D ANIEL V ANDENBROUCKE
H ERINNERINGEN – G ETUIGENISSEN – TEKENS I Inleiding: de oorlog in het Ieperse II Solferino Farm Cemetery III Verhalen: grootmoeders, vader, moeder, enz.. Geluveld – Langemark – Boezinge - Brielen IV ‘Van de oorlog hoor ik niets’ Marie Desaegher V Mijn eigen nieuwsgierige waarnemingen!
moord op aartshertog Franz-Ferdinand en zijn vrouw Sophie door de Servische nationalist Gavrilo Princip RESULTAAT VAN DEZE MOORD 68 miljoen soldaten: 9 à 10 miljoen gesneuveld!! Geallieerden
Duitsland en …
Frankrijk en kol
1.3 milj
Duitsland
1.8 milj
Britten en kol
1.1 milj
Oostenrijk-Hongarije
1 milj
Italie
500.000
Turkije
325.000
Servië
300.000
USA
91.000
België
53000 (9000afrikanen)
Ook 22
MILJOEN BURGERS , waarvan
10 milj. door Spaanse griep
België : 76.000 burgers is 0.6% van de bevolking, Frankrijk: 3.5% van de bevolking
I. INLEIDING: DE OORLOG IN HET IEPERSE 1 De eerste oorlogsweken
4 augustus Duitsers vallen België binnen! 25 augustus LEUVEN 218 burgers vermoord, de stad platgebrand, ook de BIB. 7 oktober
Catsberg teruggedreven omgeving Ieper
2. Ieper maakt zich klaar voor de aanval. 13 oktober Britse divisies en Franse troepen te Ieper 14 oktober De Duitsers bezetten Gent De Belgische terugtocht tot achter de IJzer. 15 oktober De Duitsers trekken verder op over West-Vlaanderen en bezetten Brugge. 16 oktober Duitse patrouilles komen Koekelare binnen DE SLUIZEN BIJ NIEUWPOORT WORDEN OPENGEZET. Begin van de Slag aan de IJzer Duitse leger vanaf de kust tot aan de weg Ieper-Menen. FRONT LOOPT VAST IN VLAANDEREN EN FRANKRIJK.
begin vier jaar durende loopgravenoorlog: vanaf Nieuwpoort en De Panne tot aan de Frans-Zwitserse grens bij Belfort
2. De eerste slag bij Ieper: 19 oktober - 22 november ‘14 1) DE EERSTE SLAG BIJ LANGEMARK: 21 - 23 OKTOBER 23 OKTOBER: PETER KOLLWITZ NEERGESCHOTEN TE ESEN
2) DE SLAG BIJ GELUVELD 29 - 31 OKTOBER 3) DE TWEEDE SLAG BIJ LANGEMARK: 10 - 11 NOVEMBER 4) DE SLAG BIJ DE NONNEBOSSEN: 11 NOVEMBER 5) IEPER: BRAND LAKENHALLEN OP 22 NOVEMBER 1914
3. De vergeten winter: 23 november 1914 - 21 april 1915 4. De tweede slag bij Ieper: 22 april - 25 mei 1915 1) DE EERSTE DUITSE CHLOORGASAANVAL 22 APRIL 1915 LANGEMARK-BOEZINGE
16 oktober Esen: veertig burgerslachtoffers - aantal door de Duitsers meegenomen: niets meer van gehoord! - Enkele neergeschoten (Alberic Costenoble) toen ze uit de schuilkelder van de Brouwerij Costenoble kwamen - vluchten met paard en kar: elf doden waaronder vrouwen en kinderen "geschossen haben" - Vier boeren hadden toestemming om een loslopende paarden te pakken: tegen de muur gezet en geëxecuteerd. - eigen graf delven en neergeschoten - 20 oktober 1914: Duitse troepen steken de kerk in brand. archief en kunstschatten zijn verwoest. Het totaal aantal burgerslachtoffers bedroeg meer dan veertig!
19 oktober Roeselare: "Schuwe maandag" Franse soldaten lokken Duitsers in hinderlaag en de Fransen verdwijnen De Duitsers : "Die Zivilisten haben geschossen !" Baldadigheden vanwege de Duitsers : - brand stichting - groepen burgers worden doodgeschoten. Familie Jan Vandamme en Silvie Develter te Passendale Wilden weggelopen koeien terughalen 2 zonen doodgeschoten door ulanen op 22 okt 1914. Buur Lacante wilde helpen en samen met zijn vrouw afgemaakt. Hoeve in brand.
DE BRITTEN RADEN DE BURGERS AAN TE VLUCHTEN - onschuldige burgers worden koelbloedig doodgeschoten - Te oud of te ziek of teveel gehecht aan have en goed. - sommigen hebben het niet overleefd - anderen werden wonderbaarlijk gespaard - de Britten raden de mensen aan om te vluchten "tot het over was, hoogstens enkele dagen". De gebeurtenissen verspreiden zich in de streek Een groot deel van de bevolking slaat, op aanraden van de Britten of Fransen, op de vlucht
BURGERS HADDEN HARD TE LIJDEN DOOR DUITSE BARBAARSHEID!! 5000 burgers vermoord waaronder vrouwen en kinderen!! geschoten door burgers??: afschrikwekkende represaille door de Duitsers en ze worden voorgesteld als:
IN HET BRITSE RIJK WAS DE DUITSE WREEDHEID VOOR DE BRITSE PROPAGANDA EEN UITSTEKEND MIDDEL VOOR EEN MASSALE REKRUTERING OP VRIJWILLIGE BASIS.
De oorlog in 1914! de eerste weken ongekend moorddadig! op 22 augustus 1914 : 27.000 doden. van augustus tot december 1914: Duitse leger 142.000 doden Fransen bijna 300.000 doden!!
Vanaf herfst 1914 wordt het een artillerieoorlog.
