DE ANYWHERE CONSUMENT: EEN NEDERLANDS PERSPECTIEF Geprepareerd voor: DG Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Geprepareerd door: Yankee Group 55 Russel Square Londen WC1B 4HP Verenigd Koninkrijk +31633046125 November 2007
Dit rapport is opgesteld door Yankee Group Research Inc. Wij verzoeken de opdrachtgever bij publicatie Yankee Group als bron te vermelden. Voor de opdrachtgever zijn een exemplaar van de bij dit onderzoek gehanteerde vragenlijst en gedetailleerde onderzoekstechnische informatie op aanvraag beschikbaar.
Yankee Group
INHOUDSOPGAVE 1
Onderzoeksdoel en Methodologie ....................................................................................................... 2
2
Management Samenvatting ................................................................................................................ 5
3
De Anywhere Consument.................................................................................................................... 9 3.1
Introductie van Anywhere onderzoeksprincipes .................................................................... 9
3.2
De Anywhere ervaring van de consument komt centraal te staan........................................ 9
3.3
De Anywhere Consument komt eraan................................................................................... 11
3.4 Mogelijkheden voor de Anywhere Consument..................................................................... 12 3.4.1 De Anywhere Consument beschikt over een aantal intelligente draagbare apparaten met ingebouwde connectiviteit.................................................................................................................. 12 3.4.2 De Anywhere Consument maakt gebruik van een verscheidenheid aan breedbandnetwerken, waar ze ook zijn. ............................................................................................. 13 3.4.3 De Anywhere Consument wil overal en altijd toegang tot vermaak en maakt daarbij gebruik van verschillende technologieën ........................................................................................... 16 3.4.4 De Anywhere Consument definieert zijn eigen communities en maakt veelvuldig gebruik van een rijk palet aan internet toepassingen en diensten die aansluiten bij zijn unieke behoeften, interesses en affiliaties. ...................................................................................................................... 17 3.4.5 De Anywhere Consument kiest technologie op basis van taak en scenario ..................... 19 3.4.6 De Anywhere Consument Komt Eraan............................................................................. 20 4
Huidige Stand Van Zaken in de Mobiele Communicatie Markt ..................................................... 21 4.1
De eerste fase van de mobiele connectiviteit revolutie in Europa is voorbij ...................... 21
4.2
Verzadiging van kernmarkten ............................................................................................... 21
4.3
Roekeloosheid maakt plaats voor behoedzaamheid ............................................................. 22
4.4 Knelpunten aan aanbodzijde lossen op ................................................................................. 22 4.4.1 Naar een flat rate prijsmodel voor mobiele data diensten................................................. 22 4.4.2 De CO5 van het Anywhere Netwerk ................................................................................. 23 4.4.3 Concurrentie drijft evolutie van diensten.......................................................................... 23
12/7/2007
|
|
|
1
Yankee Group
1
ONDERZOEKSDOEL EN METHODOLOGIE
1.1
Achtergrond en Doel
Het Directoraat Energie en Telecom (DGET) van het Ministerie van Economische Zaken (EZ) is voornemens om in 2008 vergunningen uit te geven voor mobiele telecommunicatietoepassingen in de 2,6 GHz band. Deze frequentieband is internationaal aangewezen als uitbreiding voor UMTS, maar kan ook gebruikt worden voor bijvoorbeeld WiMAX. Naar aanleiding hiervan heeft EZ het verzoek gedaan een onderzoek uit te voeren naar de behoefte van de Nederlandse consument aan mobiele telecommunicatie, waarin de volgende vragen meegenomen dienen te worden: •
Wat zijn de wensen en behoeften van de Nederlandse consument (particulier en zakelijk) ten aanzien van mobiele telecommunicatie in het algemeen en (breedbandig) mobiel internet in het bijzonder.
•
Welke internationale trends zijn te onderscheiden om de behoeften van consumenten ten aanzien van mobiele telecommunicatie toepassingen in het algemeen en (breedbandig) mobiel internet in het bijzonder?
•
Welke mogelijke toepassingen en diensten van (breedbandig) mobiel internet zijn voor de Nederlandse consument interessant?
•
Welke nieuwe toepassingen kunnen het gebruik van (breedbandig) mobiel internet stimuleren?
Met waar mogelijk een onderscheid te maken tussen de particuliere consument en de zakelijke klant. De reikwijdte voor deze vragen/antwoorden is de tijdsperiode 2007 – 2011. 1.2
Analyse van de probleemstelling
Het in kwantitatieve zin meten van wensen en/of behoeften van consumenten ten aanzien van nieuwe producten of diensten via rechtstreekse ondervraging is moeilijk. Wat wel zinvol onderzocht kan worden is het huidige gebruik van mobiele telefoons en internet. Welke toepassingen van mobiele telefonie en internet worden nu in welke mate gebruikt? Een combinatie van de antwoorden op deze vragen, kunnen een goede indicatie geven van de toepassingen waarvoor consumenten het meest gevoelig voor zullen zijn en dus het best als eerste aan de Nederlandse consument kunnen worden aangeboden. Middels een vergelijking met internationale resultaten kan tevens inzicht verkregen worden van de mogelijke ontwikkelingen van mobiele breedband communicatie in Nederland. De uiteindelijke vraag naar mobiele breedband communicatie zal in sterke mate bepaald worden door het feitelijke aanbod van content, apparatuur en prijs. De komende jaren zal de vraag naar een mobiel internet dan ook in sterke mate bepaald worden door wat daadwerkelijk aangeboden wordt aan de consument. Het is dan ook zinvol te onderzoeken wat de ontwikkelingen zijn aan de aanbodszijde. Enerzijds om voeling te krijgen met de manier waarop huidige aanbieders tegen de ontwikkeling van de markt aankijken en anderzijds om een indruk te krijgen van wat zij denken aan te kunnen bieden en hoe ver zij hiermee reeds zijn.
November 2007
2
Yankee Group 1.3
Project opzet
Op basis van bovenstaande overwegingen hebben Yankee Group en Motivaction een gezamenlijke aanpak voorgesteld voor het beantwoorden van deze onderzoeksvragen. Beide bureaus rapporteren onafhankelijk. De analyse van de ontwikkelingen aan de aanbodszijde levert een inzicht op in wat leveranciers aanbieden en hoe dit aanbod zich waarschijnlijk zal gaan ontwikkelingen in de periode van 2007 - 2011. Dit vormt een bouwsteen voor het ontwikkelen van een visie op breedbandig mobiele communicatie op de Nederlandse markt vanuit een internationaal perspectief. Dit onderdeel is geheel uitgevoerd en gerapporteerd door Yankee Group. Het vraagzijde onderzoek richt zich op het gedrag van de Nederlandse consument en de (groot) zakelijke markt en wordt er gekeken naar: •
Het huidige gebruik van de Nederlandse consument van internet en mobiele telefonie, welke internettoepassingen zij graag mobiel zouden willen gebruiken en de verwachtingen die zij hebben ten aanzien van mobiele toepassingen voor de toekomst.
•
Het verkrijgen van een inzicht in hoe Nederlandese bedrijven denken over het gebruik van (breedbandig) mobiele communicatie door hun werknemers. Hierbij zal ook aandacht worden besteed aan de voorzieningen die reeds getroffen zijn of die gepland zijn voor de komende jaren.
Het vraagzijde onderzoek is primair aangestuurd door Motivaction. Samenwerking met Yankee Group heeft plaatsgevonden bij het opstellen van de vragenlijst voor het ondervragen van Nederlandse consumenten, het duiden van de onderzoeksresultaten en het formuleren van de voorlopige conclusies, via vergelijkingen met internationaal onderzoek van Yankee Group. In samenwerking met Motivaction en Yankee Group is een workshop georganiseerd om resultaten en conclusies aan het Ministerie te presenteren. Aan de hand van geformuleerde stellingen, zijn resultaten en conclusies uitgebreid bediscussieerd. 1.4
Onderzoeksmethode
Yankee Group zal op hoofdlijnen een aantal inzichten en conclusies presenteren ten aanzien van de te verwachten ontwikkelingen in de markt voor mobiele communicatie over de periode 2007 – 2011. Voor het beantwoorden van de centrale vraagstelling heeft Yankee Group geen nieuw onderzoek uitgevoerd. Yankee Group baseert bevindingen op bestaande onderzoeksdata en op de kennis en inzichten van industrie analisten met expertise op het gebied van telecom en internet. De analyse van de ontwikkelingen aan de aanbodzijde levert een inzicht op in wat de consument kan verwachten aan producten en diensten. Yankee Group benadrukt dat de analyse van de aanbodzijde niet direct ingaat op de kern van de onderzoeksvragen die gesteld zijn, maar een beeld schetst van de te verwachten ontwikkelingen voor mobiele communicatie in de periode 2007 – 2011. Om het gebruik en de verwachtingen met betrekking tot het mobiele internet in kaart te brengen, maakt Yankee Group gebruik van de resultaten van de volgende kwantitatieve onderzoeken onder consumenten:
November 2007
3
Yankee Group
•
•
Anywhere Consumer: European Web/Data Survey, gericht op consumenten in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje. Dit onderzoek is uitgevoerd door Yankee Group in Juni 2007; Anywhere Consumer: European Penetration and Usage Survey, gericht op consumenten in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje. Dit onderzoek is uitgevoerd door Yankee Group in Mei 2007; Behoeften van Nederlandse Consumenten aan Mobiele Communicatie (Projectnummer K1184). Dit onderzoek is uitgevoerd door Motivaction in Oktober 2007.
Om te komen tot een synthese met betrekking tot de centrale vraagstelling, gebruiken we de volgende rapportopbouw: •
In de Management Samenvatting (hoofdstuk 2) beschrijven we de bevindingen en conclusies van het onderzoek.
•
In hoofdstuk 3 introduceren we de bouwstenen van het Yankee Group onderzoeksmodel. We zetten onze visie uiteen op de komst van de Anywhere Consument, die we aan de hand van een vijftal criteria beschrijven. We vergelijken de resultaten van bovengenoemde onderzoeken. Het doel is om de Anywhere Consument in een Nederlands perspectief te zetten.
•
Hoofdstuk 4 gaat in op de aanbodzijde van de markt en beschrijft een aantal factoren die het gedrag van aanbieders zullen beïnvloeden in de periode tussen 2007 en 2011.
