cursisten bundel JOMBA PVH 2010

cursisten bundel JOMBA PVH 2010

1 INLEIDING Beste cursist, Wij hopen dat jullie genoten hebben van deze specialisatie cursus. Met de bundel die nu voor jullie ligt, willen we je een kort overzicht geven van wat er allemaal tijdens deze cursus is behandeld. Achteraan in deze bundel vinden jullie nog allemaal nuttige links waar jullie dan zelf nog wat extra informatie kunnen gaan zoeken. Veel leesplezier! Inne, Kato, Kristien, Sofie, Dominique, Hans

2 INHOUDSTAFEL Inleiding .......................................................................................................................................... 2

Inhoudstafel .................................................................................................................................... 3

Enkele handicaps uitvoerig beschreven: .......................................................................................... 9 ADHD, attention deficit hyperactivity disorder ............................................................................ 9 Omschrijving ........................................................................................................................... 9 Oorzaken ................................................................................................................................. 9 Lichamelijk functioneren ......................................................................................................... 9 Verstandelijke mogelijkheden ............................................................................................... 10 Gedrag- en persoonlijkheidskenmerken ................................................................................ 10 Opvoedingsadviezen ............................................................................................................. 10 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 12 Syndroom van Down, mongolisme, trisomie 21 ........................................................................ 13 Omschrijving ......................................................................................................................... 13 Oorzaken ............................................................................................................................... 13 Uiterlijke kenmerken ............................................................................................................. 13 Lichamelijk functioneren ....................................................................................................... 13 Medisch ................................................................................................................................ 14 Verstandelijke mogelijkheden ............................................................................................... 14 Gedrags- en persoonlijkheidskenmerken ............................................................................... 14 Opvoedingsadviezen ............................................................................................................. 14 Prognose en evolutie ............................................................................................................. 15 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 16 Epilepsie, vallende ziekte .......................................................................................................... 18 Omschrijving ......................................................................................................................... 18 Oorzaken ............................................................................................................................... 19 Lichamelijk functioneren ....................................................................................................... 20 Verstandelijke mogelijkheden ............................................................................................... 20

1 Gedrags- en persoonlijkheidskenmerken ............................................................................... 20 Opvoedingsadviezen ............................................................................................................. 20 Prognose en evolutie ............................................................................................................. 22 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 23

Autisme spectrum stoornis of ASS ................................................................................................. 25 Enkele cijfers ............................................................................................................................. 25 Autisme heeft vele gezichten: ................................................................................................... 25 Oorzaken:.................................................................................................................................. 26 De triade: .................................................................................................................................. 26 De omgang met anderen of de sociale interactie ................................................................... 26 De communicatie .................................................................................................................. 26 De verbeelding ...................................................................................................................... 27 Omgaan met kinderen met autisme en hun omgeving .............................................................. 28 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 29

Enkele handicaps kort beschreven: ............................................................................................... 30 Fragiele X-syndroom ................................................................................................................. 30 Syndroom van Gilles de la Tourette ........................................................................................... 30 Syndroom van Rett.................................................................................................................... 30 Syndroom van Turner ................................................................................................................ 31 Syndroom van Asperger ............................................................................................................ 31 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 32

Regelmatig voorkomende begrippen ............................................................................................ 33 Verstandelijke handicap ............................................................................................................ 33 Types buitengewoon onderwijs ................................................................................................. 33 Geïntegreerd onderwijs............................................................................................................. 33 Semi-residentiële voorziening ................................................................................................... 33 Residentiële voorziening ........................................................................................................... 33 Beschutte werkplaats ................................................................................................................ 34

2 Begeleid wonen......................................................................................................................... 34 Zelfstandig wonen ..................................................................................................................... 34 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 35

Hygiëne, verzorging, hef- en tiltechnieken, voeding. ..................................................................... 36 Hygiëne (belangrijke tips) .......................................................................................................... 36 Verzorging ................................................................................................................................. 36 De vakantieganger wast zichzelf ............................................................................................ 36 De vakantieganger heeft gedeeltelijk hulp nodig ................................................................... 36 De vakantieganger moet volledig geholpen worden, kan staan of zitten aan de lavabo ......... 37 De vakantieganger moet volledig geholpen worden, wordt gewassen op bed of in bad ........ 37 De vakantieganger draagt een luier ....................................................................................... 38 De verpleegkundige............................................................................................................... 38 Hef- en tiltechnieken (belangrijke tips) ...................................................................................... 38 Voeding (belangrijke tips) ......................................................................................................... 39 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 40

Manuele expressie bij JOMBA/PVH ............................................................................................... 41 Jomba/Pvh op Vakantie. ............................................................................................................ 41 Tips: ...................................................................................................................................... 41 Niveau: .................................................................................................................................. 41 Basale Stimulatie ....................................................................................................................... 42 Manuele bestaat uit meer dan knutselen alleen: ....................................................................... 43 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 44

Agressie ........................................................................................................................................ 45 Wat is agressie? ........................................................................................................................ 45 Hoe ontstaat agressie? .............................................................................................................. 46 Gevolgen ................................................................................................................................... 47 Agressiecyclus en aanpak .......................................................................................................... 47 Opmerkingen, tips, weetjes, … .............................................................................................. 50

1 Muziek- en dansexpressie ............................................................................................................. 51 Ritme ........................................................................................................................................ 51 Kennismakingsspel ................................................................................................................ 51 De Dirigent ................................................................................................................................ 51 Afrikaanse ritmes ...................................................................................................................... 51 Beweging en dans ..................................................................................................................... 52 De Trein................................................................................................................................. 52 De Toverheks ........................................................................................................................ 52 De Muis en de Olifant ............................................................................................................ 52 Spokenbal ............................................................................................................................. 52 De Reus en de Kabouters....................................................................................................... 52 Bas Ballon .............................................................................................................................. 52 Elastiekdans .......................................................................................................................... 53 Steek je vinger in de lucht...................................................................................................... 53 Poetslied ............................................................................................................................... 53 Relaxatie ................................................................................................................................... 53 Lange Doek............................................................................................................................ 53 Relaxatie met doekjes, … ....................................................................................................... 53 Met lichtjes ........................................................................................................................... 54 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 55

Seksualiteit ................................................................................................................................... 56 Wat en hoe?.............................................................................................................................. 56 Beleving op maat ...................................................................................................................... 56 Concreet op vakantie ................................................................................................................ 56 Een visie… ................................................................................................................................. 56 Vorming, voorlichting op maat .................................................................................................. 57 Wat is seksuele dienstverlening of seksuele assistentie? ........................................................... 58 Opmerkingen, tips, weetjes, … .............................................................................................. 59

2 Animatie en dode momenten ....................................................................................................... 60 Verschillende voorbeelden ........................................................................................................ 60 Toiletten – Limbo met toiletpapier ........................................................................................ 60 Parking/bushalte - Quizzen .................................................................................................... 60 ’s Morgens op de verzamelplaats – Ochtendgymnastiek ....................................................... 60 Aan tafel – Messen und vorken ............................................................................................. 60 Grote zaal – La-liedjes ........................................................................................................... 60 Plein/grasveld – Berenjacht ................................................................................................... 60 Tips en trics ........................................................................................................................... 61 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 62

Thema anders ............................................................................................................................... 63 Tips ........................................................................................................................................... 63 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 64

SMOG ........................................................................................................................................... 65 Wat is SMOG ............................................................................................................................. 65 Belangrijk bij SMOG .................................................................................................................. 65 Waarom SMOG? ....................................................................................................................... 65 Didactiek van SMOG.................................................................................................................. 65 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 67

Zinspelen bij Jomba ....................................................................................................................... 69 Wat is zinspelen? ...................................................................................................................... 69 Zinspelen en Jomba ................................................................................................................... 70 Op niveau .............................................................................................................................. 70 Voelen en beleven ................................................................................................................. 70 Interactief ............................................................................................................................. 70 Uitdaging ............................................................................................................................... 70 Voorbeelden ............................................................................................................................. 70 Lichte handicap ..................................................................................................................... 70

1 Matige handicap.................................................................................................................... 71 Zware handicap ..................................................................................................................... 71 Kinderen met autisme en een mentale handicap ................................................................... 72 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 73

Doucheanimatie ............................................................................................................................ 74 Voorbereiding ........................................................................................................................... 74 Verschillende douchemanieren ................................................................................................. 74 Discodouchen ........................................................................................................................ 74 Quizdouchen ......................................................................................................................... 74 Legerdouchen ....................................................................................................................... 75 Snoezeldouchen .................................................................................................................... 75 Opgelet ..................................................................................................................................... 75 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 76

Inspraak van vakantiegangers. ...................................................................................................... 77 Hoe, wat, waarom? ................................................................................................................... 77 Hoe kunnen we dit op vakantie realiseren? ............................................................................... 77 Voor de vakantie: .................................................................................................................. 77 Tijdens de vakantie ................................................................................................................ 77 Na de vakantie ...................................................................................................................... 77 Opgelet!!! ................................................................................................................................. 78 Opmerkingen, tips, weetjes, … .................................................................................................. 79

Meer info ...................................................................................................................................... 80 Autisme..................................................................................................................................... 80 Seksualiteit................................................................................................................................ 80 Syndroom van Down, epilepsie, ADHD, regelmatig voorkomende begrippen, nog van dat… ..... 80 Manuele expressie .................................................................................................................... 80 Boeken .................................................................................................................................. 80 Websites ............................................................................................................................... 81

2 ENKELE HANDICAPS UITVOERIG BESCHREVEN ADHD, ATTENTION DEFICIT HYPERACTIVITY DISORDER Omschrijving ADHD is een ontwikkelingsstoornis en omvat problemen met de volgehouden aandacht, impulsbeheersing en overbeweeglijkheid. Het kernprobleem is een gebrek aan zelfsturing. Zelfsturing bestaat uit twee componenten: zelfsturingsvaardigheden en wilskracht. Verder is er een verhoogd risico op fijnmotorische problemen. Het opvoeden van een kind met ADHD vraagt meer opvoedingsvaardigheden en energie dan een doorsnee kind. Daardoor is er ook een verhoogd risico op opvoedingsproblemen. Belangrijk is dat er bij sommige kinderen vooral een aandachtstekort is. Bij anderen valt de overbeweeglijkheid of impulsiviteit meer op.

Oorzaken Oorzaken die op dit moment bewezen worden geacht, zijn: • Erfelijkheid (nog onvoldoende duidelijk inzicht) • Bevindingen van onvoldoende werking in bepaalde hersengebieden door structurele of functionele fouten in de aanleg van de hersenen, mogelijk beïnvloed door het gebruik van stoffen tijdens de zwangerschap of door een relatief onevenwichtige voeding met een tekort aan bepaalde vetzuren. • Diverse factoren of een abnormale ontwikkeling van de hersenen zoals bv. trauma of ziekte? • Anamnetisch worden frequent complicaties bij de zwangerschap en medische problemen omtrent de geboorte vermeld. • Er mag niet uit het oog worden verloren dat er meerdere factoren kunnen meespelen in het ontstaan van een ADHD-beeld, ook pedagogische!

Lichamelijk functioneren Hyperactiviteit: overmatige beweeglijkheid en druk gedrag. Fijnemotorische problemen: vaak ernstige problemen met het handschrift.

1 Sommige kinderen met ADHD kampen met slaapstoornissen.

Verstandelijke mogelijkheden Op het schoolse vlak zien we voornamelijk problemen met schoolwerk, werkhouding in de klas en probleemoplossingvaardigheden. Er is een verhoogde kans op leerproblemen. Er is ook meer kans op specifieke spraakproblemen.

Gedrag- en persoonlijkheidskenmerken Baby’s: een verhoogde activiteit en prikkelbaarheid, een rusteloos slaappatroon, korte volgbewegingen en niet langs spelen met eenzelfde speelgoed. Kleuters: belangrijke overactiviteit (weinig doelgericht gedrag), snelle afleidbaarheid, een beperkte aandachtsspanne, moeite met het sturen en controleren van het gedrag, regels worden onvoldoende geïnternaliseerd, emotionele prikkels en sociale druk helpen weinig om het kind bij te sturen, vaak ook agressiviteit en roekeloosheid. Lagerschoolkinderen: dezelfde problemen als bij kleuters, maar meer nadruk op problemen met de leerhouding en het sociaal spel. Negatieve opmerkingen van leeftijdgenoten en isolatie kunnen tot bijkomende problemen leiden. Pubers: de hyperactiviteit begint minder op te vallen en kanaliseert zich in een grote behoefte aan activiteit. De aandachtsstoornissen lijken te verbeteren. Impulsiviteit is nu vooral opvallend op het cognitieve vlak (slecht structureren van denkprocessen), in het sociaal onhandig zijn en in het overtreden van impliciete regels van leeftijdsgenoten. Volwassenen: hier worden vooral de gevolgen vastgesteld van de leermoeilijkheden (bv. een lager diploma). Daarnaast zijn er ook problemen met het tekort aan impulscontrole.

Opvoedingsadviezen Dagdagelijkse ondersteuning: • Het is noodzakelijk dat het kind zich erkend voelt in zijn problemen veroorzaakt door ADHD en in hun inspanningen om er iets aan te doen. • Zorg voor een veilige, zo voorspelbaar mogelijke omgeving. • Hanteer duidelijke regels en sanctiesystemen (belonen/straffen), bijvoorbeeld een time-out. • Stimuleer het zelfwaardegevoel. • Bouw een positieve relatie op. Beoordeel de schoolresultaten vooral in functie van de eigenheid van het kind.

2 • • • • • • •

Keur het gedrag af, maar geen persoonlijkheid. Spreek af welk gedrag kan en welk niet. Niet alle gedrag veroorzaakt door beweeglijkheid, is onaanvaardbaar. Zorg voor een stimulerend klasklimaat. Stel realistische verwachtingspatronen en help een bewuste schoolkeuze te maken, rekening houdend met de hogere kans leerproblemen. Stimuleer vrijetijdsvaardigheden en sport. Werk oplossingsgericht (problemen mee helpen analyseren en mogelijke oplossingen zoeken) en geef feedback. Ondersteun de huiswerkplanning en het tijdsbeheer.

