D-Bulletin nr D-Bulletin

4 3D-Bulletin nr. 184

‘08 - ’09

3D-Bulletin

Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie

03

04 04

Redactioneel

3D-Bulletin 184

16 16

Gert-Jan Wolkers 05

Gebruikerservaringen met de RolleiTwin 3D-camera

Jaap van Loon

Mededelingen Bibliotheek

Sophieke Nijhuis-Bouma

Driedimensionaal

20 Schuivende beelden in Pictures-To-Exe

Johan Steketee / Co van Ekeren

06

Verenigingsnieuws

26 Stereo Portfolio (7)

Gert-Jan Wolkers 06

Tentoonstelling “Fotopioniers op wereldreis”

32 Wat wist Wheatstone over stereoscopie? - deel 2

08

Open Dag 2009 - Impressies (I)

Abram Klooswijk 36 De tastbare verte (5)

Gert-Jan Wolkers 10

Routebeschrijving “Het Visnet” Ledenmutaties

Wim van Keulen 41 Oproep Historisch Genootschap Oud Zandvoort

Gerald Wilmink

Jan Broeders

11

Programma 151-ste verenigingsdag

42 42

Content

Verzoeken en gegevens m.b.t. het aanleveren van artikelen en plaatjes

Jaap van Loon 12

14

Open Dag 2009 - Impressies (II)

42

Gert-Jan Wolkers

42

ISU congres Gmunden 2009 (4) Hermine Raab / Gert-Jan Wolkers

Vraag & Aanbod Vraag & aanbod

43 43

Wegwijzer

Adressenoverzicht leveranciers van 3D artikelen

OMSLAG VOORZIJDE: “STUDENTEN IN 3D” (GERT-JAN WOLKERS) EN OP DE ACHTERZIJDE : DRIE WIM VAN KEULEN ZOALS GETOOND OP DE TENTOONSTELLING IN HET TEYLERS MUSEUM.

BEELDEN UIT DE COLLECTIE VAN

seizoen ‘08-’09/4

11 Verenigingsactiviteiten

Inhoud - 3D-Bulletin nr. 184

Wim van Keulen

04

Redactioneel Redactioneel

Redactioneel - 3D-Bulletin nr. 184


3D-B Bulletin 184 We zijn al weer aangekomen in het laatste bulletin van het seizoen 2008 - 2009. Het was weer een interessant en leuk stereo jaar. Iedereen is nog steeds zeer tevreden in ‘t Visnet. Iedereen heeft nog steeds zeer veel waardering voor de inzet van onze projecteurs en hun opbouw team. En zelfs het “opgerichte” bulletin oogstte louter lof. Er zijn in de afgelopen jaren diverse fasen doorlopen die uiteindelijk hebben geleid tot het bulletin dat u weer in handen heeft. Een blad in staand formaat met 44 pagina’s full colour.

conclusie heb ik aan het bestuur voorgelegd. Mijn voorstel is goedgekeurd. Ik zou graag vanaf het verenigingsjaar 2009 - 2010 willen overgaan naar een verschijningsritme van 4 maanden. Dat betekent dat u “maar” drie bulletins zult krijgen per jaar. Die zullen dan echter 60 pagina’s dik zijn. Voor de rekenaars; u krijgt meer pagina’s per jaar! De verschijningsdata zullen liggen rondom 1 september (voor verenigingsdagen 1 en 2), 1 januari (voor verenigingsdagen 3 en 4 / de Open Dag) en 1 mei (verenigingsdag 5).

En nu komen we bij de laatste fase aan. Ik heb het blad de afgelopen jaren met veel plezier gemaakt. Het vergt echter heel veel van mijn tijd. Dat ziet men misschien niet zo direct. Maar het kost veel moeite om de inhoud interessant te houden en dat vergt naast het computeren ook veel motiveren en enthousiasmeren van anderen om artikelen aan te leveren. Aan de in het vorige bulletin gestarte reeks artikelen van Abram Klooswijk zijn jaren van stalking vooraf gegaan. Het was het wachten waard natuurlijk, maar toch. Jaap en Johan zijn zeer regelmatige “slachtoffers” van mijn stalking. Ik doe dan iets stoms (met opzet natuurlijk) en verbreid dit in de hoop dat er weer een interessant artikel wordt aangeleverd. En dus; doe uw best en stuur ook eens een artikel. Er is nog nooit iets geweigerd!

Dankzij de nieuwe regelmaat valt alles nog steeds binnen het verenigingsjaar maar wordt het werk voor mij beter verspreid. Dat maakt het werk met de Duitse drukkerij (veel goedkoper dan in NL) ook eenvoudiger. Ik verhuis in 2010 naar Nederland terug en dan heb je wat meer tijd nodig in het kader van het uitvoeren van het drukwerk.

Maar nu die laatste fase. Zoals het blad nu verschijnt heb ik een 4-2-2-4 maanden ritme. Die twee maandelijkse perioden zijn een hard gelach. Het is hard werken om dan artikelen te oogsten en alles te verwerken. Ook de druk moet goed worden gepland. Ik pas hier nu al mijn vakanties op aan! Maar, mijn werkgever kan ook een “vakantie” plannen. Dat heet dan een “uitzending”. En na afloop daarvan kunt u waarschijnlijk een mooie “Afghanisten in 3D” serie tegemoet zien! Er zijn dus twee zorgen die ik heb; het ritme en een mogelijke “black-out” periode van enige maanden. Dit alles heeft mij aan het denken gezet en mijn

Of het nog zinvol is om in het bulletin het programma van verenigingsdagen op te nemen is een vraag die moeilijk is te beantwoorden. Het is nog steeds mogelijk maar de ervaring leert dat in het digitale tijdperk mensen op het laatste moment nog met bijdragen komen. Die kunnen worden geplaatst indien er nog plaats is en ze nog kunnen worden getest. Met internet verzending zijn dit soort zaken nog een dag vooraf mogelijk. De wens blijft echter om minimaal twee weken voor een verenigingsdag bijdragen aan te leveren. Ook dat is al te laat voor opname in het 3D-Bulletin. De dynamiek rondom het aanleveren van digitale bijdragen was al enige tijd een grote frustratie voor Roland de Raeve. Hij wilde er al eerder mee stoppen. Een emailwisseling na afloop van de afgelopen verenigingsdag was de druppel. Het programma werd uitgevoerd zoals het in het bulletin stond. Er was echter een lid die tot enige dagen voor de verenigingsdag had zitten werken aan een aantal bijdragen. Hij was erg teleurgesteld toen die op de verenigingsdag niet wer-

05

den vertoond. Zoiets wil je dus niet. Vandaar het veranderde colofon. Van U wordt verwacht materiaal minimaal twee weken vooraf in te leveren. En ook geldt; VOL = VOL! Bent u te laat, dat wil zeggen dat het programma dan al gevuld is, dan komt u gewoon op de volgende verenigingsdag aan de beurt. Het actuele projectieschema zal kunnen worden gelezen op de verenigingswebsite. Voor de Open Dag is dat al de praktijk. Is een dag tijdig gevuld dan komt het programma in het bulletin.

Nu nog even het 3DB184. U treft in dit bulletin weer enige interessante artikelen aan. Jaap van Loon en Johan Steketee hebben “mijn druk” weer niet kunnen weerstaan en dat heeft twee werkstukjes opgeleverd in uw voordeel. Gert-Jan Wolkers

3D-Bulletin nr. 184

Mocht er iemand protest willen aantekenen tegen de overgang van 4x44 naar 3x60 dan wordt u verzocht mij dit te laten weten. Indien nodig kunnen we op de laatste verenigingsdag een mini-ALV (Algemene Ledenvergadering) inlassen.


BOVEN: “SCHILDERES

IN DE

PROVENCE - 1993”,

ONDER:

“NEUSCHWANSTEIN - 1994” (GJW).

06

Verenigingsnieuws Verenigingsnieuws FOTOPIONIERS OP WERELDREIS

Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 184


Virtuele indrukken van de recente tentoonstelling in Teylers Museum in Haarlem. Bezoekersaantal: 24.560. De separate analoge opnamen werden met variabele bases gemaakt door Wim van Keulen.

DE

ENTREE BESTOND UIT EEN DIGITAAL UITVERGROTE HOUTGRAVURE UIT LE MAGASIN PITTORESQUE VAN 1863 MET DAARNAAST EEN ORIGINELE NATTEPLATENCAMERA OP STATIEF EN EEN CHEMICALIËNDRAAGKIST VOOR HET COLLODIONPROCÉDÉ UIT DE COLLECTIES VAN RESP. LUC VERKOREN EN RUUD HOFF.

