De BWV, een apolitieke vereniging zonder winstoogmerk (vzw), verenigt de verschillende spelers – uit de openbare en particuliere sector – die betrokken zijn bij de aanleg, het beheer en de exploitatie van wegeninfrastructuur in België. Zij is opgericht op 28 maart 2000.
De BWV is in 2000 ontstaan uit een fusie van de Koninklijke Bestendige Vereniging der Belgische Wegencongressen (KBVBWC), gesticht in 1931, en het Belgisch nationaal Comité van de Permanente Internationale Vereniging voor Wegencongressen (BNC-PIARC), opgericht in 1959.
De BWV heeft tot doel : vooruitgang te bevorderen in de aanleg en het onderhoud van wegen, de verkeersveiligheid en de exploitatie van wegen; alle initiatieven inzake weggebonden mobiliteit en wegverkeer aan te moedigen en te coördineren; samenwerking tot stand te brengen tussen deskundigen en praktijkmensen in de wegenbouw en weggebruikers; de activiteiten en acties te ondernemen die België als lid van de World Road Association (PIARC) dient uit te voeren. Met het oog op deze doelstellingen : organiseert de BWV Belgische wegencongressen en specifieke studiedagen; publiceert zij verhandelingen, tijdschriften en documenten die tot haar werkgebied behoren; vertegenwoordigt de BWV de PIARC in België en organiseert zij de Belgische deelname aan de activiteiten van de PIARC (bijvoorbeeld aan de wereldwegencongressen).
Belgische wegenvereniging
DE BURGERVRIENDELIJKE WEG
Woluwedal 42, B-1200 Brussel (België) - Tel. : +32 2 775 82 31 - Fax : +32 2 772 33 74 E-mail :
[email protected] - http ://www.abr-bwv.be Verantwoordelijk uitgever : Marc Lemlin April 2004 Wettelijk Depot : D/2004/10000195/2 Fotografie : Jean-Louis Carpentier, Yves Fonck, Ministère de l’Equipement et des Transports Design : www.imageplus.be
Belgische wegenvereniging
Of we nu onze kinderen naar school brengen, boodschappen halen, naar ons werk gaan, of een uitstapje maken,… de weg maakt deel uit van ons dagelijks leven. De weg krijgt vaak ten onrechte van alles de schuld en staat o.a. op het gebied van mobiliteit, verkeersveiligheid en milieu voor grote uitdagingen. Om voor een goed wegennet te zorgen, moeten de “missing links” aangelegd worden, maar moeten de bestaande wegen eerst en vooral “als een goede huisvader” onderhouden worden. Op het gebied van verkeersveiligheid werd grote vooruitgang geboekt en ook op andere vlakken staat de ontwikkeling niet stil. Nieuwe technologieën leiden tot innoverende oplossingen. Zonder aan science fiction te willen doen, zullen “intelligentere” wegen voor vernuftige toestellen zorgen, die tot een grotere interactiviteit tussen infrastructuur en voertuigen zullen leiden. De wegen slingeren door de landelijke gebieden, en structureren onze steden en gemeenten. Ze proberen zich steeds beter in de omgeving te integreren en dragen daardoor bij aan een duurzame ontwikkeling. In stedelijke gebieden zijn ze één nauw met onze dagelijkse bezigheden verweven. De weg van de toekomst zal zich aan zijn nieuwe taken moeten aanpassen en het evenwicht tussen de verschillende gebruikers herstellen : de automobilisten en de vrachtwagenbestuurders, maar ook, in grotere mate, het openbaar vervoer, de fietsers, de voetgangers en mindervaliden.
DE BURGERVRIENDELIJKE WEG
Dankzij de complementariteit met andere vervoersmodi (spooren waterwegen, luchtverkeer) kan de weg een onderdeel worden van een globaal en geïntegreerd vervoersbeleid.
