01
datum 15 april 2009
Eindelijk greep op groepsrisico
De Mal Groepsrisico is een nieuw instrument dat het groepsrisico inzichtelijk maakt en overheidsbestuurders ondersteunt om het te verantwoorden Hoe groot is de kans op ongelukken met gevaarlijke stoffen voor de (bebouwde) omgeving? Lees meer »
PAG 02
Van techniek naar bestuur
Risico’s zijn steeds beter te berekenen. Maar daarmee zijn we er niet. Op het kruispunt van techniek en bestuur bewijst de Mal Groepsrisico haar nut. Lees meer »
Kosten en baten rationeel afwegen Een onderdeel van de Mal Groepsrisico is een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA). Lees meer » Veiligheid ontstaat alleen door overleg
PAG 03 PAG 04
De Mal Groepsrisico is een handig instrument. Toch is en blijft overleg tussen verschillende disciplines de basis van een gezond extern veiligheidsbeleid. Lees meer »
PAG 05
Gemeente- en provinciebestuurders worstelen regelmatig met het groepsrisico. Zij zijn blij met de Mal Groepsrisico die de besluitvorming eenvoudiger maakt. Lees meer »
PAG 06
Het ministerie van VROM juicht de Mal Groepsrisico toe. Functionarissen en politici krijgen beter grip op groepsrisico. Dat komt de veiligheid ten goede. Lees meer »
PAG 07
Bij de ontwikkeling van de Mal Groepsrisico zijn 19 verschillende organisaties betrokken. Een projectgroep maakt de Mal in drie fasen. Lees meer »
PAG 08
Bestuurders aan het woord
Mal Groepsrisico kan belangrijk instrument worden Makers van Mal
02 05
07 08 01
terug naar inhoudsopgave
Eindelijk greep op groepsrisico Hoe groot is de kans op ongelukken met gevaar-
paalde situatie sprake is van risico’s die om actie vragen.
lijke stoffen voor de (bebouwde) omgeving? Met
Het instrument laat zien welke maatregelen mogelijk zijn om
welke maatregelen kan een eventueel risico
het risico aan de bron te verkleinen, de kans op een incident
worden verminderd? Wegen de kosten daarvan
te verminderen of de effecten bij een eventueel ongeluk af
op tegen de baten? Wanneer vinden we het risico
te schermen. Het bevat ook een systematiek om de maat-
uiteindelijk acceptabel? Allemaal lastige vra-
schappelijke kosten en baten te bepalen. Dankzij de Mal zal
gen. Maar wel degelijk te beantwoorden.
de groei van risicovolle bedrijven, de ruimtelijke ontwikkeling van gemeenten en van het vervoer van gevaarlijke stoffen
Op dit moment wordt er hard gewerkt aan de Mal Groepsri-
op een verantwoorde manier mogelijk blijven. De Mal ver-
sico, een nieuw instrument dat het groepsrisico inzichtelijk
vangt echter niet de plicht die bestuurders hebben om het
maakt en overheidsbestuurders ondersteunt om dat risico te
groepsrisico te verantwoorden. Bestuurders zullen ook in de
verantwoorden.
toekomst moeten aangeven welke risico’s zij aanvaardbaar achten.
Verantwoording Het gaat hier om het zogenaamde ‘groepsrisico’, een maat
Gratis
voor de kans dat door een ramp met gevaarlijke stoffen een
De Mal Groepsrisico is een initiatief van de provincie
groep mensen omkomt, die niet rechtstreeks bij de activiteit
Noord-Brabant en wordt ontwikkeld in samenwerking met
betrokken is. Het groepsrisico kan toenemen door uitbreiding
het ministerie VROM, Rijksinstituut voor Volksgezondheid
van risicovolle activiteiten of door een toename van het aantal
en Milieu (RIVM), Vlaamse Overheid, DCMR Milieudienst
personen, bijvoorbeeld door woningbouw. Volgens het Be-
Rijnmond, provincie Zeeland, Veiligheidsregio Midden- en
sluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi, 2004) moeten over-
West-Brabant, Veiligheidsregio Zuid-Oost Brabant, Veilig-
heden bij een toename van het groepsrisico verantwoording
heidsregio Brabant Noord, Veiligheidsregio Zeeland en het
afleggen over het besluit dat daaraan ten grondslag ligt.
landelijke netwerk pro-actie van de Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR). In een
Eén oogopslag
klankbordgroep zijn diverse gemeenten, milieudiensten en
De Mal Groepsrisico verschijnt in de vorm van een digitaal
andere overheidsinstellingen vertegenwoordigd. Het instru-
instrument dat in één oogopslag laat zien of er in een be-
ment is na afronding van het project gratis beschikbaar.