Dikke Bertha
Dikke Bertha: Duitse houwitser: Kaliber van 420 mm, granaten: 1160 kg, vuurafstand 9 km ver!! forten rond Luik, Namen, Antwerpen, Maubeuge, Verdun, Oudenaarde en Ieper 7 stuks gebouwd, afgevoerd in 1917
TELOORGANG LAKENHALLE IEPER
De Lakenhalle van Ieper (1200 en 1304) 125 meter breed - het Belfort is 70 meter hoog.. In de belforttoren (70m) beiaard met 49 klokken 11.892 kg..
IEPER BRAND LAKENHALLE 22 november 1914
Architect J. COOMANS 1967 voltooid
Foto ANTONY Ieper, de Ieperse fotografenfamilie LÉONTINE PERMEKE (°Poperinge 17/09/1858 Oostende 18/06/1923) X HONORÉ ANTONY (Ieper °4/08/1844) op 23/08/1882 te Ieper. Haar broer is Henri Permeke, de vader van Constant Permeke. 2 zoons fotograaf ROBERT (Poperinge°01/07/1885, Oostende 10/04/1966) MAURICE (Ieper °9/06/1883 Oostende 21/06/1963) samen met moeder Léontine (fotografeerde vanaf 1883) een succesvolle fotografenfamilie! Hadden bijhuizen in Poperinge en Hazebrouck. Maurice en Robert fotografen met artistieke aspiraties bewandelen het pad van pers- en reportagefotografie.. groot aantal foto's van het kunstpatrimonium in Ieper, de historische gebouwen en straten met nog hun middeleeuws karakter op beeld vastgelegd!! Bij de heropbouw waren deze beelden van levensbelang!
1918
FAMILIE A NTONY Robert Maurice Honoré Léontine
Maurice maakte internationale naam met zijn sobere fotografie van de oorlogssituaties en de verwoestingen in de Westhoek. Maurice week met zijn ouders uit naar Noord-Frankrijk. Robert bleef in de nabijheid van Ieper: fotografeerde de vernielingen in de brandende stad. foto's van de vernielde Lakenhalle: gebruikt om de barbaarsheid van de Duitsers aan te tonen. foto's werden als postkaarten verkocht. Ook foto’s van de tentoonstelling ‘geredde voorwerpen uit de verwoeste gewesten’ in ‘Petit Palais’ te Parijs. meldde zich in 1918 als oorlogsvrijwilliger en kon als fotograaf talrijke foto's maken van het onmenselijk geweld en het verwoeste gebied tussen de frontlijnen. na de oorlog, verhuisde het gezin Anthony naar Oostende
Einde april 1915 laatste vluchtelingen verlaten Ieper (foto Antony)
Laatste vluchtelingen verlaten Ieper - 28 april 1915 foto Antony
. IEDERE MORGEN….
SOLFERINO FARM CEMETERY Brielen
’Mijn jeugdbeeld – confrontatie met oorlogsleed” OPOFFERINGSKRUIS
Portlandsteen Engelse zuidkust nabij Portland 81 cm hoog, 38 breed 7,5 cm dik
Knielende Monnik ruïnes Vélu Somme Charlie M. Payne Talbot House Poperinge IEPER: Duhallow Advanced Dressing Station
Solferino Farm Cemetery? in 1915: Franse troepen bouwden rond de boerderij een medische post en een militair kamp. van oktober 1917 tot augustus 1918 begraafplaats voor Britse gesneuvelden. 294 Britten (één niet geïdentificeerd), 2 Canadezen 3 Duitsers. 5 Britten in mei 1940, (ook één niet geïdentificeerd).
samen 304 graven
Sir Reginald Theodore Blomfield (1856-1942) hoofdarchitect–Engelse kerkhoven - Menenpoort Truelove: uitvoerend architect
Sir Reginald Theodore Blomfield
Engelse architect tuinontwerper en auteur Zijn praktijk kende haar hoogdagen in de periode van 1885 tot 1914. Hij bouwde talrijke landhuizen of renoveerde ze.
ontwierp tientallen militaire begraafplaatsen en monumenten: - Menenpoort in1922. - ontwierp ook het Cross of Sacrifice - De British School in 1925 - Ieper: Saint George’s Memorial Church in 1928
WAAROM “SOLFERINO”? Italiaans dorp in Lombardije (Gardameer) ‘SLAG BIJ SOLFERINO’ op 24 juni 1859 Oostenrijkers 3.000 doden, 10.807 gewonden, 8.638 vermisten Fransen 2.492 doden, 15.512 gewonden en 2.922 vermisten . DE
40.000 gewonde soldaten!!!! Henri DUNANT (Geneve1828 - 1910), organiseerde hulp! Schreef boek: “een herinnering aan Solferino” in 1862 het RODE KRUIS en de CONVENTIES VAN GENÈVE, 1864
Nobelprijs voor de Vrede in 1901
Henri Dunant
Solférino Frankrijk 348 inwoners Napoleon III. in 1863 Als groots aandenken aan de overwinning in Solferino in 1859 in Italie
Gemeentehuis Solférino Landes Frankrijk Bordeaux-Bayonne
Dit keizerlijk domein: 7000 ha in 7 gemeenten Commensacq, Escource, Labouheyre, Lüe, Morcenx Sabres et Onesse-et-Laharie Onderzoek op landbouwkundig gebied (proefterein)
Bezoek aan het graf van haar grootoom
Kap Robert Noel Mountfield. Hij stierf op 4 november 1917. 29 jaar oud! Hij werd zwaar gekwetst bij een hevig vliegtuigbombardement nabij Langemark. Hij stierf daags nadien in ‘Main Dressing Station’ te Brielen. De dag nadien begraven op “Solferino Farm Cemetery”. In 1922 bezocht zijn familie zijn graf 50 jaar later bezocht zijn neef en naamgenoot terug het graf
Essex Farm Cemetery
Essex Farm:
Brielen bridge herberg Sint-Pieter
ESSEX FARM CEMETERY
John McCrae schreef er zijn beroemde gedicht
IN FLANDERS FIELDS
5
1 MIJN THUIS 2 CARREFOUR DES ROSES 3 GROOTMOEDER 4 ESSEX FARM 5 HET VROEGERE BRIELEN
In de 12 tot 15de eeuw was er in deze omgeving een sas en stond hier de kerk van Brielen
.