07


OP DEZE AFBEELDING ZIEN WE DE IN VICTORIAANSE STIJL UITGEVOERDE 'NATURAL STEREOSCOPE' VAN HIRST & WOOD, DE MEEST GEAVANCEERDE TAFELKIJKER UIT 1862 MET GROTE ACHROMATEN, SCHERPTE- EN BASISINSTELLING EN TRANSPARANTE ROLLEN MET KLEURBANEN VOOR REGELBARE KLEURTOEVOEGING. OP DE ACHTERGROND EEN STERK VERGROOT DEELBEELD VAN GAUDIN'S STEREOKIJKEND GEZELSCHAP UIT 1860.


DEZE AFBEELDING TOONT HET INTERIEUR VAN DE STEREOCABINE MET LINKS TWEE VITRINES DIE DE ONTWIKKELING VAN DE STEREOFOTOGRAFIE TUSSEN 1855 EN 1910 TONEN. RECHTS IN BEELD EEN DEEL VAN DE VIER STEREOKASTEN VAN DE FIRMA DE WIJS MET IN TOTAAL 84 DIAREPRO'S VAN STEREOGLASDIA'S EN KAARTEN UIT DEZELFDE PERIODE.

OP

DE AFBEELDING LINKS WORDEN GETOOND DE VIER FRAAI UITGEVOERDE HANDKIJKERS DE ONTWIKKELING VAN DE BREWSTERSTEREOSCOOP TUSSEN 1854 EN 1880.



08

Open Dag 2009 impressies

JAN BROEDERS MAAKT DE BEWEGWIJZERING GEREED VOOR HET OPHANGEN. MAAR WEINIG MENSEN STAAN ER BIJ STIL HOE VEEL WERK ER WORDT VERRICHT AAN HET BEGIN VAN EEN OPEN DAG OF “GEWONE” STEREODAG. ZO MOETEN DE STOELEN IN DE JUISTE POSITIE WORDEN GEZET, DE VERDUISTERINGSPLATEN WORDEN GEPLAATST, HET SCHERM WORDEN OPGEZET, DE PROJECTIE-APPARATUUR EN AUDIO WORDEN GEPLAATST EN INGESTELD, ENZOVOORT! EXTRA HANDJES BLIJVEN ZEER WELKOM EN MAKEN HET WERK VOOR HET KLEINE TEAM VAN HARDE WERKERS WAT LICHTER. U BENT WELKOM!

ONZE DRIE SLOVEENSE GASTEN RUSTEN EVEN UIT NA HET HARD MEE WERKEN OM ALLES IN POSITIE TE BRENGEN. ER WAREN HEEL WAT TAFELS TE VERPLAATSEN DEZE KEER (HAL, HANDELAREN-ZAAL, ETC.). DAMIR, FRANCI EN MATJAZ KWAMEN EEN TEGENBEZOEK BRENGEN NA MIJN BEZOEK AAN LJUBLJANA BEGIN JANUARI. OP DE VRIJDAG VOORAFGAANDE AAN DE OPEN DAG WAREN DE WEERGODEN ONS GUNSTIG GEZIND. WE KONDEN EEN DROOG (WEL WINDERIG) BEZOEK BRENGEN AAN DE ZAANSE SCHANS. DE GROTE SDM STEREOCAMERA’S TROKKEN HEEL WAT AANDACHT VAN ANDERE TOERISTEN!

JOHAN STEKETEE EN ERNEST VAN LOON STELLEN DE PROJECTOREN AF. EEN HEEL PRECIES WERKJE EN DAN KOMT EEN MOOI ROND BIERVILTJE ERG VAN PAS. DAAR ER OP DE OPEN DAG ALLEEN DIGITALE PROJECTIE IS WERD HET GEHEEL VANAF DE ZIJKANT VAN DE ZAAL “OP AFSTAND” AANGESTUURD. EN NATUURLIJK KWAM DAAR DE DOOR KEES SIDLER ONTWIKKELDE SOFTWARE WEER MOOI BIJ VAN PAS. DOOR HET ONTBREKEN VAN TAFELS KONDEN ER MEER STOELEN WORDEN OPGESTELD.

09

DRIE GENERATIES “VAN LOON”. ZE ZEGGEN WEL EENS DAT “WIE DE JEUGD HEEFT DE TOEKOMST HEEFT” EN DAT IS NATUURLIJK OOK VAN TOEPASSING OP ONZE VERENIGING. WE HEBBEN “NIEUW BLOED” NODIG OM DE VERENIGING ACTIEF EN VERNIEUWEND TE HOUDEN. NATUURLIJK BLIJFT EEN IEDER DIE EEN GEVORDERDE LEEFTIJD HEEFT BEREIKT VAN HARTE WELKOM BINNEN DE VERENIGING. JAAP HEEFT ZIJN ZOON AL “BESMET” MET HET 3D VIRUS EN TOT EEN ZEER ACTIEVE MEDEWERKER VAN DE STEREODAGEN GEMAAKT, NU ZIJN KLEINKINDEREN NOG! EN U HEEFT ER MISSCHIEN OOK WEL ENIGEN. Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 184 seizoen ‘08-’09/4

DE “AMAZING CARD” WAS OOK WEER OP ONZE OPEN DAG AANWEZIG. COEN HOLTEN EN JAAP BOON HADDEN EEN WERELDPRIMEUR MEEGENOMEN NAAR ONZE OPEN DAG. EN NATUURLIJK WAS HET TECHNISCHE BREIN DAARACHTER, CO VAN EKEREN, OOK WEER AANWEZIG. ZIE DE BEIDE PLAATJES HIERBOVEN. DE PRIMEUR BETROF EEN NIEUWE JAAP KUNNEN NU RUSTIG ACHTER

VERSIE VAN HET CAMERASYSTEEM OM “AMAZING CARD” PLAATJES TE MAKEN. COEN EN HET APPARAAT GAAN ZITTEN WANT HET WERKT NU VOLAUTOMATISCH. JE GAAT OP EEN BEPAALDE AFSTAND VOOR EEN SPIEGEL STAAN EN NA HET INWERPEN VAN ENIG MUNTGELD BEGINT EEN TELLER TE TIKKEN. DAN VOLGT DE OPNAME EN HET AFDRUKKEN.

OP HET EERSTE PLAATJE ZIET U JAAP BOON DIE CO VERTELT HOE HET ALLEMAAL WERKT (...?!). DAARONDER EEN BEZOEKER DIE NOG MAAR DRIE SECONDEN VERWIJDERD WAS VAN DRIEDIMENSIONALE VASTLEGGING IN EEN “AMAZING CARD”.

10

Hoe komt u in ‘t Visnet te Huizen? Met de auto vanuit Amsterdam of Amersfoort over de A-1. Afslag Huizen nemen. Na het passeren van de gemeentegrens bij het tweede stoplicht naar rechts. Na 100 meter links afslaan. Alvorens de De Ruyterstraat in te gaan kunt u uw auto al parkeren. Met het openbaar vervoer: Vanaf station Naarden/Bussum bus 107 nemen (gaat ongeveer elk kwartier). Uitstappen halte Karel Doormanlaan. Of de regioliner bus 100. Uitstappen halte Prins Bernhardplein te Huizen. Het adres van zaal “Het Visnet”: De Ruyterstraat 7, 1271 SR Huizen. Telefoon: 035-5253777 (= nieuw nummer!!!)



Ledenmutaties

Ere leden: Henk Reijnders Hugo de Wijs Klaas Zuidersma Jaap van Loon Johan Steketee

Nieuwe leden: R.J. Postma te Vlissingen Ruben Maalman te Delft H.G. van der Breggen te Almere K. Koster te Harlingen E.H.R. Koster te Capelle aan den IJssel R. Boers te Hengelo W. Zevering te Soest Jan Verbakel te Eindhoven Jan Menzinga te Hoogezand

Nieuw adres: H. Kruijer te Haarlem Klaas Zuidersma te Emmen C.E.W. van Wageningen te Amsterdam Bart Hogebrink te Amsterdam

Overleden: J. van Leeuwen te Bilthoven

Word lid van de N.V.v.S. e-g groep ! Sedert medio juni bestaat er de nieuwe “nvvs e-groep”. De e-groep heeft als doel informatie sneller naar de leden te krijgen en ook de onderlinge communicatie tussen de leden te bevorderen. Zo wordt het mogelijk om tussen het verschijnen van de 3D-Bulletins door zaken als interessante 3D activiteiten bekend te stellen. Word dus snel lid! Hoe is dat mogelijk? 1. Ga naar www.yahoogroups.com 2. In de zoekbox “nvvs” intypen. 3. Klik op het blauwe veld aan de rechterzijde waarop staat “Join this Group!”. 4. Volg de verdere aanwijzingen. JAN M. BROEDERS LEDENADMINISTRATEUR NVVS

Voor de duidelijkheid: Alleen N.V.v.S. LEDEN kunnen lid worden van de e-groep.

