De beeldvorming en houding van de doelgroepen van NIRAS tegenover radioactief afval

De beeldvorming en houding van de doelgroepen van NIRAS tegenover radioactief afval

Michèle Houben Dimitri Mortelmans

Rapportering van de derde fase (januari 2003 – oktober 2003) van het onderzoeksproject betreffende de externe communicatie van NIRAS.

Inhoud

INHOUD ................................................................................................................................................................. I HOOFDSTUK 1 ONDERZOEKSOPZET.......................................................................................................... 5 1.1 INLEIDING ..................................................................................................................................................... 5 1.2 ONDERZOEKSOPZET ...................................................................................................................................... 6 1.3 OVERZICHT VAN HET RAPPORT...................................................................................................................... 7 1.4 INLEIDENDE ANALYSES ................................................................................................................................. 9 HOOFDSTUK 2 DE MEDIA ............................................................................................................................. 13 2.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 13 2.2 MEDIAGEBRUIK ........................................................................................................................................... 16 2.3 KENNIS OVER HET NUCLEAIRE..................................................................................................................... 18 2.4 MENING....................................................................................................................................................... 19 2.5 NIRAS ........................................................................................................................................................ 20 2.6 COMMUNICATIE EN INFORMATIE ................................................................................................................. 21 2.7 DIALOOG ..................................................................................................................................................... 24 2.8 KWALITATIEVE BENADERING ...................................................................................................................... 24 2.9 BESLUIT ...................................................................................................................................................... 28 HOOFDSTUK 3 DE MEDISCHE SECTOR .................................................................................................... 31 3.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 31 3.2 MEDIAGEBRUIK ........................................................................................................................................... 32 3.3 KENNIS OVER HET NUCLEAIRE..................................................................................................................... 34

II

INHOUD

3.4 MENING....................................................................................................................................................... 35 3.5 NIRAS ........................................................................................................................................................ 35 3.6 COMMUNICATIE EN INFORMATIE ................................................................................................................. 36 3.7 DIALOOG ..................................................................................................................................................... 39 3.8 BESLUIT ...................................................................................................................................................... 40 HOOFDSTUK 4 DE HULPDIENSTEN ........................................................................................................... 43 4.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 43 4.2 MEDIAGEBRUIK ........................................................................................................................................... 44 4.3 KENNIS OVER HET NUCLEAIRE..................................................................................................................... 45 4.4 MENING....................................................................................................................................................... 46 4.5 NIRAS ........................................................................................................................................................ 47 4.6 COMMUNICATIE EN INFORMATIE ................................................................................................................. 48 4.7 DIALOOG ..................................................................................................................................................... 50 4.8 BESLUIT ...................................................................................................................................................... 51 HOOFDSTUK 5 DE WETENSCHAPPELIJKE WERELD EN HET ONDERWIJS .................................. 53 5.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 53 5.2 MEDIAGEBRUIK ........................................................................................................................................... 54 5.3 KENNIS OVER HET NUCLEAIRE..................................................................................................................... 56 5.4 MENING....................................................................................................................................................... 57 5.5 NIRAS ........................................................................................................................................................ 58 5.6 COMMUNICATIE EN INFORMATIE ................................................................................................................. 58 5.7 DIALOOG ..................................................................................................................................................... 61 5.8 BESLUIT ...................................................................................................................................................... 62 HOOFDSTUK 6 HET MIDDENVELD ............................................................................................................ 65 6.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 65 6.2 MEDIAGEBRUIK ........................................................................................................................................... 66 6.3 KENNIS OVER HET NUCLEAIRE..................................................................................................................... 67 6.4 MENING....................................................................................................................................................... 67 6.5 NIRAS ........................................................................................................................................................ 68 6.6 COMMUNICATIE EN INFORMATIE ................................................................................................................. 69 6.7 DIALOOG ..................................................................................................................................................... 71 6.8 KWALITATIEVE BENADERING ...................................................................................................................... 72 6.9 BESLUIT ...................................................................................................................................................... 75 HOOFDSTUK 7 DE POLITIEKE WERELD .................................................................................................. 77 7.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 77 7.2 MEDIAGEBRUIK ........................................................................................................................................... 78 7.3 KENNIS OVER HET NUCLEAIRE..................................................................................................................... 80 7.4 MENING....................................................................................................................................................... 81

DE BEELDVORMING EN HOUDING VAN DE DOELGROEPEN VAN NIRAS TEGENOVER RADIOACTIEF AFVAL

III

7.5 NIRAS ........................................................................................................................................................ 82 7.6 COMMUNICATIE EN INFORMATIE ................................................................................................................. 82 7.7 DIALOOG ..................................................................................................................................................... 85 7.8 BESLUIT ...................................................................................................................................................... 86 HOOFDSTUK 8 DE NUCLEAIRE SECTOR ................................................................................................. 89 8.1 INLEIDING ................................................................................................................................................... 89 8.2 MEDIAGEBRUIK ........................................................................................................................................... 90 8.3 KENNIS ........................................................................................................................................................ 91 8.4 MENING....................................................................................................................................................... 91 8.5 NIRAS ........................................................................................................................................................ 92 8.6 COMMUNICATIE EN INFORMATIE ................................................................................................................. 93 8.7 DIALOOG ..................................................................................................................................................... 93 8.8 KWALITATIEVE BENADERING ...................................................................................................................... 94 8.9 BESLUIT ...................................................................................................................................................... 96 HOOFDSTUK 9 ALGEMEEN BESLUIT ........................................................................................................ 99

Hoofdstuk 1 Onderzoeksopzet

1.1 Inleiding

Dit rapport kadert in een ruimer onderzoek naar de externe communicatiestrategie van NIRAS, de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en Verrijkte Splijtstoffen. De twee vorige fasen van het onderzoek gingen respectievelijk over een media-analyse en een peiling naar de houding en het kennisniveau van de Belgische bevolking over het nucleaire. De eerste fase onderzocht welke kranten berichten over NIRAS en het nucleaire, welke actoren in de pers in een adem met NIRAS genoemd worden en in welke toon gesproken werd over NIRAS in de persberichten. Uit deze analyse bleek dat NIRAS een onderdeel is van een netwerk van actoren waarmee de instelling communiceert en interageert. Dit netwerk was onder te verdelen in twee groepen. Enerzijds is er de groep die indirect met de instelling in contact komt. Het gaat hier om de Belgische bevolking, die dan ook in de tweede fase onder de loep genomen werd. Anderzijds is er een groep die direct in contact komt met NIRAS. Deze groep vormt het voorwerp van de derde fase uit het onderzoek. In de tweede fase van het onderzoek naar de externe communicatie van NIRAS, werd zoals gezegd de Belgische bevolking onderzocht met betrekking tot hun mening, kennis en communicatie over het nucleaire. Daaruit werd duidelijk dat er een aantal instanties zijn die door

6

ONDERZOEKSOPZET

de bevolking gecontacteerd zouden worden in het geval van een nucleaire ramp. Voorts werd gevraagd wie zij als vertrouwenspersoon zien om te praten over bepaalde dingen en wie in hun ogen beslissingen moeten nemen over kernenergie en meer specifiek de berging van radioactief afval. Uit deze analyses kwamen een aantal doelgroepen die als tussenschakel kunnen fungeren tussen de overheid en NIRAS enerzijds en de bevolking anderzijds. De doelgroepen waren ook al eerder ter sprake gekomen in de eerste fase van het onderzoek, de media-analyse, waaruit bleek dat NIRAS een aantal actoren heeft die door de media gelinkt worden aan de instelling. De derde fase van het onderzoek neemt deze bevoorrechte getuigen onder de loep. Het gaat hier om zeven verschillende groepen die elk voor hun redenen in het onderzoek werden opgenomen. Elk hoofdstuk zal een doelgroep behandelen en starten met een verantwoording waarom zij in dit onderzoek opgenomen werden. De zeven actoren zijn de media (krant, tijdschrift, radio, televisie en persbureau), medische diensten (arts, apotheker, specialist), hulpdiensten (politie, brandweer, dienst 100, hulpvereniging), de wetenschappelijke wereld (secundair onderwijs, academische wereld, studiebureau), het middenveld (vakbond, milieuorganisatie, vakvereniging), de politieke wereld (federaal, regionaal en gemeentelijk) en de nucleaire sector zelf (Belgoprocess, IRE, studiebureau, kerncentrale). De resultaten van dit rapport kunnen op zichzelf gelezen worden, maar worden beter gekaderd in het ruimere onderzoek naar de externe communicatiestrategie van NIRAS. In een vierde en laatste fase worden de resultaten van de drie fases dan ook samengevat en wordt er een communicatiestrategie naar voor geschoven.

1.2 Onderzoeksopzet Het doel van deze derde fase is om, zoals in de tweede fase, de mening, het kennisniveau en de communicatie te kennen, deze keer van de verschillende actoren. Op deze manier kan er onderzocht worden of zij als mogelijke tussenschakel kunnen dienen tussen overheid, NIRAS en de bevolking op het vlak van informatieoverdracht. Omdat het gaat om een erg gedetailleerde bevraging van de doelgroepen hebben we gekozen voor een relatief kleine steekproef van 300 respondenten. Bij deze respondenten werd een faceto-face interview met een gestandaardiseerde vragenlijst afgenomen. De verdeling van de respondenten naar de verschillende doelgroepen is terug te vinden in Tabel 1. 53% van de respondenten is Nederlandstalig, 47% is Franstalig.


7

Tabel 1: Verdeling respondenten over doelgroepen

Media Medische sector Hulpdiensten Wetenschap onderzoek en onderwijs Middenveld/Drukkingsgroepen/Belangenverenigingen Politieke overheden en hun administratie (publieke sector) Nucleaire sector

Aantal

Percentage

22 75 36 68 9 83 9

7% 25% 12% 23% 3% 27% 3%

Zoals uit bovenstaande tabel blijkt, zijn er enkele groepen waarin slechts enkele respondenten terug te vinden zijn. Het is zeer moeilijk om in deze gevallen percentages te gebruiken. Hun aantal is te klein om hier uitspraken over te doen naar de hele Belgische groep. Daarbij komt dat de vragenlijst zeer gedetailleerd is. Deze groepen lenen zich tot een meer kwalitatieve benadering.

1.3 Overzicht van het rapport In de verschillende hoofdstukken worden achtereenvolgens de actoren behandeld. Ieder hoofdstuk bespreekt één doelgroep. Elk hoofdstuk zal dan ook een gelijkaardige structuur hebben, zodat in het laatste besluitend hoofdstuk de verschillende actoren vergeleken kunnen worden. Om te beginnen wordt het mediagebruik onderzocht. We gaan ervan uit dat deze mensen weten, door in deze sector te werken, waar de juiste informatie te halen valt. We nemen het gebruik van kranten, tijdschriften, radio, televisie en Internet onder de loep, om op die manier te komen tot een profiel van mediagebruik dat vergelijkbaar is met het profiel de Belgische bevolking. Vervolgens wordt het kennisniveau van de respondenten onderzocht. Er wordt gepeild naar hun kennis over het nucleaire, maar ook naar het feit in welke mate zij NIRAS kennen en weten wat hun taken zijn. De media bijvoorbeeld zouden op de hoogte moeten zijn van het reilen en zeilen van de nucleaire sector aangezien ze de belangrijkste informatiebron van de burgers zijn. In de tweede fase van het onderzoek hebben we onder andere het kennisniveau van de bevolking onderzocht. Nu willen we de bronnen van de informatie, waardoor de burgers kennis opdoen, onderzoeken. Ten derde worden de meningen van de respondenten geanalyseerd. Hoe kijkt men naar kernenergie. Is radioactief afval een probleem, indien ja, wat zijn dan de oplossingen? Wanneer

8

ONDERZOEKSOPZET

we weten hoe de respondenten staan tegenover kernenergie, kan er een inschatting gemaakt worden van de toon waarop de informatie verspreid wordt. Voorts wordt er ingezoomd op NIRAS zelf. Er wordt nagegaan in welke mate de respondenten NIRAS kennen, of ze hun taken kennen en of ze deze kunnen evalueren. Het is interessant te weten wie NIRAS kent, wie er eventueel mee samenwerkt en zeker zo belangrijk, wie er nog niet mee samenwerkt, maar dat wel zou wensen. Op deze manier verkrijgen de doelgroepen de informatie uit eerste bron en wordt de kans op een foute berichtgeving gereduceerd tot een minimum. Al degenen die niet samenwerken, zijn nog potentiële informatiebronnen. Er wordt enerzijds ook gepeild naar hoe de samenwerking geëvalueerd wordt, om ontevreden personen te helpen. Anderzijds wordt gepeild naar de redenen waarom men niet wil samenwerken, om de situatie zodanig om te buigen dat men een samenwerking ziet zitten. Verder wordt de communicatie van de respondenten onder de loep genomen. Hoe vaak gaan zij op zoek naar informatie over het milieu, het nucleaire en radioactief afval? Zijn er verschillen naargelang de soort informatie die men zoekt? Welke informatiebronnen gebruiken zij om informatie te zoeken? Het is niet onlogisch dat er verschillende soorten bronnen geraadpleegd worden voor verschillende soorten informatie. Er wordt nagegaan of de respondenten interesse hebben voor bepaalde onderwerpen. Op deze manier kunnen deze mensen ingezet worden om op een correcte manier te informeren over die onderwerpen, aangezien een grote interesse vaak gepaard gaat met een grotere kennis. Tenslotte wordt hier nagegaan of de respondenten zelf informatie verspreiden en hoe ze dit doen. Wanneer we te weten gekomen zijn wie welke informatie over welk thema verspreidt aan wie, dan kan een communicatieschema opgesteld worden. Tenslotte wordt er dieper ingegaan op een dialoog over het nucleaire. We gaan na in hoeverre de respondenten een dialoog zinvol vinden en de redenen die zij geven om al dan niet een dialoog op te starten en eventueel te participeren. Een van de redenen om een dialoog op te starten, is dat er een groot verschil is tussen bijvoorbeeld experten en de bevolking in de manier waarop zij naar risico’s kijken. Experten kijken meestal naar het aantal slachtoffers om de graad van een risico te bepalen. De bevolking gebruikt hier andere maatstaven voor: potentiële ramp, bekendheid van het risico, graad van persoonlijke controle over het risico (O’Hara, 1997 Renn, 1998). Als de experten of overheden willen communiceren met de bevolking, is het nodig dat zij hier rekening


9

mee houden. Door een dialoog te organiseren, kan elke partij zijn mening en argumenten laten horen. Hierdoor zal de kloof tussen experten en de bevolking verkleinen (O’Hara, 1997).

1.4 Inleidende analyses Per hoofdstuk wordt een bepaalde doelgroep van NIRAS besproken. Doorheen het onderzoek is het nodig een aantal analyses te doen die een profiel aanmaken (profiel van mediagebruik en van kennis). Omdat bepaalde actoren slechts bestaan uit enkele respondenten, heeft het weinig zin dat er per doelgroep een profiel aangemaakt wordt. Daarom werd op voorhand een aantal profielen samengesteld door middel van latente klassenanalyse. In elk hoofdstuk zullen deze profielen dan toegepast worden op de verschillende actoren. In de eerste plaats wordt er een profiel aangemaakt van het mediagebruik van de respondenten, waarbij verschillende klassen van intensiteit van mediagebruik gecreëerd worden. Op deze manier wordt het mediagebruik compact voorgesteld en is het gemakkelijk om vergelijkingen te maken. Het model dat geschat wordt, is statistisch geen sterk model (X² = 0.0637; L² = 0.0316), maar het was het beste model dat uit de analyse kwam. De onderstaande tabel moet als volgt geïnterpreteerd worden. De respondenten in de eerste klasse hebben een zeer intensief mediagebruik. Zij lezen de krant en een tijdschrift, luisteren naar de radio en kijken televisie en ze gebruiken het Internet om informatie te zoeken. 37% van de respondenten maakt zeer intensief gebruik van verschillende media. 56% heeft een intensief mediagebruik. Ze gebruiken dezelfde media als de vorige groep, met uitzondering van het Internet. 7% van de respondenten heeft eveneens een intensief mediagebruik, maar zij kijken niet naar de televisie en gebruiken wel het Internet.

ONDERZOEKSOPZET

10

Tabel 2: latente klassenanalyse: profiel van mediagebruik Zeer intensief

Intensief: klassiek

Intensief

0.37

0.56

0.07

0.93 0.07 0.91 0.09 0.91 0.09 1.00 0.00 1.00 0.00

0.86 0.14 0.72 0.28 0.92 0.08 0.92 0.08 0.43 0.57

0.89 0.11 1.00 0.00 0.68 0.32 0.01 0.99 0.71 0.29

Latente klasse probabiliteit Krant

Ja Nee Ja Nee Ja Nee Ja Nee Ja Nee

Tijdschrift Radio Televisie Internet

Dit profiel kan nu gebruikt worden om het mediagebruik van de verschillende doelgroepen van NIRAS te onderzoeken. We kunnen al een eerste beeld geven van het mediagebruik van de doelgroepen.

Tabel 3: profiel van mediagebruik naar doelgroepen Media

Zeer intens Klassiek Intensief

90,9 4,5 4,5

Medische diensten 40,0 60,0 /

Hulpdiensten 41,7 55,6 2,8

Wetenschap

Midden-

60,3 32,4 7,4

77,8 22,2 /

veld

Politieke wereld

Nucleaire sector

53,0 44,6 2,4

77,8 22,2 /

Het zijn, niet geheel onlogisch de respondenten die in de mediawereld werken, die ook het vaakst een zeer intensief mediagebruik hebben. Voorts gebruiken ook de respondenten uit het middenveld en de nucleaire sector vele verschillende media. Iedereen heeft op zijn minst een intensief mediagebruik, wat wil zeggen dat ze minstens vier verschillende media gebruiken. In de verschillende hoofdstukken die volgen zal dit profiel gebruikt worden om doelgroepen in detail te bekijken. Om de kennis van de mediamensen op een duidelijke manier weer te geven, is het ook hier aangewezen latente klassenanalyse toe te passen. De kennis van de respondenten werd op verschillende wijzen getest. Door middel van de latente klassenanalyse kunnen deze verschillende vragen samengebundeld worden om tot een duidelijk beeld van de kennis van de respondenten te komen. Het model is een goed geschat model (X² = 0.6354; L² = 0.8497) en wordt op dezelfde manier geïnterpreteerd als het profiel van mediagebruik.


11

Tabel 4: latente klassenanalyse: profiel van kennis over het nucleaire Slecht 0.25

Gemiddeld 0.11

Goed 0.64

Juist Fout Juist Fout Juist Fout Juist Fout Juist Fout

0.73 0.27 0.97 0.03 0.19 0.81 0.01 0.99 0.56 0.44

1.00 0.00 0.61 0.39 0.45 0.55 0.67 0.33 0.88 0.12

0.71 0.29 0.99 0.01 0.50 0.50 0.92 0.08 0.61 0.39

Juist Fout

0.37 0.63

0.21 0.79

0.58 0.42

Latente klasse probabiliteit De elektriciteitssector is de belangrijkste producent van radioactief afval (Waar) Als de kerncentrales sluiten, zal er geen radioactief afval meer geproduceerd worden (Niet waar) In de landbouw worden radioactieve stoffen gebruikt (Waar) Voedsel wordt radioactief bestraald voor desinfectie van tropische bacteriën (Waar) De hoeveelheid radioactief afval dat per jaar per inwoner van België in een kerncentrale geproduceerd word, kan in een vingerhoedje (Waar) Niras staat in voor het beheer van radioactief afval (Waar)

25% van de respondenten heeft een slechte kennis over het nucleaire. Zij wisten dat de elektriciteitssector de grootste producent is van radioactief afval en dat als de kerncentrales sluiten er nog steeds radioactief afval geproduceerd zal worden. Ze wisten ook dat de hoeveelheid radioactief afval per inwoner per jaar in België in een vingerhoed past. Ze waren echter niet op de hoogte van het feit dat in de landbouw en in de voedingssector radioactieve stoffen gebruikt worden en dat NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval. 11% van de respondenten heeft een gemiddelde kennis en 64% heeft een erg goede kennis. Dit profiel kunnen we al toepassen op de verschillende doelgroepen. In de latere hoofdstukken zal er een opdeling binnen elke doelgroep gemaakt worden. Het zijn in de eerste plaats de respondenten tewerkgesteld in de nucleaire sector die een erg goede kennis hebben, net als de mensen uit het onderwijs of de academische wereld. De helft van elke doelgroep heeft een goede kennis, bij de rest is die kennis minder.

Tabel 5: Profiel van kennis naar doelgroep Media Goed Gemiddeld Slecht

50,0 / 50,0

Medische dienst Hulpdiensten Wetenschap 76,9 / 23,1

64,3 / 35,7

90,0 / 10,0

Middenveld

Politieke wereld

Nucleaire sector

50,0 16,7 33,3

65,3 4,1 30,6

100 / /

De twee profielen die aangemaakt werken over het mediagebruik en de kennis over het nucleaire vanwege de respondenten kunnen in de komende hoofdstukken toegepast worden op de

12

ONDERZOEKSOPZET

verschillende doelgroepen. In bovenstaande tabellen staan immers enkel de algemene schetsen van al de respondenten samen.

Hoofdstuk 2 De media

2.1 Inleiding In dit tweede hoofdstuk worden de media onder de loep genomen. Het gaat hier om 22 respondenten die tewerkgesteld zijn op een redactie van één van de volgende media: krant, tijdschrift, radio, televisie en persbureau. Deze respondenten zijn stuk voor stuk journalisten, uitgezonderd twee personen die eindredacteur en onderzoeker zijn. Ze werden geselecteerd op basis van de inhoud van hun werk. Het gaat hier om journalisten die werken op wetenschappelijke thema’s, zodat we ervan uit gaan dat zij min of meer betrokken zijn bij de thema’s van het milieu, het nucleaire en radioactief afval. Opvallend is dat het overwegend mannen zijn die op dit thema werken. Uit de tweede fase van het onderzoek bleek eveneens dat mannen eerder dan vrouwen deelnamen aan de enquête over het nucleaire. Mannen blijken meer betrokken te zijn bij het thema van kernenergie. De Vlaamse en Waalse respondenten zijn gelijk verdeeld. De redenen waarom deze groep onderzocht wordt, zijn divers. De resultaten van de tweede fase van het onderzoek maakten duidelijk dat de media een grote informatiebron zijn voor de bevolking. Het mediagebruik van de Belgische bevolking ligt zeer hoog. 80% van de bevolking heeft een intensief mediagebruik, wat wil zeggen dat ze naar de televisie kijken, naar de radio luisteren, een krant en een tijdschrift lezen, daarnaast ook het gemeenteblad en een organisatieblad bekijken. De helft van deze groep gebruikt ook nog het

14

DE MEDIA

Internet. Een ontzettend grote groep kan dus bereikt worden via de media. Uit die tweede fase bleek eveneens dat het goed gesteld is met de geloofwaardigheid van de media in de ogen van de bevolking. De media zijn met andere woorden een belangrijke groep om rekening mee te houden in het hele communicatieproces tussen de overheid en NIRAS enerzijds en het publiek anderzijds. Voorts zijn de media voor de bevolking de belangrijkste contactpersonen bij een nucleaire ramp. De media zijn niet enkel de belangrijkste bron van algemene informatie naar de burger toe, maar ook vooral wat betreft gegevens over het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder (Ten Berge, 1989; Weterings, 1992; van Eijndhoven, 1991; Peltu, 1988). Slechts enkele burgers komen rechtstreeks in contact met het nucleaire. Bijgevolg ontvangt de bevolking het overgrote deel van de inlichtingen via de media (Van Eijndhoven, 1991). Als grootste informatiebron naar de bevolking toe, is het in de eerste plaats van belang te weten hoe het kennisniveau van de journalisten over het nucleaire is. Indien het hier niet goed mee gesteld is, dan kan dit tot een foute berichtgeving voor de bevolking leiden. Vervolgens is het belangrijk te weten, hoe deze respondenten denken over kernenergie en alles wat bij het nucleaire komt kijken. Op deze manier kunnen bepaalde media extra ingezet worden als tussenschakel tussen de overheid of de nucleaire sector die willen informeren en de bevolking die graag extra informatie zou krijgen over het nucleaire. Uit de tweede fase bleek immers dat een grote meerderheid van de bevolking meer informatie wenste over het nucleaire. Voorts mag de invloed van de media ook niet onderschat worden. Media beïnvloeden in sterke mate de opvatting van het publiek over kernenergie (Bergmans, 2001; Van Eijndhoven, 1991; Peltu, 1988). De manier waarop gegevens geselecteerd en gepresenteerd worden in de media, speelt immers een belangrijke rol in de vorming van meningen (Peltu, 1988). Dit verschijnsel wordt ‘framing’ genoemd. De media kiezen er dan voor om de klemtoon te leggen op bepaalde thema’s en die in een betekenisveld te plaatsen. Voor het publiek is het dan eenvoudiger om de boodschap

te

evalueren

en

interpreteren.

Het

probleem

wordt

voorgesteld,

de

verantwoordelijken worden aangesteld en er worden mogelijke oplossingen gegeven. Maar ook kennis, houdingen en overtuigingen van de journalisten zelf en de organisatie waarvoor zij werken, hebben een invloed op de ‘framing’ en dus op het publiek. Daarin gaat het verder als ‘agenda-setting’. Agenda-setting is het verschijnsel waarbij de media een bepaalde klemtoon leggen op een thema. ‘Framing’ helpt de mening van het publiek te vormen (Wicks, 2001).