Therapeutische ondersteuning • Relaxatie: kan helpen bij het meer bewust worden van het eigen lichaam en de energie. • Gedragstherapie: gebaseerd op de idee dat kinderen met ADHD extra gecontroleerde prikkels nodig hebben om zich beter te handhaven. • Socio-emotionele begeleiding: veelal betekent therapie een belangrijke emotionele ondersteuning: het kind en zijn gezin zoeken samen met de therapeut naar oplossingen. Sociale vaardigheden kunnen echter ook klassikaal worden aangeleerd bv. via de doos vol gevoelens. • Zelfinstructietraining: een kind met ADHD kan baat hebben bij een werkhoudingstraining. Leer het kind cognitieve strategieën zo zelfstandig mogelijk gebruiken. (stop-denk-doe) • Ouderbegeleiding, oudergroepen, zelfhulpgroepen • Medische ondersteuning • Medicatie kan in een aantal gevallen tot een verbetering van de symptomen leiden. • Het toedienen van medicatie moet altijd onder begeleiding van een arts gebeuren. Bijwerkingen zoals eetlustremming en inslaapstoornissen zijn tijdelijk. Er is nog discussie over de bijwerkingen op lange termijn.

1 OPMERKINGEN, TIPS, WEETJES, … ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................

2 SYNDROOM VAN DOWN, MONGOLISME, TRISOMIE 21 Omschrijving Personen met trisomie 21 kunnen een brede waaier van ernstige afwijkingen vertonen, zowel wat betreft de verstandelijke als de ontwikkelingsachterstand. Sommige kinderen worden geboren met een hartdefect, anderen niet. Sommige lijden aan epilepsie, hebben een verminderde schildklierwerking of een darmziekte, anderen niet. Het syndroom van Down komt gemiddeld voor bij 1/600 geboortes. Het is daarmee het meest frequent voorkomende syndroom. Het syndroom komt meer voor naargelang de leeftijd van de moeder toeneemt (1/32 op de leeftijd van 45 jaar).

Oorzaken Het syndroom van Down is een chromosomale afwijking, waarbij in de cellen van het kind drie volledige (of een deel ervan) exemplaren van het 21ste chromosoom aanwezig zijn.

Uiterlijke kenmerken • • • • • • • • • • • • •

Klein gestalte Kleine schedel Extra huidplooi over de binnenste ooghoeken Oplopende oogspleten Witte vlekjes aan de rand van de iris Dun haar Brede, korte nek Kleine mond, dikke gegroefde tong (dikwijls openhangende mond) Zadelneusje Kleine, vaak asymmetrische uitstaande oren Korte, dikke handjes en vingers; kleine kromme pinken Ruimte tussen de eerste en de tweede teen Onvoldoende spierspanning

Lichamelijk functioneren • • • •

Motorisch Hyperlaxiteit van de gewrichten Lage spiertonus Gestoord besef van de lichaamshouding

1 Medisch • • • • • • • • •

Hartafwijkingen bij ongeveer veertig procent van de kinderen Problemen met het maagdarmkanaal Frequent infecties, vooral van de luchtwegen Gezichts- en gehoorproblemen: cataract, scheelzien, verziend. Smalle gehoorgangen. Spraakproblemen: vertraagde spraak- en taalontwikkeling, gepaard gaande met problemen op het vlak van auditieve aandacht Epilepsie komt frequenter voor dan algemeen gesproken Leukemie: tot 10 à 20 keer meer kans Osteoporose (botontkalking) komt voor bij 92 procent van de zestienjarigen en ouder Slaapstoornissen

Verstandelijke mogelijkheden De verstandelijke retardatie varieert van licht tot ernstig. De ontwikkeling van kinderen met het syndroom van Down volgt in grote lijnen het patroon van andere kinderen, maar dan trager. Hetzelfde resultaat wordt echter niet bereikt.

Gedrags- en persoonlijkheidskenmerken Kinderen en volwassenen met het Downsyndroom vormen geen homogene groep. Gezien de grote variabiliteit in verstandelijk functioneren en opvoedingssituaties worden de omschreven gedrags- en persoonlijkheidskenmerken beter niet al te stereotiep opgevat: • Algemeen vriendelijk en lief • Groot vermogen tot imitatie en mimiek; gevoel voor humor; veel lachen • Koppig • Herhalen van echte of ingebeelde conversaties • Ongeveer een kwart van de populatie is eerder chaotisch en moeilijk te engageren • Bij kinderen een gebrek aan de noodzakelijke motivatie om het eigen leren verder te zetten • Op alle mogelijke plaatsen blijven/gaan zitten, zich verstoppen en weglopen • Autistiform gedrag komt iets frequenter voor. Opvoedingsadviezen Dagdagelijkse ondersteuning: • De nadruk ligt op vroegtijdige begeleiding, een zo ruim mogelijke ontwikkelingsstimulering en integratie. Een consequente begeleiding, gebaseerd op duidelijke leefregels, helpt in de opvoeding. • Stel cognitief voldoende uitdagingen en voldoende hoge eisen.

2 • • •

Het gebruik van visuele hulpmiddelen kan uitkomst bieden. Het doet beroep op het relatief sterke visuele kortetermijngeheugen. Het ondersteunen van de communicatie met gebaren en leren lezen helpt de taal op gang te brengen en werkt motiverend. Motiverend werken speelt een sleutelrol in de ontwikkeling. Werk dus met kleine tussen stapjes en duidelijk gestructureerde opdrachten. Vermijd expliciete faalervaringen en stel duidelijke eisen. Gebruik ook veel humor.

Therapeutische ondersteuning • Logopedie • Geheugentraining • Ergotherapie • Kinesitherapie • Voeding: neiging tot obesitas Prognose en evolutie Door de eventuele gezondheidsproblemen vroegtijdig te behandelen, zijn de kansen van personen met het Downsyndroom op een goede gezondheid en een betere levensverwachting sterk toegenomen. De kinderen ontwikkelen zich trager dan andere kinderen, zowel lichamelijk als verstandelijk. Er is een grote variatie in wat ze kunnen bereiken. Op volwassen leeftijd treedt er meestal snel een regressie op, zowel in algemeen dagelijkse handelingen al sin taal, interesses, gezichtsvermogen,… De cognitieve capaciteiten dalen met de leeftijd. Het geautomatiseerde handelen blijft langer bestaan dan het bewust aangeleerde. Er blijft al bij al een gedaalde levensverwachting bestaan. Meer dan een kwart van de populatie ontwikkelt vanaf de leeftijd van vijftig jaar een dementie. Dit kan ook al vanaf dertig à veertig jaar optreden.


2

1 EPILEPSIE, VALLENDE ZIEKTE Omschrijving Epilepsie is een ziekteverschijnsel, een symptoom zoals koorts. Het is geen op zichzelf staande ziekte. Epilepsie is een aanvalsgewijs optredende en tijdelijke storing in de elektrische activiteit van de hersenen; De storing uit zich in de vorm van aanvallen, die sterk kunnen verschillen in aard, intensiteit en duur. Een aanval wordt verklaard door het plotseling en gelijktijdig ontladen van te veel zenuwcellen, waardoor een soort kortsluiting in de hersenen optreedt. Het klinische karakter van de aanval wordt bepaald door de plaats in de hersenen waar de storing ontstaat, door de snelheid van uitbreiding en haar tijdsduur. Hersenen bestaan uit miljarden zenuwcellen die op een constante, geordende en gecontroleerde manier boodschappen aan elkaar doorgeven via elektrische stroompjes en chemische stoffen. Tijdens een epileptische aanval ontladen groepen hersencellen zich plots op een ongecontroleerde wijze. De ontlading kan een intense kettingreactie in de hersenen teweegbrengen; andere cellen gaan zich ook ontladen met chaotische hersenfunctie tot gevolg. Omdat spieren, spierspanning, coördinatie, bewustzijn, houding in de ruimte, evenwicht en vele andere vitale functies door de hersenen worden beheerd, zien we tijdens een epileptische aanval ernstig falen van vele van die functies. Na een tijdje herstellen de hersenen zich van de storing en houdt de aanval op. Een eenmalige aanval kan bij iedereen voorkomen. Vanaf een tweede aanval spreekt men van epilepsie. Er zijn twee grote groepen aanvallen: gegeneraliseerde en partiële aanvallen. Bij gegeneraliseerde aanvallen zijn ofwel alle zenuwcellen tegelijk betrokken, ofwel grote gebieden van zowel de linker als rechter hersenhelft. Het kind is volledig buiten bewustzijn. De volgende motorische fenomenen zijn kenmerkend: vaak eerst tonische (lang aanhoudende) spiertrekkingen, gevolgd door schokkende (clonische) bewegingen. Tot deze aanvalsvorm behoren de kleine en grote aanvallen. • Kleine aanvallen (absence) zijn het best te omschrijven als aanvallen van afwezigheid. Het kind verliest het contact met de omgeving, zonder te vallen. Je kunt het op dat moment niet aanspreken. Het opnemen van informatie is onderbroken, loopt gefragmenteerd. Het kind zit schijnbaar te dromen. Soms knippert het ook met de ogen. De duur van de aanval varieert van enkele seconden tot enkele minuten. • Grote aanvallen (tonisch-clonisch insult, grand mal)worden gekenmerkt door aanvalsgewijs optredende stuipen (schokkende bewegingen van armen en benen), gepaard gaand met bewusteloosheid. Het zijn de spectaculairste aanvallen, maar zeker niet de meest voorkomende. Het kind verliest het bewustzijn en valt.

2 Bij partiële aanvallen is een bepaald deel of zijn bepaalde delen van de hersenen betrokken. Bij deze aanvallen is het bewustzijn soms nog intact, soms gedaald en soms volledig afwezig, afhankelijk van het soort aanval. Tot deze aanvalsvorm behoren eenvoudige en complexe partiële aanvallen. • Bij eenvoudige partiële aanvallen is er sprake van een ontlading die zich alleen plaatselijk voordoet met verschijnselen die horen bij het desbetreffende hersendeel. Dit kunnen trekkingen van een arm of been zijn. De aanval kan daarna weer overgaan, maar kan zich ook uitbreiden tot een grote aanval. Hoewel het bewust zijn gepaard blijft, kan het kind de beweging niet bewust doen ophouden. De beweging stopt even plots als ze begonnen is. Daarna zet het kind zijn gewone activiteiten weer verder. De duur van de aanval gaat van enkele seconden tot een paar minuten. • Complexe partiële aanvallen uiten zich in de vorm van plotseling optredende episoden met psychische stoornissen (bv. als het donker is, gaat het kind dwalen zonder dat hij/zij zich daar achteraf iets van herinnert) en bewegingsautomatismen (bv. stereotype bewegingen zoals friemelen met de handen, smakkende mondbewegingen,…). Het lijkt wat op hallucineren of in trance zijn. Je zou denken dat het kind de handelingen opzettelijk uitvoert. De aanval kan na enkele seconden voorbij zijn, maar kan ook enkele minuten duren. Na de aanval is er een recuperatieperiode nodig. Een complexe partiële aanval kan overgaan in een gegeneraliseerde aanval, waarbij de gehele hersenen betrokken zijn. Epilepsie bij kinderen is geen zeldzaam verschijnsel. Eén op 1580 mensen lijdt aan een vorm van epilepsie . Naar schatting lijden in Vlaanderen ongeveer 40 000 menden aan één of andere vorm van epilepsie.

Oorzaken In veel gevallen van epilepsie is er geen aantoonbare afwijking of beschadiging in de hersenen te vinden. In bepaalde gevallen ligt er aan de epileptische aanvallen wel een beschadiging in de hersenen ten grondslag. In dit geval spreken we van symptomatische epilepsie. Een dergelijke hersenbeschadiging kan op verschillende manieren zijn ontstaan, bv. door een ontsteking, een infectie of gezwel in de hersenen, problemen bij de geboorte,… Er bestaan erfelijke factoren die bepalend zijn voor de mate waarin iemand de aanleg vertoont om aanvallen te krijgen. Epilepsie kan voorkomen als onderdeel van een syndromale aandoening, zoals het syndroom van Rett,.. Gebrek aan nachtrust of psychische spanningen kunnen bij mensen met (een aanleg voor) epilepsie een aanval uitlokken. Deze zo geheten epilepsie-uitlokkers worden provocerende of drempelverlagende factoren genoemd. Ook lichtflitsprikkeling, alcoholgebruik en koorts worden tot de provocerende factoren gerekend.

1 Lichamelijk functioneren Motorisch • Normaal, tenzij er hersenletsel aan de basis ligt Medisch • Buiten de aanvallen functioneren de kinderen normaal • Het slaappatroon is frequent verstoord Verstandelijke mogelijkheden Soms komen cognitieve stoornissen voor, met eventuele ontwikkelingsstoornissen als gevolg. Personen met een verstandelijke retardatie ontwikkelen twintig tot veertig procent meer epilepsieaanvallen.

Gedrags- en persoonlijkheidskenmerken De grootste problemen zijn meestal niet van lichamelijke, maar van psychische aard. Indirect zijn er vaak psychische reacties op stress. Directe effecten zijn afhankelijk van de bij de epilepsie betrokken hersenstructuren. Depressie komt frequent voor, vooral in de adolescentie, deels als gevolg van het onvoorspelbare van de aanvallen en de onzekere toekomst. Ook sociaal isolement komt voor. Verder is er het risico om gepest te worden op school naar aanleiding van een aanval of als reactie op angstig gedrag. Gerichte agressie komt niet voor bij epilepsie, wel verwardheid, spraakmoeilijkheden en geheugenstoornissen.

