C.V.I. 4.2 Plaagdierbeheersing

C.V.I. § 4.2 Plaagdierbeheersing

4

HYGIËNE

4.2

PLAAGDIERBEHEERSING

Auteur :

Ir. P.D. Timmermans Rentokil Pest Control Nieuwegein

November 2013

blad 1 van 21


INHOUDSOPGAVE 1 1.1 1.2 1.3 2 3 3.1 3.2 3.3 4 4.1 4.2 4.3 4.4. 4.5 4.6 4.7 5 6

Inleiding ....................................................................................................................... 3 Verordening 852/2004 EU ........................................................................................ 3 Wat zijn plaagdieren? ................................................................................................ 3 Plaagdierbeheersing = Wering en Bestrijding ........................................................... 3 Weringsmaatregelen..................................................................................................... 4 Belangrijkste plaagdieren ............................................................................................. 5 Knaagdieren .............................................................................................................. 5 Insecten ..................................................................................................................... 8 Vogels ..................................................................................................................... 11 Procedure voor plaagdierbeheersing .......................................................................... 12 Algemeen ................................................................................................................ 12 Doel ......................................................................................................................... 13 Definities ................................................................................................................. 13 Reikwijdte ............................................................................................................... 13 Verantwoordelijkheden ........................................................................................... 13 Werkwijze ............................................................................................................... 13 Verwijzingen ........................................................................................................... 16 Praktijkvoorbeeld ....................................................................................................... 16 Literatuur.................................................................................................................... 20

Bijlage A Bijlage B

Voorbeeld etiket van een lokaas ter bestrijding van huismuizen ................ 21 Voorbeeldetiket van Solfac® Vloeibaar (een insecticide) .......................... 22

blad 2 van 21


1

INLEIDING

1.1

Verordening 852/2004 EU

In artikel 4, lid 4 van de ‘Algemene beginselen voor officiële controles van alle producten van dierlijke oorsprong die onder de verordening vallen staat omschreven onder II Hygiënevoorschriften dat exploitanten van: levensmiddelenbedrijven die dieren fokken, oogsten of bejagen, of primaire producten van dierlijke oorsprong produceren, nemen afdoende maatregelen om, indien nodig: onder f) voor zover mogelijk te voorkomen dat dieren en schadelijke organismen verontreiniging veroorzaken; In de Verordening 854/2004 EU staat een tekst met een soortgelijke strekking. Zoals in beide Verordeningen aangeven dienen alle mogelijke maatregelen genomen te worden om te verhinderen dat ongedierte binnendringt. Dit soort maatregelen wordt weringsmaatregelen genoemd (zie verderop paragraaf 2). Volgens de richtlijn dient elk productiebedrijf een procedure te hebben voor plaagdierbeheersing. Een dergelijke procedure wordt beschreven in paragraaf 4.

1.2

Wat zijn plaagdieren?

Het is afhankelijk van de omstandigheden of een bepaalde diersoort tot plaagdieren moeten worden gerekend. Niemand zal een muis in een bos tot ongedierte rekenen, maar een muis die in een magazijn opgeslagen producten aanknaagt en bevuilt met zijn uitwerpselen wel. Een algemene definitie voor ongedierte of plaagdieren is als volgt. Diersoorten die: 1. Een bedreiging vormen voor de gezondheid van de mens en zijn huisdieren of 2. Schadelijk zijn voor de mens en zijn goederen of 3. Hinderlijk zijn omdat ze in grote aantallen voorkomen. Wanneer een diersoort binnen is aangetroffen, dient altijd eerst de soort vastgesteld te worden. Dit op naam brengen wordt determineren genoemd. Pas als bekend is om welke diersoort het gaat, kan bepaald worden welke maatregelen genomen dienen te worden. Verderop in paragraaf 3 worden de belangrijkste plaagdieren beschreven waarmee men te maken kan hebben in de vleessector.

1.3

Plaagdierbeheersing = Wering en Bestrijding

Plaagdierbeheersing is het treffen van maatregelen om in een bepaald gebied of object de aantallen plaagdieren terug te brengen tot een aanvaardbaar minimum. Plaagdierbeheersing bestaat uit twee componenten die niet los van elkaar gezien kunnen worden: 1. WERING 2. BESTRIJDING. Onder ‘WERING’ worden maatregelen verstaan: - Om te verhinderen dat plaagdieren binnenkomen - En om de omstandigheden binnen zo ongunstig mogelijk te maken voor de ontwikkeling van plaagdieren. Het is niet altijd mogelijk plaagdieren buiten te houden. Lukt het niet met weringsmaatregelen dan zullen binnengedrongen plaagdieren onschadelijk gemaakt moeten worden. Het doden met toegelaten bestrijdingsmiddelen of vangen met vallen wordt ‘BESTRIJDING’ genoemd. Een voorbeeld is het gebruik van vergiftigde lokazen tegen huismuizen. In veel gevallen kan volstaan worden met het nemen van weringsmaatregelen en kan de toepassing van bestrijdingsmiddelen achterwege blijven. Weringsmaatregelen zijn bijvoorbeeld het droogstoken en ventileren van vochtige ruimten waar pissebedden voorkomen of het aanbrengen van stankafsluiters in schrobputten tegen bruine ratten.

