Daan van der Stelt op piano Riet de Koning ‘Waar vind ik jou’
uit ‘Reis naar Niemandsland’
Welkom
symposium ‘Afscheid’ 14 januari 2016
dagvoorzitter:
Adrie de Laat
Programma: 13.00 uur
Opening
13.10 – 13.55 uur 13.55 – 14.00 uur
Huub Buijsen Piano
14.00 – 14.45 uur 14.45 - 15.05 uur
Debby Gerritsen Pauze
15.05 – 15.50 uur 15.50 – 15.55 uur
Eliane Thewessen Piano
15.55 – 16.20 uur 16.20 – 16.30 uur 16.30 – 17.30 uur
Riet de Koning Afsluiting & dankwoord Napraten tijdens borrel
Huub Buijsen Psychogerontoloog Gezondheidszorgpsycholoog Directeur van eigen trainingsbureau
‘Afscheid nemen: groot en klein’
Vier vragen:
Hoe herstel je van: een operatie (bijv. een meniscusoperatie) of van een hersenschudding?
Hoe bouw je conditie op?
Wanneer heb je leuke dag of fijn weekend?
Hoe houd je het vol in de palliatieve zorg?
Afscheid nemen • Partir c’ est mourir un peu
Enkele voorbeelden • • • • • • • •
Scheiding ouders Dood lievelingsdier Verhuizing Verlies geloof ‘Sinterklaas bestaat niet’ Verlies baan Verlies dierbare foto of geldbedrag Grijs haar krijgen
Wie is er met zijn auto naar hier gekomen?
Wie is er met zijn auto naar hier gekomen?
>Proces van verwerking heel gelukkig gelukkig incident
normaal ongelukkig heel ongelukkig
>Hoe verloopt VERWERKING heel gelukkig gelukkig incident
normaal
afleiding confrontatie
heel ongelukkig
>Hoe verloopt VERWERKING heel gelukkig gelukkig incident
normaal ongelukkig heel ongelukkig herstel
>Hoe verloopt VERWERKING? heel gelukkig gelukkig incident
normaal ongelukkig heel ongelukkig
Is het belangrijkste bij verwerking er steeds over te praten en er mee bezig zijn?
a) ja b) nee
Wat doe je zelf om er bovenop te komen als je iets ergs hebt meegemaakt?
Maar eerst een eigen ervaring • Twee jaar geleden naar de huisarts
Drie jaar geleden
• 12 kinderen, verloren allemaal andere moeder.
Verwerkingsstrategieen er mee bezig zijn
Praten Nadenken over het gebeurde Dagdromen Begrafenis/crematie bijwonen Dagboek gaan bijhouden en erover schrijven Gevoelens omzetten in muziek, poëzie, schilderijen. Zoeken naar oplossingen voor probleem en daarmee aan de slag gaan (Zwarte) humor gebruiken
Verwerkingsstrategieen: er niet mee bezig zijn/wegstoppen
•
Zich terugtrekken en zwijgen Sporten en ontspanning zoeken Contacten met familie vermijden Vakantie nemen, vrije dagen opnemen
Verwerkingsstrategieen (vervolg): er niet mee bezig zijn/wegstoppen
Hard werken Verdoving zoeken door (meer te) roken, drinken, kopen, gokken, enz. Zich afreageren op anderen: heel chagrijnig TV-kijken • Depressief worden
Belangrijk: • Ieder mens heeft zijn eigen combinatie van deze twee strategieën: zijn verwerkingsstijl • Ieder mens meent meestal dat zijn stijl de beste is • Elke tijd en cultuur heeft zijn eigen voorkeur of ideaal.
Vijf sterfstijlen:
De socialen: 1 op de 3 • • • •
.
De socialen: bang voor de dood Neiging tot ontkenning. Vaker lager opgeleid en volks Volgzaam, op zoek naar veiligheid
Onbevangenen (ruim 1/5): • leven zonder de dood. - Vaak beneden de 45 en hoger opgeleid. - Kijken niet ver vooruit - Liefst professional op afstand
Proactieven: bijna 1 op de 5 • Leven met de dood • Meest geregeld. • Willen zelf beslissen over hun einde: liefst helder van geest, weinig pijn en ook moment • Als patient mondig en veeleisend.