Opvoedingsadviezen Dagdagelijkse ondersteuning • Met epilepsie gaan leefregels en leefritmes samen om bij een onvoorspelbare aanval ongelukken te voorkomen. Ze vergen een grote mate van zelfdiscipline en kunnen van invloed zijn op het zelfbeeld en het sociaal functioneren. • Er zijn situaties waarin een aanval gemakkelijker kan voorkomen: examenstress, gepest worden, zich overbeschermd voelen enz… • Onvoldoende therapietrouw kan een signaal zijn dat er verwerkingsproblemen zijn. • Begeleid zonodig depressie. • Hanteer het zorghandelen niet als overbescherming.

2 Therapeutische ondersteuning Het vaststellen van een aanval is niet altijd eenvoudig, zeker niet bij kinderen met een verstandelijke achterstand. Ze kunnen namelijk gedrag stellen dat lijkt op een epilepsieaanval. Blijf bij een aanval zo kalm mogelijk en houd ook de omgeving rustig. Wacht bij een absence gewoon tot het kind weer bewust wordt en stel het gerust. Bij een partiële aanval is het voldoende het kind gerust te laten en ervoor te zorgen dat het zich geen pijn doet. Wacht tot de aanval over is en stel het kind even gerust. Bij een grote, tonisch-clonische aanval is het belangrijk ervoor te zorgen dat het kind zich geen pijn doet: • Leg het kind op zijn zij en ondersteun het hoofd met een kussentje. • Stop niets in de mond! Vroeger werd dit aanbevolen om een beet in de tong te voorkomen. Het gevaar bestaat echter dat er tanden breken door iets in de mond te steken en dat is erger dan een beet in de tong. Ook je eigen vingers zouden zo verwond kunnen geraken. • Houd de directe omgeving vrij, zodat het kind kan bewegen zonder risico zich aan rondliggende voorwerpen pijn te doen. • Houd de tijd objectief in het oog (vijf minuten lijken heel lang…) • Laat het kind bijkomen in een rustige omgeving. Met één vertrouwde persoon voelt het kind zich meer op het gemak en recupereert het sneller. • Geef het kind niets te drinken als het bijkomt, het kan zich nog gemakkelijk verslikken. • Medische hulp is in de meeste gevallen niet nodig. Dit is wel het geval als de ene aanval de andere opvolgt, als de aanval te lang duurt (meer dan vijftien minuten) of als het kind zich verwond heeft. • Breng de ouders of instelling op de hoogte van de doorgemaakte aanval. • Mits toestemming van de behandelende arts kan de verpleegkundige in noodsituaties medicatie toedienen.

Medische ondersteuning Anti-epileptica werkt in op de hersenen. Ze doen meer dan alleen de epileptische aanvallen onderdrukken. Kinderen zijn er vaak sneller vermoeid oor. Ook het concentratievermogen zwakt af. Bij één op de vier epilepsiepatiënten leidt het gebruik van de medicatie niet tot het gewenst resultaat. Andere behandelingsmogelijkheden zijn epilepsiechirurgie, stimulatie van een zenuw en diepe hersenstimulatie.

1 Prognose en evolutie Leven met epilepsie is geen pretje. Sommige activiteiten worden tijdelijk of levenslang onmogelijk: autorijden, bergbeklimmen, hoogtewerk verrichten, enz… Onder begeleiding zijn fietsen, zwemmen en sporten wel mogelijk. Sommige patiënten voelen een aanval duidelijk aankomen. Ze zijn dan bijvoorbeeld wat prikkelbaar, hebben hoofdpijn, zijn duizelig of krijgen een raar gevoel in hun maag. Dit noemt men een aura. Voor velen komt een aanval echter volkomen onverwacht. Een gezonde levensstijl is zeer belangrijk. Uitlokkende factoren zijn te weinig slaap, flitsend licht, overmatig alcoholgebruik, enz. Epilepsie beïnvloedt ook relaties, werk en vrijetijdsbesteding. Het herstelvermogen van de hersenen vermindert naarmate de aanvallen vaker voorkomen. Ook anti-epileptische medicatie kan een cognitieve functieproblematiek veroorzaken.


1

2 AUTISME SPECTRUM STOORNIS OF ASS ENKELE CIJFERS • • • •

1/400 mensen zijn autistisch ¾ zin jongens Meisjes met autisme hebben meestal een bijkomende verstandelijke handicap ¼ mensen met autisme heeft epilepsie

AUTISME HEEFT VELE GEZICHTEN: Autisme heeft heel veel verschillende benamingen zoals: • Autisme • A-typisch autisme • Asperger-syndroom • PDD-NOS Dit zijn allemaal diagnoses die kunnen gesteld worden, maar omvatten nooit de hele lading. Daarom spreken we vanaf nu van ASS of autisme spectrum stoornis. Autisme komt vaak niet alleen voor. In onderstaande figuur zie je met welke andere stoornissen autisme vaak samengaat.

Figuur 1 Stoornis autisme in beeld

1 OORZAKEN: • • • • •

Biologische oorzaak Erfelijke factoren Erfelijke aandoeningen zoals fragiel-x kunnen autisme veroorzaken Problemen tijdens de zwangerschap, zuurstoftekort Een aantal syndromen kunnen gepaard gaan met autisme (vb syndroom van down)

DE TRIADE: De kenmerken van ASS kunnen opgedeeld worden in drie grote categorieën. Deze drie categorieën worden hieronder verder besproken.

De omgang met anderen of de sociale interactie Begrijpen de lichaamstaal van anderen niet: Ze hebben weinig mimiek en weinig oogcontact. Ze houden zich afzijdig en zijn in zichzelf gekeerd. Ze hebben eveneens problemen met normaal spel. • Problemen in de wederkerigheid in contacten: Ze kunnen zich niet inleven in anderen, hebben geen behoefte om interesses met anderen te delen. Ze willen wel deelnemen maar gaan dan na-apen. • Veel initiatief tot sociaal contact, maar doen dit op een ongepaste en soms bizarre manier: Het vertrekt van zichzelf en komt opdringerig en storend over. Als je naar de uitleg kijkt, kan je personen met ASS opdelen in drie groepen op basis van sociaal contact: • Het afzijdige type: De persoon met ASS is onverschillig tegenover vreemden, maar ze aanvaarden lichamelijke toenadering door wie ze vertrouwen. Ze gaan enkel om met anderen alleen als ze er iets van willen hebben of gedaan willen krijgen. • Het passieve type: Zij zullen zelf geen initiatief nemen, maar zijn bereid te doen wat hen gevraagd wordt. • Het actieve maar bizarre type : Zij nemen initiatief tot sociaal contact. De wijze waarop is echter onaangepast en eenzijdig. Ze praten eindeloos over hun eigen thema’s of interesses en gaan alleen van zichzelf uit. In deze groep komen doorgaans gemiddeld- tot hoogintelligente personen voor.

•

De communicatie •

Taal slecht begrijpen: Ze nemen woorden en uitdrukkingen letterlijk. De betekenis van woorden verandert naargelang de context (vb. slapen “op” de trein).

2 • • •

•

• •

• • •

Moeilijkheden met een heen en weer gesprek: Ze geve, zeer korte antwoorden of ze blijven doordrammen over iets. Eigenaardig taalgebruik: Ze herhalen steeds hetzelfde woord of zin of verhaal dat door iemand anders gezegd is. Dit wordt ook wel echolalie genoemd. Deze echolalie kan direct nadat iets gezegd is gebeuren, maar ook een hele tijd erna. Ze vatten betekenissen van woorden te eng of verkeerd op (bv. Als men vraagt: “Is er nog koffie?”, kan een persoon met autisme gewoon ja of nee antwoorden, terwijl wij de link leggen deze persoon heeft nog dorst en wil dus nog een tas koffie). Ik-jij verwarring De intonatie kan ook fout zijn. Hier heb je enerzijds personen met ASS die met een vreemde intonatie spreken (vb. monotoon, mechanisch praten). En je hebt anderzijds ook personen die een verkeerde intonatie gebruiken. Beperkte of juist heel uitgebreide woordenschat: Ze kennen meestal maar een beperkt aantal woorden, maar vaak kennen ze over één onderwerp dan heel veel woorden. Zelf woorden uitvinden Problemen met de ongeschreven regels van het communiceren niet of onvoldoende begrijpen: Ze hebben problemen met het non-verbale en de bedoeling achter bepaalde woorden.

De verbeelding • • •

Begrijpen (abstracte) verwijzingen niet als symbolen voor een bepaalde betekenis Beperkte verbeelding: Ze hebben moeilijkheden met een doe-alsofspel en een fantasiespel. In plaats daarvan gaan ze nabootsen, maar dit gebeurt dan ook volgens een vast patroon. Zeer beperkte interesse: Dit kan leiden tot extreme kennis over een specifiek onderwerp. Dit noemt men ook wel piek- of splintervaardigheden.

Door de triade is het soepel zijn in denken en handelen afwezig. Dit leidt tot een beperkt patroon van gedragingen en interesses, het herhalen van hetzelfde gedrag en een sterke behoefte aan rituelen. Het is wel belangrijk te weten dat wat hiervoor is beschreven niet bij iedereen in dezelfde mate aanwezig is. Maar om van ASS te spreken, moeten er zowel problemen ervaren worden op vlak van sociaal contact, communicatie en verbeelding. Als er een probleem wordt ervaren op maar één of twee vlakken, spreken we van autistiform gedrag. Een extra problematiek die bij mensen met autisme vaak voorkomt is dat ze overgevoelig zijn of juist helemaal niet gevoelig zijn voor zintuiglijke prikkels. (bv. Alle geluiden heel scherp horen. Deze personen dragen soms zelfs een hoofdtelefoon om het geluid te onderdrukken.) Het overgevoelig zijn voor prikkels kan zorgen voor heel ongewone reacties hierop.

1 OMGAAN MET KINDEREN MET AUTISME EN HUN OMGEVING Hulp bij ADL: • Structuur • Straffen en belonen • Zelfcontrole • Geduldig zijn • Pas je communicatieniveau aan het kind • Visualiseer je verwachtingen • Gebruik eenvoudige concrete taal • Ondersteun met gebaren Sociale vaardigheden aanleren : Om sociale vaardigheden aan te kunnen leren moet er een zekere cognitieve ontwikkeling aanwezig zijn. De sociale vaardigheden leer je ook stap per stap aan. Spelstimulatie: • Speelhoekje • Met zelfde spel beginnen en eindigen • Speel mee als het spel steeds terugkomt, misschien kan je na een tijd variëren. Gevoelens opvangen: • Ouders missen het echte wederkerig contact • Communicatie tussen ouders en hun kind loopt erg moeilijk • Omgeving oordeelt snel op het onbegrijpelijke gedrag van het kind Opvoedingsondersteuning bieden • Tips over het bieden van structuur en communicatie


1 ENKELE HANDICAPS KORT BESCHREVEN: FRAGIELE X-SYNDROOM Het fragiele X-syndroom is een erfelijke ontwikkelingsstoornis, waardoor kenmerkende gedragsstoornissen en een lichte tot matige verstandelijke handicap ontstaan. Zowel bij de geboorte als tijdens de kinderjaren zijn er meestal geen afwijkingen zichtbaar. Vaak is het laat beginnen met praten de eerste aanwijzing dat er iets mis is. Het gedrag is vaak overactief, men kan slecht de aandacht bij iets houden, is verlegen, kan moeilijk contact met anderen maken en er ontstaan gemakkelijk woede-uitbarstingen. Tijdens en na de puberteit lijkt de groei versneld op te treden, waardoor ook de typische gelaatskenmerken opvallender worden: groter hoofd, forse onderkaak en kin, lang gezicht, hoog en breed voorhoofd en grote en vaak afstaande oren. Bij jongens groeien de testikels verder uit dan gewoonlijk.

SYNDROOM VAN GILLES DE LA TOURETTE Het is een neurologische aandoening die wordt gekenmerkt door meervoudige tics (oogknipperen, hoofdschudden, schouderophalen, grimassen maken), vocale en fonetische tics (keelschrapen, zinnen of woorden nazeggen, schuttingtaal) en gedragsstoornissen (overbeweeglijkheid, impulsiviteit en dwangmatig gedrag). Kinderen met het syndroom van Gilles de la Tourette hebben een intelligentie die in principe niet verschilt van die van andere kinderen. Ze steken veel van hun energie en aandacht in het onderdrukken en ombuigen van hun tics en dwangmatig gedrag. Daardoor kunnen ze hun cognitieve vaardigheden vaak niet ten volle benutten. Een klassieke intelligentietest geeft vaak een onderschatting van de werkelijke intelligentie van het kind.

SYNDROOM VAN RETT Het Rettsyndroom is een zeldzame stoornis die hoofdzakelijk voorkomt bij meisjes. Het gedrag en motoriek van een kind met het syndroom van Rett gaan achteruit, doorgaans op een leeftijd tussen de negen en achttien maanden, na een blijkbaar normale aanvankelijke ontwikkeling. Er is gewoonlijk ook een minder snelle groei van het hoofd waar te nemen. De handvaardigheid gaat achteruit en wordt uiteindelijk herleid tot het karakteristiek wringen met de handen. De afwijking leidt tot een ernstige verstandelijke en motorische handicap. Typische uiterlijke kenmerken: klein hoofd, klein gestalte (weinig uiterlijke verandering met de leeftijd), trage toename in gewicht ondanks een goede eetlust, abnormale onwillekeurige bewegingen van de handen, afwezigheid van taal en spraak.

2 SYNDROOM VAN TURNER Het syndroom van Turner is een aangeboren aandoening die alleen voorkomt bij meisjes. Het is één van de meest voorkomende chromosomale afwijkingen, veroorzaakt door een afwijking aan of het ontbreken van een X-chromosoom. Hierdoor kan een combinatie van kenmerken ontstaan die in ernst sterk kan wisselen. Het belangrijkste kenmerk is meestal het uitblijven van de lichamelijke puberteitsontwikkeling, zoals de borstontwikkeling, de groei van schaam- en okselhaar en de menstruatie. De verstandelijke ontwikkeling verloopt meestal normaal. Verbale aspecten (bv. woordenschat) zijn sterker uitgebouwd dan zaken als ruimtelijk inzicht en het aangeven van combinaties en samenhang. Er zijn evenwel sterke, individuele verschillen.