Brielen bridge over het kanaal Ieper –IJzer Copyright Koninklijk Legermuseum Brussel
Essex Farm Advanced Dressing Station (A.D.S) Op deze plaats schreef John McCrae zijn gedicht
‘In Flanders Fields’
Engelse medische post (1915-1917)
De kazematten (bomvrije schuilplaatsen) fungeerden als medische hulppost (verbandplaats) Toen waren het houten barakken.
John McCrae CANADESE MILITAIRE ARTS EN DICHTER, LUITENANT-KOLONEL. °Guelph, Ontario Canada op 30/09/ 1872 – Boulogne 28/01/1918 dokter en chirurg van de 1st Brigade Canadian Field Artillery gedurende de 2de slag om Ieper in mei 1915.
“IN FLANDERS FIELDS” geschreven op de avond van 2 of 3 mei 1915 in zijn hulppost bij Essex farm na de begrafenis van zijn vriend ALEXIS HELMER definitieve versie op 8 december 1915 stierf op 28 januari 1918, toen aan het hoofd van het N° 3 Canadian General Hospitaal in Boulogne-sur-Mer. begraven op de begraafplaats van Wimereux (Pas-de-Calais)
.
Begrafenis met militaire eer op 29 januari 1918
ESSEX CEMETERY 'Naamsteen 1914-1918' door Pieter-Hein Boudens, (° Brugge 29/05/1955)
Grafsteen Mc Crae te Wimereux (Boulogne-sur-Mer)
Lieutenant Alexis Helmer officer in the 2nd Battery, 1st Brigade Canadian Field Artillery. goede vriend van John McCrae. verlaat zijn schuilplaats op zondagmorgen 2 mei en werd gedood door een Duitse granaat werd dezelfde avond begraven. Major John McCrae leidde een eenvoudige dienst aan het graf. Er stond een houten kruis op het graf. het graf is verdwenen zijn naam staat vermeld op de Menenpoort als soldaat met onbekend graf. Alexis was slechts 22 jaar oud
In Flanders fields by John McCrae,
In Vlaanderens velden
In Flanders fields the poppies blow Between the crosses, row on row, That mark our place; and in the sky The larks, still bravely singing, fly Scarce heard amid the guns below.
In Vlaanderens velden bloeien de klaprozen Tussen de kruisen, rij aan rij die onze plek aangeven; en in de lucht vliegen leeuweriken, nog steeds dapper zingend ook al hoor je ze nauwelijks te midden van het kanongebulder aan de grond.
We are the Dead. Short days ago We lived, felt dawn, saw sunset glow, Loved and were loved, and now we lie In Flanders fields.
Wij zijn de doden. Enkele dagen geleden leefden we nog, voelden de dauw, zagen de zon ondergaan beminden en werden bemind en nu liggen we in Vlaanderens velden
Take up our quarrel with the foe: To you from failing hands we throw The torch; be yours to hold it high. If ye break faith with us who die We shall not sleep, though poppies grow In Flanders fields
Neem ons gevecht met de vijand weer op: Tot u gooien wij, met falende hand de toorts; aan u om haar hoog te houden Als gij breekt met ons die sterven zullen wij niet slapen, ook al bloeien de klaprozen in Vlaanderens velden
De rol van de poppies: Klaproos (Papaver rhoas) De zaden: jarenlange kiemkracht plaatsen waar slooppuin in de grond ligt. een echte pioniersplant gebruikt om OPIUM en MORFINE te maken: morfine sterk verdovend middel gebruikt om de pijn van gewonde soldaten te stillen, soms voor eeuwig. De laatste verzen: ‘We shall not sleep, though poppies grow ‘ In “Flanders fields”: duiden op de verdovende werking van morfine. SYMBOLIEK: de
blaadjes zijn rood als het bloed van de slachtoffers het binnenste zwart, kleur van rouw, in het hart van de bloem is ook een kruisvorm te zien, christelijk symbool van lijden en verlossing bij uitstek.
Al sinds de oudheid symbool van SLAAP, VREDE EN DOOD
12de eeuw
Parochiekerk van Brielen +1500
Brielen: Kerk 1739 tot 16/5/1916 Veurnseweg
Brogilo Lamerantskapel 1930 Loskaai Ieperlee Sas 1187
O.-L.-Vrouw ten Brielen 1383 Engelsen 1578 Afbraak "Quisthoudtkapel - Lamerantskapel”1930 toegewijd aan O.-L.-Vrouw van Thuyne plaats kerk O.-L.-Vrouw ten Brielen afgebroken in 1578 (verdedigingswerken )
Arch. Jozef Viérin(°1872) en zoon Luc (°1903)
1924
III VERHALEN VAN OUDERS, GROOTOUDERS, ENZ... 1. vlucht van de familie Vandenbroucke HONORÉ ° Zandvoorde 27/01/ 1877 Brielen 10/05/ 1942 HÉLÈNE DUMORTIER (zwanger!) °Zillebeke 15/04/ 1886 Boezinge15/01/ 1975 EUGENIE VANPOUCKE ° Ruiselede 3 oktober 1843 Brielen 3 november1930 HENRI °Geluveld 2 /06/ 1913 Brielen 12/06/ 2001 Twee broers van Honoré
JEAN SILVIE VANDENBUSSCHE
°Zandvoorde1879
1884 + 6 : Henri 1905, Jules 1907, Kamiel 1908, Remi 1910, Valere 1912, Joseph 09/03/14
LOUIS MARIE KNOCKAERT dochter JEANNE
°Geluveld
°Zandvoorde 1883 °Zandvoorde 1883 °Geluveld 1912
Hélène, Silvie en Marie waren alle drie in verwachting!!!
