alziend oog nr 4 thema
altijd actueel: idfa.nl/dagkrant & de idfa app
MET PROGRAMMA VAN
WO 27 & D O 28 NOV
1
10330_IDFA Print Ad_20131113_PRINT.pdf
1
2013-11-13
10:16 AM
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
Cultuur verbindt. Al voor E 4 sluit u zich aan. Het Prins Bernhard Cultuurfonds steunt IDFA 2013. eur t a n o d ! d Worjuist nu Beeldende kunst, geschiedenis & letteren, monumentenzorg, muziek & theater en natuurbehoud. Het Prins Bernhard Cultuurfonds zet zich in voor cultuur die u raakt. Al vanaf e 4 per maand sluit u zich aan. Ga naar www.cultuurfonds.nl.
Access over 3.5 million of the world’s best eBooks, magazines, comics, and kids’ titles.
K
“The Kobo Aura is the best flagship eReader on the market.” —
Sept 5, 2013 © AOL Inc.
kobo.com
NTR op IDFA Foto-Eddy negatieven van een vader Moving Stills – Kadir van Lohuizen fotograaf kantelt het beeld Levende klederdracht ode aan de laatste draagsters Cutie and the Boxer kunst en liefde op leeftijd Richard Pryor – Omit the Logic comedian blijft een raadsel ntr.nl/hetuurvandewolf
alziend oog Als Frits van Egter aan het einde van De Avonden mompelt: ‘Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven’, bedoelt hij dat existentieel, religieus, troostend. Wat hij niet bedoelde was dat al zijn slentergangen door Amsterdam waren vastgelegd door camera’s. Nu publiceerde Gerard Reve De Avonden in 1947, toen beveiligingscamera’s nog geen gemeengoed waren en bovendien de schrik voor een totalitaire, iedereen bespiedende dictatuur er nog goed in zat. Maar terwijl die vrees om in de gaten gehouden te worden bijna is verdwenen, houden steeds meer mensen uit vrees anderen in de gaten. Voor het kleine cameraatje in onze laptop hebben we zelf weinig schaamte. Zoals we heel veel gegevens met graagte aanbieden aan het Internationaal Privacy-Verwerkend Complex – Haanstra’s Alleman heeft in de 21ste eeuw een hashtag gekregen. Deze ontwikkelingen zijn versneld, doordat camera’s betaalbaar en handzaam zijn geworden. Datzelfde feit helpt ook de fi lmmaker. Zo kun je zonder veel problemen tweeëndertig met opnameapparatuur gewapende collega’s de straat op sturen. Maar moet je alles willen fi lmen? Waar ligt de grens? Bij de dood? Bij de desintegratie van de menselijke waardigheid? Bij de Holocaust? Dat laatste onderwerp is nooit beter behandeld dan in Shoah, waarin regisseur Claude Lanzmann (van wie IDFA het verwante The Last of the Unjust vertoont) juist geen historisch archiefmateriaal gebruikte, niet probeerde zijn camera te richten op de gebeurtenis zelf, maar alleen ooggetuigen sprak en ‘schuldige plekken’ bezocht. Het is een les voor elke documentairemaker: dankzij zijn op het oog terughoudende methode kwam Lanzmann dichterbij begrip voor het onbegrijpelijke dan wie ook.
15
16
12
6
11
9
15
Inhoudsopgave 6/7
13
Sommige fi lmmakers en hun hoofdpersonen lijken geen moeite te hebben met het schenden van privacy – ze gaan letterlijk tot het uiterste: de dood. Henry Corra (Farewell to Hollywood) en Jaap van Hoewijk (Killing Time) vertellen waarom je als fi lmmaker soms oneerbiedig maar nooit oneerlijk mag zijn.
9 Victor Kossakovsky toont de demonstratie
in Barcelona vorig jaar maart in een nieuw perspectief: gefi lmd door 32 studenten en gemonteerd met muziek van de opera I. ‘Als je nieuw geluid onder een situatie stopt, krijg je een andere situatie, een andere beweging.’
Privacy bestaat niet meer. Overal worden we ongevraagd gefi lmd of zetten we onze gegevens online. Op IDFA onderzoeken fi lmmakers en kunstenaars hoe gehecht we zijn aan een privéleven. Want wie denken we wel dat we zijn?
15
6/7
9
16/17 Roeland van Doorn maakte
11
Met een beetje pech was Riaan Hendricks een van de criminelen geworden die hij in The Devil’s Lair fi lmde. Ook hij groeide op in hun verarmde buitenwijk van Kaapstad. ‘Ik dacht regelmatig dat mijn laatste uur geslagen had!’
Hoe documentair is non-fictieliteratuur? Sommige auteurs doen beide: een boek en een fi lm maken over hetzelfde onderwerp. Wat werkt beter? Zie het woord, lees het beeld, oordeel zelf.
11
12/13
Nothing is Going to Happen, een intrigerende verzameling bewakingscamerabeelden uit Nederlandse huiskamers, stoepen en tuinen, die hij eenvoudig opving. Op verzoek van de Dagkrant maakte de kunstenaar met zijn apparatuur een rondje langs IDFA-locaties – wat is daar te zien?
Op de cover De Altura Pro ATX4-drone, met dank aan Aerialtronics.
IDFA Daily Online
Met behulp van een Layar-app kan op deze pagina extra online inhoud worden ontsloten.
15
16/17
Naast de papieren bewaarexemplaren over specifieke thema’s, die tijdens het festival extra dik en om de dag verschijnen, is de Dagkrant elke dag online te vinden, via idfa.nl/dagkrant en de speciale IDFA-app.
3
De Wereld Draait Door? Ga terug naar de kern.
korte film transmedia dramaseries games jeugddocumentaire
Morgen draait in Pathé de Munt 13 om 20.00 uur onze documentaire Happiness.
dansfilm
jeugdseries
Meer, sneller, beter voeren de boventoon op radio en televisie. Dat is prima, zolang er ook ruimte is voor programma’s waarin het gaat om geduld, vrijgevigheid en stilte. Wij maken dergelijke programma’s. Om dit in de toekomst te kunnen doen, hebben wij jouw steun nodig. Dus verrijk je Karma en wordt vrienden met de Boeddhistische Omroep.
videoclips
documentaire audiodrama
animatie Joris Postema
www.mediafonds.nl
FC Rwanda
love noodles love wagamama wagamama amsterdam amstelstraat 8 | rembrandtplein max euweplein 10 | leidse plein zuidplein 12 | wtc | station zuid openingstijden: 12.00 - 22.00
wagamama.nl
Verrijk je Karma, steun de BOS. www.verrijkjekarma.nl
Boeddhistische Omroep
Het komt! De genomineerden worden woensdag avond bekendgemaakt en iedereen kan daar getuige van zijn, tijdens de gratis Talkshow in caférestaurant De Kroon. Om 22 uur, gratis entree.
Landjepik Isolde Hallesleben spreekt vandaag met de regisseur van No Land No Food No Life, de Canadese Amy Miller. In de film laat ze zien hoe in drie landbouwdorpjes in Mali, Uganda en Cambodja het leven ernstig is ontwricht doordat internationale corporaties boeren van hun land hebben verdreven. Wo 27 19:30 Tuschinski
Belofte maakt schuld Migratie heeft de samenleving ingrijpend veranderd. Land of Promise van René Roelofs en Paul Scheffer laat zien hoe dat de afgelopen zestig jaar is geweest voor de Europese samenleving. Presentator Twan Huys praat na afloop van de vertoning met de regisseurs over hun film. Wo 27 13:15 Tuschinski 2
Kan dat wel? Regisseur Kevin Macdonald bracht een bliksembezoek aan IDFA – in het programma Based on the Same Story heeft hij twee films draaien. Een als documentairemaker (One Day in September) en een als speelfilmregisseur (The Last King of Scotland). Macdonald praatte in EYE na afloop van General Idi Amin, de documentaire tegenhanger van zijn The Last King of Scotland, onder andere over hoe hij zijn onderwerpen benadert, afhankelijk van welke pet hij op heeft. foto: Felix Kalkman
1ste IDFA Gay Night
Informele winnaar
Sleutelwoorden
Geweld tegen homo’s is helaas weer actueel. Daarom organiseert IDFA dit jaar voor het eerst de IDFA Gay Night, met twee documentaires over de gevolgen van homogeweld, Facing Fear van Jason Cohen en Matt Shepard Is a Friend of Mine van Michele Josue. Wilfred de Bruijn, die eerder dit jaar ernstig werd mishandeld in Parijs toen hij hand in hand liep met zijn vriend, leidt na afloop het gesprek met de regisseurs en met Facing Fear-hoofdpersoon Matthew Boger (die in de film de confrontatie aangaat met een van de mannen die hem ooit in elkaar sloeg). Wo 27 19:30 Munt 11
Frank Moens, programmeur van het Belgische Docville, maakte dinsdag de winnaar van een spontaan georganiseerde, onofficiële, informele en geldloze Programmer’s Award bekend. Hoewel de ruim twintig internationale programmeurs, van festivals als Tribeca, True/False en Hot Docs tot Sheffield, Karlovy Vary en Aarhus, aanvingen met twintig verschillende favorieten, leverde de geanimeerde brunch uiteindelijk toch een duidelijke winnaar op... de Nederlandse documentaire Ne me quitte pas van Niels van Koevorden en Sabine Lubbe Bakker.