SYNDROOM VAN ASPERGER Het Aspergersyndroom is een ontwikkelingsstoornis, gekenmerkt door ernstige problemen in de sociale contactlegging. De cognitieve en taalfuncties zijn echter ongestoord. De motorische vaardigheden daarentegen zijn vaak slecht ontwikkeld. Het Aspergersyndroom behoort tot de autismespectrumstoornissen. Tot op heden is er weinig bewijsmateriaal aangebracht voor een echt verschil tussen het Aspergersyndroom en autisme bij normale intelligentie.


2 REGELMATIG VOORKOMENDE BEGRIPPEN VERSTANDELIJKE HANDICAP Licht verstandelijk; IQ 55-77; mentale leeftijd 8-12jaar Matig verstandelijk; IQ 34-54; mentale leeftijd 5-6à8jaar Ernstig verstandelijk; IQ 20-34; mentale leeftijd 3-5à6jaar Diep verstandelijk; IQ 0-19; mentale leeftijd 0-3jaar Bijkomende motorische of psychische problemen Motorische problemen, fysieke handicap. Voorbeelden: halfzijdige verlamming, spasticiteit, verlamming onderlichaam, problemen met de fijne of grove motoriek,… Psychische problemen. Voorbeelden: autisme, gedragsproblemen, automutilatie, depressie, angsten,…

TYPES BUITENGEWOON ONDERWIJS Type1: kinderen met een licht verstandelijke handicap Type 2: kinderen met een matig of ernstig verstandelijke handicap Type 3: kinderen met ernstige emotionele of gedragsproblemen Type 4: kinderen met een fysieke handicap Type 5: kinderen die opgenomen zijn in een ziekenhuis of op medische gronden verblijven in een preventorium Type 6: kinderen met een visuele handicap (gezichtsstoornis) Type 7: kinderen met een auditieve handicap (gehoorstoornis) Type 8: kinderen met ernstige leerstoornissen

GEÏNTEGREERD ONDERWIJS Er zijn heel wat leerlingen die ondanks hun handicap toch gewoon onderwijs volgen. Scholen voor gewoon basisonderwijs en scholen voor bijzonder onderwijs werken hierbij samen. Zo kunnen leerlingen met een handicap of leer- en opvoedingsmoeilijkheden de lessen of activiteiten toch in een school voor gewoon basisonderwijs volgen.

SEMI-RESIDENTIËLE VOORZIENING Een voorziening die opvang biedt op weekdagen zowel in de voormiddag als in de namiddag.

RESIDENTIËLE VOORZIENING Een voorziening die 24 uur op 24, 7 dagen op 7 opvang biedt, het hele jaar door.

1 BESCHUTTE WERKPLAATS Voor werkwillige personen met een arbeidshandicap die tijdelijk of voor altijd niet in het normaal economisch circuit terecht kunnen. Waarbij personen met een handicap de prioritaire doelgroep vormen.

BEGELEID WONEN Meerderjarigen met 1 specifieke soort handicap. Ze hebben behoefte aan enige ondersteuning.

ZELFSTANDIG WONEN Meerderjarigen met een fysieke handicap. Ze hebben hulp nodig bij de activiteiten van het dagelijks leven.


1 HYGIËNE, VERZORGING, HEF- EN TILTECHNIEKEN, VOEDING. HYGIËNE (BELANGRIJKE TIPS) • • • • • • • • • • •

Was voldoende je handen! Handschoenen en handzeep worden steeds voorzien, maak hier ook voldoende gebruik van. Laat vakantiegangers na een toiletbezoek ook steeds hun handen wassen. Hou materiaal dat eigen is aan de vakantiegangers gescheiden van elkaar. Ieder zijn eigen materiaal! (zeker als het gaat over tandenborstels, washandjes, handdoeken, ondergoed,…) Als een bad of douche door verschillende vakantiegangers gebruikt wordt, ontsmet dit dan ook regelmatig. (met bv. Dettol) Verlucht regelmatig kamers of veel gebruikte ruimtes. Hou voldoende orde op de kamers, dit kan de laatste dag alleen maar gemakkelijker werken. Eet van een propere tafel… Als er vakantiegangers zijn met een verkoudheid, zorg ervoor dat er voldoende papieren zakdoekjes in de buurt zijn. Heb oog voor detail, gebit poetsen, scheren, nagels knippen, oren kuisen,.. Als je nog meer vragen hebt rond hygiëne, stel deze gerust aan de verpleegkundige!

VERZORGING De vakantieganger wast zichzelf • • • • •

Bekijk vooraf goed het huisbezoekformulier. Wat kan hij/zij wel, wat niet? Waar moet er toezicht gehouden worden? Volg de eerste dagen toch een beetje mee op of alles vlot verloopt en het nodige gedaan wordt. Is alles gewassen? Heeft hij/zij proper ondergoed aan? Is de kamer in orde? Vraag eventueel of je hulp kan bieden, let wel op, hetgeen dat ze zelf kunnen, doen ze ook best zelf. Gaat de vakantieganger graag in de douche of in bad? Douchet hij of zij dagelijks? Heeft hij/zij dan wel hulp nodig? Heb oog voor privacy! Deuren toe of op een kiertje. Als ze zich moeten verplaatsen voor te douchen of in bad te gaan, zorg dat je alles bij hebt en laat hen zich daar pas uitkleden.

De vakantieganger heeft gedeeltelijk hulp nodig • •

Bekijk vooraf goed het huisbezoekformulier. Wat kan hij/zij wel, wat niet? Waar moet er geholpen worden? Probeer eventueel als het mogelijk is, wat afspraken te maken rond de wassituatie. Wat doet hij/zij zelf? Blijf je dan in de kamer of niet?

2 • •

Gaat de vakantieganger graag in de douche of in bad? Douchet hij of zij dagelijks? Hoe verloopt dit thuis of in de instelling? Heb oog voor privacy! Deuren toe of op een kiertje. Als ze zich moeten verplaatsen voor te douchen of in bad te gaan, zorg dat je alles bij hebt en laat hen zich daar pas uitkleden.

De vakantieganger moet volledig geholpen worden, kan staan of zitten aan de lavabo • • • • • • • • • •

Bekijk vooraf goed het huisbezoekformulier. Wat kan hij/zij wel, wat niet? Wordt hij/zij aan de lavabo gewassen, staand of zittend? Als de vakantieganger aan de lavabo kan gewassen worden, doe dit dan zeker ook. De vakantieganger blijft rechtstaan of gaat op een stoel zitten voor de lavabo. Begin met de tanden te poetsen en mond laten spoelen. Ontbloot het bovenlijf. Begin te wassen, steeds eerst inzepen, dan afspoelen, dan afdrogen, daarna kan je de bovenkledij terug aandoen. Was van boven naar onder, hoofd, hals, handen, armen, oksels, buik en rug. Laat de vakantieganger rechtstaan voor het intiem toilet, was eerst vooraan, dan achteraan. Om de voeten te wassen, laat je hem/haar terug zitten. Let op, gebruik voor boven- en onderlichaam, 2 verschillende washandjes! Wil de vakantieganger in douche of bad? Bekijk of hij/zij kan zitten in de douche. Is er bv. een badlift (stoeltje om mee in bad te gaan)? Leg vooraf al het nodige materiaal klaar! Heb oog voor privacy! Deuren toe of op een kiertje.

De vakantieganger moet volledig geholpen worden, wordt gewassen op bed of in bad • • • • • • • •

Bekijk vooraf goed het huisbezoekformulier. Wat kan hij/zij wel, wat niet? Let erop dat je al het nodige materiaal binnen handbereik hebt. Leg vooraf een grote handdoek op bed of een onderlegger zodat het bed droog blijft. Om uiten aan te kleden, draai je best de vakantieganger op zijn zij, let erop dat hij/zij niet uit bed kan vallen. Als de lavabo wat verder weg is, vul je een grote kom met water, die je vlakbij kan zetten. Let erop dat je tijdig het water ververst. Ontbloot het bovenlijf. Begin te wassen, steeds eerst inzepen, dan afspoelen, dan afdrogen, daarna kan je de bovenkledij terug aandoen. Was van boven naar onder, hoofd, hals, handen, armen, oksels, buik en rug. Bij het intiem toilet, was eerst vooraan, draai de vakantieganger op zijn zij, was dan achteraan. Let op, gebruik voor boven- en onderlichaam, 2 verschillende washandjes!

1 •

•

Gaat de vakantieganger in bad? Leg vooraf het nodige materiaal klaar. Is er een badlift? Bekijk vooraf hoe je alles gaat aanpakken! (bv. waar kunnen we de vakantieganger afdrogen en terug aankleden?) Heb oog voor privacy! Deuren toe of op een kiertje.

De vakantieganger draagt een luier • •

•

Bekijk vooraf goed het huisbezoekformulier. Wanneer draagt hij/zij een luier? Welke luiers draagt hij/zij? Hoe vaak wordt deze vervangen? De vakantieganger kan rechtstaan: je staat achter de vakantieganger, de bevuilde luier van voor naar achter wegnemen, je maakt alles proper, de nieuwe luier maak je eerst helemaal open, je maakt er een goot mee, je plaatst hem achteraan op de billen, brengt hem tussen de benen naar voor, trekt hem goed aan (belangrijk dat de luier goed aan de liezen aanpast), je maakt de luier goed vast. De vakantieganger ligt neer: de vakantieganger ligt op de rug, je maakt vooraan de luier open, aan de zij waarop de vakantieganger draait steek je al wat luier weg, je draait de vakantieganger, als er stoelgang is maak je al zoveel mogelijk proper terwijl de luier er nog onder ligt, je verwijdert de luier en maakt verder alles proper, je legt de nieuwe luier klaar, duw hem al zover mogelijk onder de zij, draai de vakantieganger terug op zijn rug, maak de luier goed vast.

De verpleegkundige • • •

Als er een verpleegkundige op vakantie is, kan je haar veel vragen. Laat haar een keer voordoen hoe je best te werk gaat. Als je vragen hebt rond verzorging, medicatie stel die zeker! Als je merkt dat je vakantieganger zich niet al te best voelt, licht haar daar tijdig over in!

HEF- EN TILTECHNIEKEN (BELANGRIJKE TIPS) • • • •

•

Hef of til niet als dat niet echt nodig is. Laat de persoon zoveel mogelijk helpen waar hij kan (steunen op de benen, je omklemmen met de armen) Zeg vooraf wat je gaat doen. Zo weet de persoon dat je hem gaat verplaatsen. Hij zal minder vlug schrikken en minder schrik hebben, zodat hij meer ontspannen zal zijn, een hele hulp. Probeer zoveel mogelijk je rug recht te houden en gebruik meer je armen dijspieren. Dit wil zeggen dat je de persoon zo dicht mogelijk tegen je lichaam houdt en door de knieën buigt i.p.v. voorovergebogen te staan. Til nooit vanuit een geroteerde positie van de rug. Zorg dat de te overbruggen afstand zo klein mogelijk is.

2 • • • • • • • • • •

Let erop dat er geen obstakels in de weg staan als je je techniek gaat uitvoeren. Zet de rolstoel in de juiste richting en zo dicht mogelijk bij je. Neem indien mogelijk de armleuning weg, alsook de voetsteunen. Zet de remmen van de rolstoel altijd vast. Til zware personen nooit alleen. Geef, indien mogelijk, een apart bed aan personen die totaal afhankelijk zijn van anderen. Breng de last zo dicht mogelijk tegen het lichaam. Maak zoveel mogelijk gebruik van hulpmiddelen. (tillift, glijdeken, badlift,…) Kies een uitgangshouding die goed evenwicht biedt. Vermijd lang staan, liggen, zitten in een ongunstige houding. Beperk het lopen en/of gaan tijdens het tillen. Maak gebruik van natuurlijke bewegingen.

VOEDING (BELANGRIJKE TIPS) •

• • • • • • •

Bekijk vooraf goed het huisbezoekformulier. Wat eet, drinkt hij/zij? Hoeveel mag hij/zij eten, drinken? Is er een dieet dat gevolgd moet worden? Moet er voeding gemixt worden? Kan hij/zij zelf eten, in welke mate moet er geholpen worden aan tafel? Zij er hulpmiddelen die gebruikt moeten worden, hoe werken die? Was vooraf de handen van zowel jezelf als de vakantieganger. Maak voldoende gebruik van slabben of servetten. Let erop dat de vakantiegangers eerst aan de beurt komen en dan jij. Moet jezelf eten mixen of wordt er gemixt? Bij boterhammen gebruik je best wat melk om te mixen, bij het middagmaal wat saus of soep. (denk hier ook aan bij daguitstappen) Let op de temperatuur van voeding, zorg ervoor dat vakantiegangers zich niet verbranden. Zorg dat vakantiegangers voldoende drinken, zeker bij warm weer! Hou alles wat netjes, zorg ervoor dat eigen materiaal ook bij de vakantieganger blijft.


2 MANUELE EXPRESSIE BIJ JOMBA/PVH Wanneer we denken aan manuele expressie komt automatisch knutselen in onze gedachten. Dit is voor een groot stuk waar… Maar waarom moet knutselen steeds met knutselmateriaal zijn? Je kan ook perfect creatief bezig zijn met eten, drinken, decors in een thema en dingen die gebeuren in een thema zelf. Daarom vind je hieronder en aantal algemene tips en hoe je rekening kan houden met het niveau van je groep. Daarnaast volgt er ook nog een kort theorie stukje over basale stimulatie, waaronder het snoezelen op een vakantie valt… Als laatste vind je nog informatie over activiteiten die niet alleen knutselen zijn, maar wel te maken hebben met manuele expressie.