DE SLAG BIJ GELUVELD (29 - 31 OKTOBER 1914 ) “Moeten vluchten bij het begin van de oorlog, bij het zaaien van de rogge suisden de bommen boven zijn hoofd!” De morgen van 31 oktober, hevige artilleriebeschieting 800 kanonnen en houwitsers!? de Duitsers veroverden Zandvoorde en Geluveld. (?) In de namiddag veroverden ze het kasteel van Hollebeke .
artilleriegranaat op het kasteel 't Hooghe (Bellewaarde) generale staf - officieren en anderen gekwetst en gedood.
vreselijke verhalen over de Duitsers, bedreigden de burgerbevolking! De Engelse soldaten raden de burgers aan om te vluchten. Er was schrik en schrik en schrik…..!!!
Ze verlieten in allerijl de hoeve met paard en wagen!!
verlieten hals over kop de hoeve met paard en wagen. Op de wagen lag er wat proviand…
o
Frontsituatie Geallieerden Duitsers 1914 1915 1917 1918
nov 14 zwarte lijn mei 15 rode lijn nov 17 groene lijn
L T Brielen
april 18 blauwe lijn
E
15
14 T: VDB na 1919
18
V
17
L: woning Lanoye V: VDB voor 1914 E: Essex farm
In die rustige winter van 23 november 1914 - 21 april 1915 zou hij zeker niet gevlucht zijn!!! maakten een ommetje via West-Vleteren.
West-Vleteren 5 maart 1915 werd Julia geboren vervoer voor het Engels leger met Jean en Louis vertrokken naar Frankrijk?? Baby Julia werd op de arm gedragen!! tocht langs West-Vleteren, Poperinge, Steenvoorde, Hazebrouck, Aire-sur-la-Lys en… dan een onbekend dorpje nabij Thérouanne (St.-Omer) ENQUIN-LES-MINES FLÉCHINELLE Wanneer?
Geluveld
West-Vleteren
Poperinge Steenvoorde Hazebrouck Aire-sur-laLys
Enquin-les Mines Fléchinelle
Honoré (°1877) 2/6/1913
Geluveld
Jean (°1879) 31/3/1912 Geluveld
Valère
9/3/1914
Joseph
Louis(°1883) 13/9/1912 Geluveld
Jeanne
Henri Geluveld
4/5/1918 Enquin
5/3/1915
Westvleteren Julia
2/5/1915
Poperinge Albert
15/3/1918 Enquin
André
15/8/1920 Enquin
Marie-Louise
4/3/1922
Voormezele Marcel
16/5/1915 Westvleteren Gerard
26/1/1917 Enquin
Gabrielle
27/1/1921 Geluveld
Simone
Enquin-les-Mines: Fléchinelle een veilige vluchtplaats??? SERNY
FLÉCHINELLE
Enquin-les-Mines
900 inw – drie kerken - 3 wijken: Fléchinelle, Serny Le Surgeon: voedingsarm van de Leie
Gemeentehuis FLÉCHINELLE kapel St. Wandrille 16de eeuw (Sint-Wandregeselus Wando)
La Ferme des Templiers 17de eeuw
St. Appoline (Apollonia 3de eeuw) beeld 17de eeuw). Tong en tanden bij kinderen.Le Bénitier 1583 (krijt)
1911 de koolmijn van FLECHINELLE 1856 tot 1926
Het mijnterrein 2013
de terril
mijnwagentje
Te gast op boerderij ‘La Ferme des Templiers’ bij de familie Delvalés: 2 zoons bij het leger en 1 dochter Julia (40j). Alle hulp op de hoeve was welkom!. Het was en agrarisch gebied en veel mannen waren bij het leger, er was een enorme behoefte aan werkkrachten!! Grootmoeder ging regelmatig naar de markt in “Aire”
Er was een beek – le Surgeon - aan de ingang! Mijn vader liep school in Enquin het pastertje van Liettres. Kozijn Joseph gestorven op 4 mei 1918. Honoré trok regelmatig te voet naar de frontstreek: op zoek naar een nieuwe toekomst!! Geluveld: alleen obusputten en loopgraven
BRIELEN begin juli 1919??
Maar…
Terug naar Geluveld??? Geluveld en omgeving in 1919 Een spookachtig maanlandschap
Brielen, was er nog een Brielen??
En…. Brielen Brielen zat nokkensvol vluchtelingen!! 1ste stroom vluchtelingen september 1914 uit Mechelen, Leuven en omstreken. Bij doorbraak Duitsers op 7 oktober: naar Frankrijk 2de stroom: 2de helft oktober 1ste slag om Ieper. Vooral Roeselarenaars nog moeilijk een onderkomen te vinden alle mogelijke plaatsen waren bezet Half oktober tot begin 1915 17 van de 19 geboorten vluchtelingen 31 van de 52 sterfgevallen ook vluchtelingen. overvol met vluchtelingen!!! Men sliep zelfs in stallen, hooizolders enz.. als men maar een dak boven het hoofd had!
Brielen had hard te lijden door de vele vluchtelingen gevaar voor de openbare gezondheid: besmettelijke ziektes: TYFUS e.a. - ontbraken van de meest elementaire zorgen - huisden in te enge overbevolkte plaatsen - tyfuslijders naar Poperinge of St.-Omer - advies om inenting tegen tyfus!! De natte koude winter van 14-15 trof kleine kinderen en ouderlingen burg. Paulinus Huyghe (°Moorslede 23/09/1845) stierf op 30 jan. 1915 Tot 1915 waren er Franse troepen in Brielen half april 1915 arriveerden de eerste Canadese troepen met hoofdkwartier in kasteel de Drie Torens. GASAANVAL op 22 april …. PANIEK!!!
men vertelde dat de Duitsers doorgebroken waren!!!! na de gasaanval bevolkten Engelse troepen Brielen.