Verenigingsactiviteiten Verenigingsactiviteiten

11

Programma 151e verenigingsdag Zaterdag 30 mei 2009 10.30 uur: Opening door de voorzitter.

12.00 uur: Lunchpauze. 13.30 uur: 2de DIGITALE BLOK met o.a. De Schepping (Johan Steketee), Maihaugen in breedbeeld (Gert-Jan Wolkers), Ut ziet ur niet uit (Stephan Giehl), ISUCODE3B (ISU clubs), Rare Wereld (Jaap van Loon), Views of Hertfortshire (Ingo Ton), A track through Flinders Ranges (Mark Brennan), Quiet walk through Mc. Donnald Ranges (Mark Brennan), Torres del Paine (Job van de Groep) en MoF's 14.30 uur: Theepauze.


15.00 uur: 3de DIGITALE BLOK met o.a.Rond de Waterweg deel 2 (Regio West), A stroll down the Gasoline Alley (Mark Brennan), Oodnadatta & Painted Dessert (Mark Brennan), Wandeling door Kolhorn (Wiebe Halbersma), Waterlooplein (Wiebe Halbersma), Crystal Palace - digitaal (Wim van Keulen), Tableaux Vivants (Job van de Groep) en Liquid N2 - video (Damir Vrancic). 16.00 uur: Sluiting door de voorzitter.

JAAP

NVvS- verenigingsdata 2009 - 2010 Zaterdag 26 september 2009 Zaterdag 28 november 2009 Zaterdag 30 januari 2010 Zaterdag 3 april 2010 Zaterdag 29 mei 2010 Zaterdag 25 september 2010 Zaterdag 27 november 2010

Verenigingsactiviteiten - 3D-Bulletin nr. 184

10.45 uur: 1ste DIGITALE BLOK met o.a. Lindau en Alpen (John Klooster), Visiting London (Ingo Ton), Vesting Naarden (Regio 't Gooi), ISUCODE3A (ISU clubs), Tassie Track (Mark Brennan), Sunrise Australia Day - Balloons (Mark Brennan), Bonaire (Wiebe Halbersma), Barcelona (Wiebe Halbersma), Dia's van Leden (met commentaar door Wim van Keulen) en Experimenten.

VAN

LOON

Verenigingsnieuws - 3D-Bulletin nr. 184 seizoen ‘08-’09/4

12

Open Dag 2009 impressies (vervolg)

RYKO PRINS WAS ER OOK MET EEN TAFEL OM DE ISU TE PROMOTEN. EN NATUURLIJK IN HET BIJZONDER HET AANSTAANDE CONGRES IN GMUNDEN DAT OP 9 SEPTEMBER START. DE ORGANISATOREN VERWACHTEN VEEL NEDERLANDERS!!!

ONS BELGISCHE

LID LUK DE ROP (LINKS) NAM EEN TWEETAL REUSACHTIGE KIJKKASTEN MEE NAAR DE OPEN DAG 2009. ZIE HET MIDDELSTE PLAATJE. PAUL VAUTERIN VAN DE STERRENWACHT UIT GENT (MIDDEN) VERZORGDE EEN TWEETAL 3D PRESENTATIES IN DE PROJECTIEBLOKKEN. HIJ NAM ONS MEE OP REIS DOOR HET UNIVERSUM. OOK KREGEN WE DIVERSE DRIEDIMENSIONALE ANIMATIES TE ZIEN VAN DE BEWEGING DER HEMELLICHAMEN ZOALS DE ZON- EN MAANSVERDUISTERING. ALLE DRIE DE HEREN (U WIST NATUURLIJK AL DAT RECHTS JEROEN DE WIJS STAAT) NAMEN OOK DEEL AAN DE GEZELLIGE BROODMAALTIJD AAN HET EINDE VAN DE DAG.

13

EEN NIEUW LID! EN DAAR WAREN ER 8 VAN OP DE OPEN DAG. DIVERSE MENSEN GINGEN MET INSCHRIJFFORMULIEREN WEG EN DUS WAS HET BESTUUR HOOPVOL DAT DIT AANTAL NOG VERDER ZOU STIJGEN. WIM BERENDES EN KEES KLOOSTERBOER NAMEN NIEUWE LEDEN DIE DOOR HET KOPEN VAN HET INTRODUCTIEPAKKET LID WAREN GEWORDEN MEE NAAR EEN ZAALTJE BENEDEN IN ‘T VISNET WAAR EEN TWEETAL WORKSHOPS WERDEN GEORGANISEERD OM HEN WEGWIJS TE MAKEN IN HET DIGITALE BEWERKEN VAN STEREO FOTO’S.

Op verzoek van de ALV 2008 volgt hier het reglement voor een competitie tussen de leden van de N.V.v.S. in het verenigingsjaar 2008 - 2009. De competitie is gebaseerd op de zogenaamde Minute-of-Fame, een serie met een maximale duur van 1 minuut. Het bestuur zal zich nog beraden op de prijs voor de winnaars (de nummers 1 t/m 3). 1. De competitie staat alleen open voor leden van de N.V.v.S. 2. Per lid kunnen meerdere bijdragen worden ingeleverd.

4. Een bijdrage bestaat uit een digitale serie in de vorm van een executable file (PtE, WP, etc.). Voor hybride (analoge originelen) bijdragen is ondersteuning voor scannen mogelijk. 5. Maximale duur van de bijdrage is 1 minuut. Een bijdrage bestaat uit een begin- en eindtitel en een vrij aantal beelden daartussen (aanbevolen wordt een maximum van 7). 6. De competitie start op de verenigingsdag van 6 december 2008. Bijdragen worden afgeleverd bij het projectieteam en na hun eerste vertoning op de dag van inlevering opgeslagen in de projectieserver. 7. De competitie wordt afgesloten op de verenigingsdag van 26 september 2009. Alle op die dag en daarvoor ingeleverde bijdragen worden na de ALV 2009 geprojecteerd. 8. De jurering zal door de N.V.v.S. leden plaatsvinden op 26 september 2009 d.m.v. een puntenwaardering (1 t/m 10) op een aan leden uitgereikt formulier in volgorde van vertoning. 9. De uitslag zal worden bekend gemaakt op de verenigingsdag van 28 november 2009. Dan zullen ook de prijzen worden uitgereikt.


3. Het onderwerp is vrij.


Minute-o of-F Fame (MoF) competitie



14

GMUNDEN 2009 (4)

Op het moment dat u dit leest is het nog maar 4 maanden tot aan het congres. Voor degenen die dat nog niet hebben gedaan wordt het dus snel

Nederland zal in Gmunden de verantwoordelijkheid op zich nemen om het volgende congres te organiseren. Een grote Nederlandse delegatie is waar de Oostenrijkers op hopen. De omgeving is een bezoek meer dan waard. Waar wacht u nog op? Snel registreren! Tot ziens in Gmunden!!! Gert-Jan Wolkers

www.isu-congress-2009-gmunden.eu www.isu-congress-2009-gmunden.eu www.isu-congress-2009-gmunden.eu


Natuurlijk is het congres de belangrijkste reden voor een bezoek. Ook in Gmunden zelf valt heel veel te zien. Zo is er een museum dat geheel in het teken staat van onze sanitaire gewoontes zoals deze zich hebben ontwikkeld gedurende de laatste eeuwen.

aanmelden en een kamer reserveren. Op de website vindt u alle benodigde informatie. Niet langer wachten dus en snel de formulieren invullen en opsturen.


In dit vierde deel ter voorbereiding op het ISU congres in Gmunden enige plaatjes van locaties waarheen excursies worden georganiseerd. Er is voor een ieder wat wils. Zo zal er een boottocht worden georganiseerd, een treinrit naar een bergtocht en een bezoek worden gebracht aan Bad Ischl waar de keizer een leuk optrekje omgeven door een fraai park bezat en nog heel veel meer!

15

16

Driedimensionaal Driedimensionaal

3D-Bulletin nr. 184 seizoen ‘08-’09/4

Gebruikerservaringen met de Rollei-T Twin 3D camera

100 jaar geleden bouwde Reinhold Heidecke in 1908 zijn eerste prototype van een stereocamera (voor de firma Voigtlander). In1922 werd deze in productie genomen als de Heidoscoop. Dit was nog een platencamera.

heeft. Vandaar mijn behoefte om (ook) deze camera eens van onze kant te beschrijven en mijn ervaringen met deze voor het gemak maar te noemen de 3D-Rollei-Twin-set met anderen te delen .

