CURSUSAANBOD NAJAAR Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar

Hoger Onderwijs vanaf 50 jaar

CURSUSAANBOD NAJAAR 2015

www.hovobrabant.nl

LustrumvierinG HOVO Brabant 25 jaar

5 november 2015 Aula Universiteit van Tilburg Voor al onze docenten, cursisten en relaties, introducees zijn van harte welkom! Ochtendprogramma: 9.30 uur Inloop met koffie/thee 10.00 uur Welkom door Korrie van Helvert (directeur) 10.20 uur Woord van de voorzitter van Sed Vitae 10.30 uur Vlootschouw: TED-talks door 5 van onze HOVO docenten 12.00 uur Lunchbuffet in de foyer voor de Aula prof.dr. Vincent Icke

Middagprogramma: Thema: REIZEN DOOR DE TIJD 13.00 uur

Nelleke Noordervliet

‘De tragiek van de lichtsnelheid’ door prof.dr. Vincent Icke (hoogleraar Theoretische Astrofysica aan UvLeiden en bijzonder hoogleraar Kosmologie aan de UvAmsterdam). 14.00 uur Muzikale reis door de tijd 14.20 uur Pauze met koffie/thee 14.45 uur ‘De historische roman: reis door de tijd’ door Nelleke Noordervliet (neerlandicus, schrijft vooral (historische) romans, verhalen, essays en columns) 15.45 uur Afsluiting 16.00 uur Receptie in de foyer voor de aula / signeersessie met de middagsprekers

Informatie over aanmelden beschikbaar vanaf half juli via de website www.hovobrabant.nl of bel ons even als u internet niet gebruikt maar graag wilt deelnemen.

ORGANISATIE

WOORD VOORAF U heeft het al kunnen zien aan deze feestelijke cursusbrochure:

ORGANISATIE Dr. Korrie van Helvert Martine van den Boogert Sabine van den Dries-Kraft Jan Hijna

Directeur Bureaumanager Bureaumedewerker Cursuscoördinator (15N11)

SECRETARIAAT Postadres: Bezoekadres: HOVO Brabant Seniorenacademie HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Universiteit Tilburg, kamer C16 Postbus 90153 Warandelaan 2 5000 LE TILBURG 5037 AB TILBURG Telefoon: 013-4668119 e-mail: [email protected] Website: www.hovobrabant.nl

Bereikbaarheid

Ons kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 9.00 – 14.00 uur. Daarbuiten kunt u ons antwoordapparaat inspreken. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen.



Tijdens de zomervakantie is ons kantoor gesloten van 27 juli tot en met 14 augustus. In verband met de herfstvakantie is ons kantoor gesloten van 26 oktober tot en met 30 oktober.

HOVO Brabant Seniorenacademie bestaat 25 jaar! Allereerst natuurlijk een woord van dank aan alle docenten en senior-studenten die al die jaren hebben bijgedragen aan het succes van HOVO in Brabant. Het is vaak hartverwarmend hoe deelnemers hun waardering uitspreken voor de docenten. En ook wij krijgen als organisatie veel complimenten over ons cursusaanbod en de dienstverlening. Het is allemaal begonnen in 1990 met het initiatief van Paul Overmeer die een actieve groep docenten van Fontys en de KUB (Katholieke Universiteit Brabant) wist te enthousiasmeren en mobiliseren en uit het niets de Seniorenacademie Brabant op de kaart zette. Er werd meteen aangehaakt bij HOVO Nederland, een landelijke koepelvereniging die ook 25 jaar geleden werd opgericht en ongeveer 1 jaar later organiseerden de cursisten van het eerste uur zich in de vriendenvereniging Sed Vitae. Sindsdien is er veel veranderd natuurlijk, maar de doelstelling, de kwaliteit, de motivatie en het enthousiasme zijn onverminderd van kracht. Hoe zal het verder gaan? Heeft HOVO Brabant een mooie toekomst? Ik ben daarvan overtuigd! De grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant die ons hebben opgericht en ons ‘dragen’ voelen een maatschappelijke verantwoordelijkheid om kennis te delen met de samenleving. Zeker ook met de groep goed opgeleide senioren die als actieve vrijwilligers en ondernemende burgers zo’n belangrijke rol spelen in onze samenleving.





Het is mij een waar genoegen me hiervoor dagelijks in te zetten samen met Martine van den Boogert en Sabine van den Dries – Kraft en hopelijk komt u het verleden èn de toekomst van HOVO Brabant met ons vieren op donderdag 5 november. Tot dan!

COLOFON

Uitgave HOVO Brabant Seniorenacademie

Ontwerp Attak, www.attakweb.com

Druk Drukkerij Vaes, Overpelt, België Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Seniorenacademie verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online).

Korrie van Helvert Directeur HOVO Brabant Seniorenacademie

© copyright 2015 HOVO Brabant Seniorenacademie

2

3

INHOUDSOPGAVE & CURSUSOVERZICHT

BLZ. Lustrumpagina 01 Organisatie & Colofon 02 Woord vooraf 03 Inhoudsopgave 04 Zomeracademie 06 Algemene informatie 08

L

Dr. Miriam van Reijen 11 Dr. Nel van den Haak Drs. Frans Jansen

12 13

Leergangen 14 Tilburg 15N01 Ethiek en media: tussen macht en moraal 15N02 Egyptische religie en magie 15N03 De geschiedenis van de symfonie 15N04 Changing Times 15N05 Macht in het denken van Spinoza 15N06 Leergang Architectuur Deel VIII 15N07 Emoties en de evolutionaire psychologie 15N08 Participatiesamenleving en/versus zorgethiek? 15N09 Leergang Nederlandse Architectuur Deel VI 15N10 Geschiedenis van de Klassieke Muziek 15N11 Europese Unie, geschiedenis en hoe nu verder? 15N12 Het Nederlandse literaire landschap in de 21e eeuw 15N13 Kijken naar kunst en cultuur 15N14 Tijd: RealiTijd of Illusie? 15N15 De Eerste Wereldoorlog 15N16 Giro d’Italia 15N17 Geschiedenis van Nederland en België Deel II 15N18 Kleurrijke jaren 15N19 Beschaving en empathie 15N20 Biotechnologie 15N21 God en Natuur 15N22 De Weimarrepubliek en het Berlijnse Kabarett 15N23 Over moreel particularisme 15N24 De psychologie van emoties 15N25 In Plato’s grot. Film en filosofie I

4

’s-Hertogenbosch 15N26 My home is my castle 15N27 Symboliek in de Kunst 15N28 Goden, halfgoden en helden

Drs. Ineke Beeling en Drs. Constance van der Putten 42 Hanneke Lenders MA 43 Dr. Stef Bugter 44

Eindhoven

Themadagen 15T05 Spinoza’s pleidooi voor een radicale vrijheid van meningsuiting 15T06 De metafoor machinemens 15T07 ‘Jauchzet, frohlocket!’

BLZ.

Dr. Huub Evers 17 Janko Duinker 18 Drs. Leo den Oudsten 19 Ko van Dun 20 Dr. Paul Juffermans 21 Drs. Joris van Sleeuwen 22 Dr. Pouwel Slurink 23 Dr. Jan Jans 24 Drs. J. van Sleeuwen 25 Joop van Velzen M.Sc. 26 Diverse docenten 27 Drs. Joost Minnaard 28 Drs. Jana Waarts 29 Drs. Heinz Wanders 30 Dr. Jan van Oudheusden 31 Dr. Maria Rita Sorce 32 Drs. Feico Houweling 33 Drs. Wilbert Schreurs 34 Dr. Frank Hermans 35 Dr. Ruud Licht 36 Ir. Wim Lintsen 37 Drs. Johan Hendriks 38 Drs. Wim Fiévez 39 Dr. Andreas Wismeijer 40 Dr. Rob van Gerwen 41

15N29 Het moderne woonhuis, droom en uitdaging Ir. Rob Heesakkers 45 15N30 Inleiding in de antieke filosofie I Drs. Nico Dieteren 46 15N31 De paradoxen van de EU Dr. Ruud Geven 47 15N32 Zijn honden echt intelligent? Dr. Esteban Rivas 48 15N33 De Kelten Drs. Johan Hendriks 49 15N34 Oog in oog met het expressionisme Drs. Jenneke Lambert 50 15N35 Kunst van een nieuwe wereld Ko van Dun 51 15N36 Het Nederlandse literaire landschap in de 21e eeuw Drs. Joost Minnaard 52 15N37 Inleiding Boeddhisme Drs. Antoon Kamp 53 15N38 Introductie in de Europese theatergeschiedenis Drs. Emile Schra 54 15N39 Isaiah Berlin: vrijheid en pluralisme Drs. Nelleke Canters 55 15N40 Darwinistische evolutie als universele levenswetenschap Drs. Henk Verhoeven 56

Breda 15N41 Kijken naar kunst en cultuur 15N42 Wat is het schone? 15N43 Door het oog van de lens

Drs. Jana Waarts 57 Drs. Tonny Lansdaal 58 Drs. R. Suermondt 59

Inschrijfvoorwaarden 60 Sed Vitae / studiefonds 62 Kerstdiner 63 inschrijfprocedure WEBSITE 64

5

Algemene informatie

KWALITEITSZORG Via twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt. Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onderwijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema’s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur).

Wie zijn wij? De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant, Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit van Tilburg, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om “een leven lang leren” op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema’s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van dagcursussen en intensieve winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch en Breda. Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit bestuurders van de 4 dragende instellingen voor hoger onderwijs in Brabant: • Mw. drs. M.M.J. Kamsma, MBA / MBI, vice-voorzitter College van Bestuur Avans Hogeschool (voorzitter); • Dr. J. Welmers, Lid College van Bestuur Fontys Hogescholen (penningmeester); • F.A.J.M. van den Broek, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van Seniorenacademie Brabant); • Prof. dr. ir. F.P.T. Baaijens, Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven; • Prof. dr. Ph. Eijlander, Rector Magnificus Universiteit van Tilburg. HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen bijna 2250 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ruim 450 een intensieve zomer- of wintercursus volgden.

Voor wie is hovo bestemd?

Deze Programmaraad bestaat uit: • Prof. dr. P.M.E. De Bra, Technische Universiteit Eindhoven; (voorzitter) • Vacature, Technische Universiteit Eindhoven; • C.M.L.M. Creemers, Fontys Hogescholen; • Ir. P.A.L.M. Hollants, Avans Hogeschool; • Drs. A.M.J. Merks, Avans Hogeschool; • Dr. W. Sanderse, Fontys Hogescholen; • Prof. mr. I.J.F.A. van Vijfeijken, Tilburg University en • Prof. drs. A.J.J.M. Vingerhoets, Tilburg University Daarnaast worden alle cursussen geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en de betreffende docenten.

GEVARIEERD CURSUSAANBOD Een cursus omvat tussen 4 en 11 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten college en 15 minuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen 10.00 en 17.00 uur. Voor mensen die liever kort maar krachtig in een of enkele dagen veel willen leren, bieden wij in het gehele jaar intensieve één- of meerdaagse cursussen aan in onze Zomeracademie, Winteracademie en tijdens voorjaar en najaar Themadagen. Geniet dubbel van de zomer in de HOVO Zomeracademie. Deze biedt in de maanden juni, juli en augustus een- of meerdaagse cursussen, met of zonder excursie. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers samen met de docent intensief en actief met een onderwerp bezig zijn. Ook is er volop ruimte voor ontmoeting, bijvoorbeeld bij de gezamenlijke lunch en afsluitende borrel.

HOVO richt zich primair op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. Vrijwel alle deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond.

Begin het jaar goed met de HOVO Winteracademie. Deze biedt in de maand januari een- of meerdaagse cursussen, met of zonder excursie. De wintercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers samen met de docent intensief en actief met een onderwerp bezig zijn. Ook is er volop ruimte voor ontmoeting, bijvoorbeeld bij de gezamenlijke lunch en afsluitende borrel.

Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld.

Het gehele jaar door bieden wij themadagen aan met zeer uiteenlopend onderwerpen, gerelateerd aan bijvoorbeeld de kerkelijke- of andere feestdagen, boekverschijningen, herdenkingen, tentoonstellingen en actuele ontwikkelingen. U wordt in één dag bijgepraat in een afwisselend programma.

WAT BIEDEN WIJ? De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen. De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten.

6

LESPLAATSEN EN LOKALEN HOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: TiU, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de instellingen zeer drukke tijden en periodes. De cursuslocatie kan afwijken van onderstaande informatie, de lesplaats blijft wel gelijk. Wanneer u specifieke behoeftes of vragen heeft, neem dan altijd even contact op met ons kantoor. Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u uiterlijk één week voor aanvang van de cursus bericht via de mail. Op www.hovobrabant.nl kunt u terecht voor een routebeschrijving.

7

15 T05 WILT U CONTACTPERSOON ZIJN? Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het digitale inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden in uw cursus. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daarvan ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie.

AANSCHAF LITERATUUR Bij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen, tenzij anders vermeld. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor papieren lesmateriaal dat uitgedeeld wordt in de cursus, is bij de cursusprijs inbegrepen (zie ook de toelichting bij de prijs van de cursus) en wordt door uw docent tijdens de cursus beschikking gesteld.

EXCURSIES EN STUDIEREIZEN Enkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de lesbanken ook een college op locatie, bezoek aan een voorstelling of museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie of voorstelling een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven. Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent.

HOVO NEDERLAND HOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland. HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. HOVO is een beschermde aanduiding uitsluitend voorbehouden aan instellingen die lid zijn van HOVO Nederland.

Contact HOVO Nederland Voor algemene vragen kunt u contact opnemen met het secretariaat van HOVO Nederland: HOVO Nederland Secretariaat Postbus 1061 2302 BB Leiden Mail: [email protected] Website: www.hovonederland.nl

6

Spinoza’s pleidooi voor een radicale vrijheid van meningsuiting

TD

Dr. Miriam van Reijen

In het bredere kader van Spinoza’s politieke filosofie, die gebaseerd is op ‘de mens zoals hij is, en niet zoals wij graag zouden willen dat hij was of vinden dat hij zou moeten zijn’, is zijn pleidooi voor de democratie en daarbinnen voor de radicale vrijheid van meningsuiting verrassend actueel. Een eeuw vóór de ‘gematigde verlichting’ van Voltaire, Locke en Kant is Spinoza in de Hollandse Republiek de belangrijkste vertegenwoordiger van de ‘radicale verlichting’, zoals de Britse historicus Jonathan Israel betoogt. Hij pleit voor een universele en onbeperkte tolerantie van alle opvattingen en de uitingen daarvan, zowel religieuze als politieke, filosofische en wetenschappelijke. Spinoza geeft een filosofisch argument, een politiek argument en een ‘ethisch’ argument voor deze opvatting dat werkelijk alles gezegd, geschreven en getekend mag worden. Filosofie Er is echter wel een grens bij Spinoza, maar deze ligt niet zoals bij Locke en ook in de Nederlandse wetgeving, in de aard of inhoud van de opvattingen, maar bij het handelen. Zijn idee over de vrijheid van meningsuiting heeft ook consequenties voor de verhouding van kerk en staat, ofwel godsdienst en politiek. Hij bespreekt ook het zogenaamde ‘recht om te kwetsen en te beledigen’, en laat in zijn visie daarop de invloed van stoïcijnse filosofen als Epictetus en Seneca, waarvan hij werk in zijn boekenkast had staan, blijken. Maar Spinoza heeft ook oog voor de risico’s die de radicale vrijheid van meningsuiting met zich mee kan brengen. Hij geeft echter een afdoende argument waarom die risico’s geen reden kunnen zijn en zouden moeten zijn om deze vrijheid te beperken. Filosofisch is zijn standpunt ook actueel omdat hij een element in zijn redenering invoert: de ‘taalhandelingen’ ofwel ‘performatief taalgebruik’. Kortom: Spinoza zou een zinnige bijdrage kunnen leveren aan het debat over dit thema in Nederland, dat in januari 2015 weer is opgelaaid, naar aanleiding van de gebeurtenissen in Parijs, Kopenhagen... Ook het recente pleidooi in de media voor ‘zelfcensuur’ is Spinoza, die ‘caute’ (pas op!) als levensdevies had, niet vreemd! Maandag 16 november 09.30 – 09.45 Ontvangst met koffie/thee 09.45 – 10.45 Blok 1: Spinoza’s politieke filosofie, een inleiding (presentatie docent) 10.45 – 11.00 Koffie/thee-pauze 11.00 – 12.30 Blok 2: Spinoza’s pleidooi en zijn argumenten voor de radicale vrijheid van meningsuiting (presentatie docent en gezamenlijke tekstlezing) 12.30 – 13.30 Lunchpauze (op eigen gelegenheid) 13.30 – 14.15 Blok 3: Toepasbaarheid van Spinoza’s opvatting op de actuele situatie in Nederland (gesprek/discussie) 14.15 – 14.30 Korte pauze 14.30 – 15.15 Blok 4: Recht van kwetsen en beledigen of zelfcensuur? (korte inleiding docent, tekstlezing en gesprek) 15.15 – 15.30 Koffie/thee-pauze 15.30 – 16.30 Blok 5: Consequenties en toepasbaarheid in het eigen leven (korte inleiding docent en gesprek) 16.30 uur Afsluitende borrel

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandag 16 november 09.30 – 16.30 uur Prijs: € 70,- (inclusief lesmateriaal, koffie/ thee en afsluitende borrel) Literatuur: De docent deelt een reader (verzamelde artikelen / boekdelen) en een hand-out uit. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 26 oktober

T

Dr. Miriam van Reijen (Breda,1946) is afgestudeerd in de sociale filosofie en ethiek (Nijmegen, 1974), en in de cultuur- en godsdienstsociologie (Nijmegen, 1983). Zij heeft een lange ervaring in het geven van lezingen, workshops, trainingen en cursussen zoals ‘Filosoferen over emoties, ‘Filosoferen over de goede keuze’, ‘Filosofie als levenskunst’ en ‘Geluk door wijsheid’ voor diverse instellingen, organisaties en verenigingen en in verschillende filosofische centra in Nederland en Frankrijk. Daarnaast houdt zij zich al jarenlang intensief bezig met Spinoza; in het bijzonder zijn theorie over de passies en zijn politieke filosofie, waarop zij 21 juni 2010 is gepromoveerd aan de universiteit van Tilburg.

7

15 T06

De metafoor machinemens

Dr. Nel van den Haak

TD

Door de eeuwen heen gebruiken mensen beelden of metaforen om het menselijk lichaam te be-grijpen. Vanaf de late middeleeuwen raakte het beeld van de mens als machine in zwang. De metafoor diende om de werking van het lichaam te kunnen begrijpen. De vermeende overeenkomsten hielpen de medische kennis vooruit: de mens was een machine, de hersenen een complex van biologische mechanismen, de psyche een motor die stoom af kon blazen. De machinemetafoor bepaalde ook de richting waarin het medische onderzoek zich ontwikkelde. Tot ver in de moderne tijd beïnvloedt de metafoor het denken over de verhouding tussen lichaam en geest, natuur en cultuur. Filosofie Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandag 30 november 10.15 – 16.00 uur Prijs: € 65,- (inclusief koffie/thee en afsluitend drankje) Literatuur: Nel van den Haak, De machinemens. De machinemetafoor in de geneeskunde en in het denken over ziekte en gezondheid. Uitgeverij Eburon, 2013. Dit boek is bij aanvang van de cursus tegen kostprijs verkrijgbaar of vooraf te bestellen; zie www.machinemensgeneeskunde.nl en www.eburon.nl

T

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 november Dr. Nel van den Haak studeerde aan Universiteit van Amsterdam opvoedkunde en filosofie. Zij promoveerde in 1999 als filosoof aan de Radboud Universiteit Nijmegen op Metafoor en filosofie. Zij heeft aan diverse universiteiten filosofie gedoceerd onder andere aan het VUMC te Amsterdam. Zij doet onderzoek naar filosofie en metaforiek, naar metaforen op het terrein van ziekte en gezondheid en naar medische filosofie.en verenigingen en in verschillende filosofische centra in Nederland en Frankrijk. Daarnaast houdt zij zich al jarenlang intensief bezig met Spinoza; in het bijzonder zijn theorie over de passies en zijn politieke filosofie, waarop zij 21 juni 2010 is gepromoveerd aan de universiteit van Tilburg.

8

In blok 1 passeren een reeks van machinemetaforen uit de geschiedenis van de geneeskunde en uit hedendaagse geneeskunde de revue. Van de vogelmens bij Leonardo Da Vinci, de mens als het uurwerk bij Descartes, Boerhaave en De la Mettrie, de mens als stoommachine bij Freud, tot hedendaagse menselijke biologisch cellen als machines. Welke betekenissen komen naar voren in al deze machines en wat is het belang ervan voor de geneeskunde en voor het denken over ziekte en gezondheid? Dat staat in blok 2 centraal. In blok 3 gaan we in op de invloed van het machinedenken op het denken over de verhouding tussen lichaam en geest. Het lichaam zien als een machine is gemakkelijker dan de geest opvatten als een machine. Maar kunnen geest en lichaam losgekoppeld worden? In hoeverre? In blok 4 gaan we in op de verhouding tussen mens en techniek en op de thematiek van de maakbaarheid. De snelle medisch-technologische ontwikkelingen werpen tal van vragen op. Willen we dit? Wat willen we? Wat misschien niet? Wat is menselijke natuur?

