf als
gers neerstreken. Wie naar de Oost
Samuel Bourne (1834 - 1912) voor
zakenman. In I857 reisde hij naar
en het voormalig Nederlands-Indië
altijd met het India van de negen-
Egypte, om er nog enkele keren
reisde, deed achtereenvolgens
tiende eeuw verbonden.
terug te komen voor een grote
Genua, Port Said, Suez en Colombo
fotografische verslaglegging van
op Ceylon aan om via Singapore
dat land en van de nabijgele-
in Batavia uit te komen. In deze
gen landen Nubië en Palestina.
plaatsen verkochten de firma’s
Frith rustte een boot uit met een
Carel Vosmaer (1826-1888)
hun foto’s. In vrijwel alle grote Thomas Cook (1808 - 1892)
steden, van Sjanghai tot Bombay,
mee af om alle archeologische
In 1869 was het de Amerikaan
waren fotowinkels gevestigd die de
vindplaatsen te fotograferen. Met
Thomas Cook (1808 - 1892) die als
toerist lokten een keuze te doen
enige trots vertelde hij hoe hij de
eerste een toeristische tocht over
uit hun grote assortiment. In ad-
pijlers van de tempel van Karnak
de Nijl organiseerde. De mensen
vertenties in plaatselijke kranten
en andere lastige onderwerpen op
die de tochten ondernamen, lieten
prees de fotograaf bovendien zijn
het matglas van de camera wist te
de bewerkelijke fotografie van
foto’s en diensten aan. De negatie-
vangen. Zeker omdat de camera’s
monumenten en bezienswaar-
ven vormden het bedrijfskapitaal
uit die tijd nog niet uitgerust
digheden over aan professionele
van deze firma’s.
waren met de eigenschappen die
fotografen die door de reisgidsen
Er moeten duizenden glasnegatie-
een technische camera nu heeft,
Guide Bleu en Baedeker werden
ven in de rekken hebben gestaan.
was het moeilijk foto’s te maken
aanbevolen. De reisgidsen van
(1836 - 1912), verzamelden ook
zonder al te veel perspectivische
Baedeker droegen de naam van de
zulke foto’s (Tadema had wel drie-
vertekening.
stichter van de uitgeverij ervan,
honderd dozen vol) en toonden ze
Zijn foto’s werden op verschil-
Karl Baedeker en stonden bekend
op ‘dia-avondjes’ van hun oudheid-
lende formaten gepubliceerd en in
om hun betrouwbaarheid en gede-
kundig genootschap. Veel collecties
de handel gebracht: Frith gaf ook
tailleerdheid.
kwamen later in het Rijksmuseum
donkere kamer en voer er de Nijl
2
Laurens Alma Tadema (1836 - 1912)
Nederlandse ltaliëgangers, zoals Samuel Bourne (1834 - 1912)
literator Carel Vosmaer (1826-1888) en schilder Laurens Alma Tadema
3
terecht, net als de foto’s die les-
series stereofoto’s uit en leverde afdrukken op zeer groot formaat.
Samuel Bourne: Vishnu Pud, Benares, India circa 1865
Hij schreef daarnaast verschillende
materiaal waren op de Rijksschool voor Kunstnijverheid.
boeken die behalve foto’s ook reisbeschrijvingen bevatten met verwijzingen naar het fotograferen. Francis Frith, Tempels van Karnak, Egypte 1856
Het hele kant-en-klaar verkrijgbare
opslag van glasnegatieven
fotorepertoire van Romeinse oudheden zat vol visuele conventies.
Zijn boeken werden vooral door de nieuwe Egyptereiziger gebruikt als naslagwerk.
1
Baendeker reisgids
Ze werden, totdat ze versleten
Dat veranderde pas na de intro-
waren, intensief gebruikt en de
ductie van de rol film in 1888. Dan
fotograaf maakte er talloze afdruk-
komt de amateurfotografie op, die
ken mee.
een zekere verfrissing en spontaniteit introduceert. De mensen kunSamuel Bourne: Hussainnabad, India 1863
nen dan hun eigen ltaliëbeelden gaan bedenken, al bleef men toch waarschijnlijk bij gebrek aan inspiratie de gebaande paden volgen.
