current Enig idee hoe windmolens in de Noordzee terechtkomen? ontwerp. realisatie. maintenance croon.nl

De Resolution kan de zes enorme palen aan de

Werkzaamheden die zo moeilijk te overzien zijn

zijkant van het schip laten zakken tot op de

dat de meeste van onze concurrenten het niet

bodem van de Noordzee. Daarna drukt het

aan zouden durven. Wij namen deze opdracht

schip zich uit het water, tot haar romp boven

echter graag aan, ook omdat wij duurzaamheid

de golven ligt. De boot staat nu stevig genoeg

hoog in het vaandel hebben. Wij zijn trots op

om met een 95-meter hoge kraan complete

onze bijdrage aan de windmolenparken in de

windmolens op te tillen en in zee te plaatsen.

Noordzee. Wilt u meer weten over het grootste

Croon deed het elektrotechnisch onderhoud en

in elektrotechniek gespecialiseerde bedrijf, met

enkele belangrijke revisies aan dit unieke schip.

meer dan 130 jaar ervaring? Kijk op croon.nl

ontwerp . realisatie . maintenance croon.nl

current

2010

Enig idee hoe windmolens in de Noordzee terechtkomen?

Elektrotechniek in een stroomversnelling. De auto als rijdende elektronica. Duurzame verbindingen tussen wal en schip. De intelligente omgeving.

2

ver.snel. ling. het ver snellen; (mate van) snelheidstoeneming, acceleratie …

Colofon Current is een opiniërend magazine, dat ontwikkelingen belicht die van invloed zijn op de elektrotechnische branche. Current signaleert relevante trends en ontwikkelingen en belicht innovatieve projecten. Current geeft meningen en visies weer van personen die actief zijn binnen en buiten de branche. Zo schetst Current een beeld van de veranderende omgeving, waarbinnen de elektrotechnische branche opereert.

Inhoud Elektrotechniek in een stroomversnelling

Walstroom

Technologische revoluties volgen elkaar snel op.

de binnenvaart al gemeen-

Als verbindende schakel tussen mechanisatie en

goed. Wanneer volgt de zee-

digitalisering heeft elektrotechniek de toekomst.

scheepvaart?

Current is een uitgave van Croon Elektrotechniek. Croon is de grootste in elektrotechniek gespecialiseerde onderneming van Nederland.

REDACTIE Croon Elektrotechniek, Marketing & Business Development

4

Waar zijn de elektrotechnici?

De maritieme sector verlegt de focus naar

Te weinig jongeren kiezen voor een opleiding tot

product lifecycle management en total

elektrotechnicus. Waarom? En wat is er aan te doen?

6

3

23

Aardverschuivingen in de watersector Duurzaam TransPort

Nederland kan zijn waterhuishouding efficiënter

Internationale erkenning voor duurzaam kantoor-

inrichten. Daarvoor moet de watersector wél gaan

pand.

samenwerken.

9

“De mens wil steeds nieuwe ontdekkingen doen”

25

De intelligente omgeving

Demissionair minister van Economische Zaken

In de toekomst worden men-

REALISATIE

Maria van der Hoeven over de noodzaak van techno-

sen omgeven door sensoren,

Bureau Lorient Communicatie, Valkenburg-ZH Do Company, Rotterdam

logische innovatie.

chips en software. Is dit een

FOTOGRAFIE EN BEELD Croon Elektrotechniek, Frank Diemel (Plaatwerk), NXP, Havenbedrijf Rotterdam, TU Delft, Waterschap Zuiderzeeland, Philips Applied Technologies, Nederlands Fotomuseum.

Niets uit deze uitgave mag, geheel of gedeeltelijk, worden overgenomen en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

10

vloek of een zegen?

Geen vaste werkplek

30

Aannemer Era Contour bouwt een kantoor zonder

Een kleinere voetafdruk

vaste werkplekken.

Technologie draagt bij aan reductie CO2-uitstoot.

15

34

De auto als rijdende elektronica Elektronische systemen worden steeds belangrijker

Het nieuwe Rotterdam CS

in de auto. Hebben automobilisten in 2030 het stuur-

In 2012 is het huidige Rotterdam CS veranderd in een

wiel nog in handen?

OV-terminal. Mede dankzij Croon.

16

37

Installatietechniek in tunnels

De magie van de toekomst

Installatietechniek in tunnels bepaalt tachtig pro-

Futuroloog Ian Pearson voorziet een toekomst waarin

cent van de risico’s.

steeds minder mensen technologie echt begrijpen.

18

40

© 2010 Croon Elektrotechniek

Summary natureOffice.com | NL-001-720124

20

Nieuwe concepten in maritieme sector

cost of ownership.

UITGEVER Croon Elektrotechniek B.V. Schiemond 20-22 3024 EE Rotterdam [email protected] www.croon.nl

Elektriciteit vanaf de wal is in

42

ELEkTROVERSNELLING

TECHNIEk IN EEN STROOM

4

Technologische revoluties volgen elkaar in hoog tempo op. Als verbindende schakel tussen mechanisatie en digitalisering heeft elektrotechniek de toekomst.

tuur moeten toekomstbesten-

elektriciteitsoverschotten om

dig zijn. De elektrische

water omhoog te pompen,

infrastructuur wordt daarbij

terwijl op momenten van

steeds belangrijker, gezien de

schaarste het omlaagstromen

overgang naar duurzame

extra opwekkingscapaciteit

energie. We zullen steeds meer

levert. Er bestaan ideeën om

elektriciteit gaan opwekken uit

het gehele IJsselmeer als

duurzame bronnen zoals zon,

‘batterij’ te benutten. Of zo’n

wind, getijdenverschillen en

idee realistisch is, blijft onduidelijk, maar dat

warmte/koude-opslag. Omdat deze energiebronnen een

James Watt

toepassingen in deze lijn nodig zijn, is wel zeker.

wisselend aanbodprofiel

5

kennen, vraagt dit slimme oplossingen voor opslag en

Doel en middel

distributie.

Voor de huidige innovatie-opgaven voldoen losse uitvindin-

IJsselmeer als batterij

gen uit een laboratorium niet

Tweehonderd jaar geleden

Dat is de situatie in onze

verleidt tot blijven. Een goede

Elektriciteitsnetten moeten

meer. ‘Het gaat om vernieuw-

luidde de stoommachine de

spannende tijd, waarin de

leefomgeving is trouwens ook

klaar zijn voor een nieuwe

ingen met een sterk organisa-

mechanisatie in. Honderd jaar

rollen van technologieën grote

essentieel voor het eigen

situatie. Daarin stroomt niet

torisch karakter: goede

geleden volgde de elektrifica-

verschuivingen doormaken.

talent. Veel veelbelovende

alleen elektriciteit van de

samenwerking tussen partijen

tie. Dertig jaar geleden begon

Op termijn raken olie en gas

hoogopgeleiden overwegen het

centrale naar gebruikers,

en binnen ketens is cruciaal.

de digitalisering. Elke

op. In verkeer en vervoer rukt

drukke Nederland te verlaten

maar zijn gebruikers zoals

Deze ‘orgware’, de vraag hoe je

technologische doorbraak

elektrische tractie op, een

- met de files als belangrijke

tuinders en particulieren

innovatie organiseert, is één

veroorzaakt een versnelde

aanjager voor technologische

reden voor vertrek.

tegelijk decentrale elektrici-

van de belangrijkste opgaven

ontwikkeling, ook van eerdere

ontwikkeling in de elektro-

Het Nederlands innovatiebeleid

teitsproducenten. Die moeten

voor de toekomst. Een

doorbraken. Elektriciteit heeft

techniek.

zet in op kansrijke technolo-

hun productie kwijt kunnen

gieën, zoals watertechnologie,

aan het net. Elektrotechnici en

gen, maar verbeterd. En

Talent koesteren

voeding en bloemen. Ook

informatici moeten vraag en

elektrotechniek vaak een

digitalisering was uitsluitend

Die situatie legt een hoge druk

hightech-systemen, waarin

aanbod optimaal aan elkaar

centrale rol speelt. Techniek is

mogelijk op basis van een

op de opleidingen elektrotech-

elektrotechniek een belang-

zien te knopen.

daarbij geen doel, maar

verfijnde elektrische infra-

niek. Het niveau is goed, maar

rijke rol speelt, behoren tot de

Elektriciteitsopslag is de

middel.

structuur. Zo ontstaat een

er is behoefte aan veel meer

sleutelgebieden. Maar elektro-

volgende opgave. Daarbij gaat

Het draait om het begrijpen

steeds complexer ‘gebouw’ aan

studenten. Nederlandse

techniek is om nog een reden

het niet zozeer om batterij-

van de belangen van andere

technologieën. De elektrotech-

scholieren moeten het goede

van belang. Het Innovatieplat-

technologie, waar het

partijen, het begrijpen van de

nicus van 2010 moet als spin

carrièreperspectief zien en

form wijst erop dat investeren

probleem van metaalschaarste

markt, begrip van machtsver-

in het web niet alleen verstand

ernaar handelen. Studenten

in sleutelgebieden onvoldoende

al genoeg hoofdbrekens

houdingen in de wereld. Het

hebben van elektrotechniek,

uit het buitenland leveren

is. De basisinfrastructuur moet

veroorzaakt. Het gaat vooral

gaat om zo nauwkeurig

maar ook van mechanica en

momenteel een belangrijke bij-

goed zijn als Nederland weer

ook om grootschalige opslag-

mogelijke voorspellingen van

digitalisering. Deze drie

drage aan de Nederlandse

tot de vijf meest innovatieve

mogelijkheden waaraan

toekomstige ontwikkelingen

grootheden zijn namelijk in

behoefte aan elektrotechnici.