JOMBA/PVH OP VAKANTIE. Tips: •

• • • • • • • •

Wanneer je op vakantie vertrekt ga je op voorhand meer informatie krijgen rond het algemene leven van je doelgroep. Als je de kans krijgt om zelf op huisbezoek te gaan kan je zeker navragen waar zijn of haar interesses liggen bij de vrije tijd en of hij/zij graag knutselt. Probeer steeds een voorbeeld te maken dat je kan gebruiken bij je eigen uitleg. Zorg voor een duidelijk stappenplan zodat je zelf weet wat er juist moet gebeuren en hoe je dit moet uitleggen. Zorg voor een veilige en rustige omgeving en zie dat al je materiaal op voorhand klaar staat. Gebruik eenvoudige zinnen. Let op je materiaalkeuze: pas op met verf die niet uit de kledij gaat, sterke lijm,… Probeer alles stap voor stap uit te leggen en wacht tot iedereen klaar is met een bepaalde stap voor je verder gaat naar de volgende. Je kan ook altijd medemonitoren vragen of ze willen helpen met je activiteit zodat iedereen op een rustige manier kan werken. Betrek je doelgroep door hen zelf ideetjes te laten geven, of te laten kiezen tussen bijvoorbeeld crêpe papier of zijdepapier.

Niveau: •

Denk op voorhand goed na op welk niveau je doelgroep functioneert. o Indien ze op een mentaal niveau van 2-6 jarigen functioneren kan je eenvoudige knutselwerkjes voor kleuters aanpassen aan hen niveau. o Indien ze op een niveau van 6-12 jaar functioneren worden eenvoudige knutselwerkjes of opdrachten al snel kinderachtig. Probeer hen daarom fel te betrekken in de brainstorm, uitvoering en uitwerking van eigen ideetjes. Projecten die in de lagere school gebruikt worden kan je ook toepassen bij deze doelgroep.

1 BASALE STIMULATIE • Wie ben ik ? • Wat voel ik allemaal in mij en rond mij ? • Welke houding zet me telkens weer klem en maakt dat ik niets kan ervaren? • Van wie is de warme hand, die me op die manier zet dat ik echt kan voelen aan een • voorwerp? Met deze inhouden houdt basale stimulatie zich bezig. Hoe kunnen we personen met een handicap helpen om telkens een beetje meer zichzelf te laten worden ? In de eerste plaats door ervoor te zorgen dat hij zichzelf kan voelen, dat hij zijn eigen lichaam kan gewaar worden en dat op een aangename manier. Dat is niet eenvoudig voor iemand die voortdurend kampt met niet goed afgestemde houding en bewegingen. Een te hoge of een te lage spierspanning of een steeds maar wisselende spierspanning brengt met zich mee dat men zichzelf niet als een vloeiend geheel ervaart. Anderen lopen vast in het herhalen van telkens weer hetzelfde gedrag. Ook zij zijn daardoor afgesloten van zichzelf en van hun omgeving. Basale stimulatie probeert de persoon te sterken in zijn lichaams-ik. Dat gebeurt door het aanbieden van eenvoudige waarnemingen. Telkens weer stemmen we af op de beleving van de persoon met beperking Dringt onze prikkel door ? Wordt het een echte gewaarwording? Heeft het betekenis, ook al "duurt" de betekenis slechts een enkel moment ? Geeft het hem of haar informatie over zichzelf en over de wijze waarop hij of zij in de wereld staat? Basale stimulatie gaat niet alleen over het aanbieden van prikkels, veel belangrijker is het leggen van contacten op een niveau dat men als “basaal” of elementair kan beschouwen. Daarmee wordt bedoeld, dat ook zonder speciale mogelijkheden, zoals oogcontact, spraak, tekens,enz… het mogelijk is om met mensen te communiceren. Vooral het lichamelijk contact biedt intensieve mogelijkheden. Juist voor verzorgers, die zich een groot deel van hun tijd bekommeren om het lichamelijk welzijn van hun bewoners, biedt dit een kans, om via verzorgingstaken aan te sluiten en in te gaan op de gevoelswereld, op de belevingswereld van personen met een zeer ernstige handicap. De originele bijdrage van basale stimulatie situeert zich in het domein van de "dichte zintuigen": • het somatische of de waarneming via de huid van warmte, druk, e.a. en via in de spieren. • het vestibulaire of de waarneming van de eigen positie in de ruimte, van globale en meer specifieke beweging.

2 het vibratorische of de waarneming van trilling via de huid en vooral ook via het beenderstelsel. Deze waarnemingsvelden zijn nauw met elkaar verbonden en zijn zeer vroeg aanwezig. Deze dichte zintuigen spelen een bepalende rol in de sociaal-emotionele ontwikkeling van de mens.

•

Hier wordt de basis gelegd voor de verdere ontwikkeling van de waarneming: om later ook geur en smaak, geluid en beeld en tactiele prikkels te herkennen en te begrijpen. De eigen gevoeligheid voor aanraking, voor beweging, voor trilling en voor een attente bejegening van het lichaam wordt aangescherpt via allerlei ervaringsoefeningen. We leren geconcentreerd werken met eenvoudige middelen, het meest nog met ons eigen lichaam.

MANUELE BESTAAT UIT MEER DAN KNUTSELEN ALLEEN: • • • • •

• •

• •

Wees niet alleen creatief met materiaal, maar ook met voedingsmiddelen, drank, dingen uit de natuur,… Durf te experimenteren! Ga boeken in de bib halen en maak gekke combinaties… Probeer iedereen warm te maken voor de activiteit net zoals je bij een bosspel of tocht doet: verkleed jezelf, speel een klein toneeltje als intro en giet de activiteit in een thema! Je kan kiezen voor een subthema, of trek je activiteit door naar het algemene vakantiethema, zo blijft het thema als rode draad terug komen doorheen heel het vakantieprogramma! Laat de doelgroep op je vakantie zelf brainstormen wat je kan maken met bepaalde materialen, geef ze bijvoorbeeld een selectie van dingen waarmee ze zelf iets ineen moeten steken. Werk in verschillende kleinere groepen aan een groot geheel. Bijvoorbeeld een kunstschilderij: 1 groepje denkt na over de kader en maakt deze ook, een ander groepje zorgt voor de tekening en nog een ander groepje zorgt voor een houten ezel om het kunstwerk op tentoon te stellen. Maak een grote 1 tegen allen, met alleen maar opdrachten waarmee ze hun handen moeten gebruiken. Presenteer een quiz met allemaal doe opdrachten en vragen over materialen, voedingsmiddelen,… laat ze proeven, voelen, ruiken, er iets mee maken…


2 AGRESSIE WAT IS AGRESSIE? Wanneer spreken we over agressie? Hiervoor zijn er drie factoren heel belangrijk nl. • Intensiteit hoe hevig is het gedrag, wat doet men juist • Frequentie is het één keer per week of is het één keer per uur • Bedoeling is het per ongeluk of wil men iemand echt kwetsen. Agressie = negatief gedrag waarbij schade toegebracht wordt aan iemand / iets anders (met de bedoeling te schaden) Agressie kan je op verschillende manieren indelen. Materiële gooien met voorwerpen, met de deur slaan, spullen van tafel vegen, iets afbreken,…

Uitleg Voorbeelden

Fysieke Schoppen, slaan, duwen, bijten, krabben,…

Verbale Schelden, schreeuwen, spotten, uitdagen, passieve agressie (vb. roddelen),…

Non-verbale Dreigende gebaren, spugen,…

Openlijke agressie Dit is direct waarneembaar of zichtbaar - Verbale agressie (schreeuwen, kleineren, schelden,…) - Fysieke agressie (slaan, krabben, bijten, aan haren trekken,…)

Psycische Bedreigen, chanteren, onder druk zetten,…

Bedekte agressie Dit is niet direct waarneembaar - Voortdurend negatief ingesteld zijn - Snelle irritatie - Negeren - Liegen - Roddelen

Deze vormen van agressie kunnen gericht zijn op • Mensen • Dieren • Materiaal • Zichzelf De reden van agressief gedrag is ook heel divers: • Frustratieagressie ontstaat vanuit gevoelens van onmacht, een gevoel geen controle te hebben over een situatie. Dit zie je bijvoorbeeld bij jongeren waarover beslissingen worden genomen waarbij zij het gevoel hebben niet gehoord te worden.

1 •

•

•

Instrumentele agressie is berekend, ze staat ten dienste van een welbepaald doel en staat zo dichter bij de definitie van geweld. Bijvoorbeeld: een handtas stelen om aan geld te raken om drugs mee te kopen. Agressie ten gevolge van een psychisch of organisch ziektebeeld - in de symptomatologie van sommige aandoeningen is agressief gedrag een belangrijk element. Bijvoorbeeld: bij sommige vormen van psychose of persoonlijkheidsstoornissen. Agressie heeft naast deze eerder ‘evidente’ motieven vaak ook een onduidelijker, minder aanwijsbaar motief. De pleger van agressie wil er vaak iets mee uitdrukken, iets duidelijk maken aan zijn omgeving. Al te vaak en te gemakkelijk wordt agressie gezien als een uiting van een negatieve intentie.

HOE ONTSTAAT AGRESSIE? Het ontstaan van agressie is een samenspel van verschillende factoren. Deze factoren liggen niet enkel in de agressor. Deze kunnen ook bij de omgeving en de begeleiding liggen. Risicofactoren in de organisatie

AGRESSIE INCIDENT Risicofactoren bij de medewerker

Risicofactoren bij de agressor

Gevolgen voor de agressor

Figuur 2 ontstaan van agressie

Gevolgen voor de medewerker

Gevolgen voor de organisatie

2 GEVOLGEN Als er dan uiteindelijk een agressie-incident is geweest, kan dit gevolgen hebben voor de drie partijen die erbij betrokken zijn. Voor de agressor • De relatie tussen agressor en hulpverlener is geschaad en moet hersteld worden. • Door haar reacties stigmatiseert de omgeving de agressor. Dit versterkt het negatief zelfbeeld dat cliënten vaak al hebben. • Daders krijgen dikwijls schuldgevoelens na een agressie-uitval. • De omgeving reageert vaak alleen op het agressieve gedrag. Ze vergeet dan om aandacht te geven aan de motieven van het gedrag. De dader voelt zich hierdoor (~ onbeleefd) niet gehoord of onbegrepen. Voor de medewerker als slachtoffer • Een agressie-incident kan materiële schade met zich brengen. • Een agressie-incident kan fysieke schade met zich brengen. • Minder zichtbaar - maar vaak ernstiger - is het psychisch en emotioneel leed dat agressie vaak veroorzaakt. Stress, angst, onzekerheid komen dikwijls voor. De medewerker functioneert minder goed. Dit is posttraumatische stress. Voor de organisatie • De begeleiding voelt zich machteloos en onveilig. • Vernielingen, letsels en werkonbekwaamheid bij het slachtoffer hebben voor de organisatie ook financiële gevolgen. • Derden (medecliënten, ouders, verwijzers, collega’s, familieleden van de medewerker…) kunnen de organisatie onder druk zetten en ter verantwoording roepen. Er kan een negatief beeld van de organisatie ontstaan.

AGRESSIECYCLUS EN AANPAK Een agressiecyclus kunnen we opdelen in verschillende fases. In onderstaande tabel staan de verschillende fases uitgelegd en er staat ook bij wat je als begeleider best doet.

1 Fasen

Fase 1

Fase 2

Fase 3

Fase 4

Fase5

Signalen bij de persoon met een handicap in crisis GESPANNEN TOESTAND ANGST (mild-matig-hevig) - stemverheffing (-wijziging) - verhoogde motorische onrust - horen, (luisteren) - passief verzet, boycot setting - zelfvernedering, suïcidegedachten - adrenaline staat in ‘startblokken’ REEEL GEVAAR VOOR CONTROLEVERLIES ANGST (mild-matig-hevig) - stem verheffing (-wijziging) ++ - verbale agressie - (horen), ((luisteren)) - hevige motorische onrust - adrenaline + CONTROLEVERLIES ANGST (hevig, paniek) - stemverheffing (-wijziging) +++ - hevige motorische onrust - ((horen)) - destructie materiaal - zelfvernedering, automutilatie, suïcidepoging - adrenaline ++ REEEL GEVAAR VOOR ZICHZELF REEEL GEVAAR VOOR ANDEREN ANGST (hevig-paniek) - automutilatie - vechten, slaan, stampen, boksen - adrenaline +++ TERUG CONTROLE - er zijn vragen met betrekking tot het gebeurde - motorische onrust nihil - horen en luisteren - stem genormaliseerd - adrenalinepeil genormaliseerd (½ – 1 ½ uur)

Optreden begeleiding OVERLEG/RUIMTE BIEDEN - actief luisteren - ingaan op spanning - informeren, exploreren ONDERHANDELEN - suggereren/argumenteren - afleiding bieden - regel aanpassen aan situatie - steunen - oplossing aanbieden GRENZEN STELLEN/ONDERHANDELEN - begrenzingstechniek - waarschuwen, schetsen van consequenties - duidelijk grenzen aangeven - goed gedrag positief bekrachtigen - bijsturen BEWEGINGSVRIJHEID BEPERKEN (ONDERHANDELEN/OVERTUIGEN) - verhoogd toezicht - beperking in vrijheden - naar kamer/time-out ruimte sturen

TOEPASSEN MAATREGELEN EN MIDDELEN (AFDWINGEN) - afzonderen (isolatieruimte) - gebruik van (dwang-) medicatie - fysieke controle CONTACT HERSTELLEN - “er zijn” - regelmatig gesprekken aangaan - laten verduidelijken van gevoelens - afspraken maken

2 De beste aanpak bij of beter gezegd voor agressie is preventie. Je zorgt dat er een veilige omgeving voor de persoon met een handicap gecreëerd wordt. Een veilige omgeving is hierbij gelijk aan een gestructureerde omgeving waar alles duidelijk is voor de persoon met een handicap. Als er toch problemen rijzen, probeer je hierop snel in te spelen, zodat deze niet kunnen leiden tot een agressie-incident. Als er dan toch een incident plaats vindt, hou je best met volgende punten rekening als je reageert: • De fase waar de crisis in zit • De context waarin het incident zich afspeelt • De intensiteit en de uitingsvorm van de agressie

1 Opmerkingen, tips, weetjes, … ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................

2 MUZIEK- EN DANSEXPRESSIE In deze bundel staat nog even op een rijtje wat we allemaal deden tijdens de blok Muziek- en dansexpressie. Hier en daar zijn er soms enkele kleine aanvullingen en tips die jullie zeker kunnen helpen bij de praktische toepassing op kamp!