Relaas van Leopold Verbeke Moorslede °1903 - 1947 gezin met 12 kinderen, Paul was toen 11 jaar 20 oktober ’14: vluchtte weg uit West-Rozebeke verbleef op de hoeve van Henri Wyffels: Paul ‘Dead Man’ of ‘Cayenne’ in Brielen Verbeke in januari vertrokken naar Frankrijk Memoires van Alice Grillet (°1895-1979) dochter van meester René Grillet (1886-1921) 50 vluchtelingen in de schoolwoning 150 soldaten in de klaslokalen na de gasaanval wordt het leven onmogelijk vluchten naar Poperinge, dan naar Sarthes in Frankrijk. In 1916 leidde vader René een Belgische schoolkolonie in Dax (Landes)
Alice Grillet
3de stroom: in april 1915 bij de gasaanval in Boezinge veel Brielenaars vertrokken naar Vlamertinge of Poperinge. Pastoor Kiecken schreef na 15 april 1915 geen dopen of sterfgevallen in de parochieregisters. Werd vervangen door E.H. Storme, onderpastoor te Elverdinge, Pastoor Kiecken
bij krijgsbevel moesten alle Brielenaars vóór 8 februari 1916 het dorp verlaten! De laatste winkeliers vertrokken slechts in augustus!! E.H. Storme en E.H. Lelieur vluchtten en namen het resterend kerkgoed mee naar Proven
Het verhaal van Tennant Norman (1896-1998) geboren te Yorkshire 1913 bij de Territorials (deel van Saterday night solders) in 1914 ingelijfd bij het leger op 7 juli 1915 aankomst in Brielen café “de Kroone” was bij de telefonie. Nog enkele winkels, maar na augustus geen burgers meer enkele huizen afgebroken voor de bouw van artilleriestellingen
Tennant Norman (1917 In Morville
Kwam in 1993 terug naar Ieper!! schreef zijn memoires van de eerste oorlog: “A Saterday night soldier’s war 1913-1918” eerste uitgave in 1983 Verhaal over de oude “Houkna Harkna”
1993 in Ieper
G r a m m a f o o n
k o f f e r
Houkna Harkna
een vredig tafereel te Brielen!!
Mgr. François Marie de Brouwer ° Brugge op 10 mei 1846. Denée 7 april 1927. Studies Sint-Lodewijkscollege en was er primus perpetuus doctor in de wijsbegeerte en de godgeleerdheid. Priesterwijding in de basiliek van St-Jan van Lateranen. leraar Groot Seminarie te Brugge superior van het Klein Seminarie in Roeselare werd KANUNNIK pastoor-deken te Menen
1897 PASTOOR-DEKEN TE IEPER SINT-MAARTEN In januari 1915 benoemde paus Benedictus XV De Brouwer tot APOSTOLISCH PREFECT voor het onbezette deel, met bisschoppelijke rechtsmacht, onder de directe jurisdictie v/d AARTSBISSCHOP VAN PARIJS. Bij zijn ontslag op 26 december kreeg hij van Mgr. Waffelaert niet de minste dank voor zijn opofferend werk achter de frontlinies. Trok zich terug in de streek van Maredsous. Grafmonument in de Sint-Maartenskathedraal te Ieper (De Beule)
P OPERINGE Lag in de Franse sector Frans militair hospitaal in het college Marie CURIE bezocht in jan, febr. en maart 1915 verzorgde de radiologische diensten voor het Franse leger Vanaf februari 1915 geleidelijk Britse sector
Marie Curie °1867-+1934 Nobelprijs 1903-1911
24 april 1915 eerste obussen op Poperinge De lessen in het college werden nu en dan onderbroken verhuisde naar een noodbarak tot op 25 april 1918 colleges Veurne en Poperinge in het kasteel te Martragny (CaenBayeux). 120 leerlingen uit het Veurnse en het Poperingse Op 2 april werd de noodschool in Frankrijk ontbonden
2. De vlucht van grootmoeder Marie! DE GASAANVAL!! - Vanaf half februari 1915: gasflessen ingegraven van Meenseweg tot Polygoonbos. Wind blies verkeerd! - Op 5 april ingegraven ten noordoosten van Ieper: van Steenstrate brug, noorden van Langemark tot aan de weg Langemark- Poelkapelle (Canadien). - eerste gasaanval gepland op de nacht van 14 op 15 april, maar plotseling windstil en kwam er een mist op. - Ook 18 op 19 april en 21 april telkens afgelast. - Op donderdag 22 april tegen de middag begonnen
de Duitsers de geallieerden te bestoken met Dikke Bertha's
22 april omstreeks 17 uur 5.730 gasflessen met chloorgas (168.000kg chloor!!) - vanuit de Duitse loopgraven steeg een geelgroene, later geelroze (avondzon) geheimzinnige wolk - snelheid van 2 km per uur over een breedte van + 8 kilometer. - De wolk steeg van 10 tot 30 meter boven het aardoppervlakte en bleef 900 meter consistent om nadien langzaam te verdunnen De Franse troepen kregen de volle laag: PANIEK EN DOODSANGST! Grepen in doodsangst naar hun keel en vielen tenslotte hulpeloos neer om in een vreselijke dood te sterven. Het is vooral het onbekende die hen op de "chaotische" vlucht zal drijven van een verschijnsel waartegen zij niet werden gewaarschuwd en niet de minste bescherming voorhanden was.
D UITSERS
D UITSER s
4
, die de G EALLIEERDEN G EALLIEERDEN Duitsers
groen Duitse terreinwinst na gasaanval 22 april 1915
grijs gearceerd door de Duitsers veroverd na de tweede slag om Ieper op 23 op 24 mei 1915.
De Canadezen op de oostelijk flank de Belgen op de westelijke flank
minder last van het gas behouden hun stellingen.