kenniseconomieën wil gaan

Nederland Waterland kan

als basis voor keuzes. Vervol-

machines, gebouwen en

Het is belangrijk dit talent te

behoren. De vervoersinfra-

bijdragen. Zwaartekracht is

gens komt het erop aan daarop

transportmiddelen onlosma-

koesteren en hun een leefom-

structuur, de kennisinfrastruc-

een veelbelovende basis voor

in te spelen - met techniek die

kelijk met elkaar verbonden.

geving te bieden die hen

tuur en de energie-infrastruc-

oplossingen. Daarbij dienen

de toekomst vorm kan geven.

de mechanisatie niet vervan-

toekomst waarin alles met André-Marie Ampère

Alessandro Volta

alles samenhangt - en waarin

De industrie kijkt de laatste jaren meer en meer naar de integrale kosten van kapitaalgoederen per jaar, weet maintenance consultant Brian Brink van Croon. Door al bij het ontwerp rekening te houden met het onderhoud en door uitgekiend onderhoudsmanagement dalen de totale kosten. In de maritieme sector zijn de bouwkosten vaak nog doorslaggevend. Salesmanager Marine & Offshore van Croon Wilfred van Bergen: “Maar ook hier worden de geesten rijp voor een focus op totale kosten.” 6

7

Product Lifecycle Management & Total Cost of Ownership:

Nieuwe concepten stomen op naar maritieme sector

Duikondersteuningsvaartuig Seven Atlantic in aanbouw

“De industrie legt de laatste

Meerinvesteringen die een

men gedurende de gehele

nagement, uitgaande van een

Pioniersstadium

de bouw. Ook voor de bouwers

jaren veel minder nadruk op de

besparing op onderhoud en

levenscyclus van een tunnel -

bestaande situatie, volgens

In de maritieme sector zijn dit

heeft dit voordelen. Van

bouwsom van een project. Het

energieverbruik opleveren,

honderd jaar dus. Dat vraagt

Brink zo’n 15 tot 20%. “Vaak

soort afspraken voorlopig nog

Bergen: “Meestal zie je een

gaat meer om de totale kosten,

blijken vaak interessant.

van ons als aanbieders dat we

neemt de samenwerking

niet aan de orde. “Er is nog

schip na afloop van de

inclusief het onderhoud voor

Brink: “Dat wordt steeds

een zorgvuldige Reliability,

tussen opdrachtgever en

nooit een schip gebouwd met

garantieperiode niet meer

een bepaalde periode”, merkt

zichtbaarder nu energie- en

Availability, Maintainability

opdrachtnemer de vorm aan

onderhoudsvriendelijkheid als

terug. koppeling van het

Brink op. “Stroomlijning van

milieu-aspecten steeds

and Safety (RAMS) analyse

van een prestatiecontract.

uitgangspunt vooraf”, stelt

onderhoud biedt de werf en

levenscycluskosten - tijdens

duidelijker financiële conse-

maken voor de levenscyclus-

Dat legt bepaalde diensten vast

Van Bergen vast. Maar het tij

subcontractors continuïteit

ontwerp, productie, gebruiks-

quenties hebben. Het verst

kosten. De TCO worden voor

in Service Level Agreements,

keert. De eigenaar van de

en binding met de klant.

fase en sloop - wordt belangrij-

gaat deze ontwikkeling in de

35 jaar gevraagd. Dat blijkt

bijvoorbeeld een bepaald

Seven Pacific in aanbouw,

Croon levert als subcontractor

ker. Ook de vraag naar Total

infrastructuur. Bij tunnelpro-

verrassende verschillen tussen

verlichtingsniveau in een

Subsea Seven, wil de operatio-

een belangrijke bijdrage aan

Cost of Ownership groeit. Dit

jecten vraagt Rijkswaterstaat

systemen op te leveren.”

gebouw. Voor het presteren

nele kosten beheersen.

de Seven Pacific. “De nieuwe

concept neemt beheer,

naar de integrale levenscyclus-

In de industrie bedragen de

boven of onder de vastgestelde

Daarom komt een nieuwe stap

stap maakt het interessant om

opleiding, onderhoud en

kosten voor elektronische

langetermijnbesparingen van

normen geldt een bonus-

ter sprake: het koppelen van

al tijdens het ontwerp

ondersteuning mee.”

installaties zoals CCTV-syste-

systematisch onderhoudsma-

malusregeling.”

de onderhoudscontracten aan

rekening te houden met

korte

8

onderhoudbaarheid. We geven

voor alle service van motoren

dan ligt er voor alle partijen

de vraag om onderhoudsma-

tot het klimaatsysteem en het

het meeste voordeel. Maar

nagement nu concreet inhoud.

hoofdschakelbord en zet de

voorlopig zien we veelal nog

In de industrie is een respons-

vraag vervolgens uit bij de

dat onderhoudsmanagement

tijd van 24 uur eenvoudig te

desbetreffende specialist. De

hetzelfde lot ondergaat als

realiseren, maar met een schip

klant wil gemak. Het realise-

duurzaamheid. Dat betekent

dat in pakweg Fortaleza,

ren daarvan is nog een hele

dat dergelijke zaken in de

Brazilië ligt, is dat lastiger”,

opgave: het vergt een wereld-

laatste onderhandelingsronde

geeft Van Bergen aan.

wijd servicenetwerk waarbij

over de bouw toch sneuvelen

“In dit pioniersstadium

zowel kwalitatief goede

om de bouwkosten te drukken.

werken we met verschillende

onderhoudstechnici als de

Dat gebeurt ook als duidelijk is

ketenpartijen een conceptplan

juiste onderdelen tijdig en

dat de ‘return on investment’

voor het onderhoudsmanage-

tegen aanvaardbare kosten

aantrekkelijk is.”

ment uit”, zegt Van Bergen.

op de gewenste plek zijn.

De koplopers beginnen

Het gezamenlijke initiatief

Maar daar komen we met

langzamerhand naar verande-

van werf en subcontractors is

de ervaring van ons moeder-

ring te kijken, maar de

een direct gevolg van het

bedrijf TBI zeker uit.”

discussie over de bouwkosten

pilotproject ‘Integraal

wint het voorlopig nog. Brink:

Berichten

99

Het duurzame kantoorpand TransPort

Duurzaam TransPort op Schiphol

samenwerken in de keten’, ter

Sneuvelen

“Er wordt over gesproken,

bevordering van keteninte-

Het verweven van bouw en

maar als het concreet wordt,

gratie in de maritieme

onderhoud heeft voordelen

is er koudwatervrees dat het te

maak industrie. “Dat werpt dus

voor de eigenaar en voor de

complex is. Maar de komst van

Schiphol Real Estate opende onlangs het

gezondheid en comfort. TransPort is een

al vruchten af”, stelt Van

bouwpartners. Van Bergen:

professionele planning in deze

duurzame kantoorpand TransPort op Schiphol

ontwerp van architectenbureau Paul de Ruiter

Bergen vast. “De werf organi-

“We willen de benadering

sector van doeners is een

Oost. Het pand wordt het nieuwe hoofdkantoor

uit Amsterdam. Croon Elektrotechniek heeft

seert samen met haar partners

daarom graag ook al in de

kwestie van tijd, daar ben

van de luchtvaartmaatschappij die zal ontstaan

als adviseur bij het duurzame concept

één centraal aanspreekpunt

ontwerpfase meenemen, want

ik van overtuigd.”

door de fusie van kLM-dochters Transavia en

bijgedragen aan het verkrijgen van dit

Martinair. Het voldoet aan de eisen voor het

certificaat. Projectmanager Francisco Roso

Platinumcertificaat van het internationale

geeft aan dat Croon meedacht over een

Leadership in Energy and Environmental

doordachte bouwwijze, met inzet van prefab,

Design (LEED). Dat is de hoogste waardering

efficiënt materiaalgebruik en afvalscheiding:

van deze organisatie, die de duurzaamheid van

“Tot de innovaties behoren een Energie

gebouwen beoordeelt. Op de vakbeurs Building

Monitoring Systeem, zonnecollectoren en

Holland werd TransPort bovendien beloond met

verlichting met daglichtsturing. Het verschil

het eerste Building Research Establishment

met het ‘normale bouwen’ is dat deze syste-

Environmental Assessment Method (BREEAM)-

men bij oplevering worden getest op hun

NL Nieuwbouw-certificaat. Ook dit is een

functionaliteit en akkoord bevonden door een

internationale methode om de duurzaamheid

erkende certificerende instantie. We deden er

van gebouwen te beoordelen.

alles aan om energie te besparen en daarmee

De BREEAM-beoordeling kijkt niet alleen naar

de CO2 -uitstoot te beperken. Het bijzondere

het energieverbruik, maar ook naar landge-

was dat deze manier van bouwen géén extra

bruik, ecologie, het bouwproces, waterge-

bouwtijd vroeg. TransPort is in een jaar tijd

bruik, afval, vervuiling, transport, materialen,

gerealiseerd.”