15

Tenslotte is de media-aandacht voor het nucleaire de laatste jaren gestegen. Als er meer over bericht wordt, zal er ook meer over gesproken worden door de bevolking. Een thema dat plots veel media-aandacht krijgt, gaat nu eenmaal over de tongen. Hierdoor zullen ook meer mensen zich een mening vormen over het nucleaire (Van der Plight, 1986). Uit heel wat onderzoek blijkt dat die publieke opinie vaak negatief beïnvloed kan worden. De berichtgeving gebeurt voornamelijk in kwalitatieve en globale termen en is vaak niet correct, waardoor het publiek zich geen goede mening kan vormen (Bergmans, 2001). Vooral de negatieve en sensationele elementen worden gecommuniceerd, waardoor ook de publieke opinie negatiever wordt (Bergmans, 2001; Lichtenberg, 1988; Kasperson, 1992; Van Eijndhoven, 1991; Weterings, 1992). Zelden worden eventuele voordelen van kernenergie of positieve gevolgen in het licht gezet (Van Eijndhoven, 1991). Ook Peltu (1988) maakt dezelfde bedenking. De media spelen een belangrijke rol in de communicatie over het nucleaire, maar het probleem is dat er vaak onwaarheden verteld worden die een aantal elementen in een verkeerd daglicht kunnen stellen. We weten allemaal dat het nieuws dat we krijgen van de media niet geheel objectief is. De journalisten en redacteurs moeten in de eerste plaats al een selectie maken van het nieuws, wat gebeurt op basis van objectieve, maar ook subjectieve criteria. En ten tweede zal elke journalist in zijn verhaal een persoonlijke touch steken. We kunnen dus enkel verwachten dat de berichtgeving zo dicht mogelijk bij de waarheid ligt. Belangrijk hierin is dan dat de kennis van deze media over het nucleaire dan onderzocht wordt, om te weten te komen waar de oorzaken van deze nuances liggen. De media kunnen immers het gat tussen de overheid, experten, NIRAS en de burger dichten, maar dan moet de informatie wel correct zijn (Kasperson, 1992). Slovic verdedigt in deze kwestie de media door te stellen dat het voor de media niet eenvoudig is alles op een correcte manier weer te geven. Journalisten werken met een deadline, ze hebben de druk van het halen van een primeur en het gaat hier om een moeilijke materie. Zelf ontbreekt vaak de expertise, waardoor ze afhankelijk zijn van de experten voor meer inlichtingen (Slovic, 2001). Omdat er steeds meer mogelijkheden zijn om de informatie bij de burger te krijgen, moeten deze verschillende kanalen ook grondig geanalyseerd worden. Vroeger kon men enkel gebruik maken van

de

geschreven

pers.

Met

de

komst

van

radio

en

televisie

werden

de

communicatiemogelijkheden stevig uitgebreid. Nu we Internet, lokale radio en televisie tot onze beschikking hebben, zijn de mogelijkheden niet meer te tellen (Ten Berge, 1989). Een nadeel

16

DE MEDIA

hiervan is dat hoe diverser de mogelijkheden zijn om te communiceren, hoe diverser het publiek wordt. Je moet dus verschillende kanalen aanspreken om het hele publiek te bereiken (Bergmans, 2001). Een voordeel van de diversheid is dat er specifieker op een bepaald deelpubliek kan ingespeeld worden, waardoor meer aan de wensen van verschillende groepen kan voldaan worden (Peltu, 1988). Daarom ook dat we in het onderzoek niet de media als een geheel onderzoeken, maar dat we dieper ingaan op de verschillende soorten media. Want elk medium heeft zijn eigen mogelijkheden en elk zijn manier van werken.

2.2 Mediagebruik Het is interessant te weten welke media de journalisten prefereren om hun informatie te zoeken. We gaan ervan uit dat zij weten, door in deze sector te vertoeven, waar de juiste en meest betrouwbare informatie te halen valt. Een vrij logisch resultaat is dat de journalisten bijna allemaal dagelijks de krant lezen. Een ruime meerderheid leest dagelijks de krant, de rest doet dit minstens enkele keren per week. Uitgezonderd één journalist lezen al de respondenten de krant tijdens de week, net niet de helft leest de krant tijdens het weekend. Op zich kan dit verwonderlijk zijn dat tijdens de week meer kranten gelezen worden, maar niet in het geval van journalisten aangezien het een onderdeel van hun job is. Er worden verschillende soorten kranten gelezen, maar in de eerste plaats zogenaamde kwaliteitskranten.

Tabel 6: Kranten (N = 22) Vlaanderen

De Morgen De Standaard FET Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad

8 6 4 3 3

Wallonië

Le Soir La Libre Belgique La Dernière Heure

9 8 3

Bij de journalisten is het niet verwonderlijk dat zij meerdere kranten per dag lezen. Van de 22 respondenten lezen vijf personen één krant, acht personen lezen twee kranten. De overige journalisten lezen drie of meerdere kranten. Dit wil zeggen dat er gemiddeld 2,9 kranten gelezen worden. Ook tijdschriften zijn populair bij de journalisten. Uitgezonderd twee persoon lezen ze één of meerdere tijdschriften. Hier vinden we opnieuw een verscheidenheid van tijdschriften. Het aantal tijdschriften dat de respondenten lezen, ligt vrij hoog: uitgezonderd één persoon, lezen al de journalisten meer dan twee tijdschriften met een gemiddelde van 3,4 tijdschriften.


17

Tabel 7: Tijdschriften (N = 22) Vlaanderen

Test Aankoop Knack Humo

7 7 5

Wallonië

Le Vif

10

Algemeen

Tv-bladen Automagazines Vrouwenbladen

10 7 5

Alle respondenten luisteren naar de radio. De meest populaire zenders zijn aan Waalse zijde ‘Radio 21’ en ‘Radio Contact’, aan Vlaamse zijde ‘Radio 1’ en ‘Studio Brussel’. Het radiojournaal wordt door 21 van de 22 respondenten beluisterd en 16 respondenten luisteren naar duidingprogramma’s. De zenders die hiervoor het meest beluisterd worden, zijn ‘Radio 1’ en ‘Radio 21’.

Tabel 8: Radiozenders voor journaal en duiding (N = 22) Journaal

Duiding

21

16

Vlaanderen

Radio 1 Radio 2 Radio 3 Studio Brussel

9 1 1 1

9 / / /

Wallonië

Radio 21 Contact Bel RTL Bruxelles Capitale RTBF La Première

11 4 3 2 1 1

7 2 1 / 1 1

De hele groep journalisten kijkt naar de televisie. Ze kijken ook allemaal naar het journaal. Hiervoor stemmen ze af op de zenders ‘Canvas’, ‘TV1’ en ‘VTM’ enerzijds en ‘RTBF’ en ‘TF1’ anderzijds. Duidingprogramma’s die door 21 respondenten bekeken worden, worden vooral bekeken op ‘Canal+’, ‘Canvas’, ‘France 2’, ‘RTBF’ en ‘TV1’.

18

DE MEDIA

Tabel 9: Televisiezenders voor journaal en duiding (N = 22) Journaal

Duiding

Algemeen

22

22

21

Vlaanderen

Canvas TV1 VTM VT4

9 9 5 3

6 8 6 /

7 5 2 /

Wallonië

RTBF TF1 France 2 France 3 RTL

13 12 11 11 10

12 5 3 / 3

10 1 8 3 3

Algemeen

Canal + Arte Regionale televisie

9 6 4

/ / /

5 / /

Bijna de volledige groep journalisten (21) gebruikt het Internet om informatie op te zoeken, dertien mensen van deze groep gebruiken websites van mediagroepen. De meest gebruikte websites zijn: ‘CNN’, ‘La Libre Belgique’, ‘BBC’, ‘De Standaard’ en ‘Le Soir’. Wanneer we een samenvattend beeld willen schetsen van het mediagebruik, dan kan dit op basis van het profiel van mediagebruik dat in het eerste hoofdstuk aangemaakt werd. Uit dit profiel blijkt het mediagebruik erg hoog te liggen, wat niet verwonderlijk is. Quasi iedereen gebruikt radio, televisie, krant, tijdschrift en het Internet als bron van informatie.

2.3 Kennis over het nucleaire We vermeldden al eerder dat ook de kennis van de journalisten over het nucleaire van belang is. Zij zijn immers de eerste informatiebron van de bevolking. Een goede kennis betekent al een stap in de richting van juist informeren. In deze paragraaf zal dan ook gepeild worden naar hun kennis over het nucleaire, maar ook naar het feit in welke mate zij NIRAS kennen en weten wat hun taken zijn. Om de kennis van de journalisten over het nucleaire te bekijken, gebruiken we het profiel dat werd aangemaakt in het eerste hoofdstuk. Het is afhankelijk van het medium waarvoor men werkt, of ze al dan niet een goede kennis hebben over het nucleaire. De kennis van de journalisten die bij een krant werken is erg goed. Bij de mensen die voor een radioredactie of een tijdschrift werken, is dit alles behalve het geval. Bij de personen die voor een televisiezender werken, is de kennis van de helft slecht en van de andere helft goed. We kunnen hieruit concluderen dat ongeveer de helft van de respondenten een goede kennis heeft en de andere helft een slechte. Net omdat het hier gaat om mediamensen die berichten verspreiden over het


19

nucleaire, is dit een belangrijk gegeven. Deze personen zouden immers foute informatie kunnen doorgeven. Aan de kennis van deze personen zou hoe dan ook gesleuteld moeten worden.

Tabel 10: Profiel van kennis over het nucleaire (N = 11)

Slecht Gemiddeld Goed

Krant

Tijdschrift

Radio

Televisie

/ / 1

1 / 2

3 / /

1 / 1

Niet enkel de kennis over het nucleaire is niet bijster goed, ook de kennis van NIRAS is maar middelmatig. Acht respondenten kennen NIRAS, maar weet niet precies waarmee ze zich bezig houden. Twaalf respondenten weten dit wel. Twee journalisten kennen NIRAS niet. Het zijn vooral de journalisten van een krant, voor een tijdschrift en voor een persbureau die beweren te weten wat NIRAS precies doet. Zij hadden dan ook al een goede algemene kennis. De respondenten weten bijna allemaal, uitgezonderd één persoon, dat NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval.

Tabel 11: Kennis over NIRAS (N = 11)

NIRAS kennen NIRAS & activiteiten kennen NIRAS niet kennen

Krant

Tijdschrift

Radio

Televisie

Persbureau

/ 1 /

/ 3 1

3 / /

1 1 /

/ 1 /

2.4 Mening Vervolgens is ook de mening van de respondenten omtrent kernenergie belangrijk. Wat betreft de mening van de respondenten over kernenergie, blijkt dat een grote groep van de respondenten zich niet echt goed beschermd voelt tegen de gevaren van kernenergie, maar toch wijzen ze de nucleaire optie niet radicaal af. Tabel 12 laat zien hoe de respondenten reageren op verschillende stellingen in verband met kernenergie.

20

DE MEDIA

Tabel 12: Mening over kernenergie (N = 22) AkNoch Niet koord akk, noch akkoord niet akk. De vermindering van het aantal kerncentrales in Europa is een goede zaak Men moet het onderzoek in de nucleaire sector verder zetten De controlemaatregelen m.b.t. radioactiviteit zijn voldoende Een nucleair ongeval zoals in Tsjernobyl kan zich ook in België voordoen De kerncentrales hebben een onherstelbare invloed op de toekomst van onze kinderen Men moet landen uit Oost-Europa helpen met het verbeteren van hun kerncentrales Ik voel me goed beschermd tegen de mogelijke risico’s in de nucleaire sector Het probleem van radioactief afval is oplosbaar Kernenergie heeft geen toekomst inzake energieproductie

4 11 4 10 2 11 7 10 13

4 / 3 2 4 / 4 5 3

14 11 15 10 16 11 11 7 6

Een overgrote meerderheid (19) is van mening dat radioactief afval een probleem is en wel omwille van de belasting voor onze toekomstige generaties, de ongezonde radioactieve straling en omdat de volksgezondheid en de veiligheid van de burgers op het spel staan. Meer dan de helft van deze mensen is er echter wel van overtuigd dat dit probleem oplosbaar is. De oplossingen die door de respondenten aangegeven worden, zijn nieuwe technieken, stoppen met kernenergie, de ondergrondse opslag tot de radioactiviteit verdwenen is en internationale oplossingen.

2.5 NIRAS Indien de journalisten goed op de hoogte zijn van de activiteiten van NIRAS, zouden zij makkelijker als eventuele contactpersonen voor de bevolking dienen. Van de personen die de activiteiten van NIRAS kennen (12), kunnen slechts twee de taken van de instelling evalueren. Dit zijn enerzijds een persoon die op een tijdschriftredactie werkt en anderzijds een persoon die voor een televisiezender werkt. Zij beoordelen de taken van NIRAS (heel) positief, NIRAS boezemt volgens hen immers vertrouwen in, ze werken zorgvuldig en hebben ervaren en bekwaam personeel in dienst. Negen respondenten hebben een zicht op de communicatie vanwege NIRAS. Het gaat om mensen die werken voor een tijdschrift, voor een televisiezender en voor een persbureau. De communicatie wordt over het algemeen redelijk positief onthaald. Volgens de journalisten communiceert NIRAS regelmatig, open, met de juiste middelen, grondig en over de juiste thema’s. Toch vinden de respondenten dat er over een aantal thema’s meer moet gecommuniceerd worden. Deze thema’s zijn terug te vinden in Tabel 13. De kanalen die hiervoor ingeschakeld moeten worden, zijn in de eerste plaats het Internet en e-mail. Ook het houden van congressen en persoonlijke contacten moeten ervoor zorgen dat de informatie beter verspreid wordt.


21

Tabel 13: Thema’s waarover meer gecommuniceerd moet worden (N = 10) Bergen van radioactief afval Aantonen hoe NIRAS veiligheid garandeert Beheer van radioactief afval Huidige resultaten van berging van radioactief afval Transport radioactief afval

8 6 6 4 3

Negen respondenten werken samen met NIRAS. Deze samenwerking wordt niet altijd even positief onthaald. Een van deze journalisten vindt de samenwerking slecht, drie vinden het goed en vijf beoordelen de samenwerking noch goed, noch slecht. Van degenen die niet samenwerken, zou de helft wel willen samenwerken met NIRAS en dit om meer informatie te ontvangen die ze op hun beurt kunnen verspreiden. Een reden om niet samen te werken is omdat het niet de bevoegdheid is van de respondenten.

2.6 Communicatie en informatie Vervolgens wordt ingegaan op de manier waarop de journalisten zelf hun informatie zoeken, welke bronnen zij hiervoor gebruiken, of zij zelf informatie verspreiden, hoe zij dat doen, langs welke kanalen en aan wie. Voor welke onderwerpen zij interesse hebben, hoe vaak zij zelf informatie zoeken en of zij meer informatie willen. Zo worden twee elementen over informatie en communicatie duidelijk. Enerzijds wordt duidelijk welke respondenten geïnteresseerd zijn in bepaalde onderwerpen. Hierdoor worden de potentiële informatiedragers bekend. Anderzijds wordt het duidelijk wie reeds een tussenschakel is tussen de overheid en de nucleaire sector enerzijds en de bevolking anderzijds. Dit wordt onderzocht aan de hand van welke bronnen de journalisten gebruiken, of zij al dan niet in aanraking komen met het nucleaire en of zij informatie verspreiden: hoe zij dat doen, over welke thema’s en aan wie. Een laatste element dat we kunnen onderzoeken, zijn de eventuele verschillen tussen de journalisten zelf en hun organisatie met betrekking tot hun interesse en of ze al dan niet in aanraking komen met het nucleaire. Want als enkel de respondenten in aanraking komen met het nucleaire en niet de organisatie waarvoor zij werken, dan kan dat problemen met zich meebrengen. Wanneer deze respondent wegvalt uit de redactie, is er niemand meer die in contact komt met het nucleaire en verliest NIRAS zijn (eventuele) contactpersoon. Eerst wordt de interesse onder de loep genomen. Journalisten van een tijdschrift, een radio- of televisiezender, hebben interesse voor onderwerpen in verband met het milieu en het nucleaire. Deze interesse kan variëren afhankelijk van de actualiteit. Voorts zijn ze eveneens geïnteresseerd

22

DE MEDIA

in de opslag en berging van radioactief afval en de gevolgen ervan op de volksgezondheid. Het zijn ook deze personen die regelmatig op zoek gaan naar inlichtingen over het milieu en het nucleaire. Zij gaan bijna wekelijks op zoek naar informatie hierover in het kader van hun werk. Journalisten van kranten zoeken er opvallend minder informatie over. Niet enkel hebben deze journalisten interesse in bepaalde onderwerpen, er zijn er ook een aantal die nog extra informatie zouden willen ontvangen. Het gaat hier voornamelijk om journalisten van de radio en de persbureaus. De helft van de journalisten van de tijdschriften en televisie willen nog meer geïnformeerd worden. Het is vooral afhankelijk van de actualiteit of zij al dan niet inlichtingen willen. Het is voor hen gemakkelijk de gegevens te ontvangen via e-mail, het Internet, perscommuniqués en wetenschappelijke papers die afkomstig zijn van NIRAS, bevoegde instanties en de overheid. Samengevat blijkt dat de journalisten die interesse hebben voor het nucleaire, hier nu al vaker informatie over opzoeken. En het zijn dezelfde mensen die ook nog meer informatie wensen te ontvangen. Naast de interesse wordt ook de positie bekeken die de media bekleden in de communicatiestroom over het nucleaire, meestal tussen NIRAS en de overheid enerzijds en de bevolking anderzijds. Dit zal gebeuren door na te gaan waar de journalisten hun informatie halen, of zij in aanraking komen met het nucleaire en of zij nu al informatie verspreiden of eventueel willen verspreiden, over welke thema’s dit gaat, welke kanalen zij hiervoor gebruiken en aan wie zij informatie geven. De journalisten gebruiken erg veel verschillende bronnen om aan hun gegevens te geraken. Voor informatie over het milieu gebruiken ze bronnen die ze niet gebruiken in hun dagdagelijks werk zoals e-mail, Internet, perscommuniqués en personen. Ook als zij op zoek zijn naar gegevens over het nucleaire gebruiken ze dezelfde bronnen. Wanneer men snel informatie nodig heeft, dan worden het Internet, perscommuniqués en personen ingeschakeld. De personen die gecontacteerd worden, zijn mensen van een persdienst, van de federale overheid, van milieuorganisaties, professoren en specialisten uit de nucleaire sector. Het gaat hier dan over mensen van NIRAS, SCK of Belgoprocess. De websites die geraadpleegd worden, zijn zoekrobotten, perswebsites, websites met betrekking tot de wetenschap, overheidssites en sites van de nucleaire sector zelf (SCK, NIRAS, Belgoprocess). Als er een nucleaire ramp zou plaatsvinden zou de helft van de respondenten hulpdiensten, zoals brandweer, politie en de dienst 100 contacteren. Ook de gemeentelijke en federale overheid zouden geraadpleegd worden, naast de civiele bescherming. De journalisten van televisie zoeken niet enkel zelf naar thema’s


23

over het nucleaire, ze komen er ook mee in aanraking bij de uitoefening van hun werk en dit op het vlak van het toekijken op de milieuvriendelijkheid van de nucleaire sector, op het vlak van controle van de volksgezondheid en op het vlak van informatieverstrekking. Journalisten van kranten komen nu niet in aanraking met het nucleaire, maar zouden dit wel willen om op die manier meer informatie te kunnen doorspelen aan hun lezers. Wanneer we wat dieper ingaan op het verspreiden van informatie over deze thema’s, dan blijkt dat de media dit redelijk vaak doen. Over milieu verspreiden journalisten van tijdschriften, televisie en persbureaus allemaal informatie. De thema’s waarover zij schrijven, zijn sterk afhankelijk van de actualiteit. Andere veel voorkomende thema’s zijn lawaaihinder, huishoudelijk en industrieel afval, onveilig voedsel en de opwarming van het klimaat. Zij schrijven natuurlijk voor hun eigen medium en hun artikels worden op het Internet geplaatst. Dezelfde journalisten schrijven eveneens artikels over het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. Ook hier is dat sterk afhankelijk van de actualiteit, maar er wordt ook geschreven over het nucleaire in de geneeskunde, gevolgen van radioactief afval op de gezondheid, over het beheer van radioactief afval en de risico’s die hierbij gepaard gaan. Kranten en persbureaus gebruiken het minst aantal verschillende bronnen, journalisten van tijdschriften, radio en televisie gebruiken een aantal verschillende bronnen. De journalisten vinden het belangrijk om in de eerste plaats de bevolking te informeren over radioactief afval. En tenslotte moeten de collega’s op de hoogte gehouden worden. Vooral de journalisten die op een krantenredactie werken, verspreiden nu nog weinig over het nucleaire, maar ze zijn wel bereid dit te doen in de toekomst. Tenslotte kan er nog even stil gestaan worden bij de eventuele verschillen tussen de journalisten zelf en de redactie waarop zij werken, omdat het voor NIRAS van belang is te weten of enkel de respondenten in aanraking komt met het nucleaire en er interesse voor heeft, of ook de organisatie. Als de hele organisatie interesse heeft of ermee in aanraking komt, is dat een positief resultaat. Zes redacties komen zelf ook in aanraking met het nucleaire. Als deze respondenten wegvallen uit de organisatie, is het contact met het nucleaire niet verbroken. Eveneens een positief resultaat is de interesse in het nucleaire en radioactief afval. In de meeste gevallen zijn naast de journalisten zelf ook andere personen op de redactie geïnteresseerd in het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. Als de journalisten zelf niet geïnteresseerd zijn, dan zijn de organisaties dat ook niet. En tenslotte verspreiden de media waarvoor de journalisten werken uiteraard zelf al informatie. Dus naast de journalisten zijn er nog andere personen die zich met dit thema bezighouden. Voor wat betreft de media is het goed gesteld met de interesse en

24

DE MEDIA

verspreiding van informatie over het nucleaire. Naast de respondenten zelf, zijn er nog anderen die er zich mee bezig houden.

2.7 Dialoog Alle respondenten zijn ervan overtuigd dat een dialoog erg belangrijk is, omdat de bevolking het recht heeft op informatie. Ze menen ook dat als de bevolking beter en objectiever ingelicht wordt, er minder angst zal zijn voor radioactief afval. Wie betrokken moet worden, daar is men het niet over eens. Men kon hier verschillende instanties voor opgeven. Tabel 14 geeft hiervan de resultaten.

Tabel 14: Deelnemers van de dialoog (N = 22) Wetenschapper Minister Parlementair Journalist Specialist Directie Brandweercommandant Arts Research en development Lid bestendige deputatie Financieel en economisch beleid Burgemeester Politiecommandant Projectbeheerder

16 16 15 14 13 11 9 8 8 6 6 6 6 6

Bijna iedereen zou zelf willen participeren aan de dialoog. Ze vinden zichzelf een goed communicatiekanaal, maar ze zijn ook betrokken en beschikken over de nodige kennis. Degenen die niet zelf willen deelnemen, doen dit omdat ze het liever overlaten aan deskundigen of omdat ze er niets mee te maken hebben. Degenen die graag zouden participeren, zijn journalisten van een krant, een radiozender of een persbureau.

2.8 Kwalitatieve benadering In de inleiding vermeldden we reeds dat in de steekproef slechts 22 respondenten zitten die tewerkgesteld zijn bij de media. Het gaat hier weliswaar om een kleine groep, maar het zijn wel de mensen die specifiek met het thema bezig zijn. Omwille van de omvang van de groep, leent deze zich tot een kwalitatieve benadering. We moeten hier wel benadrukken dat een dergelijke analyse de diepere samenhang tussen de variabelen weergeeft. Er is dan geen veralgemening naar de hele


25

groep respondenten, laat staan naar al de Belgische journalisten. Uit de groep werden twee respondenten gekozen die van naderbij bekeken worden. We hebben gekozen voor twee respondenten die verschillen op een aantal vlakken: de eerste respondent is een journalist die voor de geschreven pers werkt en voorstander is van kernenergie. De tweede respondent is een redacteur op een audiovisueel medium en hij is eerder tegenstander van kernenergie. Het zijn beide mannen die werken voor een Nederlandstalig medium. We zullen hun verhaal achtereenvolgens vertellen, te beginnen bij de journalist van een krant. Deze journalist heeft een intensief mediagebruik. Hij leest elke dag van de week een krant, leest geen tijdschrift, maar luistert dan wel weer naar de radio en kijkt naar de televisie. Zijn radio staat afgestemd op ‘Radio 1’ en voor het nieuws en duiding op ‘Radio 2’. ‘TV1’ en ‘VTM’ zijn de televisiezenders waarnaar hij kijkt, ook voor het journaal. Tenslotte gebruikt hij het Internet om zich te informeren, maar hij surft niet op nieuwswebsites. Als hij research doet in functie van zijn job, dan leest hij vooral wetenschappelijke papers. Indien hij snel informatie nodig heeft, dan zijn het wetenschappelijke websites die geraadpleegd worden. Wanneer hij zelf informatie verspreidt, dan is dat via een eigen interne publicatie en de pr-dienst. Tijdens zijn werk wordt hij zelden geconfronteerd met informatie over het milieu, slechts enkele keren per jaar moet hij hierover informatie opzoeken. Hij gebruikt hier geen specifieke bronnen voor. Wel heeft hij interesse in enkele onderwerpen over het milieu: energie en het leefmilieu. De krant waarvoor hij werkt, heeft hier echter geen interesse voor. Aangezien hij zelf zelden in contact komt met milieuaangelegenheden, verspreidt noch hijzelf, noch zijn krant informatie hierover. Ook met betrekking tot informatie over het nucleaire is er een gelijkaardige situatie. Noch hijzelf, noch de organisatie komt in aanraking met het nucleaire. Ze zouden wel graag betrokken worden, om zo informatie over dit thema te kunnen verspreiden. Buiten de journalist is er niemand op de redactie die zich hiermee bezig houdt. Het is slechts enkele keren per jaar nodig dat hij informatie over dit onderwerp moet opzoeken. Hij gebruikt hier dan ook geen specifieke bronnen voor. Hij heeft er ook zelf geen interesse in, evenmin als de organisatie. En waarschijnlijk omwille van het gebrek aan interesse en contact met het thema, verspreiden ze zelf ook geen informatie over het nucleaire. Wanneer we dan het dossier van radioactief afval bekijken, dan blijkt dat de journalist hier nooit informatie over zoekt. Zelf verspreiden ze dan ook geen informatie hierover, noch de

26

DE MEDIA

journalist, nog iemand anders binnen de redactie. Wel zijn ze bereid informatie te verspreiden als ze hierover zouden beschikken en dit via e-mail aan de bevolking. Uit de resultaten van fase 2 van het onderzoek bleek dat mensen met een goede kennis over het nucleaire meer kans hebben om voorstander te zijn van kernenergie. Ook hier is dat het geval. De journalist in kwestie is een duidelijke voorstander van de nucleaire optie en ziet hij het radioactief afval niet als een probleem. De oplossing is volgens hem de ondergrondse opslag van het afval tot de radioactiviteit verdwenen is. Verder heeft hij een erg goede kennis, zowel van het nucleaire als van NIRAS. Hij kent zowel de instelling als haar activiteiten. Toch is hij niet in staat de taken van NIRAS te evalueren, maar hij heeft wel een zicht op de communicatie. Hij is van mening dat NIRAS meer zou moeten communiceren over het beheer van radioactief afval, de berging, de resultaten die men nu al geboekt heeft met de berging en hij vindt dat NIRAS moet aantonen hoe ze de veiligheid van de Belgische bevolking garandeert. Ze zouden dit moeten doen via boeken, het Internet en wetenschappelijke papers. Hoewel hij NIRAS vrij goed kent, werkt hij er niet mee samen en heeft hier ook geen behoefte aan omdat het zijn bevoegdheid niet is. Wat betreft deze journalist kunnen we besluiten dat hij een goede kennis heeft over het nucleaire en er een uitgesproken mening over heeft. Maar hij komt bij de uitvoering van zijn job zelden tot nooit in aanraking met het nucleaire: hij zoekt er zelden gegevens over en verspreidt ook geen informatie. Hij is wel bereid dit in de toekomst te doen, op voorwaarde dat hij zelf ook meer informatie ontvangt. De tweede respondent die we van dichterbij bekijken, is een redacteur die werkt voor de nieuwsredactie van een radiozender. Hij leest elke dag een heel aantal verschillende kranten, wat als redacteur niet zo verwonderlijk is. Hij leest kranten van verschillende strekkingen: ‘Het Belang van Limburg’, ‘Gazet van Antwerpen’, ‘Het Laatste Nieuws’, ‘Het Nieuwsblad’, ‘Het Volk’, ‘De Morgen’ en ‘De Standaard’. Verder leest hij ook enkele tijdschriften: ‘Humo’, ‘Knack’ en lifestyle en modemagazines. Hij luistert eveneens naar verschillende radiozenders: ‘Radio 1’, ‘Radio Donna’ en ‘Studio Brussel’. Om op de hoogte te blijven van het nieuws en de duiding luistert hij naar ‘Radio 1’. Als hij naar de televisie kijkt, kan dat ook naar verschillende zenders zijn: ‘Canvas’, ‘TV1’, ‘VTM’ en ‘Vitaya’. Voor het journaal stemt hij af op ‘TV1’ en ‘VTM’, voor duiding is dat ‘Canvas’. Net zoals de meeste journalisten raadpleegt hij het Internet om informatie op te zoeken. De nieuwswebsites die hij hiervoor gebruikt, zijn die van de ‘Financieel-economische Tijd’, van


27

‘De Standaard’ en de ‘VRT’. Voor wat betreft het mediagebruik kunnen we concluderen dat hij een erg intensief mediagebruik heeft. Wanneer hij informatie voor het werk nodig heeft, raadpleegt hij kranten, een archief of het Internet. Voorts haalt hij informatie van congressen en persconferenties. Wanneer hij snel informatie nodig heeft, dan worden vooral het Internet (zoekrobotten) en mensen van de federale overheid geraadpleegd. Zelf verspreidt hij informatie via een website naar de bevolking toe. Wat betreft milieuaangelegenheden blijkt dat hij wekelijks op zoek gaat naar informatie over het milieu. Hiervoor gebruikt hij het Internet. Zelf heeft hij interesse voor luchtvervuiling en onveilig

voedsel.