November 2007
4
Yankee Group
2 MANAGEMENT SAMENVATTING De snelle opkomst van mobiele communicatiediensten en het internet sinds het begin van de jaren negentig heeft het leven van mensen compleet veranderd. Yankee Group stelt dat de volgende fase van de connectiviteit revolutie draait om de consument die de vrijheid wil om overal het internet te gebruiken: wij verwachten daarom dat het loskoppelen van internet diensten van vaste breedbandverbindingen de meest belangrijke transformele verandering is in het consumentenlandschap in de komende vijf tot tien jaar. De Anywhere ervaring van de consument komt centraal te staan, ofwel het gevoel om altijd en overal en via elk apparaat met alles en iedereen te kunnen communiceren en samenwerken. Mensen zijn overal en op ieder moment met elkaar verbonden door spraak en SMS. Deze markten zijn inmiddels zo goed als verzadigd en zijn bewijs dat mensen, in het algemeen, een duidelijke behoefte hebben om overal te communiceren. Uit onderzoek blijkt echter dat consumenten echter nog nauwelijks gebruikmaken van de mogelijkheden van het mobiele internet voor het bevredigen van hun communicatie behoeften: in deze zin voldoet de consument nog niet voldoet aan onze visie op de Anywhere Consument. Dit terwijl mensen (redelijk) goed bekend zijn met het aanbod op het gebied van mobiele communicatie diensten. De apparaten die ze gebruiken zijn bovendien vaak geschikt om van het aanbod gebruik te kunnen maken. Ter illustratie: •
Ongeveer 11% van de Europese ondervraagden (het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italie en Spanje) maakt meer dan een keer per maand gebruik van een mobiele verbinding om te surfen op het internet, terwijl 4% dit meer dan een keer per dag doet. Cijfers over gebruik in Nederland laten dezelfde lijn met respectievelijk 10% en 3%.
•
Ongeveer 10% van de Europese ondervraagden (het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italie en Spanje) maakt meer dan een keer per maand gebruik van email op het mobiel, terwijl 4% dit meer dan een keer per dag doet. Cijfers over gebruik in Nederland liggen lager met respectievelijk 6% en 2.4%.
Tegelijkertijd maakt de consument dagelijks veel gebruik van internet toepassingen en diensten met behulp van breedbandverbindingen. Dit doen ze voornamelijk thuis en in mindere mate op het werk. Op andere plekken dan thuis of op het werk maken mensen nog in zeer beperkte mate gebruik van internet Het valt op dat de desktop nog steeds het meeste gebruikte apparaat is om het internet mee op te gaan, terwijl een steeds grotere groep mensen hiervoor een laptop gebruikt (tussen 40% en 50% van de ondervraagden). Mensen beschikken tevens over veel andere draagbare digitale apparaten, waaronder gameconsoles, camera’s, camcorders, audio- en videospelers. Deze laatste groep apparaten beschikken meestal niet over ingebouwde connectiviteit en worden daarom nog nauwelijks gebruikt om het internet mee op te gaan. Zelfs als mensen wel over het juiste arsenaal aan mogelijkheden beschikken om overal en met ieder apparaat gebruik te maken van het internet voor communicatie, amusement en samenwerking, blijkt dat slechts een klein groepje mensen de aangeboden mogelijkheden regelmatig benut. Op basis van de vragen gesteld in onderzoeken door Yankee Group en Motivaction blijkt het volgende (voor de traceerbaarheid van de uitkomsten zijn de oorspronkelijke vragen zoals in het veldwerk toegepast onveranderlijk in conclusies opgenomen): November 2007
5
Yankee Group •
In Nederland is een grote groep mensen het oneens met de stelling dat de huidige generatie van mobiele telefoons en netwerken ongeschikt is voor internet en/of email. Veel mensen twijfelen niet zo zeer aan de geschiktheid van mobiele telefoons en netwerken om te kunnen internetten en e-mailen, maar ervaren geen onmiddellijke toegevoegde waarde.
•
In Nederland is een hele grote groep mensen het eens met de stelling dat het te duur is om van mobiel internet gebruik te maken. Dit sluit aan bij de resultaten van onderzoek onder andere Europese consumenten.
•
Veel Nederlanders zijn het eens met de stelling dat mobiel toegang tot het internet en email overbodige diensten zijn en dat deze diensten net zo goed thuis of op kantoor gedaan kunnen worden.
•
Gebruikers die wel regelmatig van het mobiele internet en email gebruik maken hebben niet altijd een positieve gebruikerservaring. Deze gebruikers geven aan dat zowel netwerk als toestel niet altijd geschikt zijn voor mobiele toegang tot het internet. Dit ligt ten grondslag ligt aan een negatieve gebruikservaring.
Ondanks het geringe gebruik van mobiele internet diensten en toepassingen op dit moment, concluderen wij echter, dat de vraag naar mobiele internet diensten over de komende vijf jaar zal gaan groeien. Zowel consumenten en bedrijven ervaren het mobiele internet als een onvermijdelijke ontwikkeling, of ze dit nu willen of niet. Mobiele communicatie is in de ogen van veel mensen een noodzakelijkheid, of ze daar nou positief of negatief tegenover staan. In dit licht ervaren Nederlanders dan ook de opkomst van mobiel internet en mobiel email. Uit onderzoek blijkt: •
Dat een groot deel van de Nederlanders (73%) het geheel of gedeeltelijk eens is met de stelling dat over twee jaar de helft van de jongeren tot 30 jaar kan internetten met de mobiele telefoon en 37% van de Nederlanders het eens is met de stelling dat over drie jaar de helft van alle Nederlanders tot 65 jaar kan internetten met de mobiele telefoon.
•
Een grote groep mensen in Nederland is het geheel of gedeeltelijk eens met de stelling dat de mobiele telefoon een noodzakelijk kwaad is, maar maakt tegelijkertijd wel veelvuldig gebruik van de mogelijkheden (telefonie en SMS). Dit komt overeen met de resultaten van ons internationale onderzoek.
Yankee Group concludeert dat in de komende twee jaar tussen de 20 en 25 procent van de Nederlanders de vraag naar mobiel internet en email zal gaan bepalen. We baseren deze conclusie o.a. op de volgende onderzoeksresultaten onder Nederlandse consumenten: •
23% van de Nederlanders het geheel of gedeeltelijk oneens is met de stelling dat mobiele telefoons niet geschikt zijn om goed mee te kunnen internetten of e-mailen;
•
24% van de Nederlanders het geheel of gedeeltelijk oneens is met de stelling dat mobiele verbindingen niet geschikt zijn voor mobiel internet of e-mail;
•
21% van de Nederlanders het geheel of gedeeltelijk oneens is met de stelling dat mobiel internet en email een overbodige dienst is;
•
30% van de Nederlanders het geheel of gedeeltelijk eens is met de stelling dat zij verwachten dat zij over een paar jaar van hun mobiele telefoon gebruik maken om e-mail te versturen en te
November 2007
6
Yankee Group ontvangen; •
Ongeveer een kwart van de Nederlanders is het noch eens of oneens met de stelling dat het te duur is om mobiel te internetten of e-mailen.
In de komende twee tot drie jaar zullen mobiele dienstverleners zich in belangrijke mate moeten richten op deze consumenten om de markt voor mobiel internet te ontwikkelen. Daarbij is het belangrijk dat mobiele dienstverleners op zoek gaan naar prijzen en voorwaarden die aansluiten bij de prijsverwachtingen van de consument. Ook zullen zij maatregelen moeten nemen om de prestaties van hun mobiele netwerken te verbeteren. We verwachten dat in 2010/2011 de groep mensen die van mobiel internet gebruik maken groot genoeg is het gebruik bij anderen te stimuleren door kruisbestuiving effecten. De ervaring van noodzakelijkheid van het mobiele internet zal dan voor een steeds grotere groep mensen een gegeven zijn. De vanzelfsprekendheid van het mobiel internet zal volgen. Steeds meer consumenten kunnen zich dan niet meer ontrekken aan de onvermijdelijk van het mobiele internet en de vele toepassingen die het biedt. De consument wil wel de vrijheid om te kunnen bepalen wanneer ze ‘aan’ of ‘uit’ staan. De ‘aan/uit’ knop van het mobiele internet zal de consument in staat stellen om zelf te bepalen wanneer hij beschikbaar is voor werk, privé of beiden. Anywhere komt eraan, maar dan wel met een menselijke maat. Gedurende de gehele periode over 2007 – 2011 verwachten wij dat consumenten zullen profiteren van trends die knelpunten aan de aanbodzijde oplossen. De belangrijkste zijn: •
Tariefstructuren die het gebruik van mobiel internet beperkten, hebben inmiddels grotendeels plaats gemaakt voor flat-rate tarieven. Flat-rate tarieven geven gebruikers onbeperkt toegang tot het mobiele internet en nemen een belangrijke barrière voor gebruik weg.
•
De beschikbaarheid van spectrum voor draadloze breedband netwerken is een belangrijke veranderingsagent in de komende vijf jaar. Toegang tot spectrum biedt aanbieders een nieuw perspectief op ‘build or buy’ beslissingen m.b.t. het aanbieden van mobiele netwerkdiensten. In de komende twee jaar zullen veel bedrijven in de Europese markt spectrum proberen te verkrijgen voor het bouwen van een eigen draadloze breedband netwerk. Om de concurrentie op het gebied van mobiele breedband te bevorderen is het belangrijk dat spectrum doelmatig verdeeld wordt onder partijen en dat wholesale markten voor mobiele netwerk diensten efficiënt werken. Alleen dan zal de consument profiteren van lagere prijzen voor mobiele spraak en data communicatie en een hogere kwaliteit van dienstverlening.
•
Fabrikanten van mobiele telefoons stellen zich in toenemende in op het leveren van mobiele internet diensten en toepassingen onder een eigen merknaam. Deze ontwikkeling verstoort de manier waarop fabrikanten en mobiele dienstverleners in de afgelopen jaren zaken met elkaar hebben gedaan (waarbij de netwerkbedrijven zelf toegangsportalen bouwden en probeerden diensten te verlenen).
•
Subsidies blijven en dragen bij aan een laag geprijsd aanbod van mobiele telefoons. Dit jaagt de vervangingsvraag naar mobiele telefoons enorm aan, waardoor consumenten continu beschikken over de nieuwste ‘snufjes’ op de mobiele telefoon. Dit wakkert hogere mediaconsumptie aan.
•
Door het adopteren van een meer open houding met betrekking tot content en dienstverlening, zetten mobiele diensterverleners de deur open voor nieuwe manieren van zaken doen met portals, ontwikkelaars van webtoepassingen, fabrikanten van consumentenelektronica en verschaffers van durfkapitaal. Dit zijn de partijen die geprofiteerd hebben van de eerste fase in de connectiviteit
November 2007
7
Yankee Group revolutie: zij staan voor de keuzevrijheid van de consument en bieden een rijk geschakeerd palet aan internet diensten en toepassingen die aansluiten bij de interesses, voorkeuren en affiliaties van de consument. •
Technologie ontwikkelingen op het gebied van content, context en commercie dragen vanaf 2009 in steeds grotere mate bij aan de individualisering en verpersoonlijking van diensten: consumenten zullen in hogere mate gebruik kunnen maken van locatie bewuste diensten en toepassingen.