“De komst van profes­ sionele planning in deze sector van doeners is een kwestie van tijd”

Demissionair minister Maria van der Hoeven over technologische innovatie:

“Het zit in de mens om altijd weer nieuwe ontdekkingen te willen doen” 10

Demissionair minister Maria van der Hoeven (CDA) is een bijzondere vrouw. Ze was in 2002 de eerste vrouwelijke minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen van Nederland. Deze positie bekleedde ze tot ze in 2007 Minister van Economische Zaken werd. De combinatie van functies geeft haar kennis van zowel de academische als de bedrijfsmatige benadering van technologie-ontwikkeling en innovatie.

Technologie loopt al lang als een rode draad

kwaliteit van publicaties. Ook met de omvang

door haar leven, vertelt demissionair minister

van publieke R&D scoort Nederland hoog; met

Van der Hoeven. “Ik heb er al mee te maken

de private R&D-uitgaven en de uiteindelijke

sinds ik in 1987 directeur was van het Technolo-

innovatieprestatie van bedrijven is het minder

gie Centrum Limburg.” Ze benadrukt het

goed gesteld. Nederland is goed in het ontwik-

belang van technologie-ontwikkeling en

kelen van nieuwe hoogwaardige kennis, maar

innovatie voor de economie en voor het

de omzet uit nieuwe en verbeterde producten is

oplossen van maatschappelijke uitdagingen.

aan de lage kant. Met nieuwe technologische

“Daarnaast vind ik deze thema’s gewoon mooi”,

kennis lopen Finland, Zweden, Zwitserland, de

zegt ze. “Ze bieden ons een spannende ontdek-

Verenigde Staten, Japan, Singapore en Israël

kingsreis naar nieuwe inzichten, producten en

voorop. Nederland bevindt zich wereldwijd in

pareltjes. Dat spreekt mij persoonlijk aan.”

de voorhoede van de technologische volgers, met onder andere Duitsland, Denemarken en

Hoe belangrijk is technologische innovatie voor Nederland? En wat is daarbij de positie van ICT, telecommunicatie en hightech systemen?

Zuid-korea. Maar we willen naar de top vijf. Juist tijdens een crisis moeten we het innovatievermogen van Nederland versterken!”

“Innovatie leidt tot nieuwe producten en en verbetering van de concurrentiepositie.

Hoe belangrijk is het om daarbij clusters van hightech bedrijven tot stand te brengen?

Daarnaast helpt innovatie maatschappelijke

“Geografische en/of thematische clustering van

vraagstukken oplossen. Ze is daarmee essen-

kennis en bedrijven vergroot de slagkracht en

tieel voor onze toekomst. ICT, telecom en

het vermogen tot strategische samenwerking.

elektronica zijn belangrijke innovatieve

Verschillende Europese landen leggen een accent

sectoren. De telecomsector was het afgelopen

op kansrijke technologiegebieden, zoals hightech

decennium de snelste groeier in toegevoegde

systemen. Nederland doet dat sinds 2004 ook.

waarde (9% per jaar). ICT is een belangrijke

Dat heeft inmiddels geleid tot tien innovatiepro-

‘enabler’ voor de kenniseconomie. En het

gramma’s voor speerpunten zoals nano-elektro-

sleutelgebied HighTech Systemen en Materialen

nica, embedded systemen, mechatronica en

zorgt voor 30% van de Nederlandse R&D-uitga-

hightech automotive systems. Dat combineren

ven en 15% van de Nederlandse export.”

we met een gebiedsgerichte aanpak.”

Hoe staat technologische innovatie er in Nederland voor?

Zouden we binnen Europa meer moeten samenwerken om in de race te blijven?

“Nederland scoort internationaal hoog op

“Zeker. Zonder goede Europese samenwerking

aantallen patenten en publicaties en op de

mislukt de concurrentiestrijd met Azië en de VS.

diensten, tot verhoging van de productiviteit

11

De internationale aansluiting van de Neder-

Innovatieprogramma’s. Ook in het Platform Bèta Techniek en bij de samenwerking in Technologi-

Zijn de resultaten en de snelheid van technologieontwikkeling voldoende?

werknemers wordt periodiek bijscholen of

landse hightech-innovatieprogramma’s stond dan ook van begin af aan voorop. Ook sluiten we

sche Topinstituten is zichtbaar dat iedereen zijn

“Volgens mij gaat de ontwikkeling snel genoeg,

Scholing van werkenden is primair een zaak

aan op de internationale R&D-samenwerking.

verantwoordelijkheid en rol oppakt.”

maar de omzetting van kennis naar producten

van werkgevers en werknemers, maar het

op de markt… daar zit vaak het knelpunt. Dat

kabinet helpt de inzetbaarheid van mensen te

heeft minder met snelheid te maken dan met

verbeteren. Er wordt bijvoorbeeld gewerkt aan

kennisinstellingen in Europa. Dit levert afzetmo-

Wat is de specifieke rol van de Nederlandse en de Europese overheid hierin?

goede samenwerking tussen bedrijven en

een wederzijdse scholingsplicht die investeren

gelijkheden op voor Nederlandse producten die

“Voor marktkansen en verbetering van de

kennisinstellingen op basis van vraagsturing.

in de inzetbaarheid van werknemers minder

voortkomen uit de innovatieprogramma’s.

Nederlandse concurrentiepositie ligt het

Die maakt het mogelijk snel in te spelen op

vrijblijvend maakt.”

De keuzes voor focus, massa en grensoverschrij-

voortouw bij bedrijven. De overheid verwacht

marktverandering.”

dende samenwerking zijn belangrijke elemen-

dat bedrijven eerst aangeven wat ze zelf doen

ten om de Europese concurrentiekracht verder

om hun ambities te realiseren - ook financieel.

te versterken. Maar we kunnen zeker ook

Dan pas is ondersteuning aan de orde, altijd

samenwerken met Azië op het terrein van

binnen de ruimte van de begroting en Europese

kunnen werknemers de voortdurende, snelle en soms ingrijpende technologische veranderingen wel bijbenen?

hightech-systemen!”

regels. Omdat geld niet oneindig voorradig is,

“Ik kan me voorstellen dat sommigen daar

altijd weer nieuwe ontdekkingen te willen

kiezen we uitsluitend voor ondersteuning van

moeite mee hebben. Technologische ontwikke-

doen en grenzen te verleggen. En dat is goed;

échte topprestaties.

lingen doen in toenemende mate een beroep op

technologische ontwikkelingen hebben de

het aanpassings- en vernieuwingsvermogen van

kwaliteit van leven sterk verbeterd. Technolo-

werknemers en bedrijven. Product- en procesin-

gieën als smartphones, laptops en internet

novaties leiden tot kortere levenscycli van

bieden nieuwe mogelijkheden voor een flexibel

Er is dus al nauwe strategische samenwerking tussen de belangrijkste R&D-bedrijven en

12

omscholen normaal.

Op welke terreinen moet Nederland de focus leggen, vindt u? “Naast het al genoemde hightech cluster zijn we kansrijk in bijvoorbeeld Food & Nutrition, Watertechnologie, Materialen, Chemie en in een dienstensector als Logistiek. Overheid, industrie en kennisinstellingen werken nauw samen bij innovatieprogramma’s op deze gebieden. Daarnaast kijken we naar belangrijke maatschappelijke uitdagingen, zoals het realiseren

“Technologische ontwikkelingen hebben de kwaliteit van leven sterk verbeterd”

van duurzame energie en het verminderen van

producten en productieprocessen. Ook de groei van de kenniseconomie en internationale concurrentiedruk kan grote invloed hebben op werkzaamheden. Bedrijven en instellingen zijn voortdurend genoodzaakt om kwantitatieve en kwalitatieve aanpassingen in hun personeelsbestand te overwegen. Jongere werknemers

de CO2-uitstoot door technologische innovaties.”

hebben vaak minder moeite om hier mee om te Gaat het om innovatie voor maatschappelijke

gaan. De jongste generatie heeft een levens- en

Welke partijen moeten een bijdrage leveren aan technologische innovatie?

doelen, dan heeft de overheid een andere rol,

werkstijl van virtueel samenwerken, communi-

namelijk die van klant en opdrachtgever.

ceren, snel schakelen en multitasken.”

“De drijvende kracht is de marktvraag naar

Daarvoor is er de aanpak van de Maatschappe-

nieuwe processen, producten en diensten.

lijke Innovatie Agenda’s en Small Business

De inzet van bedrijven is daarom essentieel.