3
HEFBOOM VAN ECONOMISCHE EN SOCIALE VOORUITGANG
Wat het goederenvervoer betreft, is het overwicht van het wegvervoer te wijten aan snelle productiemethoden en kortere leveringstermijnen van goederen, evenals de komst van nieuwe producten en diensten met een hoge toegevoegde waarde, die soepelere transportsystemen vereisen. Openbare investeringen zijn een van de drijvende krachten achter economische ontwikkeling. De bouw is een van de arbeidsintensiefste sectoren. De weg kan meer rechtstreekse, aanverwante (onderzoeksbureaus, fabrikanten en leveranciers van bouwmateriaal, materiaal voor civiele bouwkunde et apparatuur) als onrechtstreekse arbeidsplaatsen creëren. Die laatste groep vertegenwoordigt 50 % van het aantal rechtstreekse arbeidsplaatsen.
De weg van de ontwikkeling loopt langs de ontwikkeling van de weg
De weg neemt een vooraanstaande plaats in binnen de verschillende verkeersmodi, en dat zal ook in de toekomst zo blijven Ontwikkeling van het verkeer en het BNP (in miljard voertuig-km)
100 90 Total wegvervoer
80 70
Gewestelijk wegennet zonder autowegen en provinciaal wegennet
60 50 40
Autosnelwegennet
30 Gemeentelijk wegennet
20 10 0 1980
Vrij verkeer van personen en goederen is een van de basisprincipes van de Europese Unie. De bereikbaarheid van haar grondgebied, zowel voor mensen als voor goederen, is van cruciaal belang, omdat het de handels- en culturele uitwisselingen – en daardoor de economische en sociale vooruitgang – bedingt. De stijgende vraag naar mobiliteit – niet alleen van mensen maar ook van goederen – stelt nieuwe eisen aan het wegennet op het vlak van modernisering, comfort en efficiency. Een verbeterd wegennet ten dienste van de gebruikers heeft vele voordelen, zoals tijdswinst, meer uitwisselingen, een versterkt concurrentievermogen, rendabelere investeringen, de ontsluiting van bepaalde gebieden en de groei van het toerisme… De werknemer komt op tijd op zijn werk, de arbeider komt zonder stress op zijn bouwwerf aan, de scholier bereikt veilig zijn school, de bezorger laadt de pakken uit zonder het verkeer te hinderen.
4
1985
1990
1995
Bron : NIS
2000
Ontwikkeling van de afgelegde afstanden Wegvervoer in miljard voertuig-km
BNP in miljoen euro
100
300 000
80
250 000 200 000
60
Totaal wegvervoer
150 000 40
100 000
20
BNP
50 000
0
0 1980
1985
1990
1995
2000
Bronnen : NIS en INR
5
Alle prognoses voorspellen dat de trend van de afgelopen jaren zal doorzetten.
COMPLEXE TRANSPORTKETENS Reden van de rit (in procenten van het aantal personen) Andere of onbekend
0,6%
Werkverplaatsing
3,7% 6,1%
Buitenshuis eten
7,1%
Wandelen, een rit maken Naar school (lessen volgen)
9,8%
Persoonlijke redenen (dokter, bank)
11,0%
Iemand afzetten of ophalen
15,0%
Ontspanning, sport, cultuur
15,4% 17,2%
Familie of vrienden bezoeken
22,8%
Gaan werken Boodschappen halen/winkelen
27,9%
Naar huis rijden
66,4% 0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
Aangezien dezelfde persoon zich op een dag om verschillende redenen kan verplaatsen, kunnen de categorieën niet zomaar bij elkaar opgeteld worden.
