Academiejaar 2014 – 2015 Tweedesemesterexamenperiode
De Abortusbeslissing Online: Een Kwalitatieve Studie Naar de Inhoud van Abortusgerelateerde Forumberichten
Masterproef II neergelegd tot het behalen van de graad van Master of Science in de Psychologie, afstudeerrichting Klinische Psychologie
Promotor: Prof. Dr. Ann Buysse
01002099 Sharon Versluys
Voorwoord Masterproef ll, wat een avontuur. Een avontuur met vallen en opstaan, schrijven en herschrijven, zwoegen en zweten, maar vooral de kers op de taart na een vijf jaar durende opleiding als Klinisch Psychologe. Abortus is, naar mijn mening, één van de meest controversiële, maar ook fascinerendste onderwerpen in de wereld. Vooral de unieke verhalen van alle mogelijke personen die hiermee in aanmerking komen, boeien mij heel erg. Zelf ben ik een persoon die frequent online actief is. Dit gaande van sociale media, het lezen van blogs over de meest uiteenlopende onderwerpen, het kijken naar vlogs tot het raadplegen van allerlei informationele websites. Het online onderzoek in mijn masterproef was mij dus op het lijf geschreven. Dit gezegd zijnde, wil ik graag een aantal personen bedanken. Allereerst een dankjewel aan mijn beste vriendin en topleerkracht Hanne. Bedankt om mijn masterproef verschillende malen met veel enthousiasme door te nemen en talig te corrigeren waar nodig. Verder een dankjewel aan mijn lieve medestudenten Sophie en Margot en topstagiaires Tine, Jolien, Lieselot, Lisa en Inia. Samen deelden we dit jaar lief en leed. Zonder jullie steun stond ik nu niet waar ik momenteel sta. Verder wil ik graag mijn familie en vrienden bedanken. Jullie toonden steeds een grote interesse in mijn opleiding en masterproef. Bedankt voor de vele feedback, motiverende woorden en onvoorwaardelijke steun doorheen mijn opleiding en het schrijven van deze scriptie. Ook wil ik Ann Buysse bedanken om het promotorschap van deze masterproef op zich te nemen. Tot slot wil ik graag mijn begeleidster Joke Vandamme bedanken. Door de vele, leerrijke, boeiende en gedetailleerde feedback heb ik het gevoel doorheen mijn twee masterjaren veel gegroeid te zijn wat betreft wetenschappelijk onderzoek en alles wat met abortus te maken heeft. Bedankt om steeds paraat te staan met tips en advies zodat ik mijn masterproef zo compleet en correct mogelijk kon schrijven. Bedankt! “Never to suffer would never to have been blessed” (Edgar Allan Poe)
Mei 2015, Sharon Versluys
I
Abstract Abortus is een geladen topic die op dagelijkse basis zijn weg weet te vinden naar het grote publiek. Dit door (in)direct met het onderwerp in aanmerking te komen via de eigen leefwereld of door de grote variëteit aan informatiebronnen. Bestaande abortusliteratuur focust zich vooral op redenen voor abortus, de prevalenties en de mogelijke gevolgen. Met behulp van de theoretische kennis vanuit het bio-‐ ecologische model van Bronfenbrenner (1994) tracht deze masterproef om een beter zicht te krijgen op het exosysteem en hierbinnen meer bepaald het luik omtrent mass media. Het World Wide Web is namelijk de laatste jaren één van de meest geraadpleegde bronnen geworden voor het opzoeken van begrijpbare gezondheidsgerelateerde informatie. Hierop inspelend, is de focus van deze studie online abortusgerelateerde forumberichten. De analyse van deze berichten, aan de hand van twee kwalitatieve onderzoeksmethoden (inductieve thematische analyse en thematische discoursanalyse), vormt de basis om kennis te vergaren over thema’s die aan bod komen binnen deze fora en welke latente opvattingen of discours forumleden (on)bewust naar voor brengen in hun forumbericht. De resultaten die volgen uit de eerste analyse tonen aan dat verscheidene thema’s herhaaldelijk besproken worden. Dit gaande van de nood aan online steunfiguren en medebeslissers tot het delen van een negatieve ervaring. De thema’s zijn vooral een reflectie van de moeilijkheid die gepaard gaat met de abortusbeslissing. Vanuit de tweede analyse komen voornamelijk negatief geladen latente abortusdiscours naar voor die beschreven werden door een breed spectrum van forumleden. Deze latente discours gaan zowel over de ongeplande zwangerschap (‘enkel vrouwen van een lage sociale klasse worden ongepland zwanger’), ouderschap (‘zorgen voor een kind kan je pas wanneer je voor jezelf kan zorgen’) als abortus (‘abortus is een misdaad waar een straf moet op volgen’). Concluderend kunnen beide analyses op zich, maar ook samen een bijdrage leveren aan enerzijds het beter in beeld brengen en anderzijds het concreter definiëren van de complexiteit binnen de persoonlijke beleving van abortus bij vrouwen.
II
Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................. I Abstract ................................................................................................................................. II Onbedoeld Zwanger: Kiezen Voor Abortus ............................................................................ 1 Een Kijk op de Bestaande Abortusliteratuur .......................................................................... 2 Redenen Voor Abortus .............................................................................................................. 3 Gevolgen Van Abortus ............................................................................................................... 5 De Abortusbeslissing ................................................................................................................. 5 Erkenning van de zwangerschap. ........................................................................................... 7 De keuze voor abortus. .......................................................................................................... 7 De (on)afhankelijkheid van de keuze. .................................................................................... 8 Raadplegen van hulpverleners. ........................................................................................... 10 Theoretisch Kader Gebaseerd op Bronfenbrenner ............................................................... 10 Invloed Van het World Wide Web ....................................................................................... 12 Aanzet Onderzoek ............................................................................................................... 15 Onderzoeksvragen ................................................................................................................... 16 Methode ............................................................................................................................. 16 Kwalitatief Onderzoek ............................................................................................................. 16 Materiaal ................................................................................................................................. 17 Procedure ................................................................................................................................ 17 Participanten ........................................................................................................................... 19 Ethiek ....................................................................................................................................... 20 Analyse .................................................................................................................................... 20 Validiteit en Betrouwbaarheid ................................................................................................ 23 Resultaten ........................................................................................................................... 24 Resultaten Inductieve Thematische Analyse ........................................................................... 24 Resultaten Thematische Discoursanalyse ............................................................................... 38 Discussie .............................................................................................................................. 51 Terugkoppeling naar de Doelstellingen ................................................................................... 51 Onderzoeksbevindingen .......................................................................................................... 51
III
Onderzoeksvraag 1: Welke thema’s komen naar voor in abortusgerelateerde forumberichten met betrekking tot het topic abortus? ...................................................... 52 Algemene bedenkingen. .................................................................................................. 52 Bevindingen per thema. ................................................................................................... 53 Take-‐ away message 1. ..................................................................................................... 57 Onderzoeksvraag 2: Wat zijn onderliggende discours die forumleden op online fora hanteren met betrekking tot het topic abortus? ................................................................. 58 Bedenkingen en bevindingen over de discours heen. ...................................................... 58 Take-‐ away message 2. ..................................................................................................... 60 Klinische Implicaties ................................................................................................................ 61 Sterktes en Beperkingen van het Huidig Onderzoek ............................................................... 62 Sterktes van huidig onderzoek. ........................................................................................... 62 Beperkingen van huidig onderzoek. .................................................................................... 62 Suggesties voor Verder Onderzoek ......................................................................................... 64 Conclusie ................................................................................................................................. 65 Referenties .......................................................................................................................... 66 Addendum 1 ........................................................................................................................ 74 Lijst Met Tabellen Tabel 1: Redenen voor abortus onderverdeeld in drie hoofdcategorieën ................................... 4 Tabel 2: Checklist voor potentieel geschikte fora ....................................................................... 18 Tabel 3: Checklist voor definitieve fora ....................................................................................... 18 Tabel 4: Definitieve fora .............................................................................................................. 18 Tabel 5: Geclusterde thema's analyse 1 ...................................................................................... 25 Tabel 6: Abortusdiscours ............................................................................................................ 39 Lijst Met Figuren Figuur 1. Bio-‐ ecologisch model van Bronfenbrenner ................................................................. 12 Figuur 2. Schematische weergave van de doorlopen stappen bij de thematische analyses ...... 22 Figuur 3. Take-‐ away message analyse 1 .................................................................................... 57 Figuur 4. Take-‐ away message analyse 2 .................................................................................... 60
IV
Onbedoeld Zwanger: Kiezen Voor Abortus Een onbedoelde zwangerschap is voor vele vrouwen een zeer complexe, moeilijke en stressvolle periode (Aléx & Hammarström, 2004; Vandamme, Wyverkens, Buysse, Vrancken, & Brondeel, 2013). Vrouwen in deze situatie kunnen kiezen voor verschillende opties waarvan abortus er één is. Zoals Kirkman, Rosenthal, Mallett, Rowe en Hardiman (2010) naar voor brengen, mag er niet gesteld worden dat een onbedoelde zwangerschap een directe aanleiding zal geven tot het overwegen van een abortus. Onbedoelde of ongeplande zwangerschappen kunnen aanvaard en voldragen worden, terwijl gewenste of bedoelde zwangerschappen soms beëindigd worden. Uit het Vlaamse Sexpert Project (2014) komt naar voor dat ongeveer 20% van de ongeplande zwangerschappen tot een abortus leiden. Daarentegen eindigen slechts een gering aantal geplande zwangerschappen in een abortus (Finer & Henshaw, 2006). Abortus is het voortijdig beëindigen van de zwangerschap, ook wel een zwangerschapsafbreking genoemd. In België kunnen vrouwen deze beslissing nemen tot 12 weken na de bevruchting. Een abortus wordt niet als strafbaar gezien indien de vrouw zich in een noodsituatie bevindt. Er bestaan 24 noodsituaties onderverdeeld in zeven categorieën. In vele van de gevallen worden één of meerdere noodsituaties opgegeven, waarbij het hoofdzakelijk gaat over redenen met betrekking tot de persoon zelf, de relatie of de familie (SENSOA, 2011). In België zijn er twee legale methodes die toegepast kunnen worden bij een abortusingreep, meer bepaald de medicamenteuze en chirurgische behandeling. De medicamenteuze behandeling bestaat uit meerdere pillen die de vrouw moet innemen onder toezicht van een hulpverlener. De pillen zorgen voor contracties van de baarmoeder waardoor de vruchtzak verdreven wordt. Deze methode kan enkel toegepast worden indien de vrouw in kwestie nog niet verder is dan 7 weken in de zwangerschap. Bij de chirurgische behandeling of curettage zal de foetus uit de baarmoeder verwijderd worden onder plaatselijke verdoving. Deze behandeling kan tot 12 weken na de zwangerschap uitgevoerd worden. Het SENSOA document geeft de cijfers weer van de Nationale Evaluatiecommissie over zwangerschapsafbrekingen. Deze gegevens gaan over alle abortussen die in gespecialiseerde centra in België werden uitgevoerd. Het document toont aan dat de chirurgische behandeling de meest verkozen methode was in 2009: zo werd ze in 83% van de ingrepen toegepast (SENSOA, 2011). Het document toont verder ook aan dat 19421 vrouwen gedomicilieerd in België in 2009 een abortus ondergingen. De prevalentie van abortus kan nader beschouwd
1
worden aan de hand van twee termen. De eerste is het abortuscijfer en verwijst naar de hoeveelheid abortussen ondergaan per 1000 vrouwen in hun vruchtbare periode (van 15 tot 44 jaar). Deze was in 2009 voor België 9,28. Dit wil zeggen dat bij elke 1000 vrouwen ongeveer negen een abortus ondergingen in hun vruchtbare periode. De tweede term is de abortusratio en verwijst naar het aantal abortussen per 100 zwangerschappen. Dit was in 2007 voor België 13,42% en wil zeggen dat er per 100 zwangerschappen ongeveer dertien werden afgebroken. Er kunnen verschillende verklaringen naar voor geschoven worden voor de lichte stijgingen in de abortuscijfers-‐ en ratio’s gezien in 2007 en 2009 (SENSOA, 2011). Ten eerste zijn er meer registraties van abortussen in zowel abortuscentra als in ziekenhuizen. Ten tweede is, volgens Van Crombrugge (2003), de hulpverleningskwaliteit en terugbetaling van de ingreep door het Rijksinstituut voor ziekte-‐ en invaliditeitsverzekering verbeterd. Tenslotte is abortus meer sociaal aanvaardbaar geworden en hebben de Belgen een meer tolerante houding ten aanzien van de ingreep (Elchardus, 2000). Verder is de gemiddelde leeftijd van belang waarop een abortus wordt ondergaan. Deze leeftijd was gemiddeld 27,33 jaar voor 2009. Doorheen de jaren is deze leeftijd weinig veranderd, maar binnen de verschillende leeftijdscategorieën zijn er echter wel kleine verschuivingen vast te stellen. In 2009 werden er 2674 zwangerschappen beëindigd bij vrouwen onder de 20 jaar. In de leeftijdscategorie 20-‐ tot 40-‐ jarigen werden de meeste zwangerschappen beëindigd met een aantal van 15185 abortussen. Voor de 40-‐ plussers lag dit aantal op 1011 abortussen (SENSOA, 2011). Een Kijk op de Bestaande Abortusliteratuur Onderzoek naar abortus is alomtegenwoordig. In belang van deze masterproef wordt er binnen de abortusliteratuur een drieledige opdeling gemaakt. Allereerst is er de literatuur over de determinanten. Deze gaat in op de factoren die invloed hebben op de keuze voor abortus bij een onbedoelde zwangerschap en bespreekt ook de redenen die vrouwen hebben om voor abortus te kiezen. Ten tweede wordt de literatuur over de effecten van de beslissing besproken. Er wordt aangehaald welke invloed abortus op een vrouw haar leven kan hebben. Tenslotte zal bestaande literatuur over het proces van de beslissing voor abortus besproken worden. Er wordt uiteengezet hoe sommige vrouwen het beslissingsproces van abortus ervaren, welke belangrijke personen of instanties geraadpleegd worden en welke emoties aan bod kunnen komen bij het maken van de abortuskeuze. Vervolgens komt het bio-‐ ecologische model van Bronfenbrenner aan bod. Dit theoretisch model kan zowel de redenen voor
2
abortus, de gevolgen en de abortusbeslissingsprocedure uitgebreid kaderen. Concreet wil dit zeggen dat het model zich er toe leent om op een theoretische manier te kijken naar hoe het gedrag van mensen wordt beïnvloed door diverse factoren die zich situeren op verschillende omgevingsniveaus (zie verder). Het model kan bijgevolg de besproken abortusliteratuur aan de hand van de verschillende systemen includeren (zie ook Coleman, Reardon, Strahan, & Cougle, 2005). Tenslotte zal de invloed van het World Wide Web op de beslissing voor abortus besproken worden. Ook het World Wide Web zal gekaderd worden binnen het theoretisch model van Bronfenbrenner. Hierbij zal de bedoeling van dit onderzoek verder geëxpliciteerd worden. Redenen Voor Abortus Een onbedoelde of ongeplande zwangerschap leidt niet noodzakelijk tot de keuze voor abortus (Finer, Frohwirth, Dauphinee, Singh, & Moore, 2005; Kirkman, Rosenthal, Mallett, Rowe, & Hardiman, 2010). De termen ‘onbedoeld zwanger’, ‘ongepland zwanger’ of ‘abortus’ omvatten op zich niet de complexiteit die gepaard gaat met de beslissingsprocedure voor abortus. Er moet dus rekening gehouden worden met de unieke context en levensomstandigheden die spelen op dat bepaald moment voor die bepaalde vrouw (Biggs, Gould, & Foster, 2013). Elke vrouw brengt namelijk een verschillend en uniek verhaal naar voor waarom men uiteindelijk voor de optie abortus kiest (Kirkman et al., 2010). Zoals blijkt uit verschillende studies (Biggs et al., 2013; Kirkman et al., 2010) zijn er grote gelijkenissen te vinden tussen vrouwen in de mogelijke redenen die opgegeven worden voor die keuze. Slechts een minderheid van de vrouwen geeft één of twee redenen op voor abortus. De meerderheid van de vrouwen schuift gemiddeld vijf redenen naar voor (Finer et al., 2005). Zoals beschreven door Biggs et al. (2013) kan de hoeveelheid aan redenen onder overkoepelende categorieën geplaatst worden. Ten eerste is er de categorie die betrekking heeft op de vrouw zelf. Deze categorie bevat redenen zoals een ongepaste periode of zorgen omtrent de eigen gezondheid. Ten tweede zijn er de redenen gericht op de ander zoals de partner, het potentiële kind of de huidige kinderen. Tenslotte zijn er de socio-‐ maatschappelijke redenen, zoals bijvoorbeeld de economische redenen. In tabel 1 wordt de grote hoeveelheid redenen uit verschillende studies opgedeeld in deze drie categorieën (Bankole, Sing, & Haas, 1998; Biggs et al., 2013; Finer et al., 2005; Kirkman et al.,2010).