November 2007
8
Yankee Group
3
DE ANYWHERE CONSUMENT
3.1
Introductie van Anywhere onderzoeksprincipes
De media- en communicatiesectoren zijn in complete chaos. Over de gehele waardeketen verschijnen partijen met nieuwe business modellen die oude business modellen verstoren. De manier waarop in het netwerk van deze bedrijven geld wordt verdiend (ofwel klantwaarde wordt gecreëerd) is aan sterke veranderingen onderhevig. De traditionele waarde van communicatie netwerkdiensten brokkelt af. Met convergentie strategieën proberen traditionele verleners van communicatie diensten elkaar af te troeven om het verval in hun kernmarkten tegen te gaan, maar ook om te voorkomen dat ze buitenspel gezet worden door bedrijven die succesvolle diensten aanleveren over het internet. Internet en media bedrijven zoals eBay, Google en News Corps investeren enorme bedragen in bedrijven zoals Skype, MySpace en YouTube. Deze bedrijven hebben in een korte tijd een gigantische schaal weten op te bouwen, maar tegelijkertijd zijn hun business modellen verre van bewezen. Hardware fabrikanten van mobiele communicatie toestellen stellen zich anders op. Met de introductie van bijvoorbeeld de iPhone, laat ook Apple zich steviger gelden in een voor haar nieuwe markt. Wat is hier aan de hand? Yankee Group duidt deze transformatie als de volgende connectiviteit revolutie. Het toenemende gebruik van open en gestandaardiseerde technologieën zoals Internet Protocol (IP) en (draadloos) breedband hebben de toetredingsbarrières tot communicatie en media markten aanzienlijk verlaagd. Door de invoering van nieuwe business modellen worden bestaande machtsverhoudingen verstoord. Het Anywhere onderzoek- en analysemodel van Yankee Group ligt aan de basis van ons inzicht in de connectiviteit revolutie. Het Anywhere model rust op drie principes: •
De Anywhere Consument. Yankee Group’s visie op een individu, die overal en altijd via elk apparaat met alles en iedereen communiceert en samenwerkt.
•
Het Anywhere Netwerk. Yankee Group’s visie op een naadloze, toegankelijke en intelligente infrastructuur, die alles en iedereen verbindt, vanaf elke willekeurige plek.
•
De Anywhere Onderneming. Yankee Group’s visie op een organisatie waarvan de medewerkers, klanten, partners en middelen zich verbinden met toepassingen, informatie en diensten waar en wanneer ze deze nodig hebben.
De focus van dit onderzoek richt zich op de Anywhere Consument. 3.2
De Anywhere ervaring van de consument komt centraal te staan
Yankee Group gelooft dat de opkomst van de Anywhere Consument één van de meest belangrijke technologische, maatschappelijke en commerciële trends gaat worden in het komende decennium. De Anywhere ervaring van de consument staat centraal: het gevoel om altijd die overal en altijd via elk apparaat met alles en iedereen te communiceren en samen te werken. Yankee Group verwacht dat in de komende vijf jaar, bedrijven die de Anywhere ervaring het best November 2007
9
Yankee Group faciliteren het meest succesvol zullen zijn. Yankee Group stelt dat het gedrag en de motivatie van de consument in de kern niet verandert door het gebruik van technologie. Succesvolle technologische revoluties ondersteunen het gemak en de efficiëntie waarmee de consument zijn taken uitvoert en zijn behoeften bevredigt. Hierdoor lijkt het alsof de consument een fundamentele gedragsverandering ondergaat. Yankee Group stelt dat dit onjuist is. Consumenten gaan pas over tot adoptie van nieuwe technologieën als het hen in staat stelt om ze te laten doen wat ze altijd al deden, maar met meer gemak en/of tegen lagere kosten. Wat willen consumenten nou eigenlijk en wat ze om dit te bereiken? In het kort, ze willen: netwerken, communiceren, ervaringen delen), populair zijn, geld verdienen, snel en gemakkelijk geïnformeerd worden, werk vinden en vermaakt worden. Deze behoeften en activiteiten liggen aan de oorsprong van de eerste golf van de connectiviteit revolutie. Er zijn voorbeelden te over van toepassingen die succesvol gebleken zijn (zie Figuur 1). Figuur 1: Succesvolle toepassingen in de eerste golf van de connectiviteit revolutie
Kunt u aangeven welke activiteiten u in de laatste maand online heeft verricht? % van respondenten Don't know Use Open Code to create applications and application extensions None of the above Create your own podcasts Participated in a Second Life community Upload your own video to the web (to sites like YouTube or Google … Create mashups using sites like Google, Yahoo, YouTube, or eBay… Subscribe to web feeds / syndicated content feeds (e.g., RSS or Atom) Download and listen to the podcasts of others Publish your own blog Answered a question on a social Q & A page (eg. Yahoo… Add widgets/gadgets/applets to your computer or homepage Play games through an internet site with other players Download video to your PC or iPod Look at online classifieds (Craigslist, etc.) Share your own photos with friends and family through an online photo… Play video games online Download music to your PC or iPod View photos shared by friends and family through an online photo… Interact with friends through social networking web sites (e.g.… Read blogs Send/receive instant messages (IM) from your computer View video from the web (from sites like YouTube or Google Video) Share your own photos with friends and family through email Go to online auctions (eBay) Look up local event listings online (movies, concerts, etc.) Purchase goods online Use online maps and/or directions Search online (using Google, Yahoo, etc.) Email online
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Source: Yankee Group Anywhere Consumer: 2007 European Web/Data Survey
90%
n=2,500
Het enorme succes van deze toepassingen komt neer op het simpele feit dat ze consumenten in staat stellen om te doen wat ze altijd al deden, maar dan op een meer efficiënte en economische wijze. Al deze toepassingen hebben profijt getrokken van een snelle toename in: •
het gebruik van persoonlijke computers;
•
de verspreiding van breedband internet;
•
het gebruik van standaard software systemen voor webdiensten.
November 2007
10
Yankee Group 3.3
De Anywhere Consument komt eraan
Revoluties gaan meestal over het verkrijgen van meer vrijheid. Technologische revoluties zijn hierop geen uitzondering. De PC-revolutie betekende vrijheid van centrale computersystemen. De mobiele revolutie gaf ons de vrijheid om overal te kunnen telefoneren en te sms’en. De connectiviteit revolutie draait om de consument die de vrijheid wil om overal van het internet gebruik te kunnen maken. Yankee Group stelt dat het loskoppelen van internet diensten van vaste breedbandverbindingen de meest belangrijke transformele verandering gaat worden in het consumentenlandschap in de komende vijf tot tien jaar. De uitrol van overal aanwezige connectiviteit is belangrijk voor consumenten, omdat het hen in staat stelt om overal van het internet gebruik te kunnen maken. De consumentenmarkt staat aan het begin van een stroom aan nieuwe producten en diensten waar ‘ingebouwde’ connectiviteit een standaard kenmerk is. In onderzoek van Yankee Group onder Europese consumenten zegt 61% van respondenten het (sterk) eens te zijn met de stelling dat ze overal en op ieder apparaat toegang willen hebben tot het internet, email, Instant Messaging en andere internet toepassingen (Zie Figuur 2). Dit ondersteunt onze visie op de opkomst van de Anywhere Consument. We merken daarbij op dat verschillen tussen landen groot zijn. In Frankrijk (75%), Italië (70%) en Spanje (68%) liggen de percentages veel hoger dan in Duitsland (47%) en het Verenigd Koninkrijk (45%). Figuur 2: De Anywhere Consument Komt Eraan
Mee eens
“Ik wil toegang tot het internet, email, IM en andere on-line diensten, waar ik ook ga, op ieder toestel”
Neutraal
Niet mee eens
55 +
63%
26%
11%
45 - 54
61%
30%
9%
35 - 44
59%
32%
9%
25 - 34
64%
18 - 24
27%
58%
Alle Responde… 0%
29%
20%
13%
29%
61% 40%
60%
9%
80%
10% 100%
Percentage van Respondenten Bron: Yankee Group Anywhere Consumer: 2007 European Web/Data Survey
November 2007
n=2,500
11
Yankee Group 3.4
Mogelijkheden voor de Anywhere Consument
Wie is de Anywhere Consument? Yankee Group hanteert vijf criteria: 1. De Anywhere Consument beschikt over een aantal intelligente en draagbare apparaten met ingebouwde connectiviteit; 2. De Anywhere Consument gebruikt een verscheidenheid aan breedbandnetwerken, waar ze ook zijn; 3. De Anywhere Consument wil overal en altijd toegang tot vermaak en maakt daarbij gebruik van verschillende technologieën; 4. De Anywhere Consument definieert zijn eigen communities; 5. De Anywhere Consument kiest technologie op basis van taak en scenario en niet op basis van het abonnement dat ze toevallig hebben. In de volgende paragrafen stellen wij ons de vraag in hoeverre onze visie op de Anywhere Consument vorm begint te krijgen. 3.4.1
De Anywhere Consument beschikt over een aantal intelligente draagbare apparaten met ingebouwde connectiviteit.
De Anywhere Consument is een aangepaste versie van de ‘early adopter’ en heeft een voorkeur voor laptops en smartphones. Ze zijn dé kandidaat voor de volgende generatie consumentenapparatuur met ingebouwde connectiviteit. Zie Figuur 3.
November 2007
12
Yankee Group
Figuur 3: Consumenten Elektronica met Draagbare, Nomadische en Mobiele Connectiviteit
Web
Draadloos
Toegang tot Web
Vermaak
Draadloos Breedband
Consumenten willen breedband over mobiel, ofwel toegang tot alle web toepassingen.
Spelletjes
Laptop
Laptop
Handset
Video
PSP
PSP
mylo
Audio
iPod
iPod
Zune
Communicatie
Sync and Go
Messaging (E-Mail)
Laptop
mylo
PDA Smartphone
iPhone?
Zune
Mobiele telefoon
Spraak Draagbare Mobiliteit
Open Web
Nomadische Mobiliteit
WAP
PDA Smartphone Mobiele telefoon
Cellulaire Mobiliteit
Source: Yankee Group, 2007
Uit ons Europese ‘Penetration and Usage’ onderzoek blijkt dat consumenten over veel draagbare digitale apparaten beschikken. Deze apparaten beschikken echter nog niet over connectiviteits-opties om direct het internet op te gaan, maar gebruiken sync-en-go technieken (bijv. kabel of Bluetooth) voor het uitwisselen van mediabestanden. Uit ons Europese Web/Data onderzoek, dat in Juni 2007 door Yankee Group is uitgevoerd,blijkt dat het overgrote deel van de Europese respondenten (87%) nog steeds de desktop gebruikt voor toegang tot het internet. Separaat onderzoek van Motivaction, uitgevoerd in Oktober 2007, geeft eenzelfde percentage aan voor Nederlandse gebruikers. Meer dan 40% van Europese respondenten gebruikt een laptop om het internet mee op te gaan: dat is iets hoger in het Verenigd Koninkrijk (42%) en Italië (47%), maar lager in Spanje, Frankrijk en Duitsland (tussen de 36% en 39%). Onderzoek van Motivaction geeft aan dat 42% van de Nederlanders over een laptop beschikt die gebruikt wordt om het internet mee op te gaan. Mobiele telefoons worden door 11% van de Europese respondenten genoemd als een middel om het internet op te gaan: dit percentage is in lijn met bevindingen van Motivaction. 10% van de Nederlanders heeft een draagbaar toestel in de vorm van een PDA of Blackberry. 3.4.2
De Anywhere Consument maakt gebruik van een verscheidenheid aan breedbandnetwerken, waar ze ook zijn.