Recent onderzoek naar het mobiliteitsgedrag van gezinnen, heeft uitgewezen dat nauwelijks 35% van de dagelijkse ritten die de Belgen afleggen eenvoudige verplaatsingen zijn, d.w.z. dat ze zich van punt A naar punt B verplaatsen (b.v. van het huis naar het werk of naar school). Complexe vervoers- of activiteitsketens waarbij verschillende keren gestopt wordt, nemen een steeds grotere plaats in het dagelijks leven van onze burgers in (41%). Het gebeurt regelmatig dat een vader of moeder meerdere ritten combineert : de kinderen bij school of het kinderdagverblijf afzetten, naar zijn/haar werk rijden, boodschappen halen, ’s avonds naar een voorstelling gaan… Deze leefstijl en consumptiemethode dragen ertoe bij dat de voorkeur aan de weg gegeven wordt, omdat die soepelheid en flexibiliteit biedt. Naast de pure beroepsactiviteiten, is en blijft de weg in België van groot belang voor de ontwikkeling van sociale activiteiten, zowel op het gebied van vrije tijd, sport, cultuur als toerisme. De weg heeft een maatschappelijke rol te vervullen. Hij brengt mensen bij elkaar.
Dankzij zijn soepelheid en flexibiliteit, is de weg het meest aangewezen middel om de veelzijdige vraag naar mobiliteit te beantwoorden Soort verplaatsing (in procenten van het aantal personen)
Geen verplaatsingen 2,1%
Enkel te voet 24,0%
59,9%
5,4% 3,6% 5,1%
Enkel met het openbaar vervoer Openbaar vervoer en eigen voertuig Enkel met eigen voertuig Vervoermiddel niet gepreciseerd
7
6
Tijdens de meeste dagelijkse ritten wordt meermaals gestopt (woning, kantoor, school, winkel,…)
Bron : Nationale enquête naar de mobiliteit van de gezinnen (1998/1999), gefinancierd door de POD Wetenschapsbeleid, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest, gevoerd door de Groupe de Recherche sur les Transports des Facultés Universitaires Notre-Dame de la Paix (coördinator), Langzaam Verkeer, het Institut Wallon, de Universitaire Instelling Antwerpen en het NIS.
EEN KWALITATIEF HOOGSTAAND WEGENNET Een wegennet dat goed onderhouden en geëxploiteerd wordt, zorgt ervoor dat het verkeer vlot verloopt Om budgettaire redenen hebben nationale en lokale overheden meerdere investeringsprogramma’s bevroren. De aanleg van ontbrekende stukken weg, “missing links” genoemd, is in de loop der jaren onvermijdelijk geworden. Een aantal voorbeelden daarvan zijn : de cirkel van bepaalde ringwegen sluiten, verkeerswegen rond de steden, de aanleg van snelwegen en wegen die deel uitmaken van het Trans-Europees netwerk, het Structuur Plan Vlaanderen, het SDER (Schéma de développement de l’espace régional) in Wallonië of de gemeentelijke ontwikkelingsplannen,…
Enkele ontbrekende schakels van het autowegennetwerk 1 A5 : Charleroi – Couvin 2 A605 : Cerexhe-Heuseux – Beaufays 3 Verbinding R0 – A8 : Haut-Ittre – Quenast
Het netwerk onderhouden en uitbouwen, een prioriteit 01/01/2002 - km Autosnelwegen Hoofd- en gewestwegen Gemeentewegen Totaal
België 1 729 13 959 133 330 149 018
Wallonië Vlaanderen 869 7 579 69 960 78 408
849 6 060 61 820 68 729
BrusselHoofdstad 11 320 1 550 1 881
Bron : FOD Mobiliteit en Vervoer
De nieuwbouwwaarde van het Belgisch wegennet wordt geschat op meer dan 87,5 miljard euro.
De experts zijn het erover eens dat, om de wegen in goede staat te houden, de uitgaven voor onderhoud 1,5% van de patrimoniumwaarde van de infrastructuur (d.w.z. 1,75 miljard euro) zouden moeten bedragen. Dit aandeel moet zelfs tot 2,5% opgetrokken worden, indien men enkel rekening houdt met de rijbaan (uitgaand van een maximale levensduur van 40 jaar).Momenteel wordt het budget voor onderhoud op 1,2 miljard euro geschat. Daarmee is ons land een van de slechtste leerlingen van de Europese klas, die gemiddeld 2,6% van het BNP aan onderhoud van het netwerk besteedt. De gestage stijging van het zwaar verkeer en, in het bijzonder, van het aantal tridem-assen (zie inzet) parallel met de veroudering van onze infrastructuren en onvoldoende onderhoud, leiden tot een achteruitgang van het patrimonium en vormen op lange termijn een verborgen schuld. Het huidig beleid van plaatselijke en oppervlakkige reparaties moet plaatsmaken voor structureel en diepgaand onderhoud. Daarenboven verstoren de talrijke kleine wegenwerken de vlotte afwikkeling van het verkeer en dragen ze bij tot een toename van het aantal verkeersopstoppingen.