3
4
•
• • •
• • • • •
•
•
• • • • •
Redenen met betrekking tot de foetus Sociale redenen Drastische veranderingen in het leven • Zorgen over de gezondheid van de foetus • Schaamte: vrouw wil niet dat anderen weten dat ze seksueel Voorkomen van alleenstaand moederschap • De baby willen voorzien van een beter leven dan de vrouw op actief zijn en zo zwanger werden Niet klaar voor moederschap dat moment kan bieden • Geen steun willen krijgen van de overheid Niet klaar om nog een baby te verwelkomen in gezin • Angst voor de mening van anderen Zorgen over de eigen gezondheid (zoals kanker, Redenen m et b etrekking t ot d e p artner/man • Stigmatisering taaislijmziekte) • Afwezigheid v an e en p artner • De overtuiging dat je eerst moet trouwen voor je kinderen Zorgen over zwangerschapskwaaltjes • Problemen in de relatie zoals alcoholgebruik partner, fysiek krijgt (zwangerschapsdiabetes, ochtendmisselijkheid) geweld, o ntrouw, t e w einig v ertrouwen Een baby zal interfereren met studies, werk, • Partner of man opteert voor abortus Maatschappelijke redenen carrièrevorderingen • Partner of man wil geen kind/ niet klaar voor vaderschap • Economische redenen Zich niet volwassen genoeg voelen • Partner wil niet trouwen • Onvoldoende financiële mogelijkheden om kind te Leeftijd: te jong of te oud onderhouden • Onvoldoende steun partner of man Liever geen adoptie • Partner of man is werkloos Te weinig tijd hebben voor een baby Andere redenen • Geen relatie op dit moment Vrouw wilt een beter leven voor zichzelf en wil bepaalde • Zwangerschap is gevolg van een verkrachting • Gewelddadige partner kansen niet laten schieten • Zwangerschap is gevolg van incest • Te vroeg in de relatie om al samen een kind te hebben Gebruik van drugs – alcohol – tabak • Partner is niet de juiste persoon om een kind mee te krijgen • Juridische kwesties Moeite om voor zichzelf te zorgen • Angst voor de geboorte van een kind Niet klaar om de hoeveelheid verantwoordelijkheid op zich te • Niet zeker dat partner de vader is van het kind • Zorgen over de over populatie van de wereld nemen • Niet klaar om een relatie aan te gaan en zich te binden Ongehuwd Familiale redenen • Zorgen over de noden van de huidige kinderen • Onvoldoende steun vrienden • Ervaren van druk door familie en vrienden om abortus uit te voeren • Gebrek aan steun en hulp voor de baby door familie • Afhankelijk van bepaalde personen zoals ouders en belangrijke anderen • Angst voor afwijzing/ verwerping familie en vrienden • Te snel zwanger na de geboorte van een vorig kind • Nog te afhankelijk van naasten • Vrouw wil niet meer aan gezinsuitbreiding doen • Gebrek aan steun en hulp voor de baby door familie
(Bankole, Singh & Haas, 1998; Biggs et al., 2013; Finer et al., 2005; Kirkman et al.,2010; Torres & Forrest, 1988) Redenen met betrekking tot de vrouw Redenen met betrekking tot de ander Socio-‐ maatschappelijke redenen
Tabel 1 Redenen voor abortus onderverdeeld in drie hoofdcategorieën
Gevolgen Van Abortus Zoals de review van Charles, Polis, Sridhara en Blum (2008) concludeert, circuleren er vele tegenstrijdige artikels over de gevolgen van abortus. Dit kan volgens bepaalde onderzoekers te wijten zijn aan verschillende zaken zoals bijvoorbeeld het niet kunnen vaststellen van causaliteit tussen abortus en bepaalde emotionele reacties (Taylor, 2012) of onduidelijke kwaliteitscriteria voor onderzoek (Charles et al., 2008). Een groot aantal vrouwen die voor abortus kiezen, kunnen in het algemeen de complexe beslissing maken zonder nadien negatieve gevoelens te ervaren (Kero, Högberg, & Lalos, 2004). Zo komen aanhoudende en langdurige gevoelens van spijt, schuld, verdriet en depressieve gevoelens na de abortus slechts bij een minderheid naar voor (Charles et al., 2008). Toch ervaren bepaalde vrouwen ambivalente gevoelens. Aan de ene kant voelen ze zich opgelucht (Kero et al., 2004), maar langs de andere kant vraagt men zich af hoe het zou voelen om zwanger te zijn (Aléx & Hammarström, 2004). Deze ambivalenties komen ook naar voor in de resultaten van de studie van Kero et al. (2004). Sommige vrouwen rapporteren geen stress door de abortus, maar linken er wel gevoelens van rouw, schuld en leegheid aan. De studie stelt ook dat deze contradictorische gevoelens direct na de abortus niet altijd hoeven gelinkt te zijn aan een risico voor latere negatieve post-‐ abortus effecten. Naast de vaak besproken negatieve gevoelens in de literatuur (Charles et al., 2008), ervaren bepaalde vrouwen ook positieve gevoelens na de abortus. Gevoelens van maturiteit en mentale groei komen bij sommigen van hen sterk naar voor (Aléx & Hammarström, 2004; Kero et al., 2004). Ook het weten dat men vruchtbaar is (Aléx & Hammarström, 2004), het ontwikkelen van meer zelfkennis, het ontstaan van moederlijke gevoelens en een verhoogd zelfbeeld worden aangegeven als zijnde positieve gevoelens en ervaringen (Kero et al., 2004). Deze positieve gevoelens bewijzen nogmaals dat er duidelijke ambivalenties naar voor komen bij een groot aantal vrouwen. Dit zowel bij de gemaakte abortuskeuze als direct na de ingreep (Kero et al., 2004). De Abortusbeslissing Het abortusbeslissingsproces wordt omschreven als de tijdsperiode tussen het moment dat een vrouw te weten komt of beseft dat ze zwanger is tot het moment dat er een beslissing gemaakt wordt om het kind te houden of weg te halen (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Husfeldt, Hansen, Lyngberg, Nøddebo en Petersson (1995) concluderen uit hun studie dat de abortusbeslissing over het algemeen vele twijfels bevat en dit doorheen het gehele
5
abortusbeslissingsproces. Toch kunnen sommige vrouwen de beslissing voor abortus maken zonder al te veel moeilijkheden (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Enkelen onder hen kunnen terugblikken op de ingreep en gehele gebeurtenis als een positieve ervaring (Harden & Ogden, 1999). Anderen benoemen de periode om tot de keuze te komen dan weer als traumatisch (Kumar et al., 2004). Er kan met andere woorden ook ambivalentie ervaren worden tijdens het beslissingsproces (Harden & Ogden, 1999; Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Deze ambivalentie komt vooral naar voor doordat er twee contradictorische overtuigingen en/of gevoelens gelijktijdig aanwezig zijn. Een voorbeeld hiervan is het te weten komen dat men vruchtbaar is en hiervoor dankbaar zijn (Aléx & Hammarström, 2004) en terzelfdertijd onvoldoende financiële middelen hebben om een kind te onderhouden (Finer et al., 2005). Tevens kan er ambivalentie ontstaan door het ervaren van sociale druk door bijvoorbeeld de inbreng van significante anderen (Husfeldt et al., 1995). Dit maakt dat een groot aantal van de vrouwen het moeilijk zal vinden om tot de beslissing van abortus te komen (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Bovendien wordt het de abortusbeslissing gekleurd door de sociale perspectieven die er heersen over het onderwerp. Zo wordt abortus over het algemeen weergegeven als een algemeen negatieve ervaring (Harden & Odgen, 1999). Dit gegeven draagt (in)direct bij tot de moeilijkheid van de beslissing op zich. Verder wordt de keuze voor abortus vaak gezien als een moeilijke oplossing voor een probleem (Fielding & Schaff, 2004; Kirkman, Rowe, Hardiman, & Rosenthal, 2011). Volgens de studie van Kirkman et al. (2011) wordt de beslissing tevens als moeilijk gezien omwille van drie redenen. De eerste reden heeft betrekking op de foetus zelf en hoe men deze moet benoemen (i). Er worden verschillende benamingen naar voor geschoven zoals foetus, baby, ‘het’, cluster van cellen,… De tweede reden slaat op de vrouw in kwestie (ii). Sommigen voelen zich egoïstisch omdat ze het gevoel hebben enkel met zichzelf rekening te houden. Er worden ook complexe gevoelens ervaren zoals verdriet, opluchting, trauma, angst,… Tenslotte is de beslissing moeilijk en complex omwille van belangrijke anderen in de omgeving zoals de partner of de ouders (iii). Deze kunnen voor twijfels zorgen over de (alreeds gemaakte) keuze bij sommige vrouwen (Rowlands, 2008). Dit komt verder nog aan bod. Zoals de omschrijving van het beslissingsproces laat zien, bestaat dat proces uit verschillende issues (Rowlands, 2008). Concreet betekent dit dat er binnen het beslissingsproces verschillende thema’s aan bod kunnen komen (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Deze thema’s volgen elkaar niet noodzakelijk chronologisch op in de tijd en komen bovendien niet bij elke vrouw aan bod. Kjelsvik en Gjengedal (2010) benoemen deze thema’s als volgt: ‘de
6
erkenning van de zwangerschap’ (i), ‘de keuze op zich’ (ii), ‘de (on)afhankelijkheid van de keuze’ (iii) en ‘het begrip die vrouwen krijgen van hulpverleners’ (iv). Erkenning van de zwangerschap. Er kan een verschil gemaakt worden tussen het bevestigd krijgen van een zwangerschap en de aanvaarding er van. Indien er bevestiging is van de zwangerschap kunnen gemengde gevoelens naar voor komen. Aan de ene kant ervaren sommige vrouwen angst, woede, controleverlies of wanhoop terwijl anderen overweldigd worden door vreugde en blijdschap (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Indien de zwangerschap erkend wordt, dan zullen sommige vrouwen bepaalde informatie opzoeken in afwachting van het maken van een beslissing. Zoals blijkt uit Kjelsvik en Gjengedal (2010) wordt dit zoeken naar informatie ervaren als het terug krijgen van controle over het lichaam. Eén van de belangrijkste bronnen om informatie op dat moment te vergaren is het World Wide Web (Fox & Duggan, 2013). Door de informatie die verworven wordt kunnen bepaalde vrouwen (on)bewust een aantal keuzes maken (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Zo kan er voor gekozen worden om het zwangere lichaam te beschermen door geen alcohol meer te nuttigen of bepaalde vitamines in te nemen. Ook kan er, zoals blijkt uit het onderzoek van Mashiach, Seidman en Seidman (2002), gekozen worden om de beslissing nog even uit te stellen. Dit doen bepaalde vrouwen omdat er op dat moment, zoals hierboven beschreven, nog geen definitieve beslissing is over het beëindigen of verder dragen van de zwangerschap. De keuze voor abortus. Een tweede thema dat aan bod komt tijdens het beslissingsproces is het maken van de uiteindelijke beslissing zelf. Hierbij worden volgens de studie van Kjelsvik en Gjengedal (2010) twee factoren als het meest stresserend beschouwd. Eerst is er het besef dat hoe langer gewacht wordt met de keuze, hoe meer de foetus groeit (i) en bovendien moet de keuze gemaakt worden vóór 12 weken zwangerschap (ii). De tijd die verstrijkt tot aan de beslissing wordt ervaren als vermoeiend, lastig en veeleisend. Bovendien ervaren sommige vrouwen hierdoor slaapproblemen en concentratieproblemen. Landy (1986) vond in haar onderzoek vier types van maladaptieve beslissingsprocessen bij het maken van de keuze voor abortus. Ten eerste is er de ‘spontane beslissing’ (i) waarbij de keuze voor abortus snel gemaakt wordt zonder de verschillende opties te overwegen en zonder dat vrouwen hun ambivalente gevoelens onder de loep nemen. Vervolgens is er de
7
‘rationeel-‐ analytische beslissing’ (ii). Hierbij wegen de praktische redenen meer door dan de emotionele wanneer het gaat over de keuze voor abortus. Ten derde is er de ‘ontken-‐uitstel beslissing’ (iii). Hierbij zullen bepaalde vrouwen de beslissing uitstellen omwille van een interne ambivalentie over het beëindigen of voldragen van de zwangerschap. Deze maladaptieve beslissingsprocedure werd in het onderzoek van Mashiach et al. (2002), zoals reeds hierboven besproken, ook teruggevonden. Er is bijgevolg een mogelijkheid dat deze ambivalentie aanwezig blijft en dat er omwille van tijdsdruk snel een keuze moet gemaakt worden. Tenslotte is er het type ‘geen beslissingsneming’ (iv). Hierbij wordt de keuze overgelaten aan anderen zoals de partner, een familielid of een hulpverlener. Landy (1986) haalt aan dat elk van deze opties kan leiden tot een problematische aanpassing na de abortus. Bovendien kunnen ze ook resulteren in een lagere algemene tevredenheid na de abortus. Om de abortusbeslissing wat ongecompliceerder te laten verlopen zullen bepaalde vrouwen afstand nemen van hun emoties ten opzichte van de foetus en laten ze meer rationele gedachten toe (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Verder zal de beslissing ook bestaan uit het kiezen tussen de medicamenteuze of chirurgische behandeling (Lie, Robson, & May, 2008). Een studie van Simonds, Ellerston, Springer en Winikoff (1998) toont aan dat een aantal vrouwen die opteren voor de medicamenteuze behandeling dit beschouwen als een meer natuurlijke manier en geen operatie wensen te ondergaan (zie ook Fielding & Schaff, 2004). Ze omschrijven het proces bijgevolg als het krijgen van hun maandstonden na een lange periode (Simonds et al., 1998). Het geeft hen bovendien ook een groter gevoel van controle over de abortusbeslissing (Fielding & Schaff, 2004). Op het moment dat de beslissing gemaakt is voelen vele vrouwen zich opgelucht (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Tevens beschrijft een studie van Harden en Odgen (1999) dat enkele vrouwen na het maken van de keuze voor abortus terug een gevoel van controle over hun lichaam ervaren. Toch gaat die opluchting en gevoel van controle vaak gepaard met complexe gevoelens zoals schuld, schaamte, spijt, stress, angst, rouw, gevoelens van verlies en lijden (Bennett, 2001; Fielding et al., 2002; Kero et al., 2004). Er kan dus gesteld worden dat de keuze voor abortus bij velen wordt gezien als een onvermijdelijke en zeer moeilijke, maar ook als de meest logische op dat moment (Kirkman et al., 2011). De (on)afhankelijkheid van de keuze. Een derde thema dat aan bod komt bij de abortusbeslissing is het betrekken van belangrijke anderen in het maken van de keuze voor abortus (Kjelsvik & Gjengedal, 2010).
8
Allen (1985) beschrijft in zijn boek dat vele vrouwen met een licht vermoeden van zwanger te zijn hierover communiceren met belangrijke anderen (zie ook Kjelsvik & Gjengedal, 2010; Kumar, Baraitser, Morton, & Massil, 2004; Fielding & Schaff, 2004). De Engelse studie van Ashton uit 1980 brengt naar voor dat een vrouw gemiddeld met zes personen praat over de zwangerschap. Door die gesprekken en discussies kunnen er bij sommige vrouwen echter twijfels ontstaan omtrent de keuze die gemaakt moet worden (Rowlands, 2008). Toch hebben sommigen nood aan die verschillende perspectieven en meningen om zo tot een definitieve keuze te komen (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Kumar et al. (2004) stellen bovendien dat er duidelijke verschillen zijn in de nood aan steun die vrouwen willen verkrijgen tijdens het beslissingsproces. Dit kan bijgevolg terug gelinkt worden aan het al dan niet nood hebben aan diverse opinies van belangrijke anderen. Holmes (2004) concludeert uit zijn studie dat de keuze voor abortus en de uiteindelijke uitvoering ervan slechts in sommige gevallen gemaakt wordt zonder de partner in te lichten (zie ook Kumar et al., 2004). Het niet betrekken van de partner bij de keuze kan door een aantal van hen ervaren worden als het wegnemen van de droom om ooit vader te worden (Stotland, 1991). Toch blijkt uit de meerderheid van de studies dat de meeste vrouwen hun partner wél betrekken bij het maken van een keuze (Kirkman et al., 2011; Kjelsvik & Gjengedal, 2010; Kumar et al., 2004). Desalniettemin kan het betrekken van de partner de keuze voor een abortus compliceren (Kirkman et al., 2011). Uit de studie van Kirkman et al. (2011) komt naar voor dat partners namelijk op verschillende manieren kunnen reageren op de keuze voor abortus. Bepaalde mannen verplichten hun vrouw om abortus te laten uitvoeren. Anderen willen geen abortus, maar zijn ook niet klaar om verantwoordelijkheid voor het kind op te nemen. Nog anderen zien de zwangerschap als een uiting van liefde, maar voelen zich te jong om al vader te worden of willen niet nogmaals vader worden (Kirkman et al., 2011). De keuze voor abortus kan ook voor veel onbegrip zorgen, waarbij sommige partners zich terug trekken uit de situatie en de relatie op dat moment (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Naast het betrekken van de partner bij de keuze, gaan sommige vrouwen bewust bepaalde familieleden of vrienden aanspreken. De studie van Törnbom, Ingelhammar, Lilja, Svanberg en Möller (1999) toont aan dat de keuze voor abortus bij de meerderheid niet beïnvloed werd door de inbreng van anderen. Toch gaven sommigen aan dat deze inbreng wel hun keuze tot op een bepaalde hoogte gekleurd heeft. Ook worden de verschillende visies van vrienden ervaren als bijdrage eerder dan druk voor het maken van een bepaalde beslissing, terwijl inspraak van de familie bij sommige vrouwen negatieve effecten op de relatie kan
9
veroorzaken (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Raadplegen van hulpverleners. Sommige vrouwen kunnen de raadpleging van een arts of hulpverlener verkiezen boven die van familie of vrienden. Toch blijkt uit diverse studies dat de beslissing vaak al gemaakt is vóór de afspraak met een abortuscentrum (Harden & Odgen, 1999; Kumar et al., 2004; Rowlands, 2008; Törnbom et al., 1999). Men verwacht van deze mensen dat ze hen tegemoet komen in de keuze die reeds gemaakt is (Kjelsvik & Gjengedal, 2010), maar dat ze zich niet betrekken in de beslissingsprocedure zelf (Harden & Odgen, 1999; Kumar et al., 2004). Bovendien wenst men een empathische houding van de hulpverlener waarbij enige aandacht besteed wordt aan het geven van praktische tips en advies over hoe men kan omgaan met de gehele situatie. Indien de arts of hulpverlener uitspraken doet die blijk geven van een voorkeur te hebben voor een andere keuze, dan kan dit zorgen voor ontsteltenis bij de vrouw in kwestie (Harden & Odgen, 1999; Kjelsvik & Gjengedal, 2010; Kumar et al., 2004). Verder wensen ze ook meer informatie omtrent de abortusprocedure en een eventuele doorverwijzing voor de uiteindelijke ingreep (Kumar et al., 2004). De studie van Kumar et al. (2004) toonde ook aan dat lange wachttijden voor de abortusprocedure bij vrouwen die het moeilijk hadden bij het maken van een beslissing, leidde tot angstige en twijfelachtige gevoelens over die gemaakte keuze. Toch kunnen overwegend negatieve verwachtingen over de hulpverlening verminderd of teniet gedaan worden door een ondersteunende en begripvolle houding die hulpverleners aannemen (Harden & Odgen, 1999). Theoretisch Kader Gebaseerd op Bronfenbrenner In een overzichtsartikel van de bestaande abortusliteratuur (Coleman et al., 2005) wordt er gezocht naar een overkoepelend model om het abortusbeslissingsproces en de implicaties ervan te kunnen vatten. Zo’n overkoepeld model of theoretisch kader is volgens Coleman et al. (2005) relevant om verschillende variabelen zoals leeftijd, psychologische gezondheid, relationele ervaringen, sociale steun, materiële omstandigheden en waarden en normen te linken aan verschillende ervaringen die vrouwen hebben met betrekking tot abortus. Het bio-‐ ecologische model van de menselijke ontwikkeling door Bronfenbrenner (1979, 1986, 1989, 1993, 1994) komt naar voor als het best passende (figuur 1). Het model omvat de volledige context waarbinnen de abortusbeslissing kan genomen worden en biedt dus een theoretisch kader om de rol van verschillende omgevingssystemen bij de beslissing te begrijpen (Coleman
10
et al., 2005). Het model van Bronfenbrenner (Bronfenbrenner, 1979, 1986, 1989, 1993, 1994) bestaat uit zes verschillende systemen opgedeeld in vijf omgevingsniveaus en het individu. Het vertrekt vanuit het binnenste niveau en werkt zo verder naar het buitenste. Het meest centrale systeem is het individu. Het individu zal doorheen de ontwikkeling door de vijf omgevingsniveaus beïnvloed worden. Het eerste omgevingsniveau wordt het microsysteem genoemd (i). Dit is de directe omgeving die een rechtstreekse invloed heeft op een individu zoals de partner, familie en vrienden. Het volgende systeem is het mesosysteem (ii). Dit systeem bestaat uit de associaties tussen twee of meer omgevingsniveaus die de ontwikkeling van het individu kunnen beïnvloeden. Een voorbeeld hiervan is de relatie tussen familie en vrienden. Het mesosysteem omvat dus de linken tussen verschillende microsystemen. Het derde niveau wordt het exosysteem genoemd en kan een rechtstreekse invloed hebben op de twee voorgaande niveaus (iii). Hierdoor zal er een indirecte invloed op het individu ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn de gemeenschap waarin men leeft en het World Wide Web. Vervolgens is er het macrosysteem (iv). Dit systeem bevat de overkoepelende attitudes, levensstijlen en ideologieën die in de cultuur aanwezig zijn en waarin het individu leeft. Een voorbeeld hiervan zijn de attitudes en veronderstellingen die de partner, familie en vrienden kunnen hebben over het topic abortus. Deze zullen via de verschillende onderliggende systemen een invloed hebben op een vrouw die voor een keuze staat omtrent abortus. Volgens Bronfenbrenner is het bovendien van belang om rekening te houden met de psychologische en sociale invloeden die spelen in het macrosysteem (Bronfenbrenner, 1994). Deze stelling zal bijgevolg ook van toepassing zijn op het topic abortus. Sociale perspectieven zoals ‘abortus is moord’ zullen een onvermijdelijke invloed nalaten op de onderliggende systemen (zoals bijvoorbeeld het World Wide Web, vrienden en familie,…) en uiteindelijk terecht komen bij het individu (Bronfenbrenner, 1994). Tenslotte is er het chronosysteem (v). Dit systeem gaat over verandering of coherentie doorheen de tijd van zowel de persoon als de omgeving waarin de persoon zich bevindt.