In 1925 kwam de rolfilmversie, nu met de naam Rolleidoscop, van de firma Franke en Heidecke die omstreeks 1920 in Braunsweich was opgericht. Alhoewel de firma hiermee alom beroemd werd en haar internationale bekendheid kreeg, kwamen na 1928 hun Rolleiflex Twin Lens Reflex camera - de eerste mediumformaat rolfilmreflex camera - en haar opvolgers die een groot succesnummer werden. Maar helaas verdween de stereocamera voorgoed uit de productie bij dit bedrijf. Nu na honderd jaar is er weer een Rollei 3D camera verkrijgbaar. Het zijn twee gekoppelde RCP-8427 camera's met een 28 mm groothoekobjectief en een 4-voudige optische zoom.

De camera heeft een handzaam model met afgeronde hoeken. De objectieven zijn verticaal gecentreerd en horizontaal zo lateraal geplaatst dat bij koppeling de lensbasis 63 mm wordt. Zo kunnen de toestelletjes zeer fraai in het subtiele frame gemonteerd worden en desgewenst ook nog zover uiteengeschoven worden dat voor liefhebbers een basisverbreding tot 120 mm mogelijk is. De aansluitingen USB/AV, de netstroomlader en het vak voor de accu en de Flash Card zitten opzij. Derhalve zijn deze ook in de gekoppelde set nog heel makkelijk toegankelijk. Met een heel eenvoudig oplaadsnoertje, dat bij vervoer weinig ruimte inneemt, kan de accu in de camera worden opgeladen. Maar het opladen (van een eventuele extra accu) kan ook met een aparte acculader.

Wanneer we in diverse bronnen (zoals tijdschriften en internet) naar specificaties, testen en ervaringen van nieuwe digitale compactcamera's kijken, komen veel gegevens naar voren van auteurs die elkaar vaak naschrijven of klakkeloos de feiten van de fabrikant overnemen. Maar voor ons stereofotografen is een heel andere volgorde van eigenschappen belangrijk dan waar de standaardgebruiker belangstelling voor

Niet alle digitale compactcamera's zijn elektronisch gemakkelijk zo te koppelen dat de sluiters en de zoomfuncties exact synchroon lopen. Dit is een absolute voorwaarde voor het maken van goede stereo-opnamen. Maar bij de Rollei's werkt dit uitstekend mede doordat het zoomen

17

AL

DEZE FUNCTIES ZIJN MET HET HOEKIGE MENUKNOPJE GEMAKKELIJK IN TE STELLEN EN MET DUIDELIJKE IKONEN IN HET FORSE DISPLAY AANGEGEVEN.

DE

SYNCHRONITEITSTEST.

Driedimensionaal - 3D-Bulletin nr. 184 seizoen ‘08-’09/4

DE ACHTERKANT VAN DE CAMERA MET HET HELDERE DISPLAY.


18

in stappen verloopt. Tot nu toe is het mij nog niet overkomen dat ik asynchrone beelden zag (wat bij golven, wuivend riet, rijdende auto's en wapperende vlaggen zou kunnen optreden). Voorwaarde is natuurlijk wel dat in beide camera's de instellingen precies gelijk zijn. Ideaal is dat op het grote (diameter 6,86 cm) kleurendisplay de meeste (voor de opname relevante) functies met heel duidelijke ikonen zichtbaar zijn en dus snel even vergeleken kunnen worden. Het objectief van de camera’s is de autofocus Rollei Apogon (Schneider) lens met F.2,7 groothoek tot F. 5,4 tele en een brandpuntafstand van kleinbeeld-equivalent 4 x zoom 28 - 112 mm. Ook kan er nog 5x digitaal worden gezoomd. Deze comfortabele groothoek is echt een genot wanneer je in kleine ruimten werkt en het objectief geeft geen storende vertekening. Een uitdaging om eens heel dichtbij de "tastbare" diepte uit te proberen. Daarbij is de (scherpte-) kwaliteit van de lenzen in het hele gebied fantastisch (in een Engelse test zelfs "fabulous"). Ook in de groothoekstand treedt nauwelijks lichtafval in de hoeken op en evenmin tonvormige vertekening ('autopane' geeft steeds aan dat geen "barreldistortion" hersteld behoefde te worden). Beschikbare sluitertijden zijn van 1 tot 1/1500 seconde en diafragmawaarden tussen F2.7 en F5.3. Maar deze instellingen kunnen niet handmatig worden afgesteld. Dit gemis wordt echter grotendeels goedgemaakt door het grote aantal "pre-sets", zoals bijvoorbeeld 19 voorgeprogrammeerde fotosituaties en 5 verschillende flitsfuncties. In tegenstelling tot veel andere digitale compactcamera's garandeert de beeldstabilisator (Anti Shake Function) ook bij een langere sluitertijd trillingsvrije opnames. Een aparte functie is dat men in de fotomodus een spraakmemo van 30 seconden kan inspreken direct nadat de foto is gemaakt. Al deze functies zijn met het hoekige menuknopje gemakkelijk in te stellen en met duidelijke ikonen in het forse display aangegeven. In haast alle gevallen levert de camera met de (automatische) Program AE stand uitstekende foto's voor wat betreft belichting, scherpte en kleur. Zelden hoef je gebruik te maken van handmatige instellingen. Maar indien dat wel het geval is dan heb je ook een enorm aantal

keuzemogelijkheden. Teveel om die hier allemaal op te sommen. De eventueel in te stellen ISO waarden gaan van 64 tot 100 / 200 / 400 / 800 / 1600 waarbij in de Program AE stand de camera standaard begint met 64. Tot en met ISO 400 is ruis niet te zien, c.q. goed onderdrukt door de software aan boord van de camera. Overigens zullen we bij ons gebruik, waarbij we nooit groter dan A4 gaan uitprinten, er geen last van hebben. Nog meer geldt dit voor projectie waarbij we twee beelden nooit exact pixelprecies over elkaar heen kunnen zetten (en ook nog doordat de uitdoving met het polarisatiesysteem nooit 100% is). Met de videofunctie (afmetingen van 640x480 of 320x240, kwaliteit, kleur, al of niet met audio en videozoom zijn instelbaar) kunnen met 30 beeldjes per seconde vloeiende videoclips worden opgenomen. Natuurlijk ook met geluid. De filmpjes kunnen direct met het gratis te downloaden Stereo Movie Maker (SMM) naar een 3D-avi file (desgewenst zonder zichtbaar kwaliteitsverlies in MPEG4) worden verwerkt. Dit kan zelfs in de anagliefen mode, zodat je de 3D-flimpjes op je monitor of TV kunt bekijken! Met een 4 GB geheugenkaart kan 30 minuten videofilm in de hoge kwaliteit worden opgeslagen. Voor hetpresenteren op een groot projectiescherm is de resolutie eigenlijk te laag maar om de clip gedeeltelijk in een venster te laten zien, zoals bij Wings Platinum mogelijk is (ook in de gratis Basic versie), is het best aardig. De 1/2,5" CCD-sensor werkt met 8 megapixels en dat is ruim voldoende om voor de thans gebruikte beamers - die "slechts" anderhalf miljoen pixels kunnen "uitwerpen" - passende beelden te maken. Van veel foto's kun je gemakkelijk door uitsnedes te maken de compositie verbeteren of je kunt op een deel van het beeld in gaan zoomen. Kortom deze 3D Rollei-Twin is voor iedere stereofotograaf een ideale, handige en betrouwbaar 3D-cameraset, waarmee je altijd uit de voeten kunt. En ja, wanneer je beslist een extra flitser wilt kunnen aansluiten of in de hoge resolutie van 1280x720 wilt filmen (zoals o.a. met de Lumix FX500 mogelijk is) dan moet je wel twee maal zoveel betalen ! Jaap van Loon