IDFA-veteraan, BBC-commissioning editor en schrijver van het boek Why Documentaries Matter Nick Fraser praat over het belang van documentaires. Hij prikkelt het publiek met vragen over het bereik, de effectiviteit en de financiering van de films, en over de betrokkenheid van de makers. Na afloop van zijn KeyTalk is er ruimte voor het publiek om met de spreker in discussie te gaan. Do 28 15:00 Brakke Grond Rode Zaal
Rap is oorlog Het Cubaanse underground rapduo Los Aldeanos is, met zijn politiek getinte nummers, razendpopulair bij de bevolking, maar ook omstreden. Donderdag 28 wordt in het kader van DOC U (documentairecompetitie met jongerenjury) doorgepraat over Viva Cuba Libre: Rap is War, waarin het duo de hoofdrol speelt. Do 28 17:15 Munt 9
Oh oh VPRO Extra aandacht van de VPRO voor de films The Unknown Known (portret van Donald Rumsfeld), met wo 27 om 20:00 in Tuschinski 4 voor- en nagesprek door programmamaker Chris Kijne (Tegenlicht en Bureau Buitenland), en do 28 om 20:00 in Tuschinski 4 Misha and So On (portret van de dementerende jazzgigant Misha Mengelberg) die wordt besproken door Melchior Huurdeman van Vrije Geluiden.
Stroom van liefde
Onbedoeld verzet Sara Ishaqu is half Schots, half Yemens en maakte met The Mulberry House een film over haar terugkeer naar Yemen en de protesten tegen het bewind van Ali Abdullah Saleh, waarin ze verstrikt raakt. Na afloop van de film praat ze, samen met de producent van de film en Monique Doppert van Hivos, over het maken van de documentaire en hun steeds groter wordende betrokkenheid bij het verzet in Yemen. Do 28 19:30 uur Munt 9
De familie in Tilburg krijgt het pas volgende week te horen, maar bezoekers van Stream of Love waren er allemaal getuige van toen Bree Tahapary (28) zijn vriendin Miriam Bunnig (27) na de vertoning ten huwelijk vroeg. ‘Ik schrok me dood’, vertelt Miriam, ‘Gelukkig is het allemaal gefilmd, want het moment zelf ging zo snel!’ Het stel gaat bijna jaar lijks naar IDFA en probeert er dan telkens een ‘leuk dagje’ van te maken. ‘Dan kiezen we twee films met een flinke pauze ertussen; en dan gaan we ge zellig uitgebreid lunchen.’ Omdat IDFA zo’n cruciale rol speelt in hun relatie – ‘we vinden het allebei fijn om van een doorsnee dag toch iets leuks te maken’ – had Tahapary bedacht om zijn aanzoek bij deze toepasselijke film uit te voeren. ‘Ongelofelijk dat de filmmaakster een moment bij haar wereldpremière aan ons wilde afstaan. Het was echt heel bijzon der.’ De trouwdatum is nog niet bekend – wie weet tijdens IDFA’s volgende editie? (OvD) foto: Nichon Glerum
De Britse ethicus en publicist Brian Winston – een van de eersten die schreef over documentaires en ethiek – spreekt met regisseur Henry Corra na afloop van en over diens film Farewell to Hollywood. Die volgt de 17-jarige kankerpatiënt Regina Nicholson bij het verwezenlijken van haar filmdroom. Het gesprek zal onder andere gaan over de emotionele relatie die de maker heeft met de hoofdpersoon. Zie ook p. 6. Wo 27 16:15 Tuschinski 2
Topless verzet Femen-activiste Inna Shevchenko is lid van Femen – die wereldberoemde organisatie die met jonge, mooie, topless vrouwen media genieke feministische protestacties voert, zoals te zien in Ukraine Is not a Brothel. Shevchenko schuift na afloop van de film aan bij Vrij Nederland-redacteur Harm Ede Botje en filmmaker Kitty Green om te praten over demonstreren in een patriarchale wereld. Wo 27 19:45 Tuschinski 2
Dier in de machine Fotografe Jo-Anne McArthur probeert met schokkende foto’s van de dierenindustrie bewustzijn te creëren voor dierenrechten. Ze wordt gevolgd in The Ghosts in Our Machine en praat na afloop van de screening, samen met regisseur Liz Marshall, met Maarten Reesink, docent Animal Studies aan de Universiteit van Amsterdam. Do 28 17:00 Tuschinski 1
Straatpraat Filmjournalist Dana Linssen praat met regisseur Boris Gerrets naar aanleiding van de vertoning van Shado’man, een poëtische filmportret over het nachtelijk straatleven in Sierra Leone. Do 28 11:45 Tuschinski 2
Elke dag geweldloos Ahmad Zaino is een van de activisten die worden geportretteerd in het caleidoscopische Everyday Rebellion, over wereldwijde vormen van effectief, geweldloos verzet. Hij praat aansluitend aan de vertoning, samen met de regisseurs (de Riahi Brothers) over het succes van dit verzet, onder leiding van de van oorsprong Iraanse verhalenverteller Sahand Sahebdivani. Do 28 14:30 Tuschinski 2
5
De dood van Elroy Chester is niet alleen voer voor lokale nieuwszenders, hij wordt ook live bijgewoond door de familie van de slachtoffers. Killing Time richt op de dag van zijn executie de lens naar de andere kant: de familieleden van de terdoodveroordeelde. Chester zelf zei op het laatste moment de afspraak af, waarbij hij gefilmd zou worden, vertelt regisseur Jaap van Hoewijk. ‘Later bleek dat zijn advocaat hem dat had geadviseerd.’ Dat de hoofdpersoon van het verhaal zelf niet sprekend optreedt in de film, onderstreept op een wrange manier de onzichtbaarheid van de veroordeelde binnen dit systeem. En dat is precies wat Van Hoewijk zo tot het onderwerp had aangetrokken: ‘Ik was een paar keer in de Huntsville-gevangenis in Texas en het viel me op dat er geen enkele interesse is voor wat daar gebeurt. Het kan niemand wat schelen.’
Haast In Farewell to Hollywood kiest de zestien jarige Reggie Nicholson er zelf voor de laatste fase van haar leven aan de camera toe te vertrouwen. Op het AFI Filmfestival, waar een korte film van haar in de jeugdcompetitie
6
draait, ontmoet ze filmmaker Henry Corra. Ze weet dat ze regisseur wil worden en ze weet dat ze daar haast mee moet maken; een half jaar daarvoor is ze geopereerd aan een agressieve vorm van botkanker en haar levensverwachting is beperkt tot hooguit nog een jaar een vijf. ‘Reggies moeder vroeg me of ik haar dochter wilde helpen bij het maken van een film’, vertelt Corra. ‘Ik keek naar Reggie en zei onmiddellijk ja. Ze was bijna kaal, maar zó prachtig. Ik voelde dat we een goede connectie hadden. Pas toen ik weer thuis was, begon ik me af te vragen: waar begin ik eigenlijk aan?’
Moeilijke avond De familie die Van Hoewijk in Killing Time portretteert, wilde aanvankelijk helemaal niet gefilmd worden. ‘Kort voor ik met ze in contact kwam, was er een nieuwsploeg geweest, die zonder hen iets te vragen de camera had gestart. Daar waren ze erg boos over geworden’. Het was bovendien al een speurtocht om ze te vinden: ‘Ze hebben geen e-mail en geen beltegoed op hun mobiel. Toen ik een adres kreeg, heb ik een kennis gevraagd om hen op
te zoeken en uit te leggen wat ik wilde. Hij is zwart en zijn ouders komen uit eenzelfde soort milieu. Hij spreekt letterlijk hun taal.’ Het zorgde ervoor dat Van Hoewijk met ze mocht komen praten. ‘Het werd een moeilijke avond’, lacht hij, ‘met heel veel drank, wapens, politie zelfs. Ze konden niet begrijpen waarom ik hen zou willen filmen, maar ze gaven hun toestemming omdat ze me vertrouwden.’ ‘De indruk die jij maakt’, onderbreekt Corra, ‘is dat je heel sterk en heel kwetsbaar bent tegelijkertijd, en volgens mij is dat waarom je deze film heb gemaakt.’ ‘Het is waarom ik toegang kreeg tot deze mensen’, antwoordt Van Hoewijk, ‘want dat lukt alleen als je volkomen open tegen ze bent.’ ‘Precies, en dat kun je niet faken. Mensen zien in een oogwenk of ze je kunnen vertrouwen’, vult Corra aan. Van Hoewijk: ‘Dat was zo interessant aan de mensen met wie ik te maken kreeg: ze zijn extreem arm, opgegroeid op straat, en ze kijken dwars door je heen. Ze voelen het feilloos aan als je niet eerlijk bent. Wat belangrijk is, is dat je die mensen niet opzoekt om iets bij ze te halen. Je moet het krijgen.’
