Cursusaanbod Gemeenten

Cursusaanbod Gemeenten

Duurzame gebiedsontwikkeling

Warmtepompen Praktijkgericht Inspectiemethoden

Energieprestatienormering

Klimaatbeleid

Meten = weten

Praktijkvoorbeelden gemeenten

EPC-verlaging

Van visie naar praktijk

GPR GreenCalc+

Installatietechniek

BREEAM NL

Gezonde gemeentelijke gebouwen

Het verschil tussen kijken en zien.

1

Dag 1 Blok 1

Dag 2 Energiegebruik

‘Welk deel van het energiegebruik en de energiekosten kunt u beïnvloeden en welk deel niet?’ • • • • •

Opbouw energiekosten Welke aspecten zijn van belang? Verschillende methodieken en labels; wat kunt u ermee? Gestructureerd energiebeheer Invloed groene energie

Blok 2 Tweedaagse Cursus

Energie-efficiënte en gezonde gemeentelijke gebouwen Reductie van het energiegebruik in gemeentelijke gebouwen wordt in veel beleids- en uitvoeringsprogramma’s genoemd. Een belangrijke vraag is hoe deze reductie op een efficiënte manier gerealiseerd kan worden. Door aandacht te schenken aan beheersing van Tijdens deze cursus krijgt u antwoorden op vragen als: • Hoe krijg ik op een eenvoudige manier   inzicht in het energiegebruik van   gemeentelijke gebouwen? • Hoe kan ik objectief vaststellen hoe   gezond en comfortabel het gebouw is? • Zijn klachten over het binnenklimaat  terecht? • Wat zijn efficiënte maatregelen om het   energiegebruik te verminderen? • Kunnen reductie van het energiegebruik   en een gezond en comfortabel binnen  klimaat samengaan? • Wat kan ik als gebouwbeheerder nu al   doen om het energiegebruik te beperken   en het binnenklimaat te verbeteren?

het energiegebruik kan gelijktijdig ook de kwaliteit van het binnenklimaat verbeterd worden. Dat heeft een positieve invloed op het draagvlak voor energiebesparing en opent vaak nieuwe financieringsmogelijkheden.

Na deze cursus kunt u het energiegebruik en binnencomfort van uw gemeentelijke gebouwen in kaart brengen en beoordelen. Ook weet u dan wat de juiste verbeterconcepten zijn en kunt u deze laten implementeren. Op basis daarvan ontwikkelt u een praktische aanpak voor energiebeheer en een gezond binnenklimaat in gemeentelijke gebouwen. Daarnaast kunt u de voordelen van uw aanpak benoemen op de thema’s verduurzaming, geldbesparing en verbetering van het binnenklimaat.

Comfort en gezondheid

‘Zin en onzin met betrekking tot gezond binnenklimaat’ • Binnenmilieukwaliteit • Gedrag van de gebruiker en consequenties daarvan • Comfortabel binnenklimaat • Bepalen van binnenmilieukwaliteit • Wat levert een gezond en comfortabel binnenklimaat op? Blok 3 Interactie tussen energiegebruik en binnenmilieukwaliteit

‘Energiezuinig en comfortabel/gezond gaat dat samen?’ • Het belang en de consequenties van de gebouwgebruiker, zijn invloed en (on) mogelijkheden • De gebouwfunctie: wat kan er in de gebouwen wel of niet gedaan worden? • Integrale concepten • Kosten en opbrengsten Blok 4

beheerders van gemeentelijke gebouwen en energie- en klimaatcoördinatoren van gemeenten

School

Bibliotheek

• Ervaringen terugkoppelen vanuit de eigen gebouwen • Bespreken van enkele cases Blok 7

Oplossingen

‘Een concreet plan van aanpak voor uw eigen gebouw(en)’ • • • •

Welke oplossingen zijn er om knelpunten op te lossen of verbeteringen te implementeren? Monitoring Plan van aanpak Kosten en opbrengsten

Blok 8 Aan de slag ‘Een lastige hobbel: hoe betrekt u uw

collega’s bij het plan van aanpak?’ • • • • •

Hoe pakt u het morgen op in uw eigen gemeentelijke organisatie? Interactie met meerjarenonderhoudsplanning? Het belang van een integraal MOP Hoe kun je financieren? Relatie duurzaam inkopen

Blok 9 De praktijk ‘The proof of the pudding is in the eating’ • Diverse metingen in het gebouw • Analyse van de gegevens • Verbetermogelijkheden

Hoe krijgt u inzicht?