- een opening van een zestal kilometer in de geallieerde linies - er was er onverzettelijke weerstand van de resterende Fransen, Canadezen (Sint-Juliaan) en Belgen (Steenstrate) Zij vuurden heldhaftig op de aanstormende Duitsers die de gaswolk volgden. Zo werden ze tot stilstaan gebracht! - Onbegrijpelijk, of was het door de heftige tegenstand, graven de Duitsers zich in. - 2000 Canadezen lieten het leven. herdacht op de ‘Brooding Soldier’ of de Canadien - Fransen 1200 gasdoden en 3000 door gas aangetast - G RENADIERS LEVERDEN EEN HEROÏSCHE 460 doden (einde mei) en 1000 (14 juli)
STRIJD !!
"Na een tijdje klaarde het op en we stapten langs de leeggelopen gasflessen. Wat we zagen was de dood... niets leefde nog. Zelfs het ongedierte was uit de holen gekropen om te sterven. Overal lagen dode ratten, konijnen en muizen. De geur van gas hing nog in de lucht. Het bleef hangen tussen de weinige struiken die er nog stonden. De Franse loopgraven waren leeg maar de volgende honderden meters lagen overal lichamen van gestikte Fransen. Het was ongelofelijk. Toen zagen we ook enkele Britten. Je kon goed zien waar de mannen aan hun gezicht en keel geklauwd hadden in een poging om toch wat te kunnen ademen. Sommigen hadden op zichzelf geschoten. In de boerderijen lagen de paarden dood in hun stallen. Koeien, kippen, alles en iedereen was dood. Alles, zelfs de insecten". Willy Siebert, gediend als de "stinkpioniere": de spotnaam van het "gasregiment". (uit een brochure "Gas over Langemark " samengesteld door Robert Missinne)
V ERZOENINGSKRUIS Steenstrate Boezinge: herdenking gasaanval ingehuldigd op 25 juni 1961. een werk van de Franse architect Paul Tournon
Verzoeningskruis 15 m. hoog
In Sint-Juliaan Langemark
DE DE
CANADIEN
B ROODING S OLDIER (de piekerende soldaat)
dit canadees monument herdenkt de 2000 gevallen Canadezen na de gasaanval op 22 april 1915 ingehuldigd op 8 juli 1923 Maarschalk Foch kruispunt weg Langemark naar Zonnebeke met de weg Poelkapelle naar Sint-Juliaan (Ieper)
BOEZINGE Dolmen: 8000 kg
Poezelstraat
B RETOENS
MONUMENT
Le Carrefour des Roses van Boezinge naar Langemark Grote menhir
Bretoens monument
Herdenking van de gesneuvelde Kalvariekruis Bretoenen 'Les Pépères' de oudjes 16de eeuw uit bij de gasaanval op 22 april 1915 Louargat (brit) Onthuld op 15 september 1929
Bretoens landschap met dennen, brem en heidekruid
BOEZINGE OP DE NACHT VAN 22 APRIL VAN DE KAART GEVEEGD
Bij de gasaanval aanhoudende zware bombardementen - om schrik en wanorde te zaaien bij de franse troepen in Boezinge - de aanvoer van reservetroepen te verhinderen. - Elverdinge en Poperinge (op 12 km) kwamen ook onder zwaar vuur Toen de Duitsers beseften dat hun aanval niet geslaagd was en Boezinge niet kon ingenomen worden werd het op de avond van 22 april tot 4 uur in de morgen met de grond gelijk gemaakt.
De Franse dokter NEL die in zijn hulppost in de Dorpsstraat rechtover het kasteelpark werkte schreef over dit verschrikkelijk bombardement, een strijd op leven of dood!!
Een spookdorp???
Zomer 1916 De Elverdingestraat Juli 1916 Dorpscentrum
2. mijn moeder en grootmoeder Marie vertelden! Henri Lanoye en Marie Claereboudt woonden in Langemark, nabij de wijk Hagebos (Langemark naar Pilkem) bleven op de hoeve, een drietal kilometer achter de frontlinie 21 tot 23 oktober de eerste slag bij Langemark en 10 tot 2 tot11 november de tweede slag bij Langemark Bij stille momenten was het zelfs mogelijk het land te bewerken .
Gedurende de winter was het relatief kalm….. Tot…
Op 22 april 1915 gasaanval op Langemark en Pilkem
grootmoeder, met haar ouders gevlucht voor de Chloorgaswolk Op een drietal km. slechts een handtas mee en moesten alles achterlaten! zagen soldaten met schuim op de mond en naar adem happen gendarmen sloegen met de matrak dat ze vlugger moesten lopen. man met zijn dode dochter … Op het kerkhof van Sint-Jan lagen kisten en lijken boven
E e n v e r s c h r i kke l i j ke b e l e v e n i s ! ! ! ! Van gas of last van gasgeur heeft ze nooit gesproken Mogelijke verklaring? Was het van de schrik (ze bibberde van de schrik) dat ze niets rook of werd ze totaal afgemat van het lopen of was de gaswolk al aan het stijgen, of… ? woonden op 3 km van waar het gas in de wijde wereld werd gestuurd en naderde met een snelheid van 2 km per uur na een km begon het te stijgen. Ze vluchtte langs Sint-Jan – Ieper naar Brielen bracht de nacht door in ‘den ast’ in Brielen. kon er niet slapen van wenende kinderen die honger hadden enz.…
Was de gaswolk ’s nachts losgelaten dan waren al de mensen dood of zwaar verminkt!
enkele dagen bij de familie Bossaert te Brielen. dan naar West-Vleteren. (nabij de Sint-Sixtusabdij) een hard bestaan, woonde in een bouwvallig hok verkocht drank aan de Engelse soldaten. De sterke drank kwam vanuit Duinkerke in grote vaten en werd overgegoten in flessen Wanneer er iets gestolen of ontvreemd werd, was dit de schuld van de vluchtelingen! Het front was een achttal kilometer ver (Steenstrate). Toen de kanonnen in actie kwamen bij een grote aanval daverde de grond onder hun voeten. Toe zegden ze ‘het gaat weer slecht’. Het was dan stil, heel stil en… een tijdje later werden de gekwetsten aangevoerd. Immers grootvader was soldaat. Hij heeft er bitter weinig over verteld, ook niet aan zijn eigen kinderen.