Agressiviteit van de tridem-assen Op basis van de gemiddelde kenmerken van een reeks tridemassen die in 1995 door het Franse “Laboratoire Central des Ponts et Chaussées” in kaart werden gebracht, wijzen de berekeningen erop dat elk van de drie assen van een tridem even agressief is als 36 gewone geïsoleerde assen met dezelfde wieldruk. Uiteindelijk is een tridem-as dus 108 maal agressiever dan een enkelvoudige as.
4 A28 : Arlon – Longwy 5 Voltooiing van de ring R1 rond Antwerpen (Oosterweelverbinding) 6 A102 (Merksem/R1 – Wommelgem /A13) 7 Van de A12 (Antwerpen - Roosendaal) een autosnelweg maken 8 Van de A8 bij Halle een autosnelweg maken 9 Van de A11 richting Zeebrugge een autosnelweg maken 10 Van N49 Westkapelle-Zelzate een autosnelweg maken
8
Het beperkt het risico op ongelukken en verbetert het comfort van de weggebruikers De onderinvestering in de wegeninfrastructuur is des te schadelijker dat het uitstel van onderhoudswerkzaamheden op budgettaire vlak gevolgen heeft. Het is namelijk zo dat de onderhoudskosten exponentieel toenemen indien de werkzaamheden uitgesteld worden. Elke geloofwaardige maatregel ter behoud van een duurzame mobiliteit moet gepaard gaan met een verbetering van de kwalitatieve en kwantitatieve prestaties van de vervoersinfrastructuur. Onze medeburgers klagen vaak over de staat van het wegennetwerk en het is waar dat een verbetering van de infrastructuur het risico van ongelukken drastisch zou verminderen, het gebrek aan comfort voor de gebruikers zou beperken en de teloorgang van openbare ruimten zou vermijden. De bevordering van de kwaliteit van onze wegen in al zijn facetten, vereist een globale aanpak, van de ontwikkeling tot de uitvoering van de werkzaamheden (onder andere door een systeem van kwaliteitslabels). Als klanten van het wegennetwerk, meten de gebruikers van de weg zijn doelmatigheid aan de verleende diensten : toegang, capaciteit, betrouwbaarheid, comfort, veiligheid, netheid… 9
EEN LEVENSADER De weg speelt de troef van de duurzame ontwikkeling
Aantal doden per 100 000 inwoners (EU - 2001) 24 22 20 18 16
Milieuaspecten beter integreren
14 12 10
In de wegenbouw wordt steeds vaker rekening gehouden met de gevolgen voor het milieu. Bepaalde maatregelen dragen daar concreet toe bij. Het gaat hier onder andere om de recyclage van bouwafval, het hergebruik van gronden, meer aandacht voor taluds en bermen, die soms ware kleine natuurgebieden zijn.
8 6 4 2
Zonder alles door een groene bril te willen zien, wenst de weg zich meer dan vroeger in het landschap en de groene zones te integreren, o.a. door een tracé dat rekening houdt met de kenmerken van het terrein en de woongebieden, de toepassing van nieuwe geluidsarme verhardingen, en het plaatsen van verkeersdrempels,…
Ve re ni gd
Ko ni n N kri ed jk er la nd Z D we en de em n ar ke Fi n nl an D d Eu uits la ro pe nd se Un Ie ie rla nd Ita O os lië te nr ijk Sp an j Fr an e kr ijk B Lu elg xe ië m bu Po rg Gr rtu g ie ke al nl an d
0
Een optimalisering van het wegennet en een vlottere doorstroming van het verkeer zullen zich uiten in emissiebeperkingen (CO2 Protocol van Kyoto).