RITME Kennismakingsspel Iedereen van de groep zit in een kring en kiest een instrumentje/schudeitje uit. Het is nu de bedoeling dat we met zijn allen muziek gaan maken. Je mag wel pas beginnen spelen (eender wat) op je instrumentje als je eerst even heel luid je naam hebt geroepen. Als twee personen op hetzelfde moment hun naam roepen, moeten zij nog even wachten en later opnieuw proberen in te vallen. Als iedereen uiteindelijk aan het spelen is, gaan we één voor één uitvallen; ook hier is het weer de bedoeling dat je eerst je naam roept en dan pas stopt met spelen. We blijven dit spelletje doen tot iedereen gestopt is met spelen. Opm. Het is uiteraard niet vanzelfsprekend dat je instrumenten hebt op kamp, maar wees hiermee creatief! Alles kan dienen als instrument; je eigen lichaam, glazen, borden, kartonnen buizen, ….

DE DIRIGENT Iedereen zit in de kring en krijgt een schudeitje. Vervolgens gaan we die instrumentjes eens uittesten en er een wave mee maken. Als iedereen het instrumentje een beetje kent doen we het licht uit. Eén iemand is de dirigent en heeft een zaklamp/lichtje vast. Er worden vervolgens verschillende signalen afgesproken waarop de groep iets moet doen. VB. De dirigent beweegt heel snel/traag met het lichtje – LUID/ZACHT SPELEN VB. De dirigent knippert één keer met het lichtje – WAVE SPELEN Opm. • Als je geen professionele schudeitjes hebt kan je natuurlijk ook heel makkelijk kleine doosjes (bv. filmrolletjes) vullen met rijst. Bovendien hoeft dit spel ook niet met schudeitjes, maar kan het met eender welk instrumentje gespeeld worden. • De mogelijkheden met schudeitjes zijn enorm groot! Ga je op kamp met zware gasten, dan kan het heel tof zijn als je in een donker lokaal met alle monitoren verspreid rond de gasten gaat staan, en er dan op improviseert bij de gasten. Doe eens een wave en speel met het geluid, ga eens dichter en verder weg bij één van de gasten, …..

AFRIKAANSE RITMES Eén iemand van de groep speelt heel de tijd op een trom (of op zijn billen, ….) en begeleidt zo het spelletje. Er wordt dan iemand aangeduid die hierop een KORT ritme (van bijvoorbeeld vier slagen) verzint (op zijn instrumentje of gewoon klappen op de grond). De rest van de groep speelt dit ritme gewoon achterna. We doen dit enkele keren, totdat iemand anders eens ritmes mag voordoen.

1 BEWEGING EN DANS De Trein Er klinkt een melodietje dat duidelijk doet denken aan een treintje. De hele groep zet zich dan ook achter mekaar in de vorm van een treintje en begint te rijden. Op een bepaald moment zal de muziek veranderen en stappen we uit. Het is de bedoeling dat iedereen van de groep dan een bepaald uitstapje begint uit te beelden (vb. fietsen, picknicken, ….). Als de trein terug gaat vertrekken stappen we vlug in en beginnen we weer als een treintje te reiden. De Toverheks Dit dansje lijkt erg op dat van het treintje, maar gaat over een heks die gaat toveren. In het begin doet iedereen alsof hij een heks is. Er wordt dan afgesproken waarin iedereen omgetoverd wordt, bijvoorbeeld een kikker. Als het liedje veranderd is, beeldt iedereen een kikker uit. De heks gaat dan terug beginnen toveren en de groep kan dus kiezen waarin ze dan omgetoverd gaan worden. De Muis en de Olifant Dit dansje wordt op een liedje gedanst dat bestaat uit twee soorten muziek. Als de muziek heel opgewekt en ‘trippelig’ is, stapt iedereen rond als een muisje. Als de muziek heel zwaar en donker wordt, stapt iedereen rond als een olifant. Spokenbal Dit dansspelletje lijkt op dat van de muis en de olifant. Alleen is iedereen bij dit dansje een spookje. Ook hier gaat de muziek veranderen, waarop iedereen eerst moet dansen als een deftig spookje, dan als griezelspoken en als laatste als dronken spookje. De Reus en de Kabouters Dit is een liedje over een reus en kaboutertjes die een beetje stout zijn en de reus gaan kietelen, ….. Er kan één iemand (of twee mensen, naargelang de grootte van de groep) worden aangeduid als reus, al de rest zijn kleine kaboutertjes. In het liedje wordt er gezongen wat de kaboutertjes bij de reus gaan doen (bv. trekken aan de neus), waarop alle kaboutertjes dit ook bij de reus gaan doen. Op het einde wordt de reus wakker en moeten alle kaboutertjes gaan lopen. Bas Ballon Op dit muziekje gaan we onszelf opblazen tot een ballon en weer af laten lopen, maar dit altijd gelijk met de muziek. Eerst moet iedereen langzaam groter en kleiner worden op zijn plaats, dan traag groter worden en snel weer klein. Dan stukje voor stukje groter worden en heel snel klein. Dan snel groot en stukje voor stukje kleiner. Dan traag groter worden en als een losgeschoten ballon, fladderend door het lokaal leeglopen. En bij de laatste keer langzaamaan groter worden en dan met een knal uit elkaar springen.

2 Elastiekdans Zoek je dansjes voor zwakkere deelnemers, dan is dit wel een tof dansje. Iedereen staat in een kring en houdt een grote elastiek vast. Er wordt een muziekje opgezet waarop iedereen hetzelfde doet. De elastiek kan dan naar voor en naar achter of omhoog en naar beneden, … bewogen worden. (TIP: Dit dansje kan eventueel ook zittend en is dan ideaal voor rolstoelgebruikers) Steek je vinger in de lucht Dit dansje spreekt voor zichzelf. We dansen op een liedje waarop we telkens iets met onze vinger moeten doen. Vb. in de lucht steken, …. Aangezien dit dansje zich concentreert op de vingers en de handen is ook dit dansje perfect doenbaar als zitdans en is het dus ideaal voor rolstoelgebruikers. Poetslied Op dit liedje moet er gepoetst worden. Op de muziek moeten poetslappen gebruikt worden, uitgewrongen worden, ramen gezeemd worden, …

RELAXATIE Om te eindigen gaan we ook nog enkele mogelijkheden laten zien waarop we een beetje tot rust kunnen komen. Ga je met zware gasten op kamp, dan zijn deze drie voorbeelden zeker een aanrader. Maar uiteraard kunnen deze ‘snoezelmomenten’ ook heel leuk zijn met lichtere gasten. Lange Doek Er wordt een rustig muziekje opgezet. Laat iedereen in een kring of halve cirkel zitten en neem een lange doek. Vervolgens gaat er één monitor in het midden van de cirkel staan en één monitor buiten de cirkel. Beiden houden een lange doek vast. Op de rustgevende muziek bewegen ze op verschillende manieren met het grote doek. Ga eens rustig over de hoofden van de gasten, trek de doek weg, doe het doek eens omhoog en maak zo wat wind, …. Opm. Als je allemaal gasten hebt die kunnen liggen kan het ook leuk zijn om ditzelfde (buiten) te doen met een grote plastic waarop je warm water giet. Laat iedereen vlak bij mekaar liggen en hou de plastic erboven. Als je nu met de plastic beweegt zal ook het water bewegen en zullen de gasten het op hun buik, … voelen lopen. Relaxatie met doekjes, … Zet alweer een rustgevend muziekje op en gebruik allerlei materialen met speciale structuren, …. Vb. Natte penselen, kleine doekjes in zachte/gladde/… stofjes, balletjes, … Ga voor een gast zitten en beweeg op de muziek met een penseel over zijn armen, … gebruik een doekje en speel daarmee verstoppertje, wrijf ermee over zijn armen, hoofd, ….

1 Met lichtjes Maak het lokaal donker en geef iedereen een lichtje of een lichtgevend armbandje. Zet alweer een rustig muziekje op en laat de gasten vrij bewegen met hun lichtjes of geef hen instructies (bv. Kom allemaal met je lichtje naar het midden, ga weer weg, beweeg omhoog/omlaag met je lichtje, ….)

2 OPMERKINGEN, TIPS, WEETJES, … ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................

1 SEKSUALITEIT WAT EN HOE? Een handicap kan een grote invloed hebben hoe iemand zijn seksualiteitsontwikkeling verloopt en bijgevolg op latere leeftijd zijn seksualiteit beleeft. Er is uiteraard een verschil tussen een aangeboren handicap of een verworven handicap. Bij een aangeboren handicap groei je als persoon hiermee op. Deze handicap zal mee bepalen hoe iemand zichzelf ziet en ervaart. Wanneer een persoon op latere leeftijd een handicap verwerft, zal hij of zij moeten leren omgaan met een totaal nieuwe situatie. Seksualiteitsontwikkeling en seksualiteitsbeleving roepen vaak vragen op bij mensen met een beperking , hun ouders, partner, begeleiders…

BELEVING OP MAAT Seksualiteit, relatievorming en lichamelijkheid zijn een basisrecht voor iedere persoon met een handicap. Gezien de grote verschillen in ontwikkeling, zal hier voor ieder een andere invulling aan gegeven worden. Sommigen verlangen naar een volwaardige partnerrelatie, die ook seksueel beleefd wordt. Anderen zijn eerder gericht op het ontdekken van het eigen lichaam of genieten van verzorgingsmomenten.

CONCREET OP VAKANTIE We beschrijven hieronder enkele begrippen, ideeën,… die leven binnen instellingen.We vinden dat dit alles goed is als achtergrondinformatie. Als we over seksualiteit spreken, denken we sneller aan seks zelf, hoewel we hier ook doelen op lichamelijkheid en relatievorming. Over lichamelijkheid en relatievorming… Het is van belang te weten vanuit het huisbezoek, vanuit begeleiding wat vakantiegangers fijn vinden. Knuffelen ze graag of liever niet? Hebben ze graag lichamelijk contact of niet? Hoe staat de vakantieganger t.o.v. andere vakantiegangers, t.o.v. begeleiding? Respecteer zijn/haar grenzen! Over seksualiteit op vakantie… Het is van groot belang te weten wat er van thuis uit of vanuit de instelling kan en mag! Kan en mag dit ook op vakantie? Staan we hier als vakantieploeg achter? Wie volgt dit op?

EEN VISIE… Binnen Kazou hebben we hier geen visie rond. Met wat knip- en plakwerk uit visies van enkele instellingen proberen we wat op papier te zetten…

2 Elk mens heeft recht op een kwaliteitsvol leven. Hieronder wordt ook verstaan: recht om actief deel te nemen aan de relaties in zijn omgeving. Een relatie staat voor betrokkenheid, empathie, wederkerigheid, wederzijds respect, geborgenheid, veiligheid en verwachtingen. Betrokkenheid betekent ook gevoelens, o.a. geborgenheid, angst, verliefdheid en onzekerheid. Recht op kwaliteitsvol leven betekent recht op gevoelens zich situeren op het vlak van verliefdheid, affectie, lichamelijke bevestiging of begeerte, heeft men recht op uiting. Met andere woorden recht op seksualiteitsbeleving. Seksualiteitsbeleving hoeft niet in iedere relatie, bij elke persoon en ook niet op ieder moment. Daarom moet in elke relatie een duidelijke grens te voelen zijn. Tot hoe ver kan men gaan. Het volgt van zichzelf dat we enkel met mensen onder elkaar kunnen leven als we deze grenzen dan ook effectief gaan respecteren. Het gaat hierbij niet alleen om het recht op seksualiteitsbeleving maar ook over het recht op privacy, individualiteit en veiligheid. Seks is voor veel mensen, ook nog vandaag, een woord vol taboe. Nochtans is het noodzakelijk dat we duidelijke signalen geven of we al dan niet seks willen in deze relatie. Open en transparante communicatie kan heel wat problemen en pijn voorkomen. Soms kan de handicap de mogelijkheid om de relatie te definiëren, de andere aan te voelen, belemmeren. Vooral bij mensen met verstandelijke handicap en autisme moet hiermee rekening gehouden worden. Dit wil niet zeggen dat de relatie voor hen gedefinieerd moet worden, maar wel dat zij geholpen moeten worden om een definitie te vinden, een gepaste gevoelswaarde te geven, verwachtingen en uitingen te expliciteren. Elke handeling gebeurt vanuit respect voor iemands persoonlijkheid en zijn handicap. Dat betekent dat wede persoon respecteren in zijn wensen, maar ook in zijn aankunnen van bepaalde situaties. Verdraagt iemand lichamelijk contact? Verdraagt iemand lichamelijke nabijheid? Kan iemand weigeren? Kan iemand zijn grenzen aangeven? Hoe geeft die persoon zijn grenzen aan? Het is belangrijk dat we de personen weerbaar maken door onder andere hun grenzen te expliciteren. Hierbij trachten we zo objectief mogelijk te zoeken naar de innerlijke leefwereld van de persoon. Wanneer personen met een handicap hierin voldoende ondersteund worden, kunnen zij ook over zichzelf beschikken via inspraak, met het oog op een zo hoog mogelijke graad van zelfbeschikking, zelfbepaling, autonomie en keuzevrijheid. Tot slot: seksualiteitsbeleving dient een intieme gebeurtenis te zijn, geen openbare gelegenheid.