Francis Frith, Stereofoto uit serie Views in Egypt and Nubia, Wady Kardassy, Egypte4
4
Hannavy, John (2008) Great Photographic Journeys – in the footsteps of Pioneer British Photographers London: Dewi Lewis Publishing http://www.thomascook.com/about-us/thomas-cook-history?intcmp=au_05_promo_tchistroy http://nl.wikipedia.org/wiki/Baedeker_(reisgids)] 4 http://www.luminous-lint.com/app/home/ 1 2 3
5
Door de fotografie van Romeinse
Sommige monumenten werden
broers van Jupiter, was gebouwd
Deze enorme materiaal- en tijdbe-
Carte de visite fotoalbum
De Franse schrijver, tekenaar, foto-
monumenten vanuit de archeolo-
niet in hun omgeving gefotogra-
op het Forum nabij de tempel van
sparing bracht de portretfotografie
Al spoedig begon men de cartes
graaf, journalist en ballonvaarder
gische als ook de touristische kant
feerd, maar juist geisoleerd afge-
Vesta. Het ‘gezicht’ van het Forum
tot grote bloei. De foto’s werden ge-
de visite te verzamelen in albums.
Félix Nadar (1820 - 1910), pseudo-
te benaderen werden de twee in-
beeld zoals de triomfboog van Con-
Romanum, zoals het zelfs nu nog
lijmd op karton en aangevuld met
Een fotoalbum met portretten van
niem van Gaspard-Félix Tourna-
valshoeken, namenlijk de foto als
stantijn, opgericht ter herinnering
door elke toerist wordt gefotogra-
de naam, het beroep, de eventuele
monarchen en presidenten, kun-
chon, portretteerde de modellen
naslagwerk en die van een roman-
aan de overwinning van Constan-
feerd.
titels en het adres, waarna men ze
stenaars en familieleden werd een
tische verbeelding, belicht.
tijn de Grote op Maxentius tijdens
Fotografie heeft een dubbele func-
gretig onder elkaar uit deelde. In
belangrijk statussymbool. Vooral
7
de slag bij de Milvische brug in 312
tie in zich. Aan de ene kant is het
deze miniatuurportretten werden
onder de Franse chique veroor-
De 19de eeuwse kijk op de Romein-
na Christus.6 Opvallend is dat deze
een registratie van wat je ziet, aan
mannen en vrouwen in waardige
zaakte de carte de visite een ware
se monumenten uit zich het duide-
boog altijd vanaf het noorden werd
de andere kant is het een product
rage.
lijkst in de perfecte ruïne. Het ul-
afgebeeld, terwijl de andere zijde
van die registratie.
Er was een uitgebreide handel in
tieme voorbeeld is het Colosseum.
net zo interessant is.
portretten van bekende personen.
Men schreef er in de reisgidsen het
Cartes de visite
In de week na het overlijden van
volgende over: ‘Geen schooner ru-
Het carte de visite was een portret
Prins Albert, de man van Koningin
ïne ter wereld dan het Colosseum’,
op klein formaat, dat functio-
Victoria, werden 70.000 fotopor-
Het was populair bij fotografen om
neerde als een visitiekaartje.