• • • •

Inzicht in energiegebruik Inzicht in binnenmilieukwaliteit Hoe te verbeteren? Wat kan nu, wat moet gebeuren bij vervanging en welke maatregelen vragen om een eigen aanpak? Analyse status quo Enkele praktijkvoorbeelden

‘Daadwerkelijk aan de slag’

Voor facilitair managers, gebouw-

Terugkoppeling ervaring

‘Leren van elkaar’

‘Inzicht in de werkelijke status: praten over feiten of over beleving?’

Blok 5

Gymzaal Stadhuis MFC

Blok 6

• Gebruik van meetinstrumenten (praktische demonstratie) • Resultaten uit voorbeeldprojecten

Cursusdata en aanmelde n www.dwa.nl /cursussen Kosten Open inschr ijving per de elnemer Incompany

€ 795,€ 7.950,-

Incompany Bij de incom panycursus kan een gem gebouw gean eentelijk alyseerd wor den als prak tijkcase.

2

Blok 1

Warmtepompen algemeen

‘De zin en onzin van warmtepompen’ • Werking warmtepomp • Consequenties toepassing warmtepomp • Toepassingsmogelijkheden warmtepomp systeem Blok 2

Warmtepompen in de woningbouw

‘Warmtepompen leveren een bijdrage aan de klimaatdoelstellingen en verbeteren de woonkwaliteit’ • Individuele woningen • Collectieve systemen • Wat betekent toepassing van warmte pompsystemen voor toekomstige bewoners? • Gevolgen van toepassing van individuele warmtepompsystemen in woonwijken • Wat betekent dit voor gemeentelijke afdelingen? • Onderscheid nieuwbouw/bestaande bouw • Voorbeeldprojecten

Eendaagse Cursus

Blok 3

Succesvolle inzet warmtepompen

Blok 4

Warmtepompen en gemeentelijk beleid

‘Gemeente speelt cruciale rol bij toepassing van warmtepompen’ • Relevante wet- en regelgeving -- AMvB Bodemenergie • Welke randvoorwaarden kan de gemeente stellen om warmtepompen door markt partijen op een goede manier toe te laten passen, zodat problemen worden voorkomen? • ‘Lessons learned’ van warmtepomp projecten • Hoe kunnen warmtepompen binnen uw gemeente bijdragen aan de realisatie van klimaatdoelstellingen? • Procesaanpak voor de succesvolle realisatie van warmtepompprojecten • Hoe stimuleer je de toepassing van warmtepompen in de gemeente?

Warmtepompen in utiliteitsbouw

‘Warmtepompen verlagen mits goed toegepast de energiekosten’

bij realisatie klimaatdoelstellingen

Warmtepompsystemen zijn geen bijzonderheid meer. Door de vraag naar ‘duurzaam’ verwarmen én koelen en de EPC-verlaging ontstaat een steeds grotere vraag naar warmtepompen. Succesvolle toepassing van warmtepompen in woningen en utiliteitsbouw vraagt om een andere benadering dan

de traditionele systemen. Niet alleen in techniek, maar ook ten aanzien van gemeentelijk beleid in het hele traject van structuurplan tot en met de gebruiksfase. Zowel als het gaat om wijkontwikkeling, renovatie, als bij toepassing van warmtepompen in eigen gemeentelijke gebouwen.

Tijdens de cursus krijgt u antwoord op vragen als: • Hoe werken warmtepompen? • Wat is nodig om warmtepompsystemen   goed toe te passen? • Waar moet je rekening mee houden bij   toepassing in woningen en utiliteits  gebouwen, woonwijken en bedrijfs terreinen? • Wat kun je leren van andere projecten? • Wat kun je en wat moet je als gemeente doen om warmtepompen op een goede manier toe te (laten) passen? • Waar moet een gemeente rekening mee houden in het traject van structuurplan tot en met gebruiksfase?

Na de cursus heeft u inzicht in de mogelijkheden en onmogelijkheden van warmtepompsystemen bij woningbouw- en utiliteitsprojecten.

