D-Bulletin nr D-Bulletin

3 3D-Bulletin nr. 183

‘08 - ’09

3D-Bulletin

Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

04

Redactioneel

03

16 04

16

Gert-Jan Wolkers 05

Driedimensionaal

3D-Bulletin 183

Gert-Jan Wolkers

Mededelingen Bibliotheek

Sophieke Nijhuis-Bouma

SDM

20 Macrobox (2)

Willebrord Dorresteijn 22 Stereo Portfolio (5)

Job van de Groep

06 06

Verenigingsnieuws

32 Wat wist Wheatstone over stereoscopie?

Abram Klooswijk

De nieuwe N.V.v.S. e-groep

Wim van Keulen

Routebeschrijving “Het Visnet”

36 Projectie-instellingen

Ledenmutaties

Jaap van Loon

Jan Broeders

11

Programma 149-ste verenigingsdag

42 42

Content

Verzoeken en gegevens m.b.t. het aanleveren van artikelen en plaatjes

Roland de Raeve 12

14

Open Dag 2009

42

Bestuur

42

ISU congres Gmunden 2009 (3) Hermine Raab / Gert-Jan Wolkers

VOORZIJDE:

“KINDERDIJK

IN

WINTER” (GERT-JAN WOLKERS)

Vraag & aanbod

43 43

OMSLAG

Vraag & Aanbod

Wegwijzer

Adressenoverzicht leveranciers van 3D artikelen

EN OP DE ACHTERZIJDE

: “PA FRIJLINK” (GERRIT FRYLINK).

seizoen ‘08-’09/3

11 Verenigingsactiviteiten

Inhoud - 3D-Bulletin nr. 183

36 De tastbare verte (4)

Bestuur 10

Gerrit Frylink

Verslag van de 148e Verenigingsdag

Gert-Jan Wolkers 10

27 Stereo Portfolio (6)

04

Redactioneel Redactioneel 3D-B Bulletin 183

Redactioneel - 3D-Bulletin nr. 183


Voor u ligt het eerste nummer van 2009. Het is weer gelukt om het blad te vullen met een gevariëerd aanbod aan artikelen en plaatjes. Dank aan allen die een bijdrage hebben aangeleverd. En bij deze natuurlijk ook het verzoek om daar mee door te gaan. Liefst tekst aanleveren in onopgemaakte vorm. Dat scheelt mij een boel “conversietijd”. Namens het bestuur wens ik u een gelukkig en gezond 2009. Voor mij begon het nieuwe jaar zeer interessant met een vijfdaags bezoek aan de Sloveense stereovereniging. Een klein clubje (zo’n 30 leden) van enthousiaste en heel actieve digitalisten. De meesten werken daar met via Stereo Data Maker (SDM) gekoppelde camera’s. Vanaf blz. 16 kunt u in dit bulletin lezen over deze techniek en mijn bevindingen tijdens een korte test in Italië. Op 3 en 4 januari werden in Ljubljana twee stereo avonden georganiseerd met veel Nederlands materiaal en de belangstelling was erg hoog. Naast veel bezoekers kwamen er zelfs twee nationale TV-stations op af. En zo heb ik zelfs een interview mogen geven. En nu maar hopen dat de belangstelling wordt omgezet in meer leden voor de Sloveense club. Meer leden hopen wij ook te werven tijdens onze Open Dag van 28 maart 2009. Daarover kunt u lezen vanaf pagina 12. We hopen natuurlijk weer veel bezoekers te krijgen. In ieder geval zullen er 3 Slovenen zijn die een tegenbezoek komen brengen. Ik verwacht de komende jaren meer uitwisseling van ervaringen tussen onze clubs omdat de Slovenen overwegen om het ISU congres van 2013 te gaan organiseren en dus in 2011 in Egmond aan Zee het stokje van ons over zullen nemen. Over het ISU congres van dit jaar in Gmunden kunt u weer wat lezen op pagina 15. Daar zullen wij het stokje van de Oostenrijkers gaan over nemen en ik hoop dan ook dat veel van de N.V.v.S.-leden daar getuigen van zullen zijn. De omgeving van Gmunden is schitte-

rend en dus zeer geschikt voor een kleine vakantie. Ook met familie. In dit bulletin treft u twee portfolio’s aan van eigen bodem. Eén van ons immer enthousiaste en hyperactieve lid Job van de Groep die schijnbaar digitale series aan de lopende band produceert. De tweede belicht het stereoverleden van Gerrit Frylink die heel wat verschillende fotografische technieken heeft beoefend. Johan Steketee en Jaap van Loon hebben daar een digitale draai aan gegeven zodat het materiaal keurig in dit bulletin kon worden opgenomen. Reeds eerder aangekondigd, maar nu na minimaal twee verhuisperioden te hebben doorstaan beschikbaar gekomen, begint in dit bulletin Abram Klooswijk aan een serie artikelen met als thema “Wat wist Wheatstone over Stereoscopie?”. Historisch leesvoer. Het is mij bekend dat veel leden dat interessant vinden en dus kunt u op dat gebied uw hart ophalen vanaf pagina 32. Wim van Keulen volgt vanaf pagina 36 met al weer het vierde artikel over “De tastbare verte”. Jaap van Loon geeft aan het slot van dit blad nog wat aanwijzingen met betrekking tot het aanleveren van digitale series. Kortom, ook deze keer weer genoeg materiaal om uw gedachten bezig te houden tot de stereodag van 31 januari. Ik hoop velen van u daar weer te zien! Gert-Jan Wolkers

Mededelingen Bibliotheek De bibliotheekcollectie van de N.V.v.S. is opnieuw uitgebreid, o.a. door overname van een boek van ons lid mevrouw Topy Wolf. Ze had ook nog enkele andere boeken in de aanbieding, maar die waren reeds aanwezig in de bibliotheekcollectie of minder interessant voor de bibliotheek van de N.V.v.S. Hieronder worden deze boeken te koop aangeboden. De geschiedenis van de Fotografie

3-D Hollywood Van een geheel andere orde dan het voorgaande is het boek 3-D Hollywood. In 65 stereofoto's geeft Harold Lloyd (1893-1971) ons een beeld van de filmsterren uit de jaren 1940-1960, onder wie Marilyn Monroe. Zijn kleindochter Suzanne Lloyd Hayes heeft uit zijn nalatenschap deze selectie gemaakt en de foto´s voorzien van een voorwoord waarin ze o.a. schrijft dat alle foto´s zijn gemaakt met de Stereo Realist. Voor de liefhebber van filmklassiekers is dit een aanrader, maar ook voor leden die veel genoegen beleven in het bekijken van stereofoto´s, is dit boek de moeite waard. De nieuwe aanwinsten zijn vanaf de a.s. verenigingsdag in januari 2009 te leen. Sophieke Nijhuis-Bouma Bibliothecaris

koop aangeboden:

Stereokameras von 1940 bis 1984. Eine dokumention von Werner Weiser. In deze publicatie (84 pag. ) worden alle stereocamera's uit die periode uitvoerig beschreven: 1 pagina technische informatie en 1 pagina foto's van de camera. Prijs: 3,00 euro: een koopje voor wie geïnteresseerd is in analoge stereocamera's! The price guide to photographic cards. In de in 1982 verschenen publicatie (132 pag.) beschrijft H.A. James zo'n 140 stereokaarten . Deze kaarten zijn (uiteraard?) ook afgebeeld . Vooral de verzamelaar van stereokaarten zal veel plezier kunnen beleven aan dit boek. Prijs: 3,00 euro. De opkomst van de fotografie. In 144 pag. beschrijft Brian Coe in 1976 als conservator van het Kodakmuseum de geschiedenis van de fotografie in de periode 1800-1900. In 13 hoofdstukken gaat de auteur in op allerlei aspecten van de fotografie. In het hoofdstuk Diepte en decoratie (8 pag.) komt ook de stereofotografie aan bod. Met een uitgebreide begrippenlijst is dit boek interessant voor wie nog geïnteresseerd is in de ontwikkeling van de analoge fotografie. Prijs: 5,00 euro. Geïnteresseerden dienen zich te melden bij: Sophieke Nijhuis-Bouma, Joh. de Kruijfstraat 5, 3981 DA Bunnik. Telefoon: 030-6567910 / Email: [email protected]


Namens Topy Wolf wordt het volgende te

interessant voor mensen die vanuit het digitale tijdperk terug willen kijken naar een stukje historie en ontwikkeling.