Nieuwbouw in de gemeente Rozenburg met uitzicht op de Botlek
02
terug naar inhoudsopgave
Van techniek naar bestuur Recente regelgeving zorgt ervoor dat de risico’s
‘Externe veiligheid is complexe materie, het groepsrisico
voor onze omgeving steeds beter in beeld zijn.
is nog veel ingewikkelder. Toch is het van groot belang
Maar met alleen het berekenen van risico’s zijn
dat iedereen begrijpt waar het om gaat,’ zegt Wim Brinker,
we er niet. Het is aan overheidsbestuurders om op
projectleider bij de ontwikkeling van de Mal Groepsrisico.
basis van berekeningen de juiste beslissingen te nemen. Op het kruispunt van techniek en bestuur
Inzichtelijk
bewijst de Mal Groepsrisico haar nut.
‘De Mal groepsrisico maakt risico’s niet alleen inzichtelijk, maar laat ook zien welke maatregelen eventueel kunnen worden getroffen om risico’s te reduceren én wat de kosten en baten van die maatregelen zijn. Bovendien geeft de Mal aan of in een risicovolle situatie het aanbod van hulpverleningsdiensten in de juiste verhouding staat tot de vraag naar hulp in geval van een calamiteit.’ Discussie
Ziekenhuis
‘Voor bestuurders is dit zeer belangrijke informatie. Zij kunnen nu voor hun rekening nemen dat zij een risicovolle situatie verantwoord achten en onder welke condities. Daarmee bevordert de Mal Groepsrisico een gezonde discussie tussen bestuurders en veiligheidsfunctionarissen. Want terwijl bestuurders vooral zoeken naar groei en ontwikkeling, kijkt bijvoorbeeld de brandweer naar mogelijkheden om risico’s in te dammen. De Mal verbindt beide invalshoeken.’
School
Vertaalslag Ook Leo Noordam is blij met de Mal. Hij werkt als beleidsmedewerker externe veiligheid bij DCMR Milieudienst Rijnmond en is lid van de projectgroep Mal Groepsrisico. ‘Mijn taak is om de techniek rond externe veiligheid te vertalen naar de bestuurstafel. De afgelopen jaren heeft die vertaalslag te weinig aandacht gekregen. Met de Mal Groepsrisico halen we die achterstand in.’
School en wat verder weg woningen
Een ziekenhuis, een school en woningen langs een spoorlijn die wordt gebruikt voor het vervoer van gevaarlijke stoffen. Drie situaties in Rotterdam-Zuid, waar verantwoording van het groepsrisico aan de orde is.
Verantwoordelijkheid ‘Dankzij de Mal kunnen bestuurders echt begrijpen wat groepsrisico betekent. Doordat de Mal risico’s inzichtelijk maakt en laat zien wat je kunt doen om die te verkleinen, kunnen bestuurders na afweging met recht zeggen: ‘Hier durf ik verantwoordelijkheid voor te dragen.’
03
terug naar inhoudsopgave
KOsten en baten rationeel afwegen
Schapenwei naast industrie
Wie risico’s wil verantwoorden, moet afwegingen maken. Hoe groot is de kans op een ongeluk, hoe duur zijn maatregelen om het risico te verminderen en wat zijn de feitelijke effecten daarvan? Een van de onderdelen van de Mal Groepsrisico is dan ook de maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA).
Advies- en ingenieursbureau DHV maakt wel vaker MKBA’s,
uitgevoerd; 3 en meer: het plan wordt uitgevoerd voorzien
zoals voor projecten op het terrein van infrastructuur, water en
van aanpassingen en maatregelen. Het gaat dan om maat-
natuurontwikkeling. Alexander Crena de Iongh ontwikkelde er
regelen die het risico aan de bron verkleinen of die de kans
een voor de verantwoording van het groepsrisico.
op een incident verlagen. Maar ook om inherente veiligheidsmaatregelen of bouwkundige aanpassingen die de effecten
Helder en objectief
van een ongeval afschermen. Voor elke variant worden de
‘Ook aan risicovolle projecten zitten doorgaans meerdere kan-
effecten weergegeven in termen van kosten van de maatre-
ten. Een fabriek die werkt met chemische stoffen, vormt een
gelen, kosten van de rampenbestrijding, toe- of afname van
risico voor de externe veiligheid maar levert ook werkgele-
slachtoffers, toe- of afname van schade, economische voor-
genheid op. Met de MKBA breng je de verschillende effecten
of nadelen en effecten op de ruimtelijke ontwikkeling en leef-
van een risicobron helder en objectief in beeld. Vervolgens
baarheid.
kun je de verschillende effecten met elkaar vergelijken en beslissen welke maatregelen je wenst te treffen om de gewenste
Monetariseren
effecten te realiseren.’