VORMING, VOORLICHTING OP MAAT Wanneer we het hebben over voorlichting en vorming, bedoelen we dit breder dan enkel het aanbieden van seksuele technisch-functionele kennis.

1 We beschouwen relationele vorming als uitgangspunt. Het kan een aanzet geven tot het leren omgaan met elkanders wensen en verlangens, zwakten en strekten, geneugten en conflicten. Bij het overdragen van informatie is het belangrijk om aan te sluiten bij het bekende en bij de belevingswereld van personen met een verstandelijke beperking. Om er voor te zorgen dat relationeel-seksuele vorming zinvol is, moet rekening gehouden worden met de interesse voor het onderwerp en de betekenis van seksualiteit voor de persoon en kwestie. Voor sommigen zal vorming dan ook beperkt blijven tot het leren kennen van het eigen lichaam of het verschil tussen mannen en vrouwen. Anderen zullen dan weer meer open staan voor het beleven van een seksuele relatie met een al dan niet vaste partner.

WAT IS SEKSUELE DIENSTVERLENING OF SEKSUELE ASSISTENTIE? Seksuele dienstverlening of assistentie is seksueel contact met een gespecialiseerde dienstverlener, tegen betaling. Als je als persoon met een handicap geen partner hebt en graag seksueel contact wil hebben, kan je op die manier toch seks hebben. Seksuele dienstverlening is niet hetzelfde als prostitutie. Als persoon met een handicap kan je wel terecht bij sommige prostituees, maar er bestaan ook los daarvan gespecialiseerde hulpverleners. Dat zijn mensen die enkel werken met personen met een handicap. Zij zijn vertrouwd met mensen met een handicap en maken duidelijke afspraken over inhoud, duur en prijs van het contact. Je kan ze als persoon met een handicap zelf vragen of mensen die voor hen zorgen kunnen dat doen. Er zijn zowel mannen als vrouwen die dit doen en zij kunnen gevraagd worden voor verschillende dingen: van leren masturberen tot het hebben van geslachtsgemeenschap. Seksuele dienstverlening is tot op vandaag niet wettelijk omdat het puur voor de wet lijkt op prostitutie.

2 Opmerkingen, tips, weetjes, … ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................

1 ANIMATIE EN DODE MOMENTEN Op cursus volgden we een hele route doorheen het centrum, waarbij we op bepaalde plaatsen stopten en één van de vele mogelijke opvulspelletjes speelden. Hieronder kan je deze spelletjes terugvinden, aangevuld met enkele tips om op kamp zelf aan de slag te gaan.

VERSCHILLENDE VOORBEELDEN Toiletten – Limbo met toiletpapier Vlak voor het eten kan het wel eens gebeuren dat iedereen naar toilet moet en er niet genoeg toiletten zijn. Gasten moeten dan vaak eventjes wachten tot het hun beurt is. Eén van de vele manieren om zo’n dood momentje op te vullen is bijvoorbeeld de WC-limbo. Twee monitoren houden een stuk toiletpapier vast en laten de gasten hieronder lopen, het toiletpapier mag uiteraard niet geraakt of gescheurd worden…. Parking/bushalte - Quizzen Het gebeurt wel eens dat je op kamp op uitstap gaat en eventjes moet wachten tot je op de bus mag of vooraleer de auto’s klaar zijn. Laat die tijd niet zomaar voorbijgaan en speel hier een tof opvullertje. Zo kan je bijvoorbeeld een quiz maken met eenvoudige en korte vragen, waarbij de deelnemers strijden voor een zitplaats op de bus/in de auto…. ’s Morgens op de verzamelplaats – Ochtendgymnastiek Vaak duurt het eventjes eer iedereen fris gewassen en geschoren verschijnt op de verzamelplaats omdat niet iedereen zich even snel kan klaarmaken. In plaats van elke morgen gewoon muziekjes op te zetten, kan je ook eens een echte ochtendgymnastiek sessie verzinnen. Aan tafel – Messen und vorken Ook aan tafel zijn er wel eens momenten waarop er lang moet gewacht worden, de gasten kunnen dan eenvoudig geanimeerd worden door een opvulliedje als Messen und Vorken. (Messen und vorken, vorken und mensen, und schneiden…., und schneiden…., messen und vorken, vorken und mensen, und essen…. Und essen….) Je kan uiteraard ook zelf een heel ander liedje verzinnen of bestaande liedjes zingen…. Grote zaal – La-liedjes Op de meeste kampen wordt ’s morgens/’s avonds een thema gespeeld voor de gasten, ook dan kan het vaak voorkomen dat er moet gewacht worden. Soms zijn de monitoren die meespelen in het thema nog niet klaar of moeten ze hun verkleedkleren nog zoeken, …. Op cursus hebben wij voor dergelijk moment de LA-liedjes gespeeld….. Plein/grasveld – Berenjacht Is één van je monitoren nog spullen aan het zoeken voor het spel dat jullie gaan spelen, aarzel dan niet om zelf een spel in te zetten. Hiervoor zijn er uiteraard alweer vele voorbeelden, wij speelden op specialisatiecursus ‘We gaan op Berenjacht’.

2 Tips en trics •

•

•

•

•

Een aantal gasten die met ons mee op kamp gaan hebben het heel moeilijk om lange tijd te wachten, probeer hiervoor oog te hebben en het wachten op te vullen met korte spelletjes/animatiemomenten. Hou bij je opvullertjes rekening met de noden van de gasten. Hoewel het heel leuk kan zijn om bij het eten luid liedjes te gaan zingen, kan het zijn dat jij op kamp bent met gasten die het al eens liever wat rustiger aan doen en die niet goed tegen al die drukte kunnen. Hou die drukkere momenten dan zo beperkt mogelijk. Natuurlijk is het bij dode momenten vaak het geval dat je geen speciaal materiaal bij je hebt. Je kan echter heel veel spelletjes verzinnen die je kan spelen zonder materiaal. Anders kan je uiteraard ook dingen verzinnen met materiaal uit je omgeving (vb. limbo met toiletpapier). Als je van jezelf als monitor weet dat je niet erg creatief bent of niet zomaar plotseling een spel uit je mouw kan schudden, probeer dan op voorhand enkele spelletjes te verzinnen en schrijf deze op in een schriftje of op spelfiches die je altijd bij je hebt. Sommige monitoren maken ook een animatierugzakje waarin ze een aantal spelfiches stoppen en eventueel wat materiaal (zoals een klein balletje). Denk ook aan de voorbeeldjes die jullie zelf hebben verzonnen op cursus!


2 THEMA ANDERS Op cursus hebben we je laten zien hoe je inspiratie kan opdoen en waar je op moet letten bij het maken van een thema. Ook al kunnen de typische thema’s als piraten, K3 en Samson en Gert wel eens leuk zijn, hebben we met het voorbeeld van ‘Arthur en de Vlieg’ aangetoond dat er nog veel meer mogelijkheden zijn, die misschien zelfs nog leuker kunnen zijn. Hieronder vind je enkele tips terug die we hebben aangehaald tijdens deze blok.

TIPS •

•

•

•

Verlaat de typische en veilige onderwerpen zoals studio 100, piraten, …. Probeer eens iets volledigs nieuws te verzinnen! Heb je geen idee welk onderwerp je zou willen gebruiken? Probeer dan even te brainstormen; schrijf bijvoorbeeld in twee kolommen het alfabet op. Rechts kan je dan voorwerpen of namen schrijven die beginnen met de verschillende letters van het alfabet en links een aantal plaatsen. Combineer daarna namen uit de eerste kolom met plaatsen van de andere kolom en neem dit als vertrekpunt voor je thema. Er zijn altijd een aantal gasten die bij het spelen van het thema zelf de hele tijd op het podium staan, dit mag natuurlijk en is leuk, maar denk bij de opbouw en het spelen van je thema ook eens een keertje na over hoe je ook andere gasten kan betrekken in het thema. (cfr. Vliegje bij Arthur en de Vlieg dat steeds op iemands schouder komt zitten) Je kan ook heel eenvoudig de iets zwaardere gasten aanspreken binnen een thema. Zorg eventueel voor een attribuut zoals een plumeau en ga daar wat zwaardere gasten eens mee kietelen. Het kan leuk zijn om het thema te verbinden met andere dingen op kamp, zoals een kampdans, een kamplied en grote activiteiten. Als je een thema hebt over poetsvrouwen kan je bijvoorbeeld een kampdans proberen te maken waarbij moet gekeerd worden en dweilen uitgewrongen moeten worden. Zorg voor een aantal herkenningspunten die telkens opnieuw terugkeren. Laat bijvoorbeeld je thema steeds opnieuw beginnen met een muziekje of probeer in elk toneeltje eenzelfde voorwerp terug te laten keren.

1 OPMERKINGEN, TIPS, WEETJES, … ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................

2 SMOG WAT IS SMOG SMOG is Spreken Met Ondersteuning van Gebaren. Het is ontwikkeld voor personen met een metalen beperking, dus ook voor mensen die moeilijk kunnen spreken en ook moeilijk taal kunnen begrijpen. Bij SMOG wordt er gebruik gemaakt van SPRAAK, waarbij men enkel de sleutelwoorden ondersteunt met gebaren. Er wordt aan het spreken iets toegevoegd, het is dus zeker niet de bedoeling het spreken weg te laten of te verminderen. Je hoort niet alleen spreken, maar je ziet ook iets. Dat geeft extra informatie. Als er meerdere kanalen gebruikt worden, is de kans groter dat de kinderen het beter begrijpen. SMOG omvat ongeveer 500 gebaren. Dit is een vrij beperkt aantal. Het gevolg is dat gebaren vaak staan voor overkoepelende begrippen (concepten). Enkele voorbeelden: • stoel - zetel (er is maar één gebaar voor alles waar men kan op zitten) • saus - mayonaise • liedje – zingen

BELANGRIJK BIJ SMOG • • • • • •

gezichtsexpressie. Voorbeeld: bij het woord ‘blij’ zal men blij kijken bij het woord ‘waar’? zal men vragend kijken natuurlijke bewegingen (voorbeeld: eten en drinken) en houdingen (voorbeeld: ‘moe’ met afhangende schouders) plaats (voorbeeld: zon: gebaar wordt in de lucht uitgevoerd) richting: het gebaar wordt gedaan in de richting van het voorwerp (voorbeeld: ‘ga naar buiten’: het gebaar wordt gemaakt in de richting van de deur) beweging (voorbeeld: auto en autorijden) oriëntatie (voorbeeld: op de tafel)

WAAROM SMOG? Door zijn oorsprong zijn de gebaren van SMOG universeler dan de meeste andere gebarenreeksen die er bestaan. Het vertrekpunt van SMOG is het “Nederlands met gebaren”, het gebarensysteem dat gebaseerd is op de doventaal. Voor SMOG werden hieruit een beperkt aantal gebaren (500) geselecteerd en aangepast voor verstandelijk gehandicapten. De gebaren zijn geselecteerd op basis van hoge bruikbaarheid en ze zijn gemakkelijk uitvoerbaar. Deze aanpassingen zijn weloverwogen gebeurd door mensen die op het gebied van taal & gebaren gespecialiseerd zijn: Louis Smet, Martine Nijs en Filip Loncke. Door zijn oorsprong hebben we bij SMOG steeds een systeem om op terug te vallen (Nederlands met gebaren) en hebben we, indien dit nodig blijkt, uitbreidingsmogelijkheden. We gaan dus nooit zelf gebaren uitvinden.

DIDACTIEK VAN SMOG 1. Denk er steeds aan dat je je SPREKEN ondersteunt met gebaren.

1 2. Vraag de SMOG-gebruiker je aan te kijken voor je iets zegt. 3. Pas je taal (woordkeuze/zinsbouw/spreeksnelheid) aan aan het niveau van de SMOG-gebruiker. 4. Ondersteun enkel de betekenisdragende woorden. 5. Ondersteun woorden die in eenzelfde betekenissfeer liggen met hetzelfde gebaar 6. Pas de gebaren aan waar nodig (IN de kast/IN de doos). 7. Maak de gebaren op de juiste plaats, met de juiste snelheid en in de juiste richting. 8. Voer de gebaren juist uit en werk ze goed af. 9. Laat de gebaren vergezeld gaan van de nodige mimiek. 10.Maak gebruik van ‘pointing’=aanwijzen van voorwerpen die in de ruimte aanwezig zijn. 11.Maak geen gebruik van zelf bedachte gebaren.


1

2 ZINSPELEN BIJ JOMBA WAT IS ZINSPELEN?

Als Kazou staan wij ook voor zinspelen op vakantie. Animatie, animeren betekent: de levensgeest opwekken, het hart opnieuw in werking brengen, animo geven. Zinspelen is een nieuw woord voor Christelijke animatie: animeren met waarden = het animeren van kinderen gebaseerd op christelijke waarden. Dit is een taak op vakantie van iedere moni, maar kan gecoördineerd worden door een Zinspeler of een daarvoor aangeduide moni. Een niet eucharistische viering of naar de kerk gaan is geen verplichting op kamp. We streven er wel naar om iedere vakantie een activiteit met een meerwaarde aan te bieden. Dat kan een niet-eucharistische viering zijn, maar ook een spel met een betekenis of een groot kristalmoment zijn. We streven er wel naar om iedere dag op een rustige en bezinnende manier af te sluiten. Verder kan kristalanimatie ook gaan over de typische kristal-momentjes en het even stilstaan bij zaken.

ZINSPELEN EN JOMBA Op niveau Het allerbelangrijkste is het creeëren van een ZSmoment op het niveau van de vakantieganger. En hierbij bedoelen we niet enkel de inkleding, maar voornamelijk de inhoud. De vakantiegangers moeten kunnen weten of beseffen waarover het moment gaat. Voelen en beleven Een vakantieganger moet het zinspelen mee kunnen beleven of voelen. De vakantieganger moet het als het ware kunnen ervaren. Zo zal men een verhaal beter kunnen begrijpen als ze het zien of als ze er zelf in meedoen. Interactief Hou het niet saai, maak het samen met de vakantiegangers. Geef ze een belangrijke opdracht, laat ze meedoen,... Uitdaging Zorg zelf voor een persoonlijke uitdaging om iets nieuws te creeëren. Neem niet altijd hetzelfde boekje vast, maar probeer iets nieuws.