Innovation Research (SBIR) naar Amerikaans

Moeten werkgevers en werknemers permanent blijven leren?

kennisinstellingen helpen die vraag in nauwe

voorbeeld. Het MkB bedenkt creatieve

“Blijven leren is zeker nodig. Snelle techno-

samenwerking te beantwoorden. Waar nodig

oplossingen voor publieke opdrachtgevers.

logische ontwikkeling, globalisering en een

ondersteunt de overheid dat, maar de bedrijven

Een voorbeeld: Rijkswaterstaat kiest voor

krimpende en verouderende beroepsbevolking

nemen het voortouw!”

‘visuele inspecties’ van dijken met behulp

maken leren door volwassenen tot een economi-

van sensoren en satellietbeelden. Een ander

sche noodzaak. Iedere Nederlander moet zijn

Nemen alle partijen voldoende verantwoordelijkheid?

voorbeeld: de garantieregeling als onderdeel

kennis en vaardigheden bijhouden en verver-

“Het kan natuurlijk altijd beter! Maar ik ben

van het Innovatieprogramma Watertechnolo-

sen, anders kan hij of zij op den duur niet meer

enthousiast over de manier waarop Nederlandse

gie, die risicomijdende publieke opdrachtge-

mee. Het is daarom belangrijk dat werkgevers

bedrijven en kennisinstellingen de handschoen

vers over de streep trekt voor innovatieve

leren als onderdeel van het arbeidsproces zien;

hebben opgepakt bij het vormgeven van

MkB-oplossingen.”

de werkplek wordt een leerwerkplek en voor

kan de burger omgaan met snelle technologische ontwikkeling of is de grens van het ‘absorptievermogen’ voor nieuwe technologie bereikt? “Ik denk het niet, want het zit in de mens om

13

korte werkpatroon en het combineren van zorg en

nog niet. Om de tekorten tegen te gaan moeten

werk. Maar de samenleving moet oog houden

we blijven investeren in de keten. kinderen

voor dilemma’s die ontstaan door technologi-

moeten vroegtijdig kennismaken met bètatech-

sche ontwikkelingen. Werk en privé lopen

niek. Dit blijkt een belangrijke factor in het

steeds vaker door elkaar. Bewaak je grenzen,

latere beroepskeuzeproces. Daarom blijven we

zet die smartphone daarom maar eens uit, of

investeren in het primair, het voortgezet en het

check eens een weekend je mail niet.”

beroepsonderwijs. Ook bekijken we samen met het ministerie van

14

Era Contour bouwt nieuw kantoor zonder vaste werkplekken

Berichten

Aannemer Era Contour in Zoetermeer bouwt een nieuw kantoor voor zijn tweehonderd medewerkers. TBI-zusterbedrijf Synchroon ontwikkelt het pand met bouwbedrijf JP van Eesteren, installatie-adviseur DWA en techniek-

Begrijpen mensen hun dagelijkse omgeving nog wel?

OCW of het kabinet zogenoemde sectorinveste-

Een tweedeling tussen actieven en inactieven

ringsplannen kan ondersteunen. Het doel van

niek. Het nieuwe pand wordt eenentwintig

leidt onherroepelijk tot het uit de rails lopen

het sectorplan HBO Techniek is dat een aantal

meter hoog en krijgt een oppervlakte van

van de verzorgingsstaat. We moeten voorkomen

geselecteerde hogescholen in samenwerking met

3.750 m2. Daarmee is het anderhalf keer zo

dat mensen buiten de boot vallen en niet meer

het bedrijfsleven enkele Bètatechnische Centers

groot als Era’s huidige kantoor. In het nieuwe

aan de slag komen omdat ze de basisvaardig-

of Excellence ontwikkelen op thema’s die

pand krijgen de medewerkers geen vaste

heden missen voor het omgaan met techno-

gekoppeld zijn aan de nationale sleutelgebieden

werkplek, maar kiezen ze hun stek op basis van

logische ontwikkelingen.

en maatschappelijke innovatieprogramma’s.”

hun activiteiten. Het energieconcept van het

bedrijven Wolter & Dros en Croon Elektrotech-

kantoor wordt onderscheidend en bespaart

Ook het ministerie van Economische Zaken

ongeveer dertig procent energie ten opzichte

leven en maatschappelijke instellingen hebben

Vrouwen zijn nog steeds beperkt aanwezig op de bèta-markt. Wat motiveert vrouwen voor techniek?

we het programma Digivaardig & Digibewust

“Gelukkig hebben we wel degelijk vrouwelijke

in het najaar van 2011 te kunnen betrekken.

opgezet. Dit programma stimuleert zo veel

bètatalenten, maar dat kan zeker meer.

mogelijk Nederlanders gebruik te maken van

Onderwijsinstellingen en bedrijven verbeteren

digitale toepassingen als internet, e-mail,

in samenwerking het imago. Ook het kabinet

internetbankieren en twitter.

stimuleert de keuze van jonge vrouwen voor

Iedereen is nu en straks hard nodig, dus moet

een bètaprofiel. Die inspanningen lijken hun

de inzetbaarheid van onze beroepsbevolking

vruchten af te werpen. Zo nam het aantal

beter. Het komt aan op scholen, scholen en nog

meisjes dat voor een natuur/techniek-profiel

eens scholen, juist ook om mensen te helpen

kiest met maar liefst 93% toe.”

spant zich hiervoor in. Samen met het bedrijfs-

om te gaan met technologische innovaties.

vergrijzing en een veeleisende arbeidsmarkt

De hamvraag: u staat al jaren pal voor technologische innovatie, maar heeft u persoonlijk ook iets met techniek?

hebben we goed opgeleide werknemers nodig.”

“Technologieontwikkeling en innovatie zijn

We moeten er samen alles aan doen mensen fit te houden voor de toekomst. Met het oog op

inderdaad terugkerende thema’s in mijn

Nederland heeft een groot tekort aan mensen met verstand van technologie. Wat doen we daaraan?

loopbaan. Veel innovaties zijn inmiddels zo

“De afgelopen jaren heeft het Platform Bèta

kan, zoals de CD en de mobiele telefoon. Er

Techniek in samenwerking met de onderwijs-

schieten me verder nog twee aansprekende

instellingen en het bedrijfsleven verschillende

innovaties te binnen waar ik als minister van

programma’s uitgevoerd om de belangstelling

Economische Zaken mee in aanraking ben

van leerlingen en studenten voor bètatechniek

gekomen: de stormparaplu, heel slim bedacht

te vergroten. Zo is in 2009 de instroom in het

aan de TU Delft, en de elektrische auto, die ik

wetenschappelijk onderwijs met 51% toegeno-

op het departement als launching customer in

men. Dat zijn mooie resultaten. Maar we zijn er

gebruik heb mogen nemen.”

vanzelfsprekend dat ook ik moeilijk zonder

van conventionele bouw. Era verwacht het pand

15

De auto als rijdende elektronica A

Heeft de automobilist in 2030 het stuurwiel nog wel in handen? Grote kans dat hij met 120 kilometer per uur lekker ontspannen een boek zit te lezen. Elektronische systemen nemen steeds meer handelingen van bestuurders over en grijpen in om ongelukken te voorkomen. Intensieve communicatie tussen auto’s onderling en tussen de auto en wegkantsystemen maakt dit mogelijk.

A Lekker doorstromen In februari 2010 vond een test op de A270 plaats, gericht op het voorkomen van files die ontstaan door capaciteitsproblemen op de snelweg. Tachtig procent van alle files ontstaat doordat één automobilist op de rem trapt, waarna een kettingre-

16

actie van remacties volgt. Onderlinge communicatie tussen auto’s kan verbetering brengen. In de test reden op twee rijbanen rijen van vijftig auto’s. Eén rij had technologie voor coöperatief rijden, de andere rij was de testgroep. In de test mat een camera de afstand tot de voorligger. Een intelligent navigatiesysteem bepaalde de snelheid en versnelling van de auto. De afstand werd doorgegeven aan vier achterliggende auto’s en vertaald in een advies: remmen of gas geven. De groep mét technologie bleek veel gelijkmatiger en sneller te rijden. Na een remactie was het effect van de schokgolf veel kleiner en de geïnstrumen-

B

teerde rij trok veel sneller weer op.