Luc Vijgen: ‘Om exact de beste oplossing te kunnen kiezen, zouden we nog verder moeten gaan. Dan zouden we van een
Transparant
bepaalde risicovolle situatie alle mogelijke scenario’s in beeld
‘Eigenlijk maken ambtenaren en bestuurders altijd deze afwe-
moeten brengen. En we zouden eigenlijk alle genoemde fac-
ging,’ zegt Luc Vijgen, senior beleidsmedewerker bij DCMR
toren moeten ‘monetariseren’, uitdrukken in geld. Pas dan
Milieudienst Rijnmond. ‘Dat gebeurt bij elk besluit dat iemand
kun je echte vergelijkingen maken. Aan de andere kant: het
neemt. Het grote verschil met de praktijk toe nu toe is dat de
uittekenen van alle mogelijk scenario’s is een complexe acti-
Mal Groepsrisico deze kosten-batenanalyse expliciet maakt
viteit. En welk prijskaartje hang je aan een mensenleven? En
en standaard uitsplitst naar verschillende categorieën. Het
aan honderd?’
proces van het verantwoorden van het groepsrisico wordt daardoor veel begrijpelijker en transparanter.’
Mensenwerk ‘Wat mij betreft kunnen we uit de voeten met de MKBA waar
Varianten
we nu over beschikken. De komende jaren kunnen we de wer-
Met het oog op het verlenen van milieuvergunningen, ruim-
king ervan testen in de praktijk. De resultaten gebruiken we om
telijke ontwikkelingen of het vervoer van gevaarlijke stoffen
de Mal verder te verfijnen. Alles monetariseren lijkt mij geen
brengt de MKBA een aantal beslissingsvarianten in beeld: 1.
realistische doelstelling. Uiteindelijk is het nemen van beslis-
het plan wordt niet uitgevoerd; 2. het plan wordt ongewijzigd
singen mensenwerk. En dat mag het wat mij betreft blijven.’
04
terug naar inhoudsopgave
Veiligheid ontstaat alleen door overleg LPG-tankstation naast flatgebouw
De Mal Groepsrisico zal de besluitvorming over veiligheidsrisico’s
aanzienlijk
gemakkelijker
maken. Dat is pure winst ten opzichte van de huidige praktijk. Toch is en blijft overleg tussen verschillende disciplines de basis van een gezond extern veiligheidsbeleid.
Harry Killaars is consultant openbare veiligheid bij de regio-
beslissingen moeten nemen, moeten dat gewoon blijven
nale brandweer Midden- en West-Brabant. Dorina Willemse
doen. Met hun hoofd en met hun hart. Veiligheid kan niet
is specialist externe veiligheid in de Veiligheidsregio Zeeland.
het resultaat zijn van een instrument als de Mal. Het moet
Allebei zijn ze lid van de projectgroep die de Mal Groepsrisico
juist omgekeerd gaan. De resultaten van de Mal Groepsrisico
voorbereidt.
moeten de start zijn van een discussie tussen alle betrokkenen, van verschillende disciplines. Met als doel om samen in
Pure winst
elke risicovolle situatie optimale veiligheid te realiseren.’
Harry Killaars ziet veel voordelen aan de Mal Groepsrisico. ‘Veiligheidsrisico’s worden beter zichtbaar, ambtenaren en
Geen wondermiddel
bestuurders krijgen een beeld van de maatregelen die ge-
Dorina Willemse onderstreept die opvatting. ‘De Mal is en blijft
troffen zouden kunnen worden om risico’s te verkleinen of de
een instrument. We zullen als projectgroep goed moeten com-
gevolgen van een ongeval te beperken. En ze zien ook nog
municeren wat de Mal aan voordelen biedt, maar ook dat het
eens wat die maatregelen kosten in relatie tot het effect dat
geen wondermiddel is. En zeker dat het instrument niemand
ze opleveren. Dat is allemaal pure winst.’
ontslaat van de verantwoordelijkheid die hij of zij nu al heeft voor de veiligheid van de omgeving. Als brandweermensen
Met hoofd en hart
zullen we erop blijven hameren dat onveilige situaties vragen
De brandweerspecialist waarschuwt echter dat de Mal nooit
om maatregelen. Het is aan bestuurders om zich vervolgens
de politieke besluitvorming mag vervangen. ‘Degenen die
hardop af te vragen in hoeverre ze die ook willen treffen.’