Maandag 30 november 10.15 – 10.30 Ontvangst met koffie/thee 10.30 – 11.30 Blok 1: Metafoor machinemens — welke machines? 11.30 – 11.45 Koffie/thee-pauze 11.45 – 12.45 Blok 2: Metafoor machinemens — welke betekenissen? 12.45 – 13.45 Lunchpauze (op eigen gelegenheid) 13.45 – 14.45 Blok 3: Het menselijk lichaam een machine? De menselijke geest een machine? 14.45 – 15.00 Koffie/thee-pauze 15.00 – 16.00 Blok 4: Mens, techniek en maakbaarheid 16.00 uur Afsluitende borrel

15 T07

‘Jauchzet, frohlocket!’Kerstmuziek van Johann Sebastian Bach

TD

Drs. Frans Jansen

Van oudsher behoort binnen de christelijke traditie het feest van de geboorte van Christus (Kerstmis) tot één van de hoogtepunten van het kerkelijk jaar. In zowel de katholieke als de protestantse liturgie is er dan ook altijd veel ruimte geweest om deze gebeurtenis muzikaal extra op te luisteren. Een onbetwist hoogtepunt in dit opzicht vormt het repertoire dat Johann Sebastian Bach (1685-1750) voor deze periode heeft gecomponeerd. Hoewel zijn Weihnachts-Oratorium het bekendst is, schreef hij daarnaast talloze andere werken die de moeite meer dan waard zijn om beter te leren kennen. Al in zijn Weimar-tijd kreeg Bach de opdracht om vanaf Advent tot en met Driekoningen passende muziek te schrijven, wat hij later in Leipzig (vanaf 1723) in ruime mate zou voortzetten. Zijn grootschalige kerstoratorium uit 1734 kan dan ook als een muzikale cumulatie van het voorafgaande worden beschouwd, waarmee hij niet alleen zichzelf maar ook talloze tijdgenoten overtrof. Op deze studiedag zal nader worden ingegaan op het soort composities dat Bach componeerde (cantates en orgelwerken), alsmede de liturgische context, de ontstaansgeschiedenis en uitvoeringspraktijk van deze wonderschone werken. Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekvoorbeelden, uitgevoerd door de beste Bach-vertolkers van deze tijd.

Vrijdag 18 december 09.30 – 09.45 09.45 – 11:15 11.15 – 11.30 11.30 – 12.30 12.30 – 13.30 13.30 – 14.30 14.30 – 14.45 14.45 – 16.15 16.45 uur

Ontvangst met koffie/thee Blok 1: liturgische context: het kerkelijk jaar en bijbehorend muziekrepertoire Koffie/thee-pauze Blok 2: kerstmis bij Bach: cantates en orgelwerken Lunchpauze (op eigen gelegenheid) Blok 3: kerstmis bij Bach: cantates en orgelwerken Koffie/thee-pauze Blok 4: het Weihnachts-Oratorium: Bachs ultieme kerstmuziek Afsluitende borrel

Muziekgeschiedenis Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdag 18 december 09.30 – 16.45 uur Prijs: € 65,- (inclusief koffie/thee en afsluitend drankje) Literatuur: De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl). Deze themadag is een herhaling van die in december 2013 Inschrijven voor deze themadag is mogelijk tot 27 november Drs. Frans Jansen is musicoloog en studeerde Muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht. Hij geeft lezingen en heeft ruime ervaring met het geven van HOVO-cursussen.

9

T

Internationale politiek

LEERGANGEN Een leergang is een samenhangende serie cursussen over verschillende semesters heen. Een leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en worden de cursussen steeds in dezelfde lesplaats, dag en tijd aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze. Anderzijds kan HOVO Brabant besluiten een leergang stop te zetten wanneer de belangstelling ervoor onvoldoende is.

Periodiek wordt een cursus aangeboden over recente ontwikkelingen in de internationale politiek bij de VN, Europa, de VS, Rusland en het Midden-Oosten, waarbij bij toerbeurt ook aandacht wordt besteed aan een werelddeel of regio. Voorts worden cursussen gegeven over actuele kwesties in de internationale politiek en de internationale betrekkingen. Cursuscoördinator Jan Hijna heeft tot 1995 als officier bij de Koninklijke Marechaussee gewerkt en studeerde in het kader van zijn carrière internationaal recht, staatsrecht en strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is sinds 1996 aan HOVO Brabant verbonden en ontwerpt en begeleidt cursussen voor de leergang internationale politiek en voor de vakgebieden geschiedenis en rechten. Cursus 15N11 Europese Unie, geschiedenis en hoe nu verder?

Een uitgebreide omschrijving van de inhoud en opbouw van iedere leergang kunt u vinden op www.hovobrabant.nl

Overzicht van leergangen en cursussen in najaar 2015: Architectuur In deze leergang worden ontwikkelingen in de architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Naast culturele invloeden vanuit de overige kunsten in een bepaalde periode spelen in de architectuur ook (her)ontdekte technieken en nieuwe materialen een rol. Dit maakt een reis door de architectuurgeschiedenis een rijke en boeiende aangelegenheid. Docent Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen. Cursus 15N06 Leergang Architectuur deel VIII: Architectuur na 1945

Nederlandse Architectuur In deze leergang worden de ontwikkelingen in de Nederlandse architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Docent Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen. Cursus 15N09 Leergang Nederlandse Architectuur Deel VI: Hedendaagse architectuur

Cultuur en geschiedenis van het Oude Egypte De leergang Egyptologie laat deelnemers op een intensieve manier kennis maken met de cultuur, geschiedenis, kunst en religie van het Oude Egypte. In vier keer tien bijeenkomsten wordt u meegenomen naar een van de oudste en fascinerendste beschavingen ter wereld. Docent Het Huis van Horus is een team van bevriende Egyptologen, afkomstig van de Universiteit Leiden, goed bekend in Egypte en deels ook in de Egyptologie gepromoveerd. Janko Duinker MA treedt op als docent. www.huisvanhorus.nl Cursus 15N02 Egyptische religie en magie

10

Van Parijs tot New York Van Parijs tot New York vertelt het verhaal van de moderne kunst en architectuur, vanaf het midden van de negentiende eeuw tot nu, van Courbet en Haussmann tot Koons en Koolhaas. Gaandeweg ontstaat een steeds rijker beeld van een wereld die in korte tijd radicaal verandert, die getekend wordt door schokkende gebeurtenissen en die een cultuur voortbrengt die mét dat alles tot grote bloei komt. Docent Ko van Dun (1953, Heerlen) is opgeleid als docent beeldende vorming en vooral werkzaam als docent kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast is hij als adviseur, schrijver en docent verbonden aan musea, galeries en bedrijven. Onder andere als extern medewerker voor de Rabo Kunstcollectie, gastdocent voor de Universiteit van Maastricht en gastspreker en – curator voor het Bonnefantenmuseum. Ook is hij aankoopadviseur voor het kunstfonds Art21. In 2007 startte hij zijn eigen kunstblog: www.artupdate.nl Cursus 15N35 Kunst van een nieuwe wereld

Kijken naar Kunst en Cultuur Kunst en cultuur worden vanuit een historisch, cultureel en multidisciplinair perspectief benaderd en besproken, waarbij iedere bijeenkomst een bepaalde kunstenaar centraal staat. In deze leergang weet de docent op een natuurlijke en samenhangende wijze de beeldende kunst, muziek en literatuur in de “tijdgeest” te plaatsen, waarbij de kunstenaars ook als personen tot leven komen. Docent Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. Cursussen 15N13 Kijken naar Kunst en Cultuur (Tilburg) 15N41 Kijken naar Kunst en Cultuur (Breda)

Geschiedenis van Nederland en België Nederland en België vormen vanouds één cultuurgebied, dat bovendien op het grensvlak ligt van verschillende culturen. Dat spanningsveld is de rode draad in deze leergang over de geschiedenis van de Lage Landen, waarin veel aandacht voor brede samenhangen en waar dat mogelijk is ook voor diepere oorzaken. Docent Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feico-houweling.nl) Cursus 15N17 Geschiedenis van Nederland en België Deel II

11

Psychologie Menselijk gedrag kent ontelbaar veel varianten en wordt beïnvloed door allerlei factoren zoals onze biologie, persoonlijkheid, de aan- of juist afwezigheid van anderen en fysieke omgevingsfactoren. Al deze factoren worden in de leergang behandeld. Deze leergang bestaat uit vijf cursussen waarin de belangrijkste thema’s in de psychologie aan bod komen. Met behulp van vele aansprekende en actuele voorbeelden worden de meest relevante theorieën, inzichten en ontdekkingen geïntroduceerd en uitvoerig besproken. Thematisch is de leergang in drie deelonderwerpen verdeeld: 1) algemene introductie in de psychologie, 2) persoonlijkheidspsychologie, en 3) de relatie tussen psychologie en gezondheid. Docent Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn. Cursus 15N24 De psychologie van emoties

Inleiding in de filosofie NIEUW! Uitgebreide inleiding in de filosofie vanaf de Griekse aanvang tot en met de hedendaagse denkers. Verspreid over een periode van vier jaar biedt deze leergang de deelnemers een eerste overzicht van de antieke, de middeleeuwse, de moderne en de hedendaagse filosofie. Ieder jaar wordt één van deze vier periodes besproken, zo zal het eerste jaar geheel in het teken staan van de antieke filosofie. Docent Drs. Nico Dieteren voltooide in 1986 de lerarenopleiding Nederlands en geschiedenis. Aansluitend studeerde hij Nederlandse taal- en letterkunde en wijsbegeerte aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Sinds zijn afstuderen verzorgt hij cursussen binnen het vakgebied van de wijsbegeerte voor diverse HOVO-instellingen. Cursus 15N30 Inleiding in de antieke filosofie I

Kelten – Romeinen – Germanen De basis van deze leergang wordt gevormd door het archeologisch onderzoek in Europa, waaruit duidelijk wordt welke ontwikkeling de Europese maatschappij heeft meegemaakt vanaf de ontdekking van het ijzer kort na 1000 v.Chr. tot het ontstaan van de belangrijkste Europese staten zo’n 2000 jaar later. De leergang bestaat uit 4 cursussen van elk 10 weken. Docent Drs. Johan Hendriks (1954) studeerde MO-Geschiedenis in Tilburg en Archeologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte na zijn lerarenbestaan als stadsarcheoloog van Dordrecht en is sinds 2003 hoofd van het bureau Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda. Zijn publicaties betreffen de kastelen in Noord-Brabant, de archeologie van het Land van Heusden en Altena en uiteraard de Romeinen in Nederland. Cursus 15N33 De Kelten

Klassieke Muziekgeschiedenis NIEUW!

12

De Leergang ‘Geschiedenis van de Klassieke Muziek’ zal meer dan twintig eeuwen klassieke muziek behandelen, toelichten en met beeld- en geluidsfragmenten illustreren. De talrijke stromingen en hun exponenten die hebben bijgedragen tot de veelkleurige en boeiende westerse muzikale geschiedenis, worden in een brede cultuurhistorische context geplaatst. Docent Joop van Velzen, M.Sc. is schrijver en docent muziekgeschiedenis. Hij heeft zich jarenlang zowel in Nederland als in Canada academisch geschoold in de geschiedenis van de westerse klassieke muziek. Hij publiceerde de meerdelige biografie: Clara Schumann & Johannes Brahms: een biografie van een muzikale vriendschap in brieven en noten. Meer informatie over de docent: www.musicinlife.nl Cursus 15N10 Geschiedenis van de klassieke muziek

15 n01

Ethiek en media: tussen macht en moraal

Dr. Huub Evers

Als moderne burgers leven we in een ‘mediacratie’, een samenleving waarin de wetmatigheden van de media (‘medialogica’), beeldvorming en de publieke opinie een belangrijke rol spelen. Ontwikkelingen in de informatie- en communicatietechnologie volgen elkaar in sneltreinvaart op en dwingen tot permanente reflectie, onder meer op thema’s als betrouwbaarheid en privacybescherming. Daarnaast is er sprake van een toenemende commercialisering; het marktdenken zal naar verwachting een steeds grotere rol gaan spelen en dus een steeds grotere bedreiging vormen voor de journalistieke onafhankelijkheid. Bovendien is er sprake van een vervaging van grenzen tussen genres; de afstand tussen nieuwsen actualiteitenprogramma’s en entertainmentprogramma’s wordt kleiner.

Mens en maatschappij

Dat betekent dat burgers zich moeten ontwikkelen tot kritische mediaconsumenten die over voldoende ‘mediawijsheid’ beschikken. Welke ethische regels zijn er? Ethiek is een kwestie van het afwegen van principes, belangen en argumenten, bijvoorbeeld tussen uitingsvrijheid en privacybescherming. De media-ethiek als vorm van toegepaste ethiek houdt zich bezig met de systematische reflectie op morele dilemma’s in oude en nieuwe media.

Prijs: €162,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Dan gaat het om vragen als: Mogen journalisten publiceren wat ze willen? Moeten ze altijd zeggen wie ze zijn en wat ze doen? Hoe zit het met de aanvaardbaarheid van de verborgen camera in nieuws- en actualiteitenprogramma’s? Welke nieuwe kwesties dienen zich aan, bijvoorbeeld het recht om te worden vergeten? Waar liggen de morele grenzen van de vrijheid van meningsuiting? Waar botsen de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van godsdienst? Waar liggen de grenzen van de persoonlijke levenssfeer wanneer de media steeds meer aandacht besteden aan het privéleven van bekende mensen? Wat betekent de beschikbaarheid van privégegevens op sociale netwerksites als Facebook voor de standaarden van de traditionele media? Wordt internet de nieuwe norm?

Literatuur: Evers, Huub (2011). Kan dat zomaar? Over ethische kwesties in de journalistiek. Den Haag: Boom Lemma Uitgevers. ISBN 978-90-5931-745-1. Prijs € 15,50

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11 en 23-11 (30-11 reservedatum inhaalcollege)

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

T

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 21 september

Deze cursus biedt een helder kader waarbinnen deze vragen met argumenten afgewogen kunnen worden geanalyseerd en zo mogelijk beantwoord. Dr. Huub Evers (1947) is onderzoeker en publicist op het terrein van media, ethiek en diversiteit. Hij was lector aan Fontys Hogeschool Journalistiek en gastdocent in binnen- en buitenland. Hij promoveerde op een proefschrift over ethische normen in de uitspraken van de Raad voor de Journalistiek en publiceert geregeld over actualiteiten op het terrein van de media-ethiek. Hij is lid van de Raad voor de Journalistiek.

13

15 N02

Egyptische religie en magie

Janko Duinker MA

L

15 N03

De geschiedenis van de symfonie

Drs. Leo den Oudsten

Van sinfonia naar Sinfonia

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 1611, 23-11, 30-11 en 7-12 (14-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 242,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal)

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Een syllabus wordt bij aanvang van de cursus uitgereikt. De powerpoint presentaties worden door de docent digitaal ter beschikking gesteld. Deze cursus maakt deel uit van de leergang Egyptologie, maar kan prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september.

Magie is de kracht om de wereld en het leven te beïnvloeden, naar onze hand te zetten. Wij geloven in een ‘maakbare samenleving’ en in ‘de kracht van het individu’ dat het eigen leven onder controle heeft. In de ogen van de oude Egyptenaren lag het leven echter in de hand van goden en demonen. Een wereld vol onzichtbare machten, om te vereren en te manipuleren. Geluk, liefde, alledaagse wensen, ziekte, het overwinnen van de dood, het uitschakelen van rivalen, zelfs de keuze van een farao en buitenlandse politiek: in het oude Egypte was bijna alles een geschenk of een straf van de goden. Maar ook voor de oude Egyptenaren was de wereld maakbaar, waarbij goden en demonen met magische middelen werden beïnvloed, met kunst, bouwkunst, teksten, rituelen, amuletten, smeekbeden, dreigementen en toverkunst. In tien bijeenkomsten bekijken we de godsdienst van de oude Egyptenaren, onder andere gericht op magie en de wens om het leven te beïnvloeden. We maken kennis met godenorakels, duiding van dromen, astrologie, magische liefdesrecepten, de betekenis van amuletten en sieraden, magie bij ziekte en artsenij, wonderlijke tovenaars in Oudegyptische verhalen, rituelen om vijanden met magie te verdrijven en aanslagen op het leven van de farao met behulp van zwarte magie. Ook gaan we uitgebreid in op de rol van magie in de Oudegyptische religie en het dodengeloof, waarbij de vervloeking van grafrovers natuurlijk niet ontbreekt. Daarnaast bekijken we de goden van het Oude Egypte. Goden zoals Osiris en Isis, Amon en Anubis, zijn ook in populaire tv, film en boeken wel aanwezig. Maar had u wel eens gehoord van Doeamoetef, Kebehsenuef, of Taweret? Goden die misschien iets minder bekend zijn, maar voor de Egyptenaren een bijzonder belangrijke rol speelde in het dagelijks leven, en natuurlijk in de dood.

De symfonie kent veel verschijningvormen: symfonie, symfonietta, symfonisch gedicht, symfonische suite, symfonie concertante. Aanvankelijk was de symfonie absolute muziek. In de 19e eeuw kwam de programmatische muziek tot ontwikkeling. Aan Beethovens Symfonie nr. 6 en Berlioz, Symfonie Fantastique ligt een verhaal of gedachte ten grondslag. Ook het Symfonische gedicht is gebaseerd op een verhaal. Franz Liszt en Richard Strauss waren onder andere componisten van dit genre. In de cursus wordt tevens aandacht besteed aan de bezetting en de opstelling daarvan binnen het symfonieorkest en de functie van de dirigent. Met behulp van luister- en beeldfragmenten wordt het genre symfonie onder de loep genomen en geanalyseerd. Een muzikale basiskennis is niet nodig, wel een luisterend oor.

De kennismaking zal plaatsvinden door het lezen van de primaire teksten zoals de Piramideteksten, Dodenboeken, en het Amduat (het boek van dat wat in de onderwereld is). U hoeft hiervoor geen hiërogliefen te kunnen lezen. Na afloop van het laatste college is er bij voldoende belangstelling een facultatieve excursie o.l.v. de docent naar de musea van Kunst en Geschiedenis in Brussel (vanwege sluiting van het RMO in Leiden). Janko Duinker MA was verbonden aan het Rijksmuseum van Oudheden tijdens de voorbereidingen voor de tentoonstelling Petra. Wonder in de woestijn. Hij geeft al vijf jaar college aan verschillende HOVO’s door heel Nederland.

14

Symfonie betekent letterlijk samenklank. De symfonie is een meerdelige, groot opgezette compositie voor orkest. Het is een van de belangrijkste vormen van klassieke muziek en kwam voort uit het 17de eeuwse Italiaanse operavoorspel of sinfonia, het concerto grosso en de suite. De klassieke symfonie kwam tot bloei in de 18e eeuw door componisten als Haydn en Mozart. Haar hoogtepunt beleefde de symfonie in de 19e eeuw; de eeuw van de Romantiek. Componisten uit die tijd zijn onder meer Beethoven, Schubert, Schumann, Tsjaikovski, Dvorák, Brahms en Bruckner. Ook in de 20ste eeuw werden nog veel symfonieën geschreven door onder meer Mahler, Sjostakovitsj, Stravinski en Prokofjev. Ook de Finse componist Jean Sibelius heeft zeven symfonieën geschreven. Omdat het dit jaar 150 jaar geleden is dat hij werd geboren, wordt extra aandacht besteed aan zijn werken. Luciano Berio schreef in 1968 nog een Sinfonia voor orkest en acht stemmen.

Muziek(geschiedenis) Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11 en 7-12 (14-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €167,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent deelt bij aanvang een papieren syllabus uit. Aanbevolen om te lezen: Geschiedenis van de Westerse muziek, Donald J. Gout en Claude V. Palisca. Reclams Konzertführer Orchestermusik; Sesam Altas van de muziek. Deel 1 en 2. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 oktober

Drs. Leo den Oudsten houdt zich al ruim 40 jaar bezig met de opera. Hij studeerde in 1998 af aan de Rijksuniversiteit Utrecht met opera als onderwerp. Naast operalezingen, -inleidingen en -cursussen, o.a. bij HOVO Brabant, begeleidt hij al ruim 18 jaar opera- en concertreizen.