3D-Bulletin nr. 183

Camfield en Deirdre Wills beschrijven de geschiedenis van de fotografie van daguerreotypie tot instantfoto. Het boek verscheen in 1981 als Nederlandstalige uitgave. De oorspronkelijke titel History of Photography verscheen een jaar eerder. De auteurs geven in 187 pagina's een fraai geïllustreerd beeld van de geschiedenis van de fotografie. Hierin komen zowel techniek en esthetiek van de fotografie als fotografie in de praktijk en opbouwen van een fotografische collectie aan bod. In de hoofdstukken De fotografische praktijk en Het verzamelen staan de auteurs ook stil bij de stereofotografie. Al met al een waardevolle aanwinst voor de bibliotheek en

05

06

Verenigingsnieuws Verenigingsnieuws

Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 183


Verslag van de 148e Verenigingsdag De 148 verenigingsdag ging van start met een hoge deelname. Ik weet niet of dat kwam door het vooraf aangekondigde analoge ochtendprogramma. Dat moest helaas vanwege omstandigheden (Gerrit en Sophieke waren op het laatste moment verhinderd te komen) worden beperkt tot 1 bijdrage. Met de serie “Westbound USA” van Wim van Slooten gingen we van start. Het was allemaal keurig ingeraamd en ondanks de grote afstand tot het scherm bleven de plaatjes in de regel goed helder. Wim liet goed zien een oog voor 3D compositie te hebben. Vooral de indrukwekkende beelden van de noordzijde van de Grand Canyon zijn mij bij gebleven. Jammer was dat het live commentaar in combinatie met stoppen en opstarten van de muziek wat rommelig over kwam. Wat ook wat rommelig over kwam was de start van de ISU CODE 2. De tweede internationale potpourri van digitale beelden wilde niet meteen starten. Van deze show waren op het internet drie versies te downloaden en helaas kregen wij de versie te zien waarin nog een enkele pseudo was te zien. Voor mij onbegrijpelijk dat clubs dit soort dingen blijven inzenden! Gelukkig was de bijdrage van onze club foutloos. Van Nancy en Ray Moxom hadden we nog twee digitale serietjes op de plank liggen die vervolgens werden geprojecteerd. Waarin “Royal Coach” te kort schoot, namelijk variatie, maakte “A Digital Snapshot” dit weer ruimschoots goed. Tijdens de lunchpauze arriveerde ons Belgische lid Luc de Rop die een enorme digitale kijkkast had meegenomen. Net als de COBOX gebaseerd op twee beeldschermen. Nu echter van een spiegelsysteem voorzien waardoor een polabril niet nodig is. Ik heb heel wat leden zien aanzitten. Het rijk gevulde middagprogramma ging van start met een serie experimenten. Zo had Jaap van Loon de digitale techniek losgelaten op het

Chrystal Palace van Wim van Keulen en een opgeschoond monobeeld weer omgezet naar stereo. Daarna volgde een verhandeling over door Jaap uitgevoerde correcties aan een psychodelisch stereobeeld gemaakt door Job van de Groep. Job had in het zuiden van Argentinië zijn camerakabeltje gesloopt en was toen op een langs een gletsjer schommelende boot “cha-cha” opnamen gaan maken. Maar, als een moderne Mozes wist Jaap van Loon de wateren te scheiden en dimensionaal te corrigeren. Het hierop volgende gecorrigeerde serietje van Job was het aanzien meer dan waard. Ik zou het nog verder inkorten en alleen die zeer fraaie beelden van de gletsjerwandeling laten zien. Tot slot liet Jaap nog een 1280x720 pixels groot videofragment zien gemaakt met zijn nieuwe van Ekeren Panasonic FX500. Een camera waarmee geloof ik onderhand de hele regio-west nu uitgerust is. De in de 3D video er wild op los hamerende beiaardier bleef tot het einde mooi synchroon. Johan Steketee had ongetwijfeld weer heel veel tijd gestoken in zijn met Gugle gemaakte 2D-3D conversie naar aanleiding van een Kuyper herdenking in Maassluis. Johan liet ons schitterende conversies zien en hield ons tot aan het einde in spanning of de plaquette zou worden onthuld of abusievelijk het aan dezelfde gevel bevestigde naastgelegen (uit piëteit ook afgedekte) condoomapparaat. En toen kwam wat mij betreft de verrassing van de dag; de eerste serie van John Klooster. In “Zuidkust Australië” kregen we stuk voor stuk perfecte stereo-opnamen te zien van Sydney, de Blue Mountains, de zuidkust en meer. Door enige opnamen verder te croppen (uitsnijden) en hier en daar wat meer beeldbewerking toe te passen wordt het een serie om jaloers op te zijn. En zeker een goede bijdrage om te laten zien tijdens de Open Dag van 28 maart 2009!

07

John had alle opnamen gemaakt met een door Co van Ekeren gekoppelde Sony H2 camera met 36 - 432 mm zoom equivalent.

Na de theepauze was het ook nog gezellig druk en gingen we van start met een trilogie van Roland de Raeve. De serie “mei 1945” kwam op mij wat vreemd over. We zagen een reeks (veelal na-oorlogse) militaire voertuigen over gaan van zwart-wit naar subtiel kleur. “Come fly with me” beviel een stuk beter. Goed op de muziek gesynchroniseerd. Jammer van een enkel niet al te scherp plaatje. Misschien is dat nog na te bewerken. “Sinterklaas” was “der Hammer” zoals onze Oosterburen dat zo treffend noemen. Er werd heel wat gelachen om de potpourri aan geluidsopnamen die op ons werd losgelaten. En de beelden waren daar weer perfect bijgezocht. Helaas komt de Sint in de donkere tijd van het

De dag werd afgesloten met een 3D demonstratie van de hemellichamen door Paul Vauterin van de volkssterrenwacht in Gent (B). Paul loodste ons veilig door sterrenstelsels en metheorieten wolken. Ook cirkelden we nog even om het internationale ruimtestation ISS heen. Tenslotte liet Paul onze ogen hard werken om een stereopointer die de zaal in kwam te kunnen blijven volgen. Het was allemaal zeer indrukwekkend! Gelukkig heeft Paul (natuurlijk onder voorbehoud) toegezegd om op onze Open Dag te verschijnen en de demonstraties nogmaals te laten zien. Ik zou willen vragen; zegt het voort! Want we willen natuurlijk weer een hoge deelname bereiken en veel nieuwe leden maken. Het was een heel fijne stereodag.

Gert-Jan Wolkers


Tijdens de Digitale dia’s van Leden vertoning werd er weer veel gelachen. Wim van Keulen was behoorlijk alert en beschuldigde Job van de Groep, die als student te Leiden in een hofje een elftal oude dames had moeten bewaken, van “hofmakerij”. De altijd actieve Job lanceerde ook een MoF (Minute of Fame) proefballon in de vorm van zijn korte bijdrage “Ter kerke gaan”. Wat mij betreft een perfect uitgevoerd werkstukje waarin een duidelijk thema kort werd belicht. Jaap Zonneveld trakteerde ons op een “transseksueel werkstuk” waarin naast een gedicht de ene mathematische vorm over ging in de andere.

Luc de Rop liet ons een op het laatste moment nog ingelaste serie zien met opnamen gemaakt tijdens een “medische cruise” in het Mediterrane gebied. Het was een zeer fraaie serie die bestond uit de door Luc zeer geliefde en kundig gemaakte hyper-stereo’s van wolken en landschappen. En dat omlijst door zeer fraaie begin- en eindtitels.


Het “stuwcomplex te Hagestein” was weer een zeer educatieve van Job van de Groep. Voor de nauwkeurige toeschouwer waren er helaas enige asynchroniteiten te ontdekken en dat is jammer. Misschien drukt Job nog steeds in enthousiasme te snel af of laat hij zijn camera tussen het maken van de opnamen aanstaan. Dat laatste is een recept voor het produceren van asynchroon werk.

jaar resulterende in lange sluitertijden en daardoor niet altijd ragscherpe opnamen. Maar gelukkig komt hij volgend jaar weer en misschien biedt dat de kans om deze al fantastische serie nog verder te vervolmaken!



08

Australië door John Klooster

09



10

Hoe komt u in ‘t Visnet te Huizen? Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A-1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum bus 107 nemen (gaat ongeveer elk kwartier). Uitstappen halte Karel Doormanlaan. Of de regioliner bus 100. Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Het adres van zaal “Het Visnet”: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: 035 - 5232678

Ledenmutaties



Nieuwe leden: Jeffrey Sipma te Amsterdam Günter Fuhrbach te Ennigerloh (D) G. van der Veen te Haren

Ere leden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee

Overleden: M. Talaber te Haarlem

Nieuw adres: P. Hartlief, Park de Kotten 130, 7522 EG Enschede Cees Kuijt, Carneoolstraat 50, 2332 KC Leiden

Word lid van de N.V.v.S. e-g groep ! Sedert medio juni bestaat er de nieuwe “nvvs e-groep”. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar www.yahoogroups.com 2. In de zoekbox “nvvs” intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat “Join this Group!”. 4. Volg de verdere aanwijzingen.

JAN M. BROEDERS LEDENADMINISTRATEUR NVVS

Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

Verenigingsactiviteiten Verenigingsactiviteiten

11

Programma 149e verenigingsdag Zaterdag 31 januari 2009 10.30 uur: Opening door de voorzitter. ANALOOG BLOK: 10.45 uur: Sophieke Nijhuis-Bouma met “Back to my roots” (vorige keer vervallen). 11.10 uur: Gerrit Frylink met “Tuindorpen in Nederland” (vorige keer vervallen).

12.00 uur: Lunchpauze. 2de DIGITALE BLOK 13.30 uur: Regio West met “Rond de Waterweg deel 1”. 13.40 uur: Gert-Jan Wolkers met “Icelandic Vegetation”, “Pergamon Museum” en “Kinderdijk in Winter”. 13.55 uur: Roland de Raeve met “ex-DDR” (hybride serie) en “Love”. 14.05 uur: Digitale opnamen van leden met beoordeling door Wim van Keulen. 14.30 uur: Theepauze.