Op

de

redactie

heeft,

buiten

hem,

niemand

interesse

voor

milieuaangelegenheden. Zelf verspreiden noch hijzelf, noch de redactie informatie over het milieu. Wekelijks gaat hij ook op zoek naar informatie over het nucleaire, hiervoor gebruikt hij dezelfde bronnen als voor informatie over het milieu. Noch de redactie, noch hijzelf komen in aanraking met het nucleaire en de organisatie heeft er ook helemaal geen interesse voor, de journalist daarentegen wel. Hij is vooral geïnteresseerd in de gevolgen van radioactief afval op de gezondheid en het transport van radioactief afval. Maar ook deze redactie verspreidt zelf geen informatie over het nucleaire. Wanneer dieper wordt ingegaan op het nucleaire en we bekijken radioactief afval, dan krijgen we hetzelfde beeld als bij het nucleaire: hij gaat wekelijks op zoek naar informatie hierover, hijzelf heeft interesse in de berging en de opslag van radioactief afval en het transport ervan. De redactie heeft helemaal geen interesse in het onderwerp. Zelf verspreiden ze er dus ook geen informatie over. Wel zouden ze graag meer informatie ontvangen over het thema, om het dan te kunnen doorgeven aan de bevolking. Ze zouden graag meer informatie krijgen over het beheer, de berging en het transport van radioactief afval. Deze informatie moet van bevoegde instanties komen die deze informatie op het Internet plaatsen. Deze redacteur is eerder tegen kernenergie en vindt radioactief afval een serieus probleem vooral omwille van de belasting van toekomstige generaties en de risico’s voor de volksgezondheid. Hij weet niet of het probleem oplosbaar is, maar volgens hem kunnen enkel nieuwe technieken soelaas brengen. Ook hier zien we dat kennis en mening samenhangen. Hij heeft, als tegenstander, een eerder gemiddelde kennis. Hij kent NIRAS, maar heeft er geen idee van wat ze precies doen. En hoewel ze er nu niet mee samenwerken, zouden ze het wel willen, omdat ze op die manier een schakel kunnen vormen in de informatieverstrekking. We kunnen besluiten dat hoewel deze redacteur nog regelmatig op zoek gaat naar informatie over het nucleaire, hij slechts een gemiddelde kennis heeft en tegenstander is van kernenergie. Een positieve noot is dat hij wel

28

DE MEDIA

graag meer informatie zou ontvangen. Enerzijds zal zijn kennis dan verbeteren en anderzijds is hij dan wel bereid informatie te verspreiden.

2.9 Besluit In Figuur 1 worden de belangrijkste resultaten van de verschillende media visueel voorgesteld door een multiple correspondentieanalyse. Hieruit blijkt dat de verschillende media ver uit elkaar liggen en dat er dus duidelijke verschillen vast te stellen zijn. De journalisten van een tijdschrift of de televisie vallen op. Zij zoeken vaak inlichtingen op over het nucleaire en verspreiden ook nu al informatie over dit onderwerp. Met de journalisten van kranten is het minder goed gesteld. Zij zoeken en verspreiden geen informatie over het nucleaire. Misschien zijn deze verschillen te wijten aan de tijd die de journalisten hebben om te werken aan een thema. Journalisten van tijdschriften en duidingprogramma’s op de televisie hebben doorgaans meer tijd om informatie op te zoeken dan journalisten van de radio en krant. Op een krantenredactie is de tijdsdruk groter. We kunnen besluiten dat als de media de belangrijkste bron van informatie voor de bevolking zijn, het logisch is dat de media een tussenschakel vormen tussen NIRAS en de bevolking. Maar als zij informatie verspreiden over het nucleaire, dan is een verbetering van hun kennis aangewezen. Momenteel is die kennis niet bij iedereen optimaal, waardoor het gevaar bestaat dat zij de ingewikkelde materie fout interpreteren en op hun beurt de inlichtingen niet geheel correct doorspelen naar hun mediagebruikers. Ook over NIRAS is weinig geweten in de mediakringen. Een positieve noot is wel dat velen van hen interesse hebben voor thema’s over het nucleaire en dat ze er graag meer informatie over zouden willen ontvangen. Ze vormen ook nu al het grootste communicatiekanaal voor NIRAS. De meesten schrijven al eens over het nucleaire. Dus indien de kennis verbetert, zijn zij een optimaal communicatiemiddel.


29

Figuur 1: Homogeniteitsanalyse van media, hoe vaak informatie over het nucleaire zoeken, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, nu informatie verspreiden en informatie willen verspreiden. 2

ja 1

ja

Media nooit krant nee

0

slecht

soms Hoe vaak info zoeken

radio goed

Kennis

ja

Eigenwaarde: 0,333

gemiddeld nee -1

nee

Meer info wensen?

tv

Info willen verspreiden

tijdschrift

Nu info verspreiden

vaak

-2 -2

-1

Eigenwaarde: 0,413

0

1

2

3

Hoofdstuk 3 De medische sector

3.1 Inleiding Een tweede actor rond NIRAS zijn de medische diensten. 30 artsen, 30 apothekers en 15 specialisten werden bij het onderzoek betrokken, overwegend mannen. 64% (48) van de respondenten zijn mannen 1. Verder is er een kleine meerderheid (56%) van Nederlandstalige respondenten. De medische sector komt mogelijk in contact met het nucleaire. Artsen en specialisten komen in contact met het nucleaire door onder andere het maken van röntgenfoto’s en bij bestraling van patiënten. Een aantal apothekers komen bijvoorbeeld via de verdeling van jodiumtabletten in aanraking met het nucleaire. In april 2002 kregen twee miljoen Belgen die in een nucleair gebied woonden de mogelijkheid om bij de apotheker jodiumtabletten te gaan halen. Deze tabletten moeten de burger beschermen bij een nucleaire ramp. Meer dan de helft van de doelgroep is toen jodiumtabletten gaan halen. Wanneer nu de burger naar de apotheker stapt voor zijn voorraad jodiumtabletten, dan is het niet ondenkbaar dat zij hierover meer informatie wenst. Uit de tweede fase van het onderzoek bleek dat de bevolking in geval van een milieu- of nucleaire ramp ook de medische diensten als eerste zouden contacteren om meer informatie te krijgen over wat er 1

Het is opvallend dat de mannen in deze sector in de meerderheid zijn. Het is immers een sector die een sterke feminisering aan het ondergaan is, zeker bij de apothekers. Artsen en vooral de specialisten zijn echter nog steeds overwegend mannen.

32

DE MEDISCHE SECTOR

gebeurd is en wat men in zo een geval moet doen. Maar liefst 77,5% van de bevolking zou met de medische sector contact nemen. Hierbij komt ook nog eens dat deze sector door de bevolking erg geloofwaardig geacht wordt, waardoor het een ideaal communicatiekanaal wordt om de burgers in te lichten over het nucleaire. Ook omwille hiervan werd deze groep opgenomen in het onderzoek. Tenslotte nemen die artsen en apothekers een bepaalde plaats in in het leven van de bevolking. Vaak zijn mensen uit de medische sector, en dan vooral artsen, vertrouwenspersonen, die men niet enkel contacteert om puur medische redenen. Ook hier is dan de arts een aangewezen persoon om patiënten in te lichten.

3.2 Mediagebruik In tegenstelling tot de respondenten die in de media tewerkgesteld zijn, wordt in de medische sector minder de krant gelezen. 60% leest elke dag de krant. 12% doet dit enkele dagen per week. En 14,7% leest nooit de krant. Van de personen die een krant lezen leest 92% die tijdens de week en 73,4% tijdens het weekend. Aan Waalse zijde worden vooral ‘Le Soir’, ‘La Libre Belgique’ en ‘La Meuse’ gelezen. Aan Vlaamse zijde zijn dit ‘De Standaard’ en ‘Het Nieuwsblad’. Er worden gemiddeld 1,3 kranten gelezen. Dit wil zeggen dat een ruime meerderheid één krant leest, enkele personen lezen er meerdere. Bijna iedereen leest een tijdschrift. De tijdschriften die gelezen worden, zijn enerzijds nieuws –en actualiteitsmagazines, zoals ‘Knack’ in Vlaanderen en zijn Franstalige tegenhanger ‘Le Vif’ in Wallonië. Anderzijds worden er ontspanningstijdschriften gelezen zoals vrouwen- en televisiebladen. Er worden door de respondenten meer verschillende tijdschriften gelezen dan kranten. Gemiddeld worden er 2,3 tijdschriften gelezen. Ook de radio is een erg populair medium. 96% luistert naar de radio. 76,4% luistert naar het radiojournaal, vooral dan op ‘Radio 1’ en ‘Radio 2’ in Vlaanderen en ‘Bel RTL’ in Wallonië. 29,2% van de respondenten luistert ook naar duidingprogramma’s op de radio.


33


Duiding

Vlaanderen

Radio 1 Radio Donna Radio 2 Radio 3 Studio Brussel

19 18 15 10 8

25 7 14 3 3

48 / 3 / /

Wallonië

Bel RTL RTBF La Première

10 6 5

10 5 5

3 7 3

3

/

/

Nooit

De televisie is, niet verwonderlijk, erg geliefd. De zenders waarnaar gekeken wordt, variëren sterk. Het journaal op televisie is een veelbekeken programma, duidingprogramma’s zijn dat een beetje minder.


Duiding

Vlaanderen

Canvas TV1 VTM VT4 Kanaal 2

31 28 11 8 4

10 29 8 / /

28 16 6 / /

Wallonië

TF1 RTBF France 2 France 3 RTL Club RTL

30 30 22 19 15 8

17 29 2 2 6 /

19 18 10 4 6 /

6

/

/

Nooit

In de medische sector wordt het Internet beduidend minder gebruikt om informatie op te zoeken. Net niet de helft (49,3%) maakt gebruik van dit medium. Van deze respondenten raadpleegt 40,5% (15) websites van media. Deze websites zijn voornamelijk ‘De Standaard’, ‘Le Soir’, ‘TF1’, ‘Het Belang van Limburg’ en ‘CNN’.

34

DE MEDISCHE SECTOR

Tabel 17: Profiel van mediagebruik naar medische diensten (N = 75)

Zeer intensief Intensief: klassiek Intensief

Arts

Apotheker

Specialist

11 22 /

11 22 /

9 6 /

Op basis van deze informatie, kan een profiel opgemaakt worden van de intensiteit van het gebruik. Het mediagebruik van de specialisten is het meest intensief, dat van de artsen en apotheker is eerder klassiek. Ze gebruiken het Internet minder.

3.3 Kennis over het nucleaire De kennis over het nucleaire is bij de meeste apothekers en de specialisten goed. Bij de artsen heeft een kleine meerderheid een goede kennis, de anderen hebben een slechte kennis.

Tabel 18: Profiel van kennis over het nucleaire naar medische diensten (N = 75)


Arts

Apotheker

Specialist

13 / 17

4 / 26

2 / 13

De respondenten zijn van mening dat naast NIRAS ook een internationale instelling mee het radioactief afval moet beheren, omdat radioactief afval een internationaal probleem is. Een wetenschappelijke instelling, de producenten en de Belgische overheid zouden hierbij betrokken moeten worden. In tegenstelling tot de journalisten kent meer dan de helft van artsen en apothekers NIRAS niet. Ook nu zijn het de specialisten die het beste op de hoogte zijn.

Tabel 19: Kennis over Niras (N = 75)


Arts

Apotheker

Specialist

8 4 18

7 4 19

6 5 4

Een meerderheid van degenen die NIRAS kennen, weten ook dat de instelling instaat voor het beheer van radioactief afval.


35

3.4 Mening Uit het onderzoek naar de mening over kernenergie en de veiligheid ervan, kwamen twee resultaten aan het licht. Qua veiligheid zijn de respondenten het absoluut niet eens. Een meerderheid is van mening dat de controlemaatregelen in de nucleaire sector voldoende zijn, maar toch zijn er ook heel wat respondenten die denken dat een ongeval zoals in Tsjernobyl hier mogelijk is. Ze zijn doorgaans wel voorstander van de nucleaire optie. Tabel 20 geeft de meningen weer over stellingen in verband met kernenergie.

Tabel 20: Mening over kernenergie (N = 75)

De vermindering van het aantal kerncentrales in Europa is een goede zaak Men moet het onderzoek in de nucleaire sector verder zetten De controlemaatregelen m.b.t. radioactiviteit zijn voldoende Een nucleair ongeval zoals in Tsjernobyl kan zich ook in België voordoen De kerncentrales hebben een onherstelbare invloed op de toekomst van onze kinderen Men moet landen uit Oost-Europa helpen met het verbeteren van hun kerncentrales Ik voel me goed beschermd tegen de mogelijke risico’s in de nucleaire sector Het probleem van radioactief afval is oplosbaar Kernenergie heeft geen toekomst inzake energieproductie

Akkoord

Noch akk, noch niet akk.

Niet akkoord

32,0

23,0

45,0

55,0 44,0 44,0

7,0 29,0 11,0

38,0 27,0 45,0

35,0

10,0

55,0

51,0

5,0

44,0

44,0

12,0

44,0

37,0 33,0

23,0 27,0

40,0 40,0

93,3 % van de respondenten vindt dat radioactief afval een probleem is. Het zijn vooral de artsen en de apothekers die deze mening zijn toegedaan. Het gebrek aan oplossingen op lange termijn, de belasting van de toekomstige generaties, de vervuiling van het milieu, het gevaar voor de volksgezondheid, de veiligheid van de burgers en de schadelijke radioactieve straling zijn de grootste knelpunten. De helft van deze mensen ziet de toekomst wel rooskleurig in en denkt dat dit probleem oplosbaar is als er nieuwe technieken ontwikkeld worden of als men kiest voor ondergrondse opslag tot de radioactiviteit verdwenen is.

3.5 NIRAS Van de mensen die NIRAS kennen, zijn er slechts enkelen (5) die vinden dat zij de instelling voldoende te kennen om de taken te kunnen evalueren. De artsen en apothekers die NIRAS kennen, beoordelen de uitvoering van de taken heel goed. Eén specialist is deze mening eveneens

36

DE MEDISCHE SECTOR

toegedaan, de overige twee beoordelen ze als goed. NIRAS boezemt volgens hen vertrouwen in, ze werken zorgvuldig met ervaren en bekwaam personeel. Ook de communicatie werd positief geëvalueerd door de mensen die NIRAS voldoende kennen. Er wordt, volgens hen, regelmatig door NIRAS gecommuniceerd, op een erg open manier. Voorts krijgt men informatie wanneer het nodig is en deze informatie is dan grondig voorbereid. Tenslotte vinden ze dat er met de juiste middelen over de juiste thema’s gecommuniceerd wordt. Als NIRAS meer zou moeten communiceren, dan zou dat zijn over verschillende types radioactief afval en hun kenmerken, over het beheer en de berging ervan en over de plannen voor radioactief afval op lange termijn. Deze communicatie zou moeten gebeuren via boeken, congressen, kranten, brochures, Internet, radio en televisie. Een derde van hen die NIRAS goed kennen, werkt er ook mee samen. Het zijn vooral artsen en specialisten die in de uitoefening van hun beroep in aanraking komen met de instelling. Apothekers werken er doorgaans niet mee samen. De samenwerking wordt goed tot heel goed geëvalueerd. NIRAS geeft blijkbaar duidelijke informatie en hanteert een vlotte communicatiestrategie. Van de personen die niet samenwerken, ziet slechts één persoon een samenwerking zitten en dit om meer informatie te ontvangen en dus te kunnen verspreiden. De anderen willen niet samenwerken zijn omdat het niet op hun agenda staat of omdat het niet tot hun bevoegdheid behoort.

3.6 Communicatie en informatie De communicatiestromen van de medische sector zijn de meest belangrijke elementen die onderzocht worden. De mogelijke tussenschakels in de communicatie tussen overheid en NIRAS enerzijds en de bevolking anderzijds worden onderzocht aan de hand van hoe vaak deze mensen op zoek gaan naar informatie over het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. De interesse in het nucleaire en radioactief afval is een tweede parameter en tenslotte wordt de vraag naar meer informatie over het nucleaire onderzocht. De huidige tussenschakels worden geanalyseerd aan de hand van de bronnen die zij gebruiken om informatie op te zoeken, hoe zij in aanraking komen met het nucleaire en radioactief afval, of zij informatie nu verspreiden of dit willen doen op termijn. Dit laatste wordt onderzocht aan de hand van de thema’s waarover zij informeren, de kanalen die zij hiervoor ter beschikking hebben en de doelgroepen naar wie zij communiceren. Tenslotte wordt even stil gestaan bij de eventuele verschillen tussen de respondenten zelf en de organisatie waarvoor zij mogelijk werken. Bij deze respondenten is het niet vanzelfsprekend dat zij voor een organisatie werken. De meeste artsen en apothekers werken op zelfstandige basis. De specialisten daarentegen zijn meestal verbonden aan een ziekenhuis. Belangrijk om weten is of er


37

naast de respondenten zelf nog personen in het ziekenhuis zijn die interesse hebben voor het nucleaire, ermee in aanraking komen of erover verspreiden. Interesse voor diverse milieuthema’s is er voldoende. In het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder, zijn de mensen in de medische sector al heel wat minder geïnteresseerd. Zelden wordt hierover informatie opgezocht. Als het over het milieu gaat, dan is het voornamelijk luchtverontreiniging dat erg in trek is, maar het is vooral afhankelijk van de actualiteit. De ziekenhuizen waaraan de specialisten verbonden zijn, hebben interesse in bepaalde onderwerpen van het milieu. De onderwerpen waarin de organisaties geïnteresseerd zijn, gaan over het (beheer van) radioactief afval, over radioactieve besmetting, tot water- en luchtverontreiniging. Als er al interesse is voor het nucleaire, dan is dat vooral voor thema’s die gerelateerd zijn aan gezondheid (informatie die beroepshalve van belang is), de gevolgen van radioactief afval op de volksgezondheid en veiligheid. De ziekenhuizen hebben een breder interesseveld: berging van radioactief afval, de controle over het beheer, de gevolgen van radioactief afval op de gezondheid, de opslag van radioactief afval, de risico’s en het transport van radioactief afval. Hoewel slechts enkelen informatie zoeken over het nucleaire, zou bijna de helft (46,7%) er graag meer over weten. De apothekers (20) zijn hier de koplopers, gevolgd door de artsen (12) en de specialisten (3). Zij worden graag meer geïnformeerd over onderzoek op het vlak van gezondheid en de gevolgen van radioactief afval hierop en dit via gepersonaliseerde informatie, wetenschappelijke papers, e-mail en brochures. Ze verwachten dat deze informatie van de overheid, veiligheids- en hulpdiensten, de bevoegde instanties, wetenschappers en universiteiten komt. Wanneer we deze drie elementen samen bekijken, dan blijkt dat de respondenten die meer inlichtingen wensen ook meer interesse hebben voor het nucleaire, maar zij moeten er niet noodzakelijk meer informatie over opzoeken in functie van hun werk. De huidige tussenschakels worden opgesplitst in twee elementen. Eerst wordt gekeken waar de respondenten zelf hun informatie halen en hoe zij ermee in aanraking komen. Vervolgens wordt er gekeken wat zij met die informatie doen: wie is hun doelpubliek, welke kanalen gebruiken ze en wat zijn de thema’s? De bronnen die de respondenten zelf gebruiken als zij informatie nodig hebben aangaande hun werk, zijn boeken, wetenschappelijke papers, het Internet, tijdschriften en congressen. Wanneer men snel informatie nodig heeft, dan worden boeken en het Internet geraadpleegd. De Internetsites die geraadpleegd worden voor het werk zijn zoekrobotten, sites met betrekking tot gezondheid en sites met betrekking tot het nucleaire. De tijdschriften zijn in de eerste plaats medische tijdschriften, maar ook ‘Health Physics’, ‘Arbeid en Milieu’, ‘New

38

DE MEDISCHE SECTOR

Scientist’ en ‘Radioprotection’. Wanneer er zich nu een nucleaire ramp zou voordoen, zouden de respondenten in de eerste plaats de media raadplegen voor informatie. Ook de gemeentelijke overheid, de dienst 100 en de federale overheid zouden gecontacteerd worden. Deze diensten komen in het verloop van het onderzoek nog aan bod. Een derde van de mensen uit de medische wereld komt rechtstreeks in contact met het nucleaire en kan hieruit informatie vergaren. Het zijn de specialisten die persoonlijk het meeste in contact komen met het nucleaire via vragen van patiënten. In hun organisaties komen er ook het meeste andere personen in aanraking met het nucleaire. Van de 50 personen die niet in contact komen met het nucleaire zouden ook slechts enkelen dat wel willen en dit op het vlak van het toekijken op de milieuvriendelijkheid van de nucleaire sector, van volksgezondheid en van de verwerking van radioactief afval. Buiten de respondenten zelf komen nog andere personen van de organisaties in aanraking met het nucleaire. Het zijn een adviseurgeneraal, een departementshoofd, een diensthoofd nucleaire afdeling, een stralingsdeskundige, een technicus, een verpleegster en iemand die werkt met radiotherapie. Eens de respondenten over de informatie beschikken, verspreiden ze deze zeker niet allemaal naar de bevolking. Het zijn slechts enkele specialisten en apothekers die communiceren over het (beheer van) radioactief afval en radioactieve besmetting. Slechts twee van de respondenten verspreiden informatie over radioactief afval en dit over de opslag, bewerking en het beheer van radioactief afval, de verschillende soorten radioactief afval en isotopen. In Tabel 21 staat per soort informatie die verspreid wordt welke kanalen hiervoor gebruikt wordt door de mensen van de medische diensten.

Tabel 21: Kanalen om informatie te verspreiden

Eigen/organisatie-archief Gepersonalisserde informatie E-mail Brochures Internet Wetenschappelijke papers

Milieu

Nucleaire

Radioactief afval

1 / 1 2 2 1

1 1 / 2 2 2

3 5 1 3 5 1

De meeste informatie wordt aan de bevolking gegeven, maar ook scholen, collega’s en patiënten zijn doelgroepen. De helft van de respondenten die nog geen informatie geeft, is wel bereid die te geven. Men wil de informatie vooral geven aan patiënten, klanten en de bevolking. De manier


39

waarop men deze personen wil informeren, is erg verschillend, maar vooral via wetenschappelijke papers, brochures en televisie. Als afsluiting van deze paragraaf kan nog even stilgestaan worden bij de verschillen tussen de respondenten zelf en de organisatie waarvoor zij werken. Hierbij moet wel een kanttekening gemaakt worden. De meerderheid van de artsen en de apothekers werken niet voor een bedrijf of een organisatie, zij werken vooral op zelfstandige basis. De specialisten daarentegen werken, uitgezonderd één, allemaal voor een ziekenhuis. Wanneer er dus vergelijkingen gemaakt worden tussen persoon en organisatie, dan gaat het hier vooral om specialisten en ziekenhuizen. Deze analyse kan van belang zijn wat betreft informatiedragers voor NIRAS. Wanneer enkel de respondent een (mogelijke) tussenschakel is, dan bestaat de kans dat wanneer deze persoon wegvalt, er geen contactpersoon meer is op de afdeling waarop hij/zij werkt. Zijn er nog andere personen die interesse hebben voor het nucleaire, informatie erover opzoeken of er informatie over verspreiden, dan is er geen probleem. Wat betreft de aanraking met het nucleaire, blijkt dat de organisatie maar in aanraking komt als ook de respondent ermee in aanraking komt. Wanneer de persoon geen contact heeft met het nucleaire, heeft de organisatie dat ook niet. Voor de interesse in het nucleaire en radioactief afval, zien we hetzelfde beeld. De respondent zelf is de enige die interesse heeft in het nucleaire. En tenslotte is de respondent vaak ook de enige die informatie verspreidt over het nucleaire. Wanneer de respondent geen informatie verspreidt, doet de organisatie het al helemaal niet. We kunnen voor de medische diensten besluiten, dat er zelden nog andere personen zijn die interesse hebben, informatie verspreiden en in aanraking komen met het nucleaire. De mensen die opgenomen werden in het onderzoek, komen er specifiek mee in aanraking in tegenstelling tot al hun collega’s.