SPITS: naar een open platform Als het aan het High Tech Top Project Strategic Platform for Intelligent Traffic Sy-

De eerste tussenstappen op weg naar zelfrijdende auto’s

langzamerhand ingrijpender worden. De verwachting

stems (SPITS) ligt, zal coöperatief rijden deels gebaseerd zijn op een Nederlandse

zijn al genomen. Systemen die communiceren met hun

is dat intelligente verkeerssystemen de komende

open ICT-infrastructuur. De Nederlandse researchgemeenschap en verkeers-

omgeving zoals adaptieve cruise control en ‘lane

jaren al gaan bijdragen aan minder files en optimali-

industrie werken samen aan een integrale benadering voor schaalbare,

departure warning’ verschijnen standaard in steeds

satie van het brandstofverbruik. En experts in de

duurzame, veilige en betaalbare verkeersverbeterende systemen. Een

meer auto’s. Andere systemen zijn al aan praktijktesten

automotive wereld zien de eerste onderling communi-

open platform voor communicatie tussen auto’s onderling en tussen

toe, zoals een systeem om doorstroming te bevorderen

cerende auto’s binnen één of twee jaar in de show-

auto’s, wegkantsystemen en verkeerscentrale was er nog niet. “Het open

en files te voorkomen (zie kader Lekker doorstromen).

room staan.

karakter is essentieel”, zegt Carol de Vries, vicepresident Innovation & Technology Automotive van de penvoerder van SPITS, NXP. “Daarmee kan

In het Nederlandse High Tech Top Programma SPITS wil de Nederlandse verkeersindustrie nog veel meer

Rijdende elektronica

iedereen dezelfde infrastructuur gebruiken om diensten aan te bieden en

van dergelijke systemen rond één open platform naar

De auto groeit zo steeds verder uit tot een rijdend stuk

worden individuele business cases makkelijker haalbaar. De bestuurder

de markt brengen (zie kader SPITS).

elektronica. Hij beschikt over onder andere Intelligente

moet zijn radio, infotainment en navigatie via één centraal beeldscherm kun-

Transport Systemen (ITS), navigatie, multimedia en

nen bedienen en niet allerlei systeempjes op en in het dashboard krijgen.” Het

Binnen twee jaar

consumentendiensten. Over enkele jaren communiceert

open platform moet alle wegkantdata combineren en real-time vertalen in bruik-

Intelligente verkeerssystemen zijn nodig om de

een auto interactief met zijn voorligger, ondersteunt hij

bare informatie. Verder zoekt het consortium uit hoe de bestuurder via één beeld-

ambitieuze overheidsdoelstellingen voor mobiliteit in

de bestuurder bij zuinig rijden en levert hij informatie

schermsysteem veilig allerlei diensten kan gebruiken, die via wireless LAN-chips en (usb-)

2020 waar te maken. De communicatie tussen auto’s,

aan over files, evenementen, werkzaamheden en lege

insteekmodules uitbreidbaar zijn.

wegkant en verkeerscentrale zal toenemen en

parkeerplaatsen.

B

17

Installatietechniek in tunnels:

“Het draait om slim organiseren” 18

Croon Elektrotechniek is intensief betrokken bij dynamisch verkeersmanagement. Croon onderhoudt en installeert bijvoorbeeld veiligheidssystemen in Nederlandse wegverkeerstunnels, zoals de Coentunnel. Lead engineer automatisering besturing en bediening John van den Berge ziet goede mogelijkheden voor communicatie tussen auto en wegkant. Maar accepteert de automobilist coöperatief rijden?

“In tunnels is het nuttig als auto’s direct relevante

Je kunt maar een beperkt aantal zenders kiezen en

gentie die bijdraagt aan optimale informatie ten bate

ervoor zorgde dat het geheel niet meer werkte. Dat is

gegevens kunnen doorgeven”, merkt John van den Berge

bovendien heeft niet iedereen de autoradio aan.

van veiligheid en doorstroming is nuttig. Mensen willen

het paard achter de wagen spannen. Daarom moet je

op over de toenemende communicatie tussen auto’s

Wanneer je alle bestuurders in hun voertuig directe

om te beginnen informatie. Als je weet waarom je stil-

goed bedenken wat functioneel nodig is en niet

onderling en tussen auto’s en wegkant. “Je wilt real-time

instructies kunt geven, is dat een groot voordeel.”

staat, is het makkelijker te accepteren dàt je stilstaat.”

redeneren vanuit wat technisch mogelijk is.”

Het overnemen van de rol van de chauffeur ziet Van den

De eerste opdracht rond mobiliteit is niet technisch.

weten welke voertuigen zich in de tunnel bevinden en welke lading vrachtwagens hebben.” Nu gebeurt dat via

Zwermtheorie

Berge minder snel gebeuren. “En voor dynamisch verkeers-

“Het komt neer op slim organiseren: ‘orgware’”, stelt

omwegen. Een camerasysteem met kentekenherkenning

Maar hoe realiseer je dat? Van den Berge: “De rode draad

management dat volledig van bovenaf wordt geregeld,

Van den Berge vast. “Dat is bijvoorbeeld essentieel voor

moet linken naar de database van een bedrijf om

in ICT is altijd, hoe je partijen bij elkaar krijgt om zaken te

waarbij bijvoorbeeld toegangswegen worden afgesloten

het kanaliseren van de informatiestroom naar de

gegevens over lading te achterhalen. Van den Berge:

regelen. Technisch kan er veel, maar accepteren automobi-

wanneer de ringweg vol is, ben ik huiverig. Coöperatief

gebruikersinterface van de wegverkeersleider die de

“Wanneer een vrachtwagen zelf GPS-coördinaten, het

listen het ook? Voor veel mensen betekent de auto vrijheid.

rijden door auto-auto communicatie is een betere optie,

regie over een tunnel voert. Welke informatie heeft hij

kenteken en de lading zou doorgeven naar de wegkant

Daardoor staan ze negatief tegenover alles dat naar ‘big

eventueel in combinatie met een netwerkvisie vanuit de

nodig om het werkbaar te houden? Hoe pas je die

en daarmee naar de verkeerscentrale, verloopt de

brother’ riekt, dat heeft de discussie over rekeningrijden

verkeerscentrale. Die mix kan een mooie oplossing voor

stroom in in het organisatorisch proces en de procedu-

informatiestroom sneller, makkelijker en nauwkeuriger.”

wel geleerd. Daarom moeten zaken zoals coöperatief

organisatorische en acceptatieproblemen zijn.”

res van veiligheidssystemen? Autonome systemen

“De installatietechniek in tunnels bepaalt tien procent van het budget, maar tachtig procent van de risico’s”

Ook voor een informatiestroom de andere kant op ziet

rijden de automobilist zo veel toegevoegde waarde leveren,

Houd het simpel

moeten optimaal samengaan met de regiefunctie van

Van den Berge voordelen. “Praktijktesten en echte

dat ze bereid zijn over hun bezwaren heen te stappen.”

Elektronische en ICT-systemen moeten vooral niet te

de wegverkeersleider. Geautomatiseerde systemen zijn

incidenten maken duidelijk wat hèt probleem bij

En Van den Berge ziet potentie. “Het voorkomen van

complex worden, zegt Van den Berge: “De installatie-

goed in het verzamelen van informatie, maar in het

tunnelincidenten is. Mensen blijven in hun auto zitten;

spookfiles door coöperatief rijden komt overeen met

techniek in tunnels bepaalt tien procent van het

nemen van beslissingen op een geaggregeerd niveau is

hun gedrag is moeilijk te beïnvloeden. Als ze wat doen,

de zwermtheorie. Daarbij reageert iedereen in een

budget, maar tachtig procent van de risico’s.

de mens voorlopig nog het beste. De techniek genereert

is het vaak intuïtief precies het verkeerde. Op dit

groep voorspelbaar op de ander. In je eentje bereik je

In tunnels zitten installaties voor hoogfrequente

data, de mens maakt er informatie van. Daarom moeten

moment kunnen we vanuit de verkeerscentrale via een

niets, met een groepje bereik je meer en door groepsge-

communicatie, voor intelligente ventilatie en er zijn

systemen in tunnels voorlopig vooral faciliteren.”

hoogfrequent signaal inbreken op de autoradio om

drag bereik je zonder hiërarchie veel. Het is goed als dat

talloze vluchtwegvoorzieningen. We hebben al

vluchtinstructies te geven, maar optimaal is dat niet.

zonder centraal systeem geregeld kan worden. Intelli-

voorbeelden gezien waar een wirwar van systemen

19

20

Een schip dat aan de kade ligt, heeft elektriciteit nodig. Dieselgeneratoren zorgen daarvoor, maar dat is niet de meest duurzame opwekkingsmethode. Elektriciteit vanaf de wal verlaagt de CO2-emissie van een aangemeerd schip aanzienlijk. Bovendien maakt deze zogeheten walstroom een einde aan geluidsoverlast van generatoren. In de binnenvaart verliep de invoering van walstroom razendsnel, maar voor de zeevaart liggen de technische en financiële drempels hoger.

“Als een zeehaven vandaag belt omdat ze walstroom wil, kunnen we morgen beginnen” 21

Duurzame verbinding tussen wal en schip

dat houdt tien kilometer buiten Hoek van Holland op. Al met al zou een walstroomvoorziening voor de terminal van vier StenaLine-ferry’s zeker vijf à tien miljoen euro kosten.”