3de DIGITALE BLOK 15.00 uur: “Geschilderde 3D-beelden” van Gabe Fagenson. 15.10 uur: “Travels on Next to Nothing” (oude stereokaarten). 15.40 uur: “Ledena Jana” van Peter Gedei. 15.50 uur: “Zanimivi poizkusi” van Damir Vrancic (video). EXPERIMENTEN 15.55 uur: Roland de Raeve met “Van figuratief tot abstract”. 16.00 uur: Sluiting door de voorzitter.

NVvS- verenigingsdata 2008 - 2009 Zaterdag 28 maart 2009 (OPEN DAG!) Zaterdag 30 mei 2009 Zaterdag 26 september 2009 Zaterdag 28 november 2009

Verenigingsactiviteiten - 3D-Bulletin nr. 183

1ste DIGITALE BLOK 11.35 uur: John Klooster met “Down Under - Tasmania” en “South Australia”.

ROLAND

DE

RAEVE

12

Open Dag 2009

Op de OPEN DAG van de NVvS op 28 maart 2009 willen we net als vorige jaren weer iets vroeger beginnen dan gebruikelijk op een NVvS-bijeenkomst. "Het Visnet" in Huizen zal haar deuren reeds om 10 uur voor het publiek openen. Iedereen, dat geldt voor zowel leden als niet-leden, is van harte welkom!

heel hoge opkomst. Natuurlijk hopen we ook veel nieuwe leden te kunnen werven. Inschrijfformulieren zullen op een aparte tafel in de hal gereed liggen. En voor alle belangstellenden nogmaals: TOEGANG GRATIS !!!.

Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 183 seizoen ‘08-’09/3

Het dagprogramma: Wat we als bestuur van de NVvS op deze dag willen bereiken is het toegankelijk maken van onze boeiende hobby voor een groter publiek. Daarom zal er naast STEREOPROJECTIE in de grote zaal, bestaande uit digitale series (c.q. gescande diaseries) met een maximale duur van 10 minuten en een resolutie van 1400x1050 pixels per beeld), uitvoerig kans worden gegeven aan onze knutselaars en handelaars om hun spullen in zaal 1.4 onder de aandacht te brengen.

10.00 uur Opening door de voorzitter. 10.15 - 11.00 uur Projectiedeel 1. Bezoek knutselgedeelte. 11.45 - 12.30 uur Projectiedeel 2. Bezoek knutselgedeelte. 13.45 - 14.30 uur Projectiedeel 3.

Hiervoor zijn GRATIS tafels beschikbaar die echter van te voren dienen te worden gereserveerd bij de secretaris van de NVvS (zie hiervoor www.stereofotografie.nl). Tafelwensen dienen zo snel mogelijk kenbaar te worden gemaakt. Op de "bonnefooi" komen heeft als risico dat er geen tafel meer beschikbaar is voor u!!!. "Het Visnet" zal reeds vanaf 9 uur toegankelijk zijn om uw spullen naar binnen te brengen en op te stellen. Onder voorbehoud zullen aanwezig zijn: 1. Paul Vauterin van de volkssterrenwacht uit Gent met een spectaculaire demonstratie van ons zonnenstelsel in 3D !!!!! 2. De firma "The Amazing Card" waar u voor een gering bedrag een stereokijker met uw eigen foto erin kunt laten maken !!!!! Activeer uw familie, kennissen, collega's en buren!!! We willen er ook deze keer een heel bijzondere dag van maken en hopen op een

Bezoek knutselgedeelte. 15.15 - 15.55 uur Projectiedeel 4. 16.00 uur Afsluiting door de voorzitter.

Tijdens de vier projectiedelen in de grote zaal wordt een ieder verzocht te gaan zitten. Voor de veiligheid wordt u verzocht alleen buiten de stereoprojecties de grote zaal in en uit te lopen. We willen geen valpartijen en bovendien werkt het verstorend voor de bezoekers die daar al reeds zitten te kijken naar de stereoprojectie!

Bestuur NVvS

13

OP DE OPEN DAG VERWACHTEN WE NAAST LEDEN EN ANDERE GEÏNTERESSEERDEN UIT NEDERLAND OOK WEER GASTEN UIT HET BUITENLAND. DEZE KEER ZULLEN NIET ALLEEN BELGEN, DUITSERS EN ZWEDEN ONZE OPEN DAG TE HUIZEN BEZOEKEN MAAR OOK 3 SLOVENEN. LINKS ZIET U DE VOORZITTER VAN DE SLOVEENSE CLUB MATJAZ POTJED EN RECHTS DE “JOHAN STEKETEE” VAN DE SLOVEENSE CLUB, DAMIR VRANCIC. DAMIR IS DE TECHNISCHE MAN ACHTER DE SLOVEENSE CLUB EN OOK IS HIJ BETROKKEN BIJ DE ONTWIKKELING VAN STEREO DATA MAKER (SDM).

Op verzoek van de ALV 2008 volgt hier het reglement voor een competitie tussen de leden van de N.V.v.S. in het verenigingsjaar 2008 - 2009. De competitie is gebaseerd op de zogenaamde Minute-of-Fame, een serie met een maximale duur van 1 minuut. Het bestuur zal zich nog beraden op de prijs voor de winnaars (de nummers 1 t/m 3). 1. De competitie staat alleen open voor leden van de N.V.v.S. 2. Per lid kunnen meerdere bijdragen worden ingeleverd.

4. Een bijdrage bestaat uit een digitale serie in de vorm van een executable file (PtE, WP, etc.). Voor hybride (analoge originelen) bijdragen is ondersteuning voor scannen mogelijk. 5. Maximale duur van de bijdrage is 1 minuut. Een bijdrage bestaat uit een begin- en eindtitel en een vrij aantal beelden daartussen (aanbevolen wordt een maximum van 7). 6. De competitie start op de verenigingsdag van 6 december 2008. Bijdragen worden afgeleverd bij het projectieteam en na hun eerste vertoning op de dag van inlevering opgeslagen in de projectieserver. 7. De competitie wordt afgesloten op de verenigingsdag van 26 september 2009. Alle op die dag en daarvoor ingeleverde bijdragen worden na de ALV 2009 geprojecteerd. 8. De jurering zal door de N.V.v.S. leden plaatsvinden op 26 september 2009 d.m.v. een puntenwaardering (1 t/m 10) op een aan leden uitgereikt formulier in volgorde van vertoning. 9. De uitslag zal worden bekend gemaakt op de verenigingsdag van 28 november 2009. Dan zullen ook de prijzen worden uitgereikt.


3. Het onderwerp is vrij.


Minute-o of-F Fame (MoF) competitie (gewijzigd!)



14

GMUNDEN 2009 (3)

15

Rondom het Traun meer leven veel watervogels. De belangrijkste zijn de zwanen. Zij zijn één van de symbolen van de stad Gmunden geworden. Het was de aartshertogin Elisabeth (uit de Hongaarse tak van het Habsburgse huis) die in de 19e eeuw een paar zwanen van het kasteel Laxemburg nabij Wenen naar Gmunden liet brengen. Daar verbleven ze in een kennel nabij de villa Toscana (plaats van het congres). De zwaan was in die tijd het symbool van waardigheid. Soms ontsnapten er, maar met veel moeite slaagde men erin ze weer te vangen. In 1880 werden de zwanen echter vrij gelaten en de populatie nam snel toe. In 1892 werden er al 50 geteld. Tegenwoordig kunt u het symbool van de zwaan terug vinden op de keramiek en ook het lokale basketbal team draagt hun naam.

Eén van de halve dagtochten zal bestaan uit een boottocht naar Traunkirchen , een kleine kloosterstad aan de oever van het Traun meer. We zullen worden vervoerd op de "Gisela", de oudste nog in bedrijf zijnde schoepenrad stoomboot ter wereld. De "Gisela", naamdrager van één van keizer Franz Josef's dochters, werd in 1871 in bedrijf gesteld. Het schip had een bemanning van 6 en kon 500 passagiers vervoeren. Ook was er het eerste drijvende postkantoor op te vinden. In Traunkirchen zullen we een kerk uit het jaar 1100 bezoeken die verschillende malen door brand verwoest werd. De huidige versie dateert uit het jaar 1773 en heeft een bijzondere houtsnede uit het jaar 1753 die de rijke visvangst uitbeeldt met de apostelen Jacobus en Johannes op de voorgrond en Christus en Petrus op de achtergrond. Het zal een tocht worden met veel interessante mogelijkheden voor stereo fotografie!

De fabricage van keramiek in Gmunden gaat 300 jaar terug en is de grootste van centraal Europa. Ieder stuk wordt met de hand bewerkt en geschilderd. Tijdens een te boeken stadswandeling zal de fabriek worden bezocht en kunt u zelf het typerende wit/groene keramiek bewonderen en eventueel in de winkel kopen. Ook zal het toilet museum "Klo&So" worden bezocht. In dit museum kunt u de mondiale ontwikkelingen rondom het kleinste kamertje

Tot ziens in Gmunden!!! Hermine Raab (vertaling: GJW)

www.isu-congress-2009-gmunden.eu


bewonderen. Onder de meer dan 300 bijzondere en zeldzame stukken vindt u o.a. het bidet uit 1888 van de keizerin Elisabeth ("Sissi") en het jachttoilet van de keizer Franz Josef.