3.7 Dialoog Een ruime meerderheid is van mening dat een dialoog een goede zaak zou zijn om de kloof tussen overheid en NIRAS enerzijds en de bevolking anderzijds te dichten. De specialisten zijn hier minder van overtuigd dan de artsen en apothekers.

Tabel 22: Percentage medische sector die dialoog zinvol acht (N = 75) Arts Apotheker Specialist

63,3 70,0 40,0

40

DE MEDISCHE SECTOR

Iedereen heeft immers recht op informatie, argumenteren ze en op die manier zou iedereen beter en objectiever geïnformeerd zijn. De tegenstanders van een dialoog halen aan dat de materie te ingewikkeld is, dat er te veel belangengroepen zijn, dat de bevolking er te weinig van weet of dat het gewoonweg niet nodig is. Over wie bij deze dialoog betrokken moet worden, is men het niet eens. Dit blijkt uit Tabel 23. Tabel 23: Noodzakelijke deelnemers van de dialoog (N = 46) Wetenschapper Burgemeester Arts Specialist Brandweercommandant Apotheker Research en development Journalist Parlementair Pers- of communicatieverantwoordelijke Leerkracht Minister Politiecommandant Gouverneur Technische dienst Kabinetsmedewerker

30 25 22 20 18 15 15 14 13 12 11 11 10 10 8 7

29 respondenten willen participeren aan deze dialoog, omdat ze menen te beschikken over de nodige kennis en omdat ze betrokken zijn. Redenen om niet deel te nemen zijn tijdsgebrek of het feit dat men het liever overlaat aan deskundigen. Het zijn vooral de specialisten (50,0%) die zouden willen deelnemen, minder de artsen (42,1%) en de apothekers (33,3%). De rol die men wil spelen in de dialoog, kan erg divers zijn. Niet geheel onlogisch willen de respondenten in de eerste plaats vragen beantwoorden van patiënten over thema’s waarover zij veel weten: stralingsgevaar, het gebruik van radioactiviteit in de geneeskunde en over bepaalde therapieën.

3.8 Besluit De medische diensten blijken geen goede tussenschakels te zijn voor NIRAS. Uit Figuur 2 blijkt dat ze amper informatie zoeken over het nucleaire. Slechts twee personen van de 65 verspreiden ook informatie over radioactief afval. Als er inlichtingen opgezocht worden of informatie verspreid, dan gaat het om specialisten. Dit is eveneens af te leiden uit de figuur. Hieruit is ook duidelijk op te maken dat de artsen en in mindere mate de apothekers het minst geplaatst zijn om als communicatiekanaal te fungeren. We kunnen hiervoor wel een verklaring geven. De artsen en apothekers komen in de uitoefening van hun beroep minder in aanraking met het nucleaire.


41

Omdat ze er weinig mee in contact komen, weten ze er minder van. De specialisten komen er dan ook het vaakst mee in aanraking, namelijk via röntgenfoto’s en het bestralen van patiënten. De meeste medische sectoren zijn dus wel geïnteresseerd in thema’s over het nucleaire en radioactief afval, maar ze komen er zelden mee in aanraking en zoeken er zelf geen informatie over op. Ook hier is er een tweedeling tussen de artsen en apothekers enerzijds en de specialisten anderzijds. Dit is af te leiden uit het feit dat de verschillende medische diensten op de figuur ver van elkaar verwijderd zijn. Hoewel het er op dit moment slecht uitziet voor de medische sector, kan hier wel verandering in komen. Een positieve noot is immers dat de meeste respondenten graag meer geïnformeerd zouden worden over het nucleaire en dat de meesten in de toekomst wel bereid zijn mee te werken in de communicatiestroom vanwege NIRAS naar de bevolking toe. Het zijn met andere woorden nu nog geen tussenschakels, maar ze hebben wel een potentieel. Het gaat hier dan vooral om de apothekers die meer informatie willen ontvangen over het nucleaire en deze dan ook weer willen verspreiden naar hun klanten.

Figuur 2: Homogeniteitsanalyse van medische diensten, hoe vaak informatie zoeken over het nucleaire, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, informatie verspreiden over het nucleaire en informatie willen verspreiden over het nucleaire. 1,5 apotheker

ja

1,0

ja

,5

soms nooit nee slecht

Hoe vaak

ja

info zoeken

0,0 arts -,5

goed

Kennis

gemiddeld

Meer info wensen

nee nee

Eigenwaarde: 0,340

-1,0 info willen verspreiden -1,5

vaak Nu info verspreiden

-2,0 specialist

Medische sector

-2,5 -2

-1

Eigenwaarde: 0,393

0

1

2

3

Hoofdstuk 4 De hulpdiensten

4.1 Inleiding In dit vierde hoofdstuk worden de hulpdiensten behandeld. Het gaat hier om de Dienst 100, de politie, de brandweer en hulpverenigingen als het Rode Kruis. Zestien respondenten werken bij de politie, elf daarvan zijn politiecommandant. Eén persoon werkt bij de Dienst 100, twaalf personen bij de brandweer waarbij de overgrote meerderheid brandweercommandant is. Zeven personen werken bij een hulpvereniging. Ook hier zijn de mannen oververtegenwoordigd. Van de 36 respondenten zijn er 33 mannen en slechts 3 vrouwen. Ook de Nederlandstalige respondenten zijn oververtegenwoordigd: 23 Vlamingen tegenover 13 Walen. Deze hulpdiensten kunnen een belangrijke rol spelen in het communicatiesysteem van NIRAS. In het geval van een nucleaire ramp zijn zij immers erg nauw betrokken bij de gevolgen ervan. De Dienst 100 staat in voor de opvang van slachtoffers, net zoals de hulpverenigingen. De politie en brandweer zorgen dat in het geval van een ramp alles, praktisch gezien, in goede banen geleid wordt. Uit de resultaten van de tweede fase van het onderzoek bleken de hulpdiensten een belangrijke rol te spelen bij een nucleaire ramp. De hulpdiensten werden aangewezen als een van de eerste instanties waarmee de bevolking contact zou nemen in het geval van een milieu- of nucleaire ramp. Maar liefst 86,0% van de bevolking zou de hulpdiensten contacteren om meer informatie te krijgen omtrent het ongeval of om te weten te komen wat ze moeten doen. Een

44

DE HULPDIENSTEN

tweede belangrijk resultaat was dat deze hulpdiensten ook erg geloofwaardig gevonden worden door de burgers. Deze twee elementen samen maken van de hulpdiensten een perfect informatiekanaal voor NIRAS en de overheid. Men is zeker dat men een grote groep bereikt en dat de informatie voor waar aangenomen wordt.

4.2 Mediagebruik Slechts twee personen die op een hulpdienst werken, lezen nooit een krant. Twee derde van de mensen lezen zelfs dagelijks de krant. De kranten die gelezen worden, zijn over het algemeen regionale kranten. Er zijn een aantal respondenten die meerdere kranten lezen, waardoor het gemiddeld aantal kranten dat er gelezen wordt, 1,8 is.


Het Laatste Nieuws Gazet van Antwerpen

10 5

Wallonië

La Dernière Heure Le Soir La Meuse

5 4 4

Eveneens twee derde van de respondenten leest een tijdschrift, wat niet heel erg veel is in vergelijking met de andere doelgroepen. De meeste gelezen zijn in Wallonië ‘Le Vif’, en televisiebladen. In Vlaanderen zijn dat ‘Humo’, ‘Knack’ en andere televisiebladen. Ook hier lezen de respondenten meer dan één tijdschrift. Op één na luisteren alle respondenten naar de radio. 32 respondenten die naar de radio luisteren, luisteren ook naar het journaal. Hiervoor wordt vooral afgestemd op ‘Radio 2’ in Vlaanderen en ‘Frequence Wallonie’ in Wallonië. Net niet de helft (48,6%) van de radioluisteraars luistert naar duidingprogramma’s op de radio. De duidingprogramma’s worden beluisterd op ‘Radio 1’, ‘Radio 2’ en ‘Fréquence Wallonie’.


Duiding

Vlaanderen

Radio 2 Radio Donna Radio 1

10 10 8

12 5 5

8 / 14

Wallonië

Frequence Wallonie Bel RTL

7 6

7 5

8 4


45

Iedereen kijkt naar de televisie. De zenders waarop wordt afgestemd, zijn erg verschillend. 34 respondenten kijken naar het televisiejournaal en 32 personen kijken eveneens naar duidingprogramma’s op tv. Het journaal wordt voornamelijk bekeken op ‘TV1’, ‘VTM’ en ‘RTBF’. De duidingprogramma’s worden bekeken op ‘TV1’ en ‘RTBF’.


Duiding

Vlaanderen

TV1 VTM Canvas Kanaal 2 VT4

16 13 7 6 6

18 11 4 / /

14 7 9 / /

Wallonië

RTBF RTL TF1 France 2 France 3

13 11 9 8 4

14 11 5 3 1

10 7 3 4 5

Meer dan de helft van de hulpdiensten gebruikt het Internet om informatie op te zoeken en een aantal hiervan raadplegen websites van media. Deze websites zijn ‘Le Soir’, ‘RTBF’, ‘Skynet’, ‘VRT’, ‘De Standaard’, ‘Het Belang van Limburg’, ‘Het Nieuwsblad’ en ‘TF1’. De respondent tewerkgesteld op de Dienst 100 heeft het meest intensieve mediagebruik. De politiemensen hebben het vaakst een klassiek mediagebruik, net zoals de personen van de brandweer. Bij de hulpverenigingen is het vooral een erg intensief of een klassiek mediagebruik.

Tabel 27: Profiel van mediagebruik naar hulpdiensten (N = 36)


Politie

Dienst 100

Brandweer

Hulpvereniging

7 9 /

1 / /

4 8 /

3 3 1

4.3 Kennis over het nucleaire De personen van de hulpverenigingen en de brandweer hebben een relatief goede kennis. Met de kennis van politiemensen en personen van de Dienst 100 is het minder goed gesteld. Dit is geen goed nieuws aangezien politie en de Dienst 100 net die diensten zijn die in actie moeten komen op het moment dat er zich een nucleaire ramp zou voordoen.

46

DE HULPDIENSTEN

Tabel 28: Profiel van kennis naar hulpdiensten (N = 36) Politie

Dienst 100

Brandweer

Hulpverenigingen

11 / 5

1 / /

3 / 9

/ / 7


Hoewel NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval, zijn de respondenten van mening dat naast NIRAS, ook de Belgische overheid en een internationale of Europese instelling zich hier moet mee bezig houden. De Belgische overheid moet hierin participeren omdat een toezicht van bovenaf nodig is; een internationale instelling omdat het een wereldwijd probleem is. 14 van de 36 respondenten heeft nog nooit van NIRAS gehoord. Nog eens veertien personen kennen NIRAS, maar niet haar activiteiten. De overigen kennen NIRAS behoorlijk goed en dus ook haar activiteiten. Bijna iedereen die NIRAS goed kent (8), weet dat zij instaan voor het beheer van radioactief afval.

Tabel 29: Kennis NIRAS (N = 36)


Politie

100

Brandweer

Hulpvereniging

6 2 8

1 / /

4 5 3

3 1 3

4.4 Mening Zowel de respondenten uit de mediawereld als de respondenten tewerkgesteld in een of andere medische dienst, waren niet echt tegen kernenergie, maar er was grote onenigheid over de veiligheid van de nucleaire optie. Ook hier krijgen we hetzelfde beeld: men voelt zich niet echt goed beschermd tegen mogelijke gevaren, maar toch is men niet echt tegenstander van de nucleaire optie.


47

Tabel 30: Mening over kernenergie (N = 36) Ak- Noch akk , koord noch niet akk De vermindering van het aantal kerncentrales in Europa is een goede zaak Men moet het onderzoek in de nucleaire sector verder zetten De controlemaatregelen m.b.t. Radioactiviteit zijn voldoende Een nucleair ongeval zoals in Tsjernobyl kan zich ook in België voordoen De kerncentrales hebben een onherstelbare invloed op de toekomst van onze kinderen Men moet landen uit Oost-Europa helpen met het verbeteren van hun kerncentrales Ik voel me goed beschermd tegen de mogelijke risico’s in de nucleaire sector Het probleem van radioactief afval is oplosbaar Kernenergie heeft geen toekomst inzake energieproductie

Niet akkoord

4 11 4 10 2

4 / 3 2 4

14 11 15 10 16

11

/

11

7 10 13

4 5 3

11 7 6

Wel zijn bijna alle hulpdiensten van mening dat radioactief afval een probleem vormt. Hulpverenigingen vinden dit het minst vaak een probleem. Brandweer, politie en de Dienst 100 zijn het hier niet mee eens. Ze halen vooral de belasting van de toekomstige generaties, de veiligheid van burgers, de radioactieve straling voor mens en milieu, de vervuiling van het milieu en de volksgezondheid in het algemeen aan als redenen. De helft van deze mensen is wel van mening dat het probleem oplosbaar is. De pessimisten menen dat er geen oplossing is omdat het gevaar hoe dan ook blijft bestaan, dat we onvoldoende kennis hebben om de juiste oplossingen te vinden en dat er geen oplossingen zijn voor stockage. De oplossingen voor radioactief afval zijn volgens de respondenten nieuwe technieken ontwikkelen, internationale oplossingen zoeken, ondergrondse opslag tot de radioactiviteit verdwenen is, kernfusie, voorlopige opslag in gebouwen, bunkers of kerncentrales of gewoonweg stoppen met kernenergie.

4.5 NIRAS Niemand meent NIRAS voldoende te kennen om hun taken te evalueren. Een kwart van de respondenten die NIRAS kent, meent wel een zicht te hebben op de communicatie. Dit zijn twee personen die tewerkgesteld zijn bij de politie en bij de brandweer. De communicatie wordt noch goed, noch slecht beoordeeld. Ze vinden dat er open gecommuniceerd wordt, maar niet altijd over de juiste thema’s. De thema’s waarover meer gecommuniceerd moet worden, zijn het bergen van radioactief afval, de veiligheid en problemen die hierbij komen kijken, het gevaar en de mogelijke gezondheidsrisico’s van radioactief afval en wat er vandaag gebeurt met radioactief afval. Als kanalen wordt hier gesproken over een congres, gepersonaliseerde informatie en brochures.

48

DE HULPDIENSTEN

Een derde van de hulpdiensten die NIRAS goed kent, werkt ermee samen. Dit zijn politiemensen, de brandweer en hulpverenigingen. De samenwerking wordt redelijk goed beoordeeld. Vooral politie en brandweer vindt het een goede samenwerking omdat NIRAS volgens hen vlot communiceert en duidelijke informatie geeft. De hulpverenigingen hebben hier hun bedenkingen bij. Van de personen die niet samenwerken, zou bijna de helft een samenwerking tussen NIRAS en hun eigen organisatie wel zien zitten. Ze zijn bereid samen te werken indien het nodig zou zijn en omdat ze op die manier toegang hebben tot informatie. Degenen die niet wensen samen te werken, doen het niet omdat het niet op de agenda staat of dat het niet tot hun bevoegdheid behoort.

4.6 Communicatie en informatie Potentiële communicatiekanalen zijn er niet echt te vinden bij de hulpdiensten. Interesse voor het milieu is er nog, voor het nucleaire en radioactief afval is dit veel minder, blijkt uit onderstaande resultaten. Informatie opzoeken over het milieu gebeurt nog vaker dan over het nucleaire of radioactief afval, maar ook dat is niet veel. Binnen de Dienst 100 zoekt trouwens niemand informatie over deze drie thema’s. Mensen tewerkgesteld bij de brandweer en de politie zoeken nog informatie over het milieu, maar in veel mindere mate over het nucleaire en radioactief afval. Ook wat betreft interesse in bepaalde thema’s rond het milieu, scoort de Dienst 100 erg slecht. Zij interesseren zich niet voor deze materie. Het is vooral de brandweer die niet enkel het meeste informatie zoekt, maar er ook het meeste interesse voor heeft. Zij interesseren zich voornamelijk voor bodem-, lucht- en waterverontreiniging wat betreft het milieu. Op het vlak van het nucleaire wekken de gevolgen van radioactief afval op de gezondheid, onderzoek op het vlak van gezondheid en de veiligheid in de nucleaire sector hun interesse. De Dienst 100 gaat niet op zoek naar gegevens over het nucleaire, zij zijn er ook niet in geïnteresseerd en het blijkt ook dat zij hier helemaal niet meer gegevens over wensen te ontvangen. Over de thema’s waar zij al informatie over opzoekt, wil de brandweer nog meer te weten komen. Ze wensen geïnformeerd te worden via e-mail of gepersonaliseerde informatie die van de pers en de overheid afkomstig is. Wanneer we deze drie elementen samenvoegen, dan blijkt dat de respondenten die meer informatie wensen te krijgen over het nucleaire en radioactief afval nu al meer interesse hebben voor het thema en al vaker informatie erover opzoeken. In fase 2 van het onderzoek kwam dit ook al aan het licht. De mensen die meer interesse hadden, zoeken meer informatie en willen nog meer gegevens over het nucleaire.


49

Het tweede deel gaat de huidige tussenschakels tussen de overheid en NIRAS enerzijds en de bevolking anderzijds na. Een eerste element hierin zijn de bronnen die de respondenten gebruiken om informatie te zoeken over het milieu en het nucleaire. Politiemensen en brandweerlui gebruiken specifieke bronnen als zij gegevens wensen over het nucleaire. Ze gaan naar congressen, spreken met personen die er meer vanaf weten, maar doorzoeken ook archieven, boeken en brochures (o.a. van NIRAS). Wanneer men snel informatie nodig heeft, raadpleegt men deze bronnen, samen met het Internet. De personen die gecontacteerd worden, zijn mensen die werken op een milieudienst of voor de overheid. De websites die geraadpleegd worden, zijn de site van VITO, van Mina en zoekrobotten. Nu we weten welke bronnen geraadpleegd worden als de respondenten op zoek gaan naar informatie over het nucleaire is het eveneens van belang te weten wie rechtstreeks in aanraking komt met het nucleaire, buiten de keren dat men er informatie over opzoekt. Het is vooral de brandweer die in het kader van hun werk in contact komt met het nucleaire of radioactief afval in het bijzonder. De hulpverenigingen en politie komt er al veel minder mee in contact en de Dienst 100 al helemaal niet. De brandweer komt er op heel wat verschillende vlakken mee in aanraking, maar vooral op het vlak van de productie van radioactief afval, de berging van radioactief afval en bij rampoefeningen. Iedereen van de brandweer wil ook actief betrokken worden bij het nucleaire. Bij de andere diensten is dit heel wat minder. Het is ook bij de brandweerkorpsen dat er naast de respondent ook het vaakst nog andere personen in contact komen met het nucleaire. Tenslotte wordt er nagegaan welke respondenten informatie verspreiden, via welke kanalen zij dit doen, over welke onderwerpen en naar wie. Zowel over milieukwesties als onderwerpen over het nucleaire en radioactief afval wordt er heel weinig gecommuniceerd. Als er al informatie verspreid wordt, dan is dat door de brandweer en het is sterk afhankelijk van de actualiteit of er al dan niet gegevens verspreid worden aan de bevolking. Enig lichtpuntje is het feit dat de meeste brandweer- en politiekorpsen wel bereid zijn als tussenschakel te fungeren en aan de bevolking, de overheid en bedrijven informatie te geven en dit via lezingen op congressen, e-mail, brochures, Internet en televisie. Het derde deel dat in deze paragraaf behandeld wordt, zijn de verschillen tussen de respondenten zelf en de organisaties waarvoor zij werken. Wat betreft het rechtstreekse contact met het nucleaire, kunnen we besluiten dat als de respondenten ermee in aanraking komen, er een grote kans is dat dit eveneens het geval is voor de organisatie. Wanneer de persoon zelf er geen contact

50

DE HULPDIENSTEN

mee heeft, dan is de kans groot dat de afdeling waarop de respondenten werkt, er ook geen contact mee heeft. De interesse van de organisaties in onderwerpen van het nucleaire reikt verder dan die van de respondenten. Zelfs als de respondenten geen interesse hebben in het nucleaire, zijn er een aantal organisaties die dat wel hebben. Maar een negatief element is dat als de respondenten zelf geen informatie verspreiden over het nucleaire, dit helemaal niet gebeurt door iemand anders binnen de organisatie.

4.7 Dialoog Een ruime meerderheid vindt een dialoog over het nucleaire een zinvolle onderneming, want iedereen heeft recht op informatie, en hierdoor wordt de bevolking beter en objectiever geïnformeerd. Enkelen zien het nut er niet van in omdat het om een erg ingewikkelde materie gaat waarover de bevolking te weinig weet. Ook hier zijn de meningen weer verdeeld over wie moet participeren bij deze dialoog.

Tabel 31: Noodzakelijke deelnemers aan dialoog (N = 24) Brandweercommandant Arts Gouverneur Burgemeester Wetenschapper Politiecommandant Specialist Apotheker

17 14 14 14 13 12 12 9

Pers- of communicatieverantwoordelijke Research en development Journalist Minister Ambtenaar op ministerie Leerkracht Technische dienst Parlementair Kabinetschef Kabinetsmedewerker Directie Gemeenteambtenaar Gemeenteraadslid

9 8 8 8 8 8 7 7 6 6 6 6 6

Zestien respondenten zou zelf willen participeren en dit omdat het een zaak is van iedereen, omdat ze beroepshalve betrokken zijn, om informatie te kunnen doorgeven en omdat men beschikt over de nodige kennis. De redenen waarom men niet zou deelnemen, zijn omdat men er geen tijd voor vrij kan maken, omdat men het liever overlaat aan deskundigen of omdat men vindt dat men er niets mee te maken heeft. De rol die ze zouden willen spelen, situeert zich op


51

het vlak van de veiligheid en controle van de nucleaire sector en op het vlak van het inlichten van de bevolking. Het zijn enkel politie en brandweer die zouden willen participeren. De dienst 100 en de hulpverenigingen zien dit niet zitten.

4.8 Besluit Figuur 3 geeft een visuele samenvatting van de resultaten met betrekking tot de hulpdiensten. Een aantal resultaten van de multiple correspondentieanalyse zijn vergelijkbaar met de resultaten van de medische diensten. De hulpdiensten corresponderen eveneens met het willen ontvangen van informatie over het nucleaire en het willen verspreiden van gegevens in de toekomst. De Dienst 100 doet het op geen enkel vlak goed. Ze hebben een slechte kennis over het nucleaire en ook op het vlak van communicatie scoren ze niet goed. Ze zijn niet geïnteresseerd in het nucleaire, gaan niet op zoek naar informatie hierover, komen er niet mee in aanraking in het kader van hun werk, verspreiden zelf geen gegevens over het nucleaire en zijn ook niet bereid dat te doen in de toekomst. Op alle vlakken zouden zij een slechte schakel vormen in het communicatieplan van NIRAS, zowel nu, maar ook in de toekomst aangezien ze niet bereid zijn mee te werken. Bij de politie en hulpverenigingen zien we positieve en negatieve elementen. De hulpverenigingen hebben een erg goede kennis, de politiemensen een erg slechte kennis. Toch kunnen zij mogelijk functioneren als tussenschakels. Er zijn immers mensen die interesse hebben voor het thema, meer informatie erover wensen te ontvangen en nu al gegevens verspreiden, maar er zijn er ook die dat niet doen en willen. Een belangrijk positief resultaat is hierbij wel dat velen bereid zijn in de toekomst als tussenschakel te werken tussen NIRAS en de bevolking op het vlak van informatieverstrekking. Dit kan gebeuren op voorwaarde dat de kennis van de politie verbetert. De brandweerlui komen op al de vlakken het beste uit het onderzoek. Ze hebben om te beginnen een goede kennis en zijn ook geïnteresseerd in het thema van het nucleaire en kernenergie. Uit zichzelf gaan ze af en toe op zoek naar informatie hierover. Er moet wel bij vermeld worden dat dit ook maar zelden is, maar in elk geval vaker dan de andere hulpdiensten. Ze willen zelfs nog meer inlichtingen. Enkelen onder hen verspreiden nu al informatie en degenen die dat nu niet doen, zijn wel bereid gevonden in de toekomst zich te engageren. Van alle hulpdiensten is de brandweer het meest aangewezen communicatiekanaal en de hulpverenigingen en politie in mindere mate.

52

DE HULPDIENSTEN

Figuur 3: Homogeniteitsananalyse van hulpdiensten, hoe vaak informatie zoeken over het nucleaire, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, informatie verspreiden over het nucleaire en informatie willen verspreiden over het nucleaire.