Op 8 november 1916 werd mijn moeder geboren in West-Vleteren. Hoe werd ze verzorgd? luiers? hoe wassen, hygiëne, voeding?? Henri LANOYE Maria CLAEREBOUDT Estella Clara Rachel
°Langemark 26/07/1890 +Roeselare 24/05/1963 °Langemark 6/03/1892 +Langemark 22/10/1980
°West-Vleteren 8 /11/ 1916 +Brielen 20/ 03/2009 °West-Vleteren 19/02/1919 +Ieper 13/02/1994 °Langemark 18/08/1920 +Roeselare 22/01/1993
Hoe verging het met LANGEMARK in de oorlog?? gaf zijn naam aan de veldslagen van 21-23 oktober 1914 16-18 augustus 1917. na de Duitse gasaanval van 22 april 1915 kwam het in Duitse handen tot augustus 1917 Tijdens de zomer van 1917 werd Langemark met de grond gelijk gemaakt toen de Britse artillerie alle registers opentrok In het voorjaar van 1918 zou het dorp opnieuw in Duitse handen vallen.. Het dorp was helemaal verwoest! De plaats van de kerk werd door een kruis aangeduid.
Men trof er onbegraven dode soldaten en dieren aan, graven, granaattrechters, kapotte wagens, verlaten bunkers, delen van tanks en prikkeldraad.
1919 terug naar Langemark… een verlaten slagveld!. terug naar het vreselijk verwoeste Langemark (Pilkem) plaats van huizen en akkers niet terug te vinden enorm veel reusachtige Duitse bunkers in de velden veel verwoeste loopgraven en allerlei frontmateriaal. Buren vonden de resten van hun gestorven ouders terug!! De streek was rijkelijk voorzien van Engels kerkhoven. Velen hadden een weelderig handeltje in ijzer en koper. Het lag er overal in grote hoeveelheden voor het rapen niet ontplofte obussen ontmantelen: een winstgevende zaak Mijn moeder vertelde dat er maandelijks tot wekelijks mensen ‘in de lucht vlogen’, zo drukte men het uit. De jeugd was van dat oorlogstuig ook niet bang: de jonge gastjes hadden een wilgentronk opgevuld met obussen en…
Het onthaal in Brielen! Terug op ‘Poperinge Ommegang’ in 1919 “In juni 1919 keerde ik met mijn ouders naar Brielen terug. Gans Brielen was een puinhoop. Het land was bezaaid met bommenputten, tranchees en decouvillen (smalspoor). Ook herinner ik mij nog de verlaten soldatenkampen. De boomstammen van bij het bos “de lange rekken”, nabij de hofstede van André Dejonckheere, zaten vol ijzers die dienden als trap om zo in de top van de boom een uitstekende uitkijkpost te verkrijgen.” (getuigenis van mijn vader °1913) Paard ‘s morgens met barak op wandel!!! “In 1919 zijn we in stalling te Brielen komen wonen. In die periode waren er veel “Tjings”. Het was een heel speciaal volk. Ze hielden zich bezig met het temmen van vogels. Hier in Brielen verrichten de Tjings vooral verbeterings- en aardeweken. Eén van hun bijverdiensten was het graveren van granaatbuizen, die ze dan verkochten aan voorbijtrekkende Britse oorlogstoeristen. “ (gew. Burg. A. Desomer °1911)
Familie Camille Castryck en Romanie Vandewalle te Reninge 28 juli 1915 verliest Camille een arm 2 oktober 1915 Romanie sterft door een obusinslag
Familie Kamiel VandenbergheVerduyn: Boezinge en Werken familie is gescheiden, moeder sterft van verdriet te Boezinge
Bij veel families ongelooflijke drama’s!!!! Familie Charles Costenoble en Julie Bonte te Handzame bominslag op 30 juli 1917, Charles, Julie en 4 kinderen ter plaatse gestorven door een granaatinslag. Dochter Maria was op kostschool in Eeklo en bleef als wees achter.