15

T

15 N04

Changing Times

Ko van Dun

Kunst en cultuurgeschiedenis van de late 20e en vroege 21e eeuw

Multidisciplinair Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11 en 30-11 (7-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €200,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via We Transfer Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 14 september

Changing Times vertelt het verhaal van een wereld die in korte tijd grote veranderingen doormaakt. Wat begon met de wederopbouw en vervolgens met de opkomst van de massa- en consumptiecultuur in een stroomversnelling kwam, mondde nog voor het einde van de eeuw uit in de complexe werkelijkheid van de kosmopolitische netwerkwereld. Ook het culturele leven laat in deze jaren een opwindende ontwikkeling zien. Was direct na de oorlog het verzet tegen de traditie nog het grote thema, al snel worden de uitdagingen die de eigen tijd stelt de belangrijkste motor van vernieuwing. Van Karel Appel tot Gerhard Richter en van Theodor Adorno tot Gilles Deleuze, op allerlei fronten tegelijk worden de bakens radicaal verzet. De behandelde periode wordt ingedeeld in vier fasen. De verschroeide aarde is de titel van de eerste, de jaren na de oorlog als vrijheid of beter gezegd ‘De mens die tot vrijheid is gedoemd’ het centrale thema vormt in kunst en cultuur. In de tweede fase, De verbeelding aan de macht, komt hier het grote verhaal van de moderne massa- en consumptiecultuur bij. Postmodernisme en neoliberalisme staan vervolgens voor de derde fase, Het einde van de geschiedenis, de jaren ook waarin de wereld radicaal afstand neemt van overgeleverde waardesystemen en de globalisering voor heel nieuwe perspectieven zorgt. De wereld 2.0 tenslotte is onze wereld, die van ná de val van de Muur, de wereld vooral ook van de digitale revolutie. Waar zijn we en welke weg zijn we gegaan? Het zijn vragen van alle tijden. Changing Times betrekt ze op een wereld die in de vroege 21e eeuw opnieuw in de greep van onzekerheid en twijfel lijk te zijn gekomen.

Ko van Dun (1953, Heerlen) is opgeleid als docent beeldende vorming en vooral werkzaam als docent kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast is hij als adviseur, schrijver en docent verbonden aan musea, galeries en bedrijven. Onder andere als extern medewerker voor de Rabo Kunstcollectie, gastdocent voor de Universiteit van Maastricht en gastspreker en –curator voor het Bonnefantenmuseum. Ook is hij aankoopadviseur voor het kunstfonds Art21. In 2007 startte hij zijn eigen kunstblog: www.artupdate.nl

16

15 N05

Macht in het denken van Spinoza

Dr. Paul Juffermans

Het begrip macht komt veelvuldig voor in het eerste deel van de Ethica, waar het gaat om de macht van God of de macht van de Natuur. Maar ook in de vier andere delen komen we herhaaldelijk het begrip macht tegen in meerdere betekenissen: de macht om te denken, de macht om te handelen, de macht van de verbeelding, de macht van het verstand, vrijheid en macht of het tegendeel daarvan slavernij en machteloosheid. In ons gewone taalgebruik heeft het woord macht nogal eens een negatieve betekenis: we spreken dan van een berekenende machtspolitiek of van vuile machtsspelletjes. Spinoza vat daarentegen het begrip macht op in een meer objectieve en wijsgerige zin; macht heeft dan veeleer te maken met iets kunnen of ergens toe in staat zijn en dit ook daadwerkelijk realiseren.

Filosofie

Niet alleen in Spinoza’s Ethica, maar ook in zijn verhandelingen over godsdienst en politiek (het Theologisch-Politiek Traktaat en het Politiek Traktaat) speelt het begrip macht een centrale rol. Het gaat dan over de macht van de enkeling, de menigte, de staat, van profeten en geestelijken, van de kerk enzovoort. De vraag komt aan de orde hoe dit begrip macht wordt ingevuld en vooral hoe macht functioneert in de samenleving en de politiek. Het hoeft geen betoog dat deze vraag er een van alle tijden is, in welk staatsbestel we ook leven. Dus deze vraag is ook nog actueel in onze moderne rechtsstaat.

Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Ook het thema van de verhouding tussen macht en recht zal hierbij uitvoerig aan de orde komen. In welke mate kan recht onderscheiden worden van macht? Ligt aan elk recht niet een vorm van macht ten grondslag? En zo ja, waar ligt dan de oorsprong van deze macht? Ook zal een vergelijking worden getrokken tussen Spinoza’s denken over macht en dat van andere vroegmoderne denkers, zoals Machiavelli, Hobbes en Locke. Ook antieke denkers, zoals Plato en Aristoteles, zullen in deze vergelijking de revue passeren. Tevens zal gepoogd worden de actualiteit van Spinoza’s denken over macht te verhelderen.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 tot 12.30 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege)

Werkvorm: Hoorcollege

T Literatuur: Aanbevolen literatuur: Spinoza, Ethica, in een vertaling naar keuze (bijvoorbeeld: Nico van Suchtelen 1979, Henri Krop 2011 of Corinna Vermeulen 2012). Spinoza, TheologischPolitiek Traktaat, vertaling van Fokke Akkerman, Wereldbibliotheek, 1997. Spinoza, Hoofdstukken uit de politieke verhandeling, Boom, 1985. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 8 september

Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder.

17

15 N06

Leergang Architectuur Deel VIII

Drs. Joris van Sleeuwen

L

15 N07

Emoties en de evolutionaire psychologie

Dr. Pouwel Slurink

Architectuur na 1945

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Deze cursus maakt deel uit van de leergang architectuur, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 8 september

18

Na de Tweede wereldoorlog groeit de kritiek op de heersende architectuurtheorie, met name op de dominante plaats van de Internationale Stijl. Reeds in 1953 schoven jonge architecten als Smithson en Van Eyck het invloedrijke Charter van Athene -het CIAMdocument uit 1933- radicaal aan de kant. Het rationalisme van de functionalistische stad, geformuleerd in de vier categorieën “wonen, werken, recreatie en vervoer”, trokken zij in twijfel en zij zochten naar de structurele beginselen van de stedelijke groei. De opheffing van de CIAM en de opvolging door Team X werd in 1959 officieel bekrachtigd. In de jaren zestig bereikt de kritische houding t.a.v. de Internationale Stijl haar hoogtepunt en dit zal een grote omwenteling in de architectuur tot gevolg hebben. Zo komt de Japanse architect Mayekawa in 1965 tot de volgende ontnuchterende analyse: “Alhoewel wetenschap en techniek producten van het menselijk denken zijn, hebben de moderne architectuur en de moderne steden die met behulp daarvan gebouwd worden, de neiging onmenselijk te worden”. De alternatieven voor een nieuwe architectuur die worden aangedragen zijn zeer divers van aard. In deze cursus worden een aantal belangrijke tendensen in die nieuwe architectuur besproken: • • • •

Rationalisme (Rossi, Ungers); High Tech (Rodgers, Foster); Postmodernisme (Venturi, Graves, Hollein) en Deconstructivisme (Eisenman, Coop Himmelblau).

De aandacht en de appreciatie voor de Internationale Stijl verdwijnt echter niet en daarom zal eerst aandacht worden besteed aan het late werk (na 1945) van modernisten van voor de tweede Wereldoorlog: Mies van der Rohe en Le Corbusier.

De term evolutionaire psychologie werd al terloops gebruikt door William James, één van de eerste echte psychologen. Tegenwoordig wordt ze geclaimd door een groep onderzoekers die sterk nadruk legt op de serie cognitieve vaardigheden die de mens verworven heeft tijdens haar eigen unieke evolutionair traject. Evolutie gaat echter zelden gepaard met een fundamentele verbouwing: vernieuwingen staan meestal stevig op oude fundamenten. Het is dan ook zinnig eens te kijken hoe de evolutionaire psychologie verrijkt kan worden met kennis over de instinctieve en emotionele basis van gedrag bij dieren en mensen. Wat is er bekend over de emoties en hun evolutie? Kunnen we tot een model komen, waarin dierlijke instincten en emoties tijdens de evolutie van apen en mensen zijn getransformeerd of aangevuld? Tijdens deze inleidende cursus duiken we eerst in de geschiedenis van de ethologie, de wetenschappelijke studie van diergedrag in de natuurlijke omgeving. We kijken hoe er geleidelijk een wetenschap ontstond van sociaal gedrag bij dieren, de sociobiologie, die ook claims deed over de mens. Na kritiek op deze benadering ontstond de huidige evolutionaire psychologie. Vervolgens kijken we naar onderzoek over emoties bij dieren en bij mensen. Wellicht kunnen we zo zien hoe de drijfveren van gedrag geleidelijk zijn ontstaan en bij de mens zijn getransformeerd tot het brede pallet aan emoties dat ons nu door het leven leidt. Achtereenvolgens komen in de 10 colleges de volgende onderwerpen aan bod: 1. Darwins erfenis. 2. Van behaviorisme naar ethologie. 3. De wortels van sociaal gedrag: sociobiologie. 4. Drijfveren en emoties van dieren en mensen. 5. Sekseverschillen, verliefdheid, paarvorming. 6. Dominantie- en territoriumgedrag. 7. De wortels van cultuur. 8. Communicatie bij dieren en de evolutie van taal. 9. De evolutie van uniek menselijke eigenschappen. 10. De zieke ziel en de samenleving als doolhof.

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan

Dr. Pouwel Slurink studeerde wijsbegeerte in Nijmegen en werkte daar

de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVOcursussen, lezingen en kunstreizen.

ook als onderzoeker in opleiding. Hij promoveerde in 2002 met Why some apes became humans. Sindsdien doceerde hij kenleer en wetenschapsfilosofie aan diverse universiteiten. Momenteel is hij freelance docent en onafhankelijk onderzoeker en publicist.

Multidisciplinair Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Verplicht cursusboek: Slurink, P. Aap zoekt zin; waarom wij bewustzijn, vrije wil, moraal en religie hebben. ISVWuitgevers, Leusden, 2014, ISBN 97894-91693-41-0. € 27,50. Aanbevolen literatuur: Dunbar, Barrett & Lycett, Evolutionary psychology. Oxford: OneWorld, 2007, ISBN 978-185168-356-7 De powerpoints zijn na afloop van het college als PDF te downloaden via www.hovobrabant.nl Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 8 september

19

T

15 N08

Participatiesamenleving en/versus zorgethiek?

Dr. Jan Jans

Een kritische kijk op ontwikkelingen in de zorg

Mens en maatschappij Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11 en 24-11 (1-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €200,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Aanbevolen literatuur: Annelies van Heijst, Iemand zien staan – Zorgethiek over erkenning, Kampen: Klement, 2008, 192 blz., ISBN 978 90 8687 014 1 De docent stelt verder lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 8 september.

Onder de vlag – of is het een slogan – van de ‘participatiesamenleving’ is Nederland binnen minder dan 10 jaar toe aan een tweede hervorming van het zorgstelsel. Waar in 2006 het ziekenfonds vervangen werd door gereguleerde marktwerking, wordt nu met de overheveling van een aantal zorgtaken van de nationale naar de regionale overheden opnieuw een stap gezet die voorzieningen uit de zogenaamde welvaartstaat afbouwt. De redenen voor deze hervormingen zijn op de eerste plaats van financiële aard: de kosten van het zorgstelsel nemen immers jaarlijks toe en daardoor dreigt het hele stelsel onbetaalbaar te worden. Op de achtergrond staat ook de ‘dubbele vergrijzing’: mensen leven langer maar deze langere levensduur gaat gepaard met chronische gezondheidsproblemen waarvan de medische behandeling beslag legt een steeds groter deel van het budget. De genoemde hervormingen stuiten echter ook op kritische stemmen en verzet uit ‘het veld’ omdat de druk van de financiële beperkingen tot ondermaatse zorg leidt of dreigt te leiden. Wat in deze kritiek naar voren komt is dat goede zorg naast het verrichten van de juiste medische en verpleegkundige handelingen ook altijd een kwestie is van relaties tussen zorgverleners en patiënten. Met de veranderingen in het zorgstelsel worden zorgverleners echter gereduceerd tot leveranciers van handelingen die door claimende cliënten worden opgeëist: zorg wordt hiermee een product dat de zorgrelatie verstoort en verdrukt. De cursus onderzoekt de genoemde veranderingen en de kritiek in drie stappen. Op de eerste plaats wordt ingegaan op de vraag ‘hoe zijn we in deze situatie terecht gekomen?’ door middel van een reconstructie van het zorgstelsel en de pogingen tot de hervorming ervan. Op de tweede plaats wordt de kritiek uitgediept door de studie van een alternatieve medische ethiek die zichzelf expliciet als ‘zorgethiek’ neerzet. De centrale notie van deze zorgethiek ligt bij het besef van intermenselijke (zorg) relaties en asymmetrie waarmee het overheersende neo-liberale model van autonome individuen kritisch bekeken en geëvalueerd wordt. Het derde deel van de cursus onderzoekt welke alternatieven er vanuit het perspectief van de zorgethiek vorm krijgen en welke aanzetten er zijn om in het zorgstelsel het accent te verschuiven van ‘stelsel’ naar ‘zorg. Dr. Jan Jans is gepromoveerd in de moraaltheologie aan de KU Leuven in 1990; sinds 1991 docent aan de Theologische Faculteit Tilburg en sinds 2006 aan Tilburg University, School of Humanities. Onderwijs, onderzoek en publicaties op het terrein van onder andere de medische ethiek.

20

15 N09

LEERGANG NEDERLANDSE ARCHITECTUUR DEEL Vi

L

Drs. Joris van Sleeuwen

Hedendaagse Architectuur

Vanaf 1980 betrad een nieuwe generatie architecten de beroepspraktijk. Hun werk, aanvankelijk gekenmerkt door een strak neo-modernistisch idioom, kreeg in de loop van de jaren 80 volop kansen om te worden gerealiseerd binnen de voortgezette stadsvernieuwing. De Delftse architectengroep Mecanoo, in 1984 opgericht door o.a. Francine Houben en Eric van Egeraat, ontwikkelt een geïntegreerde aanpak van woning en woonmilieu. Van Egeraat benadrukt het belang van “smaak” van de architectuur en bepleit zelfs een “nieuwe barok”. Zijn werk onderscheidt zich door een radicale esthetische benadering. In het rijk geschakeerde landschap van de Nederlandse architectuur vraagt Jo Coenen meer aandacht voor historisch besef, een houding van meer diepgang dan het door hem als oppervlakkig omschreven postmodernisme. Afkomstig van het bureau van Rem Koolhaas (OMA) ontwikkelen Neutelings en Riedijk een idioom van bouwmassa’s die zich kenmerken door hun plastische eigenaardigheid en gedecoreerde oppervlakken. De groep MVRDV brengt in haar gebouwen uiteenlopende en veranderende activiteiten samen. Met hun “datascapes” zoeken ze naar nieuwe vrijheden die ontstaan door onderzoek op basis van statistieken. De mogelijkheden van geavanceerde computertechnologie speelt een belangrijke rol in het werk van UN Studio van Ben van Berkel en Caroline Bos. De architecten Soeters en Van Eldonk bedient zich van een scala aan stijlen en benaderingen, al naar gelang de opgave, de context en de wensen van opdrachtgevers en gebruikers. Zelf omschrijft Soeters zijn benadering als een “flexible response”. Liesbeth van der Pol (DOK Architecten) is een van de meest eigenzinnige architecten van Nederland. De opmerkelijke verscheidenheid van haar oeuvre past niet in de bekende architectuurstromingen of bouwtradities. De constante in haar werk ligt niet in het uiterlijk van de gebouwen maar in de manier van kijken en diepgewortelde idealen over de relatie tussen mens en gebouw. In zijn boek ‘Waar nieuw en oud raken. Een pleidooi voor houdbare moderniteit in architectuur’ bestudeert Hubert-Jan Henket de transformatie van bestaande gebouwen en de inpassing van eigentijdse gebouwen in een historische context. Hij is hierbij geïnspireerd door de architectuur van de Moderne Beweging. In de colleges komen de volgende onderwerpen aan bod: College 1. Inleiding: Nederlandse architectuur 1980-2015. Problemen en nieuwe opgaven; 2. Mecanoo; 3. Eric van Egeraat; 4. Jo Coenen; 5. Neutelings / Riedijk; 6. UN-studio – Ben van Berkel; 7. MVRDV; 8. SoetersVan Eldonk Architecten; 9. DOK Architecten en 10. Hubert-Jan Henket.

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 1-12 en 8-12 (15-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

T Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Deze cursus maakt deel uit van de leergang Nederlandse architectuur, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 8 september

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

21

15 N10

Geschiedenis van de Klassieke Muziek

Joop van Velzen M.Sc.

L

15 N11

Europese Unie, geschiedenis en hoe nu verder?

L

Diverse docenten Cursuscoördinator: Jan Hijna

Van de Oudheid tot en met de Middeleeuwen

Muziek(geschiedenis) Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.45 – 17.00 uur Cursusdata: 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 247,- (8 colleges van 2 x 60 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal)

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt een uitgebreid collegedictaat beschikbaar bij aanvang van de cursus.

De Leergang ‘Geschiedenis van de Klassieke Muziek’ behandelt meer dan twintig eeuwen klassieke muziek - van de theorieën van de oude Grieken tot de ‘minimal music’ van Philip Glass - op een begrijpelijke en overzichtelijke wijze. De ontwikkelingen worden toegelicht en met beeld- en geluidsfragmenten geïllustreerd. De talrijke stromingen en hun exponenten die hebben bijgedragen tot de veelkleurige en boeiende westerse muzikale geschiedenis, worden in een brede cultuurhistorische context geplaatst. Voor iedereen die zich als liefhebber (verder) wil verdiepen in de ontwikkeling van de westerse klassieke muziek door de eeuwen heen, zal deze Leergang een uitstekende leidraad blijken! De aandacht gaat uit naar de ontwikkeling van de Westerse klassieke muziek, met analyses van composities, met informatie over het leven van de bekendste componisten en met beschrijvingen van het culturele leven in de belangrijkste muzikale centra. In deze eerste cursus van de leergang komt de exotische muziek van de Primitieven, de Cultuurvolken en de Antieken aan de orde. Vervolgens maken de deelnemers kennis met de eenstemmige muziek van het Gregoriaans, maar ook van rondtrekkende zangers, zoals troubadours, trouvères, minnezangers en Meistersinger. De cursus eindigt dan met de ontwikkeling van de meerstemmige muziek in de Middeleeuwen, met aandacht voor de Ars antiqua van o.a. de Notre Dame School, de daarop volgende Ars nova en de invloed van de ‘Nederlanders’ op de (instrumentale) muziek van vóór de Renaissance.

De cursus is de eerste van de nieuwe Leergang: Geschiedenis van de Klassieke Muziek. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 15 september

Joop van Velzen, M.Sc. is schrijver en docent muziekgeschiedenis. Hij heeft zich jarenlang zowel in Nederland als in Canada academisch geschoold in de geschiedenis van de westerse klassieke muziek. Hij publiceerde de meerdelige biografie: Clara Schumann & Johannes Brahms: een biografie van een muzikale vriendschap in brieven en noten. Meer informatie over de docent: www.musicinlife.nl

22

In de cursus zullen de geschiedenis van de Europese integratie en actuele vraagstukken binnen de Europese Unie vanuit verschillende wetenschapsgebieden worden behandeld. Mr. Karlijn van Blom (rechtshistorica, Tilburg University) zal het leerstuk van de soevereiniteit van staten belichten, alsmede vormen van bovenstatelijke samenwerking. Dr. Gert-Jan Leenknegt (staatsrechtjurist, Tilburg University) zal de geschiedenis van de Europese integratie van 1945 tot heden belichten met aandacht voor het dilemma verbreding en/of verdieping en de verhouding tussen noordelijke en zuidelijke lidstaten. Dr. Bram Boxhoorn (historicus, Atlantische Commissie) zal ingaan op de betrekkingen tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie. Dr. Leo Paul (geograaf, UUtrecht) zal de weg van douane-unie tot interne markt bepreken en daarbij ook het gemeenschappelijk landbouwbeleid belichten. In een volgend college zal hij de verdere integratie aan de orde stellen met accenten op de eurocrisis, de politieke unie, de Lissabondoelstellingen en het project Europe 2020. Prof. dr. Rob van der Vaart (geograaf, UUtrecht) zal de positie van Griekenland in de EU toelichten met aandacht voor de consequenties van ‘Grexit’ voor Europa en Griekenland zelf. Mr. dr. Floor Fleurke (jurist, Tilburg University) zal de mate van democratische legitimiteit binnen de EU aan de orde stellen, in het bijzonder de rol van het Europees Parlement en die van de nationale parlementen. Dr. Leo Paul (geograaf, UUtrecht) zal aan de hand van de actuele vraagstukken klimaat en energie de noodzaak aangeven van een grensoverschrijdende aanpak in Europa. Prof. dr. Paul Scheffer (Europese Studies, Tilburg University) zal in de laatste twee colleges het immigratiebeleid en de politieke verdeeldheid in de EU behandelen, waarbij ook nationalisme en populisme aan de orde komen.

Multidisciplinair Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Artikelen en presentaties worden digitaal beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl De cursus maakt deel uit van de Leergang Internationale Politiek, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 september

Laat u in deze cursus door een keur aan gastdocenten weer helemaal bijpraten over hoe de Europese Unie is ontstaan en welke uitdagingen er liggen nu en in de toekomst, zowel intern als op het wereldtoneel.

Diverse docenten Voor informatie over de docenten zie de cursustekst.