De rationelen: 15% • Verdringing van de dood. • Vaker mannen. • Dood is taboe. Moeite met tonen kwetsbaarheid • Zoeken weliswaar informatie maar behoefte aan rationele benadering (grote behoefte aan professionele kennis).
De vertrouwenden (ruim 1 op de 10) • Leven na de dood > minder bang. • Religieus (vaker protestants of sterk christelijk) • Behoefte aan rouwrituelen. • Praten niet vaak over de dood. • Gevoelig voor autoriteit en volgzaam.
Nogmaals vier vragen: Hoe herstel je van: een operatie ( bijv. een meniscusoperatie) of van een hersenschudding?
Hoe bouw je conditie op? Hoe zorg je ervoor een leuke dag te hebben? Hoe houd je het vol in de palliatieve zorg?
Verwerking bij ingrijpende ervaringen (bijvoorbeeld verlies dierbare) • heen en weer gaan tussen ermee bezig zijn en afleiding • ‘Verdriet komt in golven’ • ‘Dit fluctureren is zowel noodzakelijk als gezond,’ Papadatou.
Vlindermodel van Apter
plezierig ontspanning
verveling
spanning
angst
onplezierig
weinig spanning
veel spanning
Vlindermodel van Apter • meerdere keren per dag switchen we van ontspanning > verveling > spanning > angst. • wat spannend/energievretend is verschilt per persoon, • vaak ook per sekse • per persoon verschilt het over de jaren • door een regelmatige afwisseling van de 4 emoties houd je het werk vol.
Conclusies/samenvatting • Iedereen is vertrouwd met afscheid • Afscheid is mix van confrontatie en afleiding • Bij iedereen ligt accent anders • Iedere tijd heeft eigen favoriete stijl • Je moet eigen stijl weten om goed te kunnen helpen
Conclusie (vervolg) • Ieders stijl moet je herkennen en accepteren • Plus er op inspelen
Tenslotte • Een kort verhaal
Daan van der Stelt op piano
Debby Gerritsen Senior onderzoeker bij UKON
Filmfragmenten over dementie…
Pauze
Daan van der Stelt op piano
Eliane Thewessen Raad van Bestuur AxionContinu Bestuurslid Stichting STEM
‘Afscheid van (g)een zekerheid’
Afscheid van (g)een zekerheid
2008
Transitieprogramma langdurige zorg Project STEM (STerven op je Eigen Manier): mensen bewuster om laten gaan met de laatste levensfase, waardoor kwaliteit verbetert
Onderzoek TNS NIPO 2008 Doel: inzicht krijgen in hoeverre mensen zich gedachten maken over de periode vóór het eigen overlijden • inwoners Midden-Holland • n=500
Resultaten TNS NIPO 2008 Heeft u weleens nagedacht over uw wensen voor de periode vóór uw eigen overlijden?
Resultaten TNS NIPO 2008 Nadenken versus praten over de periode vóór het eigen overlijden
Onderzoek Motivaction 2008 Doel: 1. Wat zijn de wensen en behoeften in de laatste levensfase? 2. Welk aanbod van zorg en diensten past daarbij? • inwoners Nederland • n=1570
Resultaten Motivaction 2008 Gebruik gemaakt van Mentality-model
5 segmenten met verschillende kijk op laatste levensfase
Motivaction Nederland 2008 / N = 1500
33%
18%
12%
15%
22%
Afgeleid van Mentality Model ®: segmentatie van Nederlandse bevolking op basis van sociale milieus die een levenshouding en waardenoriëntatie delen.
Onderwerp komt niet voorbij. Volslagen onbelangrijk.
Zet het van me af. Positief denken. We hebben het toch goed.
Onbevangene
Sociale
Proactieve Heb alles al geregeld. Wil vooral gelijkwaardigheid en niets overlaten aan anderen.
Geen groot onderwerp. Je kan er zelf nog zoveel tegen doen.