De Anywhere Consument wil snelle toegang tot het web, waar hij ook is en op de meest economische wijze. Of dit nu is door het delen van een kabel of een WiFi verbinding, de Anywhere Consument laat zich niet beperken tot één vorm van connectiviteit. Hij gebruikt vast breedband, Wi-Fi en 3G, maar ook sync-en-go technieken. Uit ons Europese Web/Data onderzoek blijkt dat respondenten vooral thuis het internet gebruiken (93%). In het Verenigd Koninkrijk ligt dit het hoogst (98%) en in Italië het laagst (87%). Meer dan 34% van de November 2007
13
Yankee Group respondenten gebruikt het internet ook op het werk, dit is beduidend hoger in Italië (47%) en in Spanje (43%), maar veel lager in Duitsland (21%) en Frankrijk (25%). Op andere plekken (school, publieke plekken met WiFi toegang, internetcafés, etc.) maken respondenten weinig gebruik van het internet. Thuis hebben Europese respondenten veelal toegang tot snel breedband. Uit ons Europese consumentenonderzoek blijkt dat de overgrote meerderheid van respondenten breedband gebruikt over DSL (69%) of kabel (15%). De onderliggende verschillen tussen de landen zijn groot: In het Verenigd Koninkrijk maakt 42% gebruik van DSL en 34% van kabel. In Spanje maakt 57% gebruik van DSL en is ook kabel relatief veel in gebruik (23%). In Frankrijk, Duitsland, en Italië voeren DSL verbindingen duidelijk de boventoon met respectievelijk 89%, 88% en 67% van respondenten die thuis DSL gebruiken voor toegang tot het internet. Het valt verder op dat Italiaanse respondenten nog relatief veel gebruik maken van dial-up: het Europese steekproef gemiddelde ligt op 5%, terwijl het percentage in Italië op 11% , in Spanje op 7% en in het Verenigd Koninkrijk op 4% ligt. In Duitsland en Frankrijk zijn deze percentages nog veel lager met respectievelijk 2% en 0,4%. Nagenoeg alle Nederlandse respondenten die thuis toegang hebben tot het internet, maken verbinding met DSL (48%) of kabel (46%): dit duidt op een hoge breedbandpenetratie in Nederland. 91% van Europese respondenten maakt minimaal één keer per dag gebruik van het internet. Dit ligt het laagst in Spanje (88%) en het hoogst in Duitsland (94%). Het valt op dat de percentages in de verschillende leeftijdscategorieën niet wezenlijk van elkaar verschillen. Respondenten in de leeftijdscategorie van 18-34 (64%) en 55+ (53%). Uit onderzoek van Motivaction blijkt dat in Nederland de percentages nog hoger liggen, namelijk 98%. Ook hier geldt dat de percentages in de verschillende leeftijdscategorieën niet wezenlijk van elkaar verschillen. Uit ons Europese consumentenonderzoek blijkt dat de meeste respondenten nauwelijks gebruik maken van het mobiele netwerk gebruik maken om met de mobiele telefoon het internet op te gaan. Het onderzoek wijst uit dat mobiele telefoongesprekken, sms’en en het maken van foto’s de meest gebruikte functies op de mobiele telefoon zijn. Zie Figuur 4 voor een overzicht van de onderzoeksresultaten. Figuur 4: hoe vaak gebruikt u de volgende diensten?
November 2007
14
Yankee Group
Telefoon, SMS, en het nemen van fotos meest gebruikte toepassingen op mobiele telefoon. Hoe vaak gebruikt u de volgende diensten op uw mobiele telefoon? Minstens een keer per dag
Minstens een keer per maand Europese Consumenten, Yankee Group
Europese Consumenten, Yankee Group
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Total UK Germany France Italy
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Total UK Germany France Italy
Spain
Bron: Yankee Group Anywhere Consumer: 2007 European Penetration and Usage Survey
Spain
n=2.401
Respondenten gebruiken hun mobiele telefoon vooral voor telefoongesprekken en SMS. 84% van de Europese respondenten maakt minstens één keer per maand gebruik van SMS (dit ligt het hoogst in Italië met 89%). 57% maakt minstens één keer per dag gebruik van SMS. 78% van de respondenten maakt minstens één keer per maand gebruik van de mobiele telefoon om te bellen. Verschillen tussen landen zijn groot. In Italië maakt slechts 65% van de respondenten minstens één maal per maand een telefoontje, terwijl in het Verenigd Koninkrijk dit percentage op 93% ligt. 54% van respondenten maakt minstens één keer per maand gebruik van de camera (in Italië ligt dit hoger dan in andere landen). 15% van de ondervraagden doet dit minstens één per dag (in Italië en Spanje ligt wederom het hoogst). Andere gebruikstoepassingen van de mobiele telefoon worden een stuk minder gebruikt: •
Tekst alerts: 6% van respondenten maakt minstens één keer per dag gebruik van tekst alerts: dit is vooral hoog in Italië.
•
Spelletjes: 6% van de ondervraagden maakt minstens één keer per dag gebruik van spelletjes op de mobiele telefoon, terwijl 21% ten minste één maal per maand gebruik maakt van spelletjes.
•
MMS: 5% van de ondervraagden maakt minstens één keer per dag gebruik van MMS, terwijl 30% ten minste één maal per maand gebruik maakt van MMS.
•
Muziekdownloads: 5% van de ondervraagden luistert minstens één keer per dag naar gedownloade muziek op de mobiele telefoon, terwijl 12% dit ten minste één maal per maand doet.
November 2007
15
Yankee Group •
Radio: 5% van de ondervraagden luistert minstens één keer per dag naar de radio op zijn mobiele telefoon, terwijl 13% dit ten minste één maal per maand doet. Men gebruikt hierbij voornamelijk de ingebouwde FM radio.
•
Email: 4% van de ondervraagden maakt minstens één keer per dag gebruik van email op de mobiele telefoon (dit is het hoogst in Frankrijk en Italië met 5% voor beide landen). 10% maakt minstens één maal per maand gebruik van email op zijn mobiel. Dit percentage ligt het hoogst in Italië en Spanje, maar onderlinge verschillen zijn niet groot.
•
Mobiel internet browsing: 4% van de ondervraagden maakt ten minste één keer per dag gebruik van de mobiele telefoon om op het internet te gaan (dit is het hoogst in het Verenigd Koninkrijk en Italië met 5% voor beide landen). 12% maakt minstens één maal per maand gebruik van het mobiele internet. Dit percentage ligt verreweg het hoogst in het Verenigd Koninkrijk. Ook Spanje en Italië steken boven het gemiddelde uit.
Het onderzoek van Motivaction naar gebruikstoepassingen van de mobiele telefoon onder Nederlandse consumenten komt in grote lijnen overeen met de onderzoeksresultaten van Yankee Group. De resultaten van het Motivaction onderzoek worden hieronder kort weergegeven: •
Bellen: 90% van de ondervraagden maakt ten minste één maal per maand gebruik van het mobieltje om te telefoneren en 75% ten minste één maal per dag. Deze percentages liggen een stuk hoger dan het Europese gemiddelde zoals gemeten in het Yankee Group onderzoek.
•
SMS: 87% van de ondervraagden maakt ten minste één maal per maand gebruik van SMS, en 55% ten minste één maal per dag. Deze percentages komen overeen met het Europese gemiddelde.
•
Foto’s maken: 51% van de ondervraagden maakt ten minste één maal per maand gebruik van de camera, en 9% ten minste één maal per dag.
•
Mobiel internet browsing: 10% van de ondervraagden maakt ten minste één maal per maand gebruik van het mobiele internet, en 3% ten minste één maal per dag. Deze percentages liggen iets lager dan het Europese gemiddelde.
•
Email: 6% van de ondervraagden maakt ten minste één maal per maand gebruik van mobiel email, en 2% ten minste één maal per dag. Deze percentages liggen iets lager dan het Europese gemiddelde.
Andere toepassingen die de Nederlandse consument gebruikt op zijn mobiele telefoon zijn: spelletjes (32%, 7%), radio en muziek downloads. 3.4.3
De Anywhere Consument wil overal en altijd toegang tot vermaak en maakt daarbij gebruik van verschillende technologieën
De Anywhere Consument wil overal zijn amusement en infotainment kunnen consumeren en maakt gebruik van verschillende technologieën. De succesvolle introductie van de Sony Walkman aan het einde van de jaren zeventig en de nieuwe impuls met de introductie van de iPod in 2001 is hier een bewijs van. Of het nu de groei is in het kijken naar de wereldkampioenschappen voetbal op een mobiele telefoon of het downloaden van televisieprogramma’s en/of films naar een laptop of portable toestel, de Anywhere Consument is in toenemende mate vrij van de beperkingen van traditionele mediaprogrammering. Dit November 2007
16
Yankee Group wakkert mediaconsumptie aan. De Anywhere Consument zoekt naar goedkope en makkelijk werkende oplossingen om mediabestanden te delen met andere apparaten, of dat nou zijn eigen apparaten zijn, of die van anderen. De Anywhere Consument maakt daarom gebruik van sync-en-go technieken voor het down- en uploaden van mediabestanden (zie Figuur 3). Het is ook een reden waarom ingebouwde functies op de mobiele telefoon (video/camera’s, FM radio) vaak gebruikt worden door de Consument. 3.4.4
De Anywhere Consument definieert zijn eigen communities en maakt veelvuldig gebruik van een rijk palet aan internet toepassingen en diensten die aansluiten bij zijn unieke behoeften, interesses en affiliaties.