In dit derde deel ter voorbereiding op het ISU congres in Gmunden krijgt u enige wetenswaardigheden en informatie over de te houden excursies.

16

Driedimensionaal Driedimensionaal

3D-Bulletin nr. 183 seizoen ‘08-’09/3

SDM Al jaren ben ik een zeer tevreden gebruiker van Co van Ekeren digitale stereo camera's. Co maakte mijn eerste 3-Digicam in 2004. Het was een 3 megapixel Sony P32. De camera was behoorlijk synchroon en tijdens een reis naar Amerika waren de gemaakte stereo beelden zo goed dat ik vanaf dat moment geen enkele dia meer heb gemaakt. Tussen toen en nu heeft Co heel wat camera's voor mij gemaakt. In de meeste gevallen waren het Sony's, soms Panasonic's. Het probleem voor Co is dat modellen een kort leven zijn beschoren deze dagen. Meestal komt het opvolgende model al binnen een jaar, soms zelfs al na een paar maanden, op de markt. En al lijken ze op elkaar, het binnenwerk kan radicaal veranderd zijn. Koppelen is niet altijd mogelijk. Extra veel lof dus voor Co dat hij in deze modellenrace nog bruikbare stereo camera's weet te produceren! Er is echter sinds kort een andere weg en een ander concept. Daar waar Co camera's open maakt en daadwerkelijk doorverbindt is er nu een alternatief om de camera's onaangetast te laten. Die weg heet Stereo Data Maker (SDM) en is gebaseerd op het "hacken" van de camera software van Canon camera's. Om een stereo camera te maken moet SDM software zowel in de linker als rechter camera worden geladen. Die software varieert per model (oppassen dus!) en de daarin aanwezige softwareversie (extra oppassen!!!). De SDM software is gratis te downloaden vanaf de website. Verder is er een per USB-ingang op de camera's aan te sluiten schakelaar nodig (o.a. voor een euro of 30 te bestellen bij Werner Bloos in Duitsland) en een schuif c.q. bevestigingsplaat. Voor alle duidelijkheid: SDM werkt alleen voor Canon camera's en dan ook nog alléén voor de modellen waarvoor een software aanpassing beschikbaar is. Na het laden van de SDM software blijven de camera's gewoon als mono camera bruikbaar. Zoals altijd zijn er voor diverse oplossingen zowel voors als tegens op te sommen. In het

geval van de camera's van Co kan gesteld worden dat ze plezierig te gebruiken zijn en zeer goede resultaten produceren. Bij meer recente modellen loopt echter het zoomen in een enkel geval niet geheel gelijk. Belangrijker is dat de camera na het maken van een opname uitgeschakeld moet worden en daarna weer opgestart om synchroniteit te waarborgen. Daardoor gaat soms een mooi moment verloren. SDM claimt extreem goede synchroniteit (tot 1/16.000 seconde!), het kunnen maken van meerdere beelden achter elkaar (de camera kan gewoon aan blijven staan), synchrone zoom (vanaf SDM versie 1.72) en een effectieve flitsoplossing (beide camera's flitsen voor en de hoofdflits is bij één camera gereduceerd om de hinderlijke dubbele schaduw te voorkomen). Daar tegenover staat dat er draden buiten de camera's lopen, dat het afdrukken iets anders verloopt dan gebruikelijk (de camera gaat af tijdens het loslaten van de knop) en dat de schermpjes zwart worden tijdens het daadwerkelijk maken van de opname (een optische zoeker is dan onontbeerlijk, of toch niet?). Zoals reeds vermeld ben ik een tevreden gebruiker van Co's camera's. Toen ik in juli in Londen was toonde Bob Aldridge mij zijn zelf gemaakte SDM constructie. Zijn demonstratie was zo indrukwekkend dat ik toen besloten heb om een keertje "vreemd te gaan" en het zelf uit te proberen. Co was echter zo vriendelijk om mij een door hem gemaakte (zeer fraaie) Canon type 860 uit te lenen zodat ik het uit kon testen. Voor mijn "objectiviteit" had hij echter de SDM software uit de camera's verwijderd. Ik mocht alles zelf uitproberen.Voor het installeren van de van het internet op geheugenkaart gezette software was gelukkig geen "rocket science" nodig. Je moet echter wel heél nauwkeurig de instructies opvolgen. En vooral goed opletten dat je de juiste software kiest. Voor een cameratype kunnen namelijk in de loop van de tijd verschillende software versies zijn vrijgegeven.

17

Driedimensionaal - 3D-Bulletin nr. 183 seizoen ‘08-’09/3

DE

DRIE-MINUTEN-SYNCHRONITEITS-TEST.

DE

OPNAMEN ZIJN ZEER KLEINE UITSNEDEN UIT DE ORIGINELEN.

18

Het installeren 1. Ga naar de website om de software te selecteren (zie de link aan het eind van dit artikel). 2. Download de software voor het juiste cameratype en unzip deze naar een folder.

b. of de synchroniteit gewaarborgd bleef tijdens het maken van een serie opnamen zonder de camera tussentijds uit te hebben gezet; c. synchroon flitsen (zonder het optreden van dubbele schaduwen). De bevindingen

3. Activeer de installatie door dubbel te klikken op de executable file “sdminste.exe” .


4. Installeer de software separaat voor links en rechts op beide geheugenkaarten. Volg de aanwijzingen. 5. Start de camera’s op met de geheugenkaarten erin (in de “lock” stand) en sluit de schakelaar aan via de USB-ingangen. Blijf er even af om de installatie te laten uitvoeren. Wanneer dat gebeurt is gaan ze automatisch uit. SDM instellingen Het betreden van het SDM menu om instellingen te controleren c.q. te veranderen was een lastiger klus. Zo moest ik een “alt mode” activeren door een bepaalde knop van de camera in te drukken gevolgd door de normale menu-knop. Welke bepaalde knop dat moest zijn was mij een raadsel. Later werd mij via de “SDM wiki” op het internet duidelijk dat deze knop per camera kan verschillen. Zonder raadpleging van de wiki kom je er dus absoluut niet. Een nuttige (lees: onmisbare!) pagina bleek bij het installeren te zijn: http://chdk.wikia.com/wiki/ CHDK_firmware_usage De camera’s bleken weerbarstig en de aanwijzingen op de website waren niet altijd even duidelijk. Het kostte mij heel wat moeite om de instellingen te maken. De test En na alle stappen te hebben gezet en diverse opnamen te hebben gemaakt resteert de beantwoording op de vragen of de SDM camera voldeed aan; a. synchroniteit tussen linker- en rechter beeld;

Het antwoord op alle drie vragen is een volmondig “ja”. Ik had echter wel continu het gevoel dat ik stond aan te rommelen. Even naar de grond richten voor de belichting en de camera’s daarna omhoog richten voor de uiteindelijke compositie is nagenoeg onmogelijk wanneer de schermpjes al op zwart zijn gegaan. Conclusie na deze test kan echter niet anders zijn dan dat een SDM Canon - na een aanzienlijke gewenning m.b.t. de curieuze bediening - een zeer goede stereocamera zal zijn. Hoe was het ook al weer bij die frisdrank reclame? Oh ja; "een beetje vreemd, maar wel lekker!". Hoe dan ook, ik vind een door Co gekoppelde camera een stuk eenvoudiger in het gebruik. Je hebt al die heisa van een extra complex menu niet en de vele modellen van Co die ik tot heden heb gebruikt voldeden allemaal prima! Zelf ook SDM proberen? Maar dan wel op eigen risico!!! Voor de software: www.stereo.jpn.org/eng/sdm/index.htm Voor de schakelaar: www.digi-dat.de

Gert-Jan Wolkers Illustraties Bladzijde 17 van boven naar beneden: Een reeks opnamen in serie gemaakt over een periode van meer dan 3 minuten zonder de camera tussentijds uit te schakelen. Bladzijde 19: 1. Invulflits ingang hotel 2. Volle flits hotelkamer. 3. Volle flits op hotel sanitair (een zeer kritisch onderwerp met al dat wit). 4. Buitenopname.