1,5 ja

1,0 politie

ja Hulpdiensten

brandweer

0,5 nooit nee slecht

soms

0,0

Hoe vaak info zoeken ja

goed Eigenwaarde: 0,329

Kennis -0,5

gemiddeld nee

-1,0

nee

Meer info wensen hulp

-1,5


Dienst 100 vaak

-2,0 -2

-1

Eigenwaarde: 0,390

0

1

2

3

Nu info Verspreiden

Hoofdstuk 5 De wetenschappelijke wereld en het onderwijs

5.1 Inleiding In dit vijfde hoofdstuk zijn er twee grote groepen te onderscheiden: leerkrachten uit het secundair onderwijs en mensen die op een of andere manier verwant zijn met de academische wereld. 52 respondenten zijn leerkrachten in het secundair onderwijs. Elf personen zijn tewerkgesteld in de academische wereld en vijf respondenten werken voor een studiebureau. Bij deze laatste twee categorieën gaat het om projectingenieurs, mensen van een ‘research & development’ afdeling, documentalisten en mensen die werken op een technische dienst. Net zoals bij de vorige drie groepen, zijn de mannen in de meerderheid: 43 mannen en 25 vrouwen. De verdeling tussen Vlaanderen en Wallonië is bijna gelijk: 33 tegenover 35. De wetenschappers worden erg geloofwaardig geacht, zo bleek uit de tweede fase van het onderzoek. 84,7% van de bevolking hecht veel geloof aan wetenschappers. 55,7% van de bevolking vertrouwt mensen uit het onderwijs. Voorts is de bevolking van mening dat de wetenschappers het beste geplaatst zijn om beslissingen te nemen op het vlak van het kernenergiebeleid of op het vlak van berging van radioactief afval. Tenslotte is er nog een reden om de leerkrachten uit het secundair onderwijs te onderzoeken als mogelijk informatiekanaal.

DE WETENSCHAPPELIJKE WERELD EN HET ONDERWIJS

54

Wanneer men deze mensen aanspreekt om de leerlingen te informeren, dan wordt er meteen een erg grote groep bereikt.

5.2 Mediagebruik De krant wordt opvallend minder gelezen dan bij de andere respondenten. ‘Slechts’ 27 respondenten lezen elke dag de krant. En zes respondenten lezen geen krant. De meest gelezen kranten zijn ‘Le Soir’ en ‘La Libre Belgique’ enerzijds en ‘De Standaard’, ‘De Morgen’ en ‘Het Nieuwsblad’ anderzijds. Er zijn respondenten die meer dan één krant lezen, waardoor het gemiddeld aantal kranten dat gelezen wordt op 1,6 uitkomt. 59 respondenten lezen een tijdschrift, de soorten tijdschriften variëren erg. De meest gelezen tijdschriften zijn ‘Knack’ en ‘Le Vif’, televisiebladen en wetenschappelijke bladen. De respondenten lezen gemiddeld twee verschillende tijdschriften.


Knack Humo Natuur & Techniek EOS

17 10 10 7

Wallonië

Le Vif Sciences et Nature

11 7

Algemeen

National Geografic Gezondheidsmagazines Computertijdschriften Tv-bladen Wetenschappelijke bladen

6 5 5 12 12

Ook de radio is een populair medium. 65 van de 68 respondenten luisteren naar de radio en dit vooral op ‘Radio 1’ en ‘Radio Donna’ in Vlaanderen en ‘RTBF’ in Wallonië. 61 mensen hiervan luisteren eveneens naar het radiojournaal. Net niet de helft van de respondenten die naar de radio luistert, volgt een duidingprogramma op de radio. Als men dit doet, is de radio afgestemd op ‘Radio 1’.


55


Duiding

Vlaanderen

Radio 1 Radio Donna Radio 2 Radio 3 Studio Brussel

25 12 8 7 7

23 8 7 3 3

20 / 3 / /

Wallonië

RTBF Bel RTL Frequence Wallonie Radio 21 Musique 3 La Première Nooit

12 8 6 3 3 3 3

12 8 6 7 / 3 /

5 2 2 1 / 2 /

Bijna alle respondenten kijken naar de televisie. De diversiteit van het kijkpatroon is enorm. Niet alleen binnenlandse, maar ook buitenlandse zenders worden gretig bekeken. 61 van de 67 mensen die naar de televisie kijken, kijken ook naar het televisiejournaal en 54 mensen naar duidingprogramma’s. Voor het journaal en duidingprogramma’s wordt voornamelijk afgestemd op ‘RTBF’ en ‘TV1’.


Duiding

Vlaanderen

Canvas TV1 VTM VT4 Kanaal 2

26 26 12 7 5

12 23 7 / /

24 17 6 / /

Wallonië

RTBF TF1 France 3 RTL France 2 A2 Club RTL

33 23 20 17 16 7 5

28 14 2 8 8 1 /

21 9 6 2 8 3 /

Algemeen

Arte CNN BBC

15 5 5

/ 2 1

7 / 1

Dat het Internet het eerst zijn intrede deed in de academische wereld is duidelijk: 53 respondenten zoeken al eens informatie op het Internet. 23 van hen gebruiken hiervoor websites van media. De websites die het meest geraadpleegd worden, zijn ‘De Standaard’, ‘Le Soir’, ‘De Financieel Economische Tijd’, ‘Het Nieuwsblad’, ‘La Libre Belgique’ en ‘Le Monde’.


56

Tabel 35: Profiel van mediagebruik (N = 68) Secundair

Academisch

Studiebureau

31 19 2

6 2 3

4 1 /


Alle voorgaande resultaten kunnen samengevat worden in Tabel 35, waarin de intensiteit van het mediagebruik van de respondenten duidelijk wordt. De respondenten werkzaam bij een studiebureau hebben het meest intensieve mediagebruik. 80,0% van hen maakt gebruik van een krant, een tijdschrift, de radio, de televisie en het Internet. De overige 20,0% gebruikt eveneens deze media, behalve het Internet. Bij de respondenten uit het secundair onderwijs en de academische wereld heeft een meerderheid ook een zeer intensief mediagebruik, maar is er een aanzienlijke groep met een intensief mediagebruik.

5.3 Kennis over het nucleaire Met de kennis van de respondenten van een studiebureau is het goed gesteld. Iedereen heeft er een goede kennis. Ook de leerkrachten en academici zijn behoorlijk op de hoogte van het nucleaire. Respectievelijk 90,0% en 83,3% van hen heeft een goede kennis.

Tabel 36: Profiel van kennis over het nucleaire (N = 68)


Secundair

Academisch

Studiebureau

5 / 47

2 / 9

/ / 5

Hoewel de meesten een goede kennis hebben over het nucleaire, kent een 40% NIRAS niet. De rest kent de instelling en daar de helft van weet ook waarmee ze zich bezighoudt. Vooral de respondenten van een studiebureau zijn goed op de hoogte. De leerkrachten kennen de instelling het minst vaak. De personen die NIRAS kennen, zijn ook bijna allemaal op de hoogte van het feit dat zij instaan voor het beheer van radioactief afval. De respondenten uit de academische wereld en de studiebureaus wisten dit allemaal. Hoewel NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval, zijn de respondenten van mening dat het een wetenschappelijke instelling moet zijn die hiervoor instaat. Daarnaast moet NIRAS dit doen, samen met een internationale of Europese instelling.


57

5.4 Mening Wanneer we de mening van de respondenten over kernenergie bekijken, dan blijkt dat we voor het eerst te maken hebben met een erg verdeeld publiek. Op veiligheidsvlak zijn de respondenten het alles behalve eens. En ook de verdeling tussen voor- en tegenstander is ongeveer gelijk. Wanneer we dan een opdeling maken naar de verschillende groepen binnen de wetenschappelijke wereld, dan blijken vooral de leerkrachten uit het secundair onderwijs tegenstanders te zijn. Personen uit een studiebureau en de academici zijn eerder voorstanders.


De vermindering van het aantal kerncentrales in Europa is een goede zaak Men moet het onderzoek in de nucleaire sector verder zetten De controlemaatregelen m.b.t. Radioactiviteit zijn voldoende Een nucleair ongeval zoals in Tsjernobyl kan zich ook in België voordoen De kerncentrales hebben een onherstelbare invloed op de toekomst van onze kinderen Men moet landen uit Oost-Europa helpen met het verbeteren van hun kerncentrales Ik voel me goed beschermd tegen de mogelijke risico’s in de nucleaire sector Het probleem van radioactief afval is oplosbaar Kernenergie heeft geen toekomst inzake energieproductie

Akkoord

Noch akk., noch niet akk.

Niet akkoord

29

11

28

33

3

32

40

13

15

37

5

26

24

14

30

31

3

34

30

12

26

21 32

12 5

35 31

Bijna alle respondenten zijn van mening dat radioactief afval een probleem is omdat er geen oplossingen zijn voor de toekomst, omdat de veiligheid van de burgers volgens hen niet verzekerd kan worden, omdat het milieuvervuiling met zich meebrengt en omdat het een belasting is voor de toekomstige generaties. De helft van hen is er wel van overtuigd dat het probleem oplosbaar is. Als oplossing voor het probleem geven de respondenten zelf volgende mogelijkheden: nieuwe technieken ontwikkelen, kernfusie, internationale oplossingen en ondergrondse opslag tot de radioactiviteit verdwenen is. De pessimisten zien het niet goed aflopen omdat er nu nog steeds geen oplossingen zijn voor het afval en omdat we over onvoldoende kennis beschikken om oplossingen in de toekomst te vinden.

58


5.5 NIRAS Zestien respondenten menen NIRAS in die mate te kennen dat ze de taken ervan kunnen evalueren. Deze enkele respondenten beoordelen de uitvoering van de taken van NIRAS als erg goed. NIRAS is erg ervaren, heeft bekwaam personeel en werkt erg zorgvuldig. De meeste personen die de instelling kennen, kunnen ook de communicatie van NIRAS beoordelen. Het zijn vooral de mensen van een studiebureau die hier een antwoord op kunnen geven. De communicatie wordt in het algemeen positief beoordeeld. Volgens de respondenten wordt er informatie verspreid wanneer dat nodig is, grondig en over de juiste thema’s, maar te defensief. Hoewel de respondenten de communicatie positief beoordelen, zijn er toch een aantal thema’s waarover de respondenten meer informatie wensen. In de eerste plaats willen ze meer informatie over het beheer van radioactief afval. Verder wensen ze meer informatie over het bergen van radioactief afval, de problemen die hiermee gepaard gaan, over wat er vandaag de dag gebeurt met radioactief afval en over de impact van radioactief afval op mens en milieu. Deze informatie wensen de respondenten te krijgen via het Internet, de televisie, de radio, kranten, brochures en via gepersonaliseerde informatie. Slechts enkele personen werken ook samen met NIRAS. Dit zijn voornamelijk mensen uit de academische wereld. De samenwerking wordt redelijk positief beoordeeld, hoewel een persoon uit het secundair onderwijs de samenwerking als slecht bestempelt. Ook zijn er slechts enkelen die in de toekomst zouden willen samenwerken met NIRAS en dit omwille van het educatieve aspect. De meesten zien een samenwerking echter niet zitten omdat het niet hun bevoegdheid is en omdat ze het liever overlaten aan experten.

5.6 Communicatie en informatie Ook in dit hoofdstuk worden de drie elementen van communicatie besproken: de interesse van de respondenten, de tussenschakels tussen de overheid en NIRAS enerzijds en de bevolking anderzijds en de verschillen tussen de respondenten zelf en de organisatie waarvoor zij werken. De interesse voor milieuaangelegenheden en het nucleaire is nog behoorlijk, voor specifiekere thema’s zoals radioactief afval is de interesse al veel minder. Het zijn vooral thema’s als duurzame ontwikkeling, luchtverontreiniging, energie, beheer van radioactief afval en de veiligheid van de berging waarvoor ze zich interesseren. Het is echter ook sterk afhankelijk van de actualiteit. Komt er een thema in de actualiteit, dan wordt makkelijker hun interesse gewekt. De mensen van


59

de studiebureaus en de academici zijn niet enkel geïnteresseerd in het milieu en het nucleaire, zij gaan ook actief op zoek naar informatie hierover. Bijna de helft van hen gaat dagelijks op zoek naar inlichtingen over het milieu en het nucleaire, de rest van hen doet dit regelmatig. De leerkrachten hebben, in de uitoefening van hun werk deze gegevens minder nodig. Informatie over radioactief afval wordt door iedereen veel minder opgezocht. De helft van al de respondenten zoekt hier nooit informatie over. Het is duidelijk wie al veel weet over de thema’s. De leerkrachten, die nog niet over veel gegevens beschikken, zouden immers meer informatie willen ontvangen. Deze informatie kunnen ze gebruiken als leerstof. Ze zouden graag beter geïnformeerd worden over het beheer en de berging van radioactief afval via e-mail en het Internet. Ze achten experten, NIRAS, universiteiten en bevoegde instanties als de meest bekwame instellingen die deze informatie moeten verschaffen. We kunnen besluiten dat de drie groepen mogelijke tussenschakels vormen tussen NIRAS en de bevolking. De meesten hebben immers een uitgesproken interesse voor het nucleaire. De leerkrachten, die hier weinig informatie over zoeken, zouden in de toekomst wel graag meer ingelicht worden. Wanneer we hier een samenvatting van maken, dan kunnen we besluiten dat de respondenten die vaker informatie wensen te ontvangen over het nucleaire, over het algemeen ook meer interesse tonen in het onderwerp. Kijken we naar de huidige informatiekanalen, dan kijken we eerst naar de bronnen die zij raadplegen als zij op zoek gaan naar informatie over het milieu, het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. Ze raadplegen meestal dezelfde bronnen die ze gebruiken voor hun ander werk. Slechts enkelen gebruiken andere kanalen als ze op zoek zijn naar een specifiek thema: het Internet, perscommuniqués, personen en wetenschappelijke papers. Als ze inlichtingen nodig hebben over het nucleaire, dan gebruiken ze al vaker specifieke bronnen, vooral dan de studiebureaus en de academici. Hiervoor raadplegen ze bibliotheken, brochures, het Internet en wetenschappelijke papers. Voor informatie over milieuaangelegenheden worden ook andere tijdschriften gelezen dan voor ander werk, namelijk ‘La Recherche’ en ‘Pour la Science’. De brochures die geraadpleegd worden, zijn van Greenpeace, van Natuurpunt’ en van ‘Sciences et Vie’. De websites die geconsulteerd worden, zijn opnieuw van Greenpeace, de federale overheid en sites over wetenschap en onderzoek. De Internetsites die het meest geraadpleegd worden, zijn zoekrobotten, de website van NIRAS en SCK, van Greenpeace en Electrabel. De websites van NIRAS en SCK worden speciaal gebruikt voor nucleaire informatie, deze sites werden met andere woorden niet gebruikt voor informatie over het milieu. Als er zich tenslotte een nucleaire ramp zou voordoen en de respondenten hebben snel informatie nodig over dit gebeuren, dan

60


zullen ze in de eerste plaats bronnen raadplegen die leiden naar de gemeentelijke overheid, naar de media, naar de politie en naar dokters of apothekers. Naast het opzoeken van informatie over het nucleaire in het kader van het werk, is het ook van belang of men rechtstreeks in contact komt met het nucleaire, dus buiten de context van opzoekingwerk. Als er al rechtstreeks in contact gekomen wordt met het nucleaire, dan zijn dat doorgaans mensen van een studiebureau of academici, maar leerkrachten slechts zelden. Zij komen ermee in contact door hun onderzoek naar kernenergie, bij de bestraling van kankerpatiënten, tijdens lessen en bij het verstrekken van informatie. Van de leerkrachten die er amper mee in aanraking komen, zouden enkelen wel betrokken willen worden. Bij de academici en studiebureaus zijn er naast hen nog andere personen in de instelling die bij de uitvoering van hun beroep in aanraking komen met het nucleaire. Het gaat hier om onderzoekers, laboverantwoordelijke, professoren fysica, kernfysica en biologie, om andere leerkrachten, ingenieurs en een hoofd van de veiligheid en preventie. Tenslotte wordt het verspreiden van informatie bekeken. Iets meer dan de helft van de studiebureaus en universiteiten verspreidt informatie over het milieu en meer specifiek over huishoudelijk en industrieel afval en waterverontreiniging. via e-mail, brochures, Internet, papers, perscommuniqués en artikels in tijdschriften. Leerkrachten komen hier blijkbaar amper toe. Ook wat betreft het nucleaire zien we hetzelfde plaatje: academici en mensen van studiebureaus verspreiden regelmatig informatie, leerkrachten niet. Het is wel sterk afhankelijk van de actualiteit waarover er gepubliceerd wordt en ze doen dit met behulp van boeken, congressen, brochures, Internet, televisie, papers en lessen. Wanneer het specifiek gaat om radioactief afval, blijkt nog slechts 20% hierover informatie te verspreiden. Het gaat om het beheer, de berging en de bewerking van radioactief afval. Deze informatie bereikt de bevolking, de studenten en de collega’s via brochures, perscommuniqués, tijdschriften en lessen. Van de personen die op dit ogenblik geen inlichtingen verschaffen, zijn het vooral de leerkrachten die dit in de toekomst wel zouden willen doen. Om af te sluiten wordt ook hier dieper ingegaan op de verschillen tussen de respondenten zelf en de organisaties waarvoor zij werken, in dit geval de scholen, de universiteiten en de studiebureaus. De organisaties komen in het algemeen veel minder in contact met het nucleaire dan de respondenten zelf. De organisaties zelf hebben wel interesse in het nucleaire of radioactief afval, maar enkel als de respondent dat ook heeft. En tenslotte zijn het enkel de respondenten die


61

informatie over het nucleaire verspreiden, de organisaties doen dat niet. Hieruit kunnen we concluderen, dat buiten de respondent zelf, er bijna niemand is die zich met het thema van het nucleaire en radioactief afval bezig houdt.

5.7 Dialoog Drie vierde van de respondenten is van mening dat een dialoog over kernenergie zinvol is. De redenen die hiervoor gegeven worden, zijn het recht op participatie en het feit dat men op die manier beter en objectiever geïnformeerd wordt. Volgens anderen is een dialoog noodzakelijk om oplossingen te vinden voor het probleem van radioactief afval en door een dialoog is er betrokkenheid bij het nemen van beslissingen. De respondenten die dit geen goede zaak vinden, geven aan dat het te ingewikkeld is om er een dialoog voor op te starten, de bevolking weet er volgens hen te weinig van, of ze halen aan dat er te veel belangengroepen zijn, dat het niet nodig is of dat regelmatig inlichtingen geven voldoende is. Over wie moet participeren is grote onenigheid, zo blijkt uit onderstaande tabel.

Tabel 38: Noodzakelijke deelnemers aan dialoog (N = 51) Arts Burgemeester Wetenschapper Specialist Brandweercommandant Journalist Leerkracht Minister Parlementair Research en development Pers- of communicatieverantwoordelijke Gouverneur Projectbeheerder Politiecommandant Technische dienst Apotheker Ambtenaar op ministerie Directie Gemeenteraadslid Gemeentesecretaris Schepen Gemeenteambtenaar

27 23 23 23 20 18 18 18 16 15 13 13 11 10 10 8 8 8 7 6 6 6

Iets meer dan de helft (N = 36) van de organisaties zou zelf graag betrokken worden bij de dialoog omdat ze over de nodige kennis beschikken, om zo meer informatie te verkrijgen en te verspreiden en omdat ze zich betrokken voelen. Ze willen toekijken op de milieuvriendelijkheid

62


van de nucleaire sector, een controle uitvoeren op de volksgezondheid, onderzoek doen naar het nucleaire en advies geven. Degenen die niet willen meewerken, willen dit niet omwille van tijdsgebrek, omdat ze het liever overlaten aan deskundigen of omdat ze er niets mee te maken hebben.

5.8 Besluit De groep van wetenschappers en leerkrachten doet het behoorlijke goed om als communicatiekanaal ingeschakeld te worden in de communicatie tussen NIRAS en de bevolking. Quasi iedereen heeft een goede kennis over het nucleaire. Een negatief element hier is dat maar liefst 40% NIRAS niet kent. Wat betreft communicatie en informatie zijn er twee duidelijke groepen te onderscheiden: de academici en de mensen van studiebureaus enerzijds en de leerkrachten anderzijds. Dit blijkt eveneens uit de multiple correspondentieanalyse die in Figuur 4 voorgesteld wordt. De drie doelgroepen discrimineren op de verticale dimensie en liggen vrij ver uit elkaar, waaruit besloten kan worden dat zij elk een ander profiel hebben. Dat de leerkrachten uit het secundair onderwijs nog eens onderscheiden kan worden van de rest, kan afgelezen worden van de as: de leerkrachten bevinden zich aan de ene kant van de as, de overigen aan de andere kant. Ook hier correspondeert de doelgroep met twee andere variabelen: meer informatie wensen over het nucleaire en er informatie over verspreiden in de toekomst. Het zijn de academici en mensen van een studiebureau die interesse hebben voor het milieu en het nucleaire. Voor radioactief afval is deze interesse minder. Zij zoeken hierover ook regelmatig informatie in het kader van hun werk. Leerkrachten doen dit zeer weinig. Maar het zijn dan weer deze laatsten die in de toekomst wel graag meer inlichtingen zouden willen krijgen over het nucleaire en radioactief afval. Dus zowel de academici als de leerkrachten en de studiebureaus zijn potentiële goede informatiekanalen. Kijken we naar de mensen die reeds nu al informatiekanaal zijn, dan blijken dit opnieuw vooral academici en studiebureaus te zijn. Zij verspreiden nu al regelmatig informatie over het milieu en het nucleaire, minder over radioactief afval. Van degenen die nu geen informatie doorspelen naar de bevolking, zijn het dan weer de leerkrachten die dit de toekomst toe wel bereid zijn dit te doen. We kunnen besluiten dat deze hele groep een goede tussenschakel is. Is dat nu nog niet het geval, dan zou dat in de toekomst wel kunnen zijn.


63

Figuur 4: Homogeniteitsanalyse van wetenschappelijke wereld en secundair onderwijs, hoe vaak informatie zoeken over het nucleaire, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, informatie verspreiden over het nucleaire en informatie willen verspreiden over het nucleaire. 1,5

ja

1,0

ja Secundair onderwijs

0,5

nooit nee slecht Hoe vaak

soms

0,0

info zoeken

goed

ja Kennis

gemiddeld

-,5

nee

Studiebureau

Meer info

nee

wensen

-1,0 Eigenwaarde: 0,338

vaak info willen verspreiden

-1,5

-2,0

Nu info verspreiden

Academisch

Doelgroep -2,5 -2

-1

Eigenwaarde: 0,380

0

1

2

3

Hoofdstuk 6 Het middenveld

6.1 Inleiding Wanneer we in dit hoofdstuk spreken over het middenveld, dan gaat het om vakbonden, milieuorganisaties en consumentenverenigingen. In totaal zijn er negen respondenten die in het middenveldveld tewerkgesteld zijn, mooi verdeeld over de drie categorieën. De mannen zijn ook hier weer sterk oververtegenwoordigd: zeven mannen en twee vrouwen. Het middenveld bekleedt een voorname rol binnen de samenleving. Het is dynamiserend en democratiserend (Hooghe, 1999). Het brengt mensen samen, het bevordert de verdraagzaamheid en openheid. Het zorgt voor optimisme en verhoogt het gevoel van veiligheid. Met andere woorden, het zorgt voor een evenwicht dat in de huidige maatschappij soms zoek is (Elchardus, 2002). Toch wordt er vaak geopperd dat er steeds minder engagement is. Vooral Putnam ziet deze situatie erg somber in. Hij is van mening dat er niet meer geparticipeerd wordt aan het verenigingsleven omwille van de individualiseringstendens en de massamedia die ervoor zorgen dat de mensen het huis niet meer verlaten (Hurenkamp, 2002). Dit blijkt echter niet het geval. Er wordt niet minder geparticipeerd, maar anders. Het engagement is voorwaardelijk, afstandelijker en korter van duur (Huyse, 2002). En daarbij komt dat er een verschuiving van het engagement merkbaar is van verzuilde naar niet-verzuilde organisaties (Elchardus, 2001). Hoe dan ook blijkt het middenveld onmisbaar en worden zij opgenomen in het onderzoek. Een laatste reden is het

66

HET MIDDENVELD

feit dat milieuorganisaties en consumentenverenigingen redelijk geloofwaardig geacht werden door de bevolking in fase 2 van het onderzoek. 74,4% van de bevolking vertrouwt milieuorganisaties en 66,8% vertrouwt consumentenverenigingen. Zij kunnen dus ingeschakeld worden in de communicatiestroom tussen de overheid en NIRAS enerzijds en de bevolking anderzijds.

6.2 Mediagebruik Iedereen leest de krant. Meer dan de helft van de personen uit het middenveld leest elke dag een krant. De rest leest meerdere malen per week een krant. Acht van de negen respondenten lezen de krant tijdens de werkweek, slechts twee personen doen dit tijdens het weekend. De meest gelezen kranten zijn ‘Le Soir’, ‘La Dernière Heure’ ‘La Libre Belgique’ en ‘De Standaard’. Gemiddeld worden er per persoon 2,3 kranten gelezen, wat wil zeggen dat men het niet houdt op één krant. Uitgezonderd één persoon, lezen ze allemaal ook minstens één tijdschrift. De populairste tijdschriften zijn ‘Knack’ en zijn Waalse tegenhanger ‘Le Vif’, ‘Trends’, televisiebladen, gezondheidsmagazines en automagazines. Bijna iedereen luistert naar de radio. Ze luisteren ook naar het radiojournaal op de zenders ‘Bel RTL’ aan Waalse zijde en ‘Radio 1’ aan Vlaamse zijde. Vijf van deze respondenten luisteren ook naar duidingprogramma’s op ‘Radio 1’, ‘Bel RTL’ en ‘RTBF’. Hetzelfde scenario krijgen we bij de televisie, acht personen kijken naar de televisie en dan vooral naar de zenders ‘RTBF’ en ‘France 2’ enerzijds en ‘TV1’, en ‘Canvas’ anderzijds. Bijna allemaal kijken ze naar het televisiejournaal en iedereen kijkt naar duidingprogramma’s. Voor het journaal wordt afgestemd op ‘TV1’ en ‘RTBF’. Ook voor duiding wordt op deze zenders afgestemd, samen met ‘Canvas’. Bijna iedereen gebruikt het Internet om informatie op te zoeken. Enkelen hiervan raadplegen hiervoor websites van media. De websites die gebruikt worden, zijn die van ‘CNN’, ‘De Standaard’, ‘Le Soir’ en ‘RTBF’. Het totaalplaatje wat betreft het mediagebruik ziet er als volgt uit: de mensen van de vakbond hebben een erg intensief mediagebruik, de respondenten van de milieuorganisatie en consumentenorganisatie hebben eveneens een zeer intensief mediagebruik, maar enkelen daarvan gebruiken geen Internet in hun vrije tijd.