19



20

Schuivende beelden in PicturesToExe Enige tijd geleden liet Co van Ekeren een PTE serie zien - Western USA - waarin ook beelden verticaal verschoven, wat interessant is bij opnamen van standbeelden of kerktorens. Vanaf PTE 5 is die mogelijkheid als animatie aanwezig maar om te voorkomen dat na het verschuiven de zwarte ondergrond verschijnt, moeten een aantal instellingen gemaakt worden, die hierna worden beschreven. Voor hen die nog een oudere versie van PTE hebben, is een gratis update beschikbaar op www.wnsoft.com We gaan ervan uit dat u een normale serie met 2800x1050 plaatjes in PTE kunt samenstellen, maar het geschikt maken van een plaatje voor verticaal verschuiven vereist wat voorbereidingen in Stereo PhotoMaker (SPM) die we allereerst gaan behandelen. In het 3D-Bulletin nr 171: 14-22 heeft Jaap van Loon een uitvoerige handleiding geschreven voor het maken van stereoparen in SPM, naderhand aangevuld met aanwijzingen voor het automatisch inramen met Autopano dat toen nog in SPM geïntegreerd was. Vanwege licentierechten is dat nu niet meer het geval maar men kan Autopano gratis downloaden via http://stereo.jpn.org/eng/stphmkr/help/panoinstall.htm waar ook een zeer duidelijke handleiding wordt aangereikt om Autopano in SPM te installeren. Voorbereidingen in SPM. We gaan uit van een Linker- en Rechterbeeld -bij voorbeeld Boeienroute_L en Boeienroute_R - en monteren dat automatisch door Alt+A in te drukken wat hetzelfde effect heeft als onder Adjust aan te klikken. Het resultaat is een mooi stereopaar van hoge resolutie, waarvan we een deel verticaal willen laten schuiven ( Een horizontale Pan is in PTE niet mogelijk). Klik daarvoor op het kleine pijltje naast het Cropping symbool (Fig. 1), waardoor het Free Cropping Option menu tevoorschijn komt (Fig. 2). Daarin zorgen we dat bij “keep Aspect-ratio” geen vinkje staat, waardoor we een uitsnede kunnen maken geheel onafhankelijk van de beeldverhouding. Fig. 3 laat onze keuze zien en onderin deze figuur (in detail te zien op Fig. 3a) is te zien hoe

groot ons beeld na het croppen gaat worden. We hebben hier meteen gekozen voor een breedte van 1400 pixels zodat ons beeld direct geschikt is voor projectie met de beamers. U kunt natuurlijk ook kiezen voor een grotere uitsnede maar dan moet het beeld later nog op de bekende manier "Resized" worden. ( Druk op de Resize knop - het kruis naast de Cropknop in fig 1-, vink Keep Aspect-ratio aan, stel X in op 1400 en druk op OK ) Nu de keuze van de uitsnede gemaakt is, laten we de muisknop los en dan ontstaat het volgende beeld (Fig. 4). Hiervan maken we een stereopaar door onder "Save Stereo-Image" te kiezen. Dat beeld gaan we nu invoeren in PTE. Invoeren van het beeld in PTE. In het 3D-Bulletin nr 174 blz 24-25 heeft Co beschreven hoe je stereoparen kunt invoeren in PTE . Een belangrijke aanvulling hierop betreft de beeldschermopties bij Projectopties (knop zichtbaar onderin Fig. 6) in het tabblad Beeldscherm. (Fig. 5). Onder Beeldschermopties kiezen we Schermmodus en bij Beeldverhouding scrollen we naar <(Aanpassen)>. Voor de Grootte van de afbeeldingen vullen we dan in 2800x1050. Dit is uitermate belangrijk omdat anders bij projectie de beelden niet op elkaar passen, wat al menigeen is overkomen bij het aanbieden van een PTE serie in Huizen. Vergeet ook vooral niet op het tabblad Geavanceerd aan te vinken dat de muiscursor tijdens de show verborgen moet blijven. Fig. 6 laat het bekende PTE scherm zien waarin een aantal beelden in de Tijdlijn zijn ingevoerd. Als eerste plaatje is ingevoerd het stereopaar dat we zojuist gemaakt hebben in SPM. Na drukken op de knop verschijnt het volgende venster (Fig. 7), waarin het zwarte veld het projectieveld van 2800x1050 aangeeft, dat we in Fig. 5 hebben gekozen. Het is dus zaak om ons beeld zover te vergroten dat het in de breedte precies in dat zwarte vak past. Dat doen we door in het vakje Zoom de waarde zover te vergroten met de pijltjes ernaast dat het beeld

21

FIG. 1 DE

SPM.

BEELDVERHOUDING TOEPASSEN.

FIG. 3 DE

KEUZE VAN DE UITSNEDE.


FIG. 2 GEEN

UITSNEDE MAKEN IN

22

Driedimensionaal - 3D-Bulletin nr. 184


FIG. 3A DETAIL.

FIG. 4 NA

precies binnen het zwarte kader past . In ons geval is dat 208. Tevens controleren we of in het linkervakje naast Pan de waarde 0 staat en verschuiven we het beeld verticaal door in het rechtervakje de waarde net zo lang te veranderen met de pijltjes tot het beeld van Fig 8 ontstaat. (Hier waarde -109) We zijn nu klaar met de startpositie van de verschuiving (Pan) en om de eindpositie in te stellen drukken we op het pijltje met het symbool > dat precies boven de knop Afspelen staat. In de tijdlijn verschuift nu de blauwe cursor van de startpositie naar de eindpositie (die al bepaald is door de keuze van de standtijd bij het invoeren van onze beelden via het tabblad Algemeen in Projectopties evenals de overgangstijd in het tabblad Effecten). Hier vullen we voor Zoom dezelfde waarde in als bij het startpunt (in ons geval 208) en bij PAN controleren we of in het linkervakje de waarde 0 staat.In het rechtervakje is het

HET CROPPEN ONTSTAAT DIT BEELD.

meestal voldoende om eveneens dezelfde waarde als bij het startpunt in te vullen, maar dan met een + teken inplaats van een -teken. (In ons geval dus + 109) We zien dan het bovenste gedeelte van ons beeld verschijnen. (Fig. 9) Mocht dat nog niet precies passen in het zwarte kader, dan kan men weer fijnregelen in het rechter PAN-vakje . Door nu op de knop Afspelen te drukken kunnen we nagaan of onze verschuiving naar wens is. Waarschijnlijk vindt u het minder prettig dat de verschuiving onmiddelijk begint zodra het beeld verschijnt. Dat kan voorkomen worden door het startpunt als volgt te verleggen: Boven de knop Afspelen bevinden zich twee schuifpijltjes. Door op het linker pijltje (<) te drukken springt de cursor naar de startpositie en daar kan de aanvang van de verschuiving ingesteld worden door in het vakje Aanvang actiepunt de waarde 1000 (i.p.v. 0) in te vullen. (Fig. 10) Daarmee wordt de verschuiving

FIG 5. PROJECTOPTIES

INVOEREN VAN DE BEELDEN IN

23

PTE.


FIG.6 HET

INSTELLEN.



24

FIG. 7 HET

INVULLEN VAN DE

FIG. 8 INSTELLEN

PAN-EN ZOOM-WAARDEN.

VAN DE JUISTE GROOTTE EN PLAATS,

1000 ms (= 1 sec.) uitgesteld. Hetzelfde kan men doen voor het eindpunt door met het rechterpijltje ( >) de cursor te verplaatsen naar het eindpunt en daar een waarde in te vullen bij Aanvang actiepunt, die 1000 ms lager is dan de originele eindwaarde. Extra actiepunten kunnen

ook worden ingevoerd door de blauwe cursorpijl op de gewenste plaats te zetten en daarna rechts te klikken en Actiepunt toevoegen te kiezen. In het Animatie tabblad kan men dan de gewenste PAN-waarden invoeren. Na sluiten van het Objecten/Animatiescherm via de knop <Slui-

25

INVULWAARDEN VOOR HET EINDPUNT.

ten> keren we weer terug naar het PTE scherm en als we nu op de knop Voorbeeld drukken kunnen we genieten van een statig omhoog bewegend stereobeeld. We hebben nu voldoende informatie om naar hartelust te experimenteren met PTE. Als huiswerk geven we de opdracht om het schuivende beeld halverwege even stil te laten staan. Aanwijzing: Kies twee opeenvolgende nieuwe actiepunten. Tot slot willen we er nogmaals op wijzen dat horizontaal schuiven met stereobeelden in PTE niet kan evenals zoomen, immers bij het vergroten van een stereopaar wordt de afstand tussen de vertepunten bij het projecteren veel te groot.

FIG. 10 AANVANG

VAN DE ACTIE VERANDEREN.