19


20

HEER J. VAN OOSTEN UIT BLOEMENDAAL MAAKTE EEN BOOTREIS MET EEN TOT HOTEL OMGEBOUWD BINNENVAARTSCHIP VANUIT DORDRECHT NAAR HET LAND VAN ONZE ZUIDERBUREN EN FOTOGRAFEERDE VOOR ONS IN 3D: “VERLOSSING UIT EEN SLUIS NAAR OPEN VERTE” (BOVEN) EN HET PLAATSJE DENDERMONDE (ONDER). (GESCANNED DOOR ERWIN DAMMERS)


DE

MACROBOX (2) Naar aanleiding van het artikel van Johan Steketee in Bulletin 1 2008-2009 op blz 8. hierbij mijn ervaringen met de door Co van Ekeren gebouwde macrobox met P200 van Sony in de macrostand. Met flitsadapter, camera met semi-spotmeting en op M, ISO 100, 1/160 seconde, diafragma 5,6 en de externe flitser op F = 4 zijn zeer bevredigende opnamen te maken. Als je het bestaande licht wilt laten meespelen kan de sluitertijd langer worden ingesteld. Bij mijn serie “Under Sealevel” gebruikte ik bijvoorbeeld 1/40 seconde. Paddestoelen heb ik bij bestaand licht vanaf statief gefotografeerd: camera met midden-AF- meting en op M, ISO 100, diafragma 5,6 en de tijd zo instellen dat 2/3 stop wordt onderbelicht. Bij naar beneden richten van het hulpstuk gaat dit perfect. Spotmeting is niet bruikbaar: er wordt op twee verschillende plekken in het beeld gemeten. Wordt er een stuk lucht meegenomen in het beeld dan kan het contrast te hoog

zijn. Er kan dan ook een lichte zone onder in het rechter beeld ontstaan. Door op ca 20 cm vóór het hulpstuk met de hand (buiten beeld) het hemellicht tegen te houden wordt deze storing opgeheven. Hulpstuk op zijn kop kan natuurlijk ook, maar dat is lastig instellen. Bij half bewolkt weer (afwisselend zon en wolken) is het lastig instellen. Ik kies er dan voor om het object in de schaduw te stellen of te wachten tot een wolk voor de zon is gekomen. Met zon is het contrast veel te hoog: uitgebleekte hoge lichten en dichtgelopen schaduwpartijen als gevolg. Ik gebruik de AWB (autowitbalans) en zie soms kleurverschil tussen het linker en rechter plaatje. In SPM kan ik dan kiezen welke van de twee ik wil weergeven. Bij de onderwateropnamen koos ik steeds die met het meeste blauw. Op deze wijze heb ik resultaten bereikt die ik op de verenigingsdagen durf te laten zien. Willlebrord Dorresteijn

Stuw bij Hagesteijn door Job van de Groep

21


Driedimensionaal - 3D-Bulletin nr. 183


22

Stereo Portfolio (5) De aanschaf van de set Sony's P200 in maart 2005 heeft onmiskenbaar een enorme impuls gegeven aan mijn toen sluimerende stereo activiteiten. Daarvóór fotografeerde ik wel eens met een oude Iloca 3D, maar met een aanmerkelijk lagere frequentie. Hoe ik aan die oude stereocamera ben gekomen, heb ik beschreven in een artikel "Stereo in de wiskundeles" in 3D Bulletin 164. Tevens vertelde ik daarin dat mijn fascinatie voor stereo allicht iets te maken heeft met mijn belangstelling voor exacte vakken en voor wiskunde (stereometrie) in het bijzonder. Overigens is het niet zo raar te bedenken dat het mysterieuze van het fenomeen stereo (het op een plat doek tóch een extra dimensie laten verschijnen) ook wel enige relatie heeft met mijn andere 'magische' hobby: goochelen (met als specialiteit Gegoochel met getallen, waarover ik een boekje publiceerde en gastlessen en workshops verzorg); eveneens een werkelijkheid creëren, die er eigenlijk niet is. In dat artikel noemde ik ook de Nationale Wiskunde Dagen (NWD), een vermaard jaarlijks congres voor wiskundeleraren. Tijdens de NWD van 1999 had ik een workshop Gegoochel in de wiskundeles verzorgd en een paar jaar later, toen ik wat meer met de Iloca 3D was gaan fotograferen, had ik in een overmoedige bui het voorstel gedaan op de NWD van 2002 iets met stereofotografie te gaan doen. Achteraf kunnen de intensieve voorbereidingen voor dié workshop beschouwd worden als de feitelijke start van mijn stereofanatisme. Ik moest me immers echt goed gaan verdiepen in vooral de technische (lees: wiskundige) aspecten van de stereofotografie. Via via had ik gehoord van expert Hugo de Wijs. Het was handig dat hij ook in Vianen woonachtig was, want ik kon gemakkelijk even langs wippen en tegelijk de nodige kennis opdoen. Hij wees me op de NVvS-bijeenkomsten (en verkocht mij het boek "The World of 3D" ….). Op die bijeenkomsten bleek enorm veel nuttige knowhow en expertise aanwezig te zijn, waardoor ik vanzelf met het stereovirus werd besmet. Bovendien bevat het 3D Bulletin, naast de bijzondere stereo-opnamen, dikwijls een schat aan informatie. Dus besloot ik in 2002 lid van de stereovereniging te worden. Ondertus-

sen was ik wat meer, maar onregelmatig, met de Iloca 3D gaan fotograferen. De eerste foto's met die camera, die in het Bulletin (nr. 160) zijn verschenen, waren van een rondreis door Turkije (zomer 2001). Was onze traditioneel zelfgemaakte nieuwjaarskaart voor 2001 nog voorzien van een stereofotopaar met de tamelijk obligate tekst "Een dubbel gelukkig 2001" (bij gebrek aan een stereoscoop en/of het niet kunnen parallelkijken, hebben maar weinigen deze wens ook echt ruimtelijk kunnen ervaren), die voor 2003-D en 2008 hebben wij als anaglyf, mét brilletje, verstuurd. Toen ik al veel eerder twee Rollei projectoren kocht om bij de presentaties van mijn (gewone) vakantiedia's te kunnen overvloeien, had ik bedacht dat ik die natuurlijk ook voor eventuele stereo-projecties zou kunnen gaan gebruiken. Omdat ik het netjes inramen van de stereodia's een ramp vond, kocht ik in 2004 van Chris Vissers een inraamprojector, waarvan ik uiteindelijk maar een jaartje gebruik heb gemaakt. Tijdens de NVvS-bijeenkomsten maakte Co van Ekeren ook mij lekker met z'n gekoppelde Sony's. Het gespaarde (…) geld voor een digitale D70 heb ik toen toch maar besteed aan twee Sony's en daar heb ik géén spijt van gekregen! Tja, toen wilde ik natuurlijk méér en besloot in 2006 geen Cobox, maar twee Dell beamers te kopen, zodat ik per keer méér mensen kennis kon laten maken met spectaculaire 3D-beelden. Vandaag de dag word ik onregelmatig uitgenodigd een stereopresentatie te verzorgen!

Job van de Groep

23




24

25




26

Stereo Portfolio (6) Door de clubleiding word ik wel "het analoge monument" genoemd. Of dat denigrerend, badineren of lovend is bedoeld, laat ik in het midden. In ieder geval deed de voorzitter wel het voorstel om aan mijn analoge fotografische loopbaan een portfolio te wijden. Wel nu, het onderstaande is in dat kader opgeschreven.

Het verlangen ging dus uit naar een goedkoper systeem. In een tweedehands zaak tikte ik een

Pas in 1998 ging ik voor het eerst naar een clubdag, toen nog in Soest. Daar openbaarde zich voor mij het wonder van driedimensionale beelden in kleur op een scherm. Natuurlijk wilde ik dat ook. Aanvankelijk klungelde ik met mechanisch gekoppelde Rollei-cameraatjes, die nooit synchroon waren. Daarna kocht ik van Klaas Zuidersma een Realist camera, welk merk ik steeds trouw ben gebleven. Het Realist-handboek kreeg ik later cadeau van Sophieke Nijhuis, die ik in 2000 op de club had leren kennen. Mijn debuut op de club was een serie van een reis door Nieuw Zeeland. Andere series volgden, waarbij Sophieke en ik er vaak samen op uittrokken om de opnames te maken, zoals voor de serie "Op zoek naar David". De meeste van die series heb ik op de landelijke projectiedagen en op de avonden in de regio's Oost en Noord vertoond. Titels knutselde ik in elkaar met gebruikmaking van diverse materialen. Ook maakte ik van een oude 6x9 platencassette een macrocamera. Voor het bereik tussen macro en 1,5 m kocht ik een Duplex camera. Om in de huiskamer te projecteren kocht ik op een Knutseldag een Russische FED-projector, later gevolgd door een Hawk. Toen ik verzoeken kreeg om voor gezelschappen te projecteren, werd het systeem van `insteken, doorhalen en uitnemen` mij te omslachtig en kocht ik van Hugo de Wijs een RBT projector. Van Co van Ekeren had ik al; een tafelviewer voor 15 plaatjes gekocht. Van dit alles heb ik nog


Ik vroeg ook in die tijd mijn vader, die wel eens in een houten kastje naar twee dezelfde plaatjes zat te kijken, wat dat was. Hij liet mij erin kijken en daar ontdekte ik het mirakelse wonder van het zien van diepte. Ik wist meteen "dit wil ik ook". Aan de hand van het boekje `Stereo-opnamen voor iedereen` eveneens van Idzerda, ging ik aan de slag en maakte een houten stereoschuifje. Met mijn inmiddels tweede en betere 9x12 platencamera maakte ik met het schuifje mijn eerste stereofoto van een natuurdiorama dat ik in elkaar had geknutseld. Dat kostte me twee 9x12 glasplaten. Zo'n pak platen van 12 stuks kostte toen bijna zes gulden, voor mij twee weeklonen.