67

Tabel 39: Profiel van mediagebruik naar soort middenveld (N = 9) Vakbond

Milieuorganisatie

Cons. organisatie

3 / /

2 1 /

2 1 /


6.3 Kennis over het nucleaire Met de kennis van de respondenten uit het middenveld is het niet erg goed gesteld. De helft van de respondenten heeft een goede kennis, de andere helft een gemiddelde tot slechte kennis.

Tabel 40: Profiel van kennis over het nucleaire naar soort middenveld (N = 6)


Vakbond

Milieuorganisatie

Cons. organisatie

1 / 1

1 / 1

/ 1 1

Hoewel hun kennis niet erg goed is, kent iedereen NIRAS. Tweede derde van hen kent de instelling in die mate dat ze ook weten wat hun taken zijn. De overige respondenten kennen de instelling, maar hebben er geen idee van wat ze doen. Bijna iedereen, uitgezonderd één persoon van een milieuorganisatie, weet dat NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval. Bijna de helft van de respondenten vindt dat NIRAS moet instaan voor het beheer van radioactief afval. Maar volgens hen moet dit samen gebeuren met de producenten van het afval onder toezicht van de overheid, omdat het de verantwoordelijkheid is van de producenten. De overheid moet hierbij helpen omdat er toezicht en controle moet zijn. Andere mogelijkheden zijn een Europese instelling die hiervoor instaat omdat het een wereldwijd probleem is.

6.4 Mening De meeste respondenten staan relatief positief ten aanzien van kernenergie, ook wat betreft de veiligheid in de nucleaire sector.

68

HET MIDDENVELD

Tabel 41: Mening over kernenergie naar soort middenveld (N = 9)


Akkoord

Noch akk, noch niet akk

Niet akkoord

3

/

6

6

1

2

5

3

1

8

/

1

3

1

5

5

1

3

8

1

/

3 4

3 /

3 5

Iedereen is van mening dat radioactief afval een probleem is omdat het een belasting is voor de toekomstige generaties en radioactief afval een te lange halveringstijd heeft. Het is opvallend dat de milieuorganisaties de meeste redenen kunnen geven. De helft van hen denkt wel dat dit probleem oplosbaar is. Het gaat hier om mensen van de vakbond en de consumentenorganisatie. De personen van de milieuorganisaties menen dat het probleem niet oplosbaar is. De redenen die zij hiervoor geven, zijn dat er nu ook nog geen oplossing is voor het radioactief afval, dat er geen oplossingen zijn voor stockage en dat er altijd een risico zal blijven bestaan. De oplossing voor het radioactief afval is volgens de respondenten nieuwe technieken ontwikkelen, behandelen en opslaan in vaten, internationale oplossingen, stoppen met kernenergie en voorlopig opslaan in gebouwen, bunkers of kerncentrales.

6.5 NIRAS Slechts twee respondenten kunnen de taken van NIRAS evalueren. Het gaat hier om een persoon van de vakbond en een persoon van een consumentenorganisatie. De persoon van de vakbond is van mening dat NIRAS hun taken heel goed uitvoeren, de andere respondent vindt dat zij dit goed doen. Zij zijn deze mening toegedaan omdat NIRAS volgens hen werkt met ervaren en bekwaam personeel. De helft van de respondenten die de activiteiten van NIRAS kent, heeft een zicht op de communicatie. De communicatie wordt redelijk goed beoordeeld. Er wordt volgens de respondenten regelmatig informatie gecommuniceerd, wanneer het nodig is en over de juiste thema’s. Toch zijn ze ook van mening dat er te defensief gecommuniceerd wordt en te


69

oppervlakkig. Er zijn ook nog een aantal thema’s waarover NIRAS meer zou moeten communiceren. In de eerste plaats is dat het beheer van radioactief afval. Daarnaast zou er ook meer communicatie moeten komen over de kosten van het beheer, het bergen van radioactief afval, de veiligheid ervan, de problemen die hierbij opduiken, wat er vandaag gebeurt met het afval, de plannen voor het afval op lange termijn, de gezondheidsrisico’s en de impact van het afval op mens en milieu en wat NIRAS doet om dit te beschermen. NIRAS zou dit moeten communiceren via brochures, Internet en perscommuniqués. Een derde van het middenveld werkt samen met NIRAS. Het gaat hier enkel om personen van de vakbond. Deze samenwerking wordt door de ene persoon als erg slecht bestempeld, door de andere als erg goed. Van de personen die niet samenwerken met NIRAS (6), zou een derde er wel mee willen samenwerken, indien nodig. Redenen om niet samen te werken, zijn het feit dat het niet op de agenda staat en dat het niet de bevoegdheid is van de respondenten.

6.6 Communicatie en informatie De potentiële en de huidige communicatiekanalen tussen NIRAS en de bevolking zijn het meest voorname element om te onderzoeken. De potentiële tussenschakels worden zoals in de vorige hoofdstukken onderzocht aan de hand van de interesse die de respondenten hebben in bepaalde thema’s van milieu, maar vooral van het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. Vakbonden en consumentenorganisaties hebben het meeste belangstelling voor het milieu en meer specifiek voor luchtverontreiniging. In het nucleaire zijn vooral de vakbonden geïnteresseerd. Bij de milieuorganisaties en consumentenverenigingen is dit minder. Het is wel sterk afhankelijk van de actualiteit of men al dan niet interesse heeft. Voorts hebben ze belangstelling voor de berging, opslag, het beheer van radioactief afval en de risico’s die hierbij gepaard gaan. In meer specifieke thema’s zoals radioactief afval is iedereen geïnteresseerd. De belangstelling is eveneens af te leiden uit het feit of zij al dan niet zelf informatie zoeken over bepaalde thema’s. Gegevens over het milieu worden nog erg regelmatig opgezocht. Milieuorganisaties doen dit dagelijks, de consumentenorganisaties en vakbonden doen dit minder, maar nog regelmatig. Inlichtingen over het nucleaire zijn al minder gegeerd. Bij de vakbonden en de consumentenorganisaties zijn er enkelen die hier dagelijks mee bezig zijn. Een derde van al de respondenten zoekt hier nooit informatie over. Ook wanneer we naar een meer specifiek thema gaan, radioactief afval, dan blijkt dat hier slechts sporadisch naar op zoek gegaan wordt. Als er informatie gezocht wordt, dan is dat over de berging en opslag van radioactief afval, isotopen en tenslotte is ook hier de interesse afhankelijk van de actualiteit. Niet alleen is er vrij veel interesse

70

HET MIDDENVELD

voor het nucleaire en radioactief afval, een meerderheid van het middenveld wenst meer informatie over radioactief afval. De onderwerpen waarover ze meer informatie willen, zijn divers: beheer, berging van radioactief afval, het kostenplaatje hiervan, de gevolgen van het afval op de volksgezondheid en de verschillende soorten afval en hun eigenschappen. De respondenten zouden de informatie willen ontvangen in de eerste plaats via het Internet en email, maar ook via radio, televisie, tijdschriften en wetenschappelijke papers. Deze informatie zou afkomstig moeten zijn van de overheid, de bevoegde instanties, NIRAS, nucleaire instellingen, universiteiten en de afvalproducenten. Wanneer we deze drie elementen samenvoegen, dan blijk dat degenen die interesse hebben voor onderwerpen over het milieu, het nucleaire of radioactief afval in het bijzonder, ook meer informatie wensen over het thema. Zij gaan in het kader van hun werk wel niet vaker zelf op zoek naar informatie hierover. Qua potentiële tussenschakels is het goed gesteld, er is veel interesse in thema’s over het nucleaire en er is honger naar nog meer informatie. Wanneer we dan de huidige communicatiestroom onder de loep nemen, kunnen we kijken welke bronnen de respondenten gebruiken, of ze in aanraking komen met het nucleaire en of ze al dan niet zelf informatie verspreiden over het nucleaire en via welke kanalen. Als het middenveld op zoek gaat naar informatie over het milieu, het nucleaire of radioactief afval, dan gebruiken ze hier doorgaans andere bronnen voor dan voor het werk dat niets te maken heeft met het milieu of het nucleaire. Voor dit werk worden congressen, kranten, archieven, het Internet en wetenschappelijke papers geraadpleegd. Wanneer ze specifieke informatie nodig hebben, dan worden bibliotheken, boeken (voor milieu), e-mail en brochures (voor het nucleaire) gebruikt. Deze bronnen worden eveneens gebruikt wanneer ze snel informatie nodig hebben. De brochures die gelezen worden, zijn milieubladen. De websites die geraadpleegd worden, zijn die van Electrabel, het SCK, de overheid, het IAEA en Greenpeace. Wanneer men erg dringend informatie nodig heeft, bijvoorbeeld bij een nucleaire ramp, dan zouden de federale overheid, de civiele bescherming, de politie en de gemeentelijke overheid geraadpleegd worden. Naast zelf op zoek te gaan naar informatie over het nucleaire en radioactief afval, kunnen de respondenten ook nog op andere manieren in aanraking komen met het nucleaire. Het zijn de vakbonden en milieuorganisaties die in rechtstreeks contact komen met het nucleaire en dit op het vlak van controle op radioactieve straling, milieuvergunningen, productie van kernenergie en het onderzoek hiernaar, toezicht op de werkgelegenheid in de nucleaire sector en het verstrekken van informatie. De consumentenorganisaties die er nu niet mee in aanraking komen, willen ook niet betrokken worden. En enkel binnen de vakbond zijn er nog andere mensen die hiermee in


71

contact komen. Het gaat hier om het hoofd van de nucleaire afdeling, het hoofd van de stralingsbescherming en het afdelingshoofd van de nucleaire controle. Niet alleen zoeken de respondenten veel informatie over het milieu en het nucleaire en komen ze er geregeld mee in aanraking, ze verspreiden ook regelmatig informatie over het thema. Iedereen, uitgezonderd één vakbond, verspreidt zelf informatie over het milieu. Het is sterk afhankelijk van de actualiteit waarover er gecommuniceerd wordt, maar vaak voorkomende thema’s zijn water-, bodem- en luchtverontreiniging, lawaaihinder, huishoudelijk afval en de verloedering van het landschap. Over het nucleaire wordt minder gecommuniceerd en het zijn vooral de vakbonden en milieuorganisaties die dit doen. Er worden inlichtingen verspreid over de atoomstop via verschillende kanalen: kranten, Internet en tijdschriften. Ook over radioactief afval wordt enkel door vakbonden en mindere mate door milieuorganisaties gecommuniceerd over de berging, het beheer van radioactief afval en de controle hierop via Internet, e-mail, gepersonaliseerde informatie en tijdschriften. De milieu- en consumentenorganisaties die nu niet als communicatiekanaal fungeren, zijn wel bereid dit te doen in de toekomst. De informatie die verspreid wordt, is bestemd voor de bevolking en meer specifiek voor studenten. Wat betreft de communicatiestroom kunnen we besluiten dat die bij de vakbonden en de milieuorganisaties redelijk goed verloopt. De meesten zoeken informatie en spelen deze door aan de bevolking. De personen die nog geen informatie verspreiden, zijn wel bereid dit te doen.

6.7 Dialoog Vanuit het middenveld is de interesse in een dialoog over het nucleaire en radioactief afval groot. De redenen die men hiervoor geeft, zijn dat men dan beter en objectiever geïnformeerd wordt, dat iedereen recht heeft op informatie, dat er op die manier participatie is bij het nemen van beslissingen, dat het nodig is om de angst bij de burgers weg te nemen en dat hierdoor het draagvlak vergroot wordt, wat erg belangrijk is naar de toekomst toe. Wie allemaal betrokken moet worden bij deze dialoog is erg verschillend.

HET MIDDENVELD

72

Tabel 42: Noodzakelijke deelnemers aan de dialoog (N = 9) Arts Burgemeester Wetenschapper Brandweercommandant Leerkracht Journalist Research en development Gouverneur Apotheker Minister Politiecommandant Specialist

7 7 7 5 5 5 5 4 4 3 3 3

Een meerderheid van het middenveld zou zelf ook willen participeren aan deze dialoog omdat ze informatie kunnen geven en omdat het een erg actueel onderwerp is. Als ze niet willen deelnemen dan is dit omdat men het liever overlaat aan deskundigen en dat men er niets mee te maken heeft. De respondenten zouden graag een rol spelen bij het geven van milieuvergunningen, bij de controle op volksgezondheid, bij onderzoek naar het nucleaire, bij controle op radioactieve straling en bij het geven van informatie en advies.

6.8 Kwalitatieve benadering Net zoals de groep van mediamensen, is ook de groep van personen die in het middenveld werken in de steekproef erg klein. Het gaat hier om negen personen. Deze groep leent zich tot een meer kwalitatieve benadering. Er moet opnieuw rekening gehouden worden met het feit dat deze resultaten niet geëxtrapoleerd kunnen worden naar de hele groep. We krijgen enkel inzicht in de diepere samenhang tussen de variabelen. We hebben twee personen uitgekozen op basis van hun kennis over het nucleaire en de sector waarin ze zich bevinden. De eerste persoon is een Franstalige man die in het dagelijks leven ambtenaar is op een ministerie. In zijn vrije tijd is hij lid van een milieuorganisatie. Zijn kennis over het nucleaire is eerder slecht. De tweede persoon heeft een erg goede kennis over het nucleaire. Het is een Nederlandstalige man die werkt als vakbondsafgevaardigde. We beginnen met het lid van de milieuorganisatie. Hij heeft een klassiek mediagebruik. Dit wil zeggen dat hij een krant en een tijdschrift leest, naar de radio luistert en naar de televisie kijkt. Wanneer hij informatie nodig heeft in het kader van zijn activiteiten bij de milieuorganisatie, dan gebruikt hij daar andere media voor dan in zijn vrije tijd. Hij raadpleegt een bibliotheek, kranten, een archief, brochures, het Internet, tijdschriften, papers, e-mail, gepersonaliseerde informatie,


73

personen, hij luistert naar de radio en woont congressen bij. Wanneer hij snel informatie nodig heeft, raadpleegt hij een archief, het Internet en personen. Hij gaat dagelijks op zoek naar informatie over het milieu en hij heeft er dan ook interesse voor. Zijn interesse gaat vooral uit naar het leefmilieu. Zelf verspreidt de milieuorganisatie ook informatie over het milieu, maar dat is sterk afhankelijk van de actualiteit. Deze informatie wordt verspreid via congressen, kranten, het Internet, persconferenties en de televisie. Zowel de milieuorganisatie als hijzelf komen in aanraking met het nucleaire en dit met betrekking tot het verstrekken van informatie en op het toekijken op de milieuvriendelijkheid van de nucleaire sector. In zijn organisatie komt niemand anders in aanraking met het nucleaire. Zelf gaat hij ook niet op zoek naar informatie over het nucleaire. De milieuorganisatie verspreidt wel informatie over dit thema en dan concreet over de atoomstop. Deze informatie wordt verspreidt via kranten, het Internet en tijdschriften. Enkele keren per jaar gaat hij op zoek naar informatie over radioactief afval. Hij heeft speciale interesse voor het beheer van radioactief afval, maar hij gebruikt geen specifieke bronnen om hierover informatie te zoeken. Noch hijzelf, noch de milieuorganisatie verspreiden informatie over radioactief afval, wel is hij bereid informatie te geven aan andere leden van de organisatie, aan de overheid en aan de bevolking en dit via perscommuniqués. Hij zou graag meer informatie ontvangen over het beheer van radioactief afval, de financiering van het beheer, de stand van zaken in het onderzoek naar het beheer, de soorten radioactief afval en hun kenmerken en over algemene aspecten van het nucleaire. Deze informatie moet hij toegestuurd krijgen via e-mail of Internet. Zoals hierboven al vermeld heeft hij een eerder slechte kennis van het nucleaire. Hij weet wel dat NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval en hij kent de instelling ook redelijk goed. Hij kan de taken ervan niet evalueren, de communicatie wel, die hij positief evalueert. Hoewel hij van mening is dat de communicatie vanwege NIRAS goed is, vindt hij dat ze meer zouden moeten communiceren over het beheer van radioactief afval en de kosten ervan, het volume afval en over wat NIRAS doet om mens en milieu te beschermen. Hij werkt niet samen met de instelling omdat het niet op zijn agenda staat. Hoewel hij lid is van een milieuorganisatie is hij geen tegenstander van kernenergie. Wel is hij van mening dat de veiligheid in de nucleaire sector verbeterd kan worden. Het radioactief afval ziet hij als een groot probleem omwille van de belasting van de toekomstige generaties, van de invloed op de volksgezondheid, van de achteruitgang van de levenskwaliteit en vooral omwille van het gebrek aan veiligheid. Hij heeft er ook geen idee van of dit probleem opgelost kan worden. Voor hem zijn het afval opslaan bij de

74

HET MIDDENVELD

producent of stoppen met kernenergie de minst slechte oplossingen. Tenslotte is hij van mening dat een dialoog rond kernenergie noodzakelijk is om de angst bij de bevolking weg te nemen en om beter en objectiever geïnformeerd te worden. Zelf zou hij ook graag participeren. We kunnen besluiten dat deze man sterk geëngageerd is, voorstander is van kernenergie, maar een slechte kennis heeft van het nucleaire. Hij zou wel graag meer informatie ontvangen over het thema, wat zijn kennis zal verbeteren. Hij verspreidt zelf geen informatie over het nucleaire, maar een positief resultaat is dat hij wel bereid is dit te doen. De tweede respondent is een Nederlandstalige vakbondsafgevaardigde. Hij heeft een zeer intensief mediagebruik, zowel in zijn vrije tijd als op zijn werk. Daar raadpleegt hij verscheidene bronnen zoals kranten, archieven, wetenschappelijke papers, het Internet en congressen. Wanneer hij snel informatie nodig heeft, dan gebruikt hij enkel archieven en het Internet. Hij gaat ongeveer één keer per maand op zoek naar informatie over het milieu. Hier heeft hij dan ook interesse voor en in het bijzonder voor bodem-, lucht- en waterverontreiniging. Ook de organisatie waarvoor hij werkt heeft hier interesse voor. Om zich hierover te informeren, gebruikt hij boeken. Zowel de vakbondsafgevaardigde als de organisatie komen in aanraking met het nucleaire. De man zelf heeft er contact mee in het kader van de controle op radioactieve straling, de vakbondsorganisatie in verband met productie van kernenergie, berging van radioactief afval, onderzoek naar kernenergie, het verwerken van radioactief afval en de controle van radioactieve straling. Ook andere personen binnen de organisatie komen ermee in contact. Het gaat om het hoofd van een nucleaire afdeling, het hoofd van de stralingsbescherming en het hoofd van nucleaire controle. De vakbondsafgevaardigde gaat minstens één keer per week op zoek naar informatie over het nucleaire. Hij heeft vooral interesse voor de berging van radioactief afval op lange termijn, voor opslag van afval op korte termijn en voor isotopen. Hij gebruikt wetenschappelijke papers om zich hiervoor te informeren. Zelf verspreidt zijn vakbond informatie over de atoomstop, de berging van radioactief afval op lange termijn en de veiligheid van de oplossingen voor de berging via gepersonaliseerde informatie en het Internet. Hij heeft voldoende informatie over het nucleaire aangezien hij niet meer informatie nodig heeft. Wanneer er zich nu een nucleaire ramp zou voordoen en hij wenst informatie dan zou hij de federale, provinciale en gemeentelijke overheid contacteren.


75

Zijn kennis over het nucleaire is erg goed. Hij weet dat NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval en hij meent NIRAS goed genoeg te kennen om de taken en communicatie te evalueren. De taken worden erg positief beoordeeld, de communicatie niet echt slecht, maar ook niet goed. Hij is van mening dat NIRAS meer informatie moet verspreiden over een aantal thema’s: de problemen bij de berging, wat er vandaag gebeurt met radioactief afval, de plannen voor het beheer van het afval, de veiligheid van een berging, de gezondheidsrisico’s en de impact van radioactief afval op mens en milieu. Hij werkt ook samen met NIRAS en evalueert deze samenwerking erg positief. Zijn mening over kernenergie is duidelijk. Hij is een fervente voorstander van de nucleaire optie. Ook qua veiligheid ziet hij geen graten. Hij voelt zich afdoende beschermd tegen mogelijke gevaren en is van mening dat de controlemaatregelen voldoende zijn. Radioactief afval is in zijn ogen wel een probleem omwille van de belasting van toekomstige generaties, maar dat is oplosbaar. Hij geeft heel wat mogelijke oplossingen: internationale oplossingen, nieuwe technieken ontwikkelen, ondergrondse opslag tot de radioactiviteit verdwenen is, opslag door de producent, verwerking tot een compact product en voorlopige opslag in gebouwen, bunkers of kerncentrales. Tenslotte vindt hij een dialoog over kernenergie zinvol omdat zo de bevolking beter en objectiever geïnformeerd wordt. Zelf zou hij eraan participeren om informatie te geven aan de bevolking. We kunnen besluiten dat deze persoon een goede tussenschakel vormt tussen de overheid en NIRAS enerzijds en de bevolking anderzijds: hij is goed op de hoogte van de materie, hij is een voorstander van kernenergie, hij is erg geïnteresseerd en verspreidt ook zelf regelmatig informatie omtrent het thema.

6.9 Besluit Het middenveld als communicatiekanaal inschakelen heeft twee zijden. Enerzijds moet er opgelet worden op de juistheid van de informatie die zij doorgeven aan de bevolking. Slechts de helft van het middenveld heeft een goede kennis over het nucleaire. Iedereen kent wel NIRAS. Anderzijds zouden zij wel een goed kanaal zijn, aangezien het thema er leeft. Vooral bij de vakbonden is er veel interesse voor het thema, ze gaan vaak op zoek naar informatie hierover en de meerderheid zou hierover graag meer informatie krijgen. Ook worden er nu, vooral door de vakbonden, al veel inlichtingen doorgespeeld naar de bevolking. Uit de multiple correspondentieanalyse blijkt ook dat de consumentenorganisaties geen informatie zoeken over het thema en er ook geen inlichtingen over verspreiden. Hun interesse over het algemeen in het thema is veel minder. De milieuorganisaties willen graag meer informatie ontvangen en die doorspelen aan de bevolking.

HET MIDDENVELD

76

Dit is een belangrijk resultaat. De milieuorganisaties en consumentenverenigingen verspreiden op dit ogenblik bijna geen informatie maar deze eersten zijn wel bereid dit te doen in de toekomst. De tweedeling is ook af te leiden uit hun ligging op de figuur. Milieu- en consumentenorganisaties liggen aan de ene kant van de horizontale as, de vakbonden aan de andere kant. Maar er moet dus opgepast worden met het kennisniveau van het middenveld. Indien hier werk van gemaakt wordt, kunnen zij een belangrijke rol spelen in de communicatiestrategie van NIRAS.

Figuur 5: Homogeniteitsanalyse van het middenveld, hoe vaak informatie zoeken over het nucleaire, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, informatie verspreiden over het nucleaire en informatie willen verspreiden over het nucleaire.

1,5 ja 1,0

Eigenwaarde: 0,331

0,5

Middenveld milieu ja Hoe vaak Info zoeken

consument-org nooit nee slecht

0,0

soms

gemiddeld

Kennis

ja

goed

-0,5

Meer info wensen

nee nee

-1,0


vakbond -1,5 vaak

-2,0 -2

-1

Eigenwaarde: 0,400

0

1

2

Nu info verspreiden 3

4

Hoofdstuk 7 De politieke wereld

7.1 Inleiding Dat de politieke wereld een belangrijke actor is in het communicatieplan van NIRAS, hoeft geen betoog. In de eerste fase van het onderzoek kwam aan het licht dat NIRAS en de overheid in een adem genoemd worden. Het is belangrijk deze groep op te nemen omdat het hier gaat om het niveau van het beleid, waar de beslissingen genomen worden. Daarom moeten we weten wat hun mening is over kernenergie, wat ze weten over het thema, waar zij hun informatie halen, of zij eventueel informatie verspreiden, hoe zij dat doen en dit voor drie niveaus: federaal, regionaal en gemeentelijk. De politieke wereld werd ook besproken in de tweede fase. Daaruit bleek dat de politieke instanties door heel wat burgers gecontacteerd zouden worden als er zich een nucleaire ramp voordoet. 75,9% van de bevolking zou contact opnemen met de gemeentelijke diensten. 55,5% zou de regionale overheid contacteren en 53,8% zou de federale overheid om meer informatie vragen. Daarbij komt ook nog eens dat de verschillende overheden redelijk geloofwaardig geacht worden: 65,4% vindt de gemeentelijke overheid geloofwaardig. 68,9% vertrouwt de regionale overheid en 65,6% acht de federale overheid erg geloofwaardig. Ook hier geldt opnieuw dat deze twee elementen samen (contact en geloofwaardigheid) ervoor zorgen dat de overheid goed geplaatst is om de bevolking te informeren. En daarom is het nuttig deze groep van dichterbij te

78

DE POLITIEKE WERELD

bekijken. Een laatste element dat pleit voor een verdere analyse van deze doelgroep is dat in de tweede

fase

de

burgers

de

overheid

aanduidden

als

belangrijkste

actor

in

het

besluitvormingsproces van het kernenergiebeleid. Het was opvallend dat de bevolking bijna uitsluitend twee instanties aangaven en dat waren de wetenschappers of experten en de overheid. De respondenten die in het kader van het onderzoek ondervraagd werden, zijn twaalf personen die op het federale niveau werken, vijf personen die op het regionaal niveau werken en 66 respondenten die op het gemeentelijk vlak werken. Het gaat hier telkens om ambtenaren van een ministerie, kabinetsmedewerkers, burgemeesters, schepenen, gemeentesecretarissen en – ambtenaren. Er werden 60 mannen ondervraagd en 23 vrouwen. De verdeling tussen de twee landsdelen is quasi gelijk.