Rationele
Vertrouwende Het is er gewoon. Alles heeft zijn cyclus. We zijn daarin verbonden met elkaar.
Stichting STEM
Stichting STEM Aandachtspunten slechtnieuwsgesprek Vertrouwenden • Beperkte informatie in hapklare brokken • Niet teveel alternatieven benoemen • Eerlijke indicatie geven over de duur • Geestelijke verzorger erbij betrekken
Stichting STEM Aandachtspunten slechtnieuwsgesprek Onbevangenen • Feitelijke informatie, kort en concreet • Niet te ver vooruit kijken • Wat is nu nodig om verder te kunnen • Komen op eigen moment terug met vragen
Stichting STEM www.stichtingstem.info
Stichting STEM 2008-2015
Onderzoek TNS NIPO 2015 Doel: • Wat is het urgentiebesef om de laatste levensfase te bespreken? • Hoe kan de bespreekbaarheid (verder) vergroot worden? in opdracht van Agora
Onderzoek TNS NIPO 2015 Landelijk online onderzoek n = 1036: 462 uit Midden-Holland 574 rest van het land
Resultaten TNS NIPO 2015 Duidelijke positieve trend in de bespreekbaarheid van de laatste levensfase Midden-Holland:
Resultaten TNS NIPO 2015 Duidelijke positieve trend in de bespreekbaarheid van de laatste levensfase Midden-Holland:
Nederland totaal 2015:
Resultaten TNS NIPO 2015 Willen weten wat naasten wensen Nederland totaal
Resultaten TNS NIPO 2015 Over welke onderwerpen wordt nagedacht? Nederland totaal
Conclusies • Stimuleren van nadenken en praten over de laatste levensfase blijft aandacht vragen • Herkennen verschillende ‘sterfstijlen’ van belang • STEM-activiteiten hebben succes gehad!
Daan van der Stelt op piano
Riet de Koning Geestelijk verzorger De Riethorst Stromenland
‘Identiteit en verlies’ “Ik ben mezelf verloren onderweg … tijdens mijn reis door het leven.”
De autonomie van de mens • Wie was ik? • Wie ben ik? • Wie wil ik zijn?
Inspirerende mensen • • • •
Baruch Spinoza Jacquas Lacan Herman Hesse Tjeu van de Berk
Baruch Spinoza • Zoeken naar vrijheid • Trouw blijven aan jezelf
Jacques Lacan • Autonomie bestaat niet • De ander is een vreemde, zoals ik een vreemde ben voor mezelf
Herman Hesse De geestelijke groei van de mens
• Kindertijd • Tijd van intrede van het verstand, het zoeken naar antwoorden • Tijd van stilte
Tjeu van de Berk • Leven is verandering • Een sterven aan de ene wereld en geboren worden in een andere • Een proces van loslaten en intreden
Identiteit en levenservaringen • Levenservaringen en het ontstaan van een kloof • Het verliezen van jezelf door omstandigheden • Een nieuw evenwicht
Geen brug • ‘Sterven’ in jezelf • Een niet te overbruggen kloof • Een mens sluit zich, overleeft
Schrijvers en identiteit Spinoza
Trouw blijven aan jezelf Lacan
Ik ben een vreemde Hesse
De fasen van het leven Van de Berk
Veranderingen en mogelijke kloof
Werken in de zorg • • • •
Wie is de ander? De bagage van ieder mens Kloven in het leven Omstandigheden vormen de mens
De kracht van de zorg • • • • •
Bewustzijn Inzicht in levensprocessen Begrip De mens zien Zorg gericht op welzijn
Boek: “Afscheid”
• Ruimte • Verscheidenheid • De ander is meer…
Wie zijn we zelf • Zelfreflectie en zelfkennis • Wie was ik, wie ben ik, wie wil ik zijn • Zelfkennis maakt mild
Mentaal welbevinden • • • •
Welzijn Ruimte geven aan het unieke zijn Gevormd door het leven Leven naar een waardig en vredig afscheid
Dankwoord
Bedankt voor je aandacht en wel thuis!
Borrel & napraten