11
Figuur 1. Bio-‐ ecologisch model van Bronfenbrenner In het kader van huidig onderzoek wordt het bio-‐ ecologische model van Bronfenbrenner gehanteerd als een overkoepelend theoretisch model. Het model kan namelijk de drie soorten literatuur die reeds hierboven besproken zijn, includeren in de verschillende systemen of niveaus en linken aan elkaar. Zoals ook aangehaald door Coleman et al. (2005), biedt het model een mooi kader om de keuze voor abortus beter te kunnen plaatsen binnen vrouwen hun leven. Concreet wil dit zeggen: het idee dat de keuze voor abortus uniek en onderhevig is aan de levensomstandigheden van een vrouw (Biggs et al., 2013) en dat die keuze beïnvloed kan worden door bijvoorbeeld de ideeën van de partner over de onbedoelde zwangerschap (Kirkman et al., 2011), de aanwezigheid van anti-‐ abortus groepen (Mashiach et al., 2002) en de mogelijkheid om financiële steun te krijgen (SENSOA, 2011),… kan door het bio-‐ ecologische model volledig geconceptualiseerd worden (Coleman et al., 2005). Het model van Bronfenbrenner vormt dus een ideale theoretische basis om de resultaten van de analyses die in huidig onderzoek uitgevoerd werden, te kaderen en verklaren. Zo kan het model helpend zijn om de informatie die online te vinden is, te schetsen binnen de bredere omgevingsniveaus en de besproken systemen. Invloed Van het World Wide Web Het World Wide Web is de laatste jaren een belangrijke bron van begrijpbare medische informatie geworden en is bovendien voor iedereen toegankelijk. Bepaalde mensen krijgen door het opzoeken van informatie online een groter verantwoordelijkheidsgevoel bij het 12
maken van beslissingen over hun gezondheid (Mashiach et al., 2002). Ook kan iedereen ongecensureerd zijn mening over bepaalde medische topics online plaatsen (Fox & Duggan, 2013). Het Amerikaanse Health Online onderzoek van Fox & Duggan (2013) toont aan dat het zoeken naar gezondheidsgerelateerde informatie online een alledaagse zaak is. Mensen gaan online informatie opzoeken omtrent specifieke behandelingen en gezondheidsproblemen. Dit doen ze vaak vóór het maken van een doktersafspraak (Fox & Duggan, 2013). Het onderzoek haalt ook de gemengde uitkomsten aan die gerelateerd zijn aan het zoeken van informatie online. Deze variëren van verhoogde kennis en hoopvolle verwachtingen tot angst en verwardheid. Door de grote hoeveelheid verspreide informatie aan en door een wereldwijd publiek zal er foute en onnauwkeurige medische informatie opduiken die voor iedereen leesbaar is (Eysenbach & Diepgen, 1998). Een studie van Buhi et al. (2010) toont aan dat er online veel foutieve informatie circuleert over controversiële topics zoals bijvoorbeeld abortus en seksueel overdraagbare aandoeningen. De studie van Mashiach et al. (2002) veronderstelt dat de informatie die verspreid wordt over abortus en de procedure sterk onder invloed staat van de overtuigingen en attitudes die met abortus gepaard gaan. Een andere studie brengt naar voor dat websites die tot doel hebben steun te bieden na de abortusbeslissing vaak ook foute informatie naar voor brengen over de abortusprocedure zelf (Littman & Zarcadoolas, 2009). Deze informatie varieert van een verhoogd risico op borstkanker (Di Mauro & Joffe, 2007; Russo & Denious, 2005) tot een verhoogde kans op onvruchtbaarheid (Kulczycki, 2007; Russo & Denious, 2005) en posttraumatische stress, ook benoemd als het “postabortus syndroom” (Littman & Zarcadoolas, 2009; Russo & Denious, 2005). Personen die informatie online verspreiden hebben bovendien tot doel dat deze informatie dé boodschap is die mensen zullen raadplegen, zich herinneren of zelfs aanzetten tot handelen. Vrouwen die zich in de beslissingsprocedure van abortus bevinden zijn zeer kwetsbaar, zoals hierboven ook besproken (o.a. Kirkman et al., 2011). Ze zijn in staat de informatie die online vergaard werd wel te interpreteren als minder betrouwbaar, maar toch zal voor velen deze informatie op zulke momenten doordringen en als waar aangenomen worden (Mashiach et al., 2002). De studie van Mashiach et al. (2002) onderzocht verder welke informatie er omtrent de abortuspil (Mifepristone®) online te vinden was. Het onderzoek brengt twee groepen naar voor die intentioneel informatie verspreiden die terecht kan komen bij vrouwen die een beslissing moeten nemen omtrent een ongewenste zwangerschap. Ten eerste zijn er de pro-‐ life of anti-‐ abortus groepen. Deze groepen zullen foutieve medische informatie omtrent
13
abortus verspreiden omdat ze tegen abortus zijn. Deze websites bevatten meer grafische voorstellingen, onjuiste referenties naar resultaten uit onderzoeken, onjuiste interpretaties van conclusies en niet wetenschappelijk ondersteunde beweringen. De auteurs van deze informatie (die bovendien meestal anoniem blijven) focussen zich vooral op de negatieve gevolgen van de medicamenteuze behandeling zoals bloedingen, krampen of pijn en de dood. Ten tweede is er de pro-‐ choice groep die voor abortus is. Deze groep kan gevaar teweeg brengen door een té rooskleurig beeld te scheppen over de medicamenteuze behandeling en abortus op zich. Uit het onderzoek komt duidelijk naar voor dat het World Wide Web niet altijd de meest veilige bron is om informatie te vergaren (Mashiach et al., 2002). De foutieve boodschappen over de medicamenteuze behandeling zullen geen directe of rechtstreekse schade berokkenen aan vrouwen die hiervoor opteren, maar het kan hen wel angstig maken en bijgevolg indirect schade toebrengen. Door deze angst kunnen sommigen onder hen de beslissing uitstellen en dit zal de kans op risico’s bij de abortusprocedure doen toenemen (Mashiach et al., 2002). Naast de aangehaalde negatieve effecten van online informatie, zijn er ook voordelen die bepaalde vrouwen verbinden met het opzoeken van informatie op websites (Kahlor & Mackert, 2009). Zoals reeds vermeld, kan het sommigen terug een gevoel van controle geven over hun lichaam (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). In een studie van Kahlor en Mackert (2009) werd er gekeken naar percepties van vrouwen die online informatie zochten over infertiliteit. Een deel van deze vrouwen zien voordelen aan de informatie die ze online terugvinden. Het helpt hen bijvoorbeeld om te communiceren met belangrijke anderen zoals hun dokter en partner. De gevonden informatie geeft sommigen het gevoel er niet alleen voor te staan, brengt hen hoop en sommigen maken via deze weg zelfs vrienden (Kahlor & Mackert, 2009). De studie van Wathen en Burkell (2002) brengt nog een aantal andere voordelen van het internetgebruik naar voor, namelijk: anonimiteit, de mogelijkheid tot anonieme interactie en het raadplegen van het web wanneer men dat wenst. De invloed die het World Wide Web heeft op de abortusbeslissingsprocedure kan gekaderd worden binnen het bio-‐ ecologische model van Bronfenbrenner (1994). Het exosysteem bevat namelijk mass media en dus met andere woorden het World Wide Web. De informatie die online verspreid is zal, zoals reeds aangehaald, een invloed hebben op de gemeenschap waarin men leeft en zal met andere woorden een directe invloed hebben op het meso-‐ en microsysteem. Bijgevolg dus ook een onrechtstreekse invloed op het individu. Het macrosysteem staat bovendien in interactie met het exosysteem. Het is dus derhalve van
14
belang om te weten dat de informatie die online te vinden is ook gekleurd zal zijn door de attitudes en overtuigingen die er in de samenleving spelen (zie ook Mashiach et al., 2002). Dit gegeven zal van belang zijn voor het huidig onderzoek in deze masterproef en wordt verder uitgebreider besproken. Aanzet Onderzoek Bestaande studies over abortus focussen zich vooral op de redenen voor abortus (o.a. Kirkman et al., 2010), de prevalenties (o.a. Finer et al., 2005) en de mogelijke gevolgen ervan (o.a. Kero et al., 2004). In de huidige studie zal de invloed van het exosysteem uit het bio-‐ ecologische model van Bronfenbrenner (1994) op de abortusbeslissing verder uitgediept worden, meer bepaald door forumberichten over het topic abortus te analyseren. Online fora zijn immers makkelijk toegankelijk voor een breed publiek en hierdoor gaan vele mensen deze raadplegen voor gezondheidsgerelateerde kwesties (Fox & Duggan, 2013). Bijgevolg kan er door het analyseren van deze online forumberichten kennis opgedaan worden over visies en opvattingen die circuleren omtrent abortus. Zoals Bronfenbrenner (1994) stelt, zullen vrouwen hun gevoelens en gedragingen beïnvloed worden door factoren die zich situeren op het macro-‐ niveau. De opvattingen omtrent abortus kunnen met andere woorden de beslissingsprocedure omtrent abortus beïnvloeden. Zoals te zien in figuur 1 staan het macro-‐ en exosysteem in nauwe interactie met elkaar (dubbele pijl). Zodoende zullen de opvattingen, ideologieën, attitudes, sociale opinies,… van het macrosysteem ook een invloed hebben op de informatie die online te vinden is. Deze culturele en maatschappelijke opvattingen zullen dus de weg naar vele vrouwen vinden via online fora (Mashiach et al., 2002). De huidige studie situeert zich daarom op het exosysteem, omdat er een onderzoek gedaan wordt naar de berichten die op deze online fora te vinden zijn. Daaruit volgend is het doel van deze studie om in een eerste fase een zicht te krijgen op de thema’s die aangehaald worden in abortusgerelateerde forumberichten en in een tweede fase dieper in te gaan op onderliggende ideeën, assumpties of opvattingen die al dan niet kunnen teruggekoppeld worden aan de gevonden thema’s. De focus van huidig onderzoek ligt met andere woorden op het in kaart brengen van die verschillende thema’s, die vrouwen online terugvinden of zelf aanhalen, en welke opvattingen en assumpties, of algemeen gezegd, onderliggende discours omtrent het thema abortus naar voor komen op online fora. De studie in deze masterproef is uniek in zijn soort en kan allereerst een meerwaarde bieden aan de huidige abortusliteratuur. Zo kan het deze iets bijleren over de visies die er
15
spelen omtrent abortus en meer specifiek over de visies van de forumgebruikers. Elk forumbericht wordt geschreven door een unieke persoon in een unieke situatie met een unieke visie op abortus. De dynamiek tussen de verschillende niveaus in het model van Bronfenbrenner zullen voor elke persoon bijgevolg anders zijn. Toch kunnen er in deze unieke visies ook gelijkenissen terug te vinden zijn. De studie kan tevens een bijdrage bieden aan de klinische praktijk. Zo werd bijvoorbeeld in de studie van Vandamme et al. (2013) onderzocht welke onderwerpen vrouwen willen aanhalen en effectief bespreken in een pre-‐ abortus counseling sessie. Uit de resultaten blijkt dat een groot aantal van de bevraagde vrouwen vaak nood hebben aan informatie omtrent de behandeling en de gevolgen van abortus. Het huidige onderzoek kan hierin bijdragen, in die zin dat het de hulpverleners kan voorbereiden met welke informatie een vrouw naar de pre-‐ abortus counselinggesprekken kan komen. Zoals blijkt uit de studie van Mashiach et al. (2002), circuleert er veel foutieve informatie over de abortusprocedure op het web. Ook, zoals reeds vermeld, ontwikkelen bepaalde vrouwen maladaptieve denkpatronen die kunnen leiden tot een maladaptieve beslissingsprocedure (Landy, 1986; Mashiach et al., 2002). Sommige vrouwen kunnen bijgevolg met deze foutieve informatie en inadequate denkpatronen bij een hulpverlener terechtkomen. Onderzoeksvragen Onderzoeksvraag 1: Welke thema’s komen naar voor in abortusgerelateerde forumberichten met betrekking tot het topic abortus? Onderzoeksvraag 2: Wat zijn onderliggende discours die forumleden op online fora hanteren met betrekking tot het topic abortus? Methode Kwalitatief Onderzoek Om op bovenstaande onderzoeksvragen een antwoord te bieden, wordt er gebruik gemaakt van een kwalitatief onderzoek. Kwalitatief onderzoek laat immers toe om kennis te vervaardigen over complexe gebieden in de gezondheidszorg waar vaak nog weinig over geweten is (Fossey, Harvey, McDermott, & Davidson, 2002). Het mikpunt van kwalitatief onderzoek is volgens Mortelmans (2007) de betrokken personen zelf. De (sociale) menselijke ervaringen en de betekenis ervan kunnen onderzocht worden. Met andere woorden wordt de unieke context waarin een persoon zich bevindt in rekening gebracht in het onderzoek (Mortelmans, 2007). Zoals Gilgun (2005) in haar artikel stelt, wordt online data de laatste jaren
16
meer en meer geanalyseerd en is het een nieuwe bron van informatieverwerving geworden. Ondanks de voordelen van kwalitatief onderzoek die Gilgun (2005) aanhaalt, zoals bijvoorbeeld het in kaart brengen van de context, houden vele onderzoekers zich vast aan de meer traditionele kwantitatieve onderzoeksmethode. Zaken zoals generaliseerbaarheid houden sommige onderzoekers tegen om de meerwaarde te zien die kwalitatief onderzoek kan bieden (Gilgun, 2005). Toch kan een kwalitatieve analyse van online materiaal helpen om bepaalde attitudes, waarden en bezorgdheden van mensen in kaart te brengen die relevant zijn voor de gezondheidszorg (Eysenbach & Till, 2001). Online kwalitatief onderzoek kan beschreven worden als een methode dat tot doel heeft kwalitatieve data te bekomen voor een bepaalde analyse (Im & Chee, 2012). Omwille van bovengenoemde redenen werd er dus gekozen om het huidig onderzoek vanuit een kwalitatief oogpunt te benaderen. Bovendien wordt er gebruik gemaakt van online materiaal, net omdat deze zeer toegankelijk zijn voor een breed publiek en ons daarenboven inzicht kunnen geven in visies over abortus die in voorgaande studies nog niet behandeld hebben. Vertaald naar deze studie zullen forumberichten verzameld worden, zonder zelf in interactie te treden met de forumleden (Im & Chee, 2012), om er dan twee thematische analyses op uit te voeren. Materiaal De zoektocht naar fora voor de analyses begon bij de zoekmachine Google. Er werden vier zoektermen ingegeven, namelijk: ‘abortus’, ‘ongepland zwanger’, ‘ongewenst zwanger’ en ‘onbedoeld zwanger’. De eerste twintig pagina’s (met tien websites per pagina) van de zoekresultaten voor elk van deze zoektermen (zie ook Van Hoof, Provoost, & Pennings, 2013) leverden een pool van 657 websites op waaruit de selectie gemaakt kon worden voor de meest geschikte fora. Procedure Uit de pool van 657 websites werd een eerste selectie doorgevoerd, namelijk de selectie naar websites die enkel Nederlandstalig en Belgisch (.be) zijn. Dit leverde 278 websites op. Vervolgens werd er in deze websites gezocht naar geschikte fora om te betrekken in de analyses. Dit gebeurde aan de hand van een checklist weergegeven in tabel 2.
17
Tabel 2 Checklist voor potentieel geschikte fora Vragen
Vereist antwoord voor inclusie
1.
Heeft deze website een forum?
Ja
2.
Gaat het om een openbaar forum?
Ja
3.
Is een aangemaakt profiel vereist om de forumberichten te kunnen lezen?
Nee
Ja
Conclusie (nr. 1 tot 3 samengenomen): Is het forum geschikt voor analyse?
Na het doorzoeken van de 278 websites, aan de hand van bovenstaande checklist, bleven er dertien websites over. Binnen deze dertien websites werd een laatste selectie doorgevoerd aan de hand van de vragen in tabel 3.
Tabel 3 Checklist voor definitieve fora 1.
Welke fora komen het meeste voor binnen de vier zoektermen? (frequentie)
2.
Is het forum nog actief?
3. Zijn er voldoende berichten die geanalyseerd kunnen worden?
Na het doorvoeren van deze laatste selectie werden er zes definitieve Belgische websites met geschikte fora geselecteerd die gebruikt werden om de kwalitatieve analyses op door te voeren (tabel 4).
Tabel 4 Definitieve fora 1.
www.jongereninfolife.be
2.
http://forum.libelle.be
3.
www.gezondheid.be
4.
http://9maand.be
5.
http://forum.zappybaby.be
6. www.baby.be
Vervolgens werd er in de definitieve fora gezocht naar berichten die gaan over het topic abortus. Dit kan zowel direct als indirect. Direct zijnde een forumbericht of thread (= titel van
18
een forumbericht, het eerste forumbericht en alle volgende antwoorden) dat het woord abortus of de andere zoektermen bevat. Indirect zijnde een forumbericht of thread waar er wel over abortus wordt gesproken, maar waar het woord abortus niet openlijk benoemd is (bijvoorbeeld: ‘Ik denk eraan mijn kind te laten verwijderen’). In addendum 1 wordt een overzicht gegeven van het aantal threads en berichten per forum. Tenslotte kon de analyse van de geselecteerde threads met forumberichten aanvangen met behulp van het programma NVivo 10. Participanten Online fora zijn websites waar mensen met of zonder een aangemaakt profiel berichten kunnen plaatsen over eender welk topic en daarover in interactie kunnen treden met andere gebruikers (Campbell et al., 2001). Voor deze studie is het in principe onmogelijk om te achterhalen wie een bericht heeft gepubliceerd. Er kan verondersteld worden dat dit meestal vrouwen zijn die iets willen weten over abortus, bepaalde vragen hebben etc., maar dit kan niet met 100% zekerheid uitgesloten worden. Er kan daarenboven verondersteld worden dat het om een merendeel aan adolescenten en/of jongvolwassenen gaat. Zo blijkt uit een studie van Gray, Klein, Noyce, Sesselberg en Cantrill (2005) dat internet voor adolescenten tussen 11 en 19 jaar de voornaamste bron is om gezondheidsgerelateerde informatie op te zoeken, meer dan bijvoorbeeld de traditionele boeken of folders. Ook dit kan niet met zekerheid aangetoond worden. In deze studie zijn de personen die informatie opzoeken omtrent abortus logischerwijze ook mensen die toegang hebben tot het internet en bovendien kennis hebben over het gebruik er van (Im & Chee, 2012). Eveneens is het van belang aan te halen dat de forumleden niet noodzakelijk vrouwen zijn die zich in een situatie bevinden waarbij een bepaalde keuze omtrent abortus al dan niet gemaakt moet worden. Het gaat om een selecte groep van personen die gebruik maken van deze fora. Omwille van bovenstaande redenen zullen de personen verder benoemd worden als forumleden of forumgebruikers. Verder is de bedoeling van dit onderzoek niet om te achterhalen wie bepaalde berichten online post, maar wel met welke thema’s en opvattingen vrouwen geconfronteerd worden indien ze op deze fora terecht komen (zie ook Van Hoof et al., 2013). Zoals Van Hoof et al. aanhalen in hun studie (2013), gaat het over de informatie die forumleden online plaatsen met de bedoeling dat andere forumleden deze kunnen raadplegen en erop kunnen inspelen. Het is in kader van deze studie belangrijk om te weten dat er op basis van de forumberichten niet kan achterhaald worden wat nu dé opvatting is over abortus van dé vrouw in die bepaalde situatie.
19
Concluderend is het dus vooral van belang om kennis te vergaren over welke thema’s en opvattingen er op online fora circuleren en hoe deze een invloed zouden kunnen hebben op vrouwen die voor de beslissing van abortus staan. Ethiek Online informatie vergaren zorgt voor vele ethische debatten (Eysenbach & Till, 2001; Im & Chee, 2006). De data nodig voor deze studie, werd enkel in de analyse opgenomen indien deze toegankelijk is voor iedereen. Dit wil zeggen dat er geen aangemaakt profiel nodig is om de forumberichten te kunnen lezen. Op deze manier wordt de privacy van de forumleden niet geschonden. Deze personen kiezen er namelijk zelf voor om hun berichten toegankelijk te maken voor iedereen (Toscane & Montgomery, 2009). In dit geval wordt er dus gesproken over ‘open fora’. De studie van Fredriksen, Moland en Sundby (2008) koos ervoor om meer privacy en anonimiteit te garanderen door de profielnamen/ pseudonamen van de forumgebruikers niet weer te geven bij de resultaten. In deze studie zal dit ook zo geïmplementeerd worden. Analyse In deze studie wordt gebruik gemaakt van twee thematische analyses die elk apart, maar enigszins ook samen een antwoord kunnen bieden op de vooropgestelde onderzoeksvragen. Algemeen gesteld is een thematische analyse een methode die in de kwalitatieve data bepaalde patronen of thema’s identificeert en analyseert. De dataset wordt met andere woorden in detail beschreven en georganiseerd (Braun & Clarke, 2006). De actieve rol van de onderzoeker mag in deze methode niet ondergewaardeerd worden. De onderzoeker zal een rol hebben in het selecteren en identificeren van bepaalde thema’s, alsook het rapporteren ervan (Taylor & Ussher, 2001). Een thematische analyse kan enerzijds bepaalde ervaringen van mensen naar voor brengen alsook hun realiteit en de betekenissen die ze hier aan geven. Anderzijds kan het ook een manier zijn om te kijken hoe bepaalde gebeurtenissen, betekenissen en ervaringen het effect zijn van opvattingen die spelen in de maatschappij (Braun & Clarke, 2006). Zoals Braun en Clarke (2006) stellen, is een thematische analyse een methode die zowel iets kan zeggen over de realiteit als over de onderliggende betekenis van die realiteit. Dit laatste gegeven staat centraal bij de analyses die in deze masterproef uitgevoerd werden. Gelinkt aan de onderzoeksvragen, zullen de thematische analyses enerzijds een beeld geven over de thema’s of onderwerpen die besproken worden in de
20
geïncludeerde forumberichten en anderzijds inzicht bieden vanuit welke opvattingen, visies, assumpties of meningen (overkoepelend benoemd als discours) van de forumgebruikers dit gebeurt. Zoals hierboven aangehaald, zal het onderzoek bestaan uit twee analyses. Het onderzoek zal in een eerste fase specifiek bestaan uit een inductieve thematische analyse. Het gaat hierbij om een bottom up benadering van de data. Een inductieve thematische analyse brengt thema’s naar voor die sterk geassocieerd zijn met de data op zich. Concreet wil dit zeggen dat het coderen van de forumberichten los zal staan van een vooraf opgesteld codeerkader. De forumberichten zullen bijgevolg niet in vooropgestelde ‘hokjes’ geplaatst worden (Patton, 1990). Deze analyse zal met andere woorden de dataset structureren met als doel bepaalde patronen te bekomen zodat de lezer een idee krijgt van de belangrijkste thema’s die naar voor komen. Deze patronen of thema’s kunnen in een latere fase gelinkt worden aan de bestaande abortustheorieën en abortusliteratuur. In een tweede fase zal het onderzoek bestaan uit een thematische discoursanalyse (Singer & Hunter, 1999; Taylor & Ussher, 2001). Hierbij gaat het alsook om een bottom up benadering van de data. Het verschil met bovenstaande analyse bestaat eruit dat de onderzoeker in deze analyse aandacht zal hebben voor de onderliggende visies en opvattingen over abortus. Deze opvattingen samengenomen vormen bepaalde overkoepelende ideeën of discours over abortus die in de huidige samenleving spelen. Een thematische analyse kan opgedeeld worden in zes stappen (Braun & Clarke, 2006). Beide beschreven analyses zullen deze zes stappen doorlopen. Een schematisch overzicht van de stappen is weergegeven in figuur 2 op de volgende pagina. In de eerste stap werden alle forumberichten grondig doorgenomen door de onderzoeker. Op deze manier kan men de data inhoudelijk leren kennen. Doorheen dit proces werden reflecties of nota’s bijgehouden over wat opvallend of kenmerkend was aan bepaalde berichten of een geheel forum. De bedoeling van dit proces is om op een actieve manier vertrouwd te raken met de volledige dataset (Fredriksen et al., 2008). In de tweede stap werd een eerste codering doorgevoerd. Dit teneinde om kenmerken uit de data te halen. Bij de inductieve thematische analyse werd telkens het eerste bericht met bijhorende threadtitel geanalyseerd. Dit om een beter zicht te krijgen op de thema’s die initieel aangekaart worden. Latere berichten in dezelfde thread kunnen namelijk over een geheel ander onderwerp gaan dan het eerste bericht. Voor de thematische discoursanalyse werd de gehele dataset met alle threads en forumberichten geanalyseerd met als doel zoveel mogelijk onderliggende of impliciete discours omtrent
21
abortus te verzamelen. Een derde stap bestaat uit de zoektocht naar thema’s. Thema’s zijn terugkerende patronen die in de initiële codes bevonden werden. Deze stap heeft met andere woorden tot doel om de lijst van initiële codes te analyseren, structureren en sorteren in mogelijks overkoepelende thema’s. Toegepast op de inductieve thematische analyse werd een gehele lijst aan codes onderverdeeld in overkoepelende thema’s. Wat betreft de thematische discoursanalyse werden alle opvattingen en ideeën bekeken en werd gezocht naar overkoepelende onderliggende discours die deze opvattingen kunnen vatten. Verder werden de thema’s geheranalyseerd en werden de gevonden thema’s benoemd. Er moet namelijk een logisch en samenhangend geheel aan thema’s bekomen worden die in relatie staan met de vooropgestelde onderzoeksvragen. Tot slot worden de thema’s elk beschreven aan de hand van geciteerde forumberichten (Fossey et al. 2002). De thematische analyses zullen in hun geheel onderworpen worden aan verschillende audits. Dit wil zeggen dat de analyse verschillende malen zal doorgenomen worden door een derde partij. In dit geval was dit Joke Vandamme. Er werden aanpassingen doorgevoerd in de structuur, onderverdeling en beschrijvingen van de thema’s tot er consensus tussen de verschillende partijen werd bereikt (Van Hoof et al., 2013). Stap 1 -‐ Actief vertrouwd raken met data, b ijhouden van persoonlijke reflecties
Stap 2 – Eerste codering van de datasets
Stap 3 – Zoektocht naar thema’s: structureren en sorteren van initiële codes Audit Stap 4 – Heranalyseren thema’s, hiërarchische bepaling van d e thema’s Audit Stap 5 – Benoemen thema’s: concretiseren betekenis in relatie tot de onderzoeksvragen Audit Stap 6 – Verslaggeving: beschrijven thema’s aan de hand van citaten/ quoten Figuur 2. Schematische weergave van de doorlopen stappen bij de thematische analyses
22
Validiteit en Betrouwbaarheid Kwalitatief onderzoek probeert betekenissen gekoppeld aan menselijke ervaringen en hun sociale leefwereld te begrijpen (Fossey et al., 2002; Gilgun, 2005). Dit vanuit verschillende posities en denkpistes. Een controversieel onderwerp zoals abortus kan met behulp van kwalitatief onderzoek dus meer betekenis en inzicht bieden in menselijke ervaringen. Een kwalitatief onderzoeker moet derhalve zich in staat achten om te reflecteren over het eigen handelen en moet steeds een zo neutraal mogelijke positie innemen (Gilgun, 2005). Toch zal het proberen achterhalen van bepaalde bevindingen steeds gelinkt zijn aan de onderzoeker zijn of haar eigen subjectiviteit (Fossey et al., 2002; Gilgun, 2005). Kwalitatief onderzoek bevat namelijk onvermijdelijk een zekere mate aan bias of vertekening. Bijgevolg zijn de validiteit en betrouwbaarheid steeds onderhevig aan de onderzoeker en lezers hun verwachtingen en eigen visie op het onderwerp (Stiles, 1993). Het is hierdoor noodzakelijk om aandacht te hebben voor de manier waarop bevindingen en resultaten gerapporteerd worden. Dit kan de kwaliteit van kwalitatief onderzoek tegoed doen (Gilgun, 20005). Bovendien probeert een correct kwalitatief onderzoek een zo’n goed mogelijke congruentie te bekomen tussen vooropgestelde onderzoeksvragen en de onderzoeksmethoden (Fossey et al.,2005). De subjectiviteit van de onderzoeker kan enerzijds nieuwe inzichten bieden, maar anderzijds houdt dit het gevaar in dat er teruggevallen wordt op stereotypen en irrationele redeneringen (Gilgun, 2005). Om tegemoet te komen aan deze valkuilen werden in deze masterproef verschillende audits doorgevoerd. De forumberichten werden door de onderzoeker meerdere malen doorgenomen en herhaaldelijk geanalyseerd. De bekomen thema’s werden in samenspraak met een derde partij besproken en aangepast tot een consensus werd bereikt (Van Hoof et al., 2013). Verder was de onderzoeker steeds consistent betreffende de eigen opvattingen omtrent abortus. Tot slot beschrijft Mortelmans (2007) dat een onderzoeker de validiteit en betrouwbaarheid van een kwalitatief onderzoek op drie verschillende manieren kan benaderen. Ten eerste kan een onderzoeker stellen dat beiden niet mogelijk zijn. Vervolgens kan een onderzoeker de begrippen hanteren, maar dan op een indirecte manier en tot slot kan een onderzoeker verschillende concepten en een eigen invulling hieraan verbonden, hanteren. Stiles (1993) daarentegen, poneert dat onderzoekers algemene interpretaties kunnen rapporteren, maar dat ze deze niet steeds zullen gelden in alle situaties. Deze positie wordt in deze masterproef aangenomen. Concluderend toont de onderzoeker van huidige masterproef
23
een vertrouwen in de resultaten en bevindingen, maar staat uitzonderingen en/of andere visies omtrent de resultaten en bevindingen niet uit de weg (Stiles, 1993).