tretten van hem verkocht;
te suggereren dat het Collosseum,
De bedenker ervan was de Parijze-
net als het forum Romanum, bij
naar Adolphe Disdéri. In 1854 had
nacht was gefotografeerd. Dit
hij een octrooi genomen op een
5
deden ze, omdat er speciale trips georganiseerd werden voor de touristen om deze bouwerken ‘s
Triomfboog van Constantijn (1859 - 1925)
nachts bij maanlicht te bezoeken. Félix Nadar zelfportret (1820 - 1910)
Het fotograferen was echter nog onmogelijk door het ontbreken van
Net zoals de negentiende eeuwse
genoeg wattage aan lampen, om
fotografen de traditie van de oude
Cartes de visite van J.W. jonkvrouw van Tuyll van Serooskerken-Schimmelpenninck, [1863-1922]
Cartes de visite van prince Albert, 1861 door John Jabez Edwin Mayall (1810-1901)
die hij voor zijn camera kreeg op
prentkunst aanhielden, volgden
houdingen gepresenteerd. Meestal
ook de toeristen de ongeschreven
poseerden ze in het atelier van de
een portret van de Prinses van
geen requisieten als aankleding zo-
regels van hun voorgangers. De
fotograaf, een krant of tijdschrift
Wales uit 1867 bereikt zelfs een
als bijvoorbeeld kartonnen zuilen
Italiaanse fotograaf Giovanni Crupi
lezend, geleund tegen een zuil of
oplage van 300.000.
en geschilderde achterdoeken die
fotografeerde rond 1855 de drie
gezeten op een stoel in een decor
overgebleven massieve vijftien
van stijlmeubels, balustrades en
meter hoge zuilen van de jupiter-
geschilderde achtergronden.
een sobere manier. Hij gebruikte
in die tijd gebruikelijk waren.
Galerie contemporaine, littéraire et artistique
tempel welke ter ere van Castor en
Er bestond ook nog een andere
Pollux, de legendarische tweeling-
manier om portretten van bekende tijdgenoten te verzamelen. Men kon zich abonneren op series als de ‘Galerie contemporaine,
André Adolphe Eugène Disdéri (1819 - 1889)
littéraire et artistique’, waarin
Giovanni Crupi links afgebeeld (1859 - 1925)
en fotoportretten van beeldende
het geheel uit te lichten. Dit werd
objectieven en een speciale nega-
kunstenaars, schrijvers en musici
opgelost door twee negatieven over
tiefhouder, zodat hij op één enkele
verschenen. Er werkten bekende
elkaar te leggen, waarvan er één
negatiefplaat acht opnamen kon
fotografen aan mee.
met een getruct donkere lucht was.
maken van één model of van acht
De eerste aanzet tot fototrucage
verschillende personen.
was geboren.
6
wekelijks levensbeschrijvingen camera die was uitgerust met vier
Giovanni Crupi, drie zuilen van de Juipitertempel, +-1855
De Volkskrant 09-07-2005 “Een Colosseum bij maanlicht” Ben van Raaij http://nl.wikipedia.org/wiki/Boog_van_Constantijn http://users.skynet.be/bk239267/romeforum18.htm
5 6 7
George Sand, pseudoniem van Amandine Lucile Aurore Dudevant, geboren Dupin (1804 - 1876) Cartes de visite
7
‘mug-shot’(het engelse woord mug
model een serieuze pose moest
heden uit die tijd zoals de Franse
Het carte de visite en identiteitsportret als pasfoto
werd in de 18e eeuw gebruikt als
aannemen met de blik recht naar
schrijfster George Sand (1804
De oorsprong van onze hedendaag-
straattaal en betekent ‘gezicht’).
voren en tegen een neutrale ach-
- 1876) die één van de weinige
Nadar fotografeerde veel bekend-
se pasfoto ligt in het samenvoegen
Deze methode werd gebruikt voor
tergrond. De belichting van de por-
geportretteerde vrouwen is in de
van de ‘carte de visite’ en het iden-
het classificeren van de verschil-
tretten moest vlak zijn met weinig
Galerie Contemporaine. Andere
titeitsportret.