• • • • • •

Individuele systemen Collectieve systemen Wanneer niet en wanneer wel aantrekkelijk vanuit economische overwegingen c.q. milieutechnische overwegingen? Voor welke gemeentelijke gebouwen zijn warmtepompen interessante opties? Wat betekent toepassing van warmtepompen in utiliteitsgebouwen voor gemeentelijke afdelingen? Voorbeeldprojecten

Cursusdata en aanmelden www.dwa.nl/c ursussen Kosten Open inschrijv ing per deelne mer  € 425,Incompany           € 4.250,-

Ook herkent u de kansen binnen uw gemeente en weet u deze te benutten. Verder kent u de ‘lessons learned’ van gerealiseerde projecten en kunt u de toepassing van warmtepompen in uw gemeente succesvol laten bijdragen aan uw klimaatdoelstellingen. Het gaat tijdens de cursus niet om het verkrijgen van technische diepgang, maar wel om inzicht in de (on)mogelijkheden van warmtepompsystemen.

Voor (beleids)medewerkers milieu/klimaat, projectleiders ontwikkeling (woon)wijken, projectleiders herstructurering (woon) wijken, medewerkers bouw- en woningtoezicht, medewerkers gebouwbeheer en projectleiders ontwikkeling bedrijventerreinen.

Deze cursus bieden wij aan in samenwerking met de Warmtepomp Academy.

3

Dag 1 Blok 1

Dag 2 EPN en Bouwbesluit

‘Welke ventilatiesystemen dragen echt bij aan een gezond en energiezuinig binnenklimaat?’

• • •

• Evaluatie ventilatieberekeningen -- NEN 1087 -- Opstellen ventilatiebalans • Krijtstreepmethode • Kansen herkennen -- Gemeentelijke prestatie-eisen -- Vraag om comfort/gezondheid -- Subsidieregelingen • GPR • Ontwerp van de ideaalwoning -- Ontwerpcase

Plaats EPN in Bouwbesluit (technisch en juridisch) Ontwikkelingen en EPN Effect van maatregelen op EPC (praktisch, financieel, veldervaringen)

bewoner er straks ook blij mee?’

Energieprestatienormering voor toetsers en handhavers Het beoordelen van een bouwaanvraag is soms lastig door de vele technieken, kwaliteitsverklaringen en gelijkwaardigheidsverklaringen. Zijn alle regels rond de EPC-berekening correct toegepast? Bij oplevering blijken de woningen vaak niet te voldoen aan het Bouwbesluit, bijvoorbeeld op het gebied van ventilatie en energiezuinigheid. Dat heeft gevolgen

voor de gezondheid van de toekomstige bewoners, de energiekosten en de realisatie van de klimaatdoelstellingen van de gemeente. Beter toezicht op de energieprestatie is dus noodzakelijk. Het gesprek aangaan met ontwerpers en ontwikkelaars, maar ook praktijkervaringen van toetsing en handhaving komen aan de orde.

Tijdens deze cursus krijgt u antwoorden op vragen als: • Hoe controleer ik een ventilatieberekening? • Hoe moet ik gelijkwaardigheids- en kwaliteits verklaringen interpreteren? • Hoe kan ik controleren of nieuwe technieken op de juiste manier in de EPC-berekening zijn opgenomen? • Hoe controleer ik in de praktijk of de woning voldoet aan de EPC-eis?

Na deze cursus heeft u inzicht in de achtergrond van de EPN, de plaats in het Bouwbesluit, het effect van maatregelen op de EPC, kostenconsequenties, gelijkwaardigheidsverklaringen en toetsing en handhaving.

Voor medewerkers afdeling bouw- en

woningtoezicht en beleidsmedewerkers milieu/klimaat.