echte stereocamera op de kop waar 4,5x11,5 glasplaatjes in moesten. Die sneed ik in het donker van 9x12 glasplaten. Met die camera maakte ik in de 2e wereldoorlog een aantal foto's die nu van historische waarde blijken te zijn, zoals in de hongerwinter van '44/'45 het sprokkelen van houtblokjes tussen de tramrails. Het streven naar betere kwaliteit leverde mij via de firma Schuur een 10x15 stereoplatencamera op, waarmee ik gedurende tientallen jaren veel zwart/wit stereo's van hoge kwaliteit heb gemaakt. In 1945 vertrok ik naar Hengelo en in 1994 werd ik lid van de NVvS. Driedimensionaal- 3D-Bulletin nr. 183

Ik ben geboren in 1923 en heb tot 1945 in Amsterdam gewoond. De crisisjaren in de jaren dertig van de vorige eeuw heb ik bewust meegemaakt. Mijn vader ging in die tijd wel eens naar een veiling waar hij dan goedkoop huisraad kocht. Een keer was bij die spullen een oude 9x12 cm platencamera. "Hier" zei hij, "sloop die lens er maar uit, dan heb je een vergrootglaasje". Toevallig was op dat moment bij ons een oom die een verwoed amateur-fotograaf was. "Niet slopen", zei hij "daar kun je nog best mee fotograferen". Door hem werd ik levenslang besmet met het medium fotografie. Hij demonstreerde mij het hele proces van de camera instellen en in de donkere camera het ontwikkelen, tussenspoelen, fixeren, spoelen, drogen en afdrukken. Het langzaam opkomen van dat zwart/wit beeld bij rood licht is mij altijd blijven fascineren. Die oom gaf mij het `Handboekje der practische fotografie` van Idzerda mee. Dat is tot in lengte van jaren mijn fotobijbel gebleven.

27

28

steeds plezier. Destijds koos ik voor het systeem van gekoppelde paren, waarvan ik nooit spijt heb gehad. Na op de knutseldagen van alles te hebben afgekeken bouwde ik een nogal gecompliceerd inraam-apparaat (niks Cosima!), waarmee het inramen een fluitje van een cent is. Ik projecteer thuis voor vrienden en buren en buitenshuis voor clubs en verenigingen, waardoor ik dus veel mensen van mijn hobby laat meegenieten.

Foto 3. Foto 4. Foto 5a. Foto 5b. Foto 6. Foto 7. Foto 8. Foto 9. Foto 10. Foto 11. Foto 12.

Natuurdiorama. Met stereocamera voor de spiegel (pagina 26). Sprokkelen van houtblokjes. Sprokkelen van houtblokjes. 10x15 cm stereoplatencamera. Landschap met beek (met 10x15 cm camera gemaakt). Gekoppelde Rollei-cameraatjes. Realist uitrusting. Regenwoud in Nieuw Zeeland. Op zoek naar David (Florence). Gerrit aan het inramen.

Gerrit Frylink


Foto 1. Foto 2.

Pa Frijlink in zijn werkplaats (pagina 44). Interieur donkere kamer.

Met dank aan Johan Steketee en Jaap van Loon voor het scannen en bewerken (restaureren) van het beeldmateriaal bij deze portfolio.

2.

3.

29

5a.


6.


5b.


30

7.

8.

9.

31

10.


12.


11.

32

Wat wist Wheatstone over Stereoscopie?


1. Ontdekkingen van Wheatstone

CHARLES WHEATSTONE

IN

1837

Toen Professor Charles Wheatstone (1802-1875) op 21 juni 1838 in Londen de vergadering van de Royal Society toesprak was hij al zeker zes jaar met stereoscopie bezig. Hoewel, bezig - hij deed van alles wat er niets mee te maken had, zoals onderzoek naar muziekinstrumenten en vooral naar allerlei electrische problemen, wat uiteindelijk leidde tot commerciële electrische telegrafie, in 1837 (met William Cooke) gepatenteerd. Zijn lezing van 1838 kwam eigenlijk nogal laat, want in 1833 was die al aangekondigd in een leerboek.

De lezing is vooral bekend door de presentatie van de Stereoscoop (een spiegelstereoscoop) en enkele stereotekeningen - vlakke afbeeldingen die tot verbijstering van de leden een ruimtelijk beeld gaven in de stereoscoop (Die oorspronkelijke stereoscoop heb ik gezien in het Science Museum in Londen.). Zo is Wheatstone bekend geworden als de uitvinder van de stereoscoop, maar zijn lezing bevat een weelde aan andere interessante details, waarvan sommigen nog steeds geciteerd worden in het wetenschappelijk onderzoek naar het tweeogig zien. *) Het belangrijkste is niet de stereoscoop - daarvan werden korte tijd later diverse varianten gemaakt - maar de ontdekking dat dieptezien mogelijk is door de dwarsdisparatie in de ogen. Dat unieke feit was eeuwenlang door niemand ontdekt, terwijl al minstens sinds Euclides (ca. 300 v.C.) over zien met twee ogen was nagedacht. Het tweede belangrijke punt van de lezing is de uitvinding van het stereoscopisch afbeelden. Nog zonder fotografie, maar toen een half jaar later, in januari 1839, Louis Daguerre en William Henry Fox Talbot hun procédés voor fotografie bekend maakten was Wheatstone ook de eerste die Talbot vroeg foto's voor de stereoscoop te maken. Talbot maakte die allereerste stereofoto in de idyllische Lacock Abbey, een klooster dat omgebouwd was tot landhuis, waar hij woonde. Het waren calotypieën, zoals Talbot zijn foto's noemde nadat hij in september 1840 het latente beeld had ontdekt. Wheatstone was matig tevreden over die stereofoto, zo is te lezen in een brief van 15 december 1840 die bewaard wordt in het Museum bij de Abbey, waar ik hem heb gelezen. **)

LACOCK ABBEY (FOTO JÜRGEN MATERN)

op overeenkomstige delen van de netvliezen vallen, dan zal de oorspronkelijke ruimtelijke figuur ogenschijnlijk zo gereproduceerd worden dat hij niet gezien kan worden als een vlakke figuur."

33

Hier staan in één zin de belangrijkste vondsten van Wheatstone betreffende de stereoscopie, maar niemand die het tussen 1833 en 1838 las heeft de draagwijdte ervan begrepen. Het is wel duidelijk dat Mayo tekeningen in stereo heeft gezien, waarschijnlijk met de stereoscoop die Wheatstone al in 1832, toen hij dertig jaar was, had laten maken.

TALBOT

Merk op dat Wheatstone - uiteraard als eerste -


Talbot had namelijk twee foto's van een marmeren buste gemaakt (waarschijnlijk een beeld van Patroclus dat hij ook vaak in mono fotografeerde - de stereo-opnamen bestaan niet meer) met een convergentiehoek van liefst 47 graden, waardoor er grote verschillen tussen de beide opnamen waren (het komt overeen met convergeren naar ca. 7 cm van de ogen). Ook suggereerde Wheatstone in die brief dat een rijtuig of een (landbouw?) werktuig een goed stereoonderwerp zou zijn, wat ook nu nog een goed idee lijkt.

“Als twee verticale lijnen op verschillende afstand van de kijker staan, is hun onderlinge afstand verschillend voor de beide ogen. Als deze lijnen op kaarten getekend worden en bekeken door er achter of er voor te convergeren, dan zullen die lijnen ook op verschillende afstanden lijken te staan, precies als de originele lijnen”.


In zijn lezing heeft Wheatstone nogmaals in woorden aangegeven hoe een eenvoudige stereotekening gemaakt kan worden. Samengevat zei hij:

Het leerboek uit 1833 dat ik noemde is “Outlines of Human Physiology”, de 3e druk, door Herbert Mayo, een collega van Wheatstone aan King's College. Wheatstones eigen exemplaar van dat boek is nog in hun bibliotheek. Mayo schreef op blz 288 o.a. (vertaald): "Eén van de meest opmerkelijke resultaten van Mr. Wheatstones onderzoek over tweeogig zien is het volgende. Een ruimtelijk voorwerp dat door beide ogen bekeken wordt projecteert een verschillende perspectivische figuur op de netvliezen, als nu deze perspectieven nauwkeurig op papier gekopieerd worden en zo aan de ogen worden gepresenteerd dat zij BOVENAANZICHT STEREOGRAM.

VAN HET BEKIJKEN VAN HET

WHEATSTONE-

34

ook "evenwijdig" en gekruist vrij stereokijken beheerste. Van dit stereogram, wat bekend is als het Wheatstone-stereogram, staat bij de lezing geen afbeelding, alleen een bovenaanzicht van de situatie, maar het stereogram is natuurlijk gemakkelijk te tekenen, ook met de tekstverwerker: |

|

|

|


Op dezelfde manier kunnen de meest complexe figuren met drie dimensies nauwkeurig aan de geest weergegeven worden, door hun twee projecties aan de beide netvliezen aan te bieden, aldus Wheatstone. Bij de figuren van de lezing staat wel een ander simpel stereogram (daar fig. 11); een serie van vijf punten, links en rechts verschillend van spatiëring. En ook dit is eenvoudig te printen: .....

. . . . .