Familie Achiel Meyfroodt te Boezinge bij bombardement te Ieper op 22 april 1915 (25 doden) verloor Achiel, zijn vrouw Eveline Devriese, twee zoontjes (4 en 9 j.), zijn schoonouders August Devriese en Verginie Robyn, schoonzus Leonie Devriese, nog een schoonzuster, haar man en 3 kinderen. Enz…
Vanaf 1919 de moeilijke heropbouw! Verwijderen van oorlogsmateriaal Gevaarlijke werk: Aziaten (Tsings) die de oorlogsmunitie opruimden er was ook oorlogstoerisme Woonden in primitieve bouwsels: noodwoningen Barak met stal en wagenhuis te Brielen
Brielen bakkerij L. Ameel
Barak bureelwachter in de Poeselstraat De bakker op broodronde Barakken aan het Verzet Boezinge
IV HET BOEK: ‘VAN DE OORLOG HOOR IK NIETS’ is een bevestiging van wat ik hoorde vertellen Marie Desaegher °Boezinge 27 maart 1888 Langemark 6 juni 1939 Woonde te Boezinge t.o.v. het café ‘t Verzet. Is nu ‘Carrefour des Roses’ of het ‘Bretoens monument’. Doof geworden door een ongeval in Rijsel Door haar doofheid is ze recht in de armen van de vijand gelopen bij de gasaanval op 22 april 1915 . Ze werd geschoten en zwaar gekwetst In haar boek vermeldt ze niets over de gaswolk!!. Ze heeft er niets van gevoeld!!! Is verzorgd geweest te Roeselare
V
MIJN EIGEN WAARNEMINGEN
)
1. De streek is rijkelijk bezaaid met Engelse kerkhoven en oorlogsmonumenten
2. oorlogsmunitie Enorme hoeveelheden oud ijzer in de grond wel grotere hoeveelheden op het Duitse frontgebied minder koper te vinden opgraven van kogels en rapen van loden kogels (knikkers)
Britse
Duitse
SHRAPNEL is
een granaat gevuld met loden (11 gr.) of stalen kogels!! uitvinder: Generaal-majoor Henry Shrapnel (1761-1842), kogels of ‘cartouchen’
granaat of obus heeft een stevige metalen wand en een hoog ontplofbare lading,
Uitdrijvende lading granaathuls in koper doeje
jaarlijks werden 10 tot 30 obussen opgegraven We waren niet bang van dit gevaarlijk tuig!!! De obussen lagen slordig langs de openbare weg of staken in de openingen van elektriciteitspalen. overal te vinden op alle mogelijke plaatsen! Zeer gevaarlijk als men de obussen open maakt
3. Veel gebouwen werden na de oorlog niet heropgebouwd: stoppelkoten,
Chapelles
, Packets,
Alois Vandamme,
S
I C
P
v
Wyffels, , enz
4. De boerderijen niet op de dezelfde plaats heropgebouwd. op dezelfde plaats: eerst de fundamenten wegnemen en egaliseren. men kon op een andere wijze bouwen, (langer breder, andere stijl). Soms ook dichter bij de openbare weg
Vóór 14-18
Na 1925
5. alle woningen een Engelse of Franse naam Landelijke huizen en woningen: Solferino Farm, Malakoff Farm, Modder Farm, Joyeuse Farm, Le Carrefour des Roses, Dead Man (Cayenne), Ulm Farm enz. na de oorlog in de vergeethoek Alleen de Solferino farm, Essex farm bleven als begraafplaats!
6. Veel boerderijen kregen andere bewoners Van 38 landelijke woonplaatsen vóór 1914 -
5 niet heropgebouwd slechts een tiental bewoners kwamen terug 23 woningen kregen vreemde bewoners het waren allemaal huurwoningen of huurhoeven
7. Brielen telde veel militairen (uit Brielense militieboeken) 1914 1915 1916 1917 1918
16 opgeroepenen 26 opgeroepenen 15 opgeroepenen 10 opgeroepenen 8 opgeroepenen
75 opgeroepenen op 800 inwoners: 10% 15 Brielenaars sneuvelden: 20 % van de opgeroepenen, 2% van de bevolking. In Koekelaarse normen zou dit betekenen: 500 Koekelarenaars onder de wapens met 100 gestorven soldaten. Er waren 46 gesneuvelde militairen in Koekelare!
8. Gebruikte voorwerpen Duitse helmen om haver te scheppen voor de paarden
bajonetten gebruikt om bieten te reinigen
Vergoeding voor oorlogsschade: werktuigen, ploeg, dieren, enz… Duitse dakpannen op het dak
afspanningen rond de weide: frontstaken in V-vorm of draaiers ronde metalen golfplaten olifant platen (berplaats) veel lege kruiken van rum en voedingsproducten S.R.D Services Rum Diluted Service Ration Depot Het rum rantsoen werd in de winter van 1914 geïntroduceerd als remedie tegen de gevolgen van het slechte weer en de kou???.
:
Castleford bij LEEDS
S.R.D. Service Ration Depot Supply Reserve Depot Services Rum Diluted
De S.R.D. kruik voor rum is 1 gallon (4,546 liter). 1 kruik per 64 man
9. Waarnemingen 1) verzakking in huis: oude tramroute 4/9/17
1914-1918
+500.000 LUCHTFOTO’S
Luchtfoto KOEKELARE 1917
2) droge zomer in 1959: bedding van oude tramlijn duidelijk zichtbaar in vlasschaard 3) weiden en velden door de obusputten oneffen weiden . Niet ontplofte bommen in diepe obusputten geworpen!! 4) puinen en restanten van oude woningen bij bouw van een hok of een stal: puin uit de verwoeste gebouwen werd gebruikte voor de fundamenten 5) In knotwilgen en populieren e.a.: granaatscherven aanwezig 6) drainages onderbroken door obusinslag
. 7) Bunkers afbreken van bunkers: handwerk met zware hamer en grote bijtel. grote hoeveelheden ijzer duur verkopen? Het losgemaakte betongruis: om wegen te herstellen!
9) Vergoeding oorlogsschade
.
10. Hij weet van de “gooze”! 11. Veel waardevolle voorwerpen verloren en vernietigd Antiek, oude meubels, familiestukken, brieven, documenten werden door het oorlogsgeweld vernietigd of gingen in de vlammen op. Hun ganse inboedel was verloren. Vele archieven gingen voor eeuwig verloren! 12. Het rapen van oud ijzer Begin de jaren 50 waren er in de streek van Langemark mensen die hun kost verdienden met het rapen van oud ijzer, kogels en loden marbels (knikkers). Het oud ijzer was dan heel duur met de Koreaanse oorlog
Besluit: Iedere
morgen
De bevolking in de frontstreek heeft hard geleden: veel sterftes door ziekte, ontbering, ondervoeding, uitputting, slechte huisvesting en kwetsuren door oorlogsmunitie. Het was proberen te overleven! Kinderen werden in kolonies geplaatst, ver van huis
Zicht op …
soms blijvende letsels ( chloorgas, invalide ) 5 jaar gevlucht en 5 tot 10 jaar heropbouw: 10 tot 15 jaar ellende door het oorlogsgeweld met veel moed en hoop een nieuwe toekomst proberen op te bouwen in een totaal verwoeste streek Koekelareberg is niet voor doetjes maar voor rasechte optimisten en twintig jaar later…………….
DANK U