Cursusdata en aanmelden www.dwa.nl/c ursussen Kosten Open inschrijv ing per deelne mer  € 795,Incompany           € 7.950,-

Toetsing

‘Lager energiegebruik goed voor zowel de portemonnee van de bewoners als voor het milieu’

Blok 2 Ontwikkelingen ‘Technisch kan (bijna) alles, maar is de

Tweedaagse Cursus

Blok 4

• Ontwikkelingen regelgeving en technische mogelijkheden • Relatie welbevinden • Instrumenten & regelingen • EPC -- EPG -- EPBD -- Meer met minder -- Lente-akkoord -- Toolkit duurzame woning- en kantoor bouw • Aanscherping EPC -- Woningbouw en utiliteitsbouw -- Vooruitzichten -- Introductie EPG

Blok 5

• Relatie tussen berekening en praktijk • Diverse meet- en inspectiemethodes -- Thermografisch onderzoek -- Blowerdoorproef -- Ventilatiedebietmeting -- Glasinspectie • Gevolgen van afwijkingen met betrekking tot energiegebruik en gezondheid Blok 6

Blok 3

Integrale aanpak

‘Een comfortabel en gezond binnenmilieu gaan prima samen met een lage energierekening’ • Integrale aanpak en voorbeelden -- Ontwerpfilosofie: goede en foute combinaties -- Binnenmilieu -- Concepten vanuit het Bouwbesluit • Gelijkwaardigheids- en kwaliteitsverklaringen -- Juridische status gelijkwaardigheids verklaringen -- Voorbeeldberekening • Veelvoorkomende fouten -- Redeneren vanuit de ontwerper -- Redeneren vanuit de gebruiker • Toetsing en handhaving -- Veelvoorkomende verkeerde combinaties -- Handige hulpmiddelen

Handhaving

‘De praktijk is weerbarstiger dan de theorie’

EPN in de dagelijkse praktijk

‘Voorkom dat de EPN een papieren tijger wordt’ • • • •     • • •

Eerder meedenken, integraal bouwen Afwegingen over kosteneffectiviteit Toelichting op investeringskosten tot en met stijgende energieprijzen Bouwbesluit is de theoretische ondergrens voor kwaliteit. In de praktijk is dit vaak de bovengrens. Hoe ga je hiermee om? Procedure toetsing (interactief) Procedure handhaving (interactief) Oefening

Als vervolg op deze cursus kunnen wij binnen uw gemeente Cursus 4 ‘Toetsing EPC-aspecten bij woningbouw’, inclusief de inspectie van een woning verzorgen.

Cursist J.C. Provoost, inspecteur bouw- en woningtoezicht bij Gemeente Harderwijk: “De cursus geeft naast een inhoudelijke doorkijk in de wereld van de EPN ook een verbreding in de toepasbaarheid van energiebesparingsmogelijkheden. De heldere voorbeelden maken je enthousiast en dagen je uit om het gedachtegoed breed toe te passen. Dankzij deze cursus heeft het werken met de EPN een eigen gezicht gekregen. Praktisch, doordacht en uitvoerbaar.”

4

Blok 1 Opfrissen basisbegrippen ‘EPC is geen doel, maar een middel om

een woning daadwerkelijk energiezuiniger te maken’ • • •

EPN en Bouwbesluit EPC-berekeningen De vervanging van de EPC door de EPG? Wat nu?

Blok 2

Integrale aanpak en voorbeelden

‘Een goed binnenmilieu en een laag energiegebruik gaan prima samen’ • Ontwerpfilosofie: goede en foute combinaties • Een gezond en comfortabel binnenmilieu • Concepten vanuit het Bouwbesluit • Leren van praktijkvoorbeelden Blok 3 Gelijkwaardigheids- en kwaliteitseisen ‘Een gemeente hoeft een gelijkwaardig-

heidsverklaring niet te accepteren’

Eendaagse Cursus

Toetsing EPC-aspecten bij woningbouw Inzicht in de gerealiseerde kwaliteit van nieuwbouwwoningen wordt steeds belangrijker. Bij verdere aanscherping van de EPC wordt het goed en deugdelijk bouwen steeds belangrijker om comfort-, gezondheidsproblemen en aantasting van constructies te voorkomen. Steeds meer gemeenten gaan dan Tijdens deze cursus krijgt u antwoorden op vragen als: • Hoe kunt u controleren of maatregelen en technieken correct opgenomen zijn in de EPC berekening? • Wat zijn logische combinaties van bouw kundige en installatietechnische maatregelen? • Welke relaties liggen er tussen EPC-maat regelen en bewonersklachten vanuit nieuwbouwwoningen? • Hoe kunt u bij de oplevering vaststellen of voldaan is aan de EPC-eis uit het Bouwbesluit? • Hoe ga ik de architect of aannemer wijzen op te voorkomen problemen?

ook over tot het meten van prestaties. Met het uitvoeren van metingen krijgt de gemeente inzicht in de realisatie van de energieprestatie die is vastgelegd in de bouwvergunning. Ook wordt hiermee gestimuleerd dat kopers de woning krijgen met de prestaties waarvoor zij betaald hebben. Na deze cursus heeft u inzicht in effectieve combinaties van maatregelen.