Resultaten Resultaten Inductieve Thematische Analyse
De resultaten van deze analyse worden weergegeven in tabel 5 die te vinden is op de
volgende pagina. Het komen tot een consensus met significante anderen betreffende de abortusbeslissing. Uit de forumberichten blijkt dat vrouwelijke forumleden in vele gevallen alreeds contact zochten met omringden zoals hun partner, familieleden of vrienden om te praten over hun ongeplande zwangerschap en abortus als potentiële keuze. Toch bleek deze communicatie niet steeds positief te zijn. Vele forumleden uiten de moeilijkheid van de afweging tussen de verschillende visies of meningen van significante personen in hun leven en wat ze zelf persoonlijk willen in hun situatie. De aanwezigheid van deze verschillende meningen legt een bepaalde druk op aan de vrouw. Ze zoeken toenadering van andere forumleden in de hoop dat men de juiste keuze kan maken. Visie/ mening van de partner over de ongeplande zwangerschap. De aanwezigheid van de contradictorische gevoelens van de vrouw en de visie van de partner over de ongeplande zwangerschap en abortus, maakt het voor sommigen enkel moeilijker om tot een beslissing te komen. Enkele forumleden voelen zich hierdoor radeloos. ‘Zelf zou ik het kindje graag houden maar m'n vriend wilt het weg, nu heb ik 2 jaar geleden al eens een abortus laten doen & wil ik dit niet opnieuw. Hij is naar eigen zeggen 'nog niet klaar voor een kind', hij is 5 jaar ouder dan mij. Ik snap niet dat hij dit kindje niet wilt’ (http://9maand.be) ‘Ik vertrouwde het niet helemaal en heb een testje gedaan, ik bleek zwanger te zijn. Heb direct echo laten maken en ben rond de 5/6 weken. Mijn vriend wil het kindje nog steeds niet en ik weet niet wat ik moet doen. Ik wil echt geen abortus laten doen!!’ (www.baby.be)
24
Tabel 5 Geclusterde thema’s analyse 1 Subthema’s
Hoofdthema’s
Hogere-‐ orde thema’s
-‐ Visie/ mening van de partner over
Het komen tot een consensus met
de ongeplande zwangerschap
significante anderen betreffende de
-‐ Visie/ mening van familieleden en
abortusbeslissing
vrienden over de ongeplande
zwangerschap
-‐ Uiten van gebrekkige steun bij
De zoektocht naar online
omringden
steunfiguren en medebeslissers
-‐ Vraag naar raad, advies en hulp of een medebeslisser bij het maken van een keuze -‐ Zoektocht naar lotgenoten
-‐ Geven van expliciete redenen voor
Hantering van het online forum als
abortus
klankbord om de potentiële
-‐ Het erkennen van ambivalentie
abortusbeslissing te bestendigen
om indirect bevestiging te zoeken voor de potentiële abortuskeuze
-‐ Abortusingreep en gevolgen
Uitwisseling van/ vraag naar
-‐ Kostprijs
abortusinformatie
-‐ Vraag naar ervaring met abortuscentra -‐ Abortuswetgeving -‐ Counterfactual thinking
-‐ Emotionele lasten na de abortus
-‐ Verlieservaring
-‐ Sociale afzondering
Delen van een negatieve ervaring
-‐ Negatieve ervaring met hulpverlening
‘We hebben een tijdje geen hormonale anticonceptie gebruikt, enkel condooms, maar omdat we dit niet zo fijn vonden ben ik terug de pil gaan halen. En die staat nu onaangeroerd op mijn nachtkastje want ik blijk zwanger te zijn. Mijn eerste reactie was pure paniek. Die van mijn man: abortus!’ (www.baby.be)
25
Bepaalde partners betrekken de toekomst van de relatie bij het overbrengen van hun mening. Dit gegeven kan voor de vrouwelijke forumgebruiker in kwestie nog meer ambivalente gevoelens en gedachten teweegbrengen. Bovendien worden ze op deze manier indirect verplicht om niet alleen na te denken over de abortuskeuze, maar ook over de toekomst van hun huidige relatie. ‘Hij wil absoluut dat ik het laat weg doen alleen zo wil hij verder met de relatie en alleen dan wil hij iets aan de situatie veranderen en zich beter gaan in zetten voor de relatie. Anders wil hij niets meer met mij te maken hebben . Hij wil nu maandag naar Nederland rijden voor een abortus. Ik zelf heb er het moeilijk mee en ik weet niet goed wat ik moet doen. Het is zo een constante tweestrijd in mijn hoofd. Alleenstaande mama worden is niet simpel, maar het kindje weg doen is ook niet meer simpel’ (www.baby.be) Sommige vrouwelijke forumleden begrijpen de visie van hun partner, maar vinden het moeilijk zich hierbij neer te leggen of deze visie zonder eigen inbreng te accepteren. Enkelen voelen bovendien de noodzaak om hierbij ook hun eigen visie te verantwoorden. ‘Hij vertelde dat het niet in een goede omgeving zou komen omdat wij niet samen wonen en omdat we allebei student zijn. Hij vond het ook maar niets dat zijn kind door mijn ouders opgevoed zou worden. Hij vertelde dat het beter zou zijn om het kind nu te aborteren. Ik begreep zijn standpunt, maar ik wou het kind houden omdat ik er wel van overtuigd was dat mijn kind in een goed milieu terecht zou komen en omdat mij ouders mij enorm steunen. Bovendien is mijn kind uit liefde gewekt en ik zag het daarom als een gewenste zwangerschap.’ (www.baby.be) Visie/ mening van familieleden en vrienden over de ongeplande zwangerschap Naast de bovenstaande moeilijkheden komt er in de forumberichten naar voor dat ook andere significante personen zoals familieleden en vrienden een mening hebben over wat de vrouw zou moeten doen. Dit maakt het voor de vrouwelijke forumgebruiker in bepaalde gevallen enkel nog moeilijker. ‘Heb het wel mijn zus verteld. Ze is 9jaar ouder dan mij en heeft ook een aantal jaren alleen voor haar kindje gezorgd.,Nuja alleen, co-‐ouderschap. Zij heeft een 26
week haar zoontje en haar ex man heeft een week haar zoontje. En ze zei tegen mij dat ze het alleen financieel toen ook niet aankon. … Voor haar is het een uitgemaakte zaak en moet ik abortus doen.’ (http://9maand.be) Toch achten sommige forumleden deze opinies en visies nodig en behulpzaam om tot een beslissing te komen. ‘Mijn situatie is wel gunstig in die zin dat financieel er geen problemen zijn, er mensen rond me zijn die me wellicht heel erg zullen steunen, ik mooie werkuren heb en voor de komende 3 jaar een stabiel loon,... vrijdag ga ik m'n hart eens luchten bij een vriendin zonder kindjes denk ik. ik durf het niet aan mijn moeder zeggen, maar ik vind wel dat zij het snel moet weten. Het zijn al hele gedachtenkronkels op zo'n korte tijd, maar het overweldigt me allemaal heel erg.’ (www.baby.be) De zoektocht naar online steunfiguren en medebeslissers. Uit het analyseren van de zes verschillende fora blijkt dat vele forumleden zich aansluiten tot een forum omwille van een tekort die ervaren wordt. Dit tekort enerzijds zijnde de bovenstaande beschreven moeilijkheid omtrent de keuze en anderzijds zijnde een gebrek aan steun van omringden bij het maken van een keuze met abortus als optie. Men richt zich als het ware tot online fora omdat ze hopen de gemiste steun hier te kunnen compenseren. Uiten van een gebrekkige steun bij omringden. De zoektocht naar alternatieve steunfiguren begint in bepaalde forumberichten met het uiten dat men te weinig steun ervaart van omringden. Dit kan van zowel de partner, als familieleden of vrienden zijn. De forumgebruiker schetst op deze manier de context waarin ze tot een keuze moeten komen en de noodzaak tot steun bij het maken van een keuze.
‘Man daarentegen valt niet mee te praten, wilt da ik abortus doe.. Ik begrijp zijn financiële bezorgdheid maar ik vind het toch heel cru dat hij me verplicht iets te doen wat mij enorm Veel pijn zou doen in het hart.. Donderdag heb ik afspraak met gynae, zal met haar ook eens bespreken maar ben bang als ze een echo doet ik het niet over mijn hart kan krijgen dat kleine dingetje in mijn buik te ontdoen.. Ik
27
weet het niet meer. Wou het even van t hart, kan er niet over praten met anderen.’ (http://forum.zappybaby.be) Naast het ervaren van te weinig steun, zijn sommige vrouwelijke forumleden angstig om te praten met omringden of hebben ze het gevoel dat ze te weinig of geen steun zullen ervaren in het praten met deze significante anderen. Ze hopen de gewenste steun bij andere forumgebruikers te vinden. ‘omdat ik me momenteel in een totaal surrealistische situatie bevind en hier me heel weinig vrienden en/of familie over kan praten, ben ik naar dit forum afgezakt.’ (http://forum.zappybaby.be) Vraag naar raad, advies en hulp of een medebeslisser bij het maken van een keuze. Sommige vrouwelijke forumgebruikers denken eraan om een abortusingreep te ondergaan. Toch zijn velen van hen het hierover nog niet helemaal zeker. Ze uiten een nood aan inbreng van andere forumleden om zo tot een definitieve keuze te kunnen komen. ‘Het is zo een constante tweestrijd in mijn hoofd. Alleenstaande mama worden is niet simpel, maar het kindje weg doen is ook niet meer simpel. Kan iemand mij wat raad geven aub? Groetjes’ (www.baby.be) ‘Sorry voor het hele boek dat ik hier heb neergetypt maar ik zou graag jullie mening weten over mijn situatie. Iemand die me een beetje raad kan geven of in dezelfde situatie heeft gezeten? Ik weet dat jullie de beslissing niet voor mij kunnen maken maar een beetje steun of advies zou me wel heel hard kunnen helpen.’ (http://9maand.be) ‘nu zijn we een samengesteld gezin en heeft hij al een kleine en ik heb er twee dus dit zou het vierde kind zijn. We zijn ook bang voor de reacties van anderen. wat is jullie mening hierover? Mercikes’ (http://9maand.be) Naast de vraag naar advies en raad/ inbreng van andere forumgebruikers, voelen sommige vrouwelijke forumleden zich niet volledig in staat om een keuze zelfstandig te maken of
28
ervaren ze op het moment dat ze een post schrijven sterke ambivalente gevoelens. Enkelen onder hen vragen oprecht en/of straightforward wat ze nu precies moeten doen en hopen dat andere forumleden samen met hen tot een beslissing kunnen komen. ‘Ik staar me zo blind op dit beeld dat ik er paniekerig bij loop. Ik weet het nog maar sinds deze morgend dus ik weet dat ik nog alle tijd heb om me voor te bereiden maar toch. Paniek is alles wat ik nu voel. Wat moet ik in godsnaam doen???’ (http://9maand.be) ‘Ik ben het einde raad ik wil het zo graag houden heel graag! Maar de situatie zegt neen wt moet ik volgen mijn gedacht of me hart? Ik ben daar zo kapot enof van!!!’ (http://9maand.be) Deze forumberichten beschrijven dus een expliciete vraag naar een medebeslisser of met andere woorden iemand die zegt wat de vrouw in kwestie moet doen. Zoektocht naar lotgenoten. Vele forumleden (zowel mannen als vrouwen) richten zich tot een forum om in contact te komen met personen die zich in het verleden of momenteel bevinden in een gelijkaardige situatie. Ze hopen dat deze personen hen kunnen bijstaan in hun toekomstige keuze en zo vrede te vinden met deze keuze. ‘Zoek lotgenoten die zwanger zijn en abortus overwegen. Of t willen houden zonder vader enz.’ (www.jongereninfolife.be) ‘Maar het is echt een dilemma; het gaat wel overwegend richting abortus, maar ik denk wel vaak van: ik ben er bijna dertig, dit is toch normaal om nu zwanger te zijn, en we gingen er binnen een jaar aan beginnen, wat is dat jaar nu ... Iemand die ook hetzelfde dilemma heeft gehad of raad heeft?’ (http://forum.libelle.be) Hantering van het online forum als klankbord om de potentiële abortusbeslissing te bestendigen.
Uit de forumberichten komt naar voor dat een groot aantal van de vrouwelijke
29
forumgebruikers de optie abortus overweegt. Omdat abortus op zich een sterk controversieel onderwerp is, vinden de meeste van deze forumleden het noodzakelijk om hun potentiële keuze voor abortus te verantwoorden. Dit doen ze op verscheidene manieren. Geven van expliciete redenen voor abortus. De meeste forumgebruikers die abortus overwegen, geven steeds een aantal duidelijk omschreven redenen waarom de keuze voor abortus in hun specifieke situatie de beste optie zou zijn. ‘Ik weet dat het met veel lievde gemaakt is geweest wij houden zo van elkaar ik en mijn vriend! maar zo lang zijn wij ook nog niet samen. Hij heeft hem kog niet genoeg kunnen bewijzen om te kunnen weten of hij daar wel klaar voor is en toch wilt hij er 100% voor gaan moest ik het toch beslissen te houden. En echt houden mijn situatie zit ook niet heel denderend ik ben onlangs werkloos doordat ik al het voogt kreeg van mijn jongste broer en effen mij moest aanpassen zoals verhuisen en aan deze levensstijl .ik heb ook geen ouders waar ik kan op rekenen dus ik kan niet echt naar iemand gaan voor raad of het is een goeie vriendin van mij. mijn vriend zelf weet niet wat alleen wonen is hij woont nog bij de ouders en heeft ook geen vaste inkom hij weet met moeite wat werken is.Ik heb ook een moeilijke situatie op moment omdat ik geen vast werk meer heb ik kan ook niet terug vallen naar familie ik had ook nog in mijn gedacht om in februari terug een opleiding of naar school te gaan. En wil zo graag nog een huis kopen in mijn leven en ik wil niet dat mijn dromen niet kunnen waarmaken voor een baby’ (http://9maand.be) Door het geven van een aantal duidelijk omschreven redenen voor de abortuskeuze proberen vrouwelijke forumleden hun potentiële abortuskeuze te verantwoorden en verdedigen. Bovendien hopen sommigen onder hen compassie of medeleven te verkrijgen van andere forumleden. ‘We hebben twee keuzes, houden.. of abortus... We hebben al 2 kindjes,.. een derde erbij gaat financieel gewoon niet.. Ik werk niet ( ik ging net terug beginnen werken ) dus we leven van 1 loontje.. Als ik het kindje hou, wil dat zeggen geen werk..’ (www.jongereninfolife.be)
30
Voor anderen weerspiegelen de gegeven redeneren voor abortus een soort noodzaak tot abortuskeuze, ondanks aanwezige ambivalente gevoelens. ‘maar nu... ik heb dus wal tijdens de 1 ste 11 weken gerookt...een half pakje per dag en elke avond samen met mijn man een joint gerookt wat dus een halve joint per dag is. ben vanf ik wist dat ik zwanger was met alles gestopt roken en joint nu hebben we zoveel schrik voor het kindje dat er iets mis zal zijn. dat we zelfs een abortus overwegen maar eigenlijk wil ik dat echt niet en er is nog zo weinig tijd om iets te beslissen.’ (www.baby.be) Het erkennen van ambivalentie om indirect bevestiging te zoeken voor de potentiële abortuskeuze. Naast het geven van een aantal expliciete redenen voor abortus vragen sommige forumleden indirect bevestiging voor de potentiële keuze, ondanks het uiten van ambivalentie. Zo beschrijven sommigen onder hen dat de afspraak voor de abortusingreep vastligt, maar dat ze toch nog twijfelen. Indirect komt in deze berichten de nood aan bevestiging van hun potentiële keuze naar voor. ‘Mijn verstand zegt dat ik abortus moet doen.. maar mijn hart smeekt me het niet te doen... Donderdag 19 februari 2009 is de dag... Dan is de ingreep.. ik heb nu nog enkele dagen bedenktijd.. Ik heb 2 pilletjes gekregen,.. die moet ik 3 uur voor de ingreep in nemen.. als ik dit doe is er geen weg terug.. anders zal ik een gehandicapt kindje krijgen.. Aub reageer hierop, je mening, je gevoelens.. zelfs als je vragen hebt.. ik ben een open boek..’ (www.jongereninfolife.be) ‘Heb nu 6 dagen de tijd om echt tot een beslissing te komen. Maar mijn hart en mijn hoofd zitten in een grote oorlog en het is zo vermoeiend... ik weet niet wat ik moet doen, en ik weet niet of ik ooit echt 100% achter 1 van mijn beslissingen kan staan.’ (http://9maand.be) Ondanks het bijna definitieve karakter van de keuze, ervaren vele vrouwelijke forumleden ambivalente gevoelens en gedachten. Ze hopen dus dat andere forumleden hun keuze kunnen bevestigen en hen steunen in deze (interne) alreeds gemaakte keuze. 31
‘Ik weet niet hoe er mee om te gaan, nu maandag gaat het gebeuren, stipt 10u. En ik heb zo'n schrik... Misschien kan iemand me raad geven of met me praten, dat zou me in ieder geval heel veel deugd doen.. Thxx groetjes’ (www.baby.be) In volgend bericht komt de ambivalentie van de keuze sterk naar voor. Toch beschrijft het forumlid onmiddellijk hierna de redenen waarom abortus in haar geval de beste keuze zou zijn. Ook hier komt het indirect bevestiging willen krijgen sterk naar voor. ‘Ik overweeg om abortus te doen maar als ik er aan denk voel ik mij zo slecht! En moet ik Wenen! En schuldig en ng zo veel meer. Ik weet dat het met veel lievde gemaakt is geweest wij houden zo van elkaar ik en mijn vriend! maar zo lang zijn wij ook nog niet samen. Hij heeft hem kog niet genoeg kunnen bewijzen om te kunnen weten of hij daar wel klaar voor is en toch wilt hij er 100% voor gaan moest ik het toch beslissen te houden. En echt houden mijn situatie zit ook niet heel denderend ik ben onlangs werkloos doordat ik al het voogt kreeg van mijn jongste broer en effen mij moest aanpassen zoals verhuisen en aan deze levensstijl.’ (http://9maand.be) Uitwisseling van/ vraag naar abortusinformatie. Sommige forumleden richten zich tot andere forumgebruikers om meer te weten te komen over abortus. Dit omdat ze de optie abortus overwegen of (in)direct in aanmerking komen met dit onderwerp. De vraag naar informatie kan zowel praktisch zijn (bijvoorbeeld de kostprijs) als meer gericht omtrent de abortusingreep. Abortusingreep en gevolgen. Enkele forumleden uiten zorgen omtrent de gevolgen van de abortusingreep. Ze raadpleegden verschillende bronnen om meer kennis op te doen over de ingreep en kwamen in aanmerking met onrustwekkende informatie. ‘Ik heb ondertussen al heel wat informatie over abortus opgezocht, maar er is toch wel iets dat de hele tijd blijft hangen. Ik heb gelezen dat je 50% meer kans hebt op borstkanker als je bij je eerste zwangerschap een abortus laat uitvoeren. Ik heb hierdoor enorm veel schrik gekregen, omdat ik sowieso al een verhoogde kans heb
32
op borstkanker aangezien mijn mama het heeft gehad. Ik heb ook gelezen dat je dan ook meer kans maakt om een agressievere kanker te ontwikkelen dan wanneer je geen abortus laat uitvoeren. Ik weet nu dus echt niet wat ik moet doen... Ik wil mijn eigen gezondheid ook niet in gevaar brengen. Weet er iemand hier meer over?’ (www.baby.be) Andere forumleden hopen informatie te verkrijgen over het hoe, waar en wat omtrent abortus in de abortusprocedure op zich. ‘Hoi, ik zou graag willen weten waar ik terecht kan voor een abortus. En hoe gaat dat juist in zijn werking? Xxx’ (www.baby.be) Kostprijs. Over de kostprijs van abortus heerst er heel wat onduidelijkheid online en op online fora. Ondanks aanwezige correcte informatieve abortuswebsites richten sommige forumleden zich toch tot deze fora om hierover meer kennis te vergaren. ‘We hebben dus besloten om een abortus te laten doen: weet iemand hoeveel dit kost en of het psychologisch zwaar is want op dit moment heb ik (nog) geen last van schuld of iets dergelijks?’ (www.baby.be) Vraag naar ervaring met abortuscentra. Vrouwelijke forumleden die abortus overwegen, ervaren in vele gevallen een moeilijke periode. Ze voelen zich onzeker en zijn angstig over de toekomstige abortusingreep. Sommigen onder hen hopen ervaringen met bepaalde abortuscentra van anderen te lezen om zich zo zekerder te voelen over de procedure. ‘Ben naar mijn huisarts geweest en heb al een afspraak met de abortuskliniek in Brussel. Zie het allemaal totaal niet zitten. Is er iemand met eenzelfde ervaring en heeft er iemand ervaring met de abortuskliniek in Brussel?’ (http://9maand.be) ‘Kan iemand me misschien verder helpen met hoe waar en wat voor en vooral na de abortus? of je nog brieven thuis aan krijgt enz...’ (www.jongereninfolife.be) 33
Abortuswetgeving. Bepaalde forumleden (niet steeds vrouwelijke) doen beroep op een forum om meer inzicht te krijgen over de wetgeving die er bestaat omtrent abortus. ‘Ik werk als begeleider met minderjarige meisjes. Een tijdje geleden onderging een cliënt heimelijk een abortus. Naar eigen zeggen is ze daar niet goed voor geïnformeerd geweest. Ze heeft ook slechts een gebrekkige begeleiding gekregen achteraf. Kent er iemand de wettelijke bepalingen voor abortus bij minderjarigen? Weet er ook iemand hoe dit precies in zijn werk gaat?’ (www.gezondheid.be) ‘Volgende maand word ik 18 jaar , ik ben gestopt met school, en hij werkt(hij is 19) nu vroeg ik mij af..Kan hij mij dwingen om het kindje te laten wegnemen? of kan hij iets doen waardoor ik het moeilijk krijg om het te mogen houden? Kweet niet meer wat te doen...’ (www.baby.be) Delen van een negatieve ervaring. De meeste forumgebruikers starten hun bericht met het schetsen van een unieke context, een persoonlijk verhaal. Sommigen onder hen delen hierbij hun abortuservaring. De persoonlijke verhalen omtrent de abortusprocedure die in analyse 1 naar voor kwamen, zijn sterk negatief geladen. Zo beschrijven velen onder hen de emotionele lasten die gepaard gaan met de gemaakte beslissing en/of de inadequate hulpverlening die ze, in hun beleving, kregen. Emotionele lasten na de abortus. In de forumberichten die een abortusingreep in het verleden beschrijven, komen een breed spectrum aan negatieve gevoelens gepaard met de procedure naar voor. Bovendien bevat eenzelfde bericht een aantal van deze emotionele lasten. In wat volgt worden enkele subthema’s bij dit hoofthema besproken. Toch is het belangrijk te vermelden dat het onderscheid tussen deze subthema’s niet een absoluut onderscheid is, in die zin dat de verschillende subthema’s regelmatig samen voorkomen in één forumbericht. Counterfactual thinking. Sommige vrouwelijke forumleden brengen de ‘Wat als?’ vraag naar voor. Ze denken aan hoe hun leven er zou uitzien indien ze niet voor abortus hadden gekozen.