1
tot geen schaduwwerking. Broca
bekende mensen uit die tijd die
Auguste Rodin (1840 - 1917)
Alexandre Gustave Eiffel (1832 -1923)
wilde dat de portretten zo nuchter
Nadar heeft gefotografeerd zijn
Fotografen hebben het altijd als
en zakelijk mogelijk moesten zijn.
onder andere de schilders Auguste
een grote uitdaging beschouwd
Er mocht vooral géén gezichtsuit-
Rodin (1840 - 1917), Claude Os-
om de karakteristieken van een
drukking worden weergegeven.
car Monet ( 1840 - 1926), Édouard
gezicht op een klein oppervlak tot
Daarentegen mochten er wel
Manet (1832 - 1883), dichter Charles
hun recht te laten komen. Behalve
sieraden of kledingstukken op te
Pierre Baudelaire (1821 - 1867),
naar de uitdrukking van iemands
zien zijn die wellicht karakteristiek
schrijver Jules Verne (1828 - 1905)
gezicht, keken ze ook naar de
waren voor een bepaalde cultuur.
waarvan men zelfs beweert dat
houding, wat iemand aan had en
Aangevuld met schriftelijke infor-
Nadar model heeft gestaan voor
voegden eventueel wat requisieten
matie over de afmetingen van de
één van de helden in zijn boek ‘De
toe om een totaalbeeld te maken
la terre à la lune’ (deel 1); (Ned.
van het model.
vert.: 1985 ‘Van de aarde naar de maan’) 1865 en bouwkundig inge-
schedel, de kleur van de ogen, de vorm van de oren, enzovoort, leen-
lende menselijke rassen. In 1865 is
den deze fotoportretten van niet-
Heel anders dan bij een crea-
daarvoor door de Franse antropo-
westerse mensen zich bij uitstek
nieur Alexandre Gustave Eiffel (1832
tief portret, waarbij schilders en
loog Paul Broca (1824 - 1880) een
voor een vergelijkend onderzoek.
-1923).
fotografen het gezicht doelbewust
handboek voor antropometrische
Eigenlijk is er niets veranderd wat
aanpassen om het model er nóg
fotografie opgesteld.
fotografie & kolonisatie
het sparen van ‘bijzondere plaatjes
8
Charles Pierre Baudelaire (1821 - 1867)
Paul Pierre Broca (1824 - 1880)
beter uit te laten komen, wordt
De term antropometrische foto-
Fotografen en volkenkundigen
in combinatie met commercie aan-
op een pasfoto de identiteit van
grafie is een afgeleide van het
hebben een grote invloed bij de
gaat; tegenwoordig moeten we ook
een model op de meest objectieve
woord antropologische fotografie
beeldvorming van de mens uit de
allerlei beelden sparen om mee te
en directe wijze geportretteerd.
en betekent letterlijk ‘een visuele
koloniën en niet-Europese landen.
doen in de hype...
Vandaar dat de meeste mensen
registratie van fysieke kenmerken
Volgens de leiders van de westerse
niet staan te juichen als er een
door mensen en face en en profil te
‘ontwikkelde’ landen stonden
pasfoto van zichzelf gemaakt moet
fotograferen, dubbelportretten dus,
de primitieve volkeren nog in de
worden, want geconfronteerd wor-
vaak geposeerd naast een meetlat,
kinderschoenen qua ontwikke-
den met het eigen gezicht zonder
meestal met notatie van persoon-
ling van de mens, en zij zagen het
poespas is niet altijd leuk.
lijke gegevens (leeftijd, sociale
als taak om deze primitieven wat
status, lichamelijke kenmerken en
beschaving bij te brengen en om de
Photo d’identité
eventuele ziektebeelden).
uitstraling (hoe zagen zij eruit) van
Het woord pasfoto wordt door
Portretten werden dus en face
deze etnische bevolking in beeld en
de Fransen ‘photo d’identité’
en en profil gemaakt waarbij het
tekst vast te leggen.