• Juridische status van beide verklaringen • Voorbeeldberekening Blok 4

Blok 6

Praktijk

‘Meten = weten’ Inspectie van een woning aan de hand van de methodiek van BouwTransparant. De volgende aspecten worden gecontroleerd: • Controle of de EPC ook daadwerkelijk in de praktijk gerealiseerd is • Controle schilkwaliteit met behulp van thermografisch onderzoek en een Blower doortest • Controle kierdichting met behulp van thermografisch onderzoek en een Blower doortest • Controle ventilatiesysteem (inclusief   debietmetingen en geluidsmetingen) • Controle glas • Controle verwarmingssysteem Bij open inschrijving wordt blok 6 aan de hand van voorbeelden uit de praktijk ingevuld. Bij incompany kunnen in overleg de metingen daadwerkelijk worden verricht in een woning binnen uw gemeente.

Veelvoorkomende fouten

‘Voorkomen is beter dan genezen’ • • • • •

Redeneren vanuit de ontwerper Redeneren vanuit de gebruiker Veelvoorkomende ‘verkeerde’ combinaties Handige hulpmiddelen Ventilatiebalans

Blok 5

Inspectiemethodes

‘Een goed begin is het halve werk’

Cursusdata en aanmelde n www.dwa.nl /cursussen Kosten Open inschr ijving Incompany

• Theoretische achtergrond • Aandachtspunten bij gebruik en inter pretatie

€ 425,€ 4.250,-

Ook kent u de denkwijze van de verschillende actoren in het bouwproces en kunt u hierop sturen. Daarnaast kunt u op basis van de theoretische achtergrond in de praktijk vooraf sturen en achteraf controleren voor optimaal presterende nieuwbouwwoningen. Deze cursus is een praktisch vervolg op de tweedaagse cursus ‘Energieprestatienormering voor toetsers en handhavers.’

Deze cursus bieden wij aan in samenwerking met BouwTransparant

Voor medewerkers van de afdeling bouwen woningtoezicht.

Uitgangspunt: bij deze cursus gaan wij ervan uit dat u basiskennis heeft over de energieprestatienormering, bijvoorbeeld door de cursus ‘EPN voor toetsers en handhavers’.

www.bouwtransparant.nl

5

Blok 1 Technieken

Blok 4

‘Op technisch vlak is bijna alles mogelijk, maar is dit wenselijk?’

‘De samenhang tussen maatregelen bepaalt de uiteindelijke prestaties’

•   • • •

• Denken in concepten • Installatieconcepten en bouwkundige  concepten • Denken als ontwikkelaar, installateur,   leverancier of ontwerper

Principe en werking van technieken als (hybride) warmtepomp, HR-e ketel, lucht/ water warmtepomp, domotica, douche-wtw, (hybride) ventilatiesystemen die CO2- of klokgestuurd zijn Afgiftesystemen Individuele en collectieve systemen o.a. wko Technieken en comfort

Blok 2

Kosten en besparen

‘Wanneer wordt daadwerkelijk energie bespaard?’ • •   •

Combineren van technieken

‘1+1 kan meer dan 2 zijn’ • Maatregelen die elkaar verzwakken • Juiste combinaties van maatregelen die   elkaar versterken • Relatie tussen gebouwschil en installatie-  techniek • Experimentele technieken

Basiskennis installatietechniek Technische installaties vormen een steeds groter deel van woningen en gebouwen. Dit wordt veroorzaakt door de steeds hogere energiebesparingsen comforteisen. De installaties worden

gecompliceerder en uitgebreider. Voor medewerkers van bouw- en woningtoezicht en afdeling Milieu een uitdaging om kennis te verwerven en ontwikkelingen bij te houden.

Tijdens deze cursus krijgt u antwoorden op vragen als: • Welke nieuwe installatietechnieken zijn   er en wat zijn de aandachtspunten bij toepassing ervan? • Hoe worden deze technieken gewaar  deerd in de EPN-berekeningen? • Wat zijn aandachtspunten met   betrekking tot toetsing en handhaving?