34
‘Nu maanden later, weet ik het allemaal niet zo goed meer. Niets is nog hetzelfde zoals ervoor. Ik ben mama geweest en ik heb er voor gekozen het niet langer te zijn. Die gedachte gaat dagelijks door mijn hoofd. Ik weet dat ik nuchter en rationeel bekeken de juiste (voor zover er een "juist" is in een situatie als deze) beslissing heb genomen.. maar toch vraag ik me dagelijks af "wat als?" Ik kan het mezelf niet vergeven.’ (www.jongereninfolife.be) ‘Ik voelde me rot en blij tegelijkertijd.. Na wikken en wegen koos ik voor een abortus.. Als ik nu terugdenk aan mijn keuze heb ik er spijt van, enorme spijt.. Want ik had heel gelukkig kunnen zijn met mijn nieuwe vriend en ons kindje.. Denk ik..’ (www.baby.be) Gekoppeld aan het counterfactual thinking, ervaren bepaalde vrouwelijke forumgebruikers na de abortusprocedure sterke gevoelens van schuld, spijt en schaamte. ‘er gaat geen dag voorbij dat ik niet zit te huilen , het doet allemaal zo veel pijn ik voel me leeg , en ik verlang ergens toch naar een kindje ook al weet ik dat ik dit niet kon houden ... ik ben bang dat ik in een depressie ga sukkelen , ik ben bang dat dit gevoel nooit meer weggaat , ik voel me schuldig tegenover het kindje , tegenover alle vrouwen die geen kindjes kunnen krijgen ... , ik had het kindje graag gehad, ik verlangde er naar, maar kon het niet houden en dat doet pijn.’ (www.baby.be) ‘En toch heb ik tot de allerlaatste dag geweacht en hem gesmeekt dat we hier samen zouden doorgeraken maar niets hielp. Ik heb zo ongelooflijk spijt , dat ik mijn kleine ventje heb weggedaan voor een man ... mijn leven is gestopt 12/01/2011 om 16.00 het was onbeschrijfelijk zo'n gevoel en ja mijn vriend was erbij en heeft gehuild maar waarom ... wat moet ik beginnen , ik walg van mezelf ik heb altijd gezworen dat ik NOOIT een abortus zou doen NOOIT maar ja blijkabar mag je nooit nooit zeggen’ (www.baby.be) Verlieservaring. Abortus kan ervaren worden als een verlieservaring. Sommige forumleden doorgaan een rouwproces dat gepaard gaat met sterke gevoelens van verdriet en pijn of een overheersend 35
leeg gevoel. Bovendien missen sommigen hun ongeboren kind en ontstaat er intens sterk verlangen naar het kind. Deze verlieservaring is alsook manifest gekoppeld aan bovenstaande emotionele lasten. ‘Ik heb begin dit jaar al abortus gedaan, en wil die pijn nooit meer meemaken.’
(www.baby.be)
‘Elke keer ik alleen ben, begin ik te wenen en verlang ik naar dat klein mensje in mijn buik ...’ (www.baby.be) ‘ik vond het verschrikkelijk ... de leegte en het verdiet en de gedachte waren in het begin ondragelijk’ (www.baby.be) Om de verlieservaring tot op een bepaalde hoogte dragelijker te maken, geven sommige vrouwelijke forumleden hun ongeboren kind een naam. ‘Mijn sammeke, want zo zou ik 'het' genoemd hebben, zoals de naam voor altijd gegraveerd staat in mn kettinkje. Ik voel me ook zo schuldig. En zo'n verlangen en tegelijk zo'n gemis.’ (www.jongereninfolife.be)
Sociale afzondering. Sommige forumleden hebben het moeilijk met het besef van en de confrontatie met de abortusingreep. Het zien van een zwangere vrouw kan heel wat gevoelens losmaken. Bijgevolg kiezen sommige vrouwen ervoor om zich sociaal te isoleren. ‘Nu sta ik er dus een beetje alleen voor (ook omdat ik niet wil dat anderen me zo zien als ik er nu bijloop) Maar ik ga er kapot aan! Elke keer ik alleen ben, begin ik te wenen en verlang ik naar dat klein mensje in mijn buik ... Zelfs op de fiets van mijn werk naar huis kan ik me amper inhouden en wanneer ik dan de deur open doe, beginnen de tranen over mijn wangen te stromen ... Als ik iemand zie met een dikke buik of met een koets springen de tranen in mijn ogen ... Ik ben er echt kapot van ...’ (www.baby.be)
36
Sociale afzondering helpt bepaalde vrouwen om de abortus een plaats te kunnen geven en in de toekomst beter te kunnen omgaan met de confrontatie van bijvoorbeeld een zwangere vrouw. ‘Ik voel me beschaamd naar de buiten wereld toe en heb de reactie me meer en meer thuis op te sluiten. Als ik kinderen zie, of een gezonde zwangere buik, kan ik het nt helpen me af te vragen "waarom zij wel en ik niet?" Dus het is makkelijker om me een in situatie te plaatsen waar de kans tot confrontatie veel kleiner is.’ (www.jongereninfolife.be) Negatieve ervaring met hulpverlening. Sommige vrouwelijke forumleden beschrijven in detail hoe hun ervaring met een abortuscentra was. Hierbij ligt de focus sterk op de negatieve kant van de ervaring, eerder dan het benoemen van een uitzondering of het ondervinden van complicaties tijdens of na de ingreep. ‘ik moest in het centrum blijven wachten tot het vruchtje afkwam . normaal duurt dit maar maximum vier uur , ik heb daar vijf uur gezeten en nog waren ze niet zeker of het vruchtje afgekomen was dus stuurde ze ma naar huis met nog eens twee pilletjes . onderweg kreeg ik zo een hevige pijn en enorm veel bloedverlies , ik had heel de tijd niemand bij me die me kon steunen of troosten . ik ben toen s'avonds naar het ziekenhuis gegaan omdat de pijn niet te houden was , daar moest ik een nachtje blijven en de volgende dag hebben ze nog een curretage uitgevoerd onder volledige verdoving , volgens de gyneacologe zat mijn baarmoeder vol met bloed en klonters.’ (www.baby.be) Naast het benoemen van medische complicaties tijdens en/of na de ingreep, schrijven sommige vrouwelijke forumleden over hun negatieve ervaring die ze hadden met de psychosociale medewerker in het abortuscentrum. ‘Ik ben vandaag naar de abortus kliniek geweest. Een hele babbel gedaan met een vrouw. Ze was wel lief. Maar het kwam er toch vooral op neer dat ze mij duwde in de richting van abortus. Ik hoopte ergens ook dat ze mij informatie zou kunnen
37
geven moest ik het toch houden. Maar ze kwam met dezelfde argumenten als mijn zus af. Je bent nog jong, financieel is het zwaar, ga je genoeg tijd hebben.’ (http://9maand.be) Resultaten Thematische Discoursanalyse
De thematische discoursanalyse begon bij het verzamelen van alle mogelijke ideeën,
meningen en opvattingen over abortus binnen de zes geselecteerde fora. Deze ideeën vormden bijgevolg en samenvattend 197 impliciete of expliciete neergeschreven meningen over het thema abortus (benoemd als thematische discours in tabel 6). Hieruit volgend werden meer latente of onderliggende discours benoemd. Dit zijn discours die niet expliciet naar voor kwamen in forumberichten, maar door analyse van die berichten duidelijk aanwezig zijn en dus benoemd werden door de onderzoeker. Het overwicht van deze discours werd bevonden als eerder negatief geladen. De latente discours vertoonden in vele gevallen een anti-‐ abortus karakter. Dit met slechts enkele uitzonderingen (zie verder). Bovendien weerspiegelen de latente discours verschillende dimensies binnen datzelfde discours. Teneinde de resultaten overzichtelijk te houden werd tabel 6 opgesteld (pagina 39 – 40). Het onderwerpen van de keuze aan een criteriumanalyse. Forumleden stellen impliciet dat er zowel aan de keuze voor abortus als aan de keuze voor ouderschap dwingende voorwaarden verbonden zijn. De berichten suggereren dat het voldoen aan de geformuleerde voorwaarden zal bepalen welke keuze men al dan niet moet maken. Er zijn criteria verbonden aan de keuze voor abortus. Forumleden poneren dat de keuze voor abortus niet zomaar een keuze mag zijn. Abortus kan slechts in enkele gevallen en in alle andere gevallen wordt er als het ware een (on)bewuste ‘checklist’ opgemaakt die aangeeft aan welke criteria je moet voldoen vooraleer men uiteindelijk zal kiezen voor abortus. ‘Als er geen echte goede reden is tot abortus, vind ik dat beiden de verantwoordelijkheid moeten dragen.’ (http://9maand.be)
38
Tabel 6 Abortusdiscours Thematische discours
Dimensies van het discours
Latente discours
-‐ Abortus overweeg je pas wanneer je
-‐ Er zijn criteria verbonden aan
hiervoor grondige redenen hebt
de keuze voor abortus
-‐ Abortus is toegestaan bij
Notie dat er dwingende
tienerzwangerschappen
voorwaarden verbonden moeten
-‐ Wie een serieuze relatie heeft kiest niet
zijn aan de keuze abortus versus
voor abortus
ouderschap bij een ongeplande
-‐ Zorgen voor een kind kan je pas wanneer
-‐ Er zijn criteria verbonden aan
je voor jezelf kan zorgen
het kiezen voor ouderschap
Het onderwerpen van de keuze aan een criteriumanalyse
zwangerschap
-‐ Een kind moet je opvoeden met de biologische vader -‐ Enkel vrouwen van de lagere sociale
-‐ Slechts bepaalde vrouwen
Typologie van de abortuscliënt
klassen worden ongepland zwanger
worden ongepland zwanger
Overtuiging dat de
-‐ Vrouwen die hun verantwoordelijkheid
persoonlijkheid, het geloof en de
niet opnemen worden ongepland zwanger
sociale positie die een vrouw
-‐ Marginalen en prostituees kiezen voor
-‐ Slechts bepaalde vrouwen
abortus
kiezen abortus
-‐ Enkel laffe en niet moedige vrouwen
bezit, bepaalt of ze ongepland zwanger raakt en hierop volgend kiest voor abortus
kiezen voor abortus -‐ Enkel ongelovigen kiezen voor abortus -‐ Abortus is een misdaad waar een straf
-‐ Er moeten negatieve gevolgen
moet op volgen
verbonden zijn aan abortus
-‐ Abortus maakt levens kapot
-‐ Een kind krijgen beïnvloedt je toekomst
-‐ Er zijn negatieve gevolgen
(carrière, vrijheid, relatie)
verbonden aan het kiezen voor
-‐ Een kind houden kan levens kapot maken
je ongepland kind
Kiezen is onmiskenbaar verliezen Welke keuze je ook maakt, deze zal steeds gepaard gaan met opgelegde negatieve emoties en consequenties
-‐ Jonge meisjes die kind houden kunnen vele problemen krijgen -‐ Een vrouw die twijfelt aan haar
-‐ Je moet 100% zeker zijn van
Het belang van (on)zekerheid
zwangerschap verdient het niet om een
de keuze die je maakt
moeder te worden
Het idee dat de keuze die je
-‐ Wanneer abortus een irrationele keuze
maakt (abortus of kiezen voor je
was, zorgt het voor blijvende littekens
kind) noodzakelijk, maar
onmogelijk ontwijfelbaar is
over je keuze
39
-‐ Ouderschap (gewenst of ongewenst) gaat
-‐ Je kan nooit 100% zeker zijn
steeds gepaard met twijfels
van de keuze die je maakt
-‐ Gevoelens van angst en twijfels horen bij een ongeplande zwangerschap -‐ Abortus is moord
-‐ Abortus is een ethische
Abortus is een diep existentiële
-‐ Abortus is je eigen leven en dood
beslissing over leven en dood
vermoorden
Idee dat kiezen voor abortus
-‐ Abortus is het beëindigen van het leven en
God spelen is
de toekomst van je eigen kind
-‐ Abortus is het vrucht die je gedragen hebt
-‐ Abortus is de ethische kwestie
weggooien
‘Wat en wanneer is er leven?’
-‐ Abortus moet gebeuren voor het hartje
in vraag stellen
van de foetus klopt
kwestie
-‐ Abortus is één van de moeilijkste keuzes
-‐ Abortus is verplicht een
Abortus als abnormaliteit
die je ooit in je leven zal maken
moeilijke keuze
Idee dat de abortuskeuze
-‐ De beslissing om abortus te ondergaan is
verplicht moeilijk is omdat deze
zwaar en moeilijk
tegenstrijdig is met de normen
-‐ Echte liefde en geluk voel je pas wanneer
-‐ Moederschap als een inherent
van normaliteit, natuurlijkheid
je kind geboren is
kenmerk van de vrouw
en makkelijkheid
-‐ Om een kind op te voeden heb je enkel liefde nodig -‐ Iedere vrouw kan voor een kind zorgen
‘Ik ga me hier niet uitspreken over abortus of niet, want dat is ieder zijn zaak, alhoewel ik er in principe niet achtersta, of de redenen moeten er goed voor zijn.’ (www.baby.be) Bovenstaande berichten stellen dat abortus slechts kan bij het hebben van gegronde redenen. ‘Ik bedoel dat ik tegen abortus ben maar er zijn uitzonderlijke gevallen. Vrouwen die zwanger geraken door verkrachting, zwanger op je 15de of 16de, zwaar gehandicapt kind, gevaarlijk voor je gezondheid als je bv zwanger bent na je 40ste,...’ (www.baby.be) Deze forumgebruiker suggereert dat abortus enkel in uitzonderlijke gevallen kan. Hier komt duidelijk de (on)bewuste ‘checklist’ naar voor. Ben je slachtoffer van een verkrachting, een 40
tienermoeder of te oud voor een kind op te voeden, dan kan voor abortus gekozen worden. ‘Als je in een volwassen relatie zit met voldoende middelen dan maak je zo een keuze niet. Dan neem je dat kind er gewoon bij.’ (http://9maand.be) ‘Maar als je een gelukkige relatie hebt en zeker nog van plan bent om aan kinderen te beginnen of voor een 2de te gaan dan ben ik ABSOLUUT tegen abortus. dan vind ik het een egoïstische beslissing. Je doet geen abortus omdat het niet in je 'planning' past.’ (www.baby.be) Uit deze berichten komt naar voor dat volwassenen in een serieuze relatie logischerwijze samen een kind moeten opvoeden en niet mogen kiezen voor abortus, ongeacht de redenen die hieraan gekoppeld worden. Er zijn criteria verbonden aan het kiezen voor ouderschap. Naast het opleggen van criteria aan de keuze voor abortus, zijn forumleden eveneens kritisch over ouderschap. Sommigen onder hen zijn niet steeds overtuigd dat een vrouw die ongepland zwanger werd weldegelijk moeder mag worden. ‘Mijn indruk momenteel is dat je nog lang niet klaar bent met je eigen moeilijkheden. Een zwangerschap is niet een fluitje van een cent. Je gaat jezelf en je kindje goed moeten verzorgen, wat ook wil zeggen : goed en gezond eten. Dat ga je moeten opbrengen.’ (http://forum.libelle.be) Deze forumgebruiker formuleert het impliciete discours dat je pas voor een kind kan zorgen wanneer je voor jezelf kan zorgen. ‘Ik vind het echt vervelend dat mijn ex mij heeft verlaten en ik heb het er erg moeilijk
mee.
Ik
wil
namelijk
geen
stiefvader
voor
mijn
kind.’
(http://forum.zappybaby.be) Dit bericht impliceert onbewust dat je een kind moet opvoeden met de biologische vader.