05
terug naar inhoudsopgave
Bestuurders aan HET woord
Onno Hoes, gedeputeerde voor
Mark Harbers, wethouder economie,
Ecologie, provincie Noord-Brabant:
haven en milieu, Rotterdam:
‘Het is en blijft een menselijke afweging’
‘Het gaat steeds om het afwegen van belangen’
‘Bij het nemen van beslissingen over risicovolle situa-
‘In Rotterdam is externe veiligheid vanzelfsprekend een be-
ties, spelen veel factoren een rol. Zoveel, dat bestuurders
langrijk thema. We hebben een grote haven, allerlei goederen-
nauwelijks meer in staat zijn om door de bomen het bos te
stromen komen hier bij elkaar, dwars door de stad loopt een
zien. Daarom is het geweldig dat er nu een digitaal instru-
spoorlijn. Er is niet veel voorstellingsvermogen nodig om te be-
ment beschikbaar komt, dat overzicht schept en ons helpt
denken wat dat allemaal betekent voor de externe veiligheid.
de juiste beslissingen te nemen. In Nederland bestaat er om die reden allerlei beperkende reWe moeten wel goed in de gaten houden dat de Mal Groeps-
gelgeving. Het mooie van de Mal Groepsrisico vind ik nu dat
risico een instrumenteel middel is. Niet meer en niet minder.
dit instrument ons helpt om ontwikkelingen juist mogelijk te
Ik bedoel daarmee te zeggen dat de Mal bestuurders niet
maken. Om precies te zijn: gecontroleerd mogelijk te maken.
ontslaat van de plicht om besluiten te nemen en daarvoor ook verantwoordelijkheid te dragen.
Door zijn structuur verenigt de Mal de discussie tussen ‘groei’ en ‘beperking’. Dat is precies de discussie die ik uit
Ervan uitgaande dat we risico’s nooit helemaal kunnen
hoofde van mijn portefeuille dagelijks voer. Ik ben genood-
uitbannen, moeten we ons steeds afvragen welk risico we
zaakt integraal te denken en voordurend belangen af te we-
naar eer en geweten zullen accepteren. Wat dat betreft is en
gen, waarbij het enerzijds gaat om de (economische) groei
blijft de verantwoording van het groepsrisico een menselijke
van de stad en anderzijds de veiligheid van haar inwoners.
afweging.’ We moeten ons realiseren dat we in dit dichtbevolkte land risico’s niet kunnen uitbannen. Maar we kunnen er wel prudent mee omgaan door zorgvuldig afwegingen te maken. Met de Mal Groepsrisico zijn we weer een stukje verder op de goede weg.’
06
terug naar inhoudsopgave
Het ‘groepsrisico’ is een lastig begrip. Ambtenaren en bestuurders breken er nog immer hun nek over. De Mal Groepsrisico gaat er echter voor zorgen dat steeds meer functionarissen en politici er grip op krijgen. Dat komt de veiligheid in ons land ten goede.
Mal Groepsrisico kan belangrijk instrument worden ning en bestuurders blijft het vaak lastige materie waar men maar moeilijk greep op krijgt. Op dit moment evalueren we de verantwoordingsplicht groepsrisico. We weten nu al dat in de praktijk besluiten over risicovolle situaties lang niet altijd tot stand komen zoals de wetgever heeft bedoeld.’ Puzzel ‘Ik denk dat de Mal Groepsrisico ons allemaal helpt op een goede manier om te gaan met risico’s in de omgeving. Zo zorgt de Mal ervoor dat de verschillende disciplines (milieu, RO, brandweer) met elkaar in overleg gaan, omdat ze ieder een stukje van de puzzel in handen hebben. Dankzij de maatregelencatalogus en de maatschappelijke kostenbatenanalyse wordt duidelijk welke opties er zijn om veiligheidsrisico’s te verminderen. Dat alles leidt er uiteindelijk toe dat bestuurders veel beter weten waar zij ‘ja’ of ‘nee’ Voetbalveld naast industrie
tegen zeggen.’ Keurmerk
Dennis Holtrop is beleidsmedewerker bij de directie Risico-
De komende maanden wordt de Mal Groepsrisico verder
beleid van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke
ontwikkeld en getest op betrouwbaarheid. Dat laatste is
Ordening en Milieu (VROM). Sinds 2004, toen de verant-
vooral de taak van het RIVM. Margreet Spoelstra is er ad-
woording groepsrisico verplicht werd, ziet hij ambtenaren
viseur bij het Centrum Externe Veiligheid. ‘Wij gaan de Mal
en bestuurders worstelen met het groepsrisico.