Als vanzelf leidt mij dit naar het simpelste stereogram wat mogelijk is: twee punten met links en rechts verschillende onderlinge afstand (het z.g. Klooswijk-stereogram, het mag vrij gekopieerd worden! .

.

.

.

Zoals gebruikelijk met nabeelden, ze verschijnen en verdwijnen links en rechts, maar af en toe is duidelijk een ruimtelijke figuur te zien. En deze is onafhankelijk van de stand van de ogen. Aristoteles heeft al gezegd dat je dubbelbeelden ziet als je één oog (door een ooglid heen) iets opzij duwt, maar dat geldt niet voor nabeelden, die gefixeerd zijn op de netvliezen omdat ze in de cellen van het netvlies ontstaan. Deze proef is een sterk argument tegen de opvatting dat het tweeogig dieptezien berust op snelle wisseling in convergentie van de ogen, wat o.a. Brewster zelfs later nog volhield. Moderne wetenschappers hebben nabeelden nog recent gebruikt voor onderzoek van het tweeogig zien. De proef met nabeelden heb ik vereenvoudigd. Zet in een halfduistere kamer drie kaarsen (om in 19e-eeuwse stijl te blijven) schuin achter elkaar en steek de voorste en de achterste aan. Kijk ca. twee minuten strak naar de niet-brandende pit van de middelste. Sluit dan de ogen, of kijk naar een donkere achtergrond met af en toe oogknipperen. De nabeelden van de twee kaarsvlammen liggen dan duidelijk achter elkaar, ook bij sterker convergeren of (zachtjes) tegen een oog duwen. Ik noem kort nog enkele kleinere vondsten uit Wheatstones lezing:

Wheatstone vertelde ook dat hij een lijn van licht zag bij reflectie van een kaarsvlam in een metalen plaat die circulair gepolijst was (een van de eerste ruimtelijke effecten die hij opmerkte). De helft van de lijn stak boven het oppervlak uit, de andere helft er onder. Dit effect is tegenwoordig gemakkelijk te zien bij weerkaatsen van kaarsof lamplicht in de reflecterende zijde van een CD, met regenboogkleuren erbij.

- Pseudoscopie (al gebruikte hij die term nog niet), dit heeft hij in 1852 in een lezing nader uitgewerkt.

In de lezing staat nog een experiment beschreven dat van historisch wetenschappelijk belang is, namelijk nabeelden van een stereogram. Wheatstone raadt aan om een stereotekening te maken met dikke gekleurde lijnen, b.v. rode lijnen op een groene ondergrond, dan die figuur in stereo te bekijken terwijl de blik enige tijd op één punt gericht wordt, en vervolgens met gesloten ogen de nabeelden te observeren.

Tenslotte, er wordt wel eens vergeten dat Wheatstone nog vóór hij de Stereoscoop presenteerde in de lezing twee hulpmiddelen voor vrij stereokijken aangaf.

- Retinale rivaliteit, geïllustreerd met een "stereogram" van de letters S en A. - Fusie van beelden van ongelijke grootte (mits niet te veel ongelijk).

Voor "evenwijdig" kijken waren dat twee buizen, voor gekruist kijken een doos of kistje (box) met één kijkopening voorin. Wheatstone sprak van convergeren achter of voor de tekeningen

35

hetgeen een nauwkeuriger beschrijving is. Echt evenwijdig is het kijken zelden.

VAN HET BEKIJKEN VAN HET

WHEATSTONE-STEREOGRAM.

Daarover een volgende keer.

Van de box kan ook alleen de voorkant gebruikt worden: een plankje of een kaart met een rechthoekig gat erin. Dit werd o.a. aangeraden door Herbert McKay in de drie stereoboeken die hij omstreeks 1950 schreef. Wheatstone noemde deze eenvoudige hulpmiddelen uitdrukkelijk niet "stereoscoop", en dat moeten we m.i. nog steeds respecteren. Een stereoscoop moet optische onderdelen bevatten: spiegels, lenzen en/of prisma's. Helaas heeft Brewster ook zeer eenvoudige hulpmiddelen "stereoscoop" genoemd. En hij heeft het zelfs over de "ocular stereoscope", de oogstereoscoop, bij geheel vrij stereokijken zonder hulpmiddelen. Ik heb vaak gezegd dat ik, als bijziende, een ingebouwde stereoscoop heb, maar dat is alleen bij wijze van spreken! Het lijkt dus of Wheatstones lezing van 1838 alleen maar bewonderenswaardig is, maar hij beweerde ook iets aanvechtbaars en hij maakte een vergissing die Brewster uitvoerig signaleerde.

Abram Klooswijk

*) DE

LEZING IS ONLINE: WWW.STEREOSCOPY.COM/LIBRARY DAAR STAAT OOK WHEATSTONES TWEEDE LEZING OVER STEREOSCOPIE, DIE VAN 1852.

**) HET

IS HET OUDSTE DOCUMENT WAARIN OVER STEREOFOTOGRAFIE WORDT GESPROKEN. EEN TRANSCRIPTIE VAN DE HANDGESCHREVEN BRIEF IS SINDS KORT ONLINE: HTTP://FOXTALBOT.DMU.AC.UK/LETTERS/LETTERS.HTML EN DAN BIJ "DOCUMENT NUMBER" 4172 INVULLEN, OP SEARCH KLIKKEN EN VERVOLGENS OP TRANSCRIPTION.

OOK

OP 24 FEBRUARI 1841 SCHREEF BOT IETS OVER STEREOFOTO'S.

WHEATSTONE

AAN

TAL-


BOVENAANZICHT

36

De tastbare verte (4) Over historische en moderne toepassingen van de brede-basistechniek. Hyperstereo's in kleinbeeldformaat.


Een belangrijk deel van onze dagelijkse visuele waarneming bestaat uit indirecte werkelijkheidsinformatie via cameralenzen. Het verschil tussen directe en indirecte waarneming wordt zowel bepaald door het verschil tussen twee- en driedimensionale waarneming als door het verschil tussen oog en cameralens. Het menselijk oog is optisch gezien een panoramische groothoeklens met de perspectiefweergave van een 65 mm objectief. In tegenstelling tot onze directe waarneming wordt zowel de twee- als de driedimensionale indirecte beeldoverdracht gepresenteerd met de perspectiefverhoudingen van de gebruikte cameralens en geplaatst in een beeldkader met een vensterfunctie. Mede door het grote acceptatievermogen van ons brein is het idee van een objectieve werkelijkheidsregistratie c.q. waarneming een illusie gebleken. Zelfs onze directe visuele waarneming kan worden beïnvloed door het gebruik van optische hulpmiddelen. Zo hoeven dragers van een vertebril op de fiets of in de auto maar even over hun bril leen te kijken om te ervaren dat ze niet zo laag boven het wegdek zitten als de bril suggereert. Dankzij de flexibiliteit van het brein en de onmogelijkheid tot directe vergelijking kijken we via stereoviewers en 3-D projectie met genoegen naar beeldmateriaal dat werd gemaakt met andere brandpuntsafstanden dan die van de bekijkapparatuur. Door de langdurige omgang met fotografisch beeldmateriaal is men het essentiële verschil tussen oog en cameralens creatief gaan toepassen als expressiemiddel. Daarnaast is in de stereofotografie ook de variabele onderlinge lensafstand een creatief hulpmiddel geworden ten behoeve van de ruimtelijke vormbeleving van specifieke onderwerpen die ver van of nog binnen onze 3-D waarnemings-

grens liggen, zoals stadsoverzichten, architectuurdetails, bijzondere landschappen, opnamen van luchthavens en vanuit vliegtuigen en wereldtentoonstellingen gezien vanuit een kabelbaan. De combinatie van de kleinbeeld spiegelreflexcamera met de in de jaren '70 op de markt gebrachte Motor Drive voor verschillende snelheden filmtransport heeft de toepassing van de brede-basis-techniek aanzienlijk vergemakkelijkt. Een van de voordelen is dat men tijdens het zich verplaatsen naar het tweede camera-standpunt in de zoeker kan blijven kijken om niet corrigeerbare beeldinhoudsverschillen te voorkomen. Ook digitaal zijn genoemde mogelijkheden voorhanden. Met een Minolta X 500 camera met Motor Drive en een 35-70mm zoomlens maakte ik in de jaren '90 in New York hyperstereo's vanaf het Empire State Building (Afb.l) en vanaf de Twin Towers (Afb. 2 & 3). De opnamebasis bedroeg ca 7 meter. Inzoemen om het verkleiningseffect tegen te gaan deed ik vanaf bijna hetzelfde standpunt. (Afb.3) De beeldinhoud van deze opname beslaat echter slechts 1/6 deel van de beeldinhoud van afb.2. Weersomstandigheden als helder zicht en een wolkenloze hemel zijn cruciaal voor dit type opnamen. Ook dient het tijdsinterval tussen de opnamen zo kort mogelijk te zijn om te voorkomen dat verschuivende schaduwen een ongewenst stereoscopische rol gaan spelen. Onvermijdelijke bewegingsverschillen in het verkeer op zeer grote afstand spelen in het resultaat geen opvallende rol. Het maken van meerdere opnamen op verschillende afstanden van het eerste standpunt biedt later bij de montage meer keuzemogelijkheden bij het bepalen van de gunstigste verhouding tussen ruimtelijkheid en verkleiningseffect. Voor dit overzicht van Salzburg (afb.4) volstond een veel smallere basis dan in New York, waardoor het verkleiningseffect minder opvalt. Door de snel na elkaar gemaakte opnamen bij windstil weer heeft de bewolking geen problemen opgeleverd. Deze beeldvullende hyperstereo van de Tower-Bridge in Londen (afb.5) maakte ik onder ideale omstandigheden op een stille Zondagochtend zonder brugverkeer en overdrijvende wolken.