Filmmakers Henry Corra (links – Farewell to Hollywood) en Jaap van Hoewijk (Killing Time) over de grenzen van wat je kunt filmen
‘Er bestaat niet iets als te dichtbij’
Dichtbij Wat je dan krijgt, kun je van tevoren niet voorspellen. Toen Henry Corra aan zijn project met Reggie Nicholson begon, had hij geen idee waar dat op zou uitdraaien. Reggies leven moest het onderwerp van de film worden, daar werden ze het snel over eens. Waar niemand op rekende, was dat de film binnen korte tijd haar leven volkomen overhoop zou halen. Voor Reggie betekent het maken van de film een stap richting zelfstandigheid en een manier om zich van haar ouders los te maken. Dat stuit bij hen op enorme weerstand en het leidt zelfs tot verdachtmakingen over de relatie tussen Henry en Reggie. Na verschillende pogingen om aan hun gevoeligheden tegemoet te komen, besluit Reggie uiteindelijk met haar ouders te breken. Wanneer film en onderwerp zo door elkaar gaan lopen, kom je dan als maker niet té dichtbij? ‘Voor mij bestaat er niet zoiets als te dichtbij’, antwoordt Corra. ‘Mijn films zijn altijd heel erg persoonlijk. Ik begon bij de gebroeders Maysles en ben dus opgegroeid in de cinéma vérité-stijl. Toen ik mijn eigen
films ging maken kwam ik er al snel achter dat de ongefilterde werkelijkheid alleen niet interessant genoeg was voor mij. In het theater, waar mijn wortels liggen, ben je juist steeds bezig een sterke band te creëren met mensen. In film probeer ik die twee dingen met elkaar te verbinden.’ Over de gevolgen die zijn samenwerking met Reggie had, zegt hij: ‘Ik heb haar op een bepaald moment de vraag gesteld of het niet beter was om het filmproject stop te zetten. Ze werd woedend! Niets was belangrijker voor haar dan het maken van deze film. Het was duidelijk dat ze behoefte had aan een nieuw hoofdstuk in haar leven. Door in dit project te stappen werd ik tegelijk de verdediger van haar artistieke en persoonlijke vrijheid.’
Rechttoe-rechtaan doodgaan Farewell to Hollywood zit ook nog eens bijna ondraaglijk dicht op Reggies ziekteproces. Toch zochten de makers samen naar een esthetische verbeelding, waarin Reggies fysieke lijden en haar gevoels- en gedachtewereld elkaar afwisselen. Corra: ‘Gewoon rechttoe-rechtaan doodgaan, dat kunnen we niet
maken, zeiden we tegen elkaar. Op die toon konden we het over alles hebben.’ Ook was van tevoren afgesproken dat ze zou worden gefilmd wanneer ze dood zou zijn. ‘Dat was geen wens, maar een uitdrukkelijke instructie.’ Killing Time eindigt eveneens met een dood lichaam. Van Hoewijk: ‘De film gaat over een plek waar mensen worden doodgemaakt, dat is hun routine. Aan de manier waarop ze bezig zijn met het vouwen van de handen kun je dat prachtig aflezen. De familie gaat er bijna net zo terloops mee om. Ze maakten foto’s van elkaar bij de baar.’ Toch was zijn eigen camera hier eventjes niet welkom. ‘We hadden uitgevonden naar welke kapel het lichaam zou worden gebracht voor het afscheid van de familie. Wij stonden daar klaar en begonnen al met filmen, toen ik me plotseling realiseerde dat de familie nog buiten stond. Dat was echt een vergissing. Een van de zussen werd woest en stuurde ons weg. Maar even later werden we toch teruggevraagd.’ Anders dan Corra ontwikkelde Van Hoewijk geen persoonlijke band met de familie: ‘Het waren heel simpele mensen en ik kende hen nauwelijks, want ik heb maar een paar dagen
Killing Time
foto: Bram Belloni
Farewell to Hollywood
Wanneer gaat de camera uit? In Farewell to Hollywood en Killing Time is zelfs de dood niet te intiem. Filmmakers Henry Corra en Jaap van Hoewijk vertellen waarom je als filmmaker soms oneerbiedig mag zijn, maar nooit oneerlijk. Door Sasja Koetsier
met hen doorgebracht.’ Hij vond het om een andere reden belangrijk om hun kant van de situatie in beeld te brengen: ‘Er is een bewuste strategie om de families van veroordeelden bij de media weg te houden. Ze worden door de kerk uitgenodigd in een verblijfhuis waar ze kunnen eten en slapen, en op de dag van de executie worden ze daar gebeld door hun familielid. Dus wat doen ze? Ze blijven daar. Ze komen niet naar de gevangenis en ze gaan niet de straat op waar ze met de media in contact zouden kunnen komen. Dat is een truc. Ik ben echt kwaad over wat daar gebeurt.’
Farewell to Hollywood – Henry Corra, Regina Nicholson. Wo 27 16:15 uur Tuschinski 2; do 28 17:30 uur Tuschinski 2; zo 1 11:00 uur Brakke Grond Expozaal. Killing Time – Jaap van Hoewijk. wo 27 16:00 uur Brakke Grond Expozaal; do 28 13:30 uur Munt 9; zo 1 10:00 uur Munt 12.
7
Hivos presenteert: tHe Mulberry House Stichting Dioraphte steunt kwalitatieve projecten op het gebied van kunst en cultuur met een landelijk of internationaal bereik.
28 noveMber 2013 / 19:30 Munt 9
Ook IDFA mag rekenen op onze steun om de creatieve documentaire bereikbaar te maken voor een breed publiek. Niet straks maar nu. Omdat cultuur rijkdom is die je met elkaar deelt.
Steun IDFA ook. Als bezoeker, als vriend of als dikke vriend.
Na jarenlang in Schotland te hebben gewoond, keert twintiger Sara in 2011 terug naar haar geboorteland Jemen. Daar belandt ze middenin de protesten tegen het autoritaire bewind van Ali Abdullah Saleh. Net als haar hele familie raakt ze betrokken bij de zaak. Binnenshuis zijn de relaties eveneens aan veranderingen onderhevig.
KoM ooK naar deze speciale Hivos avond! (na afloop volgt een Q&A met regisseur Sara Ishaq) Hivos vindt dat onafhankelijke cinema onmisbaar is voor een vrije samenleving. Daarom steunt Hivos documentairemakers wereldwijd. Maak vrije cinema mogelijk, doneer op 133.133.133 of bezoek hivos.nl.
Director’s Cut: Victor Kossakovsky over Demonstration
‘Jullie gaan naar de hel, maar film liefde’ Op 29 maart 2012 gingen in Barcelona 500 duizend mensen de straat op tegen de bezuinigingsplannen van de overheid. Victor Kossakovsky liet 32 studenten, onder wie Ainara Vere, van de masteropleiding Creatieve Documentaire aan de Pompeu Fabra Universiteit de demonstratie filmen.
foto: Bram Belloni
Kossakovsky: ‘Iedereen weet hoe een demonstratie gefilmd wordt. Wij deden het anders. Als een ballet op de muziek van de opera Don Quichot. Het is een manier om cinema te vinden, te ontdekken: als je nieuw geluid onder een situatie stopt, krijg je een andere situatie, een andere beweging.’ Je kunt ook de betekenis veranderen. Door deze muziek worden sommige ernstige situaties belachelijk. Zoals die waarin de mobiele eenheid met traangas schiet. Kossakovsky: ‘Dat was de bedoeling. Iedereen loopt tegenwoordig met een camera rond en doet er hetzelfde mee. De avond voor de demonstratie besloten wij iets nieuws te doen.’ Vere: ‘Natuurlijk was het serieus. Maar het gekke was dat we ook veel vrolijkheid zagen. Hoe film je dat?’ Kossakovsky: ‘Toen we het materiaal terugzagen, beseften we dat wij deel van de show waren. Mensen steken niks in brand of gooien geen auto om als er geen camera bij is. Pas als er een camera verscheen, begonnen ze te schreeuwen. Men speelt rollen in een theaterstuk.’ Zoals de oude man die voor politiebussen op straat ging liggen. Kossakovsky: ‘Precies. Sterker nog: hij keek steeds of we hem wel aan het filmen waren.’ Vere: ‘Hij was zich sterk bewust van het beeld dat hij via ons van zichzelf kon creëren.’
KORT
Kossakovsky: ‘Hij was als Don Quichot. Hij verloor zijn ouders in de oorlog tegen Franco en vecht al z’n hele leven tegen de wind. Maar ik heb de studenten gezegd: we zijn niet voor de demonstranten of voor de politie en we zijn niet tegen iets. Probeer afstand te nemen. En probeer niet te rennen. Als alle anderen rennen, blijf dan stilstaan en probeer de camera stil te houden.’ Vere: ‘Zonder tripod weigerde hij de beelden te gebruiken.’ Kregen jullie nog instructies om jezelf te beschermen? Vere: ‘Hij was zich erg bewust van de risico’s.’ Kossakovsky: ‘Ik heb gezegd: riskeer niet je eigen leven of dat van de mensen die je filmt. Maar ook: jullie gaan naar de hel, maar film liefde. Want alle anderen zullen de hel filmen. Toen geschiedde nog een wonder. Dat heb ik nou altijd. Ainara draaide de camera op straat 32 keer snel rond en op het moment dat het ding stil stond verscheen de vrouw in beeld die in haar oog werd geraakt door een rubberen kogel. Door haar rechtszaak is vorige week in Spanje bij wet besloten dat de politie niet meer met rubberen kogels mag schieten.’ In een van de laatste scènes realiseer je je dat werkloze demonstranten vochten met een laagbetaalde mobiele eenheid, waarna de troep opgeruimd wordt door onderbetaalde schoonmakers. Kossakovsky: ‘We hadden vooraf niet het plan dat te laten zien. Maar zo verscheen het op de beelden. En nog iets anders werd zichtbaar. Dat mensen zichzelf vrolijk fotografeerden met de brandende barricades op de achtergrond. Dat is voor mij de echte crisis: dat mensen deze brandende stad gebruiken als decor voor hun Facebook-foto’s.’ (RR) Demonstration – Victor Kossakovsky en 32 studenten. Wo 27 22:15 Compagnie Grote Zaal; vr 29 23:15 Tuschinski 5; zo 01 14:00 Podium Mozaïek
Verborgen wonden
De korte film, gedragen door het gelijknamige nummer van de Belgische band dEUS, duurt zeven minuten. Daarnaast is er een interactieve versie van Hidden Wounds, waarop je veel meer tijd kunt doorbrengen. Het uitgangspunt is hetzelfde: soldaten van uiteenlopende leeftijden, die vochten in de Tweede Wereldoorlog, Vietnam of Afghanistan, en gemeen hebben dat ze lijden
aan een onzichtbare wond: een post-traumatische stress-stoornis. (KD) Hidden Wounds – Arnold van Bruggen en Tomas Kaan (de videoclipversie). Wo 27 16:00 Brakke Grond Expozaal; do 28 13:30 Munt 9; zo 1 10:00 Munt 12. De interactieve versie, onderdeel van de DocLab-competitie, is te vinden op hiddenwounds.be.