Bron : BIVV
Evaluatie van de omvorming van kruispunten in rotondes in Waals Gewest
Het probleem van de geluidshinder laat onze medeburgers niet onberoerd. Momenteel worden talrijke oplossingen ingevoerd, o.a. het plaatsen van geluidsschermen of het leggen van geluidsabsorberende wegdekken.
Verslechtering
Meer verkeersveiligheid
25%
Het veilig maken van het wegennetwerk vereist de combinatie van meerdere factoren, waaronder :
27%
Verbetering
een goed configuratie van het netwerk, het veiliger maken van de voertuigen,
28%
20%
Ondanks de geleverde inspanningen, is de weg soms nog onveilig. Het voorkomen van ongelukken en de bescherming van de weggebruikers tegen hun buitensporige en onvoorzichtige rijstijl en zelfs hun fouten vereisen concrete maatregelen.
Van de weg tot de straat
Voorbeelden van geslaagde oplossingen zijn : het verwijderen van risicovolle zones, de heraanleg van gevaarlijke wegdelen of black spots, die vervangen werden door rotondes, het plaatsen van een beter doordachte en leesbare bewegwijzering, de invoering van het principe van “de weg die vergeeft” (*) enz.
De weggebruikers in hun algemeenheid en meer in het bijzonder de zwakke weggebruikers (voetgangers, fietsers, mindervaliden…) beter beschermen, is een van de prioriteiten.
Deze maatregelen hebben al vruchten afgeworpen, alhoewel het niveau nul (helemaal geen overleden meer) dat door onze Scandinavische buren aangemoedigd wordt, nog niet bereikt werd. (*) Een fout van de bestuurder moet zo min mogelijk gevolgen hebben, door obstakels te verwijderen en door op risicovolle plaatsen voor de nodige uitrusting te zorgen : bakens, vangrails,…)
Evolutie van het aantal slachtoffers en het aantal gemotoriseerde voertuigen
Overleden 30 dagen index Overleden 30 dagen + zwaargewonden index Slachtoffers (overleden 30 dagen + gewonden) index Motorvoertuigen (per 1 augustus) index
84
86 19 88 19 90 19 92 19 94 19 96 19 98 20 00
19
82
19
78
80
19
19
76
19
74
19
19
72
Voertuig-km (in miljard) index
19 10
Aanzienlijke verbetering (aantal ongelukken meer dan gehalveerd)
verantwoord rijgedrag van alle weggebruikers.
300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
Effect niet noemenswaardig
Bron : BIVV
De weg is een ware levensader waarbij de hele bevolking betrokken is. Vroeger werden de wegen in eerste instantie voor auto’s en vrachtwagens aangelegd, soms ten koste van de andere weggebruikers. Heden ten dage is de kwaliteit van de wegen een belangrijk middel om het leefklimaat te verbeteren en het gevoel van veiligheid en welzijn van alle burgers te verhogen. Elke inrichting moet aan een nood beantwoorden. Daarbij moeten buurtleven en milieu met elkaar verzoend, veiligheid, gebruiksvriendelijkheid en bereikbaarheid met elkaar verenigd worden. Hoe? Door de beschikbare ruimte te delen, door meer oog te hebben voor de integratie van ons erfgoed, van het stadsmeubilair. Door de bereikbaarheid voor de meest kwetsbare gebruikers en de veiligheid van de omwonenden te verbeteren, kortom, door projecten samen met alle belanghebbenden en in overleg met de gebruikers te ontwikkelen.
11
De weg wordt een integraal onderdeel van ons leefmilieu
HET VERVOER WORDT STEEDS INTELLIGENTER
Verkeersmanagement en de interacties tussen infrastructuur en voertuig Telematica geeft de automobilist de nodige informatie en zorgt ervoor dat het verkeer vlotter verloopt. De radio (verkeersberichten), Internet, mobiele telefoons, navigatiesystemen in de voertuigen (GPS) en variabele verkeerssignalisatie staan heden ten dage ter beschikking van de automobilisten.