Claude Oscar Monet ( 1840 - 1926
1
genoemd. Deze omschrijving heeft te maken met het feit dat de
De fotografie bood hierin de
oorsprong van de pasfoto en het
mogelijkheid om deze bevolkings-
daaraan gekoppelde identificatie-
groepen en hun cultuur vanuit
systeem in Frankrijk ligt.
verschillende invalshoeken te bestuderen. Na de westerse be-
Jules Verne (1828 - 1905)
Als Crimineel bestempeld’
stuurders trokken al snel fotogra-
Tegenover de burgerlijke carte de
fen naar de overheerste gebieden.
visite stond het identiteitsportret
Naast dat ze foto’s maakten van
dat feitelijk een uitvinding was
van landschappen, stadsgezichten, inheemse gewassen, oude
van de antropologie, maar werd Édouard Manet (1832 - 1883)
8
Scharf, Aaron (1975) Pioneers of Photography, 1989, New York: Harry N. Abrams, Inc publishers 1976
8
vooral bekend als politiefoto of
en profil foto van Kojo-A-Slen-Gri, gefotografeerd volgens de metode van Broca
monumenten het leven van de
9
blanke kolonialen en de onder hun
fotografie & justitie
naar: “Er is zowel een mens als een beest in dit schepsel: de pientere
supervisie nieuw aangelegde infra-
De fotografie kwam in de koloniën-
De Parijse politiefunctionaris
structuren, maakten zij duizenden
tot ontwikkeling in de tijd dat het
Alphonse Bertillon (1853 - 1914)
aanblik van het voorhoofd ver-
portretten van volkeren of inheem-
imperialisme op zijn hoogtepunt
introduceerde in 1883 de methode
klaart zijn geraffineerdheid; de
se typen. Als herinnering aan hun
was. Het baseerde zich op de theo-
van Broca binnen de rechtspraak.
onderkant van het aangezicht ont-
verblijf in de tropen werden deze
rie van het rassenonderscheid.
Hiermee zorgde hij ervoor dat jus-
hult zijn stompzinnige wreedheid.”
foto’s verzameld door bestuurs-
Het stelde de westerse weten-
titie en politie een betere identifi-
En een journalist op bezoek in het
ambtenaren, plantagehouders en
schapper in staat om inheemse ty-
catie-methode kregen voor misda-
Parijse ‘Musée Criminel’ consta-
legerofficieren.
pen mensen in de neutrale ruimte
digers. Bertillon had bij de Parijse
teerde bij een serie misdadigers-
van de fotostudio te fotograferen,
politie de leiding over de ‘Service
portretten dat het net leek alsof
vervolgens te bestuderen en naar
de l’identité judiciaire’, die in 1893
hun hoofden van de lichamen wa-
soort in te delen.
speciaal was opgericht vanwege de
ren afgehakt vanwege de strakke
problemen rondom recidivisten.
uitkadering waarbij de schouders
houtgravure van inwoners van Nieuw Caledonië, 1880, maker onbekend
waren weggelaten. Het ‘criminele type’ had zich geprofileerd.
Het binnen de wetenschap van de volkenkunde toegepaste ‘identiteits- portret’, dat wordt gekenhandleiding van portrait parle
merkt door een documentairregistrerende benadering, stond
De identificatie bestond dus niet
lijnrecht tegenover de romantisch-
alleen uit identificatie van het
esthetische visie van studiofoto-
gezicht, maar ook uit het lezen van
grafen.
de ziel! Het was dus mogelijk om Antropometrie, Julien meet de zithoogte van een Kindiga-man te Yaida, Tanzania (1947-1948)
door te dringen tot de persoonlijkAlphonse Bertillon (1853 - 1914)
dadiger afwijkend sociaal gedrag
DIt onderwerp spreekt mij aan, omdat mijn oudoom een onderzoe-
Geïnspireerd door de plantkunde
ker/fotograaf was die op dezelfde
en zoölogie bedacht hij een sys-
manier onderzoek deed in wat
teem, waarbij de identiteits-foto’s
men toen ‘donker Afrika’ noemde
van criminelen op fiches werden
Etnografen fotografeerden de
Paul Frédéric Joseph Alphonse
geplakt en aangevuld met een
volkeren of inheemse typen ten
(Paul) Julien (1901 - 2001) trok
schriftelijke beschrijving van het
behoeve van hun wetenschap-
door het Afrikaanse oerwoud om
gezicht en meetgegevens van
pelijk onderzoek. Zij brachten de
onderzoek te doen naar aanvan-
verschillende lichaamsdelen: het
oorspronkelijke bewoners van de
kelijk lichaams- en schedelmaten
zogenaamde ‘portrait parle’.