41
Typologie van de abortuscliënt. Sommige forumleden hebben de overtuiging dat slechts een aantal vrouwen in een situatie terechtkomen waarin ze ongepland zwanger raken en hierdoor de keuze voor abortus overwegen. De typologie (= onderverdeling door middel van bepaalde kenmerken) die naar voor komt, wordt binnen de geselecteerde fora bepaald door de persoonlijkheidskenmerken, de sociale positie en het geloof van de vrouw in kwestie. Slechts bepaalde vrouwen worden ongepland zwanger. In de forumberichten sluipt de impliciete overtuiging dat niet iedere vrouw ongepland zwanger raakt, maar dat het steeds om een bepaald type vrouw gaat die in deze situatie terecht komen. ‘Ja, maar langs de andere kant ... Veel van diegene -‐ en dan ben ik nu niet bevooroordeeld -‐ die ongepland zwanger geraken, zijn nu niet de mensen die uit de hoogste sociale klasses komen. En het moet toch ook voor die mensen betaalbaar zijn.’ (www.baby.be) Dit forumbericht schets het vooroordeel dat enkel vrouwen uit lagere sociale klassen ongepland zwanger raken. ‘Binnen een paar jaar ga je dan wel voor een 2de? Je nam geen voorbehoedsmiddel en je weet wat dan de gevolgen kunnen zijn. Draag die dan ook als een volwassene en niet zoals een puber.’ (http://9maand.be) ‘Jij bent nog steeds baas over je eigen lijf. Je bent 19 jaar, volwassen en het is dus wel tijd dat je verantwoordelijkheid draagt voor de gevolgen van je daden.’ (http://9maand.be) ‘Ik vind dat de slechte omstandigheden waarin iemand zich bevindt geen reden mogen zijn tot een abortus, er valt altijd wel iets te doen. (www.jongereninfolife.be) Sommige forumleden zijn van mening dat vrouwen die ongepland zwanger raken en voor
42
abortus zouden kiezen geen verantwoordelijkheid opnemen. Er komen twee verschillende meningen, ideeën of visies naar voor: of je voorkomt een zwangerschap door gebruik te maken van een anticonceptiemiddel, of je doet er alles aan om je ongepland kind een toekomst te kunnen geven ongeacht de omstandigheden waarin men zich begeeft. Slechts bepaalde vrouwen kiezen abortus. Volgend op het ongepland zwanger worden, komt de latente overtuiging naar voor dat ook een bepaald type vrouw de uiteindelijke beslissing zal nemen om abortus te laten uitvoeren. ‘Het was misschien gezien onze totaal ongeplande situatie, het 'beste', want ik had -‐ eerlijk waar-‐ NIET voor abortus kunnen kiezen ; we zijn in de kliniek geweest en, hoewel de medewerkers daar professioneel en vriendelijk waren, vond ik de mensen in de wachtzaal ALLESBEHALVE herkenbaar. (marginalen, prostituees, vrouwen met een sociaal begeleider, heel jonge, erg onbezonnen koppeltjes die hun party-‐agenda aan het plannen waren met een 12-‐weken-‐buik enz enz)’ (http://forum.zappybaby.be) Het type vrouw zoals eerder vermeld, wordt in dit bericht beschreven aan de hand van persoonlijkheidskenmerken en de sociale positie van de vrouw. ‘In jou geval is dat dan bijvoorbeeld waarom bleef je bij je agressieve vriend? Iemand die agressief is tegenover jou verdient je liefde niet, je had je liefde kunnen geven aan je kindje en je zou het zeker dubbel hebben teruggekregen’ (www.jongereninfolife.be) (On)bewust verwoorden een aantal van de forumleden dat vrouwen die voor de keuze van abortus staan laffe en niet moedige vrouwen zijn. ‘Het is dus niet enkel door mijn christelijke overtuiging dat ik tegen abortus ben, maar ook door het besef hoe erg het is en dat wens ik niemand toe.’ (www.jongereninfolife.be) ‘Maar wat zouden je ouders dan zeggen als je een abortus doet, dat is dan toch ook in strijd met je en hun geloof.’ (http://forum.libelle.be) 43
Ook het geloof wordt in bepaalde berichten aangehaald. Het impliciete discours dat enkel ongelovigen voor abortus zouden kiezen en dat abortus met andere woorden tegenstrijdig is met het geloof, komt hierbij sterk naar voor. Kiezen is onmiskenbaar verliezen. Een groot aantal forumberichten suggereerde dat welke keuze je ook maakt, deze keuze nooit volledig de ‘juiste’ of ‘goede’ keuze zal zijn en dat er steeds negatieve consequenties mee gepaard gaan. Er moeten negatieve gevolgen verbonden zijn aan abortus. Abortus is op zich een sterk controversieel onderwerp. Dit weerspiegelt zich in grote mate online in de geanalyseerde forumberichten. Vele forumleden zijn tegen abortus en dit reflecteert zich in de impliciete discours die naar voor komen uit hun berichten. ‘Mensen die dat doen zouden er voor in de bak moeten vliegen want eigenlijk is dat moord’ (www.baby.be) Voor deze forumgebruiker is abortus een misdaad waar verplicht een straf moet op volgen, namelijk een gevangenisstraf. ‘Als je toch zwanger bent, smeek ik je om geen abortus te doen! Dat zou je hele leven ruïneren, het heeft zoveel nadelige gevolgen (kijk eens rond op deze site en lees de verhalen van meisjes die een abortus deden en daar nu heel veel spijt van hebben).’ (www.jongereninfolife.be) ‘Ik hoop dat ik nog niet te laat ben, maar doe alstublieft geen abortus!!! Het zou je leven geheel kapot maken, niet alleen brengt het heel wat mentale problemen met zich mee, ook schaadt het je lichaam zodat de kans bestaat dat dit je enige kind zo kunnen zijn’ (www.jongereninfolife.be) ‘Ik begrijp goed dat je je relatie ook wilt redden omdat je van je vriend houdt, maar denk je dat alles tussen jullie weer goed komt als je een abortus doet? Dan spreek je je hart tegen en geef je iets op waar je heel veel van houdt, denk je niet
44
dat je hem dat later niet kwalijk gaat nemen? Jullie relatie zal dan niet meer hetzelfde zijn en misschien verlies je dan je kind én je vriend.’ (www.jongereninfolife.be) Andere forumgebruikers zien het als een ‘persoonlijke missie’ om een soort van ‘anti-‐ abortus pleidooi’ naar voor te brengen over waarom abortus niet kan en niet mag. Hierbij brengen ze op een heldere en onbetwistbare manier de, in hun denkwereld, blijvende negatieve gevolgen naar voor die abortus teweeg brengt. ‘Ik denk dat je met een abortus niet kan leven. Het zal je kapot maken. Mss een tweeling dat is niet 1 maar 2 leventjes wat je eventueel geen kans geeft. Sorry als ik grof klinkt’ (www.baby.be) In dit bericht komt naar voor dat abortus zowel het leven van de vrouw in kwestie als het leven van het ongeboren kind kapot maakt. Er zijn negatieve gevolgen verbonden aan het kiezen voor je ongepland kind. De gevolgen die geformuleerd worden bij het kiezen voor het kind komen vanuit twee standpunten. Het eerste standpunt komt van vrouwen die potentieel voor abortus zullen kiezen en suggereert dat abortus een betere keuze zou zijn omwille van de impact die het kind zal hebben op het huidige leven van het gezin. Het tweede standpunt wordt geformuleerd door personen die niet voor deze keuze staan, maar die vanuit eigen hun ervaringen oprecht neerschrijven dat er ook gevolgen kunnen zijn aan het kiezen voor een kind. ‘Mijn vriend had na een paar dagen al snel aangegeven dat hij het allemaal niet aan kon. Hij zei dat het zijn carriere zou beinvloeden, zijn vrijheid en dergelijk.’ (http://forum.zappybaby.be) ‘ik vind het altijd zo jammer als een man in een situatie als deze de biezen neemt. In theorie heeft hij gelijk, het zal zijn leven en toekomst voor een deel beïnvloeden, minder tijd om uit te gaan, de verantwoordelijkheid voor dat kleine ukje, ...’ (http://forum.zappybaby.be)
45
‘Langs de ene kant wil ik het kindje wel houden (als het nog goed komt na alle medicatie die ik al genomen heb owv mijn ziekzijn), maar langs de andere kant zou dat alles stuk maken: mijn collega zijn relatie zou gedaan zijn en hij zou zijn kinderen misschien kwijt raken, er zouden zoveel andere mensen gekwetst worden, ...’ (http://forum.zappybaby.be) Deze berichten brengen naar voor dat het kiezen voor een ongepland kind bepaalde (ongewenste) gevolgen met zich mee kan brengen. Zo kan het de carrière beïnvloeden, neemt het een stuk vrijheid weg en kan het ook een effect hebben op de huidige relatie. ‘Ik respecteer ieders mening hier .Maar ik heb stage gedaan in een abortus kliniek tijdens mijn studentenjaren en ik ken gevallen die het zomaar aangaan die abortus. Maar er zijn ook meisjes bij die geen enkele uitweg zien. En meestal ziet hun leven er na de abortus terug veel rooskleuriger uit. Sommige meisjes zouden bij het houden van het kindje pas veel problemen krijgen en dan bedoel ik het niet enkel financieel of emotioneel. Maar echte grote problemen. Ik wil hier niet te ver uitwijden, maar zelfs bij afgifte voor adoptie. Ik keur het niet goed, maar ik ben blij dat het mogelijk is.’ (www.baby.be) Deze studente brengt op een voorzichtige, maar ook oprechte manier naar voor dat het kiezen voor een ongepland kind weldegelijk enkele negatieve gevolgen kan hebben. Het belang van (on)zekerheid over je keuze. Enkele forumberichten zijn overtuigd dat je 100% zeker moet zijn van de keuze die je maakt. Twijfels bij het maken van een keuze moeten strikt vermeden worden. Toch komt er ambivalentie in de berichten naar voor. Ondanks het feit dat men zeker moet zijn over een keuze, komt latent eveneens naar voor dat men eigenlijk nooit volledig zeker kan zijn van de gemaakte keuze. Je moet 100% zeker zijn van de keuze die je maakt.
In een aantal berichten komt de impliciete boodschap naar voor dat je 100% zeker moet
zijn over de keuze die je maakt. Wanneer de keuze irrationeel of ondoordacht was, dan zal deze blijvende nefaste effecten veroorzaken.
46
‘Als je er niet 100% achter staat, wanneer het een rationele beslissing is en je je gevoelens aan de kant schuift, dan kom je het niet te boven.’ (http://9maand.be) ‘Je moet er voor 100% achterstaan. Een kind krijgen is ook ingrijpend en daar moet je ook 100% achterstaan.’ (http://9maand.be) ‘Zij die er licht overgaan, hebben geen gedacht van wat ze doen. Maar de dag dat het tot hen zal doordringen wat ze gedaan hebben, kunnen ze niet meer terug en zullen ze voor de rest van hun leven zich schuldig voelen: zij zijn verantwoordelijk voor de dood van hun kind. Zij hebben het genot en plezier van kind zijn, volwassen worden, geliefd zijn en liefhebben, lachen en plezier maken, groeien, een instrument leren bespelen, goed zijn in een vak of een sport, ... allemaal van dat kind ontnomen. Ze zullen nooit de armpjes van dat kind rond zich kunnen voelen en zelf ook geen liefde kunnen geven aan dat wezen, behalve als ze zelf hoger gevoelig zijn en contact kunnen leggen met de andere kant. Dan is de spijt het grootst’ (www.baby.be) Je kan nooit 100% zeker zijn van de keuze die je maakt. Andere forumleden tonen begrip voor de vrouw die op dat moment ongepland zwanger was. De impliciete discours die naar voor komen worden neergeschreven vanuit eigen ervaringen of weerspiegelen een persoonlijke visie over een ongeplande zwangerschap en de ambivalentie die hiermee gepaard kan gaan. ‘Ik denk dat het een eerste reactie is van paniek, onzekerheid... die zeker niet abnormaal is. Het is tenslotte geheel onverwacht dat je zwanger bent geworden en dat is een idee waar je aan moet wennen, zeker als er geen expliciete kinderwens was.’ (http://forum.zappybaby.be) ‘Zelfs bij een geplande zwangerschap komen er twijfels’ (http://forum.zappybaby.be) ‘Hoewel mijn zwangerschap dus wel gepland was heb ik ook niet op een roze wolk geleefd tijdens mijn zwangerschap, en voelde me daar schuldig van. Da's echter nergens voor nodig, ik ben gewoon een heel rationeel persoon en die emoties 47
waren er gewoon vaak niet. Ook de twijfels van: ga ik dat wel kunnen, gaat mijn leven niet teveel veranderen, zal ik wel een moedergevoel ontwikkelen... Die had ik allemaal, maar ik denk dat dat er voor sommige personen gewoon bijhoort’ (http://forum.zappybaby.be) Deze berichten brengen naar voor dat een zwangerschap (gewenst of ongewenst) en ouderschap in het algemeen alsook gepaard kunnen gaan met twijfels en onzekerheid. Abortus is een diep existentiële kwestie. Het impliciete en vaak voorkomend discours ‘abortus is moord’ wordt in geanalyseerde fora veelvuldig in de mond genomen. Vele forumberichten over deze kwestie suggereren dat een vrouw die abortus ondergaat beslist over het leven en de wil van een ongeboren mens. Overkoepelend bekeken, wordt er in de forumberichten met andere woorden gereflecteerd over de ethische kwestie van wat nu precies leven en dood is. Dit blijkt voor iedere persoon een andere invulling te krijgen die hun latente discours zal sturen. Abortus is een ethische beslissing over leven en dood. ‘Schandalig is het! Ik weet niet of die wel beseffen dat ze een levent wezentje vermoorden.’ (www.baby.be) ‘Abortus is en blijft moord. En dan vermoord je nog wel je eigen kind.’ (www.baby.be) ‘Voor mij is abortus ook moord’ (www.baby.be) ‘Abortus is voor mij ook altijd iets geweest wat ik nooit zou doen en niet zou kunnen, voor mij voelt het ook als het vermoorden van MIJN kind.’ (http://9maand.be) ‘Ik zou daar nog jaren nachtmerries van hebben, van op die tafel te liggen en het bevel te geven om het hartje van je eigen vlees en bloed te doen stoppen met kloppen...’ (http://9maand.be)
48
Abortus is de ethische kwestie ‘Wat en wanneer is er leven?’ in vraag stellen.
In volgende berichten komt de moeilijkheid naar voor omtrent het onderscheid tussen
wat leven is en wanneer dit er is. De invulling hiervan verschilt tussen forumgebruikers. ‘ik weet niet hoever ts is maar ik hoop dat als zij voor abortus zou kiezen, dit gebeurt voor het hartje klopt’ (http://9maand.be) Dit forumlid brengt naar voor dat abortus moet gebeuren voor het hartje klopt. Onderliggend kan dit betekenen dat abortus voor deze persoon kan alvorens er sprake is van een ‘erkend’ levend mens. ‘Ik ben er zelfs tegen om abortus te plegen bij een lichamelijk en/of geestelijke handicap die wel tot leven vatbaar is.’ (www.baby.be) Bij bovenstaand bericht komt bovendien de impliciete vraag of ethische kwestie naar voor ‘Vanaf wanneer is een kind levensvatbaar of niet levensvatbaar?’. Abortus als abnormaliteit. Een deel van de forumberichten weerspiegelen een contradictie betreffende de moeilijkheid of makkelijkheid van een keuze bij een ongeplande zwangerschap. Het idee speelt dat een abortus steeds moeilijk zal zijn. Dit omdat het ingaat tegen het ‘normale’, het ‘makkelijke/ ongecompliceerde’ of het ‘natuurlijke’. Het tegenovergestelde suggereert bijgevolg dat moederschap een inherent kenmerk is van de vrouw. Beiden zouden perfect samengaan. Abortus zal steeds een moeilijke keuze zijn. Forumberichten suggereren dat de keuze voor abortus klaarblijkelijk en zonder exceptie steeds moeilijk zal zijn. De keuze is een zeer zware beslissing dat veel moed en sterkte van de vrouw in kwestie vergt. ‘Ik begrijp dat dit een heel moeilijke beslissing is, sms wel de moeilijkste beslissing die je in je hele leven moet nemen.’ (http://9maand.be) ‘Het is een moeilijke beslissing en het zal nog lang pijn blijven doen, maar 49
sommige vrouwen (waaronder ik dus) trekken zich op aan het feit dat het ook wel de beste beslissing geweest is.’ (http://9maand.be) ‘Ik heb er geen ervaring mee, maar een abortus lijkt mij best ingrijpend’ (http://9maand.be) ‘Je zal het zelf ongetwijfeld niet weten, maar kiezen voor abortus is -‐zeker als je zo enorm van kinderen houdt als ik-‐ een enorm moeilijke beslissing.’ (www.jongereninfolife.be) ‘Hier ook veel sterkte gewenst! En denk goed na over wat je doet, eender wat je kiest. Elke optie is een zware keuze’ (www.baby.be) Moederschap als een inherent kenmerk van de vrouw. Andere forumberichten suggereren dan weer dat moederschap iets is dat vanzelf komt. Moederschap is het logische gevolg op een zwangerschap. De berichten brengen latent naar voor dat het worden of zijn van een moeder normaal, natuurlijk en gemakkelijk is. ‘Vele paniekmomenten gehad tijdens zwangerschap, maar dan.. de geboorte. K zal het kort houden door te zeggen.. sinds mijn zoontje er is weet ik pas wat liefde is. Zwaar en vermoeiend maar zo de moeite waard’ (http://forum.zappybaby.be) ‘Kinderen
dragen
uiteindelijk
bij
aan
het
eigen
levensgeluk.’
(www.forum.libelle.be) ‘Ik ben persoonlijk van mening dat het enige dat een kind nodig heeft, liefde is. Geen geld, bergen speelgoed, groot huis, ... Maar iemand die echt en oprecht van hem/haar houdt.’ (http://9maand.be) ‘Toen ik paniekmomenten had zei mijn ma eens ; er zijn zoveel vrouwen die het je al voorgedaan hebben waarom zou het net jou niet lukken?’ (http://forum.zappybaby.be)
50
Discussie Terugkoppeling naar de Doelstellingen De bestaande abortusliteratuur heeft alreeds tal van boeiende en leerrijke luiken verbonden aan het topic abortus onderzocht. Toch blijkt er een minderheid te zijn aan onderzoeken die de complexiteit van de persoonlijke beleving van abortus bij vrouwen in beeld brengt (Coleman et al., 2005). Armsworth (1991, p. 378) schreef ooit: “Abortion is an issue that cuts through multiple levels of individual, societal, cultural, and political spheres, all of which seem to have an impact on the individual response”. De quote van Armsworth (1991) omvat op een bondige, maar krachtige manier het eerder besproken theoretische model van Bronfenbrenner (1994). De vijf omgevingsniveaus die hij beschreef, zullen elk apart, maar ook in interactie met elkaar een onmiskenbare invloed hebben op een vrouw die voor een keuze staat omtrent abortus. Net omwille van deze theoretische kennis, poogt het huidig onderzoek meer inzicht te vergaren in wat mensen op online fora nu precies bezig houdt indien ze het hebben over het topic abortus. Bovendien werd onderzocht welke impliciete of latente discours er verwoord worden. Deze discours vormen namelijk een afspiegeling van de verschillende attitudes en ideologieën die er in onze cultuur of maatschappij aanwezig zijn (Bronfenbrenner, 1994). Algemeen en concluderend is het dus niet de bedoeling van deze studie om dé abortusdiscours die heersen in onze samenleving te achterhalen, maar poogt deze studie wel om na te gaan met welke thema’s en discours personen worden geconfronteerd indien ze online iets opzoeken omtrent het topic abortus. Het onderzoek kan bijgevolg bijdragen aan de huidige abortusliteratuur, net omdat het meer inzicht probeert te krijgen in de persoonlijke beleving van abortus en dit niet enkel bij vrouwen die voor de keuze staan, maar ook bij iedereen die er een menig over heeft en deze online deelt. Onderzoeksbevindingen Zoals eerder aangehaald, probeert de analyse in deze masterproef een antwoord te bieden op twee onderzoeksvragen. Enerzijds is er de vraag naar welke onderwerpen of thema’s aangehaald worden op online abortusgerelateerde fora (onderzocht met een inductieve thematische analyse) en anderzijds is er de vraag naar welke impliciete discours terug te vinden zijn in deze forumberichten (onderzocht met een thematische discoursanalyse). Beide onderzoeksvragen werden dus met twee aparte analyses onderzocht. Toch kunnen de impliciete discours die naar voor komen gelinkt worden aan de thema’s uit de
51
eerste analyse. Zo kunnen ze helpen de context van waaruit een forumbericht geschreven is meer te kaderen. Vanuit deze context kan er meer kennis opgedaan worden over de ervaringen van waaruit deze berichten worden neergeschreven en hoe deze ervaringen met gekoppelde discours op zich terug weerspiegeld worden in de verschillende thema’s die naar voor komen. Onderzoeksvraag 1: Welke thema’s komen naar voor in abortusgerelateerde forumberichten met betrekking tot het topic abortus? Uit de eerste analyse kwamen vijf hogere-‐ orde thema’s naar voor. Er worden zowel algemene bedenkingen van de onderzoeker over de gevonden thema’s geformuleerd alsook bevindingen over de thema’s apart. Belangrijk om te vermelden is dat de interpretatie van de onderzoeksbevindingen met enige voorzichtigheid moeten gebeuren. Daar gezien de bevindingen zich limiteren tot slechts zes Belgische fora met een selecte groep aan forumleden.
Algemene bedenkingen. Forumleden bieden met hun persoonlijke berichten een unieke blik op hun leefwereld
op dat moment. Een leefwereld die in de meeste gevallen gekleurd wordt door een ongeplande zwangerschap en abortus als een mogelijke keuze. De openende berichten van een gehele thread beschrijven dus een uniek verhaal van een unieke vrouw in een unieke situatie. Dit verhaal bevat vele elementen gaande van hoe men zwanger werd tot het bevestigd krijgen van een ongeplande zwangerschap. De thema’s die relevant zijn voor deze studie weerspiegelen voornamelijk de moeilijkheid bij het maken van een keuze volgend op de ongeplande zwangerschap en dus met andere woorden de moeilijkheid die gepaard gaat met de mogelijke abortusbeslissing (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Deze moeilijkheid is met andere woorden verweven met het potentiële abortusbeslissingsproces en de uitgesproken ambivalentie die hierbij ervaren wordt (Aléx & Hammarström, 2004; Harden & Ogden, 1999; Kjelsvik & Gjengedal, 2010). De drie verschillende redenen die de abortusbeslissing zo moeilijk maken, zoals beschreven door Kirkman et al. (2001), komen alsook naar voor in de neergeschreven forumberichten. Dit gaande van de benaming van de foetus (i); wat aan bod komt in het subthema verlieservaring, de vrouw in kwestie met haar complexe gevoelens (ii); aan bod komend in het hogere-‐ orde thema de zoektocht naar online steunfiguren en medebeslissers en tot slot de aanwezigheid van de ander (iii); aan bod komend in het hogere-‐
52
orde thema het komen tot een consensus met significante anderen betreffende de abortusbeslissing. Over het algemeen komen de gevonden thema’s overeen met onderwerpen die alreeds uitgebreid besproken zijn in bestaande abortusliteratuur-‐ en studies. Toch kan deze eerste analyse een bijdrage leveren aan de bestaande literatuur. Opvallend is dat forumberichten in dit onderzoek niet enkel werden neergeschreven door vrouwen die ongepland zwanger werden. Dit weerspiegelt nogmaals de grote hoeveelheid aan informatie die door een breed publiek online neergeschreven wordt (Eysenbach & Diepgen, 1998; Fox & Duggan, 2013). De meerderheid van de berichten werden voornamelijk wel neergeschreven door vrouwen die ongepland zwanger zijn (of een vermoeden hiertoe hebben) en op zoek gaan naar raad, advies of hulp. Dit bij het maken van een keuze (i), bij het bevestigd krijgen van de keuze die hun voorkeur krijgt (ii) of nood hebben aan informatie omtrent de abortusingreep (iii). Vervolgens zijn er vrouwelijke forumleden die in het verleden een abortusingreep ondergaan hebben en die hun persoonlijk verhaal willen delen met andere forumgebruikers. Naast deze twee meest voorkomende ‘forumposters’, zijn er ook nog andere personen die zich richten tot een forum, nl.: moeders van tieners die zwanger werden, hulpverleners, personen die iets kwijt willen over abortus, representanten van pro-‐ life of anti-‐ abortusgroepen enzoverder. Tot slot kan de aanwezigheid van een breed spectrum aan ‘forumposters’ en forumberichten gelinkt worden aan het theoretische model van Bronfenbrenner (1994), in die zin dat het de oneindige invloed van de verschillende omgevingsniveaus (inclusief mass media) op elkaar en op een vrouw die voor de keuze staat van abortus, kan kaderen en verklaren. Bevindingen per thema. Het komen tot een consensus met significante anderen betreffende de abortusbeslissing. De geanalyseerde forumberichten schetsen in vele gevallen de communicatie die het vrouwelijk forumlid heeft of had met omringden over de ongeplande zwangerschap en de potentiële keuze voor abortus (zie ook Ashton, 1980). Naast het ervaren van beperkte steun en begrip, hebben sommige vrouwen het moeilijk met een afweging te maken tussen alle verschillende perspectieven en meningen (zie ook Rowlands, 2008) en wat ze zelf willen. Toch hebben sommigen nood aan deze verschillende perspectieven om tot een keuze te komen (Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Dit weerspiegelt zich ook in de forumberichten. Men schetst de moeilijkheid van de afweging in de hoop hierover in interactie te treden met andere forumleden. Echter, de volgende reacties zullen in vele de meeste gevallen nog extra
53
perspectieven en meningen toevoegen. Dit kan voor bijkomende twijfels en ambivalente gevoelens zorgen (Rowlands, 2008). De zoektocht naar online steunfiguren en medebeslissers. Zoals een aantal studies concluderen, betrekken vele vrouwen belangrijke omringden in het maken van een keuze (Kirkman et al., 2011; Kjelsvik & Gjengedal, 2010; Kumar et al., 2004 etc.). Dit kunnen zowel de partner als familieleden of vrienden zijn. De forumberichten bevestigen deze bevindingen, daar de vrouwelijke forumleden in vele gevallen voor het schrijven van hun bericht alreeds contact hadden met belangrijke anderen. Toch richten velen zich tot een forum net omdat ze niet terecht willen of kunnen bij deze significante anderen. Het betrekken van onbekenden (niet hulpverleners) bij het maken van de beslissing werd in bestaande literatuur nog niet besproken. De forumberichten suggereren overigens dat het betrekken van deze significante naasten vaak eindigt in het gevoel dat er te weinig steun of begrip komt van deze personen (zie ook Rowlands, 2008: twijfels over de keuze volgend op inbreng van anderen). Deze bevinding stemt overeen met de literatuur. Onderzoek stelt bovendien dat er duidelijke verschillen naar voor komen in de nood aan steun die vrouwen willen verkrijgen (Kumar et al., 2004). Deze nuancering komt minder duidelijk naar voor in de geanalyseerde berichten. Bij het analyseren van de forumberichten is het opvallend dat voornamelijk vrouwen die te weinig steun ervaren of net nood hebben aan veel steun of meer steun dan ze op dat moment krijgen, zich richten tot fora en andere forumleden. Ze hopen hiermee het gebrek aan steun en begrip online te compenseren of nog meer steun te verkrijgen. Samenvattend suggereert deze bevinding dus dat enkel vrouwen die nood hebben aan steun zich zullen richten tot online fora. Het richten tot andere forumgebruikers is voor sommigen ook een zoektocht naar lotgenoten. Deze specifieke zoektocht naar bepaalde personen kunnen voor sommige vrouwen steun bieden bij het maken van een keuze. Door contact te hebben met deze lotgenoten ervaren ze tot op bepaalde hoogte rust of meer zekerheid in de keuze die gemaakt moet worden. Bovendien hebben ze het gevoel er niet meer alleen voor te staan (Kahlor & Mackert, 2009). Tot slot wordt er in enkele berichten op een openlijke en directe manier gevraagd naar advies en hulp bij het maken van een definitieve beslissing.