De Anywhere Consument kan niet met één kenmerk getypeerd worden. De Anywhere Consument heeft een aantal verschillende email- en IM accounts om met verschillende groepen mensen te communiceren (bijv. werk, familie, vrienden en verenigingen). De Anywhere Consument beschikt tevens over een VoIP account om door spraak in contact te blijven met collega’s en vrienden. Vaak is de Anywhere Consument lid van een virtuele groep online gamers en heeft hij wellicht een MySpace account. Hij besteedt meer en meer tijd op LinkedIn om te netwerken voor het vinden van een geschikte baan. De Anywhere Consument krijgt zijn nieuws via blogs, podcasts en YouTube. De Anywhere Consument maakt veelvuldig gebruik van een rijk palet aan toepassingen die aansluiten bij zijn unieke behoeften, interesses en affiliaties. De resultaten van ons onderzoek onder Europese consumenten bevestigen deze stelling (zie Figuur 1). Yankee Group vroeg respondenten welke activiteiten zij in de afgelopen maand online verricht hebben. De resultaten wijzen uit: Online activiteiten die door meer dan 30% van de ondervraagden in de laatste maand verricht zijn, zijn: email, online zoeken, het gebruik van online navigatie en kaarten, het opzoeken van locale evenementen, het online aankopen van goederen, het bezoeken van online veilingen, het delen van foto’s via email, het kijken naar video op het web, het lezen van blogs, het gebruik van instant messaging en het gebruik van sociale netwerkdiensten. Activiteiten die door minder dan 15% van de ondervraagden worden aangekruist zijn: het gebruik van widgets, het publiceren van blogs, het downloaden en luisteren naar podcasts, het gebruik van web feeds, het creëren van mash-ups, het uploaden van video’s naar het web en het maken van eigen podcasts. Dit geeft aan dat Europese consumenten nog maar weinig gebruik maken van de mogelijkheid om informatie en diensten op het web te publiceren: zij richten zich meer op de consumptie hiervan. Wij geven een korte samenvatting van de resultaten van ons Europese Web/Data onderzoek (zie ook Figuur 1): Respondenten geven online email (83%) en online zoeken (78%) het meest aan als het gaat om handelingen die ze in de afgelopen maand online hebben verricht. Voor zowel online email en online zoeken zijn verschillen tussen landen niet heel groot. Respondenten gebruiken vaak meer dan één email account. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat respondenten gemiddeld 2,2 persoonlijke email accounts hebben. Het gemiddelde in het Verenigd Koninkrijk ligt iets lager dan het Europese gemiddelde; in andere landen ligt het iets hoger. Ook gebruiken respondenten vaak meer dan één Instant Messaging account (een gemiddelde van 1,5) en meer dan één VoIP account (een gemiddelde van 1,3). Uit ons onderzoek blijkt tevens dat veel Europese respondenten niet gebonden willen zijn aan hun mobiele provider en/of internet provider als het gaat om de keuze en het gebruik van hun email, IM en/of VoIP accounts. November 2007
17
Yankee Group 66% van de respondenten geeft online navigatie en/of kaarten aan: Franse en Italiaanse respondenten scoren hier een stuk hoger. Het online kopen van goederen wordt door 60% van de respondenten aangekruist. Er zijn hier grote onderlinge verschillen tussen de diverse landen. In het Verenigd Koninkrijk geeft 76% van respondenten het online kopen van goederen aan, tegen 71% in Duitsland en 62% in Frankrijk. In zowel Italië als Spanje ligt dit percentage een stuk lager met respectievelijk 48% en 40%. Het online opzoeken van locale evenementen (films, concerten etc) wordt door 50% van de respondenten aangetikt: in Italië en Spanje ligt dat hoger met respectievelijk 56% en 55%. 49% van respondenten geeft het bezoeken van een online veiling aan. Net zoals bij online aankopen, zijn de verschillen tussen landen groot. Respondenten in het Verenigd Koninkrijk (70%) en Duitsland (68%) geven deze toepassing veel vaker aan dan respondenten in Frankrijk (39%), Italië (38%) en Spanje (29%). Het delen van foto’s met familie en vrienden wordt door 43% van respondenten aangetikt. Ook hier zijn de verschillen tussen landen groot. Vooral in Frankrijk wordt deze mogelijkheid vaak aangevinkt (56%), tegen 47% in Spanje. In Duitsland (42%), Italië (36%) en het Verenigd Koninkrijk (31%) ligt het percentage lager. Het bekijken van video over het web (op sites zoals YouTube en Google Video) wordt door 37% van de respondenten aangekruist. Verschillen tussen landen zijn hoog. Deze diensten worden aangevinkt door 49% van Spaanse respondenten en door 45% van Italiaanse respondenten. Dit percentage ligt tussen de 26% en 32% in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk. Instant Messaging wordt aangetikt door 36% van de Europese respondenten. In het Verenigd Koninkrijk geeft 39% van de respondenten Instant Messaging aan. Hetzelfde percentage geldt voor respondenten in Frankrijk en Spanje. In Italië (33%) en Duitsland (27%) wordt Instant Messaging minder aangetikt. Het lezen van blogs wordt door 34% van Europese respondenten aangetikt. Onderlinge verschillen tussen landen zijn groot. Deze mogelijkheid wordt vaak aangekruist in Italië (53%), maar een stuk minder vaak in Duitsland (19%) en het Verenigd Koninkrijk (22%). In Spanje en Frankrijk liggen de percentages op respectievelijk 37% en 38%. Sociale netwerkdiensten worden door 29% van respondenten aangekruist. Het percentage ligt veel hoger in Frankrijk (44%) en het Verenigd Koninkrijk (32%), maar lager in Italië (23%) en Duitsland (16%). 27% kruist online foto diensten aan, maar verschillen tussen landen zijn wederom groot, met hoge percentages in Spanje (38%) en Frankrijk (32%). Het downloaden van muziek naar PC of iPod wordt ook door 27% van respondenten aangekruist, met hoge scores in Italië (32%) en Spanje (38%). Het downloaden van video’s wordt minder vaak aangekruist door Europese respondenten (18%), maar het percentage ligt wederom hoger in Italië en Spanje. Het spelen van online video spelletjes wordt door 25% van respondenten aangetikt, met hoge percentages in Spanje (30%) en Italië (34%). 17% tikt het spelen van online spelletjes met anderen aan als een mogelijkheid. Ook bij deze mogelijkheid scoren Italiaanse en Spaanse respondenten (iets) hoger. Vergelijking met onderzoek van Motivaction suggereert dat meer Nederlanders gebruik maken van diensten op het internet dan Europese consumenten. Op de vraag hoe vaak ze verschillende toepassingen op het internet gebruiken, antwoordt de Nederlandse consument als volgt: November 2007
18
Yankee Group •
98% maakt minstens één keer per maand gebruik van email;
•
99% maakt minstens één keer per maand gebruik van online zoeken;
•
74% deelt minstens één keer per maand foto’s per email;
•
50% kijkt minstens één keer per maand naar video op het web (bijv. Uitzending Gemist, YouTube);
•
64% maakt minstens één keer per maand gebruik van Instant Messaging;
•
44% maakt minstens één keer per maand gebruik van sociale netwerkdiensten;
•
71% maakt minstens één keer per maand gebruik van online spelletjes;
•
20% download minstens één keer per maand video van het web;
•
11% werkt minstens één keer per maand aan zijn blog;
•
10% upload minstens één keer per maand een video naar het web.
3.4.5
De Anywhere Consument kiest technologie op basis van taak en scenario
Anywhere Consumenten laten zich definiëren door hun activiteiten. Dit gegeven is essentieel voor een beter begrip van de Anywhere Consument. Een basisprincipe van de Anywhere Consument is dat hij kiest voor het type apparaat en de verbinding dat het meest geschikt is om zijn taak en/of activiteit te ondersteunen. De Anywhere Consument maakt veel gebruik van zijn laptop. Niet persé omdat dit het juiste apparaat is voor iedere situatie, maar vooral omdat het het enige apparaat is dat op alle netwerken functioneert. Als hij onderweg is en weinig tijd heeft, maakt de Anywhere Consument gebruik van zijn mobiele telefoon om snel email te checken en om gericht informatie te raadplegen. Als hij onderweg wel genoeg tijd heeft dan zal hij zijn laptop gebruiken om te surfen op het web, vermaak te zoeken en productiviteitstoepassingen te gebruiken. Als de consument alleen vermaak voor onderweg zoekt, dan is de kans groot dat de Anywhere Consument zijn iPod of PSP gebruikt. Of de Anywhere Consument gebruikt zijn mobiele telefoon voor amusement: bijvoorbeeld het luisteren naar de radio of naar muziek downloads en het spelen van ingebouwde telefoonspelletjes. Om snel en efficiënt van A naar B te komen, gebruikt de Anywhere Consument een persoonlijk navigatie systeem.
November 2007
19
Yankee Group 3.4.6
De Anywhere Consument Komt Eraan
Samenvattend stelt Yankee Group dat consumenten in het algemeen nog niet voldoet (punt 1 en 2) aan een aantal belangrijke criteria die de Anywhere Consument profileren en op een aantal andere punten wel (punt 3, 4 en 5): 1. De Anywhere Consument beschikt over een aantal intelligente en draagbare apparaten met ingebouwde connectiviteit. Net als consumenten in andere Europese landen beschikt de Nederlandse consument veelal over een aantal draagbare toestellen: met uitzondering van de laptop, mobiele telefoons en PDAs, zijn veel van deze toestellen wel voorzien van sync en go technieken, maar nog niet voorzien van connectiviteits-opties om direct het internet mee op te gaan. In deze zin voldoet de Nederlandse consument nog niet niet aan ons beeld van de Anywhere Consument. Over de komende vijf jaar zal dit beeld snel veranderen, omdat ‘ingebouwde’ connectiviteit snel een standaard kenmerk wordt van een nieuwe stroom van producten op het gebied van electronica. 2. De Anywhere Consument gebruikt een verscheidenheid aan breedbandnetwerken, waar ze ook zijn. Onderzoek onder Europese consumenten laat zien dat mensen voornamelijk thuis en op het werk gebruik maken van het internet en in veel mindere mate op andere plekken zoals publieke WiFi hotspots, internet cafes en andere publieke plekken. We hebben geen vergelijkend onderzoeksmateriaal voor Nederlandse consumenten, maar stellen dat dat ook in Nederland het geval is. Ook maakt de consument ook nog nauwelijks gebruik van mobiele breedbandnetwerken voor internet toepassingen: dit gaat op voor zowel de Europese als de Nederlandse consument. Ook in deze zin voldoet de Nederlandse consument nog niet aan het beeld van de Anywhere Consument: die maakt namelijk overal gebruik van breedband netwerken.Ondanks het geringe gebruik van het mobiele internet, ervaren consumenten het mobiele internet als een onvermijdelijke ontwikkeling, of ze dit nu willen of niet. Mobiele communicatie is in de ogen van veel mensen een noodzakelijkheid, of ze daar nou positief of negatief tegenover staan. Uit onderzoek bijvoorbeeld blijkt dat een groot deel van de Nederlanders (73%) het geheel of gedeeltelijk eens is met de stelling dat over twee jaar de helft van de jongeren tot 30 jaar kan internetten met de mobiele telefoon en 37% van de Nederlanders het eens is met de stelling dat over drie jaar de helft van alle Nederlanders tot 65 jaar kan internetten met de mobiele telefoon. 3. De Anywhere Consument wil overal en altijd toegang tot vermaak en maakt daarbij gebruik van verschillende technologieën. De explosieve vraag naar draagbare digitale audio- en videospelers is hier bewijs van, maar ook het gebruik van sync-en-go technieken voor het uitwisselen van mediabestanden tussen verschilllende apparaten en het gebruik van amusements functies op de mobiele telefoon (video/camera’s, FM radio). 4. De Anywhere Consument definieert zijn eigen communities. De onderzoeks resultaten laten duidelijk zien zowel Europese als Nederlandse consument gebruik maakt van een rijk palet aan toepassingen die aansluiten bij zijn unieke behoeften, interesses en affiliaties. In deze zin voldoet zowel de Europese als de Nederlandse consument aan ons beeld van de Anywhere Consument. 5. De Anywhere Consument kiest technologie op basis van taak en scenario en niet op basis van het abonnement dat ze toevallig hebben. Uit het onderzoek blijkt dat mobiele telefoons vaak wel over functionaliteit beschikken om bepaalde taken en activiteiten uit te voeren: andere toestellen zijn vaak geschikter om bepaalde taken en activiteiten van de consument beter te ondersteunen en genieten daarom de voorkeur van de consument.