23

T

15 N12

Het Nederlandse literaire landschap in de 21e eeuw

Drs. Joost Minnaard

Thema’s en gezichtspunten

Taal en letteren Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 30-9, 14-10, 4-11, 18-11, 2-12 en 16-12 (23-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €167,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoor- en werkcollege

T Literatuur: De 6 te behandelen romans (zie cursustekst) via boekhandel of bibliotheek. De docent deelt tijdens de cursus hand-outs uit en stelt aanvullend lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

Een site als www.literatuurgeschiedenis.nl geeft over de romans in het prille begin van de 21e eeuw het volgende aan: ‘In romans van de laatste jaren speelt de buitenwereld weer een rol. Maar of het nu gaat om terrorisme, dierenleed of oorlog, een duidelijke moraal wordt niet gegeven. Daarvoor zijn er teveel gezichtspunten. Tegelijk gaat het om de vraag wat het betekent om in een roman over dergelijke zaken te schrijven.’ Zet die toenemende ‘rol’ voor de buitenwereld zich door? Of zijn er daarnaast ook andere gedeelde kenmerken waarneembaar in recente romans van Nederlandse auteurs? Ontvouwt zich zoiets als een literair landschap met meerkleurige tinten, waarin je als lezer graag wilt vertoeven? Of beperkt die tint zich toch vooral tot één kleur? En vanuit welk gezichtspunt kijken we dan in dat boek naar dat landschap? Boeiende vragen om ons daarover gezamenlijk te buigen bij het lezen en bespreken van de volgende zes moderne Nederlandse romans: Arnon Grunberg, Tirza (2006) Gerbrand Bakker, Boven is het stil (2006) & Rinus Spruit, De rietdekker (2009) Gustaaf Peek, Ik was Amerika (2010) Oek de Jong, Pier en oceaan (2013) Nina Weijers, De consequenties (2014) We lezen – uiteraard - de boeken, naar vorm en inhoud, maar ook hun maatschappelijke, culturele en literaire context. En over dat alles hebben de auteurs van die boeken veelal ook een uitgesproken mening, en niet in de laatste plaats de lezers voor wie die boeken uiteindelijk allemaal bedoeld zijn. Al deze zaken kunnen van belang zijn en zullen in mindere dan wel meerdere mate aan de orde komen.

15 N13

Kijken naar kunst en cultuur Impressionisme: een revolutionaire sensatie in kunst en muziek

Het impressionisme was een revolutionaire sensatie. De kunstenaars van deze stroming keerden zich tegen de destijds algemeen aanvaarde en officieel erkende academische kunst. Voor de impressionisten kwam niet langer het afgebeelde onderwerp op de eerste plaats, maar de vluchtige impressie van dat onderwerp. Frankrijk (de Impressionisten) Het impressionisme ontstond in Frankrijk tussen 1860 en 1870. De impressionisten ontwikkelden een bijzondere belangstelling voor lichtwerking en atmosfeer. Bij de onderwerpkeuze richtte men zich op de directe omgeving en schilderde men actuele en eigentijdse voorstellingen. We ontmoeten kunstenaars als Manet, Bazille, Monet, Degas, Caillebotte, Berthe Morisot, Pissaro, Renoir etc. Ook in de muziek wordt de sfeer van een dag of een moment weergegeven, door bijvoorbeeld Debussy. De impressionisten omarmden de nieuwe techniek van de fotografie en maakten gebruik van de mogelijkheden die dit nieuwe medium hen gaf. We gaan dan ook in op het ontstaan en de ontwikkeling van de fotografie. Verder komen onderwerpen aan de orde als: het japonisme en exotisme, de bouw van de Eifeltoren, de renovatie van Parijs door Haussmann en het fenomeen Wereldtentoonstelling.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 september

Bij het lezen van die boeken, en het interpreteren daarvan, kunnen we gebruik maken van uiteenlopende bronnen. Voorbeelden hiervan kunnen zijn de literatuurgeschiedenis, recensies, interviews, e.a.

Voor de eerste bijeenkomst wordt de eerste roman van de reeks besproken en de deelnemers wordt verzocht dit boek van tevoren te lezen.

De te lezen romans staan hierboven genoemd. U dient zelf over deze teksten te beschikken. De docent stelt aanvullend lesmateriaal ter beschikking via de site en deelt andere mogelijke informatie in de bijeenkomsten zelf uit.

Nederland (de Haagse en de Amsterdamse School) In Nederland kreeg het impressionisme een eigen vorm door de kunstenaars van de Haagse School. Ze hadden kennisgenomen van de moderne landschapsschilderkunst in Frankrijk en van het belang van het buiten werken. Ze hadden al snel hun eigen vorm gevonden en ontdekten de schoonheid van de voor Nederland zo karakteristieke grijze lucht. Hun palet was dan ook ingetogener dan dat van de Franse impressionisten, passend bij de atmosfeer en kleuren van het Hollandse landschap. De voornaamste onderwerpen waren het landschap en het leven van vissers en boeren. Belangrijke vertegenwoordigers zijn: Jozef Israëls, Jacob en Matthias Maris, Mesdag, Weissenbruch, Mauve en Suze Robertson. In Amsterdam vormde zich in de jaren tachtig van de 19de eeuw eveneens een groep van schilders die op een directe, expressieve wijze het dagelijks leven in de stad weergaven. Tot deze Amsterdamse impressionisten behoorden onder andere Breitner, Isaac Israëls en Willem Witsen.

Drs. Joost Minnaard heeft Nederlandse taal – en letterkunde gestudeerd

Drs. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidiscipli-

aan de Universiteit Utrecht., met als afstudeerrichting Moderne Nederlandse letterkunde. Hij heeft letterkunde en jeugdliteratuur gedoceerd op de 1e en 2e graads lerarenopleidingen en andere hogescholen van Fontys.

naire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

24

L

Drs. Jana Waarts

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 , 9-12 en 16-12 (23-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 245,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege

T

Literatuur: De docent deelt een papieren syllabus uit. De PowerPoint presentaties worden in PDF digitaal beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl. Deze cursus maakt deel uit van de leergang Kijken naar Kunst en Cultuur in Tilburg, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 september.

25

15 N14

Tijd: RealiTijd of Illusie?

Drs. Heinz Wanders

Het problematische concept Tijd in wetenschap en filosofie

Multidisciplinair Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Docent stelt digitaal voor aanvang van de cursus een syllabus ter beschikking. De tijdens de colleges getoonde Power Point dia’s zullen eveneens op de website www.hovobrabant.nl worden geplaatst. In deze brede cursus is voor bepaalde onderdelen affiniteit met de natuurwetenschappelijke onderzoeksmethodiek en notatiewijze gewenst.

De cursus begint met een filosofische verkenning van het verschijnsel tijd. Plato was de eerste vertegenwoordiger van een absoluut begrip van tijd: een soort achtergrond decor, waarvoor onze werkelijkheid zich afspeelt. Isaac Newton (1642-1727) heeft dezelfde opvatting. Aristoteles heeft een totaal andere visie. Hij ziet tijd als een sequentie van gebeurtenissen, als iets relatiefs: zonder gebeurtenissen is er geen tijd, zoals er zonder afstanden tussen objecten geen ruimte bestaat. Leibniz, een tijdgenoot van Newton, zet de traditie van Aristoteles voort en vindt in Ernst Mach (1838-1936) een waardig opvolger. Augustinus van Hippo (circa 400 n. Chr.) acht tijd het product van een scheppend bewustzijn. In de zeventiende eeuw zien we ook de confrontatie tussen het rationalisme van o.a. René Descartes en het empirisme van George Berkeley. Albert Einstein zal later de beroemdste vertegenwoordiger van de ratio als bron van kennis worden en in het antropisch beginsel van de twintigste eeuw het erfgoed van Berkeley: alles bestaat bij de gratie van het waarnemen. Immanuel Kant (1724-1804) ontwikkelt een synthese van rationalisme en empirisme en pakt de draad van Augustinus weer op: de tijd als een basale intuïtie en scheppende daad van het bewustzijn om onze ervaringen te kunnen ordenen. Maar hoe zijn die ordeningsmechanismen tussen onze oren georganiseerd? We zullen voor een antwoord op die vraag een uitstapje maken naar onze biologische klokken. In een verhandeling over tijd mogen eenheden van tijd en uurwerken niet ontbreken. Na dit intermezzo gaan we dieper in op de ontwikkeling van de moderne natuurwetenschappen en hoe de tijd uit de wetenschap verdween. De modellen in de natuurkunde zijn “tijd invariant”. Het afscheid nemen van het absolute tijd begrip van Newton werd door Albert Einstein in twee etappes voltooid. De speciale relativiteitstheorie van 1905 was de eerste en de algemene theorie van 1916 voltooide het werk. Sinds enkele jaren zien we een renaissance van de “absolute tijd”. We zullen de wedergeboorte van de tijd behandelen als een noodzakelijk ingrediënt voor een omvattend begrijpen van de kosmos. Drs. Heinz Wanders studeerde wiskunde, natuurkunde en elektronica aan

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 september.

26

de KMA in Breda. Na afsluiting van zijn opleiding vervulde hij diverse functies in binnen- en buitenland bij de Koninklijke Luchtmacht. In 1971 slaagde hij in Leiden voor de onderwijsakte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Hij verliet de luchtmacht in 1998 en is thans consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien.

15 N15

De Eerste Wereldoorlog

Dr. Jan van Oudheusden

Oercatastrofe van de 20ste eeuw

De Eerste Wereldoorlog is een eeuw oud. Hoe was het mogelijk dat Europa op het toppunt van zijn macht en midden in een golf van vernieuwende scheppingsdrang op wetenschappelijk, technologisch en artistiek terrein, alles te grabbel gooide, zich in een orgie van geweld stortte en miljoenen jonge mannen naar de slachtbank dreef? Vijf weken nadat een jonge Servische nationalist de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand had doodgeschoten, ontlaadden jarenlange spanningen zich in een orgie van oorlogsgeweld. Juichend trok een jonge generatie de dood tegemoet. Maar manhaftige moed telde niet tegen de dodelijke uitwerking van granaatinslagen, machinegeweervuur en gifgas. Drie van de tien Engelse jongens en mannen die in het jaar 1914 tussen de 13 en de 24 jaar oud waren, leefden in 1918 niet meer. Ruim negen miljoen soldaten stierven en een veelvoud raakte gewond of getraumatiseerd. In 1921 waren er alleen al in Frankrijk vijf miljoen oorlogsgewonden die ledematen of ogen hadden verloren. De oorlog beroofde Europa van zijn veelbelovende elites van leiders, kunstenaars en intellectuelen, en de nabestaanden van alle illusies over een welvarende en vreedzame toekomst. De kaart van Europa werd grondig gewijzigd. De oorlog vormde de kraamkamer van communisme, fascisme en nationaalsocialisme. De Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog en de strijd op de Balkan en in het Midden-Oosten vonden hun wortels in deze wereldbrand. In de vorm van een PowerPointpresentatie, en gesteund door een hoeveelheid tekstbronnen en kaarten, wordt getracht in zes colleges met de cursisten een deel van het mysterie van deze ‘moedercatastrofe van de twintigste eeuw’ te ontrafelen. Globale indeling van de zes colleges: 1. Oorzaken, aanleiding, ontketening; 2. 1914: de dagen van hoop en illusie; 3. 1915-1916: de velden des doods; 4. 1917: contouren van een nieuwe wereldorde; 5. 1918: tot de laatste man; 6. 1919 en verder: de afwikkeling en de sporen van de wereldbrand.

Geschiedenis Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 12.45 -14.30 uur Cursusdata: 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €162,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

T Literatuur: Verplicht boek: Jan van Oudheusden, Een kleine geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, Prometheus-Bert Bakker Amsterdam 2013, ISBN 97890-351-4097-4, prijs € 12,50. De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Deze cursus is een herhaling van de volgeboekte cursus in najaar 2014. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 14 oktober

Dr. Jan van Oudheusden (1949) werd na zijn geschiedenisstudie aan de KUNijmegen docent aan het dr.Mollercollege te Waalwijk. In 1990 promoveerde hij op Brabantia Nostra. Hij was lange tijd hoofdredacteur van het geschiedenisvakblad Kleio. Tussen 2000 en 2008 publiceerde hij in de reeks Notendop-boeken (van uitgeverij Prometheus/Bert Bakker) een vijftal historische overzichtswerken: over de wereldgeschiedenis; de geschiedenis van de VS; die van het Midden-Oosten; de Eerste Wereldoorlog; en de geschiedenis van China.

27

15 N16

Giro d’Italia

Dr. Maria Rita Sorce

15 N17

Geschiedenis van Nederland en België deel II

L

Drs. Feico Houweling

De Middeleeuwen

Cultuurgeschiedenis Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11 en 25-11 (2-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €162,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

T Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl en deelt tijdens de cursus hand-outs uit. Deze cursus is een samenwerking tussen HOVO Brabant en het Taleninstituut (Language Center) van de universiteit van Tilburg. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 23 september

28

Deze cursus is een virtuele wandeling door Italië onder begeleiding van een deskundige gids/docent. De virtuele wandeling is een mooie manier om Italie te schilderen, om de Italiaanse cultuur en gewoontes te leren kennen in 6 etappes. Met Giro d´Italia maakt u een feestelijke wandeling door Italie: van streken naar steden, van kerk naar bar, van anekdotes naar muziek en films, van mensen naar de organisaties maar ook van gebeurtenissen en gewoontes naar geschiedenis. Kortom, u komt alles te weten over alles wat Italië is. Van Piemonte, tot op Sicilië en van Puglia tot Trentino. De goddelijke gastronomie vormt daarbij de rode draad van deze Giro d´Italia. Bij elk etappe stoppen we op een plek om van daaruit een deel van het Italiaanse verhaal te vertellen, zoals bijvoorbeeld: Etappe 1: Piemonte- Torino: Savoia, Agnelli, Gianduiotto, Bagna cauda. Alba: Nutella e tartufi. Novara-Vercelli: le risaie, film riso amaro. Etappe 2: Liguria- Genova: Repubblica marinara, i Rolli, Banco di San Giorgio, Teatro Govi, Eugenio Montale, Ansaldo, Pesto. Portofino: parco dell’Unesco. Val Polcevera e val d’Aveto: La via del sale, il pesto, le aggiughe. Etappe 3: Sicilia- Palermo Monreale, I quattro canti, Gattopardo Agrigento e Ragusa Camilleri e la cucina di Montalbano. Etappe 4: Puglia e Basilicata- i sassi di Materia e i Trulli di Alberobello, San Giovanni Rotondo: Padre Pio, Brindisi: regina viarum. Etappe 5: Marche e Romagna: A tavola con Fellini Montefeltro: invisibile panorama di Piero della Francesca, San Marino: lo stato nello stato. Etappe 6: Veneto e Friuli: imigrazioni, polenta, differenze culturali tra Italia e Austria, Ville del Palladio.

De middeleeuwen in de Lage Landen verliepen chaotisch en verwarrend, maar waren ook buitengewoon boeiend. Na het uiteenvallen van het rijk van Karel de Grote kwam het gebied dat nu Nederland is met een groot deel van het huidige België terecht in het Heilig Roomse Rijk. Daar zorgden de Ottoonse keizers vanaf de tiende eeuw voor nieuwe elan. Vlaanderen ten westen van de Schelde behoorde tot het WestFrankische Rijk en stond meer onder Franse invloed. Pas na de pacificatie van de Noormannen ontstond er in de Lage Landen enige maatschappelijke stabiliteit. De strijd tussen de Duitse keizer en de paus in Rome om de wereldlijke en de geestelijke macht werd ook in dit gebied gevoeld. Lange tijd waren de Utrechtse bisschoppen steunpilaren van de Duitse keizer. Er werd enthousiast meegedaan aan de kruistochten. Dit was de tijd van de opbouw van Europa, waarbij kastelen, kathedralen en jonge steden het beeld bepaalden. De Lage Landen profiteerden van hun gunstige geografische positie. Vlaanderen ontwikkelde zich in de dertiende eeuw tot een economisch centrum in Europa en zou dat tot diep in de zestiende eeuw blijven. Schrijvers als Maerlant droegen er bij aan de maatschappelijke en geestelijke ontwikkeling. Holland was in opkomst en leverde zelfs een rooms-koning. Langs IJssel en Rijn werd de gunstige invloed van de Hanze gevoeld.

Loop met de Italiaanse docent mee en duik in de Italiaanse streken en cultuur, u zult voortaan anders naar Italië en de Italianen kijken. Ook wanneer u Italië al vaak heeft bezocht zal deze cultuurcursus u nieuwe inzichten opleveren over het land en het volk. Voorkennis van het Italiaans is niet nodig. Deze cursus is geen taalcursus Italiaans. Wie (ook) geïnteresseerd is in een gedegen taalcursus kan zich wenden tot het Language Center van Tilburg University (www. tilburguniversity.edu/nl/onderwijs/talen)

Intussen vochten de grote vorstenhuizen van Europa over de hoofden van de bevolking hun dynastieke twisten uit, waarbij de kleinere regio’s als pionnen over het schaakbord schoven. Pas in de Bourgondische tijd begon er in de Lage Landen iets van een regionaal zelfbewustzijn te dagen.

Maria Rita Sorce is docent Italiaans bij het Talencentrum van de Universiteit van Tilburg. Zij is in Italie afgestudeerd in Italian Language and Literature Education en gepromoveerd in de Kerkgeschiedenis. Zij werkte in Italië o.a. als coördinator voor de Migrantes van de CEI ( Conferenza Episcopale Italiana del Vaticano). Sinds 1991 verzorgt zij cursussen Italiaans in Nederland. Rita is voorzitter van de Italiaanse sectie van de Vereniging van Leraren in Levende Talen. Zij publiceert en werkt samen met verschillende uitgevers zowel in Nederland als in België.

Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVOinstellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feico-houweling.nl)

Geschiedenis Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11, 2-12 en 9-12 (16-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt de power point sheets en literatuursuggesties beschikbaar via zijn eigen website www.feico-houweling.nl De cursus maakt deel uit van de Leergang Geschiedenis van Nederland en België, maar kan ook prima afzonderlijk worden gevolgd. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 september

29

T

15 N18

Kleurrijke jaren

Drs. Wilbert Schreurs

De Nederlandse samenleving van 1970-1979

Geschiedenis Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 15-10, 22-10, 12-11, 19-11, 26-11 en 3-12 (10-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €162,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

T Literatuur: Cursusboek: Duco Hellema, Nederland en de jaren zeventig. Uitgeverij Boom, 2012, ISBN: 9789461050380, € 24,90 (ook als E-book beschikbaar) Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 september

De jaren zeventig van de 20e eeuw vormen in de moderne Nederlandse geschiedenis een cruciale en kleurrijke periode. Het is een decennium dat zich op het snijvlak bevindt van de jaren van naoorlogse welvaartsgroei en het tijdperk van no-nonsense politiek en neoliberalisme. De jaren zeventig zijn de jaren van politieke polarisatie, Dolle Mina en tal van andere actiegroepen, de oliecrises, het ethisch reveil en de gijzelingen. Maar het is ook de periode waarin de Nederlandse speelfilm en popmuziek volwassen worden, op televisie de eerste grote shows en series worden uitgezonden en de mode uitermate kleurrijk en extravagant is. De laatste jaren neemt onder historici in binnen- en buitenland de belangstelling voor de seventies toe. Jarenlang is dit decennium, wat ons land betreft, gezien als de tijd van de Grote Matheid en het begin van het narcistische Ik-tijdperk. Inmiddels is duidelijk dat de jaren zeventig een meer evenwichtige waardering verdienen. In vele opzichten waren niet de roemruchte jaren zestig, maar de jaren zeventig in Nederland de tijd van échte veranderingen. In deze cursus analyseren we de jaren zeventig in Nederland aan de hand van thema’s als politiek, economie, architectuur, cultuur en gezondheidszorg. De onderwerpen die binnen deze thema’s aan bod komen, lopen uiteen van de autoloze zondagen en het Kabinet Den Uyl tot de antipsychiatrie en de woningmarkt. Deelnemers krijgen inzicht in de samenhang tussen de ontwikkelingen op deze terreinen. Ook wordt duidelijk in hoeverre de vernieuwingen in de jaren zeventig van invloed zijn geweest op de jaren daarna. Daarbij gaan we ook in op het fenomeen ‘decennium denken’ en op de achtergronden van onze collectieve behoefte om decennia van etiketten te voorzien. De cursus Kleurrijke jaren laat zien dat de jaren zeventig meer zijn dan een bron van nostalgie en dat ze beschouwd kunnen worden als een decennium waarvan de betekenis nog steeds actueel is. Drs. Wilbert Schreurs (1960) is in 1986 als historicus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Hij is jarenlang werkzaam geweest als docent/ onderzoek aan de Vrije Universiteit en publiceerde een tiental boeken, m.n. over communicatie- en bedrijfsgeschiedenis. Als curator heeft hij historische tentoonstellingen samengesteld voor de Beurs van Berlage en het Louwman Museum. Momenteel is hij medewerker van het Instituut voor Maatschappelijke Verbeelding en partner van projectbureau Jubileumkracht.

30

15 N19

Beschaving en empathie

Dr. Frank Hermans

Worden we beschaafder en gevoeliger voor anderen?