blad 3 van 21


2

WERINGSMAATREGELEN

Voedsel, water, schuilgelegenheid en warmte vormen de belangrijkste levensbehoeften voor plaagdieren. Weringsmaatregelen zijn er onder andere op gericht het aanbod van deze vier factoren tot een minimum te beperken. Deze maatregelen worden daarom onderscheiden in vier categorieën: A. Bouwkundige maatregelen - Gaten en doorvoeropeningen in buitenmuren moeten gedicht worden om binnendringen van plaagdieren te verhinderen. - Deuren moeten goed sluitend zijn. Een opening van iets meer dan 0,5 cm is voldoende voor een muis om binnen te komen. - Buitenmuren komen tot minstens 70 cm onder het maaiveld. - Muren, plafonds en vloeren moeten zo goed mogelijk sluitend en vlak zijn om geen schuilplaatsen te bieden. - De muren moeten zonder naden en kieren aangesloten zijn op plafond en vloer. - Spleten in ventilatieroosters zijn maximaal 0,5 cm breed. - Horren, snelsluiters, strokengordijnen, en dergelijke toepassen om vogels en insecten buiten te houden. - Isolatie rond leidingen moet gaaf en afgesloten zijn. - Loze ruimten boven verlaagde plafonds of tussen gebouwen moeten altijd bereikbaar zijn voor inspectie door middel van inspectieluiken. - Riolering dient in goede staat te zijn. - Schrobputten moeten altijd voorzien zijn van een stankafsluiter en schrobgoten van roosters of terugslagkleppen om te voorkomen dat ratten uit het riool omhoogkomen. B. Hygiënische maatregelen - Alles moet goed schoon gehouden worden. - Resten van grondstoffen en voedsel moeten opgeruimd worden om geen voedingsbodem te vormen voor plaagdieren. - Terreinen en gebouwen moeten ordelijk gehouden worden om geen schuilplaatsen en nestelgelegenheid te bieden voor knaagdieren. - Vuilnisemmers en afvalcontainers moeten frequent worden geleegd en gereinigd; afvalcontainers moeten bovendien zo goed mogelijk sluitend zijn uitgevoerd. C. Maatregelen bij opslag - Grondstoffen, eindproducten en verpakkingsmaterialen dienen separaat opgeslagen te worden. - Langs de wanden in magazijnen dient minimaal een halve meter vrijgehouden te worden om inspectie op de aanwezigheid van plaagdieren en weringsgebreken mogelijk te maken. Ook dienen eventueel geplaatste lokazen bereikbaar te zijn. - Opslag dient bij voorkeur vrij van de vloer plaats te vinden, zodat er onder kan worden schoongemaakt. - De opslagruimten dienen goed geventileerd te zijn ter voorkoming van een hoge luchtvochtigheid. - Regelmatige inspectie van opgeslagen en aangevoerde goederen dient plaats te vinden. D. Overige maatregelen - Langs de buitengevels van de gebouwen moet een strook van minimaal 60 cm vrij zijn van begroeiing. Leg bij voorkeur een tegelpad langs de gevels of grind. - Klimplanten moeten worden vermeden. - In productieruimten moeten de inrichting en apparatuur zodanig zijn dat goed schoongemaakt kan worden en zo weinig mogelijk schuilplaatsen biedt voor plaagdieren.

blad 4 van 21


3

BELANGRIJKSTE PLAAGDIEREN

3.1

Knaagdieren

In de vleessector zijn twee soorten knaagdieren van belang: de huismuis en de bruine rat 3.1.1

Huismuis (Mus musculus domesticus L.)

Algemeen In tegenstelling tot wat zijn naam aangeeft kan de huismuis ook buiten voorkomen (met name zomers). In perioden van koud of nat weer proberen de ‘buitenmuizen’ een warme en droge plek binnen te zoeken. In de meeste gevallen worden muizenplagen in gebouwen veroorzaakt door de huismuis. Foto 1

De huismuis (Mus musculus domesticus)

Uiterlijk - Rug lichtbruin tot donkergrijs, buik lichter; allerlei kleurvariëteiten. - Slanke bouw, spitse kop, grote oren, kraalogen, 5 tenen aan elke poot. - Lange dunne staart, even lang of langer dan lichaam. - Volwassen: 7 - 10 cm lichaamslengte; 15 - 30 gram lichaamsgewicht. Ontwikkeling - Gemiddeld 6 - 10 worpen per vrouwtje; gemiddeld 5 - 6 jongen per worp. - Draagtijd 3 weken; zoogperiode 3 weken. - Jongen na 2 maanden geslachtsrijp. - Maximale levensduur circa 2 jaar; normale levensduur circa 1 jaar. Leefwijze Algemeen:

Groot aanpassingsvermogen; uitstekende klimmers tegen enigszins ruwe oppervlakken; springen tot circa 30 cm hoogte en vanaf circa 1 m hoogte; reuk voornaamste zintuig; graaft zelden en dan ondiep; nachts meest actief. Voedsel: Alleseter met duidelijke voorkeur voor granen, peulvruchten en noten, vetrijke spijzen als spek, kaas, vet, boter, en dergelijke; voorraadvorming; eet per dag circa 3 - 5 gram. Temperatuur: De vacht past zich aan bij de leefomstandigheden (wintervacht); er zijn gevallen bekend waar muizen nestelen in een karkas in een vriescel! Vochtigheid: Kunnen in tegenstelling tot de bruine rat enkele dagen zonder drinken blijven leven.

blad 5 van 21


Schuilplaatsen: Onder vloeren, op zolders, loze ruimten, spouwruimten, boven plafonds, in en onder opgeslagen materialen en goederen. Territorium: Territoriumvormend; een familie heeft een eigen territorium (leefgebied) dat verdedigd wordt tegen indringende soortgenoten. Sporen 1. Uitwerpselen zwart, 3 - 8 mm lang en 1 - 3 mm dik met vrij spitse uiteinden; worden verspreid aangetroffen vooral langs wanden; worden vrij snel hard en droog. 2. Pootafdrukken en sleepsporen van de staart in stoffige omgeving; ‘buiksmeer’ (resten huidvet) op veel belopen randen. 3. Knaagsporen. 4. Karakteristieke muizengeur bij grote populatie. Schade - Kunnen ziektekiemen verspreiden, onder andere tyfus, voedselvergiftiging. - Volwassen muizen consumeren gemiddeld 3 - 5 gram voedsel per dag. - Bevuilen voedsel en verpakkingsmateriaal met hun uitwerpselen en urine. - Veroorzaken knaagschade aan o.m. levensmiddelen, textiel, papier en karton, leidingen en kabels. - Karakteristieke muizenlucht. Wering en Bestrijding Hiervoor geldt hetzelfde als verderop vermeld onder paragraaf 3.1.2. voor de bruine rat.

3.1.2

Bruine rat (Rattus norvegicus Berkenhout)

Algemeen - Meest voorkomende rat in ons land. - Leeft onder meer in riolen, bij bouwtechnische gebreken in en onder gebouwen, op plaatsen met voortdurend voedselaanbod (vuilstortplaatsen, recreatieterreinen, havens). - Is afhankelijk van aanwezigheid van water. Foto 2

De bruine rat (Rattus norvegicus)

blad 6 van 21


Uiterlijk - Kleur geen kenmerk voor de soort; rug meestal grijsbruin, buik lichter. - Stevige bouw, vrij stompe snuit, oren zichtbaar (reiken naar voren geklapt tot achter het oog). - Dikke, vrijwel kale staart, korter dan het lichaam (17 - 23 cm). - Volwassen: 22 - 30 cm lichaamslengte, circa 500 gram. Ontwikkeling - Maximaal 15 worpen per vrouwtje met gemiddeld 7 - 10 jongen per worp. - Draagtijd 21 - 23 dagen; zoogperiode 4 weken. - Na 3 maanden geslachtsrijp. - Vermoedelijke maximale levensduur circa 2 - 3 jaar; normaal circa 1 jaar. - In theorie gemiddeld 120 jongen per vrouwtje totaal; onder natuurlijke omstandigheden per vrouwtje totaal circa 40 jongen die zich ook weer voortplanten. Leefwijze Algemeen:

Cultuurvolger; bijzonder groot aanpassingsvermogen; uitstekend graver, zwemmer, klimmer; reuk voornaamste zintuig; nachts meestal actief. Voedsel: Alleseter met voorkeur voor het beste wat voor handen is (granen, knolgewassen, groente, fruit, vlees, vis); voorraadvorming. Temperatuur: De vacht past zich aan bij de leefomstandigheden (wintervacht). Schuilplaatsen: Gegraven holen veelal aan walkanten, in ruigten, bij stapels hout, en dergelijke; in riolen en mestputten; op vuilstortplaatsen. Territorium: Territoriumvormend; na verdelgingsacties vrijgekomen territoria worden weer spoedig ingenomen door een andere rattenkolonie. Sporen 1. 2. 3. 4. 5.

Uitwerpselen bruin/grijs; circa 2 cm lang en 0,5 cm dik. Holen (gebruikte holen zijn binnen een dag weer open). Looppaden (‘wissels’; ratten zoeken veelal aan één zijde dekking). Pootafdrukken en sleepsporen van de staart; ‘buiksmeer’ op veel belopen randen. Knaagsporen.

Schade - Verspreiden ziektekiemen (onder andere ziekte van Weil, paratyfus). - Verspreiden veeziekten (o.a. varkenspest, pseudovogelpest, ziekte van Aujeszky). - Volwassen ratten consumeren gemiddeld 30 gram voedsel per dag. - Ratten bevuilen voedsel en verpakkingen met faeces en urine. - Veroorzaken knaagschade. - Als gevolg van graverijen kunnen verzakkingen optreden. Wering - Aanbod van voedsel zoveel mogelijk voorkomen (afsluitbare vuilcontainers en frequente afvoer vuilnis). Product- en voedselresten dagelijks verwijderen. - Opslag goederen in loodsen vrij van de wanden. - Inspectie van aangevoerde grondstoffen en goederen. Periodieke inspectie van opgeslagen goederen. Langdurige opslag vermijden. - Riolering in goede staat. Onderhoud terreinen en walkanten. - Voorkom rommelhoeken (binnen en buiten). - Zie ook ‘Bouwkundige maatregelen’ genoemd in paragraaf 2. Bestrijding van knaagdieren - Bestrijdingsacties uitvoeren alleen in combinatie met uitvoeren van weringsmaatregelen. Alleenstaande bestrijding heeft weinig zin, omdat opnieuw ratten/muizen zullen proberen binnen te komen. - Chemische verdelging door middel van toepassing van vergiftigde lokazen. Deze bevatten rodenticiden (middelen ter bestrijding van knaagdieren).

blad 7 van 21


-

-

-

Uitsluitend anti-coagulante rodenticiden toepassen met antibloedstollende werking. Dit zijn multi-dosis-vergiften, d.w.z. dat er meerdere dagen van het lokaas gegeten moet worden. Een dodelijke dosis is gemiddeld opgenomen na 4 - 10 achtereenvolgende dagen. Een voorbeeld etiket van een dergelijk lokaas is opgenomen in Bijlage A. Anti-coagulante middelen zijn relatief veilig, veroorzaken geen aasschuwheid en geen pijnlijke dood. Dit in tegenstelling tot de zogenaamde acute middelen die veel gevaarlijker zijn en niet meer toegelaten zijn in Nederland. Mechanische verdelging door klem- of andere vallen in ruimten waar gebruik van vergiftigde lokazen niet is toegestaan (productieruimten in vlees bewerkende en verwerkende industrie). Inloopvallen kunnen meerdere muizen vangen en worden regelmatig in de praktijk toegepast.

3.2

Insecten

3.2.1

Duitse kakkerlak (Blattella germanica L.)

Algemeen - De in ons land meest voorkomende kakkerlaksoort is de Duitse kakkerlak. Daaropvolgend de Oosterse kakkerlak of bakkerstor, Blatta orientalis L. - De Duitse kakkerlak komt voor op warme vochtige plaatsen, de Oosterse op vochtige en iets koelere plaatsen dan de Duitse. - Kakkerlakken worden aangetroffen in woningen, levensmiddelenbedrijven, bakkerijen, hotels, restaurants, aan boord van schepen en op ongecontroleerde vuilstortplaatsen.

Foto 3

De Duitse kakkerlak (Blattella germanica)

Uiterlijk - Volwassen: strogeel tot lichtbruin; twee zwarte lengtestrepen op borstschild; lange antennes; lengte 10 - 15 mm exclusief antennes; mannetjes slanker en achtereind achterlijf niet geheel bedekt door vleugels (kunnen zweven bij hoge temperatuur). - Nimf (larve): zelfde uiterlijk als volwassen insect, maar ongevleugeld en meestal donker van kleur; lengte 2 - 10 mm exclusief antennes; vervellen tijdens groei 5 - 7 maal. - Ei: ei-pakket bleekbruin met gemiddeld 30 eitjes.

blad 8 van 21


Ontwikkeling - Ei-stadium: 2 - 5 weken, afhankelijk van luchttemperatuur; volwassen wijfjes produceren gemiddeld 7 ei-pakketjes tijdens hun leven; deze worden afgezet op willekeurige plaatsen voordat de eitjes uitkomen. - Larvale stadium: 40 dagen bij 30 ºC tot 6 maanden bij lage temperaturen. - Ei tot volwassen stadium: circa 2 maanden bij 25 ºC tot circa 7 maanden bij lage temperaturen. - Maximum leeftijd volwassen insect: 6 maanden. Leefwijze Algemeen: Voedsel:

Lichtschuw. Alleseter, maar bij voorkeur zoet, vochtrijk, koolhydraten; levensmiddelen, dode dieren, uitscheidingen mens en dier, organische afvalstoffen, enzovoorts; bij gebrek aan voedsel ook papier, leer, lijm, en dergelijke; kunnen 10 - 40 dagen zonder voedsel leven; geen voorraadvorming. Temperatuur: –4 ºC gedurende circa 12 uur doorgaans fataal; optimale ontwikkeling/activiteit bij circa 30 ºC; geprefereerde temperatuur 25 - 32 ºC. Schuilplaatsen: Donkere, warme, liefst vochtige plaatsen (keukens, badkamers, compressorruimten, ketelruimten, motoren van apparatuur als koelkasten, krattenwasmachines, boilers, enzovoorts). Schade - Bevuilen ondermeer voedsel; zijn dragers van onder andere bacteriën en mijten; verslepen ziektekiemen. - Verspreiden onaangename geur. Wering - Voedsel ontnemen door zorgvuldige hygiëne. - Naden en kieren afdichten. - Door ventileren zorgen voor een zo laag mogelijke luchtvochtigheid. - Inspectie van te ontvangen goederen en (gebruikte) apparatuur. Bestrijding - Naden, kieren en mogelijke schuilplaatsen onder lage druk bespuiten met een toegelaten insecticide met een residuwerking of behandelen met een lokaasgel. Tijdens toepassing en ventilatieperiode van 2 uur mogen geen mensen aanwezig zijn. Bij gebruik van een lokaasgel kunnen mensen en huisdieren aanwezig blijven. Grondstoffen en voedingsmiddelen afdekken en werkoppervlakken na de behandeling reinigen. Voor meer voorzorgsmaatregelen en de gebruiksaanwijzing zie het bestrijdingsmiddeletiket. Een voorbeeld hiervan is voor een insecticide is opgenomen in Bijlage B. Nacontrole met behulp van lijmvallen en insecticide met uitdrijvende werking.

3.2.2

Kamervlieg, vleesvliegen en andere vliegen

Algemeen - Kamervlieg, Musca domestica L., algemeen voorkomend. - In Nederland komen 80 soorten vleesvliegen (bromvliegen) voor. Het zijn grote vliegen waarvan de larven hoofdzakelijk leven in rottend materiaal, bij voorkeur vlees. - Bekende soorten vleesvliegen: blauwe vleesvlieg, Calliphora erythrocephala Meigen; groene aasvlieg, Lucilia sericata Meigen en grauwe vleesvlieg, Sarcophaga carnaria L. - Weringsmaatregelen in combinatie met insectenlampen met blauw UV-licht maken verdelging met een insecticide in de meeste gevallen niet nodig.

blad 9 van 21


Foto 4

De kamervlieg (Musca domestica) Foto 5

De blauwe vleesvlieg (Calliphora erythrocephala)

Uiterlijk - Volwassen kamervlieg 7 - 8 mm lang; borst grijs en achterlijf aan de basis geel. - Ei: wit, langwerpig, 1 mm lang. - Larve kamervlieg lichtblauw, max. circa 10 mm lang en op het tweede segment twee doornvormige uitsteeksels. Geen duidelijke afgetekende kop. - Blauwe vleesvlieg: blauwzwart met rode ogen. - Groene aasvlieg: glanzend groen. - Grauwe vleesvlieg: grijs met rode ogen. - Larven van deze vleesvliegen tot 15 mm lang. Ontwikkeling - Ontwikkeling van vliegen kent 4 stadia: ei - larve - pop - imago (volwassen stadium). - Wijfje kamervlieg legt in totaal 600 - 2.000 eitjes in series van 100 - 150; ei-stadium duurt 1 - 3 dagen, larvenstadium circa 1 week en popstadium 3 - 8 dagen; totale ontwikkeling afhankelijk van temperatuur 1 - 3 weken. - Ontwikkeling vleesvliegen duurt circa 3 weken. Leefwijze - Kamervlieg komt onder andere voor op mest, afval, dode dieren en voedingsmiddelen. Larven ontwikkelen zich in rottend organisch materiaal, zoals uitwerpselen. - Vrouwtjes vleesvliegen komen op vlees af, mannetjes hebben voorkeur voor bloemen. - Binnen gebouwen hoofdzakelijk vrouwtjes. Eitjes worden gewoonlijk op dode dieren gelegd, maar ook op vlees en uitwerpselen. Vleesvliegen binnen gebouwen kunnen wijzen op de aanwezigheid van dode ratten of muizen. Schade - Ziekteverspreiders: aan poten, monddelen en haren, alsmede via uitwerpselen worden ziekteverwekkende virussen, bacteriën, en dergelijke verspreid. Wering - Waar mogelijk vliegengaas aanbrengen, horren, strokengordijnen of flapdeuren plaatsen. In magazijnen, enzovoorts automatische, snelsluitende deuren (ook in verband met wering van vogels) plaatsen. - In elektrische insectenlampen worden vliegen, wespen en andere vliegende insecten aangetrokken door ultraviolet licht. Door elektrocutie of vastplakken in lijm worden de insecten onschadelijk gemaakt. - Afval tijdig verwijderen. Afvalemmers en -containers moeten volledig afsluitbaar zijn, regelmatig gereinigd worden en voorzien zijn van een plastic zak. - Vloeren, wanden, tafels en dergelijke zo goed mogelijk schoonhouden.

blad 10 van 21


-

Afvalverzamelplaatsen of -containers zo ver mogelijk uit de buurt van gebouwen plaatsen. Voedingsmiddelen en grondstoffen niet onafgedekt laten staan.

Bestrijding - Alleen uitvoeren na de nodige preventieve maatregelen genomen te hebben (horren, insectenlampen). - Broedplaatsen en rustplaatsen binnen gebouwen behandelen met een daarvoor toegelaten insecticide. Broedplaatsen zijn afvoerputjes, gootstenen, niet regelmatig gereinigde plaatsen, en dergelijke. - Broedplaatsen buiten gebouwen (vuilnisemmers, afvalverzamelplaatsen, mestvaalten) afdekken en onderhouden; zonodig behandelen met toegelaten insecticidenpreparaat. - Gebruiksaanwijzing en voorzorgsmaatregelen voor toepassing insecticiden staan vermeld op het etiket van het middel. Zie Bijlage B voor een voorbeeldetiket van een insecticide. Bij herhaaldelijke toepassing van insecticiden de werkzame stoffen afwisselen om ontstaan van resistentie tegen te gaan.