November 2007
20
Yankee Group
4
HUIDIGE STAND VAN ZAKEN IN DE MOBIELE COMMUNICATIE MARKT
4.1
De eerste fase van de mobiele connectiviteit revolutie in Europa is voorbij
Mobiele spraak en messagingdiensten die de eerste fase van de mobiliteitsrevolutie karakteriseren hebben het leven van mensen compleet veranderd. Deze revolutie heeft niet alleen betrekking op een klein groepje mensen, maar heeft miljoenen geraakt. Eeuwenoude barrières van communicatie, inclusief afstand, beschikbaarheid en kosten, zijn inmiddels vervaagd. Het heeft de manier waarop wij met elkaar leven en communiceren drastisch veranderd. Individuen zijn nu overal en op ieder moment met elkaar verbonden door spraak en SMS. Dit is een belangrijk uitgangspunt voor Yankee Group´s concept van Anywhere. Het is van belang om een aantal belangrijke ontwikkelingen, die aan de voet van de eerste fase van de connectiviteit revolutie staan, te identificeren: •
De behoefte van mensen om altijd en overal met iedereen te kunnen communiceren en samen te werken;
•
Een geharmoniseerd spectrum stelsel in Europa met een enorme daling in prijzen voor netwerken en mobiele telefoons als gevolg daarvan;
•
De mobiele telefoon als een middel van individuele of persoonlijke expressie;
•
Innovatieve betaalmethodes: met name de introductie van prepaid kaarten heeft in de tweede helft van de jaren negentig voor een ongekende marktgroei gezorgd.
De combinatie van deze en andere factoren hebben tot een situatie geleid waar aanbod en vraag gedurende twee decennia goed op elkaar aangesloten waren. Yankee Group constateert echter dat de volgende fase van de mobiele connectiviteit revolutie zijn intrede heeft gedaan. Wij constateren een aantal belangrijke veranderingsagenten: •
Verzadiging van kernmarkten (mobiele spraak en SMS);
•
Behoedzaamheid met betrekking tot investeringen in mobiel breedband;
•
Het oplossen van knelpunten aan de aanbodzijde.
In de hiernavolgende paragrafen gaan we verder op deze veranderingsagenten in. 4.2
Verzadiging van kernmarkten
Volgens Yankee Group’s laatste marktvoorspelling staan de kernmarkten voor mobiele spraak en SMS onder enorme druk. In West Europa, de geboorteplaats van GSM, voorzien we een terugval in de omzet van mobiele spraak en SMS diensten. Deze terugval zal voornamelijk veroorzaakt door prijsverlagingen, terwijl het volume van mobiele spraakminuten, sms-boodschappen en dataverkeer omhoog zal blijven gaan (meer leveren voor minder geld). November 2007
21
Yankee Group 4.3
Roekeloosheid maakt plaats voor behoedzaamheid
De Europese ervaring op het gebied van 3G (ofwel mobiel breedband) is een ander bewijs van het einde van de eerste fase. Aan het einde van de jaren negentig hebben mobiele dienstverleners in West Europa miljarden geïnvesteerd in het aankopen van vergunningen om spectrum te kunnen exploiteren voor het aanbieden van mobiele breedband diensten. In de jaren die daarop volgden hebben ze bovendien aanzienlijke vervolginvesteringen moeten plegen in een ecosysteem van middelen en vaardigheden om de markt voor mobiele breedband diensten een impuls te geven, waaronder investeringen in: •
Mobiele breedband netwerk apparatuur (radio netwerk apparatuur, transport en core netwerken, civiele werken en professionele dienstverlening);
•
IT dienstverleningsinfrastructuur voor content en toepassingen;
•
Draagbare communicatie apparaten met ingebouwde multimodale connectiviteit;
•
Concurrerende marketing strategieën en prijzen;
Ondanks deze torenhoge investeringen is de realiteit anno 2007, dat aanbieders nog steeds onzeker zijn over hoe de vraag naar mobiele breedbanddiensten zich gaat ontwikkelen. Dienstverleners hebben geen duidelijkheid over welke mobiele toepassingen en klantsegmenten hun investeringsprogramma’s ondersteunen. In het licht van deze onzekerheden, worden business cases voor mobiele breedband netwerken met een zeer kritische blik bekeken. De roekeloosheid waarmee aan het einde van de jaren negentig investeringen werden gedaan om de markt voor mobiel breedband te ontwikkelen, heeft plaatsgemaakt voor behoedzaamheid. 4.4
Knelpunten aan aanbodzijde lossen op
Mobiele dienstverleners realiseren zich steeds meer dat zij obstakels hebben opgeworpen die de groei in de markt voor mobiele internet diensten in de weg hebben gestaan. Een aantal belangrijke knelpunten zijn: •
Hoge prijzen en beperkende tariefstructuren voor toegang tot het mobiele internet;
•
Onbevredigende prestaties van mobiele netwerken en toestellen;
•
Weinig keuzevrijheid met betrekking tot mobiele content en toepassingen.
In de volgende paragrafen gaan we in op deze knelpunten en bespreken wij aan welke veranderingsagenten ze onderhevig zijn. 4.4.1
Naar een flat rate prijsmodel voor mobiele data diensten.
Om toegang te krijgen tot het mobiele internet was het tot voor kort de gewoonte van veel dienstverleners om gebruikers af te rekenen op hun gebruik van kilobytes. Dit heeft remmend gewerkt op de adoptie van mobiele internet diensten, omdat het voor consumenten moeilijk is in te schatten hoeveel kilobytes ze gebruiken tijdens een mobiele internet sessie. Consumenten lopen daardoor het risico dat rekeningen hoog oplopen en weinig controle hebben op hun uitgavenpatroon. Uit onderzoek van Motivaction blijkt dat een een grote groep mensen in Nederland het eens is met de stelling dat het te duur is om van mobiel internet gebruik te maken. Dit sluit aan bij de resultaten van Yankee Group onderzoek onder Europese consumenten in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italie en Spanje. November 2007
22
Yankee Group Inmiddels hebben veel mobiele dienstverleners echter de beklemmende per kilobyte tarieven ingeruild voor flat rate tarieven. Hiermee kunnen klanten ongelimiteerd gebruik maken van het mobiele internet. Deze prijs strategieën worden ook gehanteerd voor toegang tot vaste breedbanddiensten en zijn de norm voor veel consumenten. Het steeds ruimere aanbod aan flat rate tarieven neemt in onze ogen een belangrijke barrière weg en stimuleert de vraag naar toegang tot het mobiele internet. In het komende jaar verwachten wij dat de overgrote meerderheid van mobiele dienstverleners deze tarieven heeft geïntroduceerd. Deze omschakeling levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van het mobiele internet. In de komende drie tot vijf jaar verwachten wij dat er twee criteria zijn voor toegang tot mobiele spraak en data diensten: een transparante prijs (inclusief leveringsvoorwaarden) en de kwaliteit van de dienstverlening. Het zal relatief gemakkelijk zijn om prijzen tussen dienstverleners te vergelijken, waardoor prijzen aan erosie onderhevig zullen zijn. Kwaliteit is echter minder eenvoudig te vergelijken, waardoor de brand van een dienstverlener een belangrijke rol zal blijven spelen in het beïnvloeden van de keuze van de consument. 4.4.2
De CO5 van het Anywhere Netwerk
In de komende vijf jaar, verwacht Yankee Group dat een vijftal factoren een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van breedband netwerken. Yankee Group noemt deze factoren de CO5 van het Anywhere Netwerk. De CO5 zullen bijdragen aan het verbeteren van de prestaties van mobiele netwerken en toestellen en het bevorderen van keuzevrijheid met betrekking tot mobiele content en toepassingen door de consument te voorzien van een naadloze toegang consumptie van internetcontent en diensten. De CO5 van het Anywhere Netwerk zijn: •
Connectiviteit
•
Content
•
Context
•
Co-operatie
•
Commercie
4.4.2.1 Connectiviteit Connectiviteit is de basis van het Anywhere Netwerk. Dienstverleners zullen zowel vast als mobiele breedband toegang leveren tot het internet. Ze maken daarbij gebruik van een gevarieerd scala aan toegangstechnologieën, waaronder 3G, WiMAX, UMA, femtocells, picocells en LTE/4G. De beschikbaarheid van spectrum voor draadloze breedband netwerken is een belangrijke sleutel voor verandering in de komende vijf jaar. De waarde van spectrum laat zich bepalen door twee belangrijke factoren: •
Dienstverleners kunnen spectrum gebruiken voor het bouwen van hun eigen mobiele breedband netwerken. Dit betekent dat zij een bredere portfolio van toegangsdiensten kunnen aanbieden, dat
November 2007
23
Yankee Group geschikt is voor gebruik in verschillende marktscenario’s (vast, draagbaar, nomadisch en mobiel). Dit stelt hen in staat om nieuwe markten aan te boren en bestaande markten beter te verdedigen; •
Dienstverleners die hun eigen mobiele breedband netwerken bouwen kunnen zich zelfstandiger en vrijer opstellen. Ze zijn daarmee minder afhankelijk van aanbieders met dominante infrastructuren voor de inkoop van de benodigde vaardigheden.