37

1.

3.

4.


2.


38

Dit zeer geslaagde voorbeeld van een bredeBasis-opname vanaf een rondvaartboot in de haven van Boston (afb.6) kreeg ik in 1990 van Paul Wing, inmiddels overleden erelid van de N.S.A.

zeer aantrekkelijk onderwerp voor stereofotografen. Het Lijdensverhaal in een grote nis van de Sagrada Familia kathedraal in Barcelona (afb.13/14) krijgt met de bredere basis een nog sterkere impact.

Op de laatste twee illustratiepagina's zien we vier directe vergelijkingsvoorbeelden d.m.v. ogenschijnlijk identieke stereodia's die boven elkaar zijn afgedrukt om snel te kunnen switchen, De opnamen van de fontein op de binnenplaats van Palazzo Pitti in Florence (afb.7/8) maakte ik ooit met een Belplascacamera waarvan één met een bredere basis. Er waren drie stereodia's nodig om er twee met verschillende bases aan over te houden.

Wordt vervolgd.

Met dezelfde camera maakte ik deze opnamen van het Zwitserse Fribourg. (afb.9/10) De normale basis leverde vanaf dit standpunt een te zwakke 3-D weergave op. Met behulp van de Motor Drive onder de X 500 maakte ik deze vergelijkingsstereo's op de Dom in Milaan, (afb.ll/l2) een

Wim van Keulen

5.

6.

39

7.

9.

10.


8.


40

11.

12.

13.

14.

Projectie-iinstellingen

3. En in de “algemene instellingen” de “diashow afsluiten bij de laatste afbeelding” worden geselecteerd.

41

Op verzoek en uit noodzaak geboren zijn hier nog eens de instellingen waarmee foto's en presentaties voor de verenigingsdagen kunnen worden aangeboden. Voor losse beeldparen geldt dat het formaat van het uitgelijnde paar altijd 2800x1050 moet zijn. Het uitlijnen (inramen) kan met StereoPhotoMaker met de hand gebeuren, of automatisch: na het ophalen van een linker en rechterbeeld even op Alt A drukken en na 20 seconden staat een perfect uitgelijnd plaatje voor je klaar , dat je alleen nog maar hoeft te resizen naar deze gewenste resolutie.

Laten we bij Wings Platinum exe's afspreken om altijd in de exe instellingen in de startmodus in te vullen: "de gehele tijdlijn vanaf het 1e object" en "in de pauze modus wachten". Dat voorkomt verrassingen bij het opstarten.


Een reeks stereofoto's kan automatisch uitgelijnd worden met multiconversie in StereoPhotoMaker, of met het programma Cosima, dat meer outputmogelijkheden heeft. Wanneer je bij het projecteren van losse paren (de "dia's van leden") wilt dat een volgorde wordt gehandhaafd, nummer ze dan van 01, 02 enzovoort. Voor presentaties geldt natuurlijk hetzelfde formaat 2800x1050 maar voor een ongestoorde en vlotte projectie gelden daarvoor nog de volgende voorwaarden: Bij Picture to Exe graag om de volgende drie instellingen in de projectopties denken: 1. In het menu 'Beeldscherm' moet “volledig scherm” ingesteld zijn en bij “aangepast beeld” moet de verhouding 2,6667 worden ingevuld.

Jaap van Loon

2. Bij “geavanceerde instellingen” moet de muis uitgeschakeld worden.

42

Content Bij deze de standaard oproep om mij fraaie stereoparen toe te mailen. Nu we een hogere drukkwaliteit hebben wordt u verzocht om op een minimale breedte van 700 pixels per beeldhelft plaatjes aan te leveren. Groter is echter beter zodat er nog wat kan worden aangepast indien nodig. Ook graag de linker en rechter beelden “onverbonden” laten. Indien u toch een verbonden paar wilt sturen dan gaarne een minimale breedte van 1400 pixels, maar liever groter! Mail uw resultaten naar:

Content - Vraag en aanbod - 3D-Bulletin nr. 183


[email protected] Of u kunt uw dia’s op een verenigingsdag te Huizen inleveren bij Erwin Dammers die ze dan voor het 3D-Bulletin zal inscannen. De daarop volgende stereodag kunt u ze weer bij hem ophalen. U kunt Erwin vinden bij het projectieteam.

Vraag & Aanbod TE KOOP 1. HAWK Mk VI projector in bruin metallic uitvoering met “75 - 125 mm Hanimar 1:2.8 projection-zoom” lenzen. In houten transportkist. Inclusief schuiven voor zowel losse als verbonden stereoparen. Vraagprijs: 275 euro. 2. Klassiek (productienummer 3 uit 1976) houten model DEWIJS tafelviewer met caroussel voor verbonden (RBT) stereoparen in prima conditie. Vraagprijs: 350 euro. 3. 240x180 cm Silverfabric projectiescherm in kartonnen houder (inclusief spanrubbers) met zeer solide COFRAME (modulaire opbouw). In nieuwstaat (= ongebruikt). Vraagprijs voor de complete set: 800 euro. Gert-Jan Wolkers (contactgegevens op blz. 2 van dit bulletin) -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Na het overlijden van ons lid de heer H. Slewe staan er bij mevrouw Slewe nog 2 Leica projectoren van het type PRADOVIT- P600 met lenzen 2,8/50 geheel compleet met tafel en tape recorder met pulse overvloeiïngen. Deze worden aangeboden tegen ieder aannemelijk bod. Zaakwaarnemer van mevrouw Slewe is J. Jungbeker bereikbaar op 06 -18874320. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Mijn vader heeft ons een grote doos met diaraampjes en tientallen stereobrillen nagelaten. Liefhebbers kunnen dit gratis komen afhalen in Maarssen of in Eindhoven na afspraak met Marie-José L'Ortye via telefoonnummer 06 - 44082107. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wegwijzer Wegwijzer Digitale camera’s, viewers, montageviewers: Co van Ekeren Tel: 030 6875789 Fax: 030 6875769 www.ekeren3d.com Skype: ekeren3d e-mail: [email protected] en, 3D-d diaviewers, stereomacrolens, losse lenze RBT, Bonum diaraampjes: Hugo de Wijs Populierstraat 44, 4131 AR Vianen Tel/fax: 0347-372242 www.dewijs-3d.com e-mail [email protected]

Master, 3D-b brillen, 3D-ffilms, 3D-vviewers, View-M Loreo-ccamera’s en viewers: webshop http:\\www.fotografie-in-3d.nl Postbus 1246, 8001 BE Zwolle Tel.: (06) 46265039 Diamontage-a apparaten, multiviewers voor normalle magazijnen: J. Nierop Hildsven 44 Zilverbergflat 5 1025 ME Amsterdam, Tel.: 020-6366397

3D-vviewers voor promotiie, reclame en educatie; uitgave stereopostkaarten: Definitely Dutch Dimensions Postbus 78074, 1070 LP Amsterdam Tel.: 020-6791825 Fax:. 020-6624690

1.

U dient uw kopij voor het volgende 3D-bulletin te zenden aan e-mail: [email protected]

2.

Lever uw kopij bij voorkeur per e-mail aan als onopgemaakte tekst (bijv. uw-naam.txt). Ook kan dit op CD-ROM met een hardkopij (geprint of getypt) met eventueel een relevante opmaak. Lever illustraties los van de tekst aan.

3.

De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden artikelen in te korten, te wijzigen of niet te plaatsen.

4.

Bij publicatie van inzendingen wordt de Auteurswet in acht genomen. De Octrooiwet staat overname en toepassing van constructies, schema's, alleen voor persoonlijk gebruik toe. De N.V.v.S. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van tekeningen, schema's, enz., die in het 3D-Bulletin zijn gepubliceerd.

5.

Advertentie tarieven (gelden niet voor 'wegwijzer' en 'vraag en aanbod'): 90 euro voor een hele pagina (A5-formaat) 55 euro voor een halve pagina (1/2 A5-formaat) 35 euro voor een kwart pagina (1/4 A5-formaat)


Boeken over 3-D D en View-M Master 3-D Book Productions, Brammershoopstraat 8 7858 TB Eeserveen, Tel.: 0599-287245 http://www.stereoscopy.com/3d-books e-mail: [email protected]

Wegwijzer

Auteursrechten voor 3D-sstockdia’s The Amazing Card Tel.: 015-2568827 http:\\www.amazingcard.nl e-mail: [email protected]

43

COPYRIGHT © NEDERLANDSE VERENIGING VOOR STEREOFOTOGRAFIE, REG.NR. V 40407102 K.V.K. TE ’S-GRAVENHAGE, ISSN 1382-0974

D-Bulletin nr D-Bulletin

Recommend Documents