Pieken en dalen Houben beaamt dat walstroom voor zeeschepen forse investeringen vergt: “Je moet niet alleen voorzieningen in de haven aanleggen, ook de schepen zelf moeten geschikt gemaakt worden. Dat kan tonnen per schip kosten. Uit een haalbaarheidsstudie blijkt

Het Rotterdamse Havenbedrijf

“Die pilot was zo succesvol, dat

volt- of 400 volt-aansluiting.

stroomnet heeft een frequen-

voerden we een haalbaarheids-

dat het voor de roll-on roll-off

voerde in 2007 een pilot uit in

voor de binnenvaart wal-

Bovendien blijft het binnen

tie van vijftig hertz, maar de

studie uit naar walstroom

(RoRo)-ferry’s in Rotterdam

de Maashaven. Daarbij

stroom inmiddels verplicht is

Europa. Dat maakt standaardi-

meeste zeeschepen werken op

voor de ferry-terminal van

interessant kan zijn. Het gaat

maakten binnenvaartschepen

waar het beschikbaar is.”

satie relatief eenvoudig.”

zestig hertz en 440 volt. Die

StenaLine in Hoek van

om een beperkt aantal

gebruik van walstroom.

Maar binnenvaartschepen zijn

Wilfred van Bergen, sales

hebben een kostbare omvor-

Holland. Daar bleek 3 tot 4,5

schepen met een vaste

Projectmanager Havenontwik-

geen zeeschepen, zegt

manager bij Croon, geeft aan

mer nodig. Daarnaast ligt het

megawatt nodig te zijn. Dat

dienstregeling. Dat maakt de

keling bij het Rotterdamse

Houben: “Een binnenvaart-

dat het voor zeeschepen

energieverbruik van zee-

vermogen moet direct van het

potentiële winst in geld en

Havenbedrijf Rob Houben:

schip kan gewoon aan een 230

anders ligt: “Het Nederlandse

gaande schepen hoog. In 2008

hoogspanningsnet komen en

emissiereductie relatief

van de aanbesteding.”

Oprukkende bebouwing

Nieuwe ontwikkelingen in de bouw, infrastructuur, mobiliteit,

Maar grote container-

Een eventuele standaard voor

Houben voorspelt dat sommige

terminals met walstroom

walstroom is dan handig. Die

havens uiteindelijk wel degelijk

op kantoor en in de huiskamer zijn ondenkbaar zonder elektronica.

uitrusten is een ander verhaal.

is in de maak via de Internatio-

zullen overgaan tot verplichte

De technologische ontwikkeling gaat steeds sneller en de elektrotech-

Houben: “Daar komt een grote

nal Maritime Organisation

walstroom: “Je ziet het nu

diversiteit aan schepen van

(IMO), zegt Van Bergen: “Maar

bijvoorbeeld al in Alaska,

nicus is de spin in het web. Hij of zij bedenkt ontwikkelingen, knoopt

overal ter wereld. Wie weet

een wereldwijde organisatie

Antwerpen en het westen van de

systemen aan elkaar en ontwerpt nieuwe gadgets. Hoe kan het dat

hoeveel daarvan geschikt zijn

voert niet eventjes een

Verenigde Staten. Op specifieke

voor zulke aantrekkelijke posities de vraag veel groter is dan het

voor walstroom?” Als alle

standaard door. Overheden

plaatsen met slechte luchtkwali-

schepen in een grote zeehaven

zouden de invoer van wal-

teit zal walstroom gemeengoed

aanbod? En kan Nederland nog wel elektrotechnische installaties

walstroom zouden gebruiken,

stroom kunnen stimuleren

kunnen worden, maar het is de

blijven ontwerpen, ontwikkelen, installeren en onderhouden?

zou dat bovendien tot flinke

door mee te investeren in

vraag of echt wereldwijde

pieken in het stroomnet

projecten, maar die zijn daar

toepassing aan de orde komt.

kunnen leiden. Van Bergen:

ook niet altijd happig op. Een

Tegenover de noodzaak om te

“Alleen al bij de ferry-terminal

overheid schrijft liever

verduurzamen en emissieregels

gaat het om megawatts. De

emissiestandaarden voor en

voor de zeescheepvaart staat de

Rotterdamse haven ontvangt

laat het aan de bedrijven over

drempel van een hoge kostprijs.

jaarlijks zo’n 30.000 zeesche-

die te bereiken, eventueel door

En walstroom is niet de enige

pen. Walstroom zou schomme-

maatregelen te nemen aan

manier om scheepvaart te

lingen in de elektriciteitsvraag

de bron.”

verduurzamen.”

veroorzaken die het huidige

De afwezigheid van een

Van Bergen durft wel te

Nederlandse stroomnet niet

standaard verhindert Croon

voorspellen dat ferry-havens op

aankan.”

niet om desgewenst een

termijn zullen overstappen:

walstroomvoorziening aan te

“Zeker een terminal als

IMO-standaard

leggen, zegt Van Bergen: “Als

bijvoorbeeld in Hoek van

Toch probeert Havenbedrijf

een zeehaven vandaag belt

Holland, waar de bebouwing

Rotterdam terminals en

omdat ze walstroom wil,

oprukt. Dat leidt tot geluidsover-

reders te prikkelen voor

kunnen we morgen beginnen.

last. Maar een wereldwijde

walstroom, zegt Houben:

We volgen dan gewoon

walstroomverplichting voor

“We leggen contacten en

bestaande industriële

containerschepen? Volgende

zijn bereid om te kijken naar

standaarden.”

week in ieder geval nog niet.”

23

Elektrotechnici

schaars en gewild De knop moet om

Jongeren storten zich massaal

staat op www.inoverheid.nl.

mogelijkheden om bij te

op het vakgebied waar het

“Zelfs tijdens de crisis zochten

dragen aan de realisatie van

gebeurt: elektrotechniek.

veel van de bedrijven in de

walstroom. Maar in ons eentje

Nee dus. Het Nederlandse

industriële elektronica en

kunnen we het niet realiseren.

bedrijfsleven vecht jaarlijks

industriële automatisering,

In de containervaart zetten

om de ruim tweehonderd

de medische en laboratorium-

sommige reders zich in voor

elekrotechnische masters die

technologie nog mensen”, weet

verduurzaming van hun vloot,

de universiteit verlaten. “Er is

kees Groeneveld, directeur

terwijl andere er helemaal

een enorm tekort aan jonge

van federatie van technologie-

niet mee bezig zijn.”

hbo-afgestudeerden Elektro-

branches FHI. “Begin 2009 had

Bij de aanleg van de Tweede

techniek”, vermelden de sites

40% van de bedrijven mensen

Maasvlakte houdt Rotterdam

van Hogescholen Avans en

nodig. Dat daalde naar 20%

al rekening met walstroom,

Hogeschool Zeeland. “Het Rijk

eind 2009, maar inmiddels is

zegt Houben: “De civieltechni-

voorziet problemen als het

het alweer 25%. Het knelpunt

gaat om het aantrekken

met commercieel technici

van (...) elektrotechnici (...)”,

bestaat al decennia lang. Maar

sche voorbereidingen voor walstroom zijn onderdeel

© Roy Borghouts Fotografie

22

eenvoudig berekenbaar.”

Rem op groei “Jongens uit de tweede generatie mediterrane allochtonen associëren techniek met de fabrieksachtergrond van hun vaders. Ze gaan liever bij een bank werken”, constateert Groeneveld. FHI doet samen met de overheid veel om het imago van techniek op de arbeidsmarkt te verbeteren, onder andere via de Taskforce

24

Technologie Onderwijs Arbeidsmarkt. “De bedrijfsbehoeften zouden daarbij leidend zijn. Maar het initiatief werd neergelegd bij bemiddelaars en onderwijsmensen. Die willen vooral veel studenten trekken met populaire studies, die ‘opleiden voor werkloosheid’. Ze hebben de echte vraag ook te weinig in beeld. Jammer, want we merken nu de economie aantrekt dat het gebrek aan mensen de grootste rem op de groei is.”

we zien dat de opleidingsbe-

mensen zijn. Het is zorgelijk

hoefte is verschoven van MBO+

om zulke hoogwaardige

naar HBO- en academisch

werkgelegenheid te verliezen.”

opgeleiden. Van die laatsten

Groeneveld is hierover minder

moeten we het hebben voor

pessimistisch. “De vraag is wel

systeemintegratie en software-

waarheen je moet verplaatsen,

hardware combinatie.”

want de schaarste aan

Nick van der Meijs, Opleidings-

elektrotechnici is wereldwijd.”

directeur Electrical Enginee-

De huidige afstudeerders

ring aan de TU Delft, deelt de

komen voor een belangrijk deel

zorgen van Groeneveld. “We

van buiten de EU. “En in de

zouden graag meer mensen

breedte van de bètavakken is 80

opleiden. Daarom laten we

tot 90% van de promovendi

zien wat het vakgebied echt

buitenlands”, aldus Groeneveld.

inhoudt om studenten te

De meesten uit deze groepen

werven. We tonen daarnaast

zijn bereid om na de universi-

de maatschappelijke behoefte

teit minimaal een aantal jaren

en relevantie van electrical

in Nederland te blijven werken.

engineering. Die naam brengt

“Chinezen gaan relatief vaak

beter over dat elektrotechniek

terug”, zegt Groeneveld, “maar

overal in zit en opwindende

al met al betekent de buiten-

zaken zoals het ontwerpen

landse inbreng een grote

van nieuwe producten, chips,

toegevoegde waarde voor

machines en elektriciteitsnet-

Nederland. We moeten die

werken omvat. De Xbox bevat

mensen goede onderzoekspro-

een Nederlandse chip van

gramma’s bieden en hun verblijf

Sitel. Fantastisch toch?”

faciliteren. Sommigen blijven gewoon omdat ze Nederland

25

“De Xbox bevat een

Nederlandse chip van Sitel. Fantastisch toch?”