9
OOSTERDOK
CHT
T
GRA
DS LAN
E
AT KA TT EN BU RG ER ST RA
O
At the heArt of the idfA
Mojo Concerts presenteert in samenwerking 9 met GEA Productions & Discord Ltd.
SPACioUS / LiGht CAfé reStAUrANt
HERENGRACHT
PRINSENGRACHT
T
ACH
GR ZEN
RAADHUISSTRAAT
KEIZERSGRACHT
JN
BLOE
Coffee |driNKS|LUNCh| diNNer
NIE
UW
2
MORRICONE
Café de Jaren kin Ro
r. nst ele Do e uw Nie
ENT
REP
Staalstraat
IDFA
PLA
Flowermarket
T
IDS
LST RA EGE
VIJSEL
CH
STRAA T
SPI
GS
AN
S
LAA
N
10
THE 50 YEARS OF MUSIC TOUR
A2
T
TRAA
ATIS ARPH
4
S
Oosterpark
11 VAN
Kaartverkoop via www.livenation.nl en www.ticketmaster.nl Kaarten vanaf € 35 (excl. servicekosten). Aanvang: 20.00 uur.
STR
T
RAA
WOU
AAT
UTST
WIBA
ZATERDAG 12 APRIL 2014 ZIGGO DOME – AMSTERDAM VAN
STR
RLE
BAE
www.enniomorricone.it
AAT
STADE HO.NUD LERSKADE SMAGA ZIN R E V L .N ENT V VER SFILM FILMENT V OM/ VER S .C K O O B FAC E V @VER SF T T TRAA S P Y U RT C ALBE Sarphatipark
WINNAAR EUROPEAN FILM AWARD VOOR BESTE DOCUMENTAIRE
S
ERSON MUSEUM
a.nl/apm
AM HISTORICAL MUSEUM
ATTRACTIONS
Louise productions presenteert
12 HERMITAGE www.hermitage.nl
13 HORTUS BOTANICUS AMSTERDAM www.hortus-botanicus.nl
14 JOODS HISTORISCH MUSEUM
nl
www.jhm.nl
15 KATTENKABINET www.kattenkabinet.nl
MUSEUM
museum.nl
16 MUSEUM HET REMBRANDTHUIS www.rembrandthuis.nl
17 MUSEUM VAN LOON
el.nl
E KERK
kerk.nl
MUSEUM
ntmuseumamsterdam.nl
UM
seum.nl
OGRAFIE MUSEUM
l
www.museumvanloon.nl
18 MUSEUM WILLET-HOLTHUIJSEN www.willetholthuysen.nl
19 NATIONAAL BRILMUSEUM AMSTERDAM www.brilmuseumamsterdam.nl
HINLOPEN HUIS
A1
www.rijksmuseum.nl
24 SCHEEPVAARTMUSEUM
BEGIJNHOF www.begijnhofamsterdam.nl
25 STEDELIJK MUSEUM AMSTERDAM
A3
www.stedelijk.nl
CARRE www.theatercarre.nl
26 STEDELIJK MUSEUM BUREAU AMSTERDAM
A4
www.smba.nl
HEINEKEN EXPERIENCE www.heinekenexperience.com
27 TASSEN MUSEUM HENDRIKJE
A5
www.tassenmuseum.nl
MADAME TUSSAUDS www.madametussauds.nl
28 TROPENMUSEUM (KINDERMUSEUM)
A6
www.tropenmuseum.nl
MELKWEG www.melkweg.nl
29 VAN GOGH MUSEUM
A7
www.vangoghmuseum.nl
30 VERZETSMUSEUM AMSTERDAM
PARADISO www.paradiso.nl
A8
www.verzetsmuseum.org
THE AMSTERDAM DUNGEON www.theamsterdamdungeon.nl
A9
ROYAL PALACE AMSTERDAM www.paleisamsterdam.nl
21 ONS’ LIEVE HEER OP SOLDER
www.pianola.nl
A2
www.scheepvaartmuseum.nl
www.e-NEMO.nl
22 PIANOLA MUSEUM
ANNE FRANK HUIS www.annefrank.nl
20 NEMO / NEWMETROPOLIS
www.opsolder.nl
nckhinlopenhuis.nl
23 RIJKSMUSEUM
A10 STADSARCHIEF AMSTERDAM www.stadsarchief.amsterdam.nl
WINTER NOMADS A11 STADDSCHOUWBURG
een film van Manuel von Sturler
www.stadsschouwburgamsterdam.nl
The good life van Eva Mulvad VANAF 23 JANUARI 2014 IN DE FILMTHEATERS TE ZIEN
1
cdelicatessen
/cinemadelicatessen WWW.HIVERNOMADE.CH
adv_IDFAdagkrant.indd 3
07-11-2013 10:53
A GR
L
GE
SIN
TEL
8
RIN
DEN
AT
TE
MID
NAMS
WE
BINNE
A5
GE
STRA
LEIDSEPLEIN
www.CAfedejAreN.NL 6 TRAAT HTSES
A9
OK
PER WEES
NieUwe doeLeNStrAAt 20 | 020 625 57 71
UTREC
A4
5
oPeN froM 9.30 to 1 AM / 2 AM AT
LE
NTA
Rembrandtplein
T ES
OTD
FILM MUSIC BY
Muntplein
A RA
Modern Art
Orchestra of E VBudapest & Choir Aconducted AR TENNIO by
CH
Boodschapper: Riaan Hendricks over The Devil’s Lair
Met een beetje pech was Riaan Hendricks een van de criminelen geworden die hij in The Devil’s Lair filmde. Ook hij groeide op in hun verarmde buitenwijk van Kaapstad.
Wie wortels heeft in de tijdens de Apartheid opgezette wijk The Cape Flats, groeit op voor galg en rad. Riaan Hendricks is een van de weinige uitzonderingen op deze regel. Hendricks, over de huidige situatie in delen van Kaapstad: ‘Per maand komen drie- tot vierduizend criminelen vrij. Tachtig tot negentig procent wordt snel weer voor een vergrijp opgepakt.’ Ontsnappen
De bezoeker –
uit de wijk is, zo vertelt Hendricks, nauwelijks mogelijk. Via zijn jeugdvriend raakte Hendricks in contact met Braaim, de grijzende alfaman uit deze buurt vol drugshandel en bendeoorlogen. Hendricks wist dat hij met een drugsdealer van doen had, maar hij onderschatte de realiteit. Zo zag hij tot groot vermaak van de gangsters een zak coke aan voor waspoeder en schokt zijn camera zichtbaar wanneer een der protagonisten opeens zijn gun trekt. ‘Ik dacht regelmatig dat mijn laatste uur geslagen had!’ Het was bijzonder dat de criminelen iemand drie maanden in hun midden lieten, maar
foto: Bram Belloni
‘Ook ik groeide in armoe op’ Hendricks stamde tenslotte uit de gemeenschap. ‘Ook ik groeide in armoede op. Mijn jeugdvriend kreeg me met camera binnen onder het motto: laten we van Riaan wél een succes maken.’ Bang voor eventuele rechtsvervolging waren de gangsters niet. ‘Ze weten exact wat als bewijsmateriaal gebruikt kan worden. En wie zegt dat die wapens in beeld echt zijn?’ Persoonlijk heeft de filmmaker een schoon strafblad: ‘Ik heb nog nooit een geweer in handen gehad, gebruik nooit drugs en heb niemand vermoord.’ Maar Hendricks maakt zich weinig illusies over de toekomst van The
The Art of Observing Life
Tuschinski 2, ma 25 15:08 Fred (60) en Kitty (53) uit Amsterdam
Nee hoor, ze zijn geen filmmakers die meer wilden leren over de kunst van documentaires maken. ‘Ik las in het IDFA-programma de beschrijving van Marina Goldovskaya en de film sprak me aan’, zegt Kitty. ‘Dat de film zou gaan om het Leven – dat in de filmtitel met een hoofdletter staat – in beeld te brengen. Dat idee raakte me.’ Het leek Kitty ook interessant om in plaats van een enkele documentaire nu eens een film te zien die meer achtergrond geeft over het genre. In de film vertellen gelauwerde filmmakers over de achterliggende gedachten achter bepaalde fragmenten. ‘Dat maakt het een heel intieme film’, vindt Fred. De twee zijn onder de indruk
van de liefde en de persoonlijke aandacht die de makers in hun onderwerp investeren. ‘Er ontstaat echt een vertrouwensband, een relatie’, zegt Fred. ‘Dat is een heel ander uitgangspunt dan bij grote speelfilms: die moeten toch meer rekening houden met een bepaalde doelgroep of wensen van sponsors.’ Kitty: ‘Het gaat om de benadering die deze bekende filmmakers kiezen. Je zou het ook kunnen toepassen op andere disciplines, zoals koken, het maakt eigenlijk niet uit wat. In de methode onderscheidt zich ware kunst.’ Vooral de verhalen over het ontstaansproces van een documentairefilm hebben indruk gemaakt. Fred: ‘Dat voortdurende blijven zoeken naar het verhaal, steeds dichterbij proberen te komen. Heel inspirerend. Ik zou haast zelf een documentaire willen maken.’ (OvD)
i nti em
Cape Flats. Ook al omdat hij ervan overtuigd is dat ieder mens een ander zou vermoorden om zijn eigen leven te redden. Omstandigheden maken het verschil. ‘Die wijk is een wanhopige omgeving. Het lijkt misschien of die mannen zelf beslissingen nemen, maar ze hebben geen eigen wil of zelfs keuzes in dit leven.’ Het enige sprankje hoop ziet hij bij de kinderen en de liefde die ouders voor hen voelen. ‘Niemand gunt zijn kind zo’n toekomst.’ (MN) The Devil’s Lair - Riaan Hendricks. Do 28 10:15 Munt 12.
ware kun st
Draait er nog wat liefs? – Once Upon a Tree
De boom des levens, of Filine en het klein insectenboek De elfjarige Filine houdt wel van het bos maar niet van veranderingen. Zo kan ze niet begrijpen waarom er soms bomen omgezaagd worden. ‘Een boom is net een stad’, vindt Filine, ‘een stad vol dieren.’ Eerbiedig telt ze de jaarringen van een oude omgezaagde boom en aandachtig bestudeert ze de talloze diertjes die het bos bevolken: rupsen, vlinders, lieveheersbeestjes, libelles, mieren, sprinkhanen, vogels, vossen en kikkers. Een oranje kruis op een boom is een onheilspellend teken, want dat betekent dat de boom mag worden omgezaagd. Alsof die boom niet zou deugen… ‘Hoe kan een boom nou fout zijn?’, vraagt Filine zich af. Ze verzint een list om de gekruismerkte bomen
te redden: door met rood krijt de geverfde kruizen in harten te veranderen, zullen de zagers er niet zomaar hun zaag in zetten! Als Filine wordt geconfronteerd met de dood van een schier onooglijk maar wonderbaarlijk beestje, dat ze liefdevol begraaft, beseft ze dat de dood nooit het laatste einde kan betekenen, maar het begin moet zijn van iets nieuws. Het betekent voor haar een eerste verzoening met de onvermijdelijke verandering, want ‘als alles altijd hetzelfde blijft, gebeurt er niets meer’. En dat zou een saaie boel zijn, nietwaar? (PvdG) Once Upon a Tree (Het meisje en de boom) – Marleen van der Werf. Wo 27 15:30 Tuschinski 4; zo 01 10:00 EYE Cinema 1; zo 01 14:30 Tuschinski 4
11
Schaamteloos Privacy bestaat al tijden niet meer. Overal staan bewakingscamera’s en computerbedrijven verpatsen onze persoonlijkheid aan de hoogste bieder. Maar we krijgen er toch een veilige buurt en interessante online vrienden voor terug? Op IDFA onderzoeken filmmakers en kunstenaars hoe gehecht we precies zijn aan een privéleven. Want wie denken we wel dat we zijn? Door Olga van Ditzhuijzen
Dat je dat dóet, is de gedachte die je als toeschouwer bekruipt bij de talloze IDFAfilms waarin mensen zich schaamteloos openhartig tonen. Voor het hogere doel van de documentaire wordt er gehuild, geneukt, geruzied, geleden en geflirt. Net als deze hoofdpersonen maken ook veel internetgebruikers zich niet druk om het privé houden van hun privéleven. We vinden het helemaal niet erg om wat privacy in te leveren, als we er maar iets voor terugkrijgen: aandacht, waardering, complimenten. Dat we misschien een beetje tegen onszelf beschermd zouden moeten worden, komt niet in ons op – een rondje YouTube volstaat om die bewering ruimschoots te staven.
Zichtbaar In The Private Life of Fenfen speelt het videodagboek van dit jonge Chinese plattelandsmeisje een rol als soapserie. De eigenzinnige Fenfen vertelt in haar camera openhartig over liefdesperikelen, de dilemma’s bij haar uithuwelijking en zelfs de echoscopie van een verbroken zwangerschap. Het beeldmateriaal wordt afgespeeld op de televisies van een kapsalon, eethuisje en kruidenier, waar bezoekers als soapkijkers commentaar leveren en discussiëren over Fenfens keuzes. De jonge Chinese mag dan mondig genoeg zijn, je vraagt je af of ze had voorzien dat wildvreemden allerlei oordelen over haar zouden vellen. Hetzelfde gebeurt natuurlijk op sites als YouTube – door de beelden op een fysieke ontmoetingsplek te vertonen, maakt de filmmaker de consequenties alleen maar duidelijker zichtbaar.
12
Je eigen omgeving
Gestolen geesten
De mogelijkheid om in je eigen omgeving helemaal jezelf te zijn: dat betekent privacy volgens het woordenboek. Maar wat is ‘je eigen omgeving’ als die zich in een onzichtbare, abstracte ‘cloud’ op internet bevindt? Ben je daar eigenlijk wel ‘helemaal jezelf ’? De eigen omgeving, dat is natuurlijk óók je eigen Facebook-profiel, vinden veel gebruikers. De maker van het DocLab-project Face to Facebook, Paolo Cirio, werd overspoeld met woedende reacties nadat hij ongevraagd één miljoen profielfoto’s van het sociale netwerk had gebruikt voor een nep-datingsite. Met gezichtsherkenningsoftware sorteerde de computer mensen in categorieën als ‘grappige man’ of ‘zelfvoldane vrouw’. ‘Ik klaag jullie aan voor identiteitsfraude’, reageerde een slachtoffer. En: ‘Loop naar de hel, schaamteloze schepsels!’; ‘Hacken is een misdrijf.’ Maar de Italiaanse ‘informatiekunstenaar’ Cirio zegt dat hij niks heeft gestolen: alle profielfoto’s lagen immers op de virtuele straat. ‘Scraping’ noemt hij het; in het Nederlands zouden we het misschien ‘jutten’ noemen. Toch schreven de juristen van Facebook Cirio een brief waarin ze hem sommeerden de foto’s terug te geven. Terug? Maar Cirio bezit ze niet: ze staan alleen in een andere vorm op een andere site. Opmerkelijker zijn de geheel andere reacties van Facebook-gebruikers: ‘Hoi, interessante site, dank! Hoe kan ik mijn foto ook geclassificeerd krijgen?’ of: ‘Kunnen jullie ook de rest van mijn profiel aan de site toevoegen? Dit is mijn Facebook-adres: […] ”
Het zijn vooral kunstenaars en fi lmmakers die lijken te spelen met de grenzen van online informatie en privacy, nu de rest van de wereld het overzicht kwijt is. Google Street View is een van de meest fenomenale uitvindingen die internet heeft voortgebracht, met een zalig voyeuristisch weeffoutje: de beelden van voorbijgangers die als collateral damage op de straatopnames zijn vastgelegd. Ook deze internetreus wilde Cirio wel eens kietelen. Omdat de afgebeelde en weliswaar ‘onherkenbaar’ gemaakte mensen portretrecht hebben, verdienen ze hun foto terug, vond Cirio. Hij bedacht een plan om hun beeltenissen van Google te ‘stelen’ en levensgroot te bevestigen op de werkelijke plek waar ze door Street View werden ‘gesnapt’. Op de site Streetghosts.net is terug te vinden waar Cirio deze geesten van Google zoal opplakte – er hangen er al een stuk of zes in Amsterdam. Toch lijkt het wat anders om op Street View te staan, dan levensgroot met je korte broek op de muur op het Binnengasthuis-
terrein. Cirio vindt van niet: ‘Mensen worden hier dan boos over, terwijl het na een week of twee weer wordt weggehaald door de gemeentereiniging. Bij Google kan het jaren blijven staan en daar klaagt niemand over. Ik maak het alleen zichtbaar.’
Voyeurisme In DocLabs ‘live documentaire’ #Alleman bekruipt de gniffelende toeschouwer toch een gevoel van voyeurisme. Theatermaker Bert Hana verzamelde ruim twee jaar lang de gekste, mooiste en lelijkste screenshots van toevallige mensen op Google Street View en zette deze in een op Haanstra’s Alleman (1963) geïnspireerde wijze achter elkaar. Begeleid met een op Carmiggelt geënte tekst van Sylvia Witteman neemt Hana ons mee naar ‘zijn’ Nederland, in een moderne hommage aan de documentaireklassieker. Het aantal bouwvakkers met bilspleet blijkt aanzienlijk, net als wildplassers, halfnaakte zonnebaders en strandgangers. Een feest van herkenning, zo’n serie snapshots van ‘De Nederlander’ – maar je moet er niet aan denken
Alziend oog
zelf op die manier, ongevraagd, op internet vereeuwigd te zijn. Bovendien blijkt dat Google wel consciëntieus diverse standbeelden en posters ‘onherkenbaar’ heeft gemaakt, maar talloze kinderen en bijvoorbeeld raamprostituées kristalhelder in beeld staan.
Laboratoriumratten We zijn ten prooi gevallen aan gewiekste, ongrijpbare reuzenbedrijven die ons stapje voor stapje van ons privéleven beroven. Niks anders dan laboratoriumratten zijn we, die worden geconditioneerd om steeds verder de deur open te zetten naar onze meest intieme gedachtes en gedragingen. Tenminste, dat is ongeveer wat kenners betogen in InRealLife, waarin de filmmaakster op zoek gaat naar de al dan niet kwalijke invloed van internet op ons bestaan. Tegelijkertijd toont de film dat internet net
zo veelzijdig is als het leven zelf: de ene tiener pleegt zelfmoord na een terreur van online pesterijen, de ander vindt juist ware liefde via een maandenlange digitale kennismaking. ‘Facebook is een gedragskundig casino, ontworpen om je te leren je privacy te geringschatten’, zegt een van hen. Het sociaal netwerk als Jehova’s getuige, die met een steeds agressievere voet tussen de deur je wil bekeren tot gehoorzame leverancier van persoonlijke voorkeuren. Het maakt ons bang, de computer die ‘zomaar’ suggesties geeft om bepaalde spullen te kopen die we – hé, da’s ook toevallig! – inderdaad interessant vinden.
Helemaal jezelf Die handige mediabedrijven hebben onze zwakke plek gevonden: we willen graag
waardering voor onze kunstjes. Terwijl wij hengelen naar complimenten en aandacht van onze Facebook-vrienden, dulden we stilzwijgend dat het bedrijf onze gegevens doorstuurt naar adverteerders, voor wie elk greintje beter inzicht in de consument goud waard is. Verontwaardigd doen we ons beklag over de grootmachten die al onze gegevens stelen, maar de verleiding om onszelf te profi leren kunnen we moeilijk weerstaan. Ook u heeft op Facebook laten weten dat u naar IDFA gaat. U heeft recensies ‘geliked’, uw eigen fi lmoordeel getwitterd of via Foursquare ingecheckt op de festivallocatie. Ik ben er ook bij! Ik ben een betrokken wereldburger en fi lmliefhebber! Een van de geïnterviewden in InRealLife wijst op dit fenomeen en noemt het ‘ik deel dus ik besta’: ‘Mensen voelen zich niet zichzelf als hun handeling geen reactie uitlokt.’ We willen applaus voor het nieuw aangeschafte bloesje, of onze spectaculaire vakantieplannen. Maar ze gaat nog verder:
‘Facebook en webwinkels als Amazon vertellen wie je bent. Je leest de suggesties die naar analyse van je koopgedrag automatisch worden verstuurd, en denkt: o ja, dát ben ik.’ Ach, wat geeft het? In die digitale omgeving ben je toch nooit ‘helemaal jezelf ’. Zeg nou zelf: niet iedereen op Facebook hoeft te weten dat je je vanmiddag te buiten bent gegaan aan een hamburgerfestijn – maar dat je een intiem dinertje hebt in Le Garage is dan wel weer vermeldenswaard. Is het dan nog wel een schending van ‘privacy’, als je niet helemaal jezelf bent? En bovendien: als we ons toch niet voordoen als onszelf – wat zijn al die data dan eigenlijk waard? Geen wonder dat het omstreden Facebook-beleid geen issue is voor al die duizenden gebruikers die nog altijd niet de privacy-instellingen hebben gevonden. Wie belazert wie nou eigenlijk?
Private life of Fenfen – Leslie Tai. Wo 27 22:00 Tuschinski 5; za 30 19:45 Tuschinski 5 InRealLife – Beeban Kidron. Wo 27 10:00 Tuschinski 1; do 28 22:00 Tuschinski 4
DocLab Faces of Facebook – Natalia Rojas (1,2 miljard profielfoto’s van Facebookgebruikers). app.thefacesoffacebook.com Faces to Facebook (aka datingsite ‘Lovely Faces’) – Paolo Cirio. face-to-facebook.net #Alleman – Bert Hana. alleman.nu Theatertour: 30 nov, 14:15 Haarlem; 1 dec 17:00 Nijmegen; 2 dec 14:00, 20:45 en 3 dec 20:30 Alblasserdam; 10 jan 20:30 Oss; 7 feb 20:30 Almere; 8 feb 19:30 Utrecht Street Ghosts – Paolo Cirio, streetghosts.net
13
DUTCH GOVERNMENT IN EXILE
Nieuwe adviseurs gezocht! www.beeldengeluid.nl/treasures
Het Mediafonds zoekt adviseurs op het gebied van onder meer documentaire, (jeugd)drama, radio, animatie en e-cultuur. Deadline voor aanmelding 9 december. Meer informatie: www.mediafonds.nl
22 NOVEMBER BRAKKE GROND | 20:00 UUR (PREMIÈRE) 30 NOVEMBER EYE | 12.30 UUR KAARTVERKOOP VIA IDFA.NL programma1/4-120x172.indd 1
Word ook Vriend van
Meld u aan bij de IDFA-shop in Pathé De Munt of via www.idfa.nl en ontvang een gratis DVD uit de IDFA’s Delicatessenserie.
THE ONLY SON Simonka de Jong De toekomstplannen van de Tibetaanse Pema staan onder grote druk. Pema is de enige zoon en wordt geacht terug te keren naar zijn geboortedorp om met een lokaal meisje te trouwen en voor zijn ouders te zorgen. Hij en zijn zusjes groeiden op in een kindertehuis in Kathmandu, terwijl zijn ouders in een bergdorp in de Himalaya bleven wonen. Met zijn zusjes, van wie één is opgegroeid bij adoptieouders in Nederland, brengt Pema een bezoek aan het afgelegen gehucht. Hun ouderlijk huis is slechts na een tiendaagse voettocht door de bergen te bereiken. Na een hartelijk weerzien lopen de spanningen al gauw op: de ouders rekenen erop dat hun enige zoon zijn verantwoordelijkheid neemt, trouwt en het land zal beheren. Maar Pema ziet geen leven voor zichzelf in het afgelegen gebied, zonder computer of boeken, en wil ook zijn zusjes behoeden voor een dergelijk lot. Onder spectaculaire beelden van het berglandschap schrijnt een gevoelig generatieconflict dat de contrasten blootlegt tussen het primitieve leven in de berggemeenschap, de toekomst die ouders voor hun kinderen willen en het uitsterven van tradities. Pema en zijn verwesterde zusjes willen hun ouders niet in de steek laten, maar tegelijkertijd ook een eigen, modern bestaan opbouwen.
camera WirO FELix montage mENNO BOErEma geluid rik mEiEr producent iDTV DOCS
Nederland, 2012, 78 minuten Tibetaans, Nepalees, Engels en Nederlands gesproken Nederlands en Engels ondertiteld Regio 2 Dolby 2.0 16:9 Anamorf
regie PHIE AMbo camera PHIE AMbo montage MARIoN TuoR geluid RAsMus WINTHER muziek JoHANN JoHANNssoN producent sIgRID DyEkJAER
Denemarken, Finland, 2012, 80 minuten Engels gesproken Nederlands en Engels ondertiteld Regio 2 Dolby 2.0 16:9 Anamorf EXTRA’S: Trailer Vivan las Antipodas
FREE THE MIND
Phie Ambo
THE ONLY SON “Artistically crafted.de Riveting. Simonka Jong engrossing.”
THE ONLY SON
“de fraaie beelden van het nepalese landschap, de openhartigheid van de hoofdpersonen en het knallende generatieconflict maken The only Son tot een bijzonder waardevol document”
VOLKSKRANT
In het Waisman Center van de Universiteit van Wisconsin werkt professor Richard Davidson met mensen die een psychisch defect hebben opgelopen, onder anderen twee Amerikaanse oorlogsveteranen met posttraumatische stress-stoornis en een jongetje met ADHD en angststoornissen. Free the Mind laat zien hoe Davidson de menselijke geest probeert te temmen. Het is algemeen bekend dat het brein in de loop van een mensenleven verandert, maar vraag is hoe dit proces zich precies voltrekt. Voor sommigen zou een subtiele verandering in de geestesgesteldheid allerlei ongewenste stoornissen kunnen wegnemen. De drie getraumatiseerde proefpersonen worden in deze documentaire gevolgd in hun dagelijks leven en tijdens hun therapeutische sessies, die gebaseerd zijn op beproefde oosterse technieken als yoga en meditatie. De patiënten gaan snel vooruit, zoals blijkt uit psychologische tests die aantonen hoe negatief of positief ze de wereld ervaren. Abstract aandoende beelden, die de conventionele fragmenten afwisselen, laten het functioneren van het menselijk brein te zien. Deze psychedelische, spaceachtige sequenties suggereren een onmetelijk universum met veel interactie, waar oneindig veel te ontdekken is. “Dit is het meest complexe orgaan in het universum”, zegt Davidson bij een model van de hersens. “We staan pas aan het begin van deze reis.”
regie SimONka DE JONg
Simonka de Jong
“gelaagd, rijk en ontroerend”
FREE THE MIND Phie Ambo
FilmmAkeR mAgAzine
de volkSkranT
FREE THE MIND Phie Ambo
“grips your heart from the first moment” Film CommenT
HONORABLE MENTION FRAMELINE SAN FRANCISCO
SPECIAL PROGRAMMING AWARD FOR FREEDOM OUTFEST LOS ANGELES
Deze uitgave is tot stand gekomen door een samenwerkingverband tussen Cinema Delicatessen en IDFA
Deze uitgave is tot stand gekomen door een samenwerkingverband tussen Cinema Delicatessen en IDFA bestelnummer FFDoC126
bestelnummer FFDOC123 © IDFA / Cinema Delicatessen, 2012 / 2013. Verdeling: De Filmfreak Distributie Amsterdam. De op deze dvd vastgelegde werken zijn auteursrechtelijk beschermd en mogen uitsluitend in huiselijke kring worden vertoond. Iedere andere vorm van gebruik van deze dvd en de daarop vastgelegde werken is zonder toestemming van de rechthebbende uitdrukkelijk verboden. Inbreuk op auteursrecht is strafbaar als misdrijf (artikel 31 en 32 van de auteurswet).