54
Hantering van het online forum als klankbord om de potentiële abortusbeslissing te bestendigen. Een groot aantal van de vrouwelijke forumleden die ongepland zwanger werden, zoeken naar een verantwoording voor de potentiële abortusbeslissing. Velen onder hen gaan tijdens het schetsen van hun unieke context enkele tot meerdere redenen geven waarom de optie abortus voor hen de geschikte keuze zou zijn. Zoals Finer et al. (2005) naar voor bracht in zijn studie, schuift de meerderheid van de vrouwen gemiddeld vijf redenen naar voor. Binnen de forumberichten wordt dit bevestigd. Naast het geven van een aantal redenen zoeken vrouwen ook naar lotgenoten of personen die zich in een gelijkaardige situatie bevinden of bevonden. Dit subthema werd bij het bovenstaande hogere-‐ orde thema geplaatst, maar krijgt ter volledigheid van het bespreken van de bevindingen ook in dit hogere-‐ orde thema enige aandacht. Uit deze berichten blijkt dat het in contact komen met deze personen een soort van geruststelling kan bieden in het maken van de abortuskeuze. Het vinden van deze lotgenoten geeft hen (on)bewust een ‘rechtvaardiging/justificatie’ voor hun potentiële keuze. Dit kan gelinkt worden aan het onderzoek van Kjelsvik en Gjengedal (2010). In deze studie werd gevonden dat de inspraak van familie bij sommige vrouwen negatieve effecten kan veroorzaken op hun relatie. Op fora kan men wel een persoonlijk verhaal vertellen, maar blijft er steeds een soort van sociale afstand met de personen waarmee men in contact komt. De vrouw in kwestie hoeft dus niet bang te zijn om een belangrijke relatie negatief te beïnvloeden. Toch wordt er naast de sociale afstand een (in)directe emotionele band gecreëerd omwille van eventuele gelijkenissen in de situaties (Kahlor & Mackert, 2009). Tenslotte gaan vrouwelijke forumleden op zoek naar verantwoording door een indirecte bevestiging van de keuze ‘uit te lokken’ bij andere forumgebruikers. Zo beschrijven sommigen onder hen dat de abortusafspraak vastligt, maar dat men tot op een zekere hoogte nog twijfelt en ambivalente gevoelens ervaart. Uit verschillende studies blijkt dat de abortusbeslissing in vele gevallen al gemaakt is nog voor de eerste afspraak met een abortuscentrum (Kumar et al., 2004; Rowlands, 2008). Toch is bij vele vrouwen in deze gemaakte keuze nog steeds sprake van een soort ambivalentie binnen hun gevoelens (zie ook Kjelsvik & Gjengedal, 2010). Dit weerspiegelt zich in de forumberichten, daar velen onder hen nog geen of pas op een later moment een afspraak hebben in het abortuscentra en ze in hun gemaakte keuze duidelijke ambivalentie ervaren. Bovendien toont onderzoek aan dat vele vrouwen willen dat hulpverleners hen tegemoet komen in de alreeds gemaakte keuze (Kjelsvik & Gjengedal, 2010; Kumar et al., 2004) en zich niet betrekken in de beslissingsprocedure zelf. Deze
55
onderzoeksbevindingen komen ook in de forumberichten naar voor: een aantal van de vrouwen willen enkel hun potentiële keuze bevestigd zien, eerder dan dat andere forumleden het beslissingsproces zouden beïnvloeden. Uitwisseling van/ vraag naar abortusinformatie. Zoals Buhi et al. (2010) aantoonden, circuleert er veel foutieve informatie online over een topic zoals abortus. Dit weerspiegelt zich in een bepaalde mate in de geanalyseerde forumberichten. Ondanks professionele en informationele websites zoals www.abortus.be en www.faranet.be heerst er nog heel wat verwarring en onwetendheid over abortus. Zo hebben sommige vrouwelijke forumleden uitdrukkelijk de vraag naar abortusinformatie zoals de kostprijs, wat de ingreep inhoudt en welke abortuscentra bestaan. De veronderstelde en in vele gevallen foutieve informatie waarmee vrouwelijke forumleden in contact kwamen, leiden zowel tot verwarring als tot het raadplegen van online fora om deze informatie te bevestigen of weerleggen. De gegeven informatie door andere forumleden, ter antwoord op deze vragen, komt in enkele gevallen alsook van abortusgerelateerde forumberichten of websites (Mashiach et al., 2002). Op deze manier kunnen foutieve feiten omtrent abortus online een eigen leven beginnen leiden en/of blijven deze feiten actief voortbestaan (Fox & Duggan, 2013). Dit reflecteert zich duidelijk in de antwoorden die volgen op de openende forumberichten omtrent dit thema. Delen van een negatieve ervaring. Sommige vrouwelijke forumleden delen hun persoonlijk abortusverhaal met andere forumgebruikers. Opvallend in deze berichten is dat ze allemaal een negatieve ervaring weergeven. Dit kan geïnterpreteerd worden als tegenstrijdig met de literatuur, namelijk dat een groot aantal vrouwen die voor abortus kiezen de beslissing maken zonder nadien langdurige negatieve gevoelens te ervaren (Charles et al., 2008; Kero et al., 2004). Toch moet deze bevinding met enige voorzichtigheid benaderd worden. De resultaten suggereren immers dat enkel de vrouwen die deze negatieve gevoelens ervaren (Kero et al., 2004) online hun verhaal delen in de hoop, met behulp van andere forumleden, vrede te vinden met hun beslissing. Daarenboven zijn deze berichten in de minderheid en moet de aanwezigheid van deze geschetste ervaringen in relatie tot de gehele dataset en thema’s alsook met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden. Bovendien wordt de meerderheid van deze negatieve ervaringen neergeschreven net na of in een korte periode na abortusingreep. Kero et al. (2004)
56
zijn studie stelt dat contradictorische gevoelens kort na de ingreep niet steeds gelinkt zijn aan een verhoogd risico voor latere nefaste post-‐ abortus effecten. Dit gegeven is van belang om de bevindingen te nuanceren. Vrouwelijke forumleden die deze berichten neerschrijven kunnen op dat moment nog sterk onder de indruk zijn van de ingreep en overweldigd worden door ambivalente gevoelens. Bijgevolg zal niet elk van deze vrouwen langdurige negatieve effecten ervaren en kan men na enige tijd mogelijks positiever terugblikken op het gehele gebeuren (zie ook Harden & Odgen, 1999). Take-‐ away message 1. Samenvattend en ter afronding van de eerder beschreven bedenkingen en bevindingen kan er een ‘take-‐ away message’ geformuleerd worden over de eerste analyse. Dit om het antwoord op de eerste onderzoeksvraag alsnog visueel kort en bondig te duiden. De thema’s die in de abortusgerelateerde forumberichten naar voor kwamen, werden alreeds uitgebreid besproken. Toch is het belangrijk om hierover te reflecteren, nl.: ‘Wat neem ik als onderzoeker mee van deze analyse en meer bepaald van de gevonden thema’s?’. Deze nuancering vormt namelijk op zijn beurt de opening voor het formuleren van klinische implicaties. In figuur 3 wordt een visuele mindmap weergegeven over de belangrijkste reflecties die bij deze eerste analyse kunnen mee genomen worden naar de praktijk of toekomstig onderzoek.
De moeilijkheid die gepaard gaat m et de abortusbeslissingsprocedure
Abortusgerelateerde forumberichten weerspiegelen hoofdzakelijk …
De noodzaak aan het vertellen van een persoonlijk (negatief) verhaal
De noodzaak aan interageren met anderen over de persoonlijke situatie
De noodzaak aan concrete en correcte informatie omtrent abortus
Figuur 3. Take-‐ away message analyse 1
57
Onderzoeksvraag 2: Wat zijn onderliggende discours die forumleden op online fora hanteren met betrekking tot het topic abortus? Het World Wide Web, geclassificeerd binnen het exosysteem (mass media) van Bronfenbrenner’s bio-‐ ecologische model (1979), wordt onvermijdelijk beïnvloed door de sociale perspectieven die spelen binnen het macrosysteem (Bronfenbrenner, 1994). De interactie tussen beide omgevingsniveaus reflecteert zich manifest in de geanalyseerde forumberichten. Zoals de studie van Mashiach et al. (2002) veronderstelt, zal verspreide abortusinformatie en hoe men over abortus spreekt sterk onder invloed staan van de overtuigingen en attitudes die ermee gepaard gaan. Ook Harden en Odgen (1999) concludeerden uit hun studie dat de abortusbeslissing manifest geïnfluenceerd wordt door sociale perspectieven over het topic. Bovendien weerspiegelen deze perspectieven abortus vaak als een algemeen negatieve ervaring (Harden & Odgen, 1999). De analyse in deze masterproef bevestigd deze veronderstellingen. De verschillende forumberichten worden tevens door een breed publiek gepost (Fox & Duggan, 2013). Zoals online onderzoek stelt, gebeurt dit vaak op een ongecensureerde en open manier (Fox & Duggan, 2013). Over het algemeen bevatten de reacties op de openende forumberichten een overwicht aan negatieve discours over het onderwerp. Net omdat deze online thematische discoursanalyse een nieuw onderzoek is, kunnen de gevonden discours slechts tot op een bepaalde hoogte vergeleken en/of gelinkt worden aan voorgaand onderzoek. De resultaten moeten ook met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden. In wat volgt worden voornamelijk algemene bedenkingen en bevindingen over de discours geformuleerd. Dit omdat ze voor alle discours gelden. Er zal terug afgerond worden met een take-‐ away message die de kern van de analyse weergeeft. Bedenkingen en bevindingen over de discours heen. Over het algemeen wordt de meerderheid van de latente discours negatief geladen bevonden. De onderliggende abortusopvattingen zijn zeer absoluut: ofwel weerspiegelt het, al dan niet bewust, een pro-‐ abortus standpunt of een anti-‐ abortus standpunt. Dit met slechts enkele uitzonderingen zoals het feit dat elke keuze moeilijk is of dat abortus pas kan bij een tienermoederschap of verkrachting. Ook de onderliggende discours gekoppeld aan een ongewenste zwangerschap zijn sterk negatief gekleurd. Algemeen suggereren de discours in de forumberichten dat welke keuze je als vrouw ook maakt, deze nooit 100% ‘goed’ of ‘correct’ zal zijn. Deze negatieve overtuigingen kunnen met andere woorden voortkomen uit de
58
overtuiging dat elke zwangerschap gewenst moet zijn en dat, wanneer men niet wilt kiezen tussen een kind of abortus, men er alles moet aan doen om deze keuze te vermijden. Belangrijk om hierbij te vermelden is dat vrouwen die zich in de beslissingsprocedure van abortus bevinden zeer kwetsbaar zijn (Kero et al., 2004). De latente discours kunnen bijgevolg het individu persoonlijk en emotioneel raken (Bronfenbrenner, 1994). Op deze manier kan het nog meer twijfels en verwarring veroorzaken bij het maken van een keuze (Rowlands, 2008). Naast de bevindingen omtrent de discours op zich, komen een aantal andere algemene bevindingen naar voor die, ter aanvulling van deze analyse, enige aandacht verdienen. Ondanks het feit dat dit onderzoek niet dieper ingaat op wie bepaalde berichten neerschrijft, is het toch relevant om hierover kort iets te bespreken. Dit omdat het inzicht krijgen in wie een bericht post, regelmatig ook inzicht geeft in de ervaringen en context van waaruit deze opvattingen en discours neergeschreven worden. Bij de eerste inductieve thematische analyse was het opvallend dat de openende berichten van een gehele thread meestal geschreven zijn door vrouwen die ongewenst zwanger werden en een keuze moeten maken betreffende die zwangerschap. Bij de tweede analyse werden alle berichten per thread geanalyseerd. De antwoorden op de eerste berichten werden door een breed spectrum aan personen geschreven (overeenkomend met het onderzoek van Fox & Duggan, 2013). Zo zijn op forum 1 twee vrouwelijke pro-‐ life activisten aanzienlijk actief die proberen te voorkomen dat vrouwen die ongepland zwanger zijn (en een eerste bericht postten) zullen kiezen voor abortus. Eén van deze vrouwen is een tiener die vooral vanuit haar christelijk geloof en de christelijke gemeenschap deze boodschappen neerschrijft. De boodschappen en informatie die beiden overbrengen, zijn conform aan wat Mashiach et al. (2002) labelden als anti-‐ abortus groepen. Zo beschrijven deze berichten foutieve medische en psychologische informatie en focussen ze zich voornamelijk op de negatieve (medische en/of psychologische) gevolgen van abortus (Mashiach et al., 2002). Daarnaast is er nog een breed spectrum aan andere respondenten, nl.: vrouwen die verminderd vruchtbaar zijn, vrouwen die nog geen kinderen hebben, vrouwen die in het verleden abortus ondergingen, vrouwen die aangeven gelukkig te zijn met hun kinderen, vrouwen die in het verleden een miskraam hadden enzoverder. De meerderheid van de respondenten zijn dus vrouwen. Toch zijn er ook enkele mannelijke forumleden die (on)rechtstreeks met een ongeplande zwangerschap in aanmerking kwamen en hun verhaal hierover kwijt willen of willen reflecteren over het topic. Deze minderheid aan mannelijke forumleden kan mogelijks gelinkt worden aan het feit dat sommige partners niet betrokken
59
worden bij de keuze voor abortus (Holmes, 2004) en dus ook hun weg naar de online fora niet zullen vinden. Toch blijkt dat de meerderheid van de vrouwen hun partner wel betrekken (Kirkman et al., 2011). De forumberichten suggereren bijgevolg dat mannen die betrokken werden bij de keuze voor abortus geen of weinig online berichten zullen posten. Een verklaring hiervoor kan zijn dat deze partners de nood aan steun niet onmiddellijk bij onbekenden zoeken. Deze veronderstellingen zijn slechts reflecties van de onderzoeker en kunnen dus niet met 100% zekerheid bevestigd of weerhouden worden. Take-‐ away message 2.
Ook bij de tweede analyse komen een aantal kernachtige reflecties over de
thematische-‐ en latente discours naar voor die de input kunnen vormen voor klinische implicaties. De kenmerken die hoofdzakelijk naar voor komen worden weergegeven in figuur 4. Een breed spectrum aan diverse opinies
Controverse, stigmatisering en een negatieve blik over abortus
Het feit dat de eigen mening sterk wordt uitgedaagd door anderen Personen die online iets opzoeken over het topic abortus worden hoofdzakelijk geconfronteerd met …
Dwingende voorwaarden die verbonden worden aan een zwangerschap en abortus
De overtuiging van de m eeste forumleden dat welke keuze een vrouw ook maakt, deze nooit 100% goed zal zijn
Reflecties over existentiële kwesties
Figuur 4. Take-‐ away message analyse 2
60
Klinische Implicaties Deze studie kan op verschillende manieren een bijdrage leveren aan de klinische praktijk. Ten eerste kunnen de resultaten van beide analyses helpend werken voor de hulpverleners binnen een abortuscentrum, in die zin dat het enerzijds een andere kijk kan bieden op de context waarin een vrouw ongepland zwanger is en anderzijds kan bijdragen aan het beter begrijpen van deze context. Vele forumberichten schetsen of kaderen een uitgebreid beeld van de situatie waarin de vrouw zich op dat moment bevindt. Het komen tot de beslissing van abortus gebeurt bij velen onder hen na een lang denkproces met de nodige reflecties over deze beslissing. Bovendien hebben significante anderen in vele gevallen reeds hun visie over de ongeplande zwangerschap meegedeeld aan de vrouw. Deze visies kunnen de keuze van de vrouw beïnvloeden (Törnbom et al., 1999). Het aandacht hebben voor deze bredere schets van de context waarin de vrouw zich in bevond en bevindt, kan de ervaring met de abortushulpverlening tegoed doen. Vervolgens kan de kennis omtrent de onderliggende abortusdiscours die online spelen (en onrechtstreeks een afspiegeling vormen van de discours binnen onze maatschappij) helpend werken binnen een pre-‐ abortus counseling sessie. Zo kan de taal die een abortuscliënt hanteert in het spreken over abortus alsook een weerspiegeling zijn van de abortusdiscours die de vrouw zichzelf eigen heeft gemaakt. In het spreken kan door de psychosociale medewerker iets opgevangen worden over de denkwijze omtrent abortus, de wil van de vrouw in kwestie en de moeilijkheden die er spelen (zowel ambivalente gevoelens als voorgaande interacties met significante anderen). Dit kan een opening vormen om bepaalde gedachten en gevoelens bespreekbaar te maken die de vrouw zelf niet zou of durft aanhalen. Het decoderen van aanwezige discours kan op deze manier bijdragen tot een nog positievere ervaring, net omdat het aandacht hebben voor specifieke discours en deze bespreekbaar maken zeer dicht aansluit bij de persoonlijke beleving van de vrouw. Tot slot kunnen invloedrijke informatieve websites omtrent abortus zoals www.abortus.be en www.faranet.be een ‘veilige plek’ bieden om een abortusforum te starten. Op deze neutrale online gebieden kan er eventueel anders gesproken worden omtrent abortus, net omdat de informatie die hierop te vinden is steeds correct is en de vrouw in kwestie wilt helpen in het maken van de potentiële keuze voor abortus. Bovendien kan het mogelijks de drempel om contact op te nemen met een abortuscentrum verlagen.
61
Sterktes en Beperkingen van het Huidig Onderzoek Sterktes van huidig onderzoek. Het online onderzoek dat in deze masterproef werd uitgevoerd is een primeur voor en vormt een toevoeging aan de bestaande abortusliteratuur. Online data is een relatief nieuwe bron voor informatieverwering geworden (Gilgun, 2005). Huidig onderzoek doorbreekt hierdoor de meer traditionele aanpak binnen kwalitatief onderzoek en helpt zo meer inzicht te bieden in bepaalde attitudes, waarden en bezorgdheden van mensen omtrent abortus die relevant zijn voor de gezondheidszorg (Eysenbach & Till, 2001). De huidige studie en hoofdzakelijk de thematische discoursanalyse kan bovendien de basis vormen voor verder onderzoek. De studie bracht als eerste een beschrijving van welke informatie online en meer bepaald op fora terug te vinden is over abortus. Op deze manier dekt de studie alvast een deel van de online verspreide abortusinformatie. Tevens kan het andere onderzoekers aanspreken om alsook hun data online te verzamelen of verder te bouwen op deze studie om zo nog meer begrip of inzicht te verkrijgen in de complexiteit die gepaard gaat met de abortusbeslissing (Coleman et al., 2005). Een volgende sterkte van dit onderzoek is dat alle forumleden vrijuit, ongecensureerd en in alle anonimiteit spreken over abortus. Dit gegeven kan bijgevolg de forumberichten minder sociaal wenselijk maken en kunnen daarenboven minder schaamte of angst voor stigmatisering bevatten. Het analyseren van de forumberichten kan dus meer inzichten bieden over hoe mensen nu echt denken over abortus, maar ook hoe dit zich (on)bewust zal vertalen in de taal die gehanteerd wordt om over het topic te praten. Tot slot dagen forumleden elkaars visies en meningen omtrent abortus uit door met elkaar ongecensureerd in interactie te treden. Op deze manier kan het ook de visies en/of theorieën van onderzoekers over het onderwerp uitdagen, aanvullen of verfijnen. Beperkingen van huidig onderzoek. Naast de sterktes die dit onderzoek heeft, zijn er ook enkele beperkingen. Een eerste beperking is het feit dat de theoretische achtergrond van de onderzoeker nooit volledig los zal staan van het codeerproces (Braun & Clarke, 2006). Het coderen van de forumberichten zal met andere woorden onbewust beïnvloed zijn door de onderzoeker haar theoretische achtergrond en visie omtrent abortus. Bijgevolg speelt de subjectiviteit van de onderzoeker in het coderen tot op een bepaalde hoogte mee. Toch werd met dit aandachtspunt rekening gehouden (zie ook betrouwbaarheid en validiteit).