De vonk moet overslaan

Licht uit

prettig vinden of een stad als

De instroom in de Delftse

Amsterdam leuk vinden.”

van bètavakken, onder andere via het Platform Bèta

bacheloropleiding stijgt al

Maar nu de collegegelden voor

Techniek. En met succes; de belangstelling voor tech-

enkele jaren, maar de

studenten van buiten de EU

niek trekt aan. Van der Meijs: “Helaas vormen tech-

uitstroom van afgestudeerde

omhoog gaan, zou deze

niek-minded mensen een minderheid onder onder-

masters nog niet. Elektrotech-

belangrijke stroom wel eens

wijzend personeel op basis- en middelbare scholen.

nici staan dan ook in de top

kunnen opdrogen, vreest Van

Jammer, want beroepskeuze hangt sterk samen met

van meest gezochte academici.

der Meijs. Moeten bedrijven

rolmodellen. Het is goed als kinderen uitgedaagd

“Tegenover elke 100 vacatures

hun heil in het buitenland

worden met concrete technische problemen en na-

staan 83 kandidaten”, vertelt

zoeken omdat binnenkort de

denken over hoe je daarvoor oplossingen en produc-

Van der Meijs. “Maar de

laatste elektrotechnicus het

ten ontwikkelt. Middelbare scholieren kunnen heel

werkelijke situatie is ernstiger.

licht uitdoet? Van der Meijs:

goed begrijpen dat veel van onze maatschappelijke

Bedrijven zoals NXP verplaat-

“Dat zou doodzonde zijn, want

problemen op het gebied van bijvoorbeeld energie,

sen activiteiten naar andere

we hebben mooie bedrijven en

milieu en gezondheid vragen om technologische

landen omdat er in Nederland

kunnen trots zijn op onze goed

vernieuwingen.”

onvoldoende geschikte

opgeleide afgestudeerden.”

De overheid doet tegenwoordig veel aan promotie

De Nederlandse watersector staat voor grote uitdagingen. Om de landelijke waterhuishouding efficiënter in te richten, moeten de spelers in de waterketen samenwerken en hun processen zuiniger en duurzamer inrichten. Croon ondersteunt de keten met elektronische systemen op maat.

installatie en instrumentatie. We leveren die niet alleen, we denken al in de ontwerpfase mee met de opdrachtgever over de inrichting van systemen en installaties. Omdat we niet alleen kennis van elektrotechniek hebben, maar ook van de processen bij onze opdrachtgevers, kunnen we flexibel inspelen op hun eisen en wensen en oplossingen op maat leveren. Dat is onze kracht.” Inmiddels benutten 20 van de 26 waterschappen in Nederland die kracht van Croon. “Voor 15 waterschappen voeren we regelmatig

26

projecten uit op basis van vastomlijnde werkzaamheden”, vervolgt Ter Harmsel. “Met 5 waterschappen werken we intensiever samen en voeren we het beheer van alle installaties en systemen. Dat gaat onder meer om onderhoud, inspecties, keuringen, modificaties en procesautomatisering.”

Aardverschuivingen in de watersector

Naar een integraal systeem Dat steeds meer spelers in de waterketen samenwerking zoeken, biedt kansen voor Croon. “Als de samenwerkingsverbanden die nu ontstaan doorzetten, moeten de besturingsplatforms van de betrokken partijen aan elkaar worden gekoppeld”, legt Ter Harmsel uit. “Dat kunnen wij verzorgen met behulp van ESB-systemen. Zo’n Enterprise Service Bus koppelt verschillende oplossingen aan elkaar

De opvang, zuivering en levering van water kost

en lid van het kernteam Water waar ook sales,

beter te benutten en het beheer professioneler

tot een integraal systeem. Dat maakt het

Nederland 4,4 miljard euro per jaar. Dat kan

techniek en uitvoering deel van uitmaken,

in te richten kan de keten aanzienlijke winst

mogelijk om alle data en informatie in de

dertien procent goedkoper, concludeerde de

kijkt daar niet van op: “De waterhuishouding

behalen. Gelukkig wordt er al steeds meer

systemen van drinkwaterbedrijven en water-

commissie die namens het ministerie van

in Nederland is decentraal geregeld: tien

samengewerkt.”

zuiveringen te ontsluiten en te combineren.”

VROM, de Vereniging van Nederlandse Gemeen-

drinkwaterbedrijven produceren en leveren

ten, de Unie van Waterschappen en Vewin

drinkwater, 430 gemeenten zamelen huishoude-

Oplossingen op maat

die Croon oppakt. Zo heeft de waterketen een

onlangs onderzoek deed naar de waterketen.

lijk en industrieel afvalwater in en de waterzui-

Dat heeft ook gevolgen voor Croon. De specia-

convenant gesloten, waarin staat dat de

Als de complexe waterhuishouding in ons land

vering in de ruim 350 RWZI’s (rioolwaterzuive-

list in elektrotechniek is al jaren actief in de

sector de komende tien jaar het energiever-

efficiënter wordt ingericht, zo stelt het onder-

ringsinstallaties) vindt plaats onder het beheer

watersector. “We leveren complete besturings-

bruik met twintig procent gaat terugdringen.

zoeksrapport ‘Doelmatiger beheer waterketen’,

van 26 waterschappen. Die spreiding van

platforms voor RWZI’s en drinkwaterbedrij-

De vraag is: hoe? “Om het energieverbruik in

is op jaarbasis een doelmatigheidswinst van

activiteiten en verantwoordelijkheden maakt

ven”, vertelt Ter Harmsel. “Dat gaat om

de waterketen te reduceren, brengen wij in

550 miljoen euro te behalen. Herman ter

onze waterketen inefficiënt en onnodig duur.

visualiseringssystemen (SCADA) en besturings-

kaart waar de knelpunten liggen en hoe we die

Harmsel, consultant bij Croon Eelektrotechniek

Door kennis te bundelen, elkaars faciliteiten

systemen (PLC’s), inclusief de elektrotechnische

met efficiëntere technieken kunnen oplossen”,

Maar er zijn meer trends in de watersector

27

antwoordt Ter Harmsel. “Een goed voorbeeld

Waterschap Zuiderzeeland

vormen de beluchtingsinstallaties in RWZI’s.

Waterschap Zuiderzeeland in Lelystad ontstond

Dat zijn de grootste energieverbruikers in

tien jaar geleden uit een fusie tussen Water-

de waterketen. Met slimmere regelingen en

schap Noordoostpolder, Heemraadschap

aandrijvingen (pompen en motoren) voor

Fleverwaard en een deel van Waterschap Groot

beluchtingssystemen kunnen we veel effi-

Salland. Het werkgebied van het waterschap telt

ciencywinst boeken.”

150.000 hectare land en 100.000 hectare water, 265 kilometer aan dijken, zeven hoofdgemalen,

28

Energiefabrieken

vijf ondergemalen, 59 rioolgemalen, 5.000

Niet alleen aan de energieverbruikskant is

kilometer aan sloten en 98 stuwen. Willem

nog een wereld te winnen, maar ook aan

Zwaneveld is er sinds achttien jaar werkzaam

de opbrengstkant. RWZI’s zullen volgens Ter

als senior projectleider Elektrotechniek. Maar

Harmsel op termijn steeds meer gaan fungeren

daarvóór deed hij bij een andere werkgever al

als energiefabrieken. “In afvalwater zit

zaken met Croon. “De samenwerking is ooit

“Wij hebben oplossingen in huis om de waterketen duurzamer te maken”

installaties en beeldschermen, waardoor we

(centralisatie) hoog op de agenda. “Het aantal

begonnen met een klus die

onze processen voortdurend op afstand kunnen

waterschappen in Nederland zal waarschijnlijk

Herman en ik samen hebben

monitoren en eventueel bijsturen.” Dankzij die

gehalveerd worden en de taken van gemeenten,

uitgevoerd”, vertelt hij. “Dat

informatievoorziening is het waterschap altijd

waterschappen en drinkwaterbedrijven, zoals

beviel zo goed, dat ik later voor

op de hoogte van de actuele stand van zaken in

het beheer van rioolwater, stedelijk water en

een aantal projecten een beroep

en rond installaties, zoals de weersverwach-

kunstwerken, zullen worden herverdeeld”,

op Croon heb gedaan.” Zo heeft

ting, de waterstanden en het energieverbruik.

verwacht Zwaneveld. “Veel waterschappen

Croon in het verleden verschil-

Zwaneveld: “Op basis van die gegevens kunnen

willen ook graag samenwerken met andere

chemische energie in de vorm van biogas”,

lende installatiewerkzaamheden uitgevoerd

we bijvoorbeeld scenario’s ontwerpen voor

waterschappen in hun stroomgebied. Wij doen

verklaart hij. “Dat komt vrij door de afbraak

voor Waterschap Zuiderzeeland. “Dat ging om

polderbemaling. Stel dat we veel regen ver-

dat bijvoorbeeld al met de waterschappen

van organisch materiaal in het afvalwater.

de bouw van elektrotechnische installaties voor

wachten, hoe vangen we al dat water dan op?