9 789461 871893
“LE DONNE raCCONTaNO” SguARDI AlTRoVE FIlm FESTIVAl
© IDFA / Cinema Delicatessen, 2012 / 2013. Verdeling: De Filmfreak Distributie Amsterdam. De op deze dvd vastgelegde werken zijn auteursrechtelijk beschermd en mogen uitsluitend in huiselijke kring worden vertoond. Iedere andere vorm van gebruik van deze dvd en de daarop vastgelegde werken is zonder toestemming van de rechthebbende uitdrukkelijk verboden. Inbreuk op auteursrecht is strafbaar als misdrijf (artikel 31 en 32 van de auteurswet).
9 789461 872319
20-11-13 11:41
!
Documentaire: film VERSUS literatuur
Hoe documentair is literatuur – non-fictieliteratuur? (Wie die term een contradictio in terminis vindt, zegge: verhalende non-fictie.) In krant en encyclopedie
vinden we het normaal dat het geschreven woord de werkelijkheid weergeeft. Zijn er duizend nodig voor elk beeld? Of zijn het verschillende wegen naar hetzelfde? Sommige auteurs doen beide: een boek en een film maken over hetzelfde onderwerp. Zie het woord, lees het beeld, oordeel zelf. Claude Lanzmann (The Last of the Unjust) over de wereld nu:
Er draaien dit jaar meerdere documentaires op IDFA die overlappen met een boek. Land of Promise, de internationale titel van Land van aankomst naar het gelijknamige non-fictieboek van Paul Scheffer (hier coregisseur met René Roelofs), krijgt woensdag een Extended Q&A – waarin wellicht de verschillen tussen beide media aan bod komen. En An Inconsolable Memory van Aryan Kaganof, over een Zuid-Afrikaanse operagroep van kleurlingen, begint zelfs in de film met de presentatie van het boek Eaon Our Story waarop de film is geënt. Een bijzonder geval is de biografie Salinger van Shane Salerno en David Shields, waarvan het boek dit najaar met veel bombarie en embargo’s werd gelanceerd. Gelijktijdig met de gelijknamige documentaire, waarin door dezelfde auteurs wordt gepoogd het raadsel van de publiciteitsschuwe Amerikaanse schrijver te ontsluieren. Je vraagt je af wat J.D. Salinger, die bijna vier jaar geleden op 91-jarige leeftijd overleed, hiervan zou vinden. Tijdens zijn leven wilde hij nog wel eens een rechtszaak aanspannen tegen auteurs die het waagden een biografie aan hem te wijden. Na zijn roemruchte cultroman The Catcher in the Rye (1951) publiceerde hij een handvol verhalen en boeken, om zich midden jaren zestig geheel uit de publiciteit terug te trekken. De ironie wil dat Salinger juist door te volharden in zijn kluizenaarsbestaan de verbeelding bleef prikkelen. Met list en bedrog probeerden journalisten en bewonderaars in zijn buurt te komen, in de kennelijke veronderstelling dat iemand die ooit een literaire klassieker heeft geschreven zijn recht op privacy voorgoed verspeeld heeft. (PvdG/KD) Land of Promise – René Roelofs en Paul Scheffer. Wo 27 13:15 Tuschinski 2 (met Extended Q&A); zo 1 14:15 Tuschinski 3. An Inconsolable Memory – Aryan Kaganof.
‘Extreem saai vind ik het’
foto: Felix Kalkman
Onzichtbare auteur
De 87-jarige Lanzmann is vooral bekend vanwege het 9,5 uur durende Shoah, zijn monumentale serie interviews met overlevenden van de nazivernietigingskampen. Maar in zijn vorig jaar verschenen autobiografie De Patagonische haas beschrijft hij een leven dat ook zelf monumentaal genoemd moet worden.
Lanzmann was verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog, jarenlang geliefde van Simone de Beauvoir en vriend van Jean-Paul Sartre die hij ‘de sultan van de Rue Bonaparte’ noemde. Hij reisde als eerste Franse journalist achter het IJzeren Gordijn, naar Cuba en Noord-Korea en ontmoette er een grote liefde, die hij naast flink wat andere liefdesavonturen beschrijft. Is uw hang naar avontuur eindelijk bevredigd? ‘Ja, maar ik heb deze dingen niet allemaal gedaan uit een verlangen naar avontuur. Oorlog is geen avontuur. Maar het is wel zo dat ik een avontuurlijk leven prefereer boven een rustig leven.’
Wo 27 22:00 Tuschinski 2; do 28 13:15 EYE Cinema 1; vr 29 12:00 Melkweg Rabozaal; za 30 21:00 Tuschinski 3. Salinger – Shane Salerno. Vr 29 21:15 Munt 9; za 30 Tuschinski 1 18:45.
Dichter bij de dood – dat vond ik nogal clever van mezelf bedacht, ooit, toen ik jong was. Later ben ik de frase keer op keer tegengekomen: ik bleek niet de eerste te zijn die het woordgrapje had bedacht. De link tussen
dichtkunst en sterven
is nu eenmaal hecht. In een fraaie serie dagafsluitingen, getiteld de Dode Dichters Almanak, vertoont de VPRO al sinds 1988 beelden van overleden dichters, die als het
Hoe bevalt de wereld dan sinds pakweg 1990? ‘Extreem saai vind ik het. Er is geen Utopia meer, het is afgelopen. Het is echt niet meer zo leuk, weet u. Het lijkt alsof de wereld op
ware van gene zijde voorlezen uit eigen werk. geschiedenis24.nl/ dossiers/Dode-Dichters-Almanak. html Voor de komst van het schrift (en in sommige culturen is dat een vrij recente gebeurtenis) vielen literatuur en documentaire samen. Geschiedschrijving gebeurde rond het kampvuur, waarbij de ouderen spraken over heldendaden en rampspoed van
slot zit. Er is te veel politie. We leven in een absoluut gereguleerde wereld.’ Lanzmann is in Amsterdam voor de vertoning van The Last of the Unjust, een 210 minuten durende documentaire over Benjamin Murmelstein, de laatste ‘Ouderling’ die het modelconcentratiekamp Theresiënstadt bestuurde. Een man die de rest van zijn leven beschuldigd is van collaboratie. Lanzmann filmde hem al in 1975, maar besloot het materiaal vanwege de ‘morele complexiteit’ niet in Shoah te verwerken. ‘Ik vond hem intelligent, scherp, charmant ook. Een uitzonderlijke man. Zoals hij heb ik ze niet veel gezien in mijn leven. Hij was oprecht. Hard over zichzelf en anderen. Hij vertelde ons waarheden. Dingen die alleen hij kon weten. Over Eichmann, over de perversiteit van de nazi’s. Eigenlijk had ik het idee opgegeven een film over hem te maken. Het was te moeilijk. Ik twijfelde of ik de confrontatie met het materiaal aankon. Maar het belang was te groot. Murmelstein maakte duidelijk dat Eichmann niet die zogenoemde banale man was. Je moet weten dat de Rabbijn van Rome, waar Murmelstein na de oorlog is gaan wonen, weigerde de kaddisj uit te spreken toen hij overleed, het Joodse rouwgebed. Hij wilde Murmelstein ook niet
weleer. De Universiteit van Oklahoma presenteert een groot aantal uitgeschreven interviews waarin Amerikaanse Indianen de orale geschiedenis van hun volkeren vertellen. digital.libraries.ou.edu/ whc/duke/ En ook in hoogopgeleide, geletterde, ontwikkelde culturen wordt nog in Indianenverhalen geloofd. Daarom voelde de Amerikaanse winkelketen Costco zich, nadat een
begraven hebben op de Joodse begraafplaats. Dat was nou een verschrikkelijke man. Niet in staat om de waarheid te zien.’ U hebt vaak gezegd dat Shoah niet over overleven gaat, maar over de dood, omdat zo veel mensen vermoord zijn, afwezig zijn. Dat geldt ook voor Rithy Panhs films over de Rode Khmer en Joshua Oppenheimers The Act of Killing. ‘Ik heb een paar van Rithy Panhs films gezien. Heel goed vind ik die. The Act of Killing vond ik walgelijk. Verschrikkelijk.’ Panh vertelde dat hij zichzelf niet in het frame wil hebben. U doet dat wel in The Last of the Unjust. ‘Ook in Shoah, gedurende 37 minuten van de 9,5 uur. Soms ben ik in beeld, als ik nazi’s verhoor. In The Last of the Unjust moest ik in het frame zijn. Al op de eerste dag dat ik Murmelstein sprak, werd het me duidelijk dat dit niet een zogenaamd objectieve film kon zijn. Want alles over Theresienstadt was al bekend, er was al zo veel gedocumenteerd. Dus dit moest mijn film worden.’ (RR) The Last of the Unjust – Claude Lanzmann. Wo 27 11:00 Tuschinski 3; do 28 18:00 EYE Cinema 1; za 30 20:00 Munt 12; zo 01 10:30 Tuschinski 5