Na deze cursus heeft u inzicht in installatietechnieken en concepten. Ook kent u het effect van technieken in theorie en praktijk, wordt u zich bewust van comfortbeleving door de eindgebruiker en wat dat voor effect heeft op het energiegebruik.

U leert wat het EPC-effect is van maatVoor medewerkers van bouw- en woning- regelen en concepten en u krijgt inzicht in toezicht, klimaat- en energiecoördinatoren de denkwijze van ontwerpers, leveranciers en projectontwikkelaars.

De praktijk

‘Nieuwe technieken vragen om een eigen aanpak’ • Toetsing en handhaving in de praktijk • Praktijkvoorbeelden • Zelf aan de slag

Kosten van installaties Effect op EPC en werkelijke energiebesparing van installaties Terugverdientijd

Blok 3

Eendaagse Basiscursus

Blok 5

Concepten

Cursusdata en aanmelden www.dwa.nl/c ursussen Kosten Open inschrijv ing per deelne mer  € 425,Incompany           € 4.250,-

6

Blok 1

Beleidskader

• Europees • Nationaal

• Proces bij een ontwikkeling -- Ambitievorming °° Belang van duurzaamheid voor de     verschillende stakeholders °° Voorbeeldwijken en hun gerealiseerde     ambities °° Stappenplan en aspecten duurzaam     (technisch, RO) -- Organisatorisch °° Procesopzet °° Marktprikkels °° Aanbestedingsmogelijkheden (duurzaam inkopen) °° Selectieprocedures -- Technisch °° Informatie vanuit de omgeving °° Kansen en mogelijkheden vanuit de     omgeving ten aanzien van duurzaamheid (biomassa, warmtenetten, bodem    gesteldheid) °° Afweging ten behoeve van kansen voor     een collectieve energie-infrastructuur     of niet °° Kansen voor kleine collectieve energie    systemen °° Woninggebonden mogelijkheden -- RO-traject °° Stedenbouwkundig plan °° Eventuele locatie-eisen (vanuit het exploitatieplan) °° Beeldkwaliteitsplan (vorm, materialen, verschijningsvorm) °° Samenwerkingsovereenkomst     ontwikkelaars °° Bestemmingsplan °° Communicatie naar bewoners

Invloed gemeente

‘Weet waar je staat, voordat je op pad gaat’ • Nulmeting -- Huidige of te actualiseren woonvisies -- Huidige energetische kwaliteit -- Huidige kansen en mogelijkheden -- RO-documenten: masterplan – bestemmingsplannen • Wat doet u (al)? • Basisbegrippen duurzaamheid en technische uitwerking • Wat kunt u beïnvloeden? • Kansen zoeken en benutten • Bestaande bouw • Nieuwbouw • Verkeer en vervoer • Wie zijn uw partners? Eendaagse Cursus

Blok 3

Veel gemeenten zijn bezig om vorm te geven aan duurzaamheid. Maar wat zijn de handvatten om Europese, landelijke en eigen visies om te zetten in een haalbaar duurzaamheidsbeleid? Met deze cursus krijgt u inzicht hoe u als

gemeente van visie naar beleid en van implementatie naar monitoring komt. In de cursus komen praktijkvoorbeelden aan de orde van gemeenten die de uitdaging zijn aangegaan om realistisch beleid te maken.

Tijdens deze cursus krijgt u antwoorden op vragen als: • Met welke beleidskaders moet ik rekening  houden? • Hoe vertaal ik een visie naar een praktisch   beleids- en uitvoeringsplan? • Hoe kan ik ambities concretiseren en   ervoor zorgen dat ze ook daadwerkelijk   gerealiseerd worden? • Hoe hebben andere gemeenten dit   succesvol opgepakt?

Na de cursus heeft u inzicht in de ontwikkelingen op duurzaamheidsgebied en de consequenties ervan voor gemeenten. Op basis hiervan kunt u een vertaalslag maken naar een praktisch en realistisch duurzaamheidsbeleid.

Deze cursus bieden wij aan in samenwerking met de CO2-monitor

CO2-monitor www.co2-monitoring.nl

U heeft inzicht in de aanpak van verschillende andere gemeenten.