Veluwe en Vallei & Eem. Als die samenwerking

Nu wordt deze energie nog vooral gebruikt in

waterzuiveringen, rioolgemalen en polderge-

Laten we gebieden onderlopen? Of gaan we

in de toekomst intensiever wordt, kan het

wkk-installaties (warmte-krachtkoppeling),

malen op basis van ons ontwerp”, vervolgt

voorbemalen?”

interessant zijn om onze systemen aan elkaar

maar wij willen het rendement van dit proces

Zwaneveld. “Croon schreef daarvoor ook alle

Dankzij de automatisering kan het waterschap

te koppelen voor data-uitwisseling. Croon zou

verhogen door de energie veel efficiënter te

bedieningssoftware. Die installaties, zoals de

meer kwaliteit leveren met minder mensen, en

daarin een rol kunnen spelen.”

benutten in brandstofcellen. Wij hebben

afvalwaterzuivering in Dronten en de waterzui-

dus tegen lagere kosten. Het mes snijdt dus aan

Net als in de verduurzaming van de watersec-

oplossingen in huis om de waterketen duur-

vering in Lelystad, beheren wij zelf, maar het

twee kanten. “De softwareafdelingen van

tor. De overheid heeft waterschappen verplicht

zamer te maken.” Om haar kennis en kunde

beheer van de automatisering is in handen van

Croon in Apeldoorn en Enschede zijn zeer

om dit jaar voor vijftig procent duurzaam in

optimaal tot hun recht te laten komen in de

Croon. Dat gaat bijvoorbeeld om het upgraden

deskundig”, vindt Zwaneveld. “Ze hebben veel

te kopen. Dat zit ‘m vooral in de installaties,

watersector, wil Croon zich richting de

van PLC’s en beeldschermbesturing.”

ervaring met veel systemen en dat is een

geeft Zwaneveld aan: “In aanbestedingen van

belangrijk voordeel ten opzichte van andere

poldergemalen bijvoorbeeld vragen we

toekomst meer gaan focussen op langdurige partnerships met klanten. “We willen actief

Monitoren en bijsturen

leveranciers. Die zijn vaak kleiner en gespeciali-

expliciet naar energiezuinige transformato-

met hen meedenken over totaaloplossingen.

De software voor de aandrijving en besturing

seerd in één of twee oplossingen. Croon heeft

ren, frequentieregelaars en elektromotoren.

Dat ‘customer intimacy’ veel kan opleveren,

van installaties is voor het waterschap van

een veel breder pakket en kan als allrounder

Daar hoort een puntenmatrix bij en de

bewijst onze samenwerking met onder andere

levensbelang. “Niets loopt zonder goede

ook snel en goed uit de voeten met systemen

leverancier die daarin het best scoort, uiter-

Waterschap Zuiderzeeland in Flevoland.

besturing”, stelt Zwaneveld. “En de automatise-

die nieuw op de markt komen.”

aard in combinatie met een scherpe prijs,

We hebben daar in het verleden verschillende

ring van installaties gaat steeds verder. Alles is

installaties gebouwd en we beheren nog altijd

tegenwoordig op afstand bestuurbaar. Eerst

Samenwerking en duurzaamheid

te halen. De industrie reageert daar goed op

de bedieningssoftware daarvoor. We staan bijna

ging dat nog per telefoon, maar tegenwoordig

De watersector staat aan de vooravond van forse

en komt met steeds duurzamere oplossingen.

dagelijks in contact met de applicatiebeheer-

loopt dat via ADSL- en GPRS-verbindingen. Die

bezuinigingen. Ook in Flevoland staan kosten-

Het is een beweging van twee kanten en daar

der”, aldus Ter Harmsel.

zorgen voor een continue verbinding tussen

efficiency, samenwerking en schaalvergroting

is de hele watersector blij mee.”

maakt een goede kans om het project binnen

29

Ambient intelligence

De omgeving wordt slim en nieuwsgierig

supermarktproduct zullen zitten is vrijwel zeker. Het radiosignaal van deze tags kan tot op enkele meters afstand worden gelezen. In combinatie met Near Field Communication (NFC) voor de betaling is het technisch mogelijk met een product de winkel uit te lopen, waarbij het verschuldigde bedrag automatisch van de rekening wordt afgeschreven. Wettelijk mag dit

30

overigens nog niet. Radiotechnologie op korte afstand heeft zijn kwetsbaarheden; afplakken, verwijderen of storen kan de logistieke

De komst van ‘ambient

processen in de war schoppen.

intelligence’ kan symbool staan Near Field Communication

voor steeds snellere techno-

Near Field Communication is een ontwikkeling

logische ontwikkeling.

van Philips, Sony en Nokia voor draadloze

Technologie beheerst onze

communicatie op korte afstand. Deze technolo-

omgeving - letterlijk. Sensoren,

mobiele telefoon. Bij RFID gaat het om opgesla-

gie leent zich prima voor betalen met de gen informatie en verzending daarvan in één

chips en software zorgen ervoor

richting. NFC-technologie communiceert op

dat veel producten intelligentie meekrijgen. Dit varieert van de

korte afstand in twee richtingen en kan Sinds enkele jaren biedt Philips zorginstellingen de mogelijk-

bijvoorbeeld voor marketingdoeleinden. Die informatie kan

ontvangen signalen zelf verwerken. Naast

heid een Ambient Experience voor patiënten te realiseren.

een bedreiging voor de privacy vormen en nieuwe vormen van

mobiel betalen maakt NFC ook ‘mobile

Daarbij past de ziekenhuisomgeving zich via onder andere de

criminaliteit mogelijk maken. Daarom is de vraag: ‘kan ik mijn

van de huisdeur tot een pak

kleur van het licht en de voorstellingen op beeldschermen of

koelkast nog wel vertrouwen, of stuurt deze informatie door

koekjes. Allerlei zaken die nu

wanden van Organische Light Emitting Diodes (OLEDs) aan bij

naar levensmiddelenfabrikanten?’ over enkele jaren lang niet

de vooraf opgegeven persoonlijke smaak en belevingswereld

meer zo vreemd als hij nu klinkt.

portemonnee tot de koelkast en

actief menselijk ingrijpen

van de patiënt. Die voelt zich daardoor prettiger, wat betere

vereisen, verlopen voortaan

medische uitkomsten schijnt op te leveren.

RFID-chips

automatisch. Daarnaast geldt

Het is een belangrijke stap richting ambient intelligence,

Zeer kleine, ultragoedkope plastic chips gaan namelijk de

waarbij de gehele omgeving als het ware één reusachtige

barcode én de anti-diefstaltags op producten vervangen.

computer of computernetwerk wordt.

Daarnaast kunnen ze nog veel meer informatie bevatten,

In huis worden centrale vergrendeling en elektrische ramen

bijvoorbeeld over houdbaarheid, prijs en allerlei andere product-

net zo normaal als in de auto. Producten geven zelf aan wanneer

eigenschappen. Ze zijn al lange tijd in ontwikkeling; het blijkt

hun uiterste houdbaarheidsdatum nadert. Telehealth en

lastig de gewenste lage productieprijs te bereiken. De huidige

geautomatiseerde zelfmonitoring dragen er aan bij dat zorg

ontwikkeling van goedkope printtechnieken voor massapro-

efficiënt en betaalbaar blijft. Er is ook een keerzijde. De intelli-

ductie van chips kunnen de ontwikkeling versnellen. Dat deze

gente omgeving verzamelt enorme hoeveelheden informatie,

Radio Frequency Identification (RFID) chips uiteindelijk op elk

ook de tweede Engelse betekenis van ‘intelligence’: er wordt ongemerkt allerlei informatie verzameld. De omgeving zal nooit meer hetzelfde zijn.

Andere toepassings­ gebieden Zigbee

De vliegtuigindustrie, waar besparing op (het gewicht van) bekabeling veel brandstof kan bespraren. De zorgsector: voor het maken van een ECG of EEG krijgt een patiënt nu aan alle kanten sensoren en draden opgeplakt; dat kan ook draadloos. Sport: draadloze, waterdichte sensoren in de sportkleding meten lichaamsfuncties.

31

Technologie

ticketing’ en toegangscontrole mogelijk: de telefoon bevat dan niet alleen betalingsgegevens, maar daarnaast ook de gegevens van toegangskaarten en vervoersbewijzen.

wordt organisch

Onder andere Nokia en Fujitsu hadden enkele jaren geleden al een telefoon met standaard NFC-technologie op de markt die creditcard betalingstechnologie ondersteunt. Betalen met de telefoon vindt plaats door de telefoon op een kassa te richten en de knop ‘betaal’ in te drukken - die ingreep van de gebruiker is

Lector ambient intelligence aan de Fontys Hogeschool in Eