Website
De bibliotheekwebsite van Kluisbergen: een verhaal uit de praktijk Nadat de bibliotheek van Kluisbergen in januari van dit jaar op het discussieforum van bibliotheek. be haar website www.kluisbergen.bibliotheek.be had voorgesteld, kwam daar meteen kritiek op van een professioneel webdesigner die de kwaliteit van de Vlaamse bibliotheeksites in vraag stelde. Gelukkig volgde er al snel meer onderbouwde kritiek van de bibliotheeksector zelf, en ook verscheidene complimentjes. Deze bijdrage is geen louter theoretische uiteenzetting, maar een verslag uit de praktijk over hoe de website van de bibliotheek van Kluisbergen is ontstaan en verder wordt beheerd 1.
BERT DEKIMPE is bibliothecaris in de openbare bibliotheek van Kluisbergen
[email protected]
Bibliotheek- & archiefgids, 81 (2005) 4
Waarom een website voor de bibliotheek van Kluisbergen? Net als in zovele bibliotheekbeleidsplannen stond ook in dat van Kluisbergen de invoering van een eigen website vermeld. Toch rijzen hierbij de nodige vragen. Heeft een kleine, landelijke gemeente – zoals Kluisbergen – een eigen website voor haar bibliotheek nodig? Worden de middelen niet beter voor een ander doel aangewend? Zijn de gemeentelijke website en het overkoepelende initiatief Bibnet niet voldoende?
Functies van een website
Deze vragen zijn gemakkelijker te beantwoorden als we nagaan welke doelstellingen een website kan dienen. In ons beleidsplan komt de website ter sprake onder het beleidsdomein ‘professionalisering’, meer precies bij de doelstelling “de bibliotheek verwerft meer bekendheid bij de plaatselijke bevolking”. Achteraf gezien is dit misschien geen gelukkige keuze. Aan een website zit inderdaad een promotioneel kantje vast, maar de werkelijke functie is veel rijker, minder eenduidig.
Voor het aankondigen van nieuwe initiatieven en om verslag uit te brengen van evenementen uit het recente verleden, is het internet dan weer een nuttige aanvulling op de traditionele informatiekanalen, zoals het gemeentelijk infoblad en de regionale pers. Wie over een eigen website beschikt, kan allerlei nieuwtjes beschikbaar stellen voor een groot publiek, al is de verspreiding via het internet natuurlijk niet te vergelijken met de distributie van gedrukte informatie via de post.
Om te beginnen is een elektronisch visitekaartje onmisbaar voor elke moderne organisatie. Elke min of meer ervaren internetgebruiker heeft tegenwoordig de reflex om contactgegevens, wegbeschrijvingen, openingstijden… via het web op te zoeken. Een goed gekozen domeinnaam is dan ook enorm belangrijk.
15
website
Dat zijn de meest klassieke functies van een website of een homepagina, maar er is meer mogelijk. Wat te denken van het e-loket, dat mensen de kans geeft om via het internet bepaalde diensten te verkrijgen zonder daarvoor de woning te verlaten? In het geval van een bibliotheek komen daarvoor in de allereerste plaats het verlengen en reserveren van werken, of het raadplegen van de catalogus in aanmerking. Van bij het begin was het voor mij ook duidelijk dat de website bovenal een hulpmiddel moest zijn bij het zoeken naar informatie, zowel op als buiten het internet. De internetgebruiker wordt weliswaar al overspoeld met zoekmachines en startpagina’s, maar dat neemt niet weg dat een aantal functies van de traditionele bibliotheek een virtuele tegenhanger op het net kunnen krijgen, zelfs in die mate dat sommige materialen gewoon uit de bibliotheek kunnen verdwijnen. Verderop zien we daar enkele concrete voorbeelden van. Naast de virtuele bibliotheek is er zelfs een virtueel kantoor denkbaar, waarin informatie wordt bewaard die vooral voor het bibliotheekpersoneel van belang is. Een bibliothecaris die zelf een website ontwikkelt, ontdekt namelijk al snel dat dit unieke mogelijkheden biedt om beroepsrelevante documentatie samen te brengen en netjes te ordenen. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan beleids- en actieplannen, werkingsverslagen, reglementen, handleidingen, maar ook aan interessante hyperlinks.
Bibliotheek- & archiefgids, 81 (2005) 4
In den beginne…
16
… was er niets. Of toch, vaak is er – zoals in Kluisbergen – een gemeentelijke website. Die is meestal uitbesteed aan derden, vaak met veel enthousiasme en geld opgestart maar niet altijd even kwalitatief en actueel wat betreft de inhoud. Soms aantrekkelijk en overzichtelijk, niet zelden een stuk minder gebruiksvriendelijk. En, in ons geval, met een moeilijk terug te vinden pagina over de bibliotheek.
ingeleverd moest worden, dan moest dat maar. Bovendien zou op die manier veel geld uitgespaard worden. Ik ben er zelfs van overtuigd dat er in het andere geval geen website zou zijn gekomen. Het gemeentebestuur had wellicht geweigerd te investeren in een aparte site naast de gemeentelijke website. Aan deze beslissing zijn natuurlijk ook negatieve gevolgen verbonden. Ik ben opgeleid als historicus en bibliothecaris, niet als informaticus en grafisch ontwerper. De andere personeelsleden hadden evenmin ervaring met het ontwerpen van een website. Je zou de situatie haast kunnen vergelijken met een bibliothecaris die zelf als architect optreedt voor een nieuw bibliotheekgebouw, ware het niet dat er voor het ontwerpen van websites gebruiksvriendelijke software bestaat die het werk aanzienlijk verlicht. Er werd gekozen voor MS Frontpage, een programma waar de meeste professionals niet hoog mee oplopen. Het zou te veel overbodige html genereren (met te grote bestanden als gevolg), en de Frontpage-sites zouden te veel op elkaar lijken. Het is ongetwijfeld juist dat Frontpage weinig geschikt is om een website met veel toeters en bellen te maken, maar voor een beginner die snel een relatief eenvoudig ogende site wil ontwerpen is het dan weer ideaal. Belangrijk is wel te kiezen voor een webhost die de Frontpage server-extensies ondersteunt, anders kunnen bepaalde onderdelen van de site onbruikbaar worden.
Voor de publicatie van de site hebben we met drie potentiële hosts onderhandeld. De markt voor de verhuur van webruimte is weinig overzichtelijk. Het is mogelijk een website gratis te publiceren, maar dan moet je er vaak storende reclame en technische onvolkomenheden bij nemen. Wat je moet weten voor je eraan begint Evenzeer is het oppassen voor ondernemingen die bij• Het ontwerpen en publiceren van een website is arbeidsintensief, voorbeeld ‘installatiekosten’ maar relatief goedkoop. aanrekenen, die er hele• Kies niet voor de eerste de beste webhost; verken de markt. maal niet bij te pas komen. • De inbreng van de bibliothecaris is niet alleen belangrijk voor de Kluisbergen heeft uiteindelijk inhoud, maar ook voor de vorm van de website. een redelijke overeenkomst • Vertrek van de behoeften van de gebruiker, en niet van de mogelijkgesloten met Belgacom heden van de software of de trends voor webdesign. Skynet voor 144 euro (BTW • Elke gelegenheid moet benut worden om de website bekend te excl.) per jaar. maken bij de inwoners. • Een website is nooit af. Maak voldoende tijd vrij voor updates, aanvullingen en herzieningen.
De keuze voor een eigen site, los van die van de gemeente maar uiteraard met wederzijdse links, was snel gemaakt. De gemeentelijke website strookte qua vorm en inhoud niet met wat ik voor ogen had. In het verlengde daarvan ligt de beslissing om het ontwerp niet uit te besteden, maar zelf het heft in handen te nemen. Ik besefte dat de bibliotheek alleen de volledige controle zou hebben over de inhoud van haar website, als ze ook het ontwerp en het onderhoud voor haar rekening nam. Als daarvoor een stukje esthetiek en technisch vernuft
De laatste belangrijke administratieve stap was het verwerven van een eigen, betekenisvolle domeinnaam. Hiervoor konden we een beroep doen op het VCOB, dat eigenaar is van het domein bibliotheek.be en gratis subdomeinen ter beschikking stelt van de openbare bibliotheken. Voor Kluisbergen werd het dus: www.kluisbergen. bibliotheek.be, een domeinnaam die verwant is met zowel www.bibliotheek.be als de gemeentelijke website www. kluisbergen.be.
website
Het concept
Bibliotheek- & archiefgids, 81 (2005) 4
Sinds het magische jaar 1997, toen alle openbare bibliotheken een internet-pc ‘cadeau’ kregen van het ministerie van de Vlaamse gemeenschap, ben ik een regelmatige gebruiker van het internet, zowel voor beroepsdoeleinden als voor het plezier. Gaandeweg zijn mij een paar dingen opgevallen. Zo zag ik meer en meer websites die op elkaar leken, hoewel je zou verwachten dat ervaring op het vlak van webdesign leidt tot meer creativiteit en dus meer diversiteit. Daarnaast stuitte ik steeds weer op webpagina’s die werkelijk volgestouwd waren met informatie, vergelijkbaar met een krantenpagina waarop zo veel mogelijk artikels staan om papier uit te sparen. Waarom eigenlijk? In tegenstelling tot een boek wordt een website niet dikker door enkele extra pagina’s in te lassen. Dankzij hyperlinks kunnen op het internet immers juist complexe informatieclusters op een overzichtelijke manier gepresenteerd worden. In de praktijk beland je echter al te vaak op websites waar je, ondanks (of misschien juist door?) de navigatiebalken, zoekfuncties en andere hulpmiddelen, de gewenste informatie maar niet kan vinden. Zo werd het me steeds duidelijker dat bij onze bibliotheeksite de nadruk moest liggen op eenvoud, structuur en inhoudelijke kwaliteit. “Minder is meer”, om een boutade te gebruiken. Per slot van rekening wordt een bibliotheekwebsite bezocht om antwoord te krijgen op concrete vragen, en niet voor de fun of voor het esthetisch genot. Wat telt is niet de indruk die een internetgebruiker krijgt bij het openen van een pagina, maar het gevoel waarmee hij of zij de website afsluit. Elke pagina op www.kluisbergen.bibliotheek.be is gebouwd volgens hetzelfde stramien. Er is een vlakke achtergrondkleur, afhankelijk van de plaats op de site. De pagina’s over de bibliotheek en haar dienstverlening zelf zijn zwart, de internet-wegwijzer is roodbruin. Bovenaan staat overal dezelfde eenvoudige navigatiebalk met vijf keuzemogelijkheden: Bibliotheek algemeen / Catalogus / Bibliotheeknieuws / Internet / Kluisbergen. Onderaan bevindt zich een voettekst met de naam van de webmaster en een vermelding van de laatste update. Voor de rest zijn er twee soorten pagina’s. Ten eerste zijn er pagina’s met keuzeknoppen, meer bepaald ‘hover buttons’ die oplichten wanneer je er met de muis over beweegt. De teksten op de knoppen vermelden zo precies mogelijk welke functie ermee geactiveerd kan worden, waardoor de website gaat lijken op een soort van automaat. Knoppen als “Ik ben op zoek naar boeken of
andere media” of “Ik zoek informatie over de gemeente Kluisbergen” zijn bijvoorbeeld vrij ondubbelzinnig, ook voor minder ervaren internetgebruikers. Net zoals bij een drankautomaat hoef je dus maar op een knop te duwen om de smaak van je keuze geserveerd te krijgen. De tweede soort pagina’s bevatten harde informatie, in de vorm van tekst, foto’s, links en soms ook externe bestanden in PDF- of Wordformaat. Deze pagina’s kunnen worden gelezen, bekeken, geskimd (snel doorlopen) of gedownload.
De inhoud Belangrijker nog dan het vormelijke concept is de inhoud waarmee een website wordt gevuld. De homepagina is een teaser: een foto van de ingang van de bibliotheek nodigt de bezoeker uit om binnen te komen. Door op de foto te klikken belandt hij op een startpagina met 8 keuzemogelijkheden, als het ware de 8 poten waarmee de site zich als een spin op het wereldwijde web vastzet. Het eerste luik is meteen ook het omvangrijkste en gaat over de bibliotheek en haar dienstverlening. Hier vindt de bezoeker alle informatie die in een klassieke bibliotheekrondleiding aan bod komt. In de eerste plaats praktische info, zoals openingsuren, contactgegevens, routebeschrijving, reglement… Er is ook een uitgebreid overzicht van wat de bibliotheek te bieden heeft, niet alleen de fysieke collectie, maar ook uitbreidingsactiviteiten en speciale dienstverlening – met onder andere een elektronische ideeënbus. Een Webopac heeft Kluisbergen nog niet, maar in de optie ‘catalogus’ wordt netjes verwezen naar de catalogi ter plaatse (voor bibliotheekbezoekers) en (voor thuisgebruikers) naar centrale catalogi zoals de Provinciale Centrale Catalogus (PCC) van Oost-Vlaanderen, waarin ook de collectie van Kluisbergen is opgenomen. Daarenboven vind je ook heel wat nuttige zoektips en – niet onbelangrijk – uitleg over het bibliotheekbeleid en het personeel. Wie klikt op “Ik ben op zoek naar boeken of andere media” wordt enerzijds verwezen naar de eigen catalogus, maar ook naar centrale catalogi (PCC, VLACC…) en catalogi van andere, meer gespecialiseerde bibliotheken, zoals de universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek.
17
website
“Ik wil het laatste bibliotheeknieuws zien” leidt naar aankondigingen van nieuwe initiatieven en verslagen van voorbije activiteiten. Op het moment dat dit artikel werd geschreven was dat bijvoorbeeld een aankondiging van een erfgoedproject in samenwerking met de andere bibliotheken van de Vlaamse Ardennen en met de Volkshogeschool Vorming+. Foto’s van de jeugdboekenweek in maart waren al gewist omdat het niet de bedoeling is een uitgebreid nieuwsarchief aan te leggen. De informatie in bibliotheeknieuws moet vooral actueel zijn.
Bibliotheek- & archiefgids, 81 (2005) 4
“Ik zoek specifieke informatie en wil daarbij hulp van de bibliotheek” wil mensen aansporen om voor concrete informatievragen een beroep te doen op de bibliotheek. Iedereen kan een vraag doormailen over studie, werk, hobby…, waarna de bibliotheek probeert zelf een oplossing te bieden of door te verwijzen naar de juiste gespecialiseerde instanties. Voorlopig heeft deze mogelijkheid nog geen succes, maar er is ook nog geen doelgerichte publiciteit rond gemaakt.
18
“Ik wil informatie zoeken op het internet” is het vertrekpunt voor mensen die vanaf de bibliotheeksite willen beginnen surfen op het net. Een soort van startpagina dus, maar beperkter en daardoor iets overzichtelijker dan de Webwijzer, en bovendien echt toegespitst op de behoeften van de bibliotheekgebruiker van Kluisbergen. Ze vinden er: • tips voor beginners: met enkele basisrichtlijnen voor onervaren internetgebruikers; • zoekinstrumenten: links naar enkele goede zoekmachines (met google op kop), maar ook naar www.searchenginewatch.com, die een zeer uitgebreid overzicht geeft van zoekinstrumenten op het internet; • quick reference: de virtuele tegenhanger van het oude rek met stratenatlassen, telefoonboeken, adresgidsen… Hier staan ook culturele agenda’s en vacaturedatabanken; • databanken: links naar Mediargus, Literom, Keesings Historisch Archief…, uiteraard uitsluitend in de bibliotheek zelf te raadplegen; • doelgericht surfen op het internet: hier wordt de bezoeker omgeleid naar Webwijzer; • schoolopdrachten: nuttige verwijzingen voor scholieren en studenten, onder andere naar Webwijzer en naar de databanken in de bibliotheek; • boekenlinks: verwijzingen naar sites over boek- en bibliotheekwezen (Boek.be, Bibnet, School en bibliotheek…); • onderwijs en vorming: een alternatief voor de plaatsrovende educatieve brochures en folders die vroeger in de bibliotheek ter beschikking lagen. Er zijn links naar de belangrijkste hogescholen en universiteiten, maar ook naar websites van instellingen die vorming voor volwassenen aanbieden. “Ik zoek informatie over de gemeente Kluisbergen” bevat een link naar de website www.kluisbergen.be. “Ik wil boeken verlengen of reserveren” spreekt voor zich; leners kunnen dit niet eigenhandig, maar een e-mail volstaat
om werken te verlengen of te reserveren. Dit systeem is uiteraard alleen werkbaar in kleinere bibliotheken wegens de omvang. Grotere bibliotheken zullen hiervoor aangepaste software of tenminste een elektronisch invulformulier moeten gebruiken, anders worden ze overstelpt door individuele mailtjes. “Bibliotheeksamenwerkingsverband Vlaamse Ardennen” brengt de bezoeker op een pagina over het samenwerkingsverband, waar de bibliotheken van Oudenaarde, Ronse, Wortegem-Petegem, Maarkedal, Brakel en Kluisbergen bij aangesloten zijn. Daar staan de contactgegevens van de respectieve bibliotheken.
De toekomst Ongeveer vijf maanden na de lancering van de website staat de bezoekersteller op 810. Dat is niet spectaculair veel, maar voor een kleine dorpsbibliotheek ook niet bedroevend weinig. Functies zoals de ideeënbus of het verlengen/reserveren via mail hebben nog niet het verhoopte succes, wellicht doordat www.kluisbergen.bibliotheek nog niet voldoende bekendheid heeft verworven. Dat kan veranderen als er meer publiciteit wordt gemaakt. We zijn bijvoorbeeld van plan bladwijzers te laten drukken met de openingsuren van de bibliotheek én een duidelijke vermelding van de domeinnaam. Cruciaal voor het succes op langere termijn is natuurlijk een goed beheer van de inhoud. Daarom is er nu wekelijks een moment voorzien waarop kleine maar belangrijke wijzigingen in de site worden aangebracht. Meestal gaat het om het aanpassen van het bibliotheeknieuws en het toevoegen van nuttige links. Geregeld dringen zich ook grotere aanvullingen en wijzigingen op. Zo stonden de pagina’s met educatieve info en de boekenlinks aanvankelijk niet op de website. Voor de nabije toekomst wordt al gedacht aan een uitgebreider luik rond lectuurbegeleiding en leesbevordering. Wat betreft de vorm, zullen sommige achtergrondkleuren herzien worden; veel pagina’s komen nu op bepaalde beeldschermen wat te schreeuwerig over.
Een haalbare kaart Dit praktijkverhaal bewijst dat het ontwerpen, publiceren en onderhouden van een eigen website ook voor een kleine bibliotheek geen onoverkomelijke opdracht is. De financiële drempel is laag, en wie bereid is om voldoende te investeren in werkuren en de nodige leergierigheid en creativiteit aan de dag legt, zal misschien niet voldoen aan de strengste professionele normen, maar kan wel een instrument in het leven roepen dat nuttig is voor een groot deel van zijn publiek, op verschillende domeinen: promotie, bibliotheekinstructie, inlichtingenwerk, leesbevordering…
website
Een hulpmiddel om te overleven De realisatie van een website was voor de bibliotheek van Kluisbergen één van de vele stappen om een rol van betekenis te kunnen blijven spelen op het vlak van informatievoorziening en -bemiddeling. Want dat is toch een cruciaal onderdeel van het takenpakket waarmee de samenleving ons bij monde van de wetgevende macht heeft belast. Tegen de achtergrond van veranderingen op het gebied van informatie, media en vorming zijn openbare bibliotheken nog steeds op zoek naar hun plaats. Daarbij wordt vaak uitgegaan van de veronderstelling dat bibliothecarissen de experts bij uitstek zijn in het verzamelen, ontsluiten en ter beschikking stellen van informatie. Dat klopt misschien voor gedrukte materialen, maar we moeten durven erkennen dat heel wat mensen in het werkveld de snelle ontwikkelingen inzake informatica nog moeilijk kunnen volgen. Alert blijven en onze vakkennis op peil houden en uitbreiden zijn belangrijker dan ooit voor elke bibliotheekmedewerker, en vooral ook voor de openbare-bibliotheeksector als geheel. Als we belangrijke actoren willen blijven in de informatiesamenleving, moeten we een nieuwe inhoud geven aan ons beroep. Het zelf leren ontwikkelen van een website is één van de vele mogelijkheden daartoe.
Bibliotheek- & archiefgids, 81 (2005) 4
Een uitnodiging tot samenwerking Tot slot is er nog een belangrijk aspect van de 21ste-eeuwse samenleving waar de bibliotheeksector zich (verder) over moet bezinnen. Mensen willen verwend worden, ook wat betreft hun informatiebehoeften. De tijd is voorbij dat we het inlichtingenwerk kunnen baseren op een minimalistische aanpak. Het volstaat niet meer om gebruikers op te voeden tot zelfredzame burgers die, met behulp van catalogi en gegidst door weldoordachte opstellingssystemen, hun eigen informatie opzoeken. Natuurlijk kunnen we de gebruikers – en zeker onze jonge gebruikers – meer dan ooit helpen bij het omgaan met informatiebronnen. Als we er echter niet in slagen hapklare brokken op te dienen, zullen massa’s bibliotheekbezoekers elders hun heil zoeken, in de eerste plaats op het internet. Paradoxaal genoeg is het juist de internettechnologie die ons kan helpen onze service te optimaliseren. Het Aladin-project in Nederland, waarbij bibliothecarissen uit het hele land samenwerken om via het internet gestelde vragen te beantwoorden, is hier een mooi voorbeeld van (zie www.bibliotheek.nl). Het is dan ook mijn vurige wens dat op onze website de knop “ik zoek specifieke informatie en wil daarbij hulp van de bibliotheek” niet meer zal leiden naar mijn persoonlijk e-mailadres, maar naar een goed georganiseerde inlichtingenbank waar alle Vlaamse bibliotheken bij betrokken zijn. Zoals Paddy McA-
De klanten van morgen zullen verwend willen worden. Foto: Bert Dekimpe.
loon van Prefab Sprout het zo mooi verwoordde in “Cars and girls”: “I guess this world needs its dreamers; may they never wake up…”.
SAMENVATTING De openbare bibliotheek van Kluisbergen heeft een eigen website gerealiseerd, los van de gemeentelijke website en zonder de hulp van professionele ontwerpers. Op deze manier houdt de bibliotheek zelf de volledige controle over de inhoud en de vorm van haar site, waarop informatie van verschillende soorten geplaatst wordt: de bibliotheek zelf komt uitvoerig aan bod, maar de website dient ook als vertrekpunt voor het gericht zoeken naar informatie op het internet en als een soort van virtuele bibliotheekbalie. Openbare bibliotheken zullen in de toekomst steeds meer dergelijke initiatieven moeten ontplooien als ze een rol willen blijven spelen op het vlak van informatiebemiddeling. Een kritische zelfreflectie is hierbij cruciaal, net als een meer klantgerichte houding en onderlinge samenwerking.
ABSTRACT The public library of Kluisbergen has realized its own website, separate from that of the municipality and without the help of any professional designers. In doing so, the library keeps full control over the site’s content, which consists of different kinds of information. The library itself is given a lot of attention, but the website also serves as a starting point for purposive information queries on the Internet, and as a kind of virtual library service desk. More and more, public libraries will have to develop suchlike activities if they want to keep playing a substantial role in the information society. Critical self-reflection is therefore crucial, as well as a more customer-oriented attitude and the will to cooperate.
19