Toegang tot spectrum biedt aanbieders een nieuw perspectief op ‘build or buy’ beslissingen van een mobiel breedband netwerk. De komende vijf jaar verwacht Yankee Group dat veel bedrijven in de Europese markt spectrum proberen te verkrijgen voor het bouwen van een eigen draadloze breedband netwerk. Zolang het eigen netwerk nog niet klaar is voor commercieel gebruik (het kost immers veel tijd om een netwerk te bouwen en uit te rollen) zullen bedrijven die spectrum hebben bemachtigd een beslissing moeten nemen hoe ze hun klanten van mobiele diensten willen gaan voorzien. Consumenten eisen landelijke dekking als het gaat om mobiele communicatie diensten. Aanbieders kunnen daarom alleen succesvol zijn als ze in staat zijn om gaten in de dekking van het netwerk gedurende de constructiefase te kunnen opvullen met ingekochte netwerk capaciteit van bestaande mobiele netwerk aanbieders. Het is daarom belangrijk dat partijen continu in staat zijn om goede overwegingen te kunnen maken met betrekking tot bouw- of inkoop beslissingen met betrekking tot draadloze breedbandnetwerken. Een goede organisatie van de verdeling van spectrum onder partijen, in combinatie met efficiënt georganiseerde wholesale markten, bevordert de concurrentie op het gebied van mobiele breedband diensten, maar ook de marktdynamiek op het gebied van vaste breedband diensten. De consument zal profiteren van o.a. lagere prijzen voor mobiele spraak en data communicatie en van een hogere kwaliteit van dienstverlening. Yankee Group verwacht dat het volgende type speler interesse zullen tonen in het bemachtigen van spectrum voor draadloze breedband systemen. •
Dominant Defenders. Dienstverleners die een dominante positie hebben in de mobiele communicatiemarkt. Zij zullen zich genoodzaakt voelen om spectrum te verkrijgen voor het verdedigen van hun huidige positie in de markt en/of zullen spectrum gebruiken om nieuwe markten aan te vallen (vast en nomadisch);
•
Challengers. Dienstverleners die al actief zijn op de communicatiemarkt, maar die niet beschikken over een eigen mobiele netwerk. Zij willen spectrum bemachtigen om, eventueel, hun eigen mobiele netwerk te kunnen bouwen. Net als dominant defenders, kunnen challengers ook spectrum gebruiken om bestaande markten te verdedigen;
•
Rabbits. Nieuwe toetreders die nog niet of op kleine schaal actief zijn op de communicatiemarkt. Dit zijn typisch spelers die met agressieve marktstrategieën de status quo van de markt willen verstoren door de positie van bovengenoemde partijen te ondergraven.
De investeringen die nodig zijn om een positie te bemachtigen in de mobiele communicatiemarkt zijn immens. Aanbieders met een eigen netwerk voor landelijke dekking kunnen alleen rendabel opereren als zij voldoende marktaandeel veroveren op bestaande aanbieders. De consolidatie die plaatsvindt tussen bestaande aanbieders van mobiele communicatie netwerken is hier een bewijs van. De overname van Orange door T-Mobile in Nederland is hier een voorbeeld van. Op de lange termijn betekent dit, dat alleen partijen met aanzienlijke financiële middelen en/of financiële ruggesteun kans van slagen hebben om een eigen netwerk winstgevend te exploiteren. November 2007
24
Yankee Group
Mobiele dienstverleners hebben een dominante positie in de distributie van mobiele telefoons. Ze kopen ze massaal in bij fabrikanten en verkopen die vervolgens door aan consumenten tegen zwaar gesubsidieerde prijzen. Consumenten die bereid zijn om één- of twee jarige contracten af te sluiten komen in aanmerking voor hoge subsidies op toestellen van een hoge kwaliteit. Toestel subsidies worden echter ook verleend aan prepaid klanten. In deze gevallen zijn de subsidies echter minder hoog en is het aanbod van toestellen van een kwalitatief lager gehalte. De vraag onder consumenten naar deze gecombineerde pakketten is hoog. In Europa, wordt het overgrote deel van de mobiele telefoons tegen een gesubsidieerde prijs aan consumenten verkocht. De consument apprecieert de combinatie van een laag geprijsd aanbod van mobiele telefoon toestellen in combinatie met contracten. In deze context vindt de consument het blijkbaar niet erg om gebonden te zijn. Door omzet te genereren op basis van het gebruik van de aan het toestel gekoppelde diensten, verdienen mobiele dienstverleners de subsidie gedurende de loopperiode van een contract meestal terug. Het risico dat ze toestel subsidies aan prepaid klanten niet terugverdienen is veel hoger, omdat het vooruitbetaalde bedrag vaak lager is dan het bedrag van de subsidie. Omdat prepaid klanten niet contractueel verplicht zijn tot het aanvullen van tegoeden lopen mobiele dienstverleners het risico dat de subsidie niet wordt terugverdiend als gebruik stokt. Ondanks deze risico’s zijn subsidies niet meer weg te denken uit het landschap van de mobiele communicatie markt. Sinds de beginjaren van GSM, hebben ze een belangrijke rol gespeeld in het aanjagen van de vraag naar mobiele communicatie producten en diensten. Consumenten hebben een lange traditie achter zich op dit gebied en zullen veelal kiezen voor een lage toestelprijs als onderdeel van een pakket aan diensten en de daaraan gekoppelde gebruikerskosten. Yankee Group verwacht daarom dat subsidieverlening ook in de komende vijf jaar een belangrijke rol zal blijven spelen. We verwachten dat niet alleen mobiele dienstverleners de bereidheid hebben om de subsidies te financieren, maar ook andere partijen. De lage verkoopprijs jaagt de vervangingsvraag naar mobiele telefoons enorm aan. De meeste consumenten vervangen hun mobiele telefoon regelmatig, waardoor ze continu beschikken over de nieuwste ‘snufjes’ op de mobiele telefoon. Op basis van onze onderzoeken hebben we goede redenen om aan te nemen dat ‘nieuwe snufjes’ op de mobiele telefoon leiden tot een hogere data consumptie. De trend naar landscape modellen en ‘sliding form factors’ dragen bijvoorbeeld bij aan een betere gebruiks- en kijkervaring en jagen mediaconsumptie aan. Andere mobiele telefoonfuncties waar de consument in de komende twee jaar naar kan uitkijken zijn: •
Geoptimaliseerde browser technologieën voor beter surfen op het internet;
•
Ingebouwde GPS functies, waardoor consumenten automatisch informatie over hun locatie kunnen bepalen en die kunnen delen met systemen die deze informatie gebruiken voor het aanbieden van context bewuste diensten.
•
Magnetometers en accelerometers, ofwel de technologieën die het mogelijk maken om de indeling van het scherm op een mobiel toestel te veranderen door het het toestel te kantelen (waardoor je bijvoorbeeld met behulp van het scherm een virtuele golfbal naar een virtuele hole kan laten rollen).
November 2007
25
Yankee Group •
Voice (en video) codecs die het mogelijk maken om een betere kwaliteit spraak aan te bieden.
Nieuwe mobiele telefoon ‘snufjes’ zijn een belangrijke reden in de aanschaf van een mobiele telefoon, maar niet de belangrijkste. Uit ons ‘Penetration and Usage’ onderzoek onder Europese consumenten blijkt dat de kwetsbaarheid van de mobiele telefoon vaak een reden is om een mobieltje te vervangen: •
27% geeft aan dat een nieuw toestel nodig is, omdat de oude kapot ging, terwijl 5% aangeeft dat ze een nieuw toestel nodig hebben omdat de oude gestolen werd.
•
26% geeft aan dat ze op zoek zijn naar meer toestel functionaliteit;
•
15% geeft aan een modieuzer toestel te willen;
•
Slechts 2% geeft aan snellere dataverbindingen te willen.
In het algemeen, baseren consumenten keuzes met betrekking tot het vervangen van hun mobiele telefoon op basis van overwegingen die met het toestel te maken hebben, en in veel mindere mate op basis van geboden netwerk mogelijkheden. Omdat mobiele dienstverleners de meest belangrijke klanten zijn van fabrikanten van mobiele telefoons, eisen zij een belangrijke rol op in het specificeren van het aanbod dat zij geleverd willen hebben. Het is daarom moeilijk voor fabrikanten om een koers te varen die indruist tegen de belangen van hun belangrijkste klantengroep. Ook op dit gebied constateert Yankee Group echter een aantal belangrijke veranderingsagenten. Yankee Group verwacht dat winstgevendheid van fabrikanten op de lange termijn niet alleen gedreven zal worden door het fabriceren en verkopen van toestellen. Fabrikanten zijn op zoek naar nieuwe manieren van zaken doen. Strategische partnerships en overnames van bedrijven in content, internet, multimedia, distributie en consumenten elektronica zijn aan de orde van de dag. Controle over de te leveren diensten is een belangrijk thema voor fabrikanten van draagbare apparatuur. We illustreren dit aan de hand van twee voorbeelden: •
Het succes van de iPhone van Apple is nu al indrukwekkend. Ondanks de hoge introduktieprijs, werden in de eerste drie maanden na lancering in de Verenigde Staten al één miljoen toestellen verkocht. De vorm en gebruikersinterface differentiëren zich duidelijk van andere producten. De exclusiviteit waarmee Apple overeenkomsten afsluit voor de verkoop van de iPhone is vernieuwend, omdat zij afspraken maken met mobiele dienstverleners over omzetverdeling en/of aanbrengbonussen. Per land, sluit Apple slechts één distributieovereenkomst af met een mobiele dienstverlener. Het exacte zakelijke model is een goed bewaard industriegeheim. Mede op basis van recente prijsverlagingen van de iPhone in de Amerikaanse markt is het aannemelijk om te stellen dat, gegeven materiaal-, marketing- en verkoopkosten van de iPhone, ook Apple afhankelijk is van inkomsten uit dienstverlening om van de iPhone een financieel succes te maken. Het maken van exclusieve afspraken met mobiele dienstverleners over omzetverdeling en/of aanbrengbonussen is uniek in de markt.