7.2 Mediagebruik Een ruime meerderheid van de mensen in de politieke wereld lezen dagelijks een krant. Enkele personen lezen nooit een krant. 87,0% van de mensen die een krant leest, leest die tijdens de werkweek, de helft van deze respondenten leest de krant tijdens het weekend. Er worden heel wat verschillende kranten gelezen, de Waalse politici lezen vooral ‘Le Soir’ en ‘Vers l’avenir’, de Vlaamse politici ‘Het Nieuwsblad’ en ‘De Standaard’. Ze lezen ook meer dan één krant, gemiddeld worden er 1,7 kranten gelezen.


Het Nieuwsblad De Standaard Het Belang van Limburg De Morgen Het Laatste Nieuws

10 9 9 9 7

Wallonië

Le Soir Vers l’Avenir La Libre Belgique La Dernière Heure L’Avenir du Luxembourg

16 10 7 7 6

Er worden door de mensen in de politieke wereld minder tijdschriften gelezen dan door de andere groepen. Drie vierde van hen leest gemiddeld twee tijdschriften. Ook hier zijn de meest gelezen tijdschriften ‘Knack’ en zijn Waalse tegenhanger ‘Le Vif’.


79


Knack Humo

17 12

Wallonië

Le Vif

20

Algemeen

Vrouwenbladen Wetenschappelijke bladen Gezondheidsmagazines Tv-bladen

12 7 7 5

Bijna iedereen luistert naar de radio. Men luistert ook naar het radiojournaal en in mindere mate naar duidingprogramma’s.


Duiding

Vlaanderen

Radio 1 Radio 2 Studio Brussel Radio Donna

23 14 14 12

22 14 8 2

14 4 / /

Wallonië

Bel RTL RTBF Contact

11 9 9

12 11 4

6 4 2

Iedereen, uitgezonderd enkele politici, kijkt naar de televisie in zijn vrije tijd. Het aantal zenders waarop wordt afgestemd, is heel divers. Er wordt ook naar buitenlandse zenders gekeken. De meest populaire zenders zijn ‘RTBF’, ‘TV1’ en ‘Canvas’. Bijna alle televisiekijkers kijken naar het journaal en duidingprogramma’s.


Duiding

Vlaanderen

TV1 Canvas VTM VT4

31 27 18 13

26 11 12 /

13 26 10 /

Wallonië

RTBF RTL TF1 France 3

41 23 23 16

39 21 14 5

30 17 8 8

Een kleine meerderheid in de politieke wereld raadpleegt het Internet om informatie op te zoeken. Hiervoor worden door de helft websites van media geraadpleegd. De websites die

80

DE POLITIEKE WERELD

hiervoor gebruikt worden, zijn ‘De Standaard’ (30,4%), ‘Le Soir’ (21,7%), ‘Het Belang van Limburg’ (17,4%), ‘Le Monde’ (13,0%), ‘VRT’ (13,0%) en enkelen raadplegen ook de websites van ‘CNN’, ‘De Financieel-Economische Tijd’, ‘Het Nieuwsblad’, ‘La Dernière Heure’, ‘La Libre Belgique’ en ‘Skynet’.

Tabel 47: Profiel van mediagebruik naar niveau van overheid (N = 83) Federaal

Regionaal

Gemeentelijk

(N = 12)

(N = 12)

(N = 66)

6 6 /

5 7 /

36 28 2


De intensiteit van het mediagebruik ligt lager dan die van de andere doelgroepen. Ongeveer de helft van de respondenten heeft een erg intensief mediagebruik. De andere helft heeft een eerder klassiek mediagebruik en gebruikt het Internet niet als bron van informatie.

7.3 Kennis over het nucleaire Met de kennis van de respondenten is het redelijk goed gesteld. De respondenten die op regionaal vlak functioneren, hebben allemaal een goede kennis. Bij het gemeentelijk niveau is dit al veel minder.

Tabel 48: Profiel van kennis naar niveau van overheid (N = 83)


Federaal

Regionaal

Gemeentelijk

(N = 12)

(N = 12)

(N = 66)

3 1 8

/ / 12

24 2 40

Bijna een derde van de politieke wereld kent NIRAS niet, wat vrij veel is in vergelijking met de andere groepen. Nog eens een derde kent NIRAS, maar heeft geen idee van wat zij doen. De overigen kennen de instelling en zijn ook op de hoogte van hun taken. De respondenten van het regionaal vlak zijn het best op de hoogte van het doen en het laten van de instelling. Iedereen daar kent NIRAS. Op federaal niveau kent een derde NIRAS niet, 60% kent de instelling en haar activiteiten. Op gemeentelijk vlak kent 33% de instelling niet, 33% kent NIRAS en haar


81

activiteiten en de rest kent enkel NIRAS. Op de vraag wat dan de taken zijn, worden er veel verschillende mogelijkheden gegeven, maar een ruime meerderheid weet dat ze instaan voor het beheer van radioactief afval. Toch menen velen van hen dat NIRAS niet alleen hiervoor mag instaan. Eerst en vooral moet een wetenschappelijke instelling zich ermee bemoeien, verder een overheidsinstelling, omdat toezicht en controle vanuit de overheid noodzakelijk is, eveneens een Europese instelling omdat het een wereldwijd probleem is en tenslotte ook de producenten omdat het hun verantwoordelijkheid is.

7.4 Mening We zien hier voor het eerst in het onderzoek een groep respondenten is die overwegend negatief staat ten opzichte van kernenergie. Op de verschillende niveaus van het politieke beleid zijn de respondenten eerder tegenstander van de nucleaire optie. Op het vlak van de veiligheid maken ze zich dan weer geen zorgen. Ze voelen zich goed beschermd tegen eventuele gevaren in de nucleaire sector en ze vinden de controlemaatregelen in de sector ook voldoende.

Tabel 49: Mening over kernenergie naar niveau van overheid (N = 83)


Akkoord


Niet akkoord

44

16

23

37

6

40

30

28

25

31

11

41

35

20

28

31

7

45

33

15

35

28 39

16 17

39 27

Quasi iedereen is van mening dat radioactief afval een probleem is. De voornaamste reden is de belasting van de toekomstige generaties. Van de respondenten die menen dat radioactief afval een probleem is, meent wel bijna de helft dat dit probleem oplosbaar is. De respondenten van het federale en het gemeentelijke niveau zijn hier het meest van overtuigd. De pessimisten onder de respondenten zijn van mening dat het niet oplosbaar is omdat er nu nog steeds geen oplossing is

82

DE POLITIEKE WERELD

voor het radioactief afval, omdat het risico en het gevaar blijft bestaan en omdat we onvoldoende kennis hebben. De oplossingen die de respondenten geven voor het probleem van radioactief afval, zijn vooral het ontwikkelen van nieuwe technieken, de oplossing die ook de andere respondenten gaven, maar ook ondergrondse opslag tot de radioactiviteit verdwenen is en behandeling en voorlopige opslag in vaten.

7.5 NIRAS Slechts zes respondenten die NIRAS en hun activiteiten kennen, menen ook hun taken te kunnen evalueren. Dit is heel erg weinig. Het gaat hier voornamelijk om respondenten van het federale niveau. De taken worden zeer positief geëvalueerd en dit omdat NIRAS bij de respondenten vertrouwen inboezemt en omdat ze in hun ogen zorgvuldig werken. De helft van de respondenten die NIRAS kennen, menen een zicht te hebben op de communicatie, ook hier gaat het vooral om mensen van het federale niveau. De communicatie wordt niet altijd even positief beoordeeld. Een kleine helft van de respondenten vindt de communicatie goed. De rest vindt de communicatie noch goed, noch slecht. Deze respondenten zijn ten opzichte van de andere groepen duidelijk veel kritischer naar de communicatie toe. Er zijn dan ook volgens de respondenten een aantal thema’s waarover NIRAS meer zou moeten communiceren. Het betreft vooral het beheer en de berging van radioactief afval. De kanalen die NIRAS hiervoor moet gebruiken, zijn het Internet, e-mail, brochures en televisie. Daarnaast zijn ook kranten, radio, perscommuniqués en wetenschappelijke papers aangewezen kanalen. Zeven van de 56 respondenten die NIRAS kennen, werken er ook mee samen, vooral mensen van het federale niveau. Energie is dan ook een federale materie. De samenwerking wordt erg positief geëvalueerd: een grote meerderheid vindt die erg goed, en dit omwille van een vlotte communicatie vanwege NIRAS. Van de respondenten die niet samenwerken, ziet een kleine helft dit wel zitten. Zij zouden dit wel willen als het nodig zou zijn in bepaalde situatie, omdat ze over de nodige kennis beschikken en omdat ze gemachtigd zijn informatie te verspreiden. Degenen die niet willen samenwerken, zien dit niet zitten omdat het niet op hun agenda staat, omdat het niet hun bevoegdheid is, omdat ze geen tijd hebben en omdat ze het liever overlaten aan experten.

7.6 Communicatie en informatie Wat betreft de communicatie worden de drie elementen besproken. De interesse voor thema’s over het milieu, het nucleaire en radioactief afval is groot. Er is geen duidelijke lijn te trekken. Nu


83

eens is de regionale overheid geïnteresseerd, voor een ander thema is dat dan weer de federale. Onderwerpen die te maken hebben met het milieu, zijn erg in trek bij de regionale overheden en in mindere mate bij de federale en gemeentelijke instanties. Er is vooral interesse voor bodem- en luchtverontreiniging, huishoudelijk afval en het verdwijnen van diersoorten. Kwesties die te maken hebben met het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder wekken de interesse van alle federale en regionale overheden en een meerderheid van de gemeentelijke instanties. Ze hebben interesse voor de berging en bewerking van radioactief afval, de veiligheid ervan en de gevolgen van het afval op de volksgezondheid. Hoewel er een behoorlijke interesse is voor de verschillende thema’s, gaat de politieke wereld toch niet vaak op zoek naar inlichtingen hierover. Bij milieuaangelegenheden valt dit nog mee, daar zoeken de regionale overheden nog info over. Er wordt slechts sporadisch op zoek gegaan naar informatie over het nucleaire en radioactief afval. Meer dan de helft van de overheden doet dit nooit. Hoewel ze zelden zelf op zoek gaan naar gegevens over het nucleaire, zou meer dan de helft van de regionale en gemeentelijke instanties hierover meer informatie willen ontvangen. Bij de federale overheid is dit een vierde. Waarover ze meer informatie willen, is afhankelijk van de actualiteit, maar de meest aangehaalde onderwerpen zijn het beheer van radioactief afval en de veiligheid van oplossingen voor het afval. E-mail, gepersonaliseerde informatie en brochures afkomstig van experten, NIRAS, overheid en bevoegde instanties lijken hen de meest aangewezen kanalen waarlangs zij deze inlichtingen willen ontvangen. Het tweede element geeft een overzicht van de communicatiestroom die terug te vinden is op de werkvloer van de respondenten. Eerst wordt de stroom van buitenaf besproken en vervolgens de stroom van hun beleidsniveau naar het doelpubliek toe. Als de overheden al op zoek gaan naar informatie over het milieu, wat niet vaak gebeurt, dan gebruiken ze doorgaans dezelfde bronnen als voor hun ander werk. Als ze informatie wensen over het nucleaire, worden er wel specifieke bronnen geraadpleegd, vooral door de federale overheid. Ze raadplegen in dat geval boeken, het Internet en wetenschappelijke papers en ze nemen contact op met personen die er meer van weten. Ook als ze dringend informatie nodig hebben over het nucleaire, worden dezelfde bronnen gebruikt. De personen die gecontacteerd worden, zijn mensen van NIRAS en van wetenschappelijke instellingen. De websites die geraadpleegd worden, zijn zoekrobotten, de site van NIRAS en die van het SCK. Wanneer er zich een nucleaire ramp zou voordoen, dan zouden de respondenten contact opnemen voor meer informatie met de federale overheid, de brandweer en de provinciale overheid. Naast het opzoeken van informatie over het nucleaire, kunnen de

84

DE POLITIEKE WERELD

respondenten er ook nog op andere manieren mee in contact komen. Een vierde van de overheden komt, buiten het opzoeken van informatie, in aanraking met het nucleaire. Dat is de helft van het federale niveau, 40,0% van het regionale niveau en 20,0% van het gemeentelijke niveau. Ze komen op erg verschillende wijzen in aanraking met het nucleaire zoals uit Tabel 50 blijkt.

Tabel 50: Onderwerpen waarmee men in aanraking komt met het nucleaire (N = 20)

Berging van radioactief afval Productie van kernenergie Controle op radioactieve straling Verwerken van radioactief afval Vervoer Geven van milieuvergunningen Onderzoek naar het nucleaire/kernenergie Toekijken op financiering van de sector Toekijken op milieuvriendelijkheid van sector Verdeling van jodiumpillen

3 5 4 3 3 2 2 2 2 2

Federaal

Regionaal

Gemeentelijk

(N = 6)

(N = 2)

(N = 12)

2 2 2 2 / / 2 2 / /

1 / 1 1 / / / / 2 /

3 3 1 / 1 2 / / 1 2

Bij een vierde van de overheden komen er naast de respondent nog anderen met het nucleaire in aanraking. Het gaat hier om een officier, een ingenieur, een burgemeester, een schepen, een econoom, een gemeentesecretaris, een milieuambtenaar, een milieuadviseur, een adviseurgeneraal,

een

bediende,

een

containerverantwoordelijke,

een

kabinetschef

en

een

departementshoofd. Van degenen die niet betrokken zijn (58), zouden negentien dat wel willen en dit op het vlak van controle op volksgezondheid, van het toekijken op de milieuvriendelijkheid van de nucleaire sector, het geven van milieuvergunningen, het bergen van radioactief afval en het verspreiden van informatie. Tenslotte wordt de informatiestroom vanwege de overheden naar de doelgroepen besproken. Over het milieu wordt door verschillende overheden informatie verspreid. Dit is het geval bij alle regionale overheden, bij een ruime meerderheid van de federale en een minderheid van de gemeentelijke instanties. Er wordt vooral gecommuniceerd over lucht, bodem- en waterverontreiniging en de opwarming van het klimaat, via Internet en persconferenties. Communiceren over het nucleaire wordt door heel wat minder instanties gedaan. Het regionale niveau doet dit niet, drie werknemers van het federale niveau verspreiden informatie en tien van het gemeentelijke niveau. Waarover geïnformeerd wordt, is sterk afhankelijk van de actualiteit. En tenslotte verspreiden slechts twee van de 83 overheden zelf informatie over radioactief afval. De onderwerpen waarover gecommuniceerd wordt, zijn afhankelijk van de actualiteit. Om zelf te communiceren worden er heel wat verschillende kanalen


85

gebruikt. Om informatie te verspreiden over het milieu, worden vooral brochures en het Internet gebruikt. Voor het nucleaire zijn dat brochures, voordrachten, tijdschriften en personen. Informatie verspreiden over radioactief afval wordt voornamelijk gedaan via Internet, personen en tijdschriften. Als er informatie verspreidt wordt, is dat in de eerste plaats aan de bevolking. Dit geldt voor alle niveaus van de politiek. Ook scholen en de overheid zelf worden geïnformeerd via de politieke wereld. Hier gaat het enkel om het federale niveau. Tenslotte worden ook collega’s op de hoogte gehouden van radioactief afval. Van de personen die nog geen informatie geven, is meer dan de helft wel bereid die te geven. Het gaat hier vooral om personen op het gemeentelijke niveau. Ook hier zou men in de eerste plaats informatie geven aan de bevolking en in veel mindere mate aan andere overheden, collega’s en bedrijven. De kanalen die de respondenten hiervoor zouden gebruiken zijn brochures, congressen, het Internet, perscommuniqués, gepersonaliseerde informatie en televisie. Om deze paragraaf te eindigen worden nog even de verschillen tussen de respondenten en hun overheidsdiensten onderzocht. Dit geeft geen erg positief beeld. Buiten de respondenten zelf zijn er weinig mensen die interesse hebben voor het nucleaire, ermee in aanraking komen en er informatie over verspreiden. Indien de respondenten niet langer tewerkgesteld zijn op hun afdeling, dan blijven er weinig mensen over die zich met het thema zouden bezighouden.

7.7 Dialoog Bijna iedereen vindt een dialoog over radioactief afval erg zinvol omdat volgens hen iedereen recht heeft op informatie, omdat iedereen zo beter en objectiever geïnformeerd is, zodat de angst voor kernenergie weggenomen kan worden bij de bevolking. Tegenstanders wijzen op het feit dat er te veel belangengroepen zijn en dat het erg ingewikkelde materie is. Dat er veel belanggroepen mee gemoeid zijn, blijkt uit Tabel 51. Erg veel instanties moeten volgens de respondenten bij de dialoog betrokken worden.

86

DE POLITIEKE WERELD

Tabel 51: noodzakelijke deelnemers aan dialoog (N = 60) Burgemeester Wetenschapper Specialist Brandweercommandant Gouverneur Arts Minister Ambtenaar op ministerie Research en development Politiecommandant Schepen Projectbeheerder Gemeenteambtenaar Apotheker Financieel en economisch beleid Parlementair Gemeenteraadslid Pers- of communicatieverantwoordelijke Leerkracht Directie Journalist

40 21 30 29 29 27 22 21 19 18 14 14 13 12 12 11 11 10 10 10 10

Een meerderheid van de overheden zou zelf willen deelnemen aan een dialoog om informatie door geven, om zich betrokken te voelen en omdat men van mening is dat ze over de nodige kennis beschikken. Degenen die niet willen deelnemen, doen dit niet omdat ze het liever overlaten aan deskundigen en omdat ze er niets mee te maken hebben.

7.8 Besluit Op het eerste zicht zijn de politieke overheden goed geplaatst om te fungeren als communicatiekanaal van NIRAS naar de bevolking. Hun kennis is over het algemeen goed. Vooral de regionale instanties zijn goed op de hoogte van het nucleaire. Toch kent een derde van de instanties NIRAS niet. Voorts staan de overheden ook het dichtst bij het beleid en zouden bij de informatiebron moeten zitten. Ze zijn echter geen goede tussenschakels en het ziet er niet naar uit dat ze dat in de toekomst worden. Dit blijkt uit de multiple correspondentieanalyse in Figuur 6. Voor milieuaangelegenheden is er nog interesse, voor het nucleaire en radioactief afval is dit te verwaarlozen. Ze gaan ook zelden op zoek naar informatie hierover. Het verspreiden van inlichtingen voor de bevolking over het nucleaire is bijna nihil. Op de figuur zien we dan ook dat het opzoeken van informatie en het verspreiden ervan uitschieters zijn. Over het milieu wordt wel nog een beetje gecommuniceerd, over het nucleaire is dat te verwaarlozen. Er zijn wel een aantal respondenten die in de toekomst eventueel willen werken als informatiebron voor de bevolking, maar ook hun aantal is beperkt. Uit de figuur blijkt dat het hier gaat om de mensen op


87

gemeentelijk niveau. Hoewel deze overheden dus goed geplaatst zijn, ziet het er niet naar uit dat er in de toekomst veel verandering komt. Hierbij komt ook dat het tegenstanders zijn van de nucleaire optie.

Figuur 6: Homogeniteitsanalyse van politieke wereld, hoe vaak informatie zoeken over het nucleaire, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, informatie verspreiden over het nucleaire en informatie willen verspreiden over het nucleaire. 1,5 ja

1,0

ja

gemeentelijk

Hoe vaak info zoeken

,5

soms

nooit nee slecht

Kennis 0,0

ja goed

Eigenwaarde: 0,332

regionaal

Meer info wensen

-,5 nee gemiddeld

-1,0

nee

Info willen verspreiden? Nu info Verspreiden

federaal

-1,5

vaak

-2,0 -2

-1

Eigenwaarde: 0,394

0

1

2

Politiek 3

Hoofdstuk 8 De nucleaire sector

8.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt de nucleaire sector onderzocht. Het gaat hier om negen respondenten die tewerkgesteld zijn bij een kerncentrale (3), een studiebureau (3), Belgoprocess (1) en bij het Instituut van Bedrijfsrevisoren (2). Twee derde van de respondenten zijn mannen. Acht van de negen personen zijn Nederlandstalig. De concrete jobs die deze personen uitoefenen, zijn die van directielid, public relations, human resources, stafmedewerker en diensthoofd nucleaire veiligheid. Uit fase 2 bleek dat deze sector niet heel erg geloofwaardig werd geacht. Slechts de helft van de Belgische bevolking vertrouwt de nucleaire sector. Hoewel de nucleaire sector een belangrijke bron van informatie is, heeft de rechtstreekse communicatie tussen nucleaire sector en burger waarschijnlijk weinig effect. Daarom is het belangrijk om geloofwaardige kanalen te vinden waarlangs de nucleaire sector wel goed kan communiceren en dus onrechtstreeks de bevolking kan bereiken. Toch bleek dat de experten, en we mogen er van uit gaan dat een aantal experten op het vlak van het nucleaire tewerkgesteld zijn in die sector, aangewezen werden door de bevolking als de personen die de beslissingen moeten nemen op het vlak van het kernenergiebeleid en op het vlak van de berging van radioactief afval.

DE NUCLEAIRE SECTOR

90

8.2 Mediagebruik De krant is een erg populair medium. Iedereen die tewerkgesteld is in de nucleaire sector leest een krant. De meerderheid leest ze elke dag, de rest enkele dagen per week. Acht respondenten lezen de krant tijdens de week, tijdens het weekend is dit minder. De kranten die gelezen worden, zijn divers, zowel nationale als regionale kranten komen aan bod: ’La Libre Belgique’, ‘L’echo’ en ‘Le Soir’ aan Waalse zijde, ‘De Standaard’, ‘De Morgen’, ‘Het Belang van Limburg’, ‘Gazet van Antwerpen’, ‘Het Laatste Nieuws’, en ‘Het Nieuwsblad’ aan Vlaamse zijde. Ook tijdschriften zijn populaire media. Acht respondenten lezen minstens één tijdschrift. De meest populaire tijdschriften zijn: ‘EOS’, ‘Humo’, ‘Knack’ en ‘Le Vif’ die telkens door vier respondenten gelezen worden. Gemiddeld lezen de respondenten 1,7 kranten en 2,3 tijdschriften. Alle respondenten luisteren wel eens naar de radio. De meest beluisterde zenders zijn ‘Radio Donna’, ‘Studio Brussel’ en ‘Radio 1’ en ‘Radio 2’. De Waalse respondent luistert naar ‘RTBF’ en ‘Fréquence Wallonie’. Ook alle respondenten luisteren op de radio naar het journaal op de zenders ‘Radio 1’, ‘Radio Donna’ en ‘Studio Brussel’. ‘Slechts’ drie personen luisteren ook op de radio naar duidingprogramma’s. Als dit gebeurt, dan is dit op ‘Radio 1’. Net zoals kranten en radio, is ook de televisie erg populair. Iedereen kijkt naar de tv. Daarbij komt dat ook iedereen naar het journaal en naar duidingprogramma’s kijkt. De zenders waarop afgestemd wordt, zijn ‘TV1’, ‘Canvas’, ‘VTM’, ‘RTBF’, ‘CNN’, ‘BBC’ en ‘National Geografic’. Acht van de negen respondenten gebruiken het Internet om informatie op te zoeken en zes hiervan raadplegen websites van media. Deze websites zijn van ‘CNN’, ‘De Standaard’, ‘Het belang van Limburg’ en ‘Skynet’. Ook hier kunnen we een profiel schetsen van het mediagebruik van de respondenten. De respondenten afkomstig uit de nucleaire sector zijn over het algemeen erg intensieve mediagebruikers. Tabel 52 maakt dit duidelijk.

Tabel 52: profiel van mediagebruik (N = 9)


Kerncentrale

Studiebureau

Belgoprocess

IRE

3 / /

2 1 /

1 / /

1 1 /


91

8.3 Kennis Uit het kennisprofiel kunnen we afleiden dat de respondenten tewerkgesteld in de nucleaire sector logischerwijze allemaal een erg goede kennis hebben van het nucleaire. Een ander element met betrekking tot de kennis, is NIRAS. Iedereen kent NIRAS, twee derde van hen kennen eveneens haar activiteiten. Ze weten ook allen dat NIRAS instaat voor het beheer van radioactief afval.

Tabel 53: Profiel van kennis (N = 9)

Ja Ja + activiteiten Nee

Kerncentrale

Studie

Belgoprocess

IRE

(N = 3)

(N = 3)

(N = 1)

(N = 2)

1 2 /

1 2 /

/ 1 /

1 1 /

Dat NIRAS in de eerste plaats moet instaan voor het beheer van radioactief afval, daar is de overgrote meerderheid (8) mee akkoord. Toch vinden enkele onder hen dat ook andere instanties hierbij betrokken moeten worden: FANC, de Belgische regering (omwille van het nodige toezicht), Belgoprocess, Electrabel en een internationale instelling (omdat het een internationaal probleem is). Ander redenen voor het aanbrengen van deze instanties zijn de kennis van deze instellingen en de goede ervaring die ze ermee gehad hebben.

8.4 Mening Het is niet geheel onlogisch dat de respondenten die tewerkgesteld zijn in de nucleaire sector voorstanders zijn van kernenergie. Ook op het vlak van veiligheid maken zij zich weinig zorgen.

92

DE NUCLEAIRE SECTOR



Akkoord


Niet akkoord

/ 7 4 1 /

3 / 1 1 1

6 2 4 7 8

7

1

1

7 6 2

1 / /

1 3 7

Vier respondenten die in de nucleaire sector tewerkgesteld zijn, zijn van mening dat radioactief afval een probleem is, omdat het milieu hierdoor vervuild wordt en omdat radioactief afval opgedrongen wordt aan de bevolking. De personen die menen dat het een probleem is, zijn er wel van overtuigd dat dit probleem oplosbaar is.

8.5 NIRAS Uitgezonderd één persoon kent iedereen NIRAS in die mate dat ze in staat zijn hun taken te evalueren. Eén persoon werkend in een kerncentrale kan hier niet over oordelen. De beoordeling is erg positief. NIRAS straalt vertrouwen uit, er is ervaren en bekwaam personeel tewerkgesteld en er wordt zorgvuldig gewerkt. Ook de communicatie wordt positief geëvalueerd. Ze zijn van mening dat er grondig en over de juiste thema’s gecommuniceerd wordt. Wanneer we dieper ingaan op de verschillende aspecten van de communicatie, dan blijkt dat de helft oordeelt dat NIRAS regelmatig communiceert, open communiceert, wanneer nodig, voldoende en met de juiste middelen. Toch vinden ze dat de instelling over bepaalde thema’s meer zou moeten communiceren. Ze willen voornamelijk meer informatie krijgen over het beheer van radioactief afval. Andere onderwerpen zijn het bergen van radioactief afval, de huidige resultaten van berging van radioactief afval, de problemen bij de berging van radioactief afval, de plannen voor radioactief afval op lange termijn, de impact van radioactief afval op mens en milieu en de impact in Europa. NIRAS zou hiervoor het Internet, congres, boeken, kranten, gepersonaliseerde informatie, brochures, perscommuniqués en personen moeten aanspreken. Iedereen die in de nucleaire sector werkt, werkt samen met NIRAS, wat niet erg verwonderlijk is. Deze samenwerking wordt over het algemeen goed beoordeeld.