In zes bijeenkomsten wordt de beschavingstheorie van Norbert Elias uitgewerkt en worden toepassingen van deze theorie zowel van hemzelf als van bekende Nederlandse onderzoekers behandeld. Wat kunnen ze betekenen voor onze kijk op de geschiedenis en de wereld van nu? In de zevende bijeenkomst is er gelegenheid uitgebreid hierover te discussiëren. 1. Het beschavingsproces. Wat hebben enkele belangrijke schrijvers hierover beweerd? Hoe luidt de beschavingstheorie van Norbert Elias? Waardoor kan een beschavingsproces omkeren of in verval raken? Past de opkomst van meer losse omgangsvormen in de beschavingstheorie? 2. Empathie. Wat is empathie? Verschillen mensen hierin van verwante diersoorten? Onder welke omstandigheden verandert empathie? Wat zijn goede voorbeelden van empathie? Wat is het verband tussen empathie en beschaving? 3. De Nederlandse samenleving. Hoe kan de beschavingstheorie worden toegepast op de Nederlandse samenleving van de afgelopen vijftig jaar? Zijn er grote verschillen tussen bevolkingsgroepen? Gaan we nu anders om met geweld in het dagelijks leven vergeleken met eeuwen geleden en worden we zorgzamer? 4. De reikwijdte van de beschavingstheorie. Zijn de twintigsteeeuwse genociden te verklaren met de beschavingstheorie (Abram de Swaan en Ton Zwaan)? Kunnen verschillen tussen gevestigden en buitenstaanders met de theorie worden verklaard (Elias)? Kan de eenzaamheid van de stervenden in onze tijd of een conflict tussen twee mensen met de theorie worden verklaard (Elias)? 5. De beschavingsgeschiedenis van de mensheid. Kan de geschiedenis van de mensheid als een beschavingsproces worden beschouwd (Johan Goudsblom, Abram de Swaan en Jeremy Rifkin)? Welke rol spelen kunst en wetenschap in het beschavingsproces (Johan Heilbron en Bram Kempers)? Is de extreme zelfbeheersing van klassieke topmusici en balletdansers een vorm van beschaving (Cas Smithuysen)? 6. Moderne onzekerheden. Hoe kunnen moderne onzekerheden, veranderende gezagsverhoudingen, psychische problemen en de fixatie op een gezond en sportief lichaam met de beschavingstheorie worden verklaard? (Geert de Vries, Christien Brinkgreve en Ruud Stokvis)? Hoe zijn de verschillen in beleving tussen Europa en Amerika te verklaren (Stephen Mennell)? 7. Werkcollege: aan de hand van een aantal stellingen is er uitgebreid de gelegenheid te discussiëren over de behandelde collegestof onder leiding van de docent.

Mens en maatschappij Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 1-10, 8-10, 15-10, 22-10, 12-11, 19-11 en 26-11 (3-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €186,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoor- en werkcolleges met vragen/ discussie en interactie Literatuur: Syllabus. De docent stelt hand outs van de power point presentaties digitaal ter beschikking via www.hovobrabant.nl Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 10 september

Dr. Frank Hermans (1947) studeerde sociologie in Nijmegen. Is in 2010 gepromoveerd aan de UvA op ‘Trauma en Beschaving’ (wereldwijde zorg voor psychische trauma’s als vorm van beschaving). Hij is 38 jaar verbonden geweest aan de Hogeschool Arnhem/Nijmegen en is ook werkzaam aan HOVO Nijmegen. Recente publicaties op zijn website: www.trauma-en-samenleving.nl

31

T

15 N20

Biotechnologie

Dr. Ruud Licht

15 N21

God en Natuur

Ir. Wim Lintsen

Hoe de balans verschoof

Natuurwetenschappen Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 1-10, 8-10, 15-10, 22-10, 12-11, 19-11, 26-11 en 3-12 excursie EMC Rotterdam (10-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 200,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze en 1 excursie UMC Rotterdam

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie en excursie Literatuur: De colleges omvatten PowerPoint presentaties, deze worden via www. hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. Hierop staan verwijzingen (hyperlinks) naar artikelen en websites met meer informatie. Aanbevolen basiskennis: Molecular and Cell Biology For Dummies, René Fester Kratz, ISBN-13: 978-0470430668, €16,99. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 10 september Op 3 december vindt er een excursie plaats naar het Erasmus MC in Rotterdam. Aanvang 12.45 uur (onder voorbehoud) Vervoer naar Rotterdam vv. is op eigen gelegenheid.

32

Biotechnologie is het aanpassen van leven op basis van biologische wetenschap, niet alleen met bacteriën en planten maar ook met mensen. De ontwikkelingen gaan snel en zijn soms ingrijpend. Er is nu al meer mogelijk dan u denkt dus het is belangrijk hier meer van af te weten. De colleges behandelen achtereenvolgens: 1. Stamcellen en Tissue-engineering: Welke soorten stamcellen zijn er allemaal en hoe combineer je stamcellen met materialen om nieuw weefsel te maken? Er is ook aandacht voor de ethiek en de risico’s. 2. Proefdieren en Imaging: Nieuwe therapieën worden getest in proefdieren. Hoe doe je dit? Welke technieken worden ingezet om te zien of nieuwe therapieën effectief zijn en om weefsels te bekijken. 3. DNA/RNA-technologie en synthetische biologie: Nieuwe technieken stellen ons in staat om op basis van DNA en RNA interventies te plegen op cellulair niveau en om willekeurig welke eigenschap te introduceren, ook in de mens. Het is zelfs mogelijk om totaal nieuwe organismen te maken. 4. Cybernetica (integratie biologie en technologie): In de nabije toekomst zal technologie steeds verder geïntegreerd raken met het dagelijks leven. Technologie als telefoons zullen worden geïntegreerd met biologische functies. 5. De oorsprong van het leven / Wat is leven eigenlijk?: Vanuit biologisch perspectief zijn er prima antwoorden te geven op de vraag wat leven is, hoe het is begonnen en wat de “zin” ervan is. 6. Genomics, Proteomics en individuele gezondheidszorg: Sinds het humane genoom project komen er enorme hoeveelheden data op ons af. Wat leren we daar van? Welke eiwitten worden geproduceerd en hoe werken die samen in het lichaam? Genomics en proteomics zorgen er voor dat steeds meer diagnostiek en therapieën op individueel niveau plaatsvinden. 7. Lezen wetenschappelijke literatuur: Waar vind ik betrouwbare informatie over wetenschappelijke bevindingen, en hoe ontcijfer ik een wetenschappelijk artikel. 8. Excursie: Het laatste college is er een excursie naar laboratoria van het Erasmus MC in Rotterdam. Hier kunt u zien hoe er wordt gewerkt aan de toekomst van de geneeskunde. Er is ook ruimte om te praten met de onderzoekers.

Vroeger was God machtiger dan de Natuur. Hij stond boven de Natuur die hij had geschapen. Toen kwam de wetenschap en de macht van de Natuur groeide ten opzichte van de macht van God. Het begon allemaal in de 17de eeuw. Spinoza en Newton voelden de behoefte om God een nieuwe plek te geven ten opzichte van de Natuur. Spinoza ging daarin verder dan Newton, maar beide visies waren in die tijd revolutionair. In de 18de eeuw groeide de mechanische Natuur uit tot het nieuwe paradigma. De filosoof Kant besefte hoe krachtig de wetenschap zijn werk deed. Hij stelde voor om te werken met twee talen: de taal van God en de taal van de Natuur. God werd een object van gevoel en de Natuur een object van kennis. Einstein nam dit over van Kant. Hij introduceerde in de 20ste eeuw de idee van een kosmische religiositeit. God werd een concrete emotionele ervaring van nietigheid, ontzag en verwondering, opgewekt door de ‘wonderbaarlijke orde’ van de Natuur. In deze korte cursus bestuderen we de dramatische verandering in de balans tussen God en Natuur gedurende de afgelopen vier eeuwen. Aan de hand van Spinoza, Newton, Kant en Einstein volgen we de verandering die nog steeds zorgt voor spanningen in de relatie tussen wetenschap en religie. We zullen deze denkers een voor een bestuderen aan de hand van de volgende vragen: 1. 2. 3. 4. 5.

Wat verstaat betreffende denker onder God en Natuur? Hoe komt hij tot zijn begrip van deze twee ‘machten’? Wat is zijn visie op wetenschap, wat is zijn visie op religie? Hoe ziet hij de balans tussen God en Natuur? Als je zijn denken wilt actualiseren, waar kom je dan uit?

We kunnen zeker iets leren van de nieuwe posities die God en Natuur in de loop der tijd zijn gaan innemen. Bijvoorbeeld als het gaat om de vraag wat de kracht is van religie en wat de kracht van wetenschap.

Enige achtergrond in de biologie is meegenomen, al zal elke cursus beginnen met de uitleg van basisbegrippen. Het wordt in ieder geval aangeraden de aanbevolen literatuur alvast door te nemen. Enige dagen voorafgaande aan elk college staat de presentatie al online op de website www.hovobrabant.nl zodat deze alvast kan worden doorgenomen en voorbereid. Dr. Ruud Licht studeerde Medische biologie aan de UvA en deed onderzoek naar: medische immunologie KUN (promotieonderzoek), stamcelbiologie/ biotechnologie aan de universiteiten van Groningen, Rotterdam en Utrecht. Momenteel richt hij zich vooral op onderwijs geven.

Filosofie Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 22-10, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €162,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Cursusboek: Wim Lintsen, God & Natuur – avontuurlijke dialogen op het grensvlak van wetenschap en religie. Uitgeverij God-Natuur, 2010, ISBN 978-90-815199-1-5. Het boek zal bij de docent op de eerste bijeenkomst van de cursus verkrijgbaar zijn voor 20 euro. Aan geïnteresseerden kan het boek al voor het begin van de cursus worden toegestuurd. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 oktober

Ir. Wim Lintsen is ingenieur en filosoof. Hij verzorgt cursussen aan diverse HOVO’s. Zijn interesse geldt het raakvlak tussen wetenschap en filosofie.

33

T

15 N22

De Weimarrepubliek en het Berlijnse Kabarett

Drs. Johan Hendriks

1919-1933

Muziek(geschiedenis) Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 23-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11 en 4-12 (11-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €207,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal)

T

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent deelt een papieren syllabus uit met de Duitstalige teksten van alle ten gehore gebrachte liederen en chansons. De docent stelt lesmateriaal (power point dia’s maar zonder geluidsfragmenten) digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 11 september. Deelnemers worden verondersteld redelijk Duits te kunnen lezen en verstaan om de nuances in de (lied) teksten goed te kunnen appreciëren.

34

15 N23

Over moreel particularisme

Drs. Wim Fiévez

Spectaculair vernieuwend maar zeer omstreden

Wat in de VS de ‘roaring twenties’ waren, waren in Duitsland ‘die goldene zwanziger Jahren’. Het was een tijd waarin alles kon en mocht, een tijd van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van kunst, cultuur en muziek, van Dada en Nieuwe Zakelijkheid, waarin radio’s en langspeelplaten een grote rol speelden. Een tijd waarin nieuwe vormen van de lichte muze werden ontwikkeld: cabaret, revue en musical. En het was een tijd waarin grote namen opkwamen die, op een enkeling na, na de Tweede Wereldoorlog vergeten leken. In deze periode was Berlijn the place to be. De cabarets en theaters speelden hun eigen nieuwe en verfrissende rol. En dat alles tegen een haast onmogelijke politieke achtergrond; een verloren wereldoorlog, de daarop volgende crises en het einde van de parlementaire republiek. We stellen ons in deze cursus de vraag of al die ontwikkelingen ook weerspiegeld werden in het nieuwe culturele genre: het Berlijnse Kabarett? En zo ja, op welke wijze werd dat dan geuit? We volgen die vraag aan de hand van 80 muziekstukken, liederen, chansons, schlagers en potpourri’s. In deze achtdelige cursus komen achtereenvolgens aan de orde: 1. ‘Der lustige Eheman’, de geboorte van het Berlijnse cabaret (19001918) met Paul Lincke, Otto Reutter, Fritzi Massary en Claire Waldoff; 2. ‘Wenn der alte Motor wieder tackt’, een nieuwe gouden generatie komt op (1919-1921): Werner Richard Heymann, Friedrich Hollaender, Mischa Spoliansky en Kurt Tucholsky; 3. ‘Durch Berlin fließt immer noch die Spree’, de crisisjaren vertolkt door Bertolt Brecht, Margo Lion en Trude Hesterberg (1922-1925); 4. ‘Raus mit dem Männern aus dem Reichstag!’, de Tiller Girls en de revues van James Klein, Herman Haller en Erik Charell (1926-1927); 5. ‘Es liegt in der Luft’, de gouden tijd op zijn hoogtepunt (1928), de opkomst van Marlene Dietrich en de Dreigroschenoper; 6. ‘Nur nicht unterkriegen lassen’, de tijd van Happy End (1929); 7. ‘Wenn ich mir was wünschen dürfte’ in een tijd waarin de film ‘Der blaue Engel’ een enorm succes was en Brecht/Weill ‘Mahagonny’ op de bühne brachten (1930); 8. ‘Der Spuk persönlich’, over de opkomst van Hitler en de reactie daarop in cultureel Berlijn (1931-1932). Drs. Johan Hendriks (1954) studeerde MO-Geschiedenis in Tilburg en Archeologie aan de UvA. Hij werkte na zijn leraarschap aan het Molleninstituut te Tilburg, als stadsarcheoloog van Dordrecht en als hoofd van het bureau Cultureel Erfgoed van Breda. Hij heeft bijzondere belangstelling voor het Berlijnse cabaret tijdens de Weimarrepubliek. Hij is sinds 2011 Hovo docent.

De cursus gaat over het moreel particularisme van Jonathan Dancy, John McDowell, David Wiggins en, misschien, Bernard Williams, algemeen beschouwd als de meest revolutionair vernieuwende visie op moraal van dit moment. Moreel particularisten claimen, heel radicaal en in alle toonaarden, dat moraal niets met morele principes of met praktisch beredeneren te maken heeft. Zeker, ook moreel particularisten erkennen het grote hedendaagse belang van moraal. Moreel particularisme is geen moreel scepticisme of nihilisme. Door wetenschappelijke en technologische verandering kunnen we de natuur en onze zowel culturele als sociale omgeving steeds ingrijpender naar eigen hand zetten. Hoever we hierin mogen gaan vertelt ons de moraal. Maar, menen moreel particularisten, onze visie op moraal is niet in orde. Bijna alle filosofen in de Westerse traditie veronderstellen dat moraal bestaat bij de gratie van een systeem van universeel geldige en noodzakelijke morele principes. Daarvan, zeggen moreel particularisten, dat die visie een compleet verkeerd beeld schetst van moraal. Er bestaan helemaal geen morele principes. Utilitaristen of aanhangers van Kant begrijpen gewoon niet wat moraal is. Natuurlijk geven de generalisten zich niet gewonnen. Ze vragen: als er geen morele principes zijn waar komt het onderscheid tussen moreel goed en moreel verkeerd dan vandaan? En, zonder morele principes, hoe weten we wat moreel goed is of verkeerd? Hoe weten we wat onze morele plichten zijn? Moreel particularisme is niet onomstreden maar tegelijk een enorm spannende, nieuwe visie op moraal. Zeker, er zijn voorlopers en die zullen we ook bespreken, maar moreel particularisme is toch vooral uitdrukking van een hedendaagse visie op moraal en ethiek. Het is met name ook een brede visie die de semantische, metafysische, kennistheoretische en de moreel psychologische aspecten van moraal omvat. Kortom, dit belooft een echte filosofische cursus te worden, met een omstreden standpunt, vele knappe, ingenieuze argumenten, en, tenslotte, met het risico van een open einde. Een absolute must voor iedereen die zich interesseert voor moraal en filosofie. Drs. Wim Fiévez studeerde filosofie aan de universiteiten van Groningen, Amsterdam en Uppsala; ook als docent en onderzoeker werkzaam in Nederland en Zweden. Al vanaf de start van HOVO betrokken bij dit onderwijs verspreid door heel Nederland. Hij interesseert zich vooral voor filosofische kwesties die thuishoren in kennistheorie, taalfilosofie en filosofische ethiek. Zijn aandacht ligt m.n. bij hedendaagse filosofische ontwikkelingen, maar vergeet daarbij zeker de 18e eeuwse filosofen als Hume, Kant en Hegel niet.

Filosofie Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 9-10, 16-10, 23-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11 en 4-12 (11-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €200,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Aanbevolen literatuur: Dancy, Jonathan: Ethics Without Principles, Oxford, 2004. McKeever, Sean & Ridge, Michael: Principled Ethics. Generalism as a Regulative Ideal, Oxford, 2005. Shafer-Landau, Russ: The Fundamentals of Ethics, Oxford, 2015, 5e edition. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 18 september

35

T

15 N24

De psychologie van emoties

Mens en maatschappij Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagmiddag 12.45 – 14.30 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 23-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11, 4-12 en 11-12 (18-12 reservedatum inhaalcollege)

T

Dr. Andreas Wismeijer

Niemand ontkent het enorme belang van emoties voor ons dagelijks functioneren en de mate waarin zij bepalend zijn voor ons welbevinden. Sterker nog, meer en meer krijgen emoties een belangrijke plaats in onze cultuur: denk aan termen als emotionele intelligentie, emo-TV, en de steeds kortere lontjes die mensen lijken te hebben. Daarnaast wordt benadrukt dat emoties ook van belang zijn voor onze gezondheid. Dat betreft dan zowel de lichamelijke als geestelijke gezondheid. Maar wat zijn emoties precies, welke emoties worden onderscheiden en weten we hoe ze inwerken op ons gedrag en welbevinden?

Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

In deze cursus zal vanuit verschillende theoretische benaderingen de psychologie van de emoties worden behandeld. Onder meer de evolutionaire, de cognitieve, de psychofysiologische en de sociaalpsychologische invalshoeken komen aan bod. Tevens zal aandacht besteed worden aan de ontwikkelingspsychologische aspecten.

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Ook zullen emoties in relatie tot specifieke contexten worden besproken zoals geheimen en emoties, en zullen specifieke emoties worden besproken als angst, liefde en jaloezie.

Literatuur: Aanbevolen literatuur: Wismeijer, A. & Bots, M. (2009). Geheimen. De psychologie van wat we niet vertellen. Nieuw Amsterdam. ISBN: 9789046806371.

Aan bod komen in de cursus: College 1: Inleiding: wat zijn emoties? College 2: Emoties in evolutionair-psychologisch perspectief College 3: Emoties in evolutionair-psychologisch perspectief (vervolg) College 4: Emoties en welbevinden College 5: Liefde en jaloezie College 6: Huilen (gastdocent) College 7: Heimwee (gastdocent) College 8: Het beïnvloeden van emoties: theorie en praktijk College 9: Geheimen en emoties College 10: Geheimen en emoties (vervolg)

Deze cursus maakt deel uit van de leergang Psychologie, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden.

L

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 11 september

Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn

36

15 N25

In Plato’s grot. Film en filosofie I

Dr. Rob van Gerwen

Centraal in deze cursus staan vijf ijzersterke films en de volgende filosofische kwesties die daarbij aansluiten. • Anders dan teksten, laat een film de gebeurtenissen zien en horen. Is wat mensen in de zaal zien en horen vergelijkbaar met wat de personages in de films zien en horen? Hoe zien we een film? • In de filosofische literatuur over waarneming is sprake van “affordances”, handelingsmogelijkheden: als men een stoel ziet, ziet men iets waar men op kan zitten. Maar hoe zien wij al die dingen waar we niets mee doen? In de werkelijkheid van alledag behoren mogelijkheden die we niet met ons handelen realiseren tot de kern van wat waarneming is en hoe ze ons in contact met de werkelijkheid brengt. Maar kan een film ons wel tonen hoe een personage gemankeerde mogelijkheden ervaart? • Dit probleem hangt samen met de manier waarop filmkijkers allang weten dat zij zelf niet kunnen ingrijpen in de wereld die de film toont. Hoe werkt dat en welke consequenties heeft dat voor de dingen die we daar zien — moorden, natuurrampen? Zijn wij altijd onschuldige observanten? • Hoe zien wij andere mensen en hoe zien anderen ons? Hoe belangrijk is het om regelmatig met mensen om te gaan die belangrijk voor jou zijn? Zien we onszelf in de spiegel als personen? • Is alles wat een film overbrengt zichtbaar en hoorbaar? Welke middelen gebruikt een film om ons een verhaal te vertellen? Het beeld en het geluid van een handeling, maar ook muziek en ellipsen, gaten in het verhaal, standpunt wisselingen (de camera die vanuit de positie van een bepaald personage kijkt), enz. Wat gebeurt er met de kijker wanneer zij een flashback te zien krijgt? Is een associatie niet ook een soort flash-back? Maar hoe brengt een film de associaties van een personage in beeld?

Filosofie

Het middagprogramma is globaal als volgt: 12.40 - 13.00 uur: Inloop met koffie/thee in het restaurant; 13.00 uur: Inleidend college door dr. Rob van Gerwen; Korte pauze: drankje halen en meenemen naar de zaal; Filmvertoning; Tot 16.15 uur: afsluiting door de docent.

In voorjaar 2016 volgt deel II van deze filmcyclus met weer een serie van 5 films. Alle bijeenkomsten zijn besloten voor HOVO Brabant en vinden plaats in Filmtheater Cinecitta, Willem II straat in Tilburg.