3.3

Vogels

3.3.1

Huismuis en andere vogels

Algemeen - De huismus, Passer domesticus L., komt bijna over de hele wereld voor. Ruimten waar levensmiddelen of grondstoffen voor levensmiddelen worden verwerkt zijn aantrekkelijke verblijfplaatsen. - Verwilderde huisduiven, Columba livia domestica L., zijn oorspronkelijk doorgefokte nakomelingen van de rotsduif. Ze nestelen overal waar een harde ondergrond is te vinden, zoals vensterbanken, zolders, balkons, enzovoorts. - Huismussen kunnen zich in gebouwen vestigen en vermeerderen. Meeuwen en vooral spreeuwen kunnen binnenkomen om te foerageren. - Beheersing van vogels bestaat voornamelijk uit wering. Er zijn geen bestrijdingsmiddelen tegen vogels toegelaten in Nederland. Foto 6

Huismus (Passer domesticus)

blad 11 van 21


Ontwikkeling - Huismussen broeden 3 - 4 keer per jaar met 3 - 5 eieren per nest. De jongen blijven ongeveer 2 weken op het nest. Maximale leeftijd 2 - 3 jaar. - Verwilderde huisduiven planten zich het hele jaar voort met uitzondering van strenge vorstperioden; legtijd eieren voornamelijk maart tot en met september. Maximaal 8 keer per jaar twee witte eieren in een slordig nest. De jongen vliegen na 28 dagen uit en zijn na circa 5 maanden geslachtsrijp. Vermoedelijke maximale leeftijd 20 jaar. - Spreeuwen broeden 1 - 2 keer per jaar met 5 - 7 eieren per nest. De jongen blijven ongeveer 3 weken op het nest. Leefwijze - Mussen zijn cultuurvolgers en vestigen zich veelal daar waar mensen zijn. Nesten bevinden zich vaak onder daken en worden in de winter ook als slaapplaats gebruikt. - Mussen voeden zich voornamelijk met granen, maar in de zomer ook met insecten en spinnen; ze leven ook van in gebouwen aanwezige voedingsmiddelen. De jongen worden vooral met dierlijk materiaal gevoed. - Spreeuwen en meeuwen hebben een meer omnivore leefwijze (insecten, regenwormen, vlees- en visresten, afval). - Duiven voeden zich met zaden, jonge scheuten van planten en struiken en tafelafval in de vorm van brood en aardappelen. Schade - Vogeluitwerpselen zijn berucht vanwege de aanwezigheid van ziekteverwekkende bacteriën. - Bevuiling door middel van uitwerpselen van voedingsmiddelen en verpakkingmateriaal. Vooral pallets, bakken en containers, die buiten staan opgeslagen, kunnen bevuild worden. - In nesten komen schadelijke insecten en mijten voor. Wering - Binnendringen dient voorkomen te worden. Toegangsdeuren zoveel mogelijk gesloten houden en automatisch sluitend maken; bij voorkeur snelsluiters toepassen. Sluizen creeren. Flapdeuren, strokengordijnen toepassen. - Zoveel mogelijk voedsel ontnemen door zorgvuldige hygiëne (binnen en buiten). - Buiten opgeslagen containers voor vlees- en andere productiehulpmiddelen goed afgedekt houden. - Speciale afvalcontainers, pallets en containers voor gebruik binnen bestemmen. Geen materialen buiten opslaan (pallets) die binnen worden gebruikt. - Vogelnesten verwijderen en nestelgelegenheid wegnemen. Bestrijding - Beheersing van vogels komt vooral neer op wering. Schieten kan alleen op afgesloten terrein door goed geoefend personeel geschieden. - Duiven die zich binnen hebben gevestigd kunnen gevangen worden met behulp van kooien of vangnetten. - Huismussen zijn wettelijk beschermde vogels en mogen alleen geweerd worden.

4

PROCEDURE VOOR PLAAGDIERBEHEERSING

4.1

Algemeen

Volgens Verordening 852/2004 is voor elk productiebedrijf een procedure voor plaagdierbeheersing verplicht gesteld. In de volgende paragrafen wordt beschreven hoe een dergelijke procedure eruit zou kunnen zien.

blad 12 van 21


4.2

Doel

Doel 1: Opzetten van een effectief weringsprogramma om te voorkomen dat plaagdieren binnendringen. Doel 2: Opzetten van een effectief bestrijdingsprogramma om ondanks de genomen weringsmaatregelen binnengedrongen plaagdieren zo snel mogelijk onschadelijk te maken.

4.3

Definities

Onder plaagdieren worden verstaan diersoorten, die: 1. Een bedreiging vormen voor de gezondheid van de mens en zijn huisdieren of 2. Schadelijk zijn voor de mens en zijn goederen of 3. Hinderlijk zijn omdat ze in grote aantallen voorkomen.

4.4.

Reikwijdte

Het totale bedrijfscomplex dient in het plaagdierbeheersingsprogramma opgenomen te zijn. Dit geldt dus ook voor kantoren, technische ruimten als compressorruimten en ketelhuizen, opslagruimten en het buitenterrein. Ook opslagruimten op andere locaties dienen geïnspecteerd te worden.

4.5

Verantwoordelijkheden

Beschreven dient te zijn welke functionaris binnen het bedrijf verantwoordelijk is voor de plaagdierpreventie en -bestrijding. Bij voorkeur moet deze functionaris deel uitmaken van het management (bedrijfsleider, hoofd kwaliteitsdienst). Ook als een particulier bestrijdingsbedrijf wordt ingehuurd, blijft het eigen bedrijf verantwoordelijk voor de effectiviteit van de wering en bestrijding.

4.6

Werkwijze

Uitvoering De ongediertebestrijding kan uitgevoerd worden door een daarvoor opgeleide, vakbekwame medewerker of door een ingehuurd gespecialiseerd bedrijf. Inhuren van een bedrijf heeft het voordeel dat er objectief gekeken wordt en er minder snel bedrijfsblindheid optreedt. Bovendien hebben werknemers van deze bedrijven meer expertise opgebouwd, omdat ze dagelijks met ongediertebestrijding bezig zijn en een verplichte opleiding hebben gevolgd. In geval een gespecialiseerd bedrijf wordt ingehuurd, wordt geadviseerd om na te gaan of dit bedrijf is aangesloten bij de branchevereniging de NVPB (Nederlandse Vereniging van Plaagdiermanagement Bedrijven). Wetgeving Als opdrachtgever bent u mede verantwoordelijk voor het juiste gebruik van biociden in uw bedrijf. Dit betekent dat u de aanbevelingen van de professionele dierplaagbeheerser dient op te volgen om te kunnen voldoen aan de wet. Wanneer plaagdieren of sporen van plaagdieren worden aangetroffen, dienen onmiddellijk maatregelen te worden genomen om de plaagdieren te elimineren en een verdere toename te voorkomen. Actieve bestrijding zal moeten uitgevoerd. Als de bestrijding uitgevoerd wordt met mechanische vangmiddelen zoals muizenklemmen of inloopvallen, mag de ondernemer dat zelf uitvoeren. Als gebruik gemaakt wordt van biociden (chemische of natuurlijke/biologische bestrijdingsmiddelen) dient dit altijd uitgevoerd te worden door een professionele plaagdierbeheerser. Huis-, tuin- en keuken-

blad 13 van 21


middelen mogen niet in bedrijfsruimten worden toegepast. Controle op aanwezigheid van plaagdieren (routine-inspecties) Het aantal inspecties per jaar dient gebaseerd te zijn op een risico-analyse, doorgaans zullen dat er 8 per jaar zijn. Afhankelijk van de locatie, de besmettingsdruk van knaagdieren van buitenaf en de staat van onderhoud kan het nodig zijn de frequentie te verhogen. Bij de inspecties worden uitgezette knaagdier- of insectendetectors gecontroleerd en gekeken of er sporen van plaagdieren aanwezig zijn. Inspecteer alle gebouwen grondig en let daarbij op de volgende zaken: - Aanwezigheid eitjes, ei-pakketten, larven, poppen, volwassen stadia van insecten en spinachtigen; - Webben en spinsel; - Aangetaste materialen; - Uitwerpselen; - Staart- en pootafdrukken van knaagdieren; - Holen; - Mogelijke toegangsroutes (openingen bij dieren, ramen, pijpen, verzakkingen, luchtroosters, binnengekomen goederen); - Schuilplaatsen (foutieve opslag, dubbele wanden, kieren en naden, niet meer gebruikte apparatuur); - Beschikbare waterbronnen (lekkage, stilstaand water onder machines en dergelijke.) - Beschikbare voedselbronnen; - Afvoer van afval; - Hygiëne en huishouding. U kunt de aanwezigheid van onder andere kakkerlakken vroegtijdig vaststellen met hulpmiddelen als detectievallen. Voor detectie van vliegende insecten kunnen insectenlampen worden gebruikt. Ook insectenlampen en andere gebruikte materialen dienen gecontroleerd te worden op goed functioneren. Inspecteer tevens weringmaterialen als insectenhorren, strips onder buitendeuren, strokengordijnen enzovoorts. Inspecties en controles van detectors kan het bedrijf zelf uitvoeren. Determinatie Zijn bij de routine-inspecties plaagdiersoorten aangetroffen, dan is het noodzakelijk om eerst vast te stellen om welke soort het gaat en of deze soort bestreden moet worden. Het vaststellen om welke soort het gaat, noemt men determineren. Aangezien veel diersoorten sterk op elkaar lijken, is het gewenst bij twijfel de determinatie uit te laten voeren door de ingehuurde firma of door het KAD (Stichting Kenniscentrum Dierplagen) in Wageningen. Is de naam van de diersoort bekend dan kunnen de nodige gegevens opgezocht worden over de ontwikkeling en leefwijze. Aan de hand van deze gegevens kan dan bepaald worden welke maatregelen nodig zijn. Inventarisatie Stel de omvang van de besmetting en de mogelijke oorzaak vast. In welke ruimten/apparatuur is de besmetting aanwezig? Zijn aangrenzende gebouwen of terreinen ook besmet? Het kan handig zijn de inventarisatiegegevens op een plattegrond aan te geven. Weringsmaatregelen In sommige gevallen kan volstaan worden met het treffen van weringmaatregelen, bijvoorbeeld bij het binnendringen van plaagdieren die buiten leven zoals oorwurmen of pissebedden. Bestrijding en de wet Als bedrijf bent u mede verantwoordelijk voor het juiste gebruik van bestrijdingsmiddelen in uw bedrijf. Dit betekent dat u de aanbevelingen van de professionele dierplaagbeheerser dient op te volgen om te kunnen voldoen aan de wet. Het treffen van weringsmaatregelen is

blad 14 van 21


een voorwaarde voor het toepassen van biociden. In Nederland mogen alleen bestrijdingsmiddelen worden toegepast die zijn toegelaten volgens de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Wgb). Deze middelen zijn te herkennen aan het op het biocide-etiket vermelde nummer gevolgd door de hoofdletter N. Op het etiket staat verder door wie en hoe ze gebruikt mogen worden, tegen welke soorten plaagdieren ze mogen worden toegepast en welke veiligheidsmaatregelen getroffen moeten worden. Bij het gebruik van lokazen tegen knaagdieren dient er op gelet te worden of het middel buiten gebruikt mag worden. Biociden tegen knaagdieren worden rodenticiden genoemd en biociden tegen insecten insecticiden. De professionele dierplaagbestrijder dient in het bezit te zijn van een geldig vakbekwaamheidsbewijs en dit altijd te kunnen aantonen met een pasje, afgegeven door een van de twee erkende exameninstituten (CPMV en EVM). Volgens de Wgb dienen biociden als laatste redmiddel ingezet te worden in een plaagdierbeheersprogramma dat is gebaseerd op IPM (Integrated Pest Management). De belangrijkste pijlers van IPM zijn: - Weren - Inspecteren - Monitoren (controle non-tox lokazen, insectendetectors en vallen) - Rapporteren - Bestrijden - Evalueren. Controle lokazen en vallen tegen knaagdieren (door professionele bestrijder) Controleer bij elke routine-inspectie of de non-tox lokazen zijn aangevreten en schoon zijn. Vervang aangevreten of vuile lokazen. Plaats lokazen bij indien er veel lokaas is opgenomen. Giftig lokaas moet gedurende enkele dagen in ruime mate aanwezig zijn. De eerste controle van giftig lokaas dient na 3 dagen plaats te vinden en volgende controles wekelijks of tweewekelijks. Breng het aantal lokazen weer terug als de besmetting is opgelost en ga over op niet-giftig lokaas of andere detectiemiddelen. Controleer of er knaagdieren zijn gevangen in vallen. Knaagdiervallen minimaal wekelijks controleren om stank en besmetting van (vlees)vliegen te voorkomen, zo nodig in warme perioden vaker. Insectendetectoren eveneens bij vangsten of na vuil of nat te zijn geworden vervangen. Rapportage Schriftelijke of digitale rapportage (logboek) van de inspectie- en detectiebevindingen dient aanwezig te zijn op het bedrijf in verband met aansprakelijkheid en verantwoording. In dit logboek moet tevens een kopie zitten van het vakbekwaamheidsbewijs van de betreffende bestrijder(s). Registratie Geef eventueel uitgezette lokazen, insectenlampen, insectendetectoren, vallen, en dergelijke aan op een plattegrond. Nummer altijd de uitgezette lokazen, zodat bekend is hoeveel lokazen er totaal in het bedrijf staan. In paragraaf 5 wordt een praktijksituatie beschreven aan de hand van een ingevulde plattegrond. In grotere bedrijven is het aan te bevelen op een afdelingschecklist per ruimte aan te geven hoeveel lokazen, vallen, en dergelijke er aanwezig zijn. Na elke routine-inspectie kan op de checklist worden aangegeven welk ongedierte is aangetroffen. Een ingevulde checklist geeft op die manier in één opslag weer hoe de besmettingssituatie is. De namen en gegevens van gebruikte bestrijdingsmiddelen dienen ook geregistreerd te worden, bijvoorbeeld in de vorm van kopieën van de etiketten en producten veiligheidsinformatiebladen. Vermeld ook belangrijke telefoonnummers zoals dat van het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum in Utrecht (030-2748888). Controle van werings- en bestrijdingsmaatregelen Voer altijd na een bestrijdingsactie voldoende follow-up inspecties uit om te controleren of er nog besmetting aanwezig is. Controleer ook of de getroffen weringsmaatregelen effectief