Co van Ekeren

Johan Steketee


FIG. 9 DE

26

Stereo Portfolio (7)



Naar aanleiding van de dringende oproep aan mij gedaan op de verenigingsdag van januari bij deze een portfolio over mijzelf. Ik ben in 1960 geboren te Leiden, woonachtig te Rijnsburg (gemeente Katwijk) en werkzaam bij de Koninklijke Luchtmacht als communicatie officier. Al vroeg in mijn leven werd ik geconfronteerd met fotografie. Mijn moeder heeft gelukkig vanaf het begin opnamen gemaakt. Plaatje 1 is een door Johan Steketee gemaakte conversie van mijn verblijf in Liverpool in de strenge winter van 1963. Op mijn elfde verjaardag kreeg ik in een fraaie jeans tas mijn eerste Agfa fototoestelletje. Het duurde echter nog 8 jaar tot ik mijn eerste "echte" fototoestel kon kopen, de Pentax ME. Al vroeg in mijn jeugd was ik bekend geraakt met 3D dankzij enige fraaie ViewMaster setjes. Die van de "Thunderbirds" was mijn favoriete. Toen ik de ME kocht bleek je ook daar een beamsplitter bij te kunnen kopen. En zo begon in het

voorjaar van 1979 mijn stereo hobby. Met de aanschaf van een tweede camera en een dubbele draadontspanner werd het serieuzer. Natuurlijk was de basis altijd te groot en het effect in de ogen van sommigen misschien te drastisch maar ik zie hierin de geboorte van mijn liefde voor grote basis stereofotografie die nog steeds sterk aanwezig is. Waar menigeen zijn karige soldij er "doorheen zoop" werd voor mij de afsluiting van mijn spaarzame dienstplicht in 1986 beloond met een fietstocht naar Utrecht waar ik twee Pentax ME Super's dropte bij Victor Lammerts van Buren voor koppeling. Ik was in 1982 lid geworden van de N.V.v.S. na een bezoek aan een verenigingsdag in de stadsgehoorzaal in Leiden. Onze lokale opticien bleek een fervent ViewMaster fotograaf te zijn en had mij daarheen meegenomen. Het bijwonen van de verenigingsdag maakte meteen een onvergetelijke indruk op mij. Schitterende diapresentaties, genadeloos commen-

1.

2.

27

3.

Een kleine misser was de aanschaf van een behoorlijk dure "Ditch 3D" macro camera die ik in een blad had zien staan (plaatje 3). Daar heb ik nooit acceptabele resultaten mee weten te bereiken. Eind jaren negentig kwam Co van Ekeren in beeld. Hij bouwde voor mij twee Leica Miniluxen samen. Het was een fantastische camera waar ik heel veel plezier van heb mogen beleven. In 2000 kocht ik mijn eerste (mono) digitale cameraatje. De beste koop ooit want "het kostte verder toch niets" en ik knipte er aldus lustig op los. Zo

Daarnaast raakte ik vertrouwd met de digitale techniek. En zo ging ik in het voorjaar van 2004 met een door Co van Ekeren gemaakte Sony P32 stereocamera op pad naar San Diego. Het waren maar 3 megapixels en ik kon maar 150 opnamen maken. De resultaten smaakten echter naar meer. Het werd tevens het onverwacht abrupte einde van mijn "analoge tijd". En zo heb ik mij vanaf 2004 door een reeks van door Co gefabriceerde digitale modellen heen opgewerkt naar de reputatie als zijnde de primaire representant van "het digitale kwaad" dat was binnen geslopen in stereoland. Althans, in de gedachten van sommigen. In het najaar van 2001 werd ik vereerd met de verkiezing tot voorzitter van onze mooie vereniging. Intussen zit ik in mijn derde termijn en daarnaast werk ik ook al met veel plezier gedurende enige jaren aan ons 3D-Bulletin. Die tijd heb ik nu ook omdat het inramen (met het door mij gebruikte programma Cosima) een fluitje van een cent is geworden. Na thuiskomst alles in de PC en wat anders gaan doen. Zoals scannen bijvoorbeeld. Want zoals ik al eerder aangaf, ik kan nog jaren vooruit met het maken van series uit al het materiaal dat nog onbewerkt op zolder ligt. U bent gewaarschuwd!!!

Gert-Jan Wolkers


In 1990 volgde een tweede rit naar LvB die een Pentax P30N stereocamera voor mij fabriceerde. En met mijn twee fantastische stereocamera's reisde ik door de negentiger jaren heen. Soms ging ik op vakantie met wel 80 Kodachrome 25/64/200 films. Een kostbare aangelegenheid. Ook altijd die zorgen om alles goed door de vliegveldbeveiliging heen te krijgen. En dan het inramen na de terugkomst. Met vier a vijf stereoparen per uur een heel gedoe. Vandaar ook dat er honderden enveloppen op mijn zolder liggen. Zo heb ik meer dan 150 stuks van een verblijf in de USA uit 1995 waar nog niets mee gebeurd is.

maakte ik vanaf zomer 2000 veel opnamen van mijn vader. Niet wetende dat het zijn laatste maanden zouden zijn. Het zijn heel waardevolle opnamen geworden die de familie bij de verwerking van het verlies hebben geholpen.

Driedimensionaal- 3D-Bulletin nr. 184

taar bij "Dia's van Leden", geruzie om lichtspleten in de gordijnen (exit Leiden als locatie) en een met snerpende gitaren proefdraaiend "Iron Maiden" in de zaal beneden ons waar ik met het driedelig pakkengezelschap gedurende de middagpauze nog smakelijk om mee heb staan lachen. Ik werd dus meteen lid van deze uitermate boeiende club!!!


28

4.

5.

6.

7.

29

8.

11.


10.


9.


30

12.

13.

14.

15.

31

16.


17.

1. In Liverpool met Bruno (1963). 3D-conversie door Johan Steketee in Gugle. 2. In opleiding bij de Luchtmacht Elektronische School (LETS) te Arnhem (1989). 3. Bestudering van de “Ditch 3D” camera. 4. Mijn appartement in Kaiserslautern toen ik op Ramstein werkte (1995). 5. De Latrabjarg in IJsland (2005). 6. Ochtendzon in Bretagne, Frankrijk. 7. Perros-Guerrec, Bretagne, Frankrijk. 8. Kerkinterieur in de buurt van Brest, Bretagne, Frankrijk. 9. Vannes, Bretagne, Frankrijk. 10. Het Karwendel-gebergte te Mittenwald (1994). 11. Villa Hadriana te Tivoli, Italië. 12. De mooie avondlucht op Texel (2006). 13. Heide op texel (2006). 14. Aan het werk op South-Georgia ( november 2007). Dank aan Jaap van Loon voor het verwijderen van een veertje dat op het linkerbeeld voorbij kwam! 15. Ohio heeft heel wat fraaie grotten. Buiten een hoosbui, “binnen” lekker droog. 16. Kinderdijk in januari 2009. Er was heel wat interesse voor mijn camera. 17. De familie wilde “Amazing Christmas” kaarten. Een gedoe in de duisternis. Mijn plaatje als “engel” zal ik u besparen.


De plaatjes

32

Wat wist Wheatstone over Stereoscopie? 2. Wheatstones omissie.


Wheatstone zei op 21 juni 1838 tegen de vergadering van de Royal Society, sprekend over Leonardo da Vinci's waarneming van een bol, dat, als Leonardo b.v. een kubus had genomen, hij niet alleen zou hebben gezien dat het voorwerp voor de beide ogen een verschillend deel van de achtergrond bedekte, maar misschien ook dat het voorwerp zelf er anders uitzag voor de beide ogen.

derij vlak wordt waargenomen en een voorwerp ruimtelijk. Ná de passage over Leonardo volgt nog een uitvoerige uiteenzetting over stereoscopisch zien en het maken van stereoscopische afbeeldingen. Vervolgens zei hij o.a.: De voorafgaande experimenten maken het duidelijk dat er een essentieel verschil is in de aanblik van voorwerpen bij zien met twee ogen en wanneer slechts één oog gebruikt wordt en een levendig besef van de ruimtelijkheid van een driedimensionaal voorwerp ontstaat als twee verschillende perspectivische projecties tegelijkertijd aan de geest worden gepresenteerd. Maar in de volzin over het "nieuwe feit" sprak hij niet over driedimensionaal waarnemen, stereoscopisch zien of diepte-zien. Hij noemde alleen de verschillende beelden op de beide netvliezen zonder het effect ervan op de waarneming er in deze passage bij te vermelden. Deze vergissing kwam hem te staan op heftige bladzijdenlange aanvallen in David Brewsters boek van 1856 ("The Stereoscope, Its History, Theorie and Construction"). Er zijn verschillende dingen over te zeggen, ook zonder Brewster steeds te volgen. Om te beginnen, dat Leonardo (1472 - 1519) het niet had over projectie van beelden op de netvliezen kan hem moeilijk verweten worden, want pas honderd jaar na zijn dood werd door Johannes Kepler en Christoph Scheiner voor het eerst in de geschiedenis gedemonstreerd dat er netvliesbeelden bestaan. Daarvoor dacht men dat b.v. de ooglens de zetel van het zien was, of er bestonden nog vager ideeën over het zien. Ook Leonardo wist dus niets van netvliesbeelden.