Locatie: Filmtheater Cinecitta Tilburg Dag en tijd:

vrijdagmiddag 13.00-16.15 uur Cursusdata: 4-9, 18-9, 2-10, 16-10 en 30-10 Prijs: € 167,- (5 bijeenkomsten van 3 uur en 15 minuten, inclusief syllabus, 5 films en 2 x koffie/thee, drankje per middag en afsluitende borrel op 30 oktober) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie en film Literatuur: De docent deelt een syllabus uit. LET OP Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 16 augustus

Dr. Rob van Gerwen, docent-onderzoeker kunstfilosofie Universiteit Utrecht, Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten, Den Haag en Hogeschool der Kunsten Utrecht. Is directeur van Consilium Philosophicum en vice-voorzitter van het Nederlands Genootschap voor Esthetica. Publiceerde oa. “Art and Experience” (proefschrift, cum laude); “Wollheim on the art of painting” (CUP), en “Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum” (Centraal Museum Utrecht). Zie ook: www.consiliumphilosophicum.nl/cursussen.shtml

37

T

15 N26

My home is my castle

Drs. Ineke Beeling en Drs. Constance van der Putten

Nederlandse interieurs in de 17e, 18e en 19e eeuw

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Maandagmiddag 14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 2-11, 9-11 en 16-11 (23-11 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 90,- (3 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Lezingenserie Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

sH

In overleg met de docenten en bij voldoende belangstelling kan deze minicursus worden afgesloten met een excursie naar in stijl ingerichte Amsterdamse grachtenpanden, Musem van Loon, Museum Willet-Holthuysen en Museum Geelvinck Hinlopen. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 oktober

In een minicursus van drie bijeenkomsten maakt u kennis met de interieurs van de 17e, 18e en 19e eeuw. Interieurexpert Ineke Beeling laat u, aan de hand van veel afbeeldingen, zien hoe mensen in die tijd hun huizen inrichtten en geeft u uitleg over de stijlen, kleurschema’s, materialen, decoratieve objecten en natuurlijk over de meubelen uit de verschillende periodes, die nu op veilingen als ‘antiek’ voor veel geld van de hand gaan. Intrigerende vragen worden beantwoord: Waarom gebruikte men goudleer als wandbespanning? Wat is Toile de Jouy? Waarom was men in de 19e eeuw bang voor groen behang? Waarom stond er in de 17e eeuw soms een balustrade in de slaapkamer? Welke gordijnen had men voor de ramen hangen? Hoe zagen de keukens er uit? Natuurlijk kwamen die interieurs ‘niet uit de lucht vallen’, maar waren onderdeel van het sociale, economische en culturele leven in een bepaald tijdsgewricht. Vandaar dat elke bijeenkomst begint met een inleiding over de desbetreffende periode door historica Constance van der Putten. Zij schetst het historische kader en vertelt welke grote historische gebeurtenissen van invloed waren op de verschillende interieurstijlen, welke de ‘trendsettende’ vorstenhuizen waren, welke rol de ‘nieuwe ontdekte’ exotische oorden hier speelden, en nog veel meer. Deze korte cursus leert u met andere ogen te kijken naar antieke meubelen, schilderijen van interieurs uit die periode of oude stoffen en behangpatronen

Drs. Ineke Beeling, afkomstig uit een familie van antiquairs, studeerde kunstgeschiedenis in Leiden. Zij is gespecialiseerd in de decoratieve kunsten en historische interieurs. Tevens is zij opgeleid tot interieurvormgever in Londen. Met haar bedrijf Beeling Interiors richt zij interieurs voor monumenten in. Drs. Constance van der Putten is historica. Zij studeerde geschiedenis in Nijmegen en massacommunicatie in Amsterdam. Sinds jaren is zij docent geschiedenis bij verschillende onderwijsinstituten. Zij is auteur van verschillende boeken en schrijft historische artikelen voor de Brabantse glossy Brabeau.

38

15 N27

Symboliek in de Kunst

Hanneke Lenders MA

Symbolen, personificaties en allegorieën

Dat de man met lange baard en lendendoekje aan het kruis Jezus Christus voorstelt weten de meeste mensen wel. Iets minder gemakkelijk wordt het met de zalfpot waaraan Maria Magdalena te herkennen is. En zien we een adelaar dan kan het om de Griekse God Zeus, de evangelist Johannes of een verheerlijking van een Romeinse keizer gaan. Zijn de sinaasappelen in het ‘Arnolfini Portret’ (1434) een teken van vruchtbaarheid of van rijkdom? En is Het Melkmeisje (1658) van Vermeer een onschuldig stilleven van een mens of een zinnebeeld van liefde en erotiek? We kennen de oester als symbool van lust, maar mag je deze áltijd zo interpreteren wanneer aanwezig in een schilderij? Allerlei vragen die aan de orde komen bij het bestuderen van de ‘beeldtaal’ van de kunst. In deze cursus leert u niet alleen symbolen, personificaties, allegorieën en zinnebeelden te herkennen, maar doorlopen we tevens de verschillende interpretaties van de beeldtaal door de eeuwen heen. Een van de belangrijkste vragen die opgeworpen wordt, is wat voor doel deze symbolen hadden. En gaat er überhaupt eigenlijk wel altijd een betekenis of boodschap schuil achter (alledaagse) objecten in de kunst? Er wordt getornd aan al decennia lang geldende interpretaties van kunst. We gaan grofweg chronologisch door de tijd heen van Oudheid (mythologie en personificaties), naar middeleeuwen (christelijke symboliek), renaissance en De Gouden Eeuw (wereldlijke symboliek), maar behandelen ook specifiek de stroming Symbolisme uit de negentiende eeuw en overkoepelende thema’s. De moderne en hedendaagse kunst zullen we ook zeker niet overslaan. Achter deze kunst gaat immers bijna altijd een ‘tweede laag’ schuil. Na afloop van de cursus zal de cursist met andere ogen naar kunst kijken en zien dat symbolen in onze hedendaagse samenleving nog steeds volop aanwezig zijn!

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Dinsdagochtend 11.00 – 12.45 uur Cursusdata: 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 17-11, 24-11 en 1-12 (8-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €200,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Aanbevolen: James Hall, Hall’s Iconografisch Handboek, Leiden, Primavera Press 1992 Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 8 september

Hanneke Lenders MA is kunsthistorica gespecialiseerd in oude christelijke kunst en iconografie. In 2008 was ze afdelingsassistent van de opleiding kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. Daarna richtte ze haar eigen cursusbedrijf op. Daarin geeft ze cursussen kunstgeschiedenis aan alle geïnteresseerden. Sinds 2012 is ze eigenaar van de Kunsthistorische Leergangen Utrecht, een organisatie die hetzelfde doet op grotere schaal.

39

sH

15 N28

Goden, halfgoden en helden

Dr. Stef Bugter

Griekse mythen en hun nawerking in de Europese beschaving

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.25 -12.10 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 6-11, 20-11 en 27-11 (4-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €162,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 11 september

sH

het moderne woonhuis, droom en uitdaging

Ir. Rob Heesakkers

We gaan kennismaken met aspecten van de Griekse beschaving vanuit het perspectief van de mythologie. Dat doen we aan de hand van enkele thema’s als voorbeeld. Ook gaan we zien, hoe die mythen tot heden toe doorwerken in onze moderne cultuur. Hoe ziet het programma er uit?

Reeds in de 16e eeuw zagen architecten zoals Palladio het woonhuis als de uitdrukking van een andere manier van leven. De villa werd een gedroomd ideaal én een elegante kritiek op het alledaagse. Het ontwerp was de synthese van een creatieve geest en een praktisch argument.

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

College 1: Als inleiding zoeken we een antwoord op de vraag: wat verstaan we onder mythologie? Daarna hebben we het over “muthos”, religie en cultus. En over de godsbeleving van de Grieken: de Olympische godenwinkel. Uit welke mythologische bronnen putte de Griekse literatuur? College 2: We zoeken naar mythen rondom de Trojaanse oorlog. We gaan na, wat er te vertellen valt over de Ilias en Odyssee van Homerus als historische bron. Prachtige verhalen rond de Trojaanse helden vóór, tijdens en ná de strijd; en waarom er zoveel van die verhalen waren. College 3: Vervolgens kijken we naar de Griekse tragedie; deze bijeenkomst gaat over de loutering van het lijden: hoe wij via de Griekse tragedies de mythen kennen en hoe het Griekse drama nog steeds werkt als bron van levenswijsheid. De verhouding van de mensen tot hun goden en hun lot werd door de tragedies via de mythen verbeeld. College 4: We volgen enkele mythen in hun gang door de wereldliteratuur. Waar haalden Shakespeare, Vondel, Molière, Schiller, Racine en zovele anderen hun inspiratie vandaan? Hoe herken je de Griekse mythen in hun “moderne” jasje? College 5: “Aphrodite als naaktmodel”. We kijken naar afbeeldingen uit de beeldende kunst in Europa geïnspireerd op onderwerpen uit de Griekse mythologie. Hoe kwam het, dat zoveel Griekse mythen werden uitgebeeld door schilders en beeldhouwers van Renaissance en Barok. Waarom verruilden deze kunstenaars de Bijbel voor bijvoorbeeld Homerus en Ovidius? College 6: Tot slot zoeken we sporen van Griekse mythologie in de moderne Nederlandse literatuur en in het hedendaagse Nederlands.

In de 20e eeuw werd het woonhuis de verbeelding van een moderne levensstijl, maar nu op grond van een industriële bouwwijze. Moderne architecten ontwierpen het woonhuis niet alleen voor de welgestelden, maar zagen het ook als een voorbeeld voor massawoningbouw. Tegelijkertijd volgde een reactie op deze moderne avant-garde die het huis min of meer als ‘machine’ zag. Dit resulteerde in een architectuur die het individu met zijn beleving meer centraal stelde.

Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 – 12.30 uur

De villa-ontwerpen van architecten zoals Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, Alvar Aalto, Richard Neutra en Mies van der Rohe vormen nog altijd de mijlpalen in de geschiedenis van de moderne architectuur. Als zeldzame parels zijn het onnavolgbare iconen geworden en de vraag is hoe zij nog als uitgangspunt voor huidige bewoners kunnen worden gezien.

Prijs: €200,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Dr. Stef Bugter is classicus en doceerde in het gymnasiaal onderwijs. Studeerde in Nijmegen en promoveerde (1980) in Leiden. Hij geeft lezingen en (in HOVO-verband) cursussen over onderwerpen die verband houden met inhoud en voortleven van de klassieke wereld in de meest ruime zin: van letterkunde tot en met (cultuur)historie. Daarnaast heeft hij ruime ervaring in het begeleiden van excursies naar Italië.

40

15 N29

We kijken met hernieuwde aandacht terug naar deze stijliconen en trekken dan de lijn door naar hoe architecten zoals Koolhaas e.a. opnieuw de villa als droom en als uitdaging poneren.

Locatie: Eindhoven

Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11 en 30-11 (7-12 reservedatum inhaalcollege)

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent geeft na ieder college suggesties voor verdere verdieping via www.hovobrabant.nl Deze cursus is een herhaling van de cursus in najaar 2014 in Tilburg Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september

E

Ir. Rob Heesakkers heeft een grote passie voor architectuur en stedenbouw. Hij studeerde in 1999 af als architect aan de Technische Universiteit Eindhoven. Sinds 2005 heeft hij zijn eigen architectenbureau (www.nestoo.nl). Daarin houdt hij zich bezig met het vervaardigen van ontwerpen en het inspireren van mensen over architectuur.

41

15 N30

Inleiding in de antieke filosofie I

Drs. Nico Dieteren

L

Het presocratische denken

Filosofie Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Maandagmiddag 13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 28-9, 5-10, 12-10, 19-10, 2-11, 9-11, 16-11, 23-11, 30-11 en 7-12 (14-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €237,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent deelt per college handouts uit, met daarin de opzet en de samenvatting van ieder college Deze cursus is de eerste van de nieuwe leergang Filosofie in Eindhoven.

E

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 7 september

Het eerste deel van deze inleiding in de antieke filosofie is geheel gewijd aan het presocratische denken waarin de logos als het ware het levenslicht ziet en dat daarom ook moet worden beschouwd als de aanvang van het westerse denken. Belangrijke presocraten zijn onder anderen Anaximander van Milete, Parmenides, Heraclitus en Empedocles. Bij de bespreking van de afzonderlijke denkers wordt de rode draad gevormd door de grondvraag van de antieke filosofie, namelijk de vraag naar het geheel, de oorsprong en de orde van de werkelijkheid. In deze vraag gaat het niet om een welbepaald of bijzonder domein van de werkelijkheid, zoals bijvoorbeeld de natuur, maar staat niets minder op het spel dan het gebeuren of het zijn (Parmenides) van de werkelijkheid als zodanig. Wat betekent het dat er werkelijkheid is? Deze vraag naar het geheel van de werkelijkheid is gelijkoorspronkelijk ook die naar de oorsprong (archê) van dit geheel, zo voert bijvoorbeeld Anaximander het onbegrensde (apeiron) op als de oorsprong van alles. Het ontstaan van de werkelijkheid uit één oorsprong onthult ook het moment van orde, zodat de grondvraag ook moet worden begrepen als de kosmologische vraag naar de schone ordening van het gebeuren van werkelijkheid. Het Griekse woord ‘kosmos’ betekent dan ook zoveel als ‘schone ordening’, zoals nog steeds zichtbaar is in een alledaags woord als cosmetica. Alleen een geordende en daarmee in zichzelf mooie werkelijkheid kan als een kenbare werkelijkheid de verwondering wekken van de beschouwer en zo zijn denken in aanspraak nemen. In het moment van de orde staat de kenbaarheid van de werkelijkheid op het spel en tegelijk daarmee de orde van en in het denken zelf. Aan de hand van de genoemde grondvraag biedt deze cursus een eerste inzicht in de aanvang van het westerse denken, die volgens Nietzsche een schat is die nog moet worden opgegraven. Een uiteenzetting met denkers van meer dan tweeduizend jaar geleden vraagt evenwel ook om een open houding waarin cursisten bereid zijn zich over te leveren aan de niet op te heffen vreemdheid van de presocraten. Alleen vanuit onze eigen historische gesitueerdheid kan de dialoog worden aangegaan met hen en misschien is juist de erkenning van de vreemdheid wel het hart of het wezen van iedere ware dialoog? Drs. Nico Dieteren voltooide in 1986 de lerarenopleiding Nederlands en geschiedenis. Aansluitend studeerde hij Nederlandse taal- en letterkunde en wijsbegeerte aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Sinds zijn afstuderen verzorgt hij cursussen binnen het vakgebied van de wijsbegeerte voor diverse HOVO-instellingen.

42

15 N31

De paradoxen van de EU

Dr. Ruud Geven

De actualiteit van Europa verklaart uit haar verleden.

De Europese Unie is een eigenaardig beestje. Zelden stralen de lidstaten eenheid uit. En toch bezweren ze met elkaar een diepe financiële crisis. Terwijl een reeks landen hoopt ooit lid te kunnen worden van de EU, flirten het Verenigd Koninkrijk en Griekenland openlijk met het verlaten van de EU of Eurozone. De lidstaten willen wél één Europese markt maar tegelijkertijd worden ze het niet eens over Europese regels voor belastingen op multinationals of een gezamenlijke energie-markt. Er moest één munt komen, maar de volle consequenties van die beslissing waren te moeilijk om het over eens te worden. De EU hoopt op één stem in het buitenlandse beleid inzake Oekraïne en Rusland maar bereikt daarover nauwelijks overeenstemming. Er zijn parlementaire verkiezingen, maar een transparante, politieke cultuur ontbreekt. De actuele paradoxen van de EU zijn desoriënterend. Hoe moeten we dit alles met elkaar rijmen? Deze cursus zal u met behulp van de geschiedenis van de EU handvatten bieden om de huidige toestand te begrijpen. Zo bespreken we aan de hand van de vele stappen die Europa herenigden welke vorm Europa nog kan krijgen. Via de vele pogingen tot de vorming van een Europees, buitenlands beleid leren we meer begrijpen over de huidige positie rondom Oekraïne en Rusland. De oprichting van de succesvolle Europese markt in 1957 en de stappen daarna leren ons meer over de samenhang tussen de EU en globalisering en over het ontbreken van Europese belastingen en een energie-Unie en de Europese logica achter TTIP. De crises van de jaren zeventig en tachtig laten zien waarom een gezamenlijke munt een goed idee leek. Tegelijkertijd komen we er achter hoe de huidige situatie rond Griekenland verklaard kan worden uit de eerste besluiten tot de invoering van de Euro. En passant raken we aan de ongemakkelijke positie van het Verenigd Koninkrijk in de EU, waarom de Europese democratie zo anders werkt dan we willen en hoe het mogelijk is dat we de Grieken aan de ene kant helpen en aan de andere kant dwingen te hervormen.

Geschiedenis Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 3-11, 10-11, 17-11, 24-11, 01-12, 0812 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €182,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent deelt suggesties voor verder lezen en studeren uit. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 13 oktober

E

Dr. Ruud Geven studeerde Cultuur- en Wetenschapsstudies aan de Universiteit Maastricht. In 2014 promoveerde hij op een proefschrift over Europese integratie en het grote Europese bedrijfsleven. Hij is de oprichter van BLIK, een platform voor Wereldse Kennis en Debat in Den Bosch, dat internationale elementen aan de cultuur van de hoofdstad van Brabant toevoegt.

43

15 N32

Zijn honden echt intelligent?

Dr. Esteban Rivas

15 N33

De Kelten

L

Drs. Johan Hendriks

Recent onderzoek naar de intelligentie van honden.

Multidisciplinair Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.50 – 14.35 uur Cursusdata: 17-11, 24-11, 1-12, 8-12 en 15-12 (22-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €135,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Cursusboek: D. Brian Hare & Vanessa Woods. De wijsheid van honden. Over intelligentie en gedrag van ons meest geliefde huisdier. Ambo. 2013. ISBN 9789026323980, 19,95 euro. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 27 oktober

E

Al meer dan 15.000 jaar leven wij mensen samen met honden. De afgelopen 20 jaar vinden er heel veel nieuwe studies plaats naar de intelligentie of cognitie van honden. Zo zijn er inmiddels aparte instituten opgericht aan universiteiten over de hele wereld waar intelligentie-onderzoek met honden wordt gedaan. Uit deze recente studies blijkt dat honden veel slimmer zijn dan we tot nu toe dachten. Honden blinken vooral uit in sociale intelligentie, waardoor ze ook zeer goed met mensen kunnen samenleven. In deze cursus zal de docent (psycholoog en filosoof) uitgebreid ingaan op de uitkomsten van al het recente onderzoek met honden. Als cursusboek gebruiken we het in 2013 verschenen boek De Wijsheid van Honden. Over intelligentie en gedrag van ons meest geliefde huisdier van Brian Hare van het Duke Canine Cognition Center. We zullen ingaan op o.a. de volgende vragen: Wat snappen honden van het zien, horen en weten van mensen? Hoe goed zijn ze in het begrijpen en interpreteren van onze communicatieve signalen, zoals wijzen en blikrichting? Wat voor rol speelt de domesticatiegeschiedenis van honden hierin? Hoeveel menselijke woorden kunnen honden begrijpen? Hoe groot is hun vermogen tot sociaal leren en zijn ze in staat tot imitatie? En hoe ver reikt hun intelligentie over de fysieke wereld en de causale verbanden tussen objecten? De cursus geeft u een goed overzicht van de huidige stand van zaken op het gebied van de wetenschappelijke kennis over de intelligentie van honden. Dat zal voor een deel ook uw eigen beeld veranderen van waar honden toe in staat zijn qua intelligentie. Programma: College 1: Geschiedenis onderzoek intelligentie honden. Het begrip door honden van menselijke communicatieve signalen. College 2: De invloed van de domesticatiegeschiedenis op de sociale intelligentie van honden. Taalonderzoek met honden. College 3: Nieuw onderzoek naar de communicatie van honden. Begrip bij honden van het zien, horen en weten van mensen. De basale cognitie van honden. College 4: De fysieke intelligentie van honden. Sociaal leren en imitatie. College 5: Cognitie bij samenwerking. De relatie van de hond met de mens. Empathie bij honden. Dr. Esteban Rivas studeerde psychologie aan de RUU (specialisatie theoretische psychologie) en filosofie aan de UvA (specialisatie ethiek). Zijn promotieonderzoek verrichtte hij bij de vakgroep wetenschapsfilosofie van de Universiteit Nijmegen en bestond uit een analyse van aangeleerde gebaren door de wereldberoemde chimpansees in het Chimpanzee and Human Communication Institute van de Central Washington University (VS)

44

Aan de wereld vóór de Romeinen wordt relatief weinig aandacht besteed. Oorzaak: de historische teksten van en over niet-mediterrane volkeren ontbreken nagenoeg. We zijn dus afhankelijk van andere bronnen. Dankzij spectaculaire en uitgebreide archeologische onderzoeken blijkt de periode tussen de late bronstijd (circa 1000 v.Chr.) en Romeinse bemoeienis met Gallië en Germanië een fascinerend tijdvak te zijn vol handelscontacten, culturele uitwisselingen en economische en culturele hoogtepunten. Productie en handel van wijn, zout, barnsteen en ijzer zijn de basis van de eerste Europese gouden eeuwen. In deze tijd komt de eerste Europese stad ten noorden van de Alpen tot bloei, die kan wedijveren met Athene. Klimaatschommelingen liggen daarna ten grondslag aan de vorming van een nieuwe Keltische maatschappij. Nog overal in Europa vinden we de restanten van Keltische versterkingen, stedelijke complexen en indrukwekkende grafmonumenten. Deze cursus draagt bij aan het beter begrijpen van deze periode, de up en downs, de fantastische kunstuitingen en de rol die de Kelten speelden in de toenmalige wereld tussen de Germanen in het noorden en de volkeren rond de Middellandse Zee in het zuiden. In de cursus wordt aandacht besteed aan: 1. De urnenveldentijd en Europa tussen 1000 en 800 v.Chr., 2. het zout van Hallstatt, de Hallstattperiode en de ‘vorsten’ van Oss, 3. vroeg-Keltische machtscentra aan Seine en Donau, de allereerste Keltische stad (Heuneburg), rijke elitegraven en de relatie tot mediterrane culturen (Grieken, Etrusken), 4. de La Tèneperiode (ijzer)en de vorsten van Reinheim en Glauberg, 5. de Germanen als noordelijke buren van de Kelten en de Keltische volksverhuizingen, 6. versterkingen en Viereckschanzen, nederzettingen en celtic fields, 7. de Keltische religie, druïden, cultusplaatsen en goden, 8. de laat-Keltische maatschappij, 9. de nabijheid van de Romeinse republiek en de Keltische bezetting van de stad Rome, 10. Oppida, grote en rijke Europese steden ten noorden van de Alpen. Drs. Johan Hendriks (1954) studeerde MO-Geschiedenis in Tilburg en Archeologie aan de UvA. Hij werkte na zijn leraarschap aan het Molleninstituut te Tilburg als stadsarcheoloog van Dordrecht en als hoofd van het bureau Cultureel Erfgoed van Breda. Hij is voorzitter van de stichting Monumentenfederatie Noord-Brabant en van de stichting Monumentenprijs Noord-Brabant. Hij publiceerde over archeologische onderwerpen.