VOORBEELDEN Lichte handicap Een avondsluiting Thema: Je licht opsteken

71 Methodiek: Iedereen heeft een kaarsje voor zich staan en mag om de beurt vertellen wat hij/zij van de dag vond en dan het kaarsje uitblazen. Een kristalmoment/tussendoortje/avondsluiting Thema: Elkaar herkennen Methodiek: De gasten staan geblinddoekt in een kring tegenover elkaar. Ze voelen elkaars handen en zoeken de verschillen en gelijkenissen tussen handen. Niet te kinderachtig, de vakantiegangers willen in hun waarde gelaten worden. Interactief Hun leefwereld Matige handicap Een ZSactiviteit Thema: bos voelen Methodiek: We wandelen het bos in en luisteren naar het bos. We voelen aan de planten en aan de bladeren. Dan mogen ze naar een boom gaan die hen opvalt en nemen de boom stevig vast, ze ruiken eraan. De boom heeft een verhaal, we gaan proberen om te ontdekken wie de boom is. We stellen vragen aan de boom. Na dit gaan we de boom natekenen, maar niet zomaar een boom, een boom met een gezicht. We vragen aan de gasten wat doet uw boom graag? Een kristalmoment Thema: samenwerking en vriendschap Methodiek: We laten een parachute hoog gaan, om de beurt mag er 1 persoon onder de parachute door naar de overkant lopen. De persoon mag gaan staan naast iemand anders van de groep die hij/zij heel graag heeft. Als de eerste persoon aangekomen is, mag die vertellen waarom hij die andere zo leuk vindt. Een thema waarmee ze geconfronteerd worden in het dagelijkse leven. Interactief, probeer meer uit de vakantiegangers te halen dan enkel hen te laten meedoen. Zware handicap Een avondsluiting Thema: kleuren Methodiek: de regenboog, elke gast krijgt een eigen kleur. We gaan navragen bij de gast wat de favoriete kleur is. Op welke kleur reageert hij het meest. Bij elke kleur hoort een geur, we gaan de geur van ieder zijn kleur ruiken. Een kristalmoment/tussendoortje/avondsluiting Thema: genieten Methodiek: de gasten krijgen allemaal een heerlijk voetbad Zintuigelijk Hen mee laten beleven

1 Kinderen met autisme en een mentale handicap Een avondsluiting Thema: kleur je dag Methodiek: alle kinderen krijgen de eerste dag een kartonnen bord. Elke avond mogen ze 1 kleur kiezen die past bij de voorbije dag. Deze kleur mogen ze op hun bord kleuren met wasco. Op deze manier sluiten we elke dag de dag af. Op het einde van de week maken de monitoren een kader rond het kunstwerk en dan mogen de gasten dit zo meenemen. Je kan je avondsluiting benutten als onderdeel van je structuur in de dag. Hou onverwachte kristalmomentjes achterwege.

73

OPMERKINGEN, TIPS, WEETJES, … ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

1 DOUCHEANIMATIE In deze bundel staat nog even op een rijtje wat we allemaal deden tijdens de blok doucheanimatie. Hier en daar zijn er soms enkele aanvullingen en tips die jullie zeker kunnen helpen bij de praktische toepassing op kamp!

VOORBEREIDING •

•

•

Je neemt al je materiaal om creatief te douchen klaar en richt de douche hiermee in. Zo zet je bijvoorbeeld al muziek op, plaats je al discolampen,… Wanneer je aan de douche aankomt, moet je meteen kunnen beginnen. Je haalt je gast en zorgt ervoor dat hij al zijn gerief vanaf de eerste keer meeheeft. Het is niet leuk, en ook niet altijd veilig, om hem alleen te moeten laten staan in de douche omdat er geen shampoo of geen washand is. Start de doucheanimatie en geniet.

VERSCHILLENDE DOUCHEMANIEREN Discodouchen Bij het discodouchen komen je gasten vanaf moment één terecht in een discotheek. Jij bent aangekleed met de meest geweldige discokleren. Er hangen spots, er staat muziek op,… Doel van het discodouchen is gewoon dat je gasten zich amuseren en al zingend en dansend in de douche kunnen staan. Hiervoor is er uiteraard muziek nodig die zij graag horen. Kies daarom voor een aanvraagprogramma waarbij ze zelf plaatjes mogen kiezen. Vraag hen (als ze nog aangekleed zijn) ook een keer ten dans,… Quizdouchen Je kleedt je badkamer aan als een heuse televisieset. Zo kun je bijvoorbeeld zorgen voor een microfoon voor je quizmaster maar ook voor affiches waarop reclame staat voor je quiz, voor een heuse spot waar je in kan gaan staan of voor allerlei geknutselde camera’s. Jij, als quizmaster, stelt aan je gasten allerlei vragen. Met die vragen kunnen zij dingen verdienen. Een voorbeeld: jij stelt aan je gast de vraag hoe het baasje van Samson heet. Je gast antwoordt juist: hij verdient een plaatsje in de douche. Je gast antwoordt verkeerd: hij krijgt een tweede vraag. De gast die in de douche staat, is aan de volgende vraag toe. Hiermee verdient hij dat hij de kraan mag openzetten. Hij krijgt nog een vraag en krijgt in ruil hiervoor shampoo, douchegel, een washand,… Leuk is het als je het quizdouchen echt blijft volhouden tot het einde. Laat je gasten bijvoorbeeld ook nog vragen beantwoorden om zijn kleren terug te krijgen of zijn haar te mogen kammen,…

75 Legerdouchen Bij het legerdouchen is het misschien wel leuk als het past in een activiteit die hier al aan vooraf gegaan is. Ik denk bijvoorbeeld aan een legerdag waarin je een paracommandotocht hebt gedaan of waarin allemaal vettige spelen voorkwamen. Jij als bekwame soldaat moet er uiteraard ook op toezien dat je soldaten in opleiding na zo’n ganse activiteit terug proper geraken. Dit doe je door in de badkamer en in de douche allemaal bevelen uit te delen. Je beveelt je gasten dat ze zich moeten uitkleden, dat ze onder de douche moeten gaan staan, dat ze hun haar moeten wassen,… Uiteraard komen ze achteraf ook allemaal op een grondige ‘properheidcontrole’. Snoezeldouchen Bij het snoezeldouchen (of het snoezelbad) is alles gericht op rust en ontspanning. Je staat in stilte onder de douche en je geniet: dat is de boodschap. Je kunt werken met sfeermuziek op de achtergrond maar dat hoeft zelfs niet. In de eerste plaats kan je snoezeldouche (of je snoezelbad) gericht zijn op geuren. Je gebruikt een goed ruikende badolie of badschuim. Hoe gelukkig word je zelf wel niet als alles plots lijkt te ruiken naar rozen, vanille of lavendel. In de douche is het gebruik van een badolie niet zo handig. Je kunt dit dan vervangen door een goed ruikende douchegel of iets dergelijks. Vervolgens kun je alles richten op het voelen. Je kunt met sponsjes of washandjes je gast op verschillende manieren aanraken. Je geeft hem of haar een hoofdmassage met shampoo of gewoon een handmassage. Heerlijk! Let wel op dat je dit enkel doet met gasten die hiervoor openstaan en die dit ook graag hebben. Niet iedereen apprecieert het altijd dat je constant met hem of haar zit te friemelen. Is je gast klaar met zijn snoezeldouche (of zijn snoezelbad) dan haal je hem er comfortabel en veilig uit. Begin hem niet meteen op te jagen om zich aan te kleden maar laat hem ook rustig bekomen. Een leuk idee hiervoor kan zijn dat je hem helemaal inwikkelt in handdoeken, je hem onder een warmteblazer zet,…

OPGELET •

•

•

Als je gast uit de douche of uit het bad gehaald wordt, let je best even op met de veiligheid. De vloer in een badkamer is meestal nogal nat waardoor het gevaar voor slippertjes best groot kan zijn. Elke gast heeft recht op zijn privacy. Doe geen dingen waarvan hij of zij liever niet heeft dat je ze doet en zet hem niet in zijn blootje waar nog tien andere monitoren op staan te kijken. Zoiets vind je zelf ook niet fijn. Als een gast volledig zelfstandig kan douchen (en dit staat ook zo in zijn fiche), laat hem dat dan ook zeker doen. In de watten gelegd worden is leuk maar douchen blijft toch een vrij intiem moment dat je misschien liever alleen doet als je dat effectief ook kan.

1 OPMERKINGEN, TIPS, WEETJES, … ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

77

INSPRAAK VAN VAKANTIEGANGERS. HOE, WAT, WAAROM? Sinds enkele jaren zijn de JOMBA-PVH-vakanties grondig veranderd… Vroeger gingen we op kamp, nu gaan we op vakantie. Er is een heel ander aanbod. Kleinere vakanties, meer per doelgroep, naar het buitenland,… Ook keuze-activiteiten, keuze-uitstappen werden in het leven geroepen… Dit alles was een beetje het gevolg van het anders denken en werken binnen de gehandicaptensector. Emancipatorisch werken: op.vraag werken van, wat vindt die persoon leuk, wat doet die graag, wat lust die persoon graag enzovoort…

HOE KUNNEN WE DIT OP VAKANTIE REALISEREN? Voor de vakantie: •

•

Een infovergadering, de vakantiegangers worden uitgenodigd op een vergadering waar er een hele hoop informatie wordt aangeboden rond de vakantie. Vakantiegangers maken kennis met de moniploeg, vakantiegangers mogen al activiteiten aanhalen die ze erg graag zouden doen op vakantie. Het huisbezoek: dit gebeurt enkel nog maar op vraag van de vakantieganger en zijn omgeving. Voor sommige vakantiegangers is het ook fijn om hierbij te zijn.

Tijdens de vakantie •

•

•

•

Keuzeactiviteiten: er wordt vooraf bekeken wat er gedaan kan worden, naar waar we op uitstap kunnen gaan, wat de mogelijkheden qua vervoer zijn. Op vakantie zelf wordt dit aanbod getoond en mogen de vakantiegangers kiezen wat ze graag willen doen. Dagboekjes: deze boekjes zijn op alle vakanties voor handen! Het is van groot belang dat je ze goed en correct invult. Vaak is dit voor het thuisfront het verslag van de vakantie. Op vakantie kan je dit samen met de vakantieganger invullen! Ploegpraatje: je kan op vakantie ’s avonds even tijd maken voor een ploegpraatje… Elke avond komen er andere vakantiegangers aan bod… Zij worden uitgenodigd op de vergadering en mogen daar komen vertellen hoe de zaken ervoor staan… Loopt alles vlot voor hen op vakantie, zijn de monitoren braaf enz… Groepsevaluatie: Ongeveer in het midden van de vakantie ga je met alle vakantiegangers samenzitten en vraag je hen of de vakantie aan hun verwachtingen voldoet en wat ze nog graag zouden willen doen.

Na de vakantie •

Als er problemen geweest zijn op vakantie of het is juist super tof en goed geweest. Zijn de vakantieverantwoordelijken of den dienst, de juiste personen om dit verder mee te communiceren. Dit kan vanuit de vakantieganger zelf komen, maar meestal gebeurt via zijn omgeving.

1 OPGELET!!! • • • • •

Let erop dat als je keuzes aanbiedt, dat je op de juiste manier communiceert, op maat van en eventueel met ondersteuning van picto’s, foto’s,… Denk er ook over na of kiezen voor je vakantiegangers een meerwaarde is. Bv is dit misschien te onduidelijk voor een autist? Kan een zwaar mentaal gehandicapt persoon voor zichzelf kiezen of kan jij dat na 2 dagen samen te zijn op vakantie al voor hem/haar? Stel ook duidelijke grenzen! Over dat kan je wel kiezen, maar over andere dingen niet… Na de vakantie hebben vakantiegangers niet jouw telefoonnummer, maar die van de vakantieverantwoordelijke of den dienst.

79

OPMERKINGEN, TIPS, WEETJES, … ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

1 MEER INFO AUTISME • • •

Autisme Centraal: www.autismecentraal.be Vlaamse Vereniging Autisme: www.autismevlaanderen.be Centrum autisme: www.centrumautisme.nl

SEKSUALITEIT • • •

www.aditivzw.be www.sensoa.be www.alllesoverseks.be

SYNDROOM VAN DOWN, EPILEPSIE, ADHD, REGELMATIG VOORKOMENDE BEGRIPPEN, NOG VAN DAT… • • • • • •

www.ond.vlaanderen.be www.vlafo.be www.sig-net.be www.zitstil.be www.downsyndroom.be www.epilepsieliga.be

MANUELE EXPRESSIE Boeken • Het allerleukste knutselboek voor kinderen - Deltas • Recycleren, Knutselen met kringloopmateriaal - Casterman • Knutselen met gebruikt materiaal - Casterman • Knutselfeest voor kinderen - Standaard Uitgeverij • Stoere knutsels - The house of books • Creatief plezier met kinderen - Catherina Woram • Wereldhandenarbeid , voor kinderen van 8 tot 12 jaar. – Cantecleer • Handenarbeid met peuters , handenarbeid met kleuters - T. Van Mierlo • Het allerleukste knutselboek voor kinderen – Deltas • Het grote knutselboek voor de allerkleinsten - Deltas

81 Websites • • • • • • • • •

http://members.home.nl/knutsel2 http://kids.flevoland.to/knutselen/ www.knutselidee.nl www.speelzolder.com (veel leuke jomba/pvh-ideetjes!) www.knutselen.startpagina.be www.knutseltip.be www.jeugdnetwerk.be http://knutselen.2link.be www.knutselen.verzamelgids.nl

cursisten bundel JOMBA PVH 2010

Recommend Documents