geschokte dominee een foto van de misstand naar zijn volgelingen had getweet, gedwongen excuses te maken voor het feit dat ze de Bijbel als ‘fictie’ verkochten. foxnews.com/opinion/2013/11/20/costco-apologizes-for-calling-bible-fiction ‘Dan voel ik me echt wel eenzaam’, bekent schrijver Godfried Bomans wanneer presentator Willem Ruis hem voor de radio spreekt
over zijn laatste nacht op het onbewoonde eiland Rottummerplaat, waar Bomans, net als Jan Wolkers in 1971, een week in vol-
strekte eenzaamheid
verbleef. De dagelijkse praatjes met Ruis leverden legendarische radiodocumentaire op. biografie. vara.nl/#/gebeurtenis/311/alleenop-een-eiland-bomans-en-wolkerseen-week-op-rottumerplaat?npo_ cc=30&npo_rnd=281645242
15
Gefilmd
16
d zonder dat we
het weten
Dat de Amsterdamse binnenstad behangen is met beveiligingscamera’s mag geen verrassing heten. ‘Alleen al in de Reguliersbreestraat heb ik er zo’n veertig geteld’, zegt Roeland van Doorn. Hij is de maker van Nothing is Going to Happen, een intrigerende verzameling beelden van Nederlandse huiskamers, stoepen en tuinen – gemaakt door bewakingscamera’s. Wat valt er zoal te zien rond de IDFA-locaties? Door Olga van Ditzhuijzen Met een simpel ontvangertje zijn overal videosignalen van draadloze beveiligingssystemen op te vangen, vertelt Van Doorn. Helaas geldt dat niet voor de tientallen professionele camera’s in dit uitgaansgebied: ‘Politiecamera’s of systemen van bedrijven en winkelketens zijn meestal aangesloten via een kabel: ik kan alleen beeld van draadloze systemen zien.’ Op verzoek van de Dagkrant loopt Van Doorn met zijn meekijk-apparatuur langs enkele IDFAlocaties. De ontvanger bestaat uit een klein zwart kastje met een antenne, die frequenties van videosignalen opvangt. ‘Het is gewoon dezelfde ontvanger die wordt gebruikt om de beelden van een draadloos camerasysteem op je beeldscherm te kunnen zien. Het hoort bij het systeem.’ Alleen kun je met de ontvanger niet alleen je eigen, maar ook elk ander draadloos videosignaal opvangen. Een goudmijn voor de spoorzoeker die Van Doorn zich inmiddels voelt.
Spionnetje Hij heeft op de heenweg al een signaal ontdekt; we wandelen van het Rembrandtplein naar de Amstel. Op het schermpje van de videocamera zijn meteen beelden te zien: een stoep, een stuk straat. ‘Ik moest wel even zoeken waar dit vandaan kwam, ik heb wel drie keer de straat afgelopen.’ Aan het begin van de Kloveniersburgwal is het raak: op nummer 135 hangt op de eerste verdieping een cameraatje aan de vensterbank. Het raam op de begane grond is met een zwart rolluik afgesloten, op het uithangbord boven de deur staat geen naam. We zwaaien naar het spionnetje en zien onszelf terug op het schermpje van Van Doorn. Als we even hebben staan praten komt een man naar buiten. Is dat cameraatje aan de vensterbank van hem? ‘Nee dat is van mijn bovenbuurman’, vertelt de man. ‘Om te kijken wie er voor de deur staat, als iemand aanbelt. Het staat op de deur gericht.’ Een zelfgemaakte intercom dus. Als hij weer doorloopt, zegt Van Doorn: ‘Ja, dat kan ook. Maar hij fi lmt
wel meer dan alleen zijn eigen voordeur: je hebt echt een groot stuk van de stoep in beeld.’ De fi lm is Van Doorns afstudeerproject voor de St. Joost Academie in Breda. Hij zwierf door buitenwijken van Breda en nam de beelden op die via zijn ontvanger binnenkwamen. ‘Het zijn vooral mensen in gewone woonwijken die dit soort beveiliging gebruiken. Het is eenvoudig zelf te installeren, en blijkbaar zijn ze toch bang geworden voor bijvoorbeeld inbraken. Sommige mensen kopen zo’n systeem als in de buurt al vaker iets is voorgevallen, of als de buurman er ook een heeft.’ Het geeft een grimmig beeld van de samenleving, de angst en de suggestie van onveiligheid, vindt Van Doorn. ‘Bovendien voorkomt het volgens mij helemaal niks.’
Babybedjes Meteen bij aanvang van het project ontdekte Van Doorn hoe dicht hij bij zijn onderwerp zat. ‘Het eerste signaal dat ik opving was in een steegje bij mij om de hoek, waar ik vaak doorheen moet om mijn fiets neer te zetten. Ik ben dus zelf al die tijd gefi lmd, zonder dat ik het wist.’ De beeldendetector registreert niet alleen signalen op straat, maar ook binnenshuis: ‘Ik kreeg zelfs beelden uit slaapkamers en nota bene een douche. Ik kan alleen maar gissen naar de bedoeling daarvan.’ Ook babybedjes en kinderkamers behoorden tot de vangst. ‘Ik begrijp dat mensen het fijn vinden om hun kind vanuit een andere ruimte in de gaten te kunnen houden – maar weet wel waaraan je je kind blootstelt: de beelden zijn door iedereen op te vangen.’ Hij verbaast zich over de schijnbare tegenstellingen in ideeën over privacy: ‘We maken ons druk over methodes van de overheid of internetbedrijven die ons persoonlijke leven raken, maar om onszelf te beschermen maken we maar al te graag gebruik van dit soort technieken.’
Coffeeshop We lopen verder naar het Thorbeckeplein, waar we halverwege een beeld opvangen van mensen aan een tafel, van bovenaf gefi lmd. Het lijkt op bezoekers van een coffeeshop, ze hebben jassen en capuchons en zitten voorovergebogen over kleine voorwerpjes. Het signaal wordt inderdaad sterker bij de ingang van een coffeeshop. We besluiten te kijken of er een camera hangt. Als we binnenkomen reageert een van de bezoekers gealarmeerd op de camera die Van Doorn in zijn handen houdt. ‘Are you filming right now? ’ De uitbater achter de toonbank grijpt ook meteen in: ‘Please turn it off.’ Wil de bezoeker dan niet gefi lmd worden? ‘No, of course not! ’ Dat is ook zo wonderlijk, vertelt Van Doorn. ‘Mensen worden overal gefi lmd door bewakingscamera’s, maar als je ergens duidelijk zichtbaar met een videocamera staat, worden ze argwanend.’ Hij vertelt hoe tijdens zijn omzwervingen door Breda een man al bezorgd door de intercom sprak toen Van Doorn zijn camera uitpakte. ‘Hij vroeg wat ik kwam doen en zei dat ik niet mocht fi lmen. Terwijl hij me dus juist had gezien via de camera van zijn eigen beveiligingssysteem. Dat hij mij wél ongevraagd fi lmde vond hij kennelijk geen probleem.’ We vertrekken en kijken nog even achterom naar de deur van de coffeeshop: nee, geen waarschuwingssticker over beveiligingscamera’s. Bij een later bezoek reageert de man achter de toonbank stellig op de vraag of er een beveiligingscamera in de coffeeshop hangt – misschien om de bezoekers op de eerste verdieping te kunnen zien? ‘Nee hoor, er zijn geen camera’s hier. Absoluut niet.’ Nothing Is Going to Happen – Roeland van Doorn. Di 26 13:30 Tuschinski 4; wo 27 20:15 Munt 12; wo 27 22:00 Tuschinski 5; do 28 18:45 Ketelhuis Zaal 1; za 30 19:45 Tuschinski 5; zo 1 14:45 Munt 13
17
Cameraman Ed Lachman en IDFA-perschef Laura van Halsema in EYE
Eerbetoon aan Peter Wintonick in De Kroon
IDFA-rondleiding in het Stedelijk Museum Regisseur Ágnes Sós na afloop van Stream of Love
Interactive Reality Conference in de Brakke Grond, met drone Macarena Paz, Alvaro Pinto en Orlando Miño in de Melkweg
16
IDFA-rondleiding in het Stedelijk Museum
Dansen op 8 bits-muziek in de Melkweg
Regisseur Nirit Peled bij première van Superjews De Italiaanse Belg Rocco Granata in Tuschinski 1 na Land of Promise
Alexander Gentelev, regisseur van Putin’s Games Première van Ne me quitte pas met (vrnl) Niels van Koevorden, Sabine Lubbe Bakker en hoofdpersonen Bob en Marcel
Rithy Panh en Marceline Loridan-Ivens samen bij A Tale of the Wind in EYE
17