niet-Europese gebieden op ver-
maar later naar bloedgroepen en
identiteitsportret van indonesisch stamhoofd +/-1872, fotograaf onbekend
schillenden manieren in beeld.
identiteitsportret van Chinees echtpaar 1860, fotograaf onbekend
het voorkomen van onder andere
Aan zowel het gerechtelijke als
slaapziekte onder de bevolking. Hij
antropologische identiteitsportret
de-eeuwse tijdschriften versche-
was een van de eersten die onder-
hing overigens een twijfelachtige
nen, werden de inheemse bewo-
zoek deed naar de verwantschap-
semi-wetenschappelijke opvatting.
ners van de niet-Europese landen
pen van pygmeeën en hun levens-
Bertillon vond dat de fotograaf
vaak afgebeeld als curiosa en als
wijze en wereldbeeld.
tot achter de uiterlijke schijn van
representanten van een verdwij-
Zijn belevenissen en ontmoetingen
de misdadigers moest kunnen
nende cultuur die boeiden om hun
beschreef hij in een viertal boeken;
doordringen om zo de gevoelens
uiterlijke verschillen met wester-
Kampvuren langs de evenaar,
van onverschilligheid of emotie die
lingen.
Scheltens & Giltay, 1940, De eeuwige
het gelaat op dat moment toonde,
wildernis, Scheltens & Giltay, Am-
bloot te leggen.
Op houtgravures die in negentien-
sterdam, 1949 Pygmeeën, Scheltens & Giltay, Amsterdam, 1953
10
studioportret Een pelgrim op weg naar Fujiyama, Kusakabe Kimbei 1881
heid en in het gezicht van een miste constateren. Een opvatting waar vandaag de dag geen psychiater achter zou staan. In 1869 stond in het tijdschrift ‘le Petit Journal’ de volgende tekst bij een portretfoto van een moorde-
Politieschool in Parijs waarbij de leer van Bertillon wordt onderwezen
Alphonse Bertillon overzicht uit boek over ‘criminele uiterlijkheden’
Zonen van Cham, Scheltens & Giltay, Amsterdam, 1960
11
Verloren identiteiten Door de neutraliteit van het
Bibliografie
identiteitsportret werd het in de negentiende eeuw vooral gebruikt
Boom, Mattie; Fasting, Barbara; Rooseboom, Hans; (1996) Nieuwe kunst; fotografie in de 19de eeuw. Gent: Snoeck-Ducaju en Zoon
in juridische en wetenschappelijke
Boom, Mattie; Amade, Pia; van Bommel, Irma; Hegeman, Hedi; Smets, Jenny; Suermondt, Rik; van Venetie, Robbert;
rapporten over ‘inferieure’ rassen
Zondervan, Annet (1989) Fotokunst 19e eeuw, ‘s-Gravenhage: SDU
van de samenleving.
Groeneveld, Anneke et al, (1989) Toekang Portret. 100 jaar fotografie in Nederlands Indië 1839-1939, Amsterdam: Fragment Hannavy, John (2008) Great Photographic Journeys – in the footsteps of Pioneer British Photographers London: Dewi Lewis Publishing Scharf, Aaron (1975) Pioneers of Photography, New York: Harry N. Abrams, Inc publishers 1976 Kind wordt op een stoel gezet en gefotografeerd (fotograaf onbekend)
Om individuen nóg beter te onder-
Wells, Liz (2000) Photography: a Critical Introduction second edition, London, New York: Routledge Alberto Giacometti (1901 - 1966)
scheiden werd het identiteits-por-
de Zwitserse beeldhouwer Alberto
tret steeds meer ‘uitgekleed’. Dat
Giacometti (1901 - 1966) als protest
wil zeggen dat men steeds meer
tegen deze manier van werken.
naar de essentie van het gezicht
Geraadpleegde websites: http://en.wikipedia.org/wiki/Alphonse_Bertillon www.thomascook.com/about-us/thomas-cook-history?intcmp=au_05_promo_tchistroy http://nl.wikipedia.org/wiki/Baedeker_(reisgids)]
ging kijken. In dit geval was dat
Ondertussen had het identi-
dus het fotograferen van gezichten
teitsportret rond 1900 ook haar
in twee poses; en face en en profil.
intrede gedaan als identificatie-
Alle personen gingen doordat ze op
middel op paspoorten.