valideren door de gegevens en parameters te controleren, maar ook de bronnen waar die gegevens vandaan komen
Van ver
en de weg die ze afleggen voordat ze worden ingevoerd.
‘Het zijn vooral de milieuambtenaren en brandweerfunctio-
Als wij uiteindelijk ons ‘keurmerk’ aan de Mal verlenen, is
narissen die van meet af aan enig gevoel bij dit thema had-
dat voor gebruikers een teken dat het instrument in orde is.
den. Maar voor bijvoorbeeld ambtenaren ruimtelijke orde-
Daardoor zal het gebruik ervan zeker toenemen.’
07
terug naar inhoudsopgave
De Mal Groepsrisico wordt ontwikkeld door een groot aantal partijen. Het gaat immers om een complex instrument dat een rol gaat spelen in het landelijke beleid op het terrein van externe veiligheid. De ontwikkeling van de Mal wordt nauwgezet gevolgd door een klankbordgroep
De makers van de
waarin momenteel 19 verschillende organisaties zijn vertegenwoordigd. Het feitelijke werk wordt gedaan door een projectgroep. Het project doorloopt drie fasen.
De ontwikkeling van de Mal bevindt zich nu in de ontwerp-
• fase 3 (begin 2010): landelijke opschaling en complete
fase. Klankbordgroep en projectteam bestaan dan ook vooral
kosten-batencatalogus, REVI-inrichtingen, buisleidingen,
uit deskundigen die de rol van ontwerper kunnen vervullen. In
weg- en watervervoer en valideren van het instrument.
een volgende fase komen de gebruikers in beeld en zullen met name gemeenten bij de klankbordgroep worden betrokken.
Pilot Het project bevindt zich nu in fase 2. Deze fase is in
Fasering
wezen een omvangrijke pilot. Aan het slot daarvan levert
De volledige planning om te komen tot de Mal Groepsrisico,
de klankbordgroep kritische feedback en geeft aan wat er
ziet er als volgt uit:
anders kan en moet ten aanzien van het ontwerp en de
• fase 0 (2005): brainstorm en voorstel voorstudie.
toepassing van de Mal. Met deze feedback wordt de mal
• fase 1 (2006): kennis halen in Brussel, voorstudie positief af-
in de volgende fase bijgesteld, gecompleteerd en gereed
gerond.
gemaakt voor gebruik. Naar verwachting wordt fase 2 net
• fase 2 (2008/2009): ontwerpen systematiek, bouwen in-
voor de zomervakantie 2009 afgerond. Na de zomervakan-
strument, opzet maatschappelijke kosten-batenanalyse en
tie start fase 3, ervan uitgaande dat dan ook het vereiste
software voor QRA-plichtige inrichtingen en spoorzones.
budget rond is.
Projectteam De Mal Groepsrisico wordt ontwikkeld door een projectteam dat momenteel bestaat uit de volgende leden:
Van links naar rechts op de foto: • Leo Noordam DCMR Milieudienst Rijnmond • Karen van Tol DHV • Alexander Crena de Iongh DHV • Jose Hobert DHV • Cindy Vermeulen Gemeente Helmond • Luc Vijgen DCMR Milieudienst Rijnmond • Wim Derksen Provincie Noord-Brabant • Wim Jansen Stagiaire DHV • Harry Killaars Veiligheidsregio Midden- & West-Brabant • Beau Bottelberghs DHV • Dennis Holtrop Ministerie van VROM • Dorina Willemse Veiligheidsregio Zeeland • Pieter van de Vleuten Veiligheidsregio ZuidoostBrabant • Wim Brinker (projectleider) Provincie Noord-Brabant • Michael de Gunst Veiligheidsregio Brabant Noord Niet op de foto: • Marc Bogaert Vlaamse Overheid • Margreet Spoelstra RIVM • André Lindenbergh Provincie Zeeland • Ton Wouterse GHOR
08