blad 15 van 21


zijn. Leg alle gegevens schriftelijk vast. (Half) jaarlijkse kwaliteitsinspecties Deze inspecties dienen uitgevoerd te worden door de verantwoordelijke functionaris en een senior medewerker van de eventueel ingehuurde firma voor de plaagdierbeheersing. Ook als de plaagdierbeheersing door eigen personeel wordt uitgevoerd, is het aan te raden een kwaliteitsinspectie uit te laten voeren door een inspecteur van een onafhankelijk bedrijf. Bij een kwaliteitsinspectie wordt beoordeeld of: 1. Er geen besmettingen worden gemist tijdens de routine-inspecties; 2. In geval van een structurele besmetting de juiste oorzaken zijn aangegeven en de juiste maatregelen zijn genomen; 3. Alle mogelijke weringsmaatregelen getroffen zijn om onder besmettingsvrije omstandigheden te kunnen produceren; 4. De rapportage adequaat is. 5. Geen omstandigheden gewijzigd zijn waardoor het plaagdierbeheersplan aangepast dient te worden. Denk aan een wijziging in grondstoffen of een nieuwe afnemer die specifieke eisen stelt aan plaagdierbeheersing. Afspraken met professioneel bedrijf Indien er een professionele plaagdierbeheerser wordt ingeschakeld, maak dan afspraken over de volgende zaken: - Soorten plaagdieren die worden gedetecteerd, geweerd en bestreden; - Frequentie van de inspecties en controles van detectors; - Rapportage van de bevindingen van de inspecties en detectorvangsten; - De wijze van bestrijden (mechanisch of met gebruik van biociden); - Toepassing van in Nederland toegelaten biociden overeenkomstig het wettelijk gebruiksvoorschrift (deze zijn te herkennen aan een toelatingsnummer gevolgd door de letter N op het etiket); - Plattegrond waarop staat aangegeven waar detectors, vangmiddelen of lokazen en insectenlampen zijn uitgezet; - Product- en veiligheidsinformatie van de toegepaste biociden; - Werings- en hygiëneadviezen; - Aftekenen van de rapportages en afspreken wie welke actie neemt. Specifieke eisen van afnemers en auditerende instanties Voorgaande tekst vervangen door: In kwaliteitsnormen zoals BRC / IFS en ISO worden aanvullende eisen gesteld aan de ongediertebestrijding. Met name afnemers uit de Engelse en Amerikaanse markt, kunnen specifieke eisen hebben ten aanzien van plaagdierbeheersing. Amerikaanse afnemers bijvoorbeeld kunnen het gebruik van giftige én niet-giftige lokazen binnen gebouwen verbieden en regelmatige audits door de AIB (American Institute of Baking) verplicht stellen. Informeer over speciale eisen bij uw afnemer of auditerende instantie.

4.7

Verwijzingen

Hier wordt vastgelegd welke documenten ten grondslag liggen aan deze procedure en naar welke documenten in deze procedure verwezen wordt. Bijvoorbeeld de rapportageformulieren van de inspecties.

5

PRAKTIJKVOORBEELD

De plattegrond in Figuur 1 illustreert aan de hand van een voorbeeld het plaatsen van (nontox) lokazen en insectenlampen in een vleeswarenbedrijf. In de navolgende tekst worden de plaatsen toegelicht. Muizenlokazen

blad 16 van 21


Het is niet toegestaan giftige lokazen te plaatsen in productieruimten in verband met het risico dat er contaminatie van het vlees optreedt met lokaas. Men is wettelijk verplicht om lokaas uit te leggen in speciaal daarvoor bestemde, aan de bovenzijde afgesloten voerbakjes. Kunststofbakjes worden het meeste toegepast. De voorkeur gaat uit naar vast lokaas in plaats van rollend graan lokaas. Zie voor een voorbeeld van een kunststof muizenlokdoos in vaste vorm Foto 7. In het voorbeeld van Figuur 1 zijn lokazen op de vloer geplaatst in technische ruimten als compressorruimte, meterkast, ketelhuis en schakelruimte. In dit soort ruimten treedt vaak besmetting met huismuizen op omdat hier veel elektriciteitskabels in- en uitgaan (ook kabels van buiten het pand). Ook zijn lokazen geplaatst in het kruiden- en het papiermagazijn (aantrekkelijk vanwege voedselaanbod of nestelgelegenheid). In plaats van non-tox lokazen kunnen andere detectiemiddelen worden ingezet om vroegtijdig activiteit van knaagdieren te signaleren. Er zijn detectoren op de markt die werken op basis van een camera of onderbreking van een infrarood straal.

blad 17 van 21


Figuur 1 Voorbeeld van een plattegrond van een vleeswarenbedrijf

blad 18 van 21


In het kantoor en de kantine zijn lokazen niet op de vloer geplaatst, maar op het verlaagde plafond. In veel gevallen komen muizen binnen via openingen en gaten in de buitenmuren. Via de spouw en gaten op de overgang van muren en plafond kunnen ze vaak eenvoudig in de ruimten boven de verlaagde plafonds komen. De afwerking van de muren boven de verlaagde plafonds laat in het algemeen te wensen over. Foto 7

Muizenlokdoos met lokaas in vaste vorm

Rattenlokazen Indien de locatie gevoelig is voor besmetting met bruine rat, kunnen afsluitbare lokaaskisten geplaatst worden tegen de buitengevels. Bij voorkeur op enigszins beschutte plaatsen (bijvoorbeeld achter struiken of containers). Op het lokaasetiket staat aangegeven of het lokaas in geval van rattenactiviteit buiten gebruikt mag worden. Een voorbeeld van een rattenkist met vast lokaas is gegeven in Foto 8 Foto 8

Rattenkist met lokaas in vaste vorm

Insectenlampen/horren Insectenlampen zijn opgehangen in ruimten die via buitendeuren of ramen regelmatig in open contact staan met buiten (vleesontvangst, papieropslag, expeditie en kantine). Ramen (kantine, kleedruimten, magazijnen) en ventilatieroosters (ketelhuis, compressorruimte) dienen van insectengaas voorzien te zijn.