Ook mensen met een geestelijke
dezelfde manier waren gefotogra-
In de jaren twintig verscheen de
http://blogs.princeton.edu/graphicarts/2008/06/celebrities_who_will_not_fade.html
handicap en medische patiënten
feerd, op elkaar lijken. Het gebruik
fotoautomaat die vanwege het
www.vitalspirit.be/vsfototechniekmenu2.html
van deze methode leidde ertoe dat
ontbreken van menselijke invloe-
www.fairewende.nl/PWS_fotografie/geschiedenis.php#technisch
teitsportret werd dus de tegenhan-
uiteindelijk in ieder gefotografeerd
den, mogelijkheden bood neutrale
www.riksuermondt.nl/pages_rik/artikelen_1/geschiedenis.htm#
ger van het carte de visite waar-
gezicht dat en profil en en face
portretten van gezichten weer te
mee de Europese burgerij haar
was gefotografeerd, een ‘verdacht
geven. In de jaren veertig beleefde
dominantie onderstreepte.
persoon’ werd herkend. “En face ga
het identiteitsportret haar absolute
je naar het gevang, en profil eindig
dieptepunt, toen zij werd ingezet
je in het gesticht” 9, concludeerde
voor Hitler’s genocide om Ariërs en
vielen daar onder. Het identi-
www.luminous-lint.com/app/home/ www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/659158/2005/07/09/Een-Colosseum-bij-maanlicht.dhtml5 http://nl.wikipedia.org/wiki/Boog_van_Constantijn http://users.skynet.be/bk239267/romeforum18.htm
Joden van elkaar te onderscheiden.
12
Suermondt, Rik (1998) publikatie in de fotograaf, nr 5
9
13
Bibliografie Boom, Mattie; Fasting, Barbara; Rooseboom, Hans; (1996) Nieuwe kunst; fotografie in de 19de eeuw. Gent: Snoeck-Ducaju en Zoon Boom, Mattie; Amade, Pia; van Bommel, Irma; Hegeman, Hedi; Smets, Jenny; Suermondt, Rik; van Venetie, Robbert; Zondervan, Annet (1989) Fotokunst 19e eeuw, ‘s-Gravenhage: SDU Groeneveld, Anneke et al, (1989) Toekang Portret. 100 jaar fotografie in Nederlands Indië 1839-1939, Amsterdam: Fragment Hannavy, John (2008) Great Photographic Journeys – in the footsteps of Pioneer British Photographers London: Dewi Lewis Publishing Scharf, Aaron (1975) Pioneers of Photography, New York: Harry N. Abrams, Inc publishers 1976 Wells, Liz (2000) Photography: a Critical Introduction second edition, London, New York: Routledge
Geraadpleegde websites: http://en.wikipedia.org/wiki/Alphonse_Bertillon www.thomascook.com/about-us/thomas-cook-history?intcmp=au_05_promo_tchistroy http://nl.wikipedia.org/wiki/Baedeker_(reisgids)] www.luminous-lint.com/app/home/ www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/659158/2005/07/09/Een-Colosseum-bij-maanlicht.dhtml5 http://nl.wikipedia.org/wiki/Boog_van_Constantijn http://users.skynet.be/bk239267/romeforum18.htm http://blogs.princeton.edu/graphicarts/2008/06/celebrities_who_will_not_fade.html www.vitalspirit.be/vsfototechniekmenu2.html www.fairewende.nl/PWS_fotografie/geschiedenis.php#technisch www.riksuermondt.nl/pages_rik/artikelen_1/geschiedenis.htm#