93

8.6 Communicatie en informatie De nucleaire sector vormt op basis van de volgende resultaten het perfecte communicatiekanaal. Iedereen heeft interesse voor milieuaangelegenheden, het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. Ze zijn voornamelijk geïnteresseerd in luchtverontreiniging, de berging van radioactief afval en de veiligheid van de oplossingen voor het afval. Er wordt dagelijks tot wekelijks op zoek gegaan naar gegevens over het nucleaire en radioactief afval. Over het milieu is dat iets minder. Bijna niemand wenst meer informatie over het nucleaire, waarschijnlijk omdat ze al voldoende weten door de sector waarin ze werken. Wanneer we de huidige informatiekanalen bekijken, blijkt ook dat het hier heel goed gesteld is. Iedereen komt in aanraking met het nucleaire en dit op het vlak van de productie van kernenergie, het onderzoek hierover, de verwerking, berging en het transport van radioactief afval en het verstrekken van informatie. Er komen in de bedrijven waar zij werken ook nog andere personen in aanraking met het nucleaire. Als zij hierover zelf informatie zoeken, gebruiken ze specifieke bronnen: een bibliotheek, congressen, brochures, het Internet, personen en een archief. De informatie die zij zelf inwinnen, verspreiden ze naar de bevolking. Het gaat hier vooral om informatie over de berging van radioactief afval, de gevolgen van het afval op de volksgezondheid en de werking van de nucleaire installaties. Men geeft lezingen op congressen, verspreidt informatie via e-mail en Internet en publiceert een aantal brochures. Degene die op dit ogenblik geen informatie verspreidt, is dat wel bereid te doen in de toekomst.

8.7 Dialoog Bijna alle respondenten vinden dat een dialoog over kernenergie zinvol is. De bevolking heeft recht op informatie en door een dialoog worden ze beter en objectiever geïnformeerd. Het lijkt hen ook nuttig om de angst voor het nucleaire bij de bevolking weg te nemen en om de bevolking te laten participeren. Eén enkele persoon vindt een dialoog niet zinvol omdat het een te ingewikkelde materie betreft en omdat de bevolking toch alles van te voren negatief beoordeelt. Over wie betrokken moet worden bij deze dialoog, is men het niet eens. Er worden veel verschillende instanties of personen aangebracht.

94

DE NUCLEAIRE SECTOR

Tabel 55: Noodzakelijke deelnemers aan dialoog (N = 8) Leerkracht Parlementair Burgemeester Journalist Wetenschapper Brandweercommandant Gemeenteambtenaar Pers- of communicatieverantwoordelijke Kabinetschef Gemeenteraadslid Arts Kabinetsmedewerker Apotheker Minister Directie Politiecommandant Projectbeheerder Propagandist Schepen Specialist Technische dienst Vakbondsafgevaardigde Verpleger

6 6 5 5 5 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

Alle respondenten zouden zelf ook graag betrokken worden bij de dialoog omdat ze er beroepshalve mee bezig zijn, omdat ze graag informatie willen verspreiden hierover en omdat ze over de nodige kennis beschikken.

8.8 Kwalitatieve benadering Aangezien we hier te maken hebben met slechts negen respondenten die in de nucleaire sector werken, kan ook hier een kwalitatieve benadering toegepast worden. Twee respondenten werden uit de groep genomen en van dichterbij bekeken. Deze resultaten mogen wel niet veralgemeend worden naar al de personen die tewerkgesteld zijn in de nucleaire sector. De twee personen werden gekozen op basis van landstaal, geslacht en het soort organisatie waarvoor zij werken. De eerste persoon is een Nederlandstalige vrouw, die een uitvoerende job heeft binnen de nucleaire sector. De tweede persoon is een Franstalige man die werkt in een kerncentrale. De eerste persoon heeft een erg intensief mediagebruik. Ook wanneer zij informatie voor het werk opzoekt, raadpleegt zij verschillende bronnen: boeken, brochures, kranten, archieven, het Internet, televisie, papers, congressen en perscommuniqués. De brochures die zij gebruikt, zijn vooral interne communicatiebladen, de websites die zij consulteert, zijn sites m.b.t. het nucleaire. Zij gaat maandelijks op zoek naar informatie over het milieu en dan met name over industrieel


95

afval. Ook het bedrijf waar zij tewerkgesteld is, heeft interesse voor bepaalde thema’s van het milieu, namelijk lucht- en watervervuiling. Zij gebruikt geen specifieke bronnen wanneer ze hierover informatie opzoekt. Zelf verspreidt het bedrijf informatie over het milieu via e-mail, perscommuniqués en personen. De onderwerpen zijn opnieuw watervervuiling en zure regen. Zowel zijzelf als het bedrijf komen in aanraking met het nucleaire, de organisatie op het vlak van verwerking van radioactief afval, zij in een uitvoerende job. Zij geeft niet enkel informatie, maar gaat ook dagelijks op zoek naar informatie over het nucleaire. Ze heeft vooral interesse voor het beheer van radioactief afval. De bronnen die zij hiervoor gebruikt, zijn een bibliotheek, gepersonaliseerde informatie, brochures, het Internet en andere personen. Deze personen zijn mensen van NIRAS en Belgoprocess. De websites van deze instellingen raadpleegt zij eveneens. Er wordt informatie verspreid over de berging van radioactief afval en de werking van nucleaire installaties en dit via e-mail en Internet. Wanneer het meer specifiek gaat over radioactief afval, dan is ze geïnteresseerd in de bewerking van radioactief afval en de stand van zaken van het onderzoek rond het beheer van het afval. Hierover wordt dan ook informatie verspreid via congressen, brochures, Internet, perscommuniqués, personen en papers aan de bevolking en scholen. We zagen al eerder in het hoofdstuk dat alle respondenten een erg goede kennis hebben van het nucleaire. Ze is ook goed op de hoogte van het reilen en zeilen van NIRAS. Ze evalueert zowel de uitvoering van de taken, als de communicatie en samenwerking erg goed. Op het vlak van mening zien we een eerder verwonderlijk resultaat. De respondent weet niet goed of ze voor of tegen kernenergie moet zijn. Ze voelt zich ook niet goed beschermd tegen eventuele gevaren binnen de nucleaire sector. Toch ziet ze het radioactief afval niet als een probleem. Volgens haar zijn kernfusie en nieuwe technieken dé oplossingen op termijn. We kunnen besluiten dat deze respondent op een goede plaats zit om als tussenschakel te dienen tussen de nucleaire sector en de bevolking. In haar huidige job gaat ze regelmatig op zoek naar informatie en verspreidt ze ook regelmatig inlichtingen. De tweede respondent heeft eveneens een zeer intensief mediagebruik. Als hij beroepshalve informatie nodig heeft, dan raadpleegt hij het Internet en personen. De websites die hij consulteert, zijn het Belgisch Staatsblad en sites m.b.t. het milieu. Hij gaat dagelijks op zoek naar informatie over het milieu en zijn interesse gaat uit naar duurzame ontwikkeling, de opwarming

96

DE NUCLEAIRE SECTOR

van het klimaat en de uitputting van fossiele brandstoffen. Zelf verspreidt hij hierover geen informatie. Hij komt in het kader van zijn werk in aanraking met het nucleaire en meer precies op het vlak van het geven van milieuvergunningen, het toekijken op de milieuvriendelijkheid van de nucleaire sector en de controle van radioactieve straling. Hij gaat ook wekelijks op zoek naar informatie over het nucleaire en dan vooral over berging van radioactief afval. Hiervoor raadpleegt hij congressen, personen en papers. Als hij hier snel informatie over nodig heeft, gebruikt hij e-mail en Internet. Zelf verspreidt hij informatie over de bewerking van radioactief afval en over de verschillende soorten radioactief afval en hun kenmerken. Hij verspreidt deze informatie via brochures en het Internet naar de bevolking toe. Ook deze respondent heeft een erg goede kennis over het nucleaire. Hij kent NIRAS wel, maar is niet op de hoogte van hun activiteiten en werkt er ook niet mee samen, waardoor hij de taken en communicatie niet kan evalueren. Hij zou niet willen samenwerken omdat het niet zijn domein is. Ook hij is niet zeker of hij voor- of tegenstander is van kernenergie, maar hij ziet radioactief afval niet als een probleem. Tenslotte is hij van mening dat een dialoog omtrent kernenergie een goede zaak zou zijn, omdat men dan beter en objectiever geïnformeerd wordt.

8.9 Besluit Op basis van de resultaten die we in dit onderzoek bekomen zijn, mag de nucleaire sector bestempeld worden als een erg goed communicatiekanaal. Uit Figuur 7 blijkt ook dat dit geldt voor de verschillende actoren binnen de nucleaire sector. Ze liggen vrij dicht bij elkaar. De kennis van de mensen die in de sector werken, is erg goed. Ze hebben veel interesse in het nucleaire, zoeken er vaak informatie over op en verspreiden op hun beurt deze informatie opnieuw. Het probleem ligt echter bij het imago van de nucleaire sector. Uit de tweede fase van het onderzoek bleek dat de sector helemaal niet geloofwaardig geacht werd door de bevolking, wat van hen geen goede informatiebron maakt. Om toch gebruik te kunnen maken van deze groep, kan er een tweede tussenschakel gebruikt worden. De nucleaire sector geeft dan informatie door aan bijvoorbeeld de media of het middenveld die deze gegevens op hun beurt aan de bevolking, leden, … doorspelen. Op deze manier wordt er wel een omweg gemaakt, maar kan er toch gebruik gemaakt worden van deze doelgroep.


97

Figuur 7: Homogeniteitsanalyse van de nucleaire sector, hoe vaak informatie zoeken over het nucleaire, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, informatie verspreiden over het nucleaire en informatie willen verspreiden over het nucleaire. 2

ja ja

1

soms

slecht

ja

nee nooit 0

Nucleaire sector

goed gemiddeld

-1 Eigenwaarde: 0,344

Hoe vaak info zoeken

nee nee vaak

IRE

Kennis

-2 studiebureau

Meer info wensen

kerncentrale

-3

Info willen verspreiden Belgoprocess Nu info verspreiden

-4 -2

-1

0

Eigenwaarde: 0,413

1

2

3

4

5

6

Hoofdstuk 9 Algemeen besluit

In het eerste hoofdstuk werd duidelijk gemaakt dat dit rapport kadert in een ruimer onderzoek. De communicatiestrategie van NIRAS werd in drie fases in kaart gebracht. Na een media-analyse (fase 1) en een uitgebreid onderzoek onder de bevolking (fase 2), werden in deze derde fase de specifieke actoren rond NIRAS onder de loep genomen. We gingen op zoek naar het mediagebruik van deze groepen, hun kennisniveau en hun mening over het nucleaire. Tenslotte werd de communicatie –en informatiestroom onderzocht. Zoeken zij informatie over het nucleaire? Waarover gaat dit dan, langs welke weg zoeken zij deze informatie en van wie zijn die gegevens afkomstig? Verspreiden zij zelf informatie, waarover, langs welke weg en aan wie? Op deze manier wordt duidelijk wie (mogelijke) tussenschakels zijn tussen NIRAS en de bevolking. In de tweede fase van het onderzoek werden deze elementen onderzocht bij de brede Belgische bevolking. In een vierde en laatste fase zullen deze resultaten naast elkaar gelegd en vergeleken worden. Dan kan er op basis van de drie fasen een communicatieplan opgesteld worden. In dit besluit worden de belangrijkste resultaten nog eens op een rijtje gezet. We gebruiken Tabel 56 als leidraad hiervoor.

ALGEMEEN BESLUIT

100 Tabel 56: Schema resultaten fase 3 Doelgroepen

Kennis

Mening

Interesse voor het nucleaire?

Interesse voor welke onderwerpen?

Meer info wensen over het nucleaire?

Nu informatie verspreiden over het nucleaire?

Over welke onderwerpen verspreiden?

Nu niet verspreiden, maar wel willen

Gemiddeld

Pro

Ja

Opslag, berging, invloed op gezondheid

Ja

Ja

Afh. Actualiteit, beheer, invloed op gezondheid

Ja

Goed

Pro

Nee

/

Ja

Nee

/

Ja

Hulpdiensten

Goed, behalve politie

Pro

Nee

/

Brandweer

Nee

/

Ja

Wetenschap

Goed

Pro/contra

Ja, behalve secundair ond.

Afh. Actualiteit, beheer

Leerkrachten

Niet secundair

Afh. Actualiteit, beheer, berging

Ja

Middenveld

Gemiddeld

Pro

Vakbonden

Afh. Actualiteit, berging, opslag, risico

Ja

Ja, behalve consumenten-

Berging, beheer, controle

Ja

Media

Medische diensten

organisaties

Politieke wereld

Goed, behalve gemeenten

Contra

Federaal en regionaal niveau

Berging, bewerking, veiligheid

Ja

Nee

/

Ja

Nucleaire sector

Goed

Pro

Ja

Berging, veiligheid

Nee

Ja

Berging, bewerking, invloed op gezondheid

Ja

DE BEELDVORMING EN HOUDING VAN DE DOELGROEPEN VAN NIRAS TEGENOVER RADIOACTIEF AFVAL 101

In de vorige fase van het onderzoek kwam naar voor dat het redelijk goed gesteld is met het kennisniveau van de Belgische bevolking wat betreft het nucleaire. Weinigen kennen echter NIRAS. Uit de derde fase blijkt nu dat de actoren rond NIRAS, die verondersteld worden meer in aanraking te komen met de instelling, niet over een betere kennis beschikken dan de bevolking. Bij de media is dat sterk afhankelijk van het soort medium. De respondenten die op een redactie van een krant of een tijdschrift werken, beschikken over een erg goede kennis. Personen die voor een televisiezender werken, hebben soms een goede, dan weer een slechte kennis. En tenslotte weten mensen die voor een radiozender werken bijzonder weinig van het thema. Zij hadden dan ook allemaal een slechte kennis. Op zich is dit geen goed resultaat. De media zijn immers de grootste, belangrijkste en vaak enige bron van informatie voor de bevolking. Bij de medische diensten is het beter gesteld met de kennis: vooral de specialisten en apothekers zijn goed op de hoogte van het nucleaire, de artsen zijn dat een beetje minder. Hier moet ook wel bij vermeld worden dat maar liefst de helft van de ondervraagden die in de medische sector tewerkgesteld zijn NIRAS niet kennen. Ook hier blijken de specialisten het beste op de hoogte te zijn. Bij de hulpdiensten zijn de respondenten een beetje verdeeld op het gebied van kennis. De respondenten die werken voor een hulpvereniging of de brandweer hebben een goede kennis, degenen die bij de politie werken, hebben een slechte kennis. Ook hier kent 40% NIRAS niet. De helft van de mensen die in het middenveld vertoeven, hebben een goede kennis, de andere helft een slechte. Iedereen hier heeft wel al van NIRAS gehoord. In de politieke kringen is NIRAS bij twee derde van de respondenten bekend. De kennis over het nucleaire is gemiddeld tot goed. Tenslotte is de kennis van de respondenten uit de wetenschappelijke wereld en de nucleaire sector, niet geheel onlogisch, erg goed. Wat betreft de kennis kunnen we besluiten dat het kennisniveau te vergelijken is met dat van de bevolking, hoewel te verwachten was dat deze beter zou zijn. Het zijn echter enkel de personen die rechtstreeks in aanraking komen met het nucleaire, die een goede kennis hebben. Het gaat hier om specialisten, apothekers, brandweer, wetenschappers en de nucleaire sector zelf. Dat de grootste informatiebron, de media, over onvoldoende kennis beschikt, is niet echt positief. Dat een grote meerderheid van de bevolking NIRAS niet kent, is niet geheel verwonderlijk, dat er zovele ‘specialisten’ dit niet weten, is eens zo verwonderlijk. Het is daarom van belang deze doelgroepen eerst te informeren. Op deze manier beschikken zij dan tenminste al over de juiste informatie. Velen onder hen lieten immers weten dat ze graag meer informatie zouden ontvangen over het nucleaire. Voor NIRAS is het ook eenvoudiger om deze actoren te informeren, doordat

102

ALGEMEEN BESLUIT

het erg specifieke groepen zijn. Zo kan de boodschap ook beter aangepast worden aan de groep, waardoor de communicatie persoonlijker kan worden. Artsen kunnen bijvoorbeeld beter ingelicht worden over de radioactiviteit binnen de geneeskunde. De dienst 100 en de politie moeten voldoende weten over wat ze moeten doen in geval van een nucleaire ramp en de politieke wereld over de voorzorgmaatregelen die er genomen moeten worden en over welke beslissingen genomen moeten worden bij een ongeval. Wanneer deze groepen over de correcte informatie beschikken, kunnen zij deze weer doorspelen naar de bevolking. Wat betreft de mening over kernenergie, zijn er twee tendensen vast te stellen. Enerzijds zijn de respondenten over het algemeen zeker geen fervente tegenstanders. Anderzijds hebben velen wel vragen bij de veiligheid binnen de nucleaire sector. Zowel de respondenten die werken voor deof media als de mensen van medische diensten, hulpdiensten, middenveld en de nucleaire sector zelf hebben geen bezwaren tegen de nucleaire optie. De mensen in de wetenschappelijke wereld zijn eveneens voorstanders, behalve de leerkrachten in het secundair onderwijs. Ook de respondenten in de beleidssfeer, zijn eerder tegenstanders. Wat betreft de veiligheid zijn de respondenten het helemaal niet eens. Zowel de media, de medische diensten, de hulpdiensten en de politieke wereld stellen zich ernstige vragen omtrent de veiligheid in de nucleaire sector. Het komt er dus op neer om vanuit de sector zelf te focussen op de verschillende maatregelen die getroffen worden binnen de nucleaire sector om de veiligheid van de burgers te verzekeren. Verder vindt een overgrote meerderheid dat radioactief afval een probleem is. Daarbij moet wel vermeld worden dat zeker de helft van deze personen overtuigd is dat dit probleem oplosbaar is. Het belangrijkste deel van het onderzoek zijn de communicatie en informatie van de respondenten over het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. Twee elementen verdienen een bijzondere aandacht: de interesse voor het thema en de (eventuele) communicatiestroom. Met het opzoeken van informatie over het nucleaire en de interesse voor specifieke thema’s hierover is het niet erg goed gesteld. Weinigen komen in de uitvoering van hun beroep tot het opzoeken van informatie over het nucleaire. Meer dan de helft van de respondenten die zowel op een redactie van een medium werken als de respondenten die werken voor een medische dienst, een hulpdienst, een politieke afdeling of in het middenveld, zoeken nooit informatie op over het nucleaire of radioactief afval. De enkelingen die dat wel doen, hebben dan ook wel interesse voor bepaalde onderwerpen. De thema’s waarvoor men interesse heeft, zijn meestal het beheer van radioactief afval en verschillende elementen die daarbij komen kijken: berging, opslag, transport, kosten,… De medische sector en de hulpdiensten zijn vooral geïnteresseerd in invloeden van


radioactiviteit op de gezondheid en de risico’s voor mens en milieu. Het blijkt wel dat, hoewel de meeste respondenten nooit informatie opzoeken over het nucleaire, ze wel graag meer informatie willen ontvangen over het thema. Specifieke onderwerpen waarover men meer informatie wil, zijn eveneens het beheer, de berging en opslag van radioactief afval, het transport, de gevaren en de risico’s in de nucleaire sector en de invloeden op de gezondheid. De wetenschappelijke wereld en de nucleaire sector tenslotte, komen veel vaker in aanraking met het nucleaire. Twee derde van de wetenschappelijke wereld zoekt informatie over het nucleaire. Het leeuwendeel daarvan heeft ook interesse voor het thema. De nucleaire sector is een beetje een buitenbeentje. Zeven van de negen respondenten zoeken wekelijks informatie over het thema. Iedereen heeft interesse voor het thema en niemand wenst meer informatie, omdat zij reeds voldoende op de hoogte zijn. Wat betreft interesse kunnen we besluiten dat het hier niet echt goed mee gesteld is. Enkel de wetenschappelijke en de nucleaire wereld hebben hier voldoende interesse en zoeken regelmatig informatie op. Het enige positieve resultaat is dat de meerderheid van de respondenten wel graag meer informatie zou willen ontvangen over het thema. Tot slot wordt de (eventuele) communicatiestroom besproken tussen de NIRAS en de bevolking en de rol die de verschillende doelgroepen hierin kunnen spelen. Er zijn een aantal doelgroepen waarvan de meerderheid informatie verspreidt over het nucleaire en radioactief afval in het bijzonder. Drie kwart van de media verspreidt informatie over het beheer, de berging en het gebruik van röntgenfoto’s. Maar meestal is het al dan niet verspreiden van informatie afhankelijk van de actualiteit. Ook drie vierde van de hulpdiensten verspreiden hierover informatie en dan in het bijzonder over de risico’s en de veiligheid in de nucleaire sector en de gevolgen op de gezondheid. Twee derde van het middenveld geeft informatie aan haar leden, ook hier gaat het om de berging en de veiligheid in de sector. In de nucleaire sector verspreidt iedereen informatie over het thema en dit over uiteenlopende kwesties. De medische sectoren, de politieke overheden en de wetenschappelijke geven erg weinig informatie over het nucleaire aan de bevolking. Van alle respondenten die op dit ogenblik geen informatie verspreiden, is de helft wel bereid dit te doen in de toekomst. De media, het middenveld en de nucleaire sector verspreiden dus nog behoorlijk veel informatie en dit via het Internet, brochures, congressen, persconferenties. De journalisten schrijven natuurlijk voor het medium waarvoor ze werken. Daarnaast maken ze steeds vaker gebruik van het Internet. Opvallend is dat de overheid erg weinig informeert. Ook hier zou een verandering op zijn plaats zijn. Het zijn dus vooral deze doelgroepen die men kan laten informeren, aangezien zij dit nu reeds doen. Een mogelijk probleem hierbij is dat de nucleaire sector niet echt geloofwaardig geacht wordt door de helft van de Belgische bevolking.

104

ALGEMEEN BESLUIT

De media, de hulpdiensten en het middenveld kunnen eventueel als extra tussenpersoon dienst doen. De media zouden kunnen informeren over algemene aspecten, zoals het beheer. De hulpdiensten kunnen dat doen over de meer medische kant, zoals de gevolgen van radioactief afval op de gezondheid, het gebruik van radioactiviteit in de geneeskunde en de gevaren en risico’s in de nucleaire sector. Wat betreft de communicatiestroom kunnen we besluiten dat er een dubbele situatie is. De negatieve zijde is dat slechts weinigen informatie verspreiden naar de bevolking toe. De positieve zijde is de bereidheid van de respondenten om in de toekomst informatie te verspreiden en dit via heel wat verschillende kanalen, zodat de brede bevolking bereikt wordt. Een belangrijk probleem blijft dat in heel wat gevallen de respondenten de enigen waren die in aanraking komen met, interesse hebben voor en informatie verspreiden over het nucleaire. Wanneer deze persoon in die organisatie wegvalt, dan blijft er meestal niemand over en valt de (eventuele) tussenschakel op de afdeling waarop de respondent werkt, weg.

DE BEELDVORMING EN HOUDING VAN DE DOELGROEPEN VAN NIRAS TEGENOVER RADIOACTIEF AFVAL 105 Figuur 8 Homogeniteitsanalyse van alle doelgroepen, hoe vaak informatie zoeken over het nucleaire, kennisniveau, meer informatie wensen over het nucleaire, informatie verspreiden over het nucleaire en informatie willen verspreiden over het nucleaire. 2

1

Media

soms ja

slecht ja Hulp Wetenschap Middenveld Politiek 0

ja

nee

nooit gemiddeld

goed

Medisch nee nee -1

Hoe vaak info zoeken -2

vaak Kennis

Eigenwaarde: 0,338

Meer info wensen -3

Info willen verspreiden Nucleair

Nu info verspreiden

-4

Doelgroepen

-1,0

-,5

0,0

,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

Eigenwaarde: 0,380

Al deze resultaten samen geven een niet erg positief beeld. In plaats van meteen de hele bevolking in te lichten over het nucleaire en te verwachten dat zij een betere kennis verwerven, is er heel wat werk aan de winkel voor de zogenaamde doelgroepen. Hun kennis is niet schitterend en weinigen zoeken informatie over het nucleaire. Er zijn er wel een aantal die informatie verspreiden, maar als hun kennis erover niet voldoende is, dan heeft deze informatiestroom weinig zin, want de kans bestaat dat de burger dan foutief ingelicht wordt. Een lichtpuntje is het feit dat velen wel bereid zijn informatie te verspreiden op voorwaarde dat zij hierover ook meer informatie ontvangen. In Figuur 8 worden de belangrijkste resultaten, die hierboven opgesomd werden,

grafisch

voorgesteld.

Deze

figuur

werd

bekomen

door

een

multipele

106

ALGEMEEN BESLUIT

correspondentieanalyse. We zien opnieuw duidelijk dat de nucleaire sector en in mindere mate de media en het middenveld drie doelgroepen zijn die te onderscheiden zijn van de andere groepen.


.

ISBN - 978-90-5728-190-7 Copyright (2004)

Centrum voor Longitudinaal en Levensloop Onderzoek (CELLO) Sint Jacobstraat 2 – B- 2000 Antwerpen – België T: +32 (0)3 265 55 35 - F: +32 (0)3 265 57 93 [email protected] http://www.ua.ac.be/cello

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this report may be reproduced in any form, by mimeograph, film or any other means, without permission in writing from the publisher.

De beeldvorming en houding van de doelgroepen van NIRAS tegenover radioactief afval

Recommend Documents