•
Nokia (de grootste fabrikant van mobiele telefoontoestellen in de wereld) heeft dit jaar ‘Ovi’ (het Fins voor deur) geïntroduceerd. Ovi combineert o.a. sociale netwerken, muziek en locatie bewuste diensten in één dienst, die grotendeels door Nokia gecontroleerd wordt. De dienst bouwt op een reeks van recente overnames door Nokia, waaronder Twango (sociaal netwerken), Loudeye (muziek), gate5 en Navteq (beide locatie bewuste diensten). Om de concurrentie aan te gaan met dienstverleners, waaronder mobiele dienstverleners, probeert Nokia hardware marges te
November 2007
26
Yankee Group beschermen. Nokia gebruikt haar dominante marktpositie als een verzekering om te voorkomen dat ze wordt buitengesloten door internet diensten van mobiele dienstverlerners. Veranderingen in zakelijke relaties tussen fabrikanten van mobiele telefoons en mobiele dienstverleners zullen een belangrijke rol spelen in de komende vijf jaar. Fabrikanten zullen zich in toenemende mate gaan instellen op het leveren van diensten onder een eigen merknaam. Deze ontwikkeling verstoort de manier waarop fabrikanten en mobiele dienstverleners in de afgelopen jaren zaken met elkaar hebben gedaan. Het verschil tussen mobiele telefoons en andere consumenten elektronica zal in de toekomst vervagen. Draadloze connectiviteit breidt zich inmiddels snel uit naar amusementsgedreven apparaten zoals digitale audiospelers, (draagbare) spelcomputers en digitale camera’s. De aard van het toestel zal het type draadloze connectiviteit bepalen. In sommige gevallen zal Bluetooth of WiFi volstaan. In andere zal mobiel/3G en in toenemende mate WiMAX het protocol van keus zijn. Het zal niet lang duren voordat de consument verwacht dat digitale producten met verschillende opties voor draadloze connectiviteit worden aangeboden. Samengevat zijn de veranderingsagenten binnen connectiviteit: •
Proliferatie van breedband voor vaste en mobiele toegang;
•
Vernieuwing in de markt door nieuw spectrum voor WiMAX/3G spelers;
•
De toenemende aanwezigheid van IP genetwerkte apparaten.
4.4.2.2 Content Het Anywhere Netwerk kan voordeel trekken uit het gebruik van uitgebreide distributiesystemen voor rijke content. Hiermee krijgen communicatie dienstverleners veel speelruimte om een gevarieerd aanbod aan te bieden. Deze content is vaak afkomstig van buiten de walled garden. Om een goede ervaring voor consumenten te garanderen zullen dienstverleners in alle lagen van hun netwerk infrastructuur moeten investeren, met name in distributiesystemen voor content en diensten. We zien nu al enkele innovatieve mobiele dienstverleners op het gebied van content handling. Zij hebben horizontale dienstverleningsplatformen geïmplementeerd, waardoor consumenten vrijwel ongelimiteerd toegang hebben tot webdiensten. Andere zoeken meer controle over de beleving en organiseren zich rondom verticaal gerichte dienstverleningssystemen. Samengevat zijn de veranderingsagenten binnen content: •
Snelle digitalisatie van content;
•
Geoptimaliseerd netwerkontwerp voor levering van webdiensten.
•
Scheiding van netwerklagen voor diensten en toegang;
•
Uitbreiding van de waardeketen voor distributie van webdiensten en content;
November 2007
27
Yankee Group 4.4.2.3 Collaboration Om inzicht te krijgen in de Anywhere revolutie is het van belang om het huidige regime van mobiele communicatie dienstverleners en hun visie op de consument onder de loep te nemen. Huidige aanbieders hebben sterkt de neiging om technologische innovatie te controleren en vertonen daarmee imperialistische trekken die met een revolutie gepaard gaan. Deze benadering wordt ook wel het walled garden model genoemd. Een belangrijke drijfveer voor het willen uitoefenen van controle is dat mobiele dienstverleners voornamelijk afhankelijk zijn voor het verdienen van hun geld door verkoop van abonnementen voor diensten en het daaraan gerelateerde gebruik. Ze zetten in op het beheren van de gebruikerservaring door sterk verticaal geïntegreerde diensten aan te bieden en hebben de sterke neiging om diensten en content van derden uit te sluiten. Mobiele dienstverleners trekken dus een belangrijke rol naar zich toe als het gaat om het specificeren van het aanbod dat zij leveren aan de consument. Het walled garden model veronderstelt dat zij steeds de juiste keuze maken namens de consument. Dit druist in tegen alle kenmerken van de Anywhere Consument. De Anywhere Consument wil namelijk niet gebonden zijn en maakt zijn keuzes niet op basis van het abonnement dat hij toevallig heeft. Het succes van YouTube en andere webdiensten bewijst dat consumenten hun eigen keuzes maken. De consument bepaalt wat hij wil gebruiken en laat zich steeds minder beïnvloeden door een gecontroleerd aanbod en dwingt mobiele dienstverleners in een vraag gedreven aanpak. Steeds meer mobiele communicatie dienstverleners nemen afstand van het walled garden model en werken in toenemende mate samen met partijen die zich in de eerste golf van de connectiviteit revolutie stevig op de kaart gezet. Zie Figuur 5. Figuur 5: Samenwerken met Guerrilla’s
Source: Yankee Group, 2007
November 2007
28
Yankee Group Door het adopteren van een meer open houding met betrekking tot content en dienstverlening, zetten mobiele diensterverleners de deur open voor nieuwe manieren van zaken doen. Over de komende vijf jaar verwachten wij dat nieuwe samenwerkingsmodellen tussen huidige mobiele dienstverleners en een grote partijen die zich in de eerste fase van de connectiviteit revolutie een goede positie hebben weten te manoeuvreren ten opzichte van huidige dienstverleners. Deze groep bestaat niet alleen uit bedrijven als Google, Yahoo!, YouTube, MySpace, en Facebook, maar bovenal uit consumenten en hun handlangers: de portals, ontwikkelaars van webtoepassingen, fabrikanten van consumentenelektronica en verschaffers van durfkapitaal. Deze nieuwe vormen van samenwerking bevorderen de keuzevrijheid van informatie en diensten bevorderen aan en sluiten beter aan bij de behoefte van de consument. We vatten hier de belangrijkste veranderingsagenten samen: •
Imperialisten en guerrilla’s werken samen aan user-centric diensten om (niche) markten te bedienen;
•
Het combineren van relaties tussen dynamische gebruikersdata met software oplossingen.
4.4.2.4 Context Yankee Group denkt dat context een kroonjuweel is in de strijd om de Anywhere Consument. Context is relevante informatie over de staat waarin consumenten zich verkeren. Het is belangrijk omdat het inzicht verschaft in het gedrag van de consument, waar hij zich fysiek begeeft, wat zijn voorkeuren zijn, zijn status, zijn beschikbaarheid en de methode waarop hij het best bereikbaar wil zijn. Met behulp van context informatie kan de manier waarop consumenten communiceren aanzienlijk verbeterd worden. Deze informatie kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld, navigatiediensten en locatie gebonden advertenties (een nieuwe vorm van reclame met de potentie om een belangrijke bron van inkomsten te worden). Mobiele dienstverleners zijn voor een groot deel al in het bezit van deze informatie en hebben dan ook een voordeel ten opzichte van concurrenten: zij hebben binnen hun huidige netwerk reeds toegang tot een rijke bron van context informatie, die in verschillende lagen van het netwerk verzameld wordt. Yankee Group onderscheidt de volgende veranderingsagenten: •
Het beschikbaar komen van context informatie, afkomstig uit alle lagen van het netwerk;
•
Een intelligente toepassing van gebruikersdata gecombineerd met locatie en presence informatie.
4.4.2.5 Commercie Commercie staat voor financiële transacties: dit is een andere bron om het Anywhere Netwerk te exploiteren door het faciliteren van microbetalingen, online betalingen en afrekenmethodes voor derden. Het succes van online betalingsmethoden maakt het aantrekkelijk voor communicatie dienstverleners om zich in deze waardeketen te positioneren. Een andere invalshoek is het concept van een mobiele portemonnee, door de functionaliteit van een debetNovember 2007
29
Yankee Group of creditcard middels een mobiele telefoon aan te bieden. Yankee Group verwacht dat het nog een aantal jaren zal duren voordat de mobiele portemonnee een gemeengoed is op de Europese Markt. De veranderingsagent is de bereidheid van online handelaren om samen te werken met de huidige dienstverleners zodat een complementair aanbod en business model in de markt kan worden gezet. Participatie van banken is cruciaal om deze innovatie te kunnen bewerkstelligen, omdat zij een belangrijke rol spelen in het integreren van systemen. Yankee Group onderscheidt de volgende veranderingsagenten: •
Mobiele toestellen in de functie van een portemonnee;
•
De bereidheid van online handelaren om in samenwerking met mobiele dienstverleners voor complementaire aanbiedingen en diensten.
November 2007
30
Yankee Group
4.4.3
Concurrentie drijft evolutie van diensten
Yankee Group verwacht dat dat communicatie dienstverleners zich in de komende vijf jaar zullen richten op het aanbieden van toegangsdiensten in alle marktsegmenten (thuis, nomadisch, mobiel). Concurrentie en/of samenwerking in de periode 2007 – 2012 zal zich afspelen op twee niveaus (Zie Figuur 6): Intra-carrier play: Aanhoudende en intense concurrentie tussen communicatie dienstverleners is het thema. In de periode tot 2009/2010 verwachten we dat communicatie dienstverleners zich blijven toeleggen op het leveren van gebundelde toegangsdiensten, waaronder mobiel: er is relatief weinig ruimte om te differentiëren. Prijsconcurrentie zal intens blijven. Vanaf 2010/2011, zal concurrentie zich richten op het leveren van multimodale diensten. Concurrentie op het gebied van toegangsdiensten blijft aanhouden. Tegelijkertijd beginnen meer mogelijkheden te ontstaan voor het leveren van nieuwe diensten. Dit biedt communicatie dienstverleners de mogelijkheid om te differentiëren en nieuwe bronnen van omzet aan te boren. Alleen financieel sterke partijen met een duidelijke visie op de consument zullen in staat zijn om zich op lange termijn te handhaven in de markt voor toegangsdiensten. Internet-carrier play: De combinatie van IP infrastructuren met geavanceerde dienstverleningssystemen zal consumenten de mogelijkheid geven om media en telefonie diensten te verkrijgen van niet-traditionele aanbieders. Dit biedt mogelijkheden voor communicatie dienstverleners om samen te werken met partijen die aanvullend aanbod leveren. De onmiddellijke bedreiging komt van bedrijven die traditionele aanbieders aanvallen in de mobiele spraakmarkt. Deze markt is groot en zal voorlopig groot blijven, ondanks de omzetverzadiging die optreedt in deze markt. De mobiele spraakmarkt zal daarom een aantrekkelijk doelwit blijven voor partijen die een graantje mee willen pikken. Figuur 6: Concurrentie drijft evolutie van diensten
Internet/Carrier Disruption
Bundle Play Era 2006 to 2009 Intra-carrier Disruption Internet/Carrier Disruption
Bundle Play Extension Era 2009 to 2012 Intra-carrier Disruption
November 2007
• Mobile internet • Mobile email • VoIP and P2P slowly emerge • Internet video •Triple and quad play • Portal self service • Broadband rollouts • Flat fees for mobile internet access • Optimized voice delivery • Media & content relationships and settlements
• VoIP/IM and P2P • Commerce and payments • Off portal content • Context based services • Community centric services • Mixed modal applications and services • Exclusive content • New revenue models • Mobility options including location and presence • Advanced video messaging • Low cost voice
31