Geschiedenis Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.55 – 16.40 uur Cursusdata: 22-9, 29-9, 6-10, 13-10, 20-10, 3-11, 10-11, 17-11, 24-11 en 1-12 (8-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €234,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent deelt per college een literatuurlijst uit. De powerpoint presentaties en een terdege samenvatting van de colleges worden als PDF via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. Deze cursus is de eerste uit de herhaling van de succesvolle leergang Kelten-Romeinen-Germanen in Tilburg. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 1 september

45

E

15 N34

Oog in oog met het expressionisme

Drs. Jenneke Lambert

Colleges met museumbezoek

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 30-9, 7-10, 14-10, 4-11, 11-11 en 18-11 (25-11 reservedatum inhaalcollege) 14-10 Museum/tentoonstelling 11.00 – 14.00 uur 18-11 Museum Ludwig, Keulen 11.00 – 17.00 uur Prijs: € 165,- (4 colleges van 2 x 45 minuten en 2 excursies) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie en museumbezoek

Was Van Gogh één van de eerste expressionisten? Of is dat een anachronistische gedachte? En waarom wordt de maker van de Balzac (1891-1897, tuin Van Abbemuseum Eindhoven) de vader van de moderne beeldhouwkunst genoemd? Omdat het beeld typisch expressionistische karakteristieken heeft. Waar begint het expressionisme in de beeldende kunst, en is het ooit opgehouden? We beperken ons in deze cursus niet tot de vroeg 20e eeuwse Duitse expressionisten van onder meer Die Brücke en Der Blaue Reiter, of de Oostenrijkers Kokoschka en Schiele, maar zien deze stijl in de beeldende kunst veel ruimer. Ook de CoBrA kunstenaars, het (Amerikaanse) abstract expressionisme en natuurlijk de schilders van het neo-expressionisme krijgen aandacht. Hoe hebben kunstenaars in verschillende tijden vanuit persoonlijke emotie hun kijk op het leven in kleur, vorm en materie weergegeven? Wie is de hedendaagse expressionist? En waarom werd het expressionisme herhaaldelijk zo verguisd? Het format van deze cursus is twee maal twee voorbereidende colleges en een bezoek aan een museum/tentoonstelling. Op het moment van schrijven is de bestemming van ons eerste bezoek nog niet bekend. Het doel van ons tweede bezoek is het Ludwig Museum in Keulen, mogelijk in combinatie met het Käthe Kollwitz Museum. Met elkaar voor het kunstwerk zelf staan en onze waarnemingen, emoties en ideeën delen blijkt een waardevolle aanvulling op de colleges!

Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

Kunst van een nieuwe wereld

E Het museumbezoek is op eigen gelegenheid. De reiskosten en toegang tot de musea zijn niet bij de cursusprijs inbegrepen, wel de begeleiding door de docent.

L

Ko van Dun

van 1880 tot 1940

Precies honderd jaar geleden begon de donkerste periode uit onze geschiedenis. Een duistere maar evengoed een uiterst dynamische tijd: nieuwe politieke systemen zagen het licht, wetenschap en techniek zetten opwindende stappen en de kunsten bloeiden als nooit tevoren. 


Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Kunst van een nieuwe wereld biedt een breed overzicht van de Europese kunst in de eerste helft van de twintigste eeuw. De cursus vertelt het verhaal van Rusland waar in de jaren van de revolutie een nieuwe kunst wordt geboren, van Parijs dat de internationale hoofdstad van de cultuur is en waar talloze grote namen elkaar ontmoeten en van Berlijn waar het na de Eerste Wereldoorlog zowel in het politieke als in het culturele leven écht te doen is. Ook Nederland doet in deze jaren duidelijk van zich spreken. Alle grote namen komen uitgebreid aan de orde: Picasso, Léger en Matisse, Malevich en Tatlin in Rusland, Van Doesburg en Mondriaan natuurlijk, Dix, Grosz en Beckmann in Duitsland, De Chirico, de surrealisten Miro, Dali en Magritte.

Dag en tijd: Woensdagmiddag 12.50 – 14.35 uur

Het vertrekpunt van de cursus is de internationale doorbraak van het modernisme in de periode vóór de Eerste Wereldoorlog. Impressionisme, symbolisme, expressionisme en kubisme zijn overal in Europa de opeenvolgende fasen waarin de kunst de overgang maakt van de negentiende naar de twintigste eeuw. Nadat in de jaren van de Eerste Wereldoorlog bewegingen als Dada, De Stijl en het suprematisme weer radicaal nieuwe stappen zetten, brengt het interbellum een breed spectrum aan contrasterende zienswijzen voort. Tegenover de verfijnde esthetiek van de École de Paris staat de ironie en de decadentie van de Neue Sachlichkeit. Het revolutionaire elan van de abstracte kunst wordt beantwoord door een alom klinkend Rappel à l’ordre. Tegenover de beladen getuigenissen van de expressionisten staan de onwereldse droombeelden van de surrealisten. Het is het verhaal van een wereld die pendelt tussen moderniteit en traditie en die gaandeweg steeds meer in de greep van duistere krachten komt. Een wereld op drift waarin ook de kunst het schouwtoneel is van hoog gegrepen idealen en bittere teleurstellingen.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 september

Locatie: Eindhoven

Cursusdata: 7-10, 14-10, 21-10, 4-11, 11-11, 18-11, 25-11 en 2-12 (9-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 200,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via We Transfer Deze cursus maakt deel uit van de leergang ‘Moderne kunst: van Parijs tot Rome’ maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 16 september

E

Ko van Dun (1953, Heerlen) is opgeleid als docent beeldende vorming en

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum.

46

15 N35

vooral werkzaam als docent kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast is hij als adviseur, schrijver en docent verbonden aan musea, galeries en bedrijven. (De Rabo Kunstcollectie, UvMaastricht en het Bonnefantenmuseum). Ook is hij aankoopadviseur voor het kunstfonds Art21. In 2007 startte hij zijn eigen kunstblog: www.artupdate.nl

47

15 N36

Het Nederlandse literaire landschap in de 21e eeuw

Drs. Joost Minnaard

Thema’s en gezichtspunten

Taal en letteren Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.55 – 16.40 uur Cursusdata: 30-9, 14-10, 4-11, 18-11, 2-12 en 16-12 (23-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €167,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoor- en werkcollege Literatuur: De 6 te behandelen romans (zie cursustekst) via boekhandel of bibliotheek. De docent deelt tijdens de cursus handouts uit en stelt aanvullend lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl

Een site als www.literatuurgeschiedenis.nl geeft over de romans in het prille begin van de 21e eeuw het volgende aan: ‘In romans van de laatste jaren speelt de buitenwereld weer een rol. Maar of het nu gaat om terrorisme, dierenleed of oorlog, een duidelijke moraal wordt niet gegeven. Daarvoor zijn er teveel gezichtspunten. Tegelijk gaat het om de vraag wat het betekent om in een roman over dergelijke zaken te schrijven.’ Zet die toenemende ‘rol’ voor de buitenwereld zich door? Of zijn er daarnaast ook andere gedeelde kenmerken waarneembaar in recente romans van Nederlandse auteurs? Ontvouwt zich zoiets als een literair landschap met meerkleurige tinten, waarin je als lezer graag wilt vertoeven? Of beperkt die tint zich toch vooral tot één kleur? En vanuit welk gezichtspunt kijken we dan in dat boek naar dat landschap? Boeiende vragen om ons daarover gezamenlijk te buigen bij het lezen en bespreken van de volgende vijf moderne Nederlandse romans: Arnon Grunberg, Tirza (2006) Gerbrand Bakker, Boven is het stil (2006) & Rinus Spruit, De rietdekker (2009) Gustaaf Peek, Ik was Amerika (2010) Oek de Jong, Pier en oceaan (2013) Nina Weijers, De consequenties (2014) We lezen – uiteraard - de boeken, naar vorm en inhoud, maar ook hun maatschappelijke, culturele en literaire context. En over dat alles hebben de auteurs van die boeken veelal ook een uitgesproken mening, en niet in de laatste plaats de lezers voor wie die boeken uiteindelijk allemaal bedoeld zijn. Al deze zaken kunnen van belang zijn en zullen in mindere dan wel meerdere mate aan de orde komen.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 9 september

Bij het lezen van die boeken, en het interpreteren daarvan, kunnen we gebruik maken van uiteenlopende bronnen. Voorbeelden hiervan kunnen zijn de literatuurgeschiedenis, recensies, interviews, e.a.

Voor de eerste bijeenkomst wordt de eerste roman van de reeks besproken en de deelnemers wordt verzocht dit boek van tevoren te lezen.

De te lezen romans staan hierboven genoemd. U dient zelf over deze teksten te beschikken. De docent stelt aanvullend lesmateriaal ter beschikking via de site en deelt andere mogelijke informatie in de bijeenkomsten zelf uit.

E

15 N37

inleiding boeddhisme

Drs. Antoon Kamp

Stichter, leer, stromingen en praktijken

Het Boeddhisme mag zich in een toenemende belangstelling verheugen. Niet alleen omdat het Boeddhisme relatief de snelst groeiende religie in Nederland is, maar ook omdat steeds meer mensen er een levensfilosofie in vinden, die aansluit bij moderne wetenschappelijke, maatschappelijke en individuele invalshoeken. Ook de praktische aspecten van het Boeddhisme, zoals meditatie, worden meer en meer toegepast in verschillende werkvelden, zoals psychosociale hulpverlening, psychotherapie, stervensbegeleiding en stresspreventie.

Religiewetenschappen

In de cursus staan thema’s als historische ontwikkelingen, de boeddhistische praktijk en filosofische ontwikkelingen centraal. Specifiek aan de orde komt het Indisch denken van vóór en tijdens het ontstaan van het Boeddhisme. We zien hoe de Boeddha een geheel nieuwe wending geeft aan het toen heersende gedachtegoed (college 1). Essentiële kenmerken van zijn persoon en van zijn leer vinden we terug in het levensverhaal van de Boeddha (college 2). De kernbegrippen van zijn leer (Dharma) worden uitgebreid behandeld. De vier edele waarheden, het achtvoudig pad, de begrippen karma, wedergeboorte en verlossing zullen worden uitgediept (college 3 en 4). Het ontstaan en de ontwikkeling van kloostergemeenschappen (Sangha) wordt behandeld in relatie tot de verschillende boeddhistische levenswijzen van monniken/nonnen, yogi’s en leken (college 5). In de voetsporen van de Boeddha, zien we beelden van een aantal historische en heilige boeddhistische pelgrimsplaatsen in India en Nepal en bespreken we de specifieke functie van devotionele activiteiten in verschillende groepen gelovige boeddhisten (college 6). De belangrijkste filosofische stromingen en kenmerken van het Mahayana Boeddhisme zullen nader worden beschouwd in relatie tot het eerdere Hinayana/Theravada boeddhisme (college 7). Weer een latere ontwikkeling in India, die van het Tantra Boeddhisme, zal worden gerelateerd aan het Tibetaans Boeddhisme (college 8). In een apart college besteden we aandacht aan ontwikkelingen in Noordoost Azië (China, Japan), die hebben geleid tot het ontstaan van het Zen Boeddhisme en de Zuivere Land traditie (college 9). In het laatste college zullen we tenslotte de aantrekkingskracht, de rol en de betekenis van het Boeddhisme in het westen centraal stellen.

Cursusdata: 17-9, 24-9, 1-10, 8-10, 15-10, 22-10, 12-11, 19-11, 26-11 en 3-12 (10-12 reservedatum inhaalcollege)

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Donderdagochtend 11.15 – 13.00 uur

Prijs: €257,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent deelt een papieren syllabus uit en stelt aanvullend lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 30 augustus

E

Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Drs. Joost Minnaard heeft Nederlandse taal – en letterkunde gestudeerd aan de Universiteit Utrecht., met als afstudeerrichting Moderne Nederlandse letterkunde. Hij heeft letterkunde en jeugdliteratuur gedoceerd op de 1e en 2e graads lerarenopleidingen en andere hogescholen van Fontys.

48

Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent Boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie. De docent geeft regelmatig college voor HOVO’s.

49

15 N38

Introductie in de Europese theatergeschiedenis

Drs. Emile Schra

15 N39

Isaiah Berlin: vrijheid en pluralisme

Drs. Nelleke Canters

Over positieve en negatieve vrijheid.

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Donderdagmiddag 13.30 – 15.15 uur Cursusdata: 24-9, 1-10, 8-10, 15-10, 22-10, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12 en 10-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €237,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege Literatuur: De docent deelt bij aanvang een papieren reader uit. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 3 september

E

Ooit ontstond het theater in Europa vanuit rituelen voor de wijngod Dionysos. Hoe heeft deze kunstvorm zich daarna verder ontwikkeld? In deze tiendelige collegereeks over 2500 jaar turbulente theatergeschiedenis maakt u kennis met de belangrijkste ontwikkelingen en stromingen. U ontmoet denkers, schrijvers en theaterpioniers, van Aristoteles en Sophocles tot Shakespeare, Bertolt Brecht en Ivo van Hove. Er wordt dieper ingegaan op speelstijlen (manier van spelen), thematiek, decorontwerp, theaterarchitectuur, het regisseursvak en de rol van het publiek. Ook de culturele context wordt verhelderd. Tijdens de colleges wordt geregeld gebruik gemaakt van filmfragmenten om het betoog te verhelderen. De collegereeks start bij de rituele oorsprong van het theater en neemt u vervolgens mee naar de Griekse tragedie, het Romeinse theater en de Duistere Middeleeuwen. Nadat het theater tijdelijk uit het zicht verdwenen is, ontstaat het opnieuw tijdens de christelijke eredienst in de 10e eeuw. Na mysteriespelen en moraliteiten (zoals Elckerlijc en Mariken van Nieumeghen), belandt u in het Londense Globetheater van Shakespeare, bestudeert u ontwikkelingen in de Italiaanse Renaissance (met o.m. het ontstaan van de opera) en maakt u kennis met de neo-classicistische opvattingen van de Franse kardinaal Richelieu, met komedieschrijver Molière en de verlichte ideeën over theater en acteren van de schrijver/filosoof Denis Diderot.

Filosofie

Opvallend is het volgens Berlin dat men binnen de geschiedenis van de politieke filosofie steeds een ‘monistisch’ wereldbeeld heeft gehuldigd. Rationele mensen zouden hun denken en handelen baseren op dezelfde, voor iedereen en onder alle omstandigheden geldende regels en wetten. Volgens Berlin is dit onjuist, er zijn juist vele, vaak onverenigbare waarden die mensen nastreven, die een rol spelen en daarom alleen al is een samenleving zonder politiek ondenkbaar is. Maar hoe hiermee om te gaan? Hoever mag de staat mijn individuele vrijheid inperken? Waar ligt de grens?

Prijs: € 232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Eind negentiende eeuw verschijnen er in de Europese theaters levende kippen op het toneel als het realisme zijn intrede doet en wordt de dichterlijke toneeltaal vervangen door spreektaal. Aandacht hierna voor enkele stromingen die zich tegen het realisme verzetten, zoals symbolisme en surrealisme. In de laatste colleges concentreren we ons op het theater in de twintigste eeuw, met beroemde vertegenwoordigers zoals Bertolt Brecht (episch theater), Samuel Beckett (theater van het absurde) en Peter Brook (interculturaliteit). Uiteraard worden ook ontwikkelingen in het Nederlandse theater niet vergeten.

Door het onderscheid dat Berlin maakt tussen negatieve en positieve vrijheid proberen we in deze cursus hier een antwoord op te geven. Negatieve vrijheid als het domein waarbinnen iemand ongestoord door anderen, kan doen of zijn wat in zijn vermogen ligt. Positieve vrijheid als de mate waarin iemand meester is over zijn eigen bestaan en dit in relatie tot de waarde van het collectief, culturele identiteit en culturele zelfbeschikking. Anders gezegd: legt men teveel nadruk op de gemeenschap dan kan de negatieve vrijheid in de verdrukking komen. Heeft men geen oog voor de gemeenschap dan vergeet men eveneens het individu.

Voor theaterliefhebbers een cursus die uw kijk op theater blijvend zal verdiepen!

Drs. Nelleke Canters is hogeschooldocent filosofie aan de Fontys

Drs. Emile Schra studeerde Nederlands en Theaterwetenschap (UUtrecht) en Antropologie (UvAmsterdam). Hij schreef diverse boeken en artikelen op theatergebied en leidde van 1998-2005 een internationale zomerschool i.s.m. de HKU. Hij is verbonden aan Emerson College for Communication and Performing Arts (Boston/Well) en aan de Hogeschool Utrecht, afdeling Communicatie en Journalistiek.

50

Cruciaal voor Berlin is, dat de wereld van waarden die de mens omringt niet harmonieus is. En dat geldt zowel voor zijn individuele als collectieve leven: beide zijn niet volmaakt. Anders gezegd: een volmaakt leven is een utopie. Kijken we naar de politieke geschiedenis van de mens dan is hem bij herhaling een ideaal beloofd, dat in een bepaald politiek bestel hij bijvoorbeeld volledig gelijk zou zijn aan de ander, zonder opoffering van zijn vrijheid. Maar steeds weer bleek de beoogde hemel op aarde ver te zoeken, integendeel, terreur viel de mens regelmatig ten deel. Blijkbaar kan de staat gemakkelijk ontaarden in bevoogding en dictatuur? Welke heilstaat volgens Berlin dan ook beloofd wordt, ze zal nooit het beloofde brengen, het zal een utopie blijven.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 23-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11, 4-12 en 11-12 (18-12 reservedatum inhaalcollege)

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Cursusboek: Isaiah Berlin, Twee opvattingen van vrijheid. Boom, 2010, 9085069034.Prijs: € 9,95 Inschrijven voor deze cursus is mogelijk 11 september

E

Hogescholen en daar lid van de kenniskring van het lectoraat Filosofie & Ethiek. Onderzoeker aan het Nietzsche Kolleg te Weimar en bestuurslid Wijsgerige Kring Eindhoven. Daarnaast is ze directeur van het Centrum voor Filosofie & Kunst te Budel en verzorgt ieder jaar een denkvakantie in samenwerking met diverse buitenlandse universiteiten.