62
De tweede beperking betreft de dataset die gebruikt werd om de analyses op uit te voeren. Het gaat om de forumberichten van zes Belgische fora. De representativiteit van de berichten geldt bijgevolg niet voor geheel België en niet voor alle Belgische vrouwen die ongepland zwanger zijn en denken aan de optie abortus. De forumberichten representeren een beperkte groep aan forumleden (in dit geval vooral vrouwen) die eveneens toegang hebben tot het internet. Het is derhalve onmogelijk om de totale diversiteit aan forumgebruikers te achterhalen. De geïncludeerde fora hebben bovendien geen directe link met abortus, maar vertonen eerder een indirecte link via zwangerschaps-‐ en gezondheidsgerelateerde websites. De forumberichten zullen bijgevolg gekleurd zijn door het online fora waarop ze te vinden zijn. Verder kunnen de forumberichten ook geen zicht bieden op dé discours die in onze samenleving heersen over abortus, net omdat het gaat om een selecte groep mensen die online actief zijn op de geselecteerde fora. Bovendien had huidig onderzoek als doel om weer te geven met welke discours personen die iets opzoeken over het topic abortus geconfronteerd worden, eerder dan na te gaan welke discours er in de maatschappij heersen. Deze studie op zich is derhalve voornamelijk beschrijvend, eerder dan het verklaren van bepaalde verbanden of effectieve invloeden. Desalniettemin vormt deze studie de basis voor vervolgonderzoek, zoals reeds aangegeven. De anonimiteit van de forumleden vormen ondanks hun sterkte ook een beperking. Zoals eerder vermeld, zijn er binnen forum 1 enkele forumleden zeer actief en achten deze personen het nodig om op openende berichten een soort van ‘anti-‐ abortus pleidooi’ te verkondigen. Zeer actieve forumleden zoals deze kunnen een geheel forumbericht en zelfs forum (bijgevolg ook de analyse) op een negatieve manier vorm en kleur geven. Zo zullen de berichten volgend op zo’n ‘pleidooi’ reacties zijn op dat ‘pleidooi’ en niet op het oorspronkelijk bericht van het forumlid die nood heeft aan raad of advies. Bovendien kan een nieuw forumlid aarzelen om, hierop volgend, een bericht te posten met hun unieke verhaal en dit uit angst voor de veroordeling van anderen. Indien er wel nieuwe berichten volgen, kan dit de ongescensureerdheid van deze berichten teniet doen of negatief beïnvloeden. Tot slot zal de persoon die een bericht schrijft onmiskenbaar een invloed hebben op wat precies wordt geschreven. Wat geschreven wordt zal namelijk beïnvloed zijn door unieke opvattingen geschreven door een unieke persoon in een unieke situatie met een uniek levensverhaal. De unieke situatie zal bovendien niet steeds die van een ongeplande zwangerschap weergeven. Binnen huidig onderzoek kon, vooral omwille van privacyregels en
63
een gebrek aan volledige informatie, met dit gegeven geen rekening gehouden worden. De bevindingen hieromtrent werden eerder vermeld, maar zullen nooit met 100% zekerheid bevestigd kunnen worden. Suggesties voor Verder Onderzoek Volgend op de beperkingen van deze studie kunnen enkele suggesties voor verder (vervolg)onderzoek geformuleerd worden. Een eerste voorstel betreft het onderzoeken van hoeveel vrouwen die een afspraak hebben in een abortuscentrum online fora raadpleegden alvorens ze een eerste gesprek aangaan. Dit kan de representativiteit van de veronderstelling dat voornamelijk vrouwen, die ongepland zwanger zijn, actief zijn op abortusgerelateerde fora verdiepen. Deze navraag kan ook een beeld schetsen van de mogelijke noodzaak die er is aan deze fora en het raadplegen er van. Bovendien kan er in een follow-‐ up studie (zijnde een eerste counseling sessie) navraag gedaan worden naar verschillende zaken. Ten eerste kan gevraagd worden met welk doel (‘waarom?’) men zich online engageerde (bijvoorbeeld voor het zoeken naar steun etc.). Nadien kan er gepolst worden met welke informatie de vrouw in kwestie in aanmerking kwam online. Hierop volgend kan gevraagd worden wat de vrouw van deze informatie heeft onthouden en wat men graag van hetgeen men las wilt meenemen of bespreken binnen de sessie. Tot slot kan er gepeild worden hoe de raadpleging van online informatie of een online fora de potentiële keuze voor abortus al dan niet beïnvloed heeft. Verder kan de invloed (hoe en op welke manier) van de online abortusgerelateerde percepties en dus onderliggende discours op de abortusbeslissing onderzocht worden. In huidige studie gaat het eerder om het weergeven van onderliggende discours, binnen de veronderstelling dat deze een invloed kunnen hebben op de potentiële abortusbeslissing. Vervolgonderzoek zou een antwoord kunnen bieden op deze vermoedelijke relatie. Tot slot kan ook de invloed van de interacties tussen forumleden onderzocht worden met behulp van een discours of conversation analysis. Zo kunnen de interacties die forumleden hebben met elkaar de abortusbeslissing beïnvloeden of de manier waarop men een controversieel onderwerp als abortus benaderd. Een gepaste analyse kan de invloed van deze interacties verder verdiepen.
64
Conclusie Controverse en stigmatisering zijn twee begrippen die hand in hand gaan met een onderwerp zoals abortus. Sociale perspectieven over het onderwerp vinden moeiteloos hun weg naar een vrouw die voor een keuze omtrent abortus staat. Ook online weerspiegelt zich dit. Huidig onderzoek toonde aan dat online abortusgerelateerde fora voornamelijk negatief, afbrekend of afwijzend gekleurd zijn. Deze negativiteit projecteert zich op twee manieren. Ten eerste vertaalt dit zich in het herhaaldelijk benoemen van onderwerpen of thema’s die de algemene moeilijkheid schetst van de situatie waar de vrouw zich in begeeft. Ten tweede reflecteert dit zich in een diversiteit waarover er gepraat wordt over het onderwerp. Deze diversiteit zijnde een breed spectrum aan latente discours die zowel iets zeggen over een ongeplande zwangerschap, ouderschap en abortus. Aan de discours zijn bovendien verschillende dimensies gekoppeld die bepaalde criteria of voorwaarden opleggen of een dwingend karakter van een bepaald discours beschrijven. Ondanks het eerder beschrijvend karakter van huidig onderzoek, kan het zowel voor hulpverleners als onderzoekers een opening vormen om de complexiteit van de persoonlijke abortusbeleving beter te begrijpen, definiëren en/of verdiepen.
65
Referenties Aléx, L., & Hammarström, A. (2004). Women’s experiences in connection with induced
abortion – a feminist perspective. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 18(2), 160-‐
168. doi: 10.1111/j.1471-‐6712.2004.00257.x
Allen, I. (1985). Counselling services for sterilisation, vasectomy and termination of pregnancy
(No. 641). London: Policy Studies Institute. doi: 10068/530362
Armsworth, M. W. (1991). Psychological response to abortion. Journal of Counseling &
Development, 69(4), 377-‐379. doi: 10.1002/j.1556-‐6676.1991.tb01527.x
Ashton, J.R. (1988). Patterns of discussion and decision-‐ making amongst abortion patients.
Journal of Biosocial Science, 12(3), 247-‐260. doi: 10.1017/S0021932000012797
Bankole, A., Singh, S., & Haas, T. (1998). Reasons Why Women Have Induced Abortions:
Evidence from 27 Countries. International Family Planning Perspectives, 24(3), 117-‐
127. doi: 10.2307/3038208
Bennett, L.R. (2001). Single women’s experiences of premarital pregnancy and induced
abortion in Lombok, Eastern Indonesia. Reproductive Health Matters, 9(17), 37-‐43.
doi: 10.1016/S0968-‐8080(01)90006-‐0
Biggs, M.A., Gould, H., & Foster, D.G. (2013). Understanding why women seek abortions in the
US. BMC Women’s Health, 13(29), 1-‐13. doi: 10.1186/1472-‐6874-‐13-‐29
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in
psychology, 3(2), 77-‐101. doi: 10.1191/1478088706qp063oa
Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of the family as a context for human development:
research perspectives. Developmental Psychology, 22 (6), 723-‐742. doi:
10.1136/bmj.317.7171.1496
Bronfenbrenner, U. (1986). The ecology of the family as a context for human development:
66
research perspectives. Developmental Psychology, 22, 723–742. doi: 10.1037/0012-‐
1649.22.6.723
Bronfenbrenner, U. (1989). Ecological systems theory. In: Vasta, R. (Ed.), Annals of Child
Development, Vol. 6 (pp. 187–249). Greenwich CT: JAI Press.
Bronfenbrenner, U. (1993). The ecology of cognitive development: Research models and
fugitive findings. In: Wozniak, R., & Fischer, K. (Eds.), Development in context: Acting
and thinking in specific environments (pp. 3–44). Hillsdale, NJ: Erlbaum. doi: 10.4324/9781315807379
Bronfenbrenner, U. (1994). Ecological models of Human Development. Readings on the
development of children, 1993, 37-‐43.
Brofenbrenner, U. (1998). Growing chaos in the lives of children youth and families: How can
we turn it around? Parenthood in America. Conference Proceedings. University of
Wisconsin-‐Madison General Library System, Madison, WI.
Buhi, E.R., Daley, E.M., Oberne, A., Smith, S.A., Schneider, T., & Fuhrmann, H.J. (2010). Quality
and Accuracy of Sexual Health Information Web Sites Visited by Young People.
Journal of Adolescent health, 47, 206-‐208. doi: 10.1016/j.jadohealth.2010.01.002
Campbell, M.K., Meier, A., Carr, C., Enga, A., James, A.S., & Reedy, J. (2001). Health behavior
changes after colon cancer: a comparison of findings from face-‐to-‐face and online
focus groups. Family Community Health, 24(3), 88-‐103. doi: 10.1097/00003727-‐
200110000-‐00010
Charles, V.E., Polis, C.B., Sridhara, S.K., & Blum, R.W. (2008). Abortion and long-‐term mental
health outcomes: a systematic review of the evidence. Contraception, 78(6), 436-‐450.
doi: 10.1016/j.contraception.1008.07.005
Coleman, P.K., Reardon, D.C., Strahan, T., & Cougle, J.R. (2005). The psychology of abortion: A
review and suggestions for future research. Psychology & Health, 20(2), 237-‐271.
67
doi: 10.1080/0887044042000272921
di Mauro, D., & Joffe, C. (2007). The religious right and the reshaping of sexual policy: an
examination of reproductive rights and sexuality education. Sexuality Research &
Social Policy, 4(1), 67-‐92. doi: 10.1525/srsp.2007.4.1.67
Elchardus, M. e.a. (2000). Verloren Zekerheid. Tielt: Lannoo. Eysenbach, G., & Diepgen, T.L. (1998). Towards quality management of medical information on
the internet: evaluation, labelling, and filtering of information. BMJ, 317(7171), 1496-‐
1500. doi: 10.1136/bmj.317.7171.1496
Eysenbach, G., & Till, J.E. (2001). Ethical issues in qualitative research on internet communities.
British Medical Journal, 323(7321), 1103-‐1105. doi: 10.1136/bmj.323.7321.1103
Fielding, S.L., & Schaff, E.A. (2004). Social Context and the Experience of a Sample of U.S.
Women Taking RU-‐486 (Mifepristone) for Early Abortion. Qualitative Health
Research, 14(5), 612-‐627. doi: 10.1177/1049732304263677
Fielding, S.L., Edmunds, E., & Schaff, E.A. (2002). Having an Abortion Using Mifepristone and
Home Misoprostol: A Qualitative Analysis of Women’s Experiences. Perspectives on
Sexual and Reproductive Health, 34(1), 31-‐40. doi: 10.2307/3030230
Finer, B.L., Frohwirth, L.F., Dauphinee, L.A., Singh, & Moore, A.M. (2005). Reasons U.S. Women
Have Abortions: Quantitative and Qualitative Perspectives. Perspectives on
Sexual
and Reproductive Health, 37(3), 110-‐118. doi: 10.1363/3711005
Finer, L.B., & Henshaw, S.K. (2006). “Disparities in rates of unintended pregnancy in the United
States, 1994 and 2001.” Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 38(2), 90-‐96.
doi: 10.1111/j.1931-‐2393.2006.tb00065.x
Fossey, E., Harvey, C., McDermott, F., & Davidson, L. (2002). Understanding and evaluating
qualitative research*. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 36(6), 717-‐
68
732. doi: 10.1046/j.1440-‐1614.2002.01100.x
Fox, S., & Duggan, M. (2013). Health online 2013. Health Fredriksen, E.H., Moland, K.M., & Sundby, J. (2008). “Listen to your body” A qualitative text
analysis of internet discussions related to pregnancy health and pelvic girdle pain in
pregnancy.
10.1016/j.pec.2008.02.002
Patient
Education
and
Counseling,
73(2),
294-‐299.
doi:
Gilgun, J. F. (2005). Qualitative research and family psychology. Journal of Family Psychology,
19(1), 40. doi: 10.1037/0893-‐3200.19.1.40
Gray, N. J., Klein, J. D., Noyce, P. R., Sesselberg, T. S., & Cantrill, J. A. (2005). Health
information-‐seeking behaviour in adolescence: the place of the internet. Social science
& medicine, 60(7), 1467-‐1478. doi: 10.1016/j.socscimed.2004.08.010
Grossman, D., Holt, K., Pena, M., Lara, D., Veatch, M., Cordova, D., Gold, M., Winikoff B., &
Blanchard, K. (2010). Self-‐ induction of abortion among women in the United States.
Reproductive Health Matters, 18(36), 136-‐146. doi: 10.1016/s0968-‐8080(10)36534-‐7
Harden, A., & Ogden, J. (1999). Young women’s experiences of arranging and having abortions.
Sociology of Health & Illness, 21(4), 426-‐444. doi: 10.1111/1467-‐9566.00165
Holmes, C. (2004). Reconsidering a ‘Woman’s Issue”: Psychotherapy and one man’s
postabortion experiences. American Journal of Psychotherapy, 58(1), 103-‐115.
Husfeldt, C., Hansen, S. K., Lyngberg, A., Nøddebo, M., & Petersson, B. (1995). Ambivalence
among women applying for abortion. Acta obstetricia et gynecologica Scandinavica,
74(10), 813-‐817.
Im, E. O., & Chee, W. (2012). Practical Guidelines for Qualitative Research Using Online
Forums.
Computers,
Informatics,
10.1097/NXN.0b013e318266cade
Nursing,
30(11),
604-‐611.
doi:
69
Im, E.O., & Chee, W. (2006). An Online Forum as a Qualitative Research Method – Practical
Issues. Nursing Research, 55(4), 267-‐273. doi: 10.3109/00016349509021203
Kahlor, L., & Mackert, M. (2009). Perceptions of infertility information and support sources
among female patients who access the Internet. Fertility and Sterility, 91(1), 83-‐90.
doi: 10.1016/j.fertnstert.2007.11.005
Kero, A., Högberg, U., & Lalos, A. (2004). Wellbeing and mental growth-‐ long-‐term effects of
legal
abortion.
Social
Science
10.1016/j.socscimed.2003.09.004
&
Medicine,
58(12),
2559-‐2569.
doi:
Kirkman, M., Rosenthal, D., Mallett, S., Rowe, H., & Hardiman, A. (2010). Reasons women give
for contemplating or undergoing abortion: A qualitative investigation in Victoria,
Australia.
10.1016/j.srhc.2010.08.001
Sexual
&
Reproductive
Healthcare,
1(4),
149-‐155.
doi:
Kirkman, M., Rowe, H., Hardiman, A., & Rosenthal, D. (2011). Abortion is a difficult solution to
a problem: A discursive analysis of interviews with women considering or undergoing
abortion in Australia. Women’s Studies international Forum, 34(2), 121-‐
10.1016/j.wsif.2010.11.002
129.
doi:
Kjelsvik, M., & Gjengedal, E. (2011). First-‐ time pregnant women’s experience of decision-‐
making process related to completing or terminating pregnancy – a phenomenological
study.
10.1111/j.14716712.2010.00807.x
Scandinavian
Journal
of
Caring
Sciences,
25(1),
169-‐175.
doi:
Kulczycki, A. (2007). Ethics, ideology, and reproductive health policy in the United States.
Studies in Family Planning, 38(4), 333-‐351. doi: 10.1111/j.1728-‐4465.2007.00145.x
Kumar, U., Baraitser, P., Morton, S., & Massil, H. (2004). Decision making and referral prior to
abortion: a qualitative study of women’s experiences. Journal of Family Planning
and Reproductive Health Care, 30(1), 51-‐54. doi: 10.1783/147118904322702009
70
Landy, U. (1986). Abortion counselling: A new component of medical care. Clinics in Obstetrics
and Gynecology, 13, 33-‐41.
Lie, M.L., Robson, S.C., & May, C.R. (2008). Experiences of abortion: A narrative review of
qualitative studies. BMC Health Services Research, 8(1),150. doi: 10.1186/1472-‐6963-‐
8-‐150
Littman, L.L., Zarcadoolas, C., & Jacobs, A.R. (2009). Introducing abortion patients to a culture
of support: a pilot study. Archives of Women’s Mental Health, 12(6), 419-‐431. doi:
10.1007/S00737-‐009-‐0095-‐0
Mashiach, R., Seidman, G.I., & Seidman, D.S. (2002). Use of mifepristone as an example of
conflicting and misleading medical information on the internet. BJOG: an
International Journal of Obstetrics and Gynaecology, 109(4), 437-‐442. doi:
10.1016/s1470-‐0328(02)01124-‐2
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco Patton, M. Q. (1990). Qualitative evaluation and research methods. SAGE Publications, inc. Rowlands, S. (2008). The decision to opt for adoption. Journal of Family Planning and
Reproductive Health Care, 34(3), 175-‐180. doi: 10.1783/147118908784734765
Russo, N. F., & Denious, J. E. (2005). Controlling birth: Science, politics, and public policy.
Journal of social issues, 61(1), 181-‐191. doi: 10.1111/j.0022-‐4537.2005.00400.x
Sensoa. Feiten & cijfers: Abortus in België 2011. Geraadpleegd op 24 April 2013 van:
http://sensoa.be/sites/default/fi les/feitenencijfersabortus2011_0.pdf
Sexpert. Seksuele gezondheid in kaart: ongeplande/ ongewenste zwangerschap (2013).
Geraadpleegd op 9 Mei 2014 van: http://www.sexpert-‐vlaanderen.ugent.be
Simonds, W., Ellerston, C., Springer, K., & Winikoff, B. (1998). Abortion, revised: participants in
71
the U.S. clinical trials evaluate mifepristone. Social Science and Medicine, 46(10),
1313-‐1323. doi: 10.1016/S0277-‐9536(97)10063-‐6
Singer, D., & Hunter, M. (1999). The experience of premature menopause: a thematic
discourse analysis. Journal of Reproductive and Infant Psychology, 17(1), 63-‐81. doi:
10.1080/02646839908404585
Stiles, W. B. (1993). Quality control in qualitative research. Clinical psychology review, 13(6),
593-‐618. doi: 10.1016/0272-‐7358(93)90048-‐q
Stotland, N. (1991). Psychiatric issues in abortion, and the implications of recent legal changes
for psychiatric practice. Psychiatric aspects of abortion, 1-‐16.
Taylor, G. W., & Ussher, J. M. (2001). Making sense of S&M: A discourse analytic account.
Sexualities, 4(3), 293-‐314. doi: 10.1177/136346001004003002
Taylor, P. (2012). The Long-‐term Psycho-‐Social Effects of Abortion on Women. The New
Bioethics: A Multidisciplinary Journal of Biotechnology and the Body, 18(2), 89-‐100.
doi: 10.1179/2050287713Z.00000000012
Törnbom, M., Ingelhammar, E., Lilja, H., Svanberg, B., & Möller, A. (1999). Decision-‐making
about unwanted pregnancy. Acta obstetricia et gynecologica Scandinavica, 78(7), 636-‐
641. doi: 10.1034/j.1600-‐0412.1999.780713.x
Torres, A., & Forrest, J.D. (1988). Why Do Women Have Abortions? Family Planning
Perspectives, 20(4), 169-‐176. doi: 10.2307/2135792
Toscano, S. E., & Montgomery, R. M. (2009). The lived experience of women pregnant
(including preconception) post in vitro fertilization through the lens of virtual
communities. Health care for women international, 30(11), 1014-‐1036. doi:
10.1080/07399330903159700
Van Crombrugge, L. (2003). Abortus: erkenning van de kwaliteit. In: Frans E. e.a. (red.),
72
Jaarboek Seksualiteit Relaties Geboorteregeling 2003. Gent: CGSO Trefpunt.
Van Hoof, W., Provoost, V., & Pennings, G. (2013). Reflections of Dutch patients on IVF
treatment in Belgium: a qualitative analysis of internet forums. Human Reproduction,
0(0), 1-‐10. doi: 10.1093/humrep/des461
Vandamme, J., Wyverkens, E., Buysse, A., Vrancken, C., & Brondeel, R. (2013). Pre-‐abortion
counselling from women’s point of view. The European Journal of Contraception and
Reproductive Health Care, 18, 309-‐318. doi: 10.3109/13625187.2013.796586
Wathen, C.N., & Burkell, J. (2002). Believe It or Not: Factors Influencing Credibility on the Web.
Journal of the American Society for Information Science and Technology, 53(2), 134-‐
144. doi: 10.1002/asi.10016
73
Addendum 1 Aantal threads en forumberichten per forum Forum
Threads
Forumberichten
www.jongereninfolife.be
13
51
http://forum.libelle.be
1
78
www.gezondheid.be
2
4
http://9maand.be
16
233
http://forum.zappybaby.be
10
148
www.baby.be
31
611
74