"LEONARDO'S

PARADOX"

Dat Leonardo dat niet deed noemde hij een omissie en Wheatstone zei dat niemand het gecorrigeerd had, zodat de projectie van twee duidelijk verschillende beelden van een voorwerp op beide netvliezen als een "nieuw feit" in de theorie van het zien moest worden beschouwd. Vóór de passage over Leonardo had Wheatstone al duidelijk gedemonstreerd waarom een schil-

Wheatstones literatuuronderzoek was natuurlijk veel beperkter dan de vele latere historici van het tweeogig zien konden doen. Zo wist hij niet (en Brewster ook niet) dat Sébastien le Clerc (een expert in de perspectief) in 1679 had geschreven (vertaald uit het Frans): "het is duidelijk dat de beelden in beide ogen verschillend zijn", en le Clercs illustratie toont het kijken met twee ogen naar een kubus, wat Leonardo dus volgens Wheatstone had moeten doen. Maar hoewel le Clerc het tweeogig bekijken van een kubus zo duidelijk tekende, hij zei toch niets over dieptezien. In tegendeel, hij was aanhanger van een toen gangbare theorie dat fusie van de beelden van

beide ogen onmogelijk is. Hij schreef ook (vertaald): "Ik heb een man gezien die nooit scherp zag zonder één oog te sluiten. Als hij het rechteroog sloot zag hij heel goed met het linker en als hij het linkeroog sloot zag hij heel goed met het rechter. Het lijkt mij dat dit alleen kon gebeuren omdat hij de slechte gewoonte had met twee ogen tegelijk te kijken". (Zo weten we dus dat onze stereovereniging gebaseerd is op een slechte gewoonte…)

bestonden om eventuele stereotekeningen te bekijken. Maar vrij stereokijken was altijd al mogelijk, wat duidelijk is sinds het wereldwijde succes van de z.g. Magic Eye-plaatjes (autostereogram of SIRDS, Single Image Random Dot Stereogram) na 1990 (zie blz. 34).

Bedenk hierbij dat Wheatstones ontdekking niet ging over het waarnemen van afstanden. Daarover had o.a. Descartes geschreven, afstand schatten met convergeren van de bliklijnen, zoals een afstandsmeter op een fototoestel werkt (of werkte, het is al geschiedenis…).


In Brewsters boek van 1856 geeft hij verschillende voorbeelden van auteurs die wisten dat de twee ogen een verschillend beeld zien, zoals Galenus, della Porta en Aguilonius. En het was inderdaad al duidelijk in Euclides' verhandeling over Optica, waar de 26e, 27e en 28e stelling uitdrukkelijk gaan over zien met twee ogen. Uit de tekst is duidelijk dat Euclides wist dat er verschillen zijn tussen de aanblik van links en van rechts. Maar ook Euclides had het niet over diepte waarnemen of ruimtelijk zien.

33


SÉBASTIEN

LE

CLERC, 1679

Maar Wheatstone had hier nog meer ongelijk, want de situatie die Leonardo beschreef, een bol vóór een gestructureerde achtergrond, is wel degelijk heel goed met twee tekeningen stereoscopisch af te beelden, b.v. een bol voor een stenen muur, als Leonardo daaraan had gedacht. En zelfs van een enkele bol, als die een patroon op zijn oppervlakte heeft, kan een stereotekening gemaakt worden. Het bijzondere is nu juist dat niemand vóór Wheatstone op het idee van stereoscopisch afbeelden kwam. Hier is wel tegenin gebracht dat er toen ook nog geen stereoscopen

DESCARTES: 1774).

AFSTAND WAARNEMEN MET CONVERGENTIE

(CA.


34

EEN

AUTOSTEREOGRAM VAN DE UITVINDER ERVAN,

CRISTOPHER TYLER (1990).

Maar stereoscopisch zien is meer dan dat, het gaat om het waarnemen van diepteverschillen, stereopsis, echt ruimtelijk zien. Als Wheatstone had gezegd dat dit "een nieuw feit" in de wetenschap van het zien was dan zou Brewster hem niet zo fel hebben kunnen aanvallen. Dat was Wheatstones omissie. Hoe kwam het dat Wheatstone deze vergissing maakte? Ik denk dat hij er onbewust van uit ging dat iemand die de verschillen tussen linker en rechter beeld zou opmerken als vanzelf zou inzien dat het waarnemen van diepteverschillen daarop berust. Zijn passsage over Leonardo wijst daar op.

CHARLES WHEATSTONE.

Maar ook le Clerc zei dus niets over driedimensionaal waarnemen en ook niet al die andere geleerden sinds Euclides die over tweeogig zien schreven. Brewster noemde er enkele, maar er kunnen nog vele namen aan worden toegevoegd, b.v. Ptolemeus, Descartes, Newton en … Brewster zelf! Brewster schreef namelijk in 1830 over Optica, ook over zien met twee ogen, en daarin o.a.: 'Als een voorwerp (…) met twee ogen enkelvou-

dig gezien wordt is het in werkelijkheid dubbel, maar de twee beelden vallen zo nauwkeurig samen dat zij slechts één lijken'. Ook hier niets aan toevoegend over dieptezien. (Over Brewsters andere ideeën zal ik later schrijven)

Dat verdient nadere toelichting, in een volgend Bulletin.

35

Het tweeogig ruimtelijk zien is dus meer dan tweeduizend jaar niet opgemerkt door de geleerden, met uitzondering van aanduidingen in Leonardo's aantekeningen en van enkele losse 18e-eeuwse opmerkingen.

Abram Klooswijk

De 3DB183 omissie

Het is ook mij een keer overkomen! Geen pseudo maar - nog erger - een mono. En dat in de boeiende portfolio van Gerrit Frylink. Bij het scannen was er een foutje gemaakt en daarna heeft uw redacteur zitten slapen. Dat wil zeggen; niet 100% gecontroleerd. Bij deze excuses aan Gerrit Frylink voor de omissie en voor U alsnog de op zelf gesneden glasplaat gemaakte 3D prent uit de oorlog van mensen die hout uit de tramrails “recycleren” tot brandhout.


Dit kan moeilijk aan toeval worden toegeschreven, m.i. komt het door fundamentele veranderingen in het wereldbeeld. In de Oudheid, de Middeleeuwen, de Renaissance, de Verlichting zagen de mensen zichzelf en de wereld anders dan wij nu.

36

De tastbare verte (5) Over historische en moderne toepassingen van de brede-basistechniek.


Als onderdeel van een ideaal brede-basis-onderwerp als architectuur bieden kathedralen en andere kerkgebouwen een scala aan mogelijkheden. Zo kunnen we door het variabel gebruik van langere brandpuntsafstanden in combinatie met een bredere basis, ons visueel toegang verschaffen tot de driedimensionale rijkdom van onderdelen die voor de fotograaf zelf minder gedetailleerd waarneembaar waren. Afb.l. Dit deel van de Dom in Keulen in gefilterd zonlicht maakte ik vanaf de begane grond in separate opnamen met de zoomlens op 60mm en geschatte basis van 50cm. Afb.2. Ondanks een aantal niet meer voor het publiek toegankelijke delen van de Dom in Milaan is het met deze 3-D techniek mogelijk zo'n hooggelegen onderdeel gedetailleerd te bekijken. Afb.3. Ook de geprononceerde driedimensionaliteit van dit deel van de Sagrada Familia kathedraal in Barcelona, ruim 20 meter boven de begane grond wordt op een dergelijke opname veel sterker waargenomen dan in de visuele waarneming ter plaatse. Afb.4. Voor een brede-basis-opname van een stad kan architectuur als voorgrond zeer functioneel zijn. Deze opname van Sevilla maakte ik vanaf het dak van de kathedraal. Zowel de grootte van het onderwerp als de dieptespreiding vereisten een kort brandpunt en een opnamebasis van zeker een meter met het verkleiningseffect als aantrekkelijk bijverschijnsel. De auto's beneden kunnen nog digitaal worden weggesleept. Afb.5. De architecturale vorm van het in 1584 voltooide Escorial buiten Madrid,kan in 3-D alleen worden ervaren d.m.v. een brede-basisopname met een groothoeklens die dit kloosterpaleis formaat-vullend in beeld kon brengen. De bewolking gedroeg zich decoratief zij het iets opdringerig.