Visievorming

‘Van ambitie naar een realistisch en uitvoerbaar plan’ • • • •

Visie Ambities Doelstellingen Uitvoeringsplan

Blok 4

Rol van de gemeente en implementatie

‘De gemeente legt de basis, marktpartijen moeten hierop verder kunnen bouwen’ • Stimuleren of reguleren? • Vastleggen van afspraken • Organisatorische inbedding in relevante  beleidsdocumenten -- Woonvisie -- Masterplan -- Bestemmingsplan • Financiële haalbaarheid Blok 5

Instrumentarium

‘Een instrument kan alleen resultaat opleveren als het op de juiste manier wordt gebruikt’

Voor beleidsmedewerkers duurzaamheid, raadsleden en beleidsmedewerkers milieu

Integrale aanpak

‘Een praktische aanpak: de basis voor duurzame projecten’

Blok 2

Realistisch duurzaamheidsbeleid

Blok 6

‘Kaders geven de richting aan, de weg mag u zelf vormgeven’

• Meetinstrumenten duurzaamheid -- GPR -- BREEAM NL -- LEED -- GreenCalc -- DPL -- CO2-monitor

Cursusdata en aanmelden www.dwa.nl/c ursussen Kosten Open inschrijv ing per deelne mer  € 425,Incompany           € 4.250,-

7

Dag 1 Blok 1

Dag 2 Ontwikkelingen

‘Duurzaamheid maakt deel uit van elk project’ • • • • •

Inleiding: ontwikkelingen Relatie welbevinden Instrumenten & regelingen Aanscherping EPC en invoering EPG Conclusies

Blok 2

Energie- en klimaatbeleid

‘Duurzaamheid heeft veel gezichten’ Tweedaagse Cursus

Duurzame ontwikkeling van ambitie naar concreet project Ambities op het gebied van duurzaamheid zijn vaak hoog. De vraag daarna is hoe deze daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden. De ervaring leert dat bij de ingebruikname regelmatig niet veel meer overgebleven is van de eerste

duurzaamheidsambitie. Deze cursus geeft handvatten om duurzame ambities vorm te geven, te bewaken en ervoor te zorgen dat er daadwerkelijk een duurzaam project wordt gerealiseerd.

Tijdens deze cursus krijgt u antwoorden op vragen als: • Welke instrumenten zijn er om duur zaamheid te concretiseren? • Wanneer kan welk instrument ingezet worden en waar moet dan rekening mee gehouden worden? • Hoe geef je op een praktische wijze handen en voeten aan de ambitie? • Hoe pakken andere gemeenten dit aan?

Na deze cursus heeft u inzicht in de verschillende methoden die gebruikt worden om duurzame ambities daadwerkelijk te realiseren.

• Energie- en klimaatbeleid • Basisbegrippen duurzaamheid en technische uitwerking • Begrippen ruimtelijke duurzaamheid -- Stedenbouwkundige schetsen -- Wateropgaaf plangebied -- Grondbezit -- Bodemgesteldheid plangebied -- Woningopgaaf -- Bouwfasering -- Typologie woningen -- Verhouding koop/huur -- Verhouding grondgebonden/gestapelde woningen -- Typologie woningen • Duurzaamheidmeetinstrumenten   GPR, BREEAM NL, LEED, GreenCalc+, DPL • Discussie: op welke manier heeft het thema energie/duurzaamheid momenteel een plaats binnen ruimtelijke ontwikkelingen?

Daarnaast herkent u de mogelijkheden om deze op een praktische manier in te zetten en te bewaken gedurende het proces van planvorming tot en met realisatie.

‘Veel nieuwe ontwikkelingen op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling’

Ook hebt u inzicht gekregen in een praktische aanpak om daadwerkelijk invulling te geven aan de ambities die in het begin zijn opgesteld.