51

15 N40

Darwinistische evolutie als universele levenswetenschap

Drs. Henk Verhoeven

Over cultuur, moraal en economie

Multidisciplinair Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Vrijdagmiddag 13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 23-10, 20-11 en 27-11 (4-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €165,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: Verplicht cursusboek: Henk Verhoeven Oerganisatie. De evolutie van samenwerking, van mierenhoop tot multinational. Maven Publishing 2013, ISBN: 978 94 9057 486 4. Prijs: 22 euro. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 11 september

E

Houdt Darwinistische evolutie ergens op? De docent en schrijver van “Oerganisatie; de evolutie van samenwerking, van mierenhoop tot multinational” maakt duidelijk van niet. De dam van de bever is niet wezenlijk anders dan het internet van de Homo Sapiens. De scheidslijn tussen natuur en cultuur is kunstmatig. Moraal is een direct uitvloeisel van onze biologische wortels. Daarnaast zijn niet alleen genen onderhevig aan de wetten van de evolutie, maar blijken de essentiële processen hierin onafhankelijk van het medium waarin ze optreden. Ook andere dan genetische informatie ordent en ontwikkelt zich volgens principes die Darwin honderdvijftig jaar terug neergeschreven heeft. Dit betekent overigens niet dat er overal strijd en een bloeddorstige “struggle to survive” plaatsvindt. De ideeën van de docent hebben niets van doen met sociaal Darwinisme, vandaar de ondertitel “De evolutie van samenwerking”. Hij laat zien dat samenwerking de essentie vormt van complexe systemen, zoals planten, dieren, ecosystemen, bewustzijn en zelfbewustzijn, kunst, cultuur, politiek, economische stelsels en technologie. In 2014 verzorgde de docent een succesvolle studiedag en een inspirerende avondcursus over een aantal onderwerpen uit zijn boek. In deze nieuwe collegereeks diept hij een aantal specifieke thema’s nog verder uit. Het is niet noodzakelijk de eerdere colleges gevolgd te hebben. Het eerste college is een opfrisser voor mensen die eerder aan zijn themadag of avondcursus deelnamen of een introductie in Oerganisatiedenken voor mensen die voor het eerst met zijn ideeën kennismaken. College 1: College 2: College 3: College 4: College 5: College 6:

Opfrisser / Introductie Oerganisatiedenken. Oorlog en Vrede. Ethiek en Moraal. Mens en dier. Economie en duurzaamheid. Verleden en toekomst.

Drs. Henk Verhoeven (1963) is organisatiepsycholoog en als docent Toegepaste Psychologie werkzaam op de Fontys Hogescholen in Eindhoven. Voorheen werkte hij ruim twintig jaar als consultant in het bedrijfsleven. Hij publiceerde verschillende boeken over psychologie, personeelsselectie en assessment.

52

15 N41

Kijken naar kunst en cultuur

L

Drs. Jana Waarts

Impressionisme: een revolutionaire sensatie in kunst en muziek

Het impressionisme was een revolutionaire sensatie. De kunstenaars van deze stroming keerden zich tegen de destijds algemeen aanvaarde en officieel erkende academische kunst. Voor de impressionisten kwam niet langer het afgebeelde onderwerp op de eerste plaats, maar de vluchtige impressie van dat onderwerp. Frankrijk (de Impressionisten) Het impressionisme ontstond in Frankrijk tussen 1860 en 1870. De impressionisten ontwikkelden een bijzondere belangstelling voor lichtwerking en atmosfeer. Bij de onderwerpkeuze richtte men zich op de directe omgeving en schilderde men actuele en eigentijdse voorstellingen. We ontmoeten kunstenaars als Manet, Bazille, Monet, Degas, Caillebotte, Berthe Morisot, Pissaro, Renoir etc. Ook in de muziek wordt de sfeer van een dag of een moment weergegeven, door bijvoorbeeld Debussy. De impressionisten omarmden de nieuwe techniek van de fotografie en maakten gebruik van de mogelijkheden die dit nieuwe medium hen gaf. We gaan dan ook in op het ontstaan en de ontwikkeling van de fotografie. Verder komen onderwerpen aan de orde als: het japonisme en exotisme, de bouw van de Eifeltoren, de renovatie van Parijs door Haussmann en het fenomeen Wereldtentoonstelling. Nederland (de Haagse en de Amsterdamse School) In Nederland kreeg het impressionisme een eigen vorm door de kunstenaars van de Haagse School. Ze hadden kennisgenomen van de moderne landschapsschilderkunst in Frankrijk en van het belang van het buiten werken. Ze hadden al snel hun eigen vorm gevonden en ontdekten de schoonheid van de voor Nederland zo karakteristieke grijze lucht. Hun palet was dan ook ingetogener dan dat van de Franse impressionisten, passend bij de atmosfeer en kleuren van het Hollandse landschap. De voornaamste onderwerpen waren het landschap en het leven van vissers en boeren. Belangrijke vertegenwoordigers zijn: Jozef Israëls, Jacob en Matthias Maris, Mesdag, Weissenbruch, Mauve en Suze Robertson. In Amsterdam vormde zich in de jaren tachtig van de 19de eeuw eveneens een groep van schilders die op een directe, expressieve wijze het dagelijks leven in de stad weergaven. Tot deze Amsterdamse impressionisten behoorden onder andere Breitner, Isaac Israëls en Willem Witsen.

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Breda Dag en tijd: Donderdagochtend 10.20 – 12.05 uur Inhaalcollege van 13.00 - 14.45 uur Cursusdata: 1-10, 8-10, 15-10, 22-10, 12-11, 19-11, 26-11, 3-12, 10-12 en 17-12 (17-12 reservedatum inhaalcollege van 13.00 - 14.45 uur) Prijs: €245,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege Literatuur: De docent deelt een papieren syllabus uit. De PowerPoint presentaties worden in PDF digitaal beschikbaar gesteld. Deze cursus maakt deel uit van de leergang Kijken naar Kunst en Cultuur in Breda, maar kan ook prima afzonderlijk gevolgd worden. Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 10 september.

Drs. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidiscipli-

B

naire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

53

15 N42

Wat is het schone?

Drs. Tonny Lansdaal

Het esthetisch perspectief

Filosofie Locatie: Breda Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.25 – 12.10 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 23-10, 6-11, 13-11, 20-11 en 27-11 (4-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €202,- (8 colleges van 2 x 45 minuten en 15 minuten pauze, inclusief lesmateriaal) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Aanbevolen literatuur: Thomas Baumeister De filosofie en de kunsten (2001) uitg. Damon, ISBN 90 5573 0173 prijs: € 31,50 Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 11 september.

Is het schone iets wat het ‘in zichzelf is’ of zijn het de mensen die bepaald hebben of en wanneer een voorwerp, een ervaring, een modetrend, een lichaam of een gedachte aan ‘het schone’ beantwoordt? Welke invloed onderging kunst, onder andere door bepaalde wijzen van denken in een samenleving, door de eeuwen heen? Wij bespreken in deze cursus acht klassieke filosofische concepten in relatie tot kunst die gelden als standaardopvattingen. Achtereenvolgens komen per college aan de orde: 1. Het Symposion van Plato met de rede van Socrates over de liefde. Het is het schone in relatie tot Eros. 2. Mimesis is o.a. de nabootsingstheorie bij Aristoteles in de tragedie. Vervolgens komt de vraag op: ‘Mag men, heden ten dage, kunstwerken reproduceren’? 3. Vanuit de filosofie van Thomas van Aquino en Erasmus ontdekken we in het tijdperk van de Renaissance een nieuw mensbeeld, zowel in de filosofie als in de kunst, o.a. Botticelli’s Primavera. 4. Het beeldverbod. Het beeld dat niet getoond mag worden kent een lange geschiedenis. De redenen daartoe en de context daarvan worden, in filosofische zin, met voorbeelden besproken. 5. ‘Het schone’ zoals dat door Kant wordt uitgewerkt in zijn: Kritik der Urteilskraft is hier aan de orde. Vinden wij tulpen allemaal mooi of is het beoordelen van een tulp louter subjectief? 6. Het schone staat in het perspectief van het sublieme. Wat betekent dat? De theorie van o.a. Burke wordt besproken en de uitwerking daarvan op de kunst (o.a. Turner, Friedrich) 7. In college 7 onderzoeken we de tegenreacties van filosofen en kunstenaars op dát wat algemeen geaccepteerd wordt als ‘het schone’ en de gevestigde orde. Wat is lelijk? Tegenreacties zijn o.a. van: filosofen als Nietzsche, Foucault en kunstenaars als Duchamp en Warhol. 8. Wat is het modernisme en het postmodernisme in de filosofie en in de kunst? Besproken worden opvattingen van filosofen als Adorno en Lyotard naast kunstuitingen van Naumann en Körmerling. Drs. Tonny Lansdaal studeerde af aan de Academie voor Beeldende Kunst St. Joost te Breda (1974) en had gedurende 25 jaar een praktijk als beeldend kunstenaar. Zij studeerde filosofie aan de Universiteit van Tilburg (2007). Sindsdien geeft zij als freelancer cursussen filosofie en filosofie in combinatie met kunst. Daarnaast leidt zij een filosofisch café binnen de Vereniging Van Vrouwen met een Academische Opleiding (VVAO).

B

54

15 N43

Door het oog van de lens

Drs. R. Suermondt

Geschiedenis van de fotografie

De invloed en waardering voor fotografie als kunst en visueel communicatiemiddel is de laatste decennia enorm toegenomen. Steeds meer mensen verzamelen foto’s. Sinds eind jaren negentig telt Nederland vier fotomusea en vier fotofestivals die allen druk worden bezocht. Ook in musea voor moderne kunst en volkenkunde floreert fotografie als artistieke uitingsvorm en documentair medium dat getuigt van de snelle veranderingen in de wereld waarin wij leven. Iedereen heeft een camera of fotografeert met z’n mobiel. En juist in een tijd dat miljoenen foto’s dagelijks razendsnel digitaal worden verspreid nemen jonge fotografen analoge camera’s weer ter hand en maken oude fototechnieken en de donkere kamer een comeback. De cursus bestaat uit tien lezingen die afwisselend chronologisch en thematisch zijn. Belangrijke stromingen, stijlen en technieken uit de geschiedenis van de fotografie worden behandeld. Daarnaast is er aandacht voor aparte genres als portret, mode, landschap, journalistiek en documentair. Veelvuldig worden parallellen getrokken met stromingen binnen de beeldende kunst, zoals Impressionisme, Constructivisme, Surrealisme, Abstract Expressionisme, Conceptuele kunst en Postmodernisme. Maar ook de raakvlakken met sociale media, grafisch vormgeving, film en antropologie komen aan bod. Fotografie kent sinds haar uitvinding in 1839 zeer veelzijdige toepassingen: als kunst, sociaal document, reclame, propagandamiddel, nieuwsfeit en massavermaak. Haar verschijningsvormen zijn eindeloos. Wetenschappers en fotoliefhebbers van zeer uiteenlopende aard houden zich bezig met het verzamelen en interpreteren van fotografisch beeld. Tijdens de colleges wordt veel uniek beeldmateriaal getoond in de vorm van powerpoints, fotoboeken, originele afdrukken, tijdschriften, websites en videofragmenten. Speciale aandacht is er voor de beeldtaal en stijlkenmerken van beroemde fotografen als Alfred Stieglitz, Henri CartierBresson, Walker Evans, Man Ray, Ed van der Elsken, Richard Avedon, Martien Coppens, Anton Corbijn, Andreas Gursky, Jeff Wall en Rineke Dijkstra. Drs. Rik Suermondt studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Vanaf 1987 is hij werkzaam als freelance curator en publicist met speciale belangstelling voor het Nederlandse fotoboek. Tevens docent kunstgeschiedenis en geschiedenis van de fotografie aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (vanaf 1990) en AKV|St. Joost in Breda. Hij schreef vele artikelen in kunst- en fototijdschriften en was co-auteur en samensteller van een tiental boeken over Nederlandse fotografen en fotoarchieven. (www.riksuermondt.nl)

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Locatie: Breda Dag en tijd: Vrijdagmiddag 13.00 - 14.30 uur Cursusdata: 2-10, 9-10, 16-10, 23-10, 6-11, 13-11, 20-11, 27-11, 4-12 en 11-12 (18-12 reservedatum inhaalcollege) Prijs: €232,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Literatuur: De docent stelt power point presentaties en lesmateriaal digitaal beschikbaar via www.hovobrabant.nl Aanbevolen literatuur: Mary Warner Marien, Photography. A Cultural History (4e druk), Laurence King Publishing 2014, ISBN-13: 9780205988945 € 35,Deze cursus is een herhaling van de avondcursus in voorjaar 2014 in Tilburg Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 11 september

B

55

INSCHRIJFPROCEDURE EN VOORWAARDEN U kunt voor een cursus inschrijven via onze website www.hovobrabant.nl. Bent u reeds student bij ons? Gebruik dan uw Gebruikersnaam en Wachtwoord om snel en eenvoudig in te schrijven. Gaat u voor het eerst een cursus volgen bij HOVO Brabant? Meld u dan aan als nieuwe student.

INSCHRIJVING Bij iedere cursus staat vermeld voor welke datum u zich bij voorkeur moet aanmelden. U krijgt nadat uw inschrijving verwerkt is een bericht ter bevestiging van uw inschrijving met de factuur. Inschrijving geschiedt in volgorde van aanmelding en zolang er plaatsen beschikbaar zijn. Voor een volle cursus wordt de inschrijving automatisch geblokkeerd. U kunt zich dan aanmelden voor de wachtlijst en wanneer ook deze vol is, vervalt de mogelijkheid u nog aan te melden.

KOSTEN De kosten van een cursus bestaan uit: • Cursusprijs (= inclusief uitgereikt lesmateriaal) • Inschrijfgeld: Als u zich voor het eerst inschrijft bij HOVO Brabant Seniorenacademie, berekenen wij eenmalig € 10,- inschrijfgeld. Boeken dient u zelf aan te schaffen via de boekhandel. In de meeste cursussen wordt lesmateriaal digitaal beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl Hieraan zijn (nog) geen kosten verbonden.

BETALING Door het invullen en verzenden van uw inschrijfformulier op onze website, gaat u een financiële verplichting aan voor de cursuskosten en eventuele inschrijfkosten. De factuur ontvangt u meteen bij uw inschrijving. U kunt het factuurbedrag veilig voldoen met iDeal of door overmaking van het bedrag o.v.v. het factuurnummer voor de op de factuur vermelde uiterste betaaldatum. Bij een late inschrijving, na de bij de cursus aangegeven uiterste inschrijftermijn, kan HOVO Brabant de wijze van inschrijving aanpassen zodanig dat u tijdens het inschrijfproces direct met iDeal betaalt, voordat uw inschrijving wordt afgerond.

PRIVACY BESCHERMING Wanneer u zich inschrijft, gaat u er mee akkoord dat uw naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres worden opgenomen in een deelnemerslijst die wordt verspreid onder de deelnemers van de cursus en de docent voor onderling gebruik. Wanneer u hiertegen bezwaar heeft, verzoeken we u dit op het digitale inschrijfformulier aan te geven door het betreffende vinkje uit te zetten.

VOORZIENINGEN

VERZOEK TOT RESTITUTIE In uitzonderlijke gevallen van overmacht, die de cursusdeelnemer zelf betreffen en die het hem of haar fysiek onmogelijk maken naar de leslocatie te komen, kan voor aanvang van de cursus een schriftelijk verzoek tot restitutie worden ingediend t.a.v. mevr. K. van Helvert, HOVO Brabant Seniorenacademie, Tilburg University, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via e-mail: [email protected]. Of er sprake is van overmacht is ter beoordeling van HOVO Brabant, u ontvangt schriftelijk uitsluitsel over dit besluit. Voor het niet kunnen volgen van een deel van een cursus wordt geen restitutie verleend. Wanneer u de cursus niet zelf in staat bent te volgen, kunt u kosteloos, en na overleg met het kantoor van HOVO Brabant, uw inschrijving aan een ander overdragen.

WANNEER EEN CURSUS NIET DOORGAAT Een cursus kan alleen doorgaan bij voldoende deelnemers. Wanneer er op de uiterste inschrijfdatum onvoldoende inschrijvingen zijn om de cursus door te kunnen laten gaan, laten we u dat zo snel mogelijk weten. U wordt dan zo mogelijk nog ingeschreven in een andere cursus naar keuze. Uiteraard wordt het reeds betaalde cursusgeld z.s.m. aan u terugbetaald.

RESERVEDATUM Wanneer een docent door overmacht (ziekte, stakingen, files) eenmalig een college niet kan verzorgen, wordt dit college automatisch verplaatst naar de aangegeven reservedatum. Wij zullen in zo’n geval onze uiterste best doen u zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief te bereiken. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen.

OVERMACHT, WIJZIGING EN ANNULERING DOOR HOVO BRABANT In het geval van onvoorziene omstandigheden, waaronder onvoldoende deelname voor een cursus, ziekte van een docent en omstandigheden die zich voordoen met betrekking tot personen en/of materialen welke voor een behoorlijke uitvoering door HOVO Brabant noodzakelijk zijn, daartoe aanleiding geven, dat uitsluitend ter beoordeling van HOVO Brabant, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van overmacht aan de kant van HOVO Brabant, waaronder in deze algemene voorwaarden wordt verstaan naast wat dat betreft in de wet en jurisprudentie wordt begrepen, alle van buiten komende oorzaken, voorzien of niet voorzien, waardoor HOVO Brabant niet in staat is haar verplichtingen na te komen, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van wijziging in de cursusdata door HOVO Brabant, zal de cursist zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief in kennis gesteld worden. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen.

De lokalen zijn in de regel ook toegankelijk voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving contact met ons op. Dit geldt ook wanneer u problemen heeft met horen: niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk.

ANNULERING Wanneer u zich heeft ingeschreven voor een cursus en u wilt of kunt deze cursus niet volgen, dan kunt u tot de bij de cursus vermelde inschrijfdatum annuleren. Dit kan uitsluitend schriftelijk (via mail of brief) gebeuren en de annuleringskosten bedragen € 10, -. U kunt zich richten aan HOVO Brabant Seniorenacademie, Tilburg University, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of [email protected]. Na de vermelde inschrijfdatum is annuleren niet meer mogelijk.

56

DISCLAIMER Ondanks de zorg en aandacht die HOVO Brabant Seniorenacademie aan de brochures besteedt, is het mogelijk dat de informatie onvolledig of onjuist is. HOVO Brabant Seniorenacademie is niet aansprakelijk voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die hieruit voortvloeit.

57

SED VITAE

HOVO KERSTDINER 2015

De vereniging Sed Vitae vrienden Seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoordigd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen. De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Daarnaast heeft Sed Vitae een eigen website (www.sedvitae.nl). Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto “Wij leren niet voor de school, maar voor het leven” inhoud. Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld. Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meldt u zich dan aan bij onze ledenadministratie. Mevr. M.C. d’Arnaud Galderseweg 88 4855 AJ Galder

telefoon: 076-5600253 e-mail: [email protected] www.sedvitae.nl

Stichting Studiefonds Sed Vitae Door de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studiekosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder € 1.250,00 per maand en in Noord–Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds. Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per e-mail bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt. De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toegekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk.

Hoe aanvragen? Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, e-mailadres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. kopie aanslag IB) en tevens een bewijs van betaling van het cursusgeld naar: Stichting Studiefonds Sed Vitae Mw. R. Biezen Beeklaan 119 5032 AD Tilburg

58

Meestal strelen wij de geest en het oog maar nu ook de maag. Een interessante, leerzame maar vooral ook gezellige en smakelijke ontmoeting in de donkere dagen voor Kerstmis.

15 december 2015 U wordt een feestelijk 4-gangenmenu geserveerd inclusief bij ontvangst en bij iedere gang een gepast drankje. Met tussen de gangen door 3 korte lezingen door HOVO docenten en een sfeervolle muzikale verrassing. Het kerstdiner wordt georganiseerd in samenwerking met het opleidingsrestaurant ‘Ons restaurant’ van het Koning Willem I College in ’s-Hertogenbosch. Loopafstand van Centraal Station ’s-Hertogenbosch. Parkeren gratis. Meer informatie en aanmelden vanaf begin november via:

telefoon: 013-4680820 e mail: [email protected]

WWW.HOVOBRABANT.NL 59

INSCHRIJFPROCEDURE WEBSITE GEMAKKELIJK EN SNEL INSCHRIJVEN VOOR EEN CURSUS IN 4 STAPPEN:

1. 2. 3. 4.

Kies uw cursus(sen) uit de brochure of op de website Ga naar de homepagina van www.hovobrabant.nl Kies bovenaan de tab ‘cursussen’ en vervolgens de tab ‘inschrijven’ Vul uw gebruikersnaam en wachtwoord in en u kunt meteen inschrijven voor uw cursus(sen)

Bent u nieuw bij HOVO dan kiest u “Ik ben nieuw” en volgt de instructies.

IN 6 STAPPEN BIJ UW EIGEN CURSUSMATERIAAL:

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Ga naar de homepagina van www.hovobrabant.nl Klik op ‘inloggen’ (in de witte balk rechtsboven). Op de volgende pagina klikt u op “ik ben een cursist” Log in met uw gebruikersnaam en wachtwoord U komt in uw persoonlijke “mijn HOVO” omgeving Klik op de knop ‘cursusmateriaal’ bij de betreffende cursus

In uw persoonlijke ‘’mijn HOVO’’ omgeving vindt u ook uw factuuroverzicht en u kunt daar zelf uw gegevens wijzigen (adres, telefoon e.d.) én uw gebruikersnaam en/of wachtwoord veranderen.

Heeft of wilt u geen computer? Dan blijft u van harte welkom! Bel ons even via 013-4668119 (tussen 9.00 en 14.00 uur) en wij helpen u graag verder.

WWW.HOVOBRABANT.NL

HOVO Brabant Seniorenacademie Tilburg University Postbus 90153 5000 LE Tilburg

+31 (0)13 466 81 19 [email protected] www.hovobrabant.nl

Een leven lang leren

Colleges, cursussen en excursies voor iedereen vanaf 50 jaar in Tilburg, ’s-Hertogenbosch, Eindhoven en Breda