Een waaier van nieuwe instrumenten en diensten zal de weg een ander gezicht geven
Deze systemen, evenals controle met camera’s of andere detectiemethoden, zullen in de toekomst verder ontwikkeld worden. In de stad zal het elektronisch beheer van het parkeren, via informatie en bebakening, de voertuigen naar vrije parkeerplaatsen leiden, en het zelfs mogelijk maken een parkeerplaats te reserveren. Een andere techniek die gemeengoed zou kunnen worden : ISA (Intelligent Speed Adaptation), bedoeld om de bestuurder automatisch over de snelheidsbeperkingen te informeren, of de snelheid te beperken. Andere voorbeelden van de toekomstige interactie tussen weg en voertuig : automatische informatie over incidenten of wegenwerkzaamheden,…
De “Big Shift” Vroeger was het hoofddoel van de administraties en andere deskundigen het wegennet aan te leggen en te onderhouden. Sinds kort ontwikkelt zich een nieuwe benadering, die een beroep doet op de notie van “exploitatie” en meer rekening houdt met de gebruiker. Vijf deelgebieden kunnen concreet bijdragen tot een betere dienstverlening aan de weggebruiker : bewaking van het netwerk, behoud van de berijdbaarheid en de veiligheid, verkeerscontrole, begeleiding en informatie, beheer van de vraag. Naast de klassieke beroepen, zullen zich bepaalde nieuwe beroepen ontwikkelen die verband houden met deze technologieën en diensten : beheerder van verkeerscentra, verkeersingenieur, specialist op het gebied van bewegwijzering, hulpdiensten.
Intelligente vervoerssystemen, beter bekend onder de Engelse afkorting benaming ITS (Intelligent Transport Systems), bieden nu reeds gedeeltelijk nieuwe technologieën en diensten en in de toekomst zal dat nog meer het geval zijn. Door op drie belangrijke niveaus te ageren : de infrastructuur, de voertuigen en de dienstverlening, leveren zij een bijdrage aan het sneller, comfortabeler, minder stressend en vooral veiliger maken van de ritten.
13 12
Een weg die beter rekening zal houden met de noden van zijn gebruikers
INTERMODALEIT IN DE SCHIJNWERPER Alhoewel de verschillende vervoersmodi naar meer complementariteit evolueren, zal de weg een sleutelrol blijven vervullen Verdeling van het vrachtvervoer (2001) 2,2% 11,9%
5,1% 7,1%
70,3%
73,8%
Verdeling van het personenvervoer per transportmodus (2001) 5,3%
86,1%
9,0%
83,8% Bus en touring car
Oliepijpleiding Waterweg
Auto
Weg 15,6% België
14,0% Europese Unie
Spoor Bron : ECMT
8,5% België
7,2% Europese Unie
Spoor Bron : ECMT
Complementariteit, een belangrijk begrip Een goeddoordachte mobiliteit loopt via de complementariteit van de verschillende vervoersmodi : lucht, water, spoor en weg. Intermodaliteit wordt steeds meer een werkelijkheid. Beleidsmaatregelen ten gunste van een shift van de weg naar het spoor of de waterwegen en subsidiëring van de multimodialiteit, zoals voorgesteld door het Witboek van de Europese Unie over het vervoersbeleid, weerhouden de weg er niet van verder te groeien.
14
Ondanks de multimodaliteit moet men het belang van het wegvervoer niet vergeten. Gezien de stijging van het verkeer is en blijft investeren in wegen en straten noodzakelijk.
Conclusie De weg van de toekomst zal er heel anders uitzien. Hij zal veiliger zijn, duidelijk gericht op de behoeften van de gebruikers, en verenigbaar met een duurzame ontwikkeling. Om het bestaande wegennet in stand te houden, de ontbrekende schakels aan te brengen et de dienstverlening verder te ontwikkelen,… zullen partnerships in de brede zin van het woord, met verschillende spelers (openbare en privé-sector, administraties) aangegaan worden.
15