• • • • •

Blok 3

EPC, EPL en verder

Achtergrond EPN Ontwikkeling EPC en EPL Welke normen zijn relevant? Terminologie Ontwikkelingen -- Van EPC naar EPG -- Van EPL naar DPL of BREEAM gebied

Blok 4

Kennisuitwisseling

‘Theorie en praktijk komen bij elkaar’

Voor raadsleden, wethouders,

afdelingshoofden, klimaat- en energiecoördinatoren, projectleiders gemeentelijke projecten, beleidsmedewerkers ruimtelijke ordening, milieu en bouw- en woningtoezicht.

n en aanmelde Cursusdata en ss su ur /c www.dwa.nl Kosten mer  € 795, g per deelne in 0,ijv 95 hr 7. sc € in Open Incompany          

Plenaire casus over Vathorst

Blok 5 Klimaatneutraliteit door innovatieve aanbesteding

‘Leren van inspirerende voorbeeldprojecten’ • Casus Biezenakker, gemeente Oude IJsselstreek • Casus Veendendaal-Oost • Succes- en faalfactoren Blok 6

Integrale aanpak

‘Een pragmatische en praktische procesaanpak is het halve werk’ • Proces bij een ontwikkeling -- Ambitievorming -- Organisatorisch    (procesopzet, marktprikkels, aanbeste  dingsmogelijkheden, selectieprocedures) -- Technisch °° Informatie vanuit de omgeving °° Kansen en mogelijkheden vanuit de omgeving ten aanzien van duurzaamheid (biomassa, warmtenetten, bodem gesteldheid) °° Kansen voor collectieve energie systemen °° Gebouwgebonden mogelijkheden • RO-traject -- Stedenbouwkundig plan -- Eventuele locatie-eisen    (vanuit het exploitatieplan) -- Beeldkwaliteitplan    (vorm, materialen, verschijningsvorm) -- Samenwerkingsovereenkomst ontwikkelaars -- Bestemmingsplan • Communicatie naar bewoners • Financieel Blok 7

Verankering in beleid

‘Handen en voeten geven aan duurzaamheid’ • In relevante beleidsdocumenten -- Woonvisie -- Masterplan -- Bestemmingsplan • Organisatorische inbedding • Financiële haalbaarheid

De insteek van dit cursusaanbod is ervaring opdoen met de realisatie van duurzaamheid binnen gemeenten. Tijdens de cursussen krijgt u inzicht in de theorie, praktijk, recente technieken en relevante ontwikkelingen. Discussies en opdrachten zetten u aan het denken over de juiste aanpak voor uw eigen projecten. Uitwisseling van ervaringen met collega’s uit andere gemeenten en concrete praktijkvoorbeelden inspireren u om aan de slag te gaan. Maatwerk Diverse cursussen bieden wij ook als incompany aan. Hierbij is twaalf personen het maximale aantal deelnemers per cursusgroep. Voor meer informatie of het aanvragen van een intakegesprek kunt u contact opnemen met Rik Altena, [email protected], 06 - 51 98 62 95. Kosten eendaagse cursus • Open inschrijving per deelnemer € 425,-, exclusief btw (inclusief cursusmateriaal). • Incompanycursus € 4.250,-, exclusief btw (inclusief intakegesprek en cursusmateriaal). Kosten tweedaagse cursus • Open inschrijving per deelnemer € 795,-, exclusief btw (inclusief cursusmateriaal). • Incompanycursus € 7.950,-, exclusief btw (inclusief intakegesprek en cursusmateriaal). Aanmelden/open inschrijving U kunt zich aanmelden via www.dwa.nl/cursussen. Voor de open inschrijving bepalen wij op basis van inschrijvingen de meest centraal gelegen cursuslocatie. Meer informatie Voor meer informatie en het aanvragen van een incompanycursus kunt u contact opnemen met Rik Altena, [email protected], 06 - 51 98 62 95. Beeldmateriaal DWA, Shutterstock, Jürgen Dott, Istock, Stiebel Eltron DWA werkt onder andere voor:            Gemeente Rucphen                         Gemeente Castricum

Gemeente Den Haag

        Gemeente Utrecht   Gemeente Enschede

Gemeente Hilversum

Gemeente Amsterdam Gemeente Rijssen-Holten

Gemeente Rotterdam

                  Gemeente Hardenberg

                           Gemeente Deventer   Gemeente Zoetermeer

     Gemeente Oude IJsselstreek Gemeente Hellendoorn                   Gemeente Woerden Gemeente Langedijk Gemeente Kampen Gemeente Velsen

Gemeente Haarlem

Gemeente Eemsmond

c 2011, DWA installatie- en energieadvies T 088 - 163 53 00 E [email protected] I www.dwa.nl