blad 19 van 21


Foto 9

6

Insectenlamp

LITERATUUR

1 Meehan, A.P. (1984) Rats and Mice - Their biology and control ISBN 0906564050, Rentokil Ltd., East Grinstead, 1984. 2 KAD Handboek ‘Plaagdieren in Nederland’ ISBN 9789072104458 Uitgegeven door Stichting Kenniscentrum Dierplagen, Wageningen 3 KAD Naslagwerk ‘Dierplagen in en rond gebouwen’. ISBN 9072104439 Uitgegeven door Stichting Kenniscentrum Dierplagen, Wageningen 4 Verordening (EG) Nr. 852/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 inzake levensmiddelenhygiëne (PB L 139) 5 Verordening (EG) Nr. 854/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 inzake levensmiddelenhygiëne (PB L 139)

blad 20 van 21


BIJLAGE A DIFENARD

VOORBEELD ETIKET VAN EEN LOKAAS TER BESTRIJDING VAN HUISMUIZEN Werkzame stof: Difenacoum 0.005% w/w (0.05 g/kg) Toxicologische groep: anticoagulantia Toelatingsnummer: 9786 N Aard van het preparaat; Lokaas (blauwe pasta) Veiligheidsaanbevelingen: S02 – Buiten bereik van kinderen bewaren.

WETTELIJK GEBRUIKSVOORSCHRIFT Toegestaan is uitsluitend het gebruik als middel ter bestrijding van muizen in ruimten, met dien verstande, dat het middel moet worden uitgelegd in speciaal hiervoor bestemde lokaasdoosjes. Plaats het lokaas buiten bereik van kinderen, vogels en (huis)dieren. De dosering zoals aangegeven in de gebruiksaanwijzing moet worden aangehouden. Het middel is uitsluitend bestemd voor professioneel gebruik. GEBRUIKSAANWIJZING Toepassingen: Difenard is kant-en-klaar lokaas tegen muizen dat binnenshuis mag worden toegepast. Plaats het lokaas in de hiervoor geschikte lokaasdoosjes met behulp van een kitspuit. De lokaasdoosjes vervolgens uitzetten op plaatsen waar de muizen geregeld komen: in de nabijheid van holingangen, op looppaden (sporen!), in verborgen ruimten zoals verlaagde plafonds en op plaatsen waar de dieren voedsel halen of knagen. Het middel dient gedurende een aantal dagen in voldoende mate te worden gegeten door muizen. Zet het lokaas veilig uit zodat het risico van consumptie door andere dieren (huis- of landbouwdieren, vogels) en kinderen wordt geminimaliseerd. Indien mogelijk het lokaas zo vast maken dat het niet weggesleept kan worden. De lokaasdoosjes niet toepassen in de buurt van waterafvoersystemen waar het middel met water in contact kan komen. De lokaasdoosjes niet plaatsen in de buurt van hete leidingen, ovens, etc. De lokaasdoosjes markeren zodat duidelijk is dat ze rodenticiden bevatten. Na gebruik handen wassen. Dosering: Plaats Difenard in lokaasdoosjes op plaatsen waar muizen komen. Breng twee bolletjes van elk rond de 4 gram Difenard aan per lokaasdoos (totaal rond de 8 gram per lokaasdoos). Plaats de lokaasdoosjes op een afstand van 5 tot 10 meter van elkaar afhankelijk van de grootte van de muizenplaag. Vervolg bestrijdingsactie: Controleer de eerste opname na 3 dagen en vervolgens regelmatig op basis van opname (wekelijks of elke 14 dagen). Ververs of vul het lokaas daar waar nodig is aan tot er in het geheel geen opname meer plaatsvindt. Middel dat beschimmeld of verontreinigd is totaal vervangen. Gebruik een spatel bij het verwijderen van het lokaas. Indien het lokaas geheel opgegeten is, onmiddellijk lokaas hervullen en meer lokaaspunten inrichten en/of de controlefrequentie verhogen. In de meeste gevallen zal de bestrijding met behulp van dit middel binnen 35 dagen voltooid zijn. Indien na 35 dagen nog activiteit van muizen wordt waargenomen, moet de mogelijk oorzaak hiervan worden onderzocht en maatregelen worden getroffen. Uiterlijk 6 weken nadat de opname van lokaas gestopt is, de resten van het lokaas verzamelen en in plastic verpakt aanbieden bij het Klein Chemisch Afval (KCA) depot. Dode dieren (de eerste worden na ca. 3 dagen gevonden) eveneens verzamelen en in plastic verpakt in het vuilnisvat deponeren, opdat huisdieren en andere dieren niet door het opeten van de kadavers worden vergiftigd. Katten tijdens een bestrijdingsactie extra goed voeren. Verder de nodige maatregelen (laten) treffen in het belang van muiswering (ingangen afdichten, mogelijk voer verwijderen, etc.). N.B. Indien in aangebouwde ruimten muizen aanwezig zijn, zullen de resultaten slechts blijvend zijn, wanneer ook daar een bestrijdingsactie wordt uitgevoerd.Gebruik van dit middel moet worden gecombineerd met de implementatie van een Integrated Pest Management systeem (IPM). Resistentiemanagement: Voor de werkzame stof aanwezig in het middel, difenacoum, is er een risico dat muizen resistentie ontwikkelen. Gebruik dit middel daarom niet in gevallen dat resistentie waarschijnlijk is, bijvoorbeeld in gevallen dat vorige bestrijdingsacties met difenacoum bevattende middelen niet hebben geresulteerd in een duidelijke vermindering van de populatie. Het middel mag niet permanent gebruikt worden. Eerste Hulpmaatregelen: Houd dit etiket beschikbaar wanneer medisch advies wordt ingewonnen. In geval van nood contact opnemen met een dokter. Tegengif: Vitamine K (onder medische begeleiding). Gedistribueerd door: Rentokil Pest Control, Ravenswade 54S 3439 LD Nieuwegein Tel.: 0800-RENTOKIL (0800-73686545) Producent:: Rentokil Initial Supplies, Webber Road, Liverpool, L33 7SR, UK Toelatingshouder: Rentokil Initial 1927 plc, 7&8 Foundry Court, Foundry Lane, Horsham, RH13 5PY, UK. Inhoud: 400g Vervaldatum: Partijnummer: Etiketnummer : xxx-xxx

blad 21 van 21


BIJLAGE B

VOORBEELDETIKET VAN SOLFAC® VLOEIBAAR (EEN INSECTICIDE)

blad 22 van 21

C.V.I. 4.2 Plaagdierbeheersing

Recommend Documents