Afb.6 & 7. Bij de combinatie architectuur en landschap kan het aantrekkelijk zijn ook de omgeving een duidelijke 3-D functie te laten vervullen zoals ik deed bij deze opname van de ruïne van Brederode in Santpoort en van de kantelen van kasteel Warwick in midden-Engeland. Afb.8. Tuinarchitectuur als deze trapvormige waterval in de tuin van slot Linderhof in Bayern kreeg met een opnamebasis van ca 25cm een sprookjesachtig aanzien. Afb.9. De aantrekkelijke symmetrie en het kinderportret op de gevel brachten me op het idee het Rijksmuseum stereoscopisch een kopje kleiner te maken. Om boven het verkeer te blijven en het gebouw een niet te schuine stand te geven,moest ik ruim afstand nemen om met een opnamebasis van ca een meter de deelbeelden te kunnen maken. Afb.10. Om de beroemde oude raadhuisklok in Praag te kunnen bekijken als op deze dia moet men veel verder achteruit dan deze opname suggereert. Met een opnamebasis van ca 30cm werd zowel het verlies aan dieptewerking gecompenseerd als de werkelijke bekijkafstand ingekort. Afb.11. Met de brede-basis-techniek als uitdrukkingsmiddel kunnen we het karakteristieke van een typisch Hollands landschap als bij Woerdense Verlaat, versterken. Afb.12.Hetzelfde geldt voor dit Friese landschap na een ijzelregen waardoor tevens een vervreemdingseffect optreedt. Afb.13 t/m 16. Op de Wereldtentoonstelling van 1992 bij Sevilla maakte ik brede-basis-opnamen vanuit de kabelbaan die ik gebruikte als stereoschuif met een zitplaats. Na twee verkenningstochten zette ik de Motor Drive op de snelste stand en hield de camera zo haaks mogelijk op de zweefrichting. Achteraf bleek de combinatie van sneltransport en een gemiddelde sluitertijd van 1/125e op diafragma 8 een juiste keuze, gezien de geringe bewegingsverschillen en de duidelijk tastbare verten. Gebruikte film: Kodak Elitechroom 100 Asa. Wordt vervolgd. Wim van Keulen (Dank aan Erwin Dammers voor het scannen!)

37

1.

3.

4.


2.


38

5.

6.

7.

8.

39

9.

11.

12.


10.


40

13.

14.

15.

16.

Oproep Historisch Genootschap Oud Zandvoort

41

Voor het Historisch Genootschap Oud Zandvoort (GOZ) ben ik op zoek naar stereobeelden van Zandvoort. Ik zou het zeer op prijs stellen indien u het GOZ (al dan niet d.t.v. van mij) zou kunnen voorzien van (digitale reproducties van) historische stereoparen van de genoemde badplaats. Voor uw informatie: het Genootschap Oud Zandvoort beschikt over duizenden foto's, waaronder zo'n 10 stereobeelden van deze badplaats: deze zijn een albuminedruk (circa 1890) en negen stereopositieven op glasplaat (archief Zandvoorts foto-atelier Bakels) uit ca. 1925. Het GOZ overweegt om voor haar ruim 1750 leden een kleurenbijlage met historische stereoparen (in anaglyphendruk) uit te geven over “Oud Zandvoort in 3-D”. Mochten dergelijke stereo-opnamen niet in ons N.V.v.S.-archief voorhanden zijn dan zou ik het bijzonder op prijs stellen indien N.V.v.S.-leden die in het bezit zijn van dergelijk materiaal dit (digitaal) willen aanleveren. Uiteraard zal het GOZ de herkomst /schenker gaarne vermelden. Met vriendelijke - stereofotografische - groet, 3D-Bulletin nr. 184 seizoen ‘08-’09/4

Gerald Wilmink (tel prive: 023-5715144; werk: 023-5285704, vraag naar de directeur van Museum De Cruquius)

42

Content Bij deze de standaard oproep om mij fraaie stereoparen toe te mailen. Nu we een hogere drukkwaliteit hebben wordt u verzocht om op een minimale breedte van 700 pixels per beeldhelft plaatjes aan te leveren. Groter is echter beter zodat er nog wat kan worden aangepast indien nodig. Ook graag de linker en rechter beelden “onverbonden” laten. Indien u toch een verbonden paar wilt sturen dan gaarne een minimale breedte van 1400 pixels, maar liever groter! Mail uw resultaten naar:

Content - Vraag en aanbod - 3D-Bulletin nr. 184


[email protected] Of u kunt uw dia’s op een verenigingsdag te Huizen inleveren bij Erwin Dammers die ze dan voor het 3D-Bulletin zal inscannen. De daarop volgende stereodag kunt u ze weer bij hem ophalen. U kunt Erwin vinden bij het projectieteam.

Vraag & Aanbod TE KOOP Klassiek (productienummer 3 uit 1976) houten model DEWIJS tafelviewer met caroussel voor verbonden (RBT) stereoparen in prima conditie. Vraagprijs: 350 euro. Gert-Jan Wolkers (contactgegevens op blz. 2 van dit bulletin). -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Categorie analoge verzamelaar hobbyist: Rollei diaprojector P360 (autofocus) met Heidomat lens 2.8/85, voorzien van de originele gebruiksaanwijzing. De projectielens is eventueel ook afzonderlijk te koop. Prijs: nader overeen te komen. Sophieke Nijhuis-Bouma Joh. de Kruijfstraat 5 3981 DA Bunnik Tel. 030-6567910 [email protected] --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gratis aangeboden 3D-Bulletins uit de jaren 1975-2001. De bulletins van deze jaargangen zijn veelal ingebonden en kunnen gratis worden opgehaald bij: J. Dullemond Pr. Beatrixlaan 2264 TE Leidschendam Tel. 070-3275675

Wegwijzer Wegwijzer Digitale camera’s, viewers, montageviewers: Co van Ekeren Tel: 030 6875789 Fax: 030 6875769 www.ekeren3d.com Skype: ekeren3d e-mail: [email protected] en, 3D-d diaviewers, stereomacrolens, losse lenze RBT, Bonum diaraampjes: Hugo de Wijs Populierstraat 44, 4131 AR Vianen Tel/fax: 0347-372242 www.dewijs-3d.com e-mail [email protected]

Master, 3D-b brillen, 3D-ffilms, 3D-vviewers, View-M Loreo-ccamera’s en viewers: webshop http:\\www.fotografie-in-3d.nl Postbus 1246, 8001 BE Zwolle Tel.: (06) 46265039 Diamontage-a apparaten, multiviewers voor normalle magazijnen: J. Nierop Hildsven 44 Zilverbergflat 5 1025 ME Amsterdam, Tel.: 020-6366397

3D-vviewers voor promotiie, reclame en educatie; uitgave stereopostkaarten: Definitely Dutch Dimensions Postbus 78074, 1070 LP Amsterdam Tel.: 020-6791825 Fax:. 020-6624690

1.

U dient uw kopij voor het volgende 3D-bulletin te zenden aan e-mail: [email protected]

2.

Lever uw kopij bij voorkeur per e-mail aan als onopgemaakte tekst (bijv. uw-naam.txt). Ook kan dit op CD-ROM met een hardkopij (geprint of getypt) met eventueel een relevante opmaak. Lever illustraties los van de tekst aan.

3.

De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden artikelen in te korten, te wijzigen of niet te plaatsen.

4.

Bij publicatie van inzendingen wordt de Auteurswet in acht genomen. De Octrooiwet staat overname en toepassing van constructies, schema's, alleen voor persoonlijk gebruik toe. De N.V.v.S. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van het gebruik van tekeningen, schema's, enz., die in het 3D-Bulletin zijn gepubliceerd.

5.

Advertentie tarieven (gelden niet voor 'wegwijzer' en 'vraag en aanbod'): 90 euro voor een hele pagina (A5-formaat) 55 euro voor een halve pagina (1/2 A5-formaat) 35 euro voor een kwart pagina (1/4 A5-formaat)

3D-Bulletin nr. 184 seizoen ‘08-’09/4

Boeken over 3-D D en View-M Master 3-D Book Productions, Brammershoopstraat 8 7858 TB Eeserveen, Tel.: 0599-287245 http://www.stereoscopy.com/3d-books e-mail: [email protected]

Wegwijzer

Auteursrechten voor 3D-sstockdia’s The Amazing Card Tel.: 015-2568827 http:\\www.amazingcard.nl e-mail: [email protected]

43

COPYRIGHT © NEDERLANDSE VERENIGING VOOR STEREOFOTOGRAFIE, REG.NR. V 40407102 K.V.K. TE ’S-GRAVENHAGE, ISSN 1382-0974

D-Bulletin nr D-Bulletin

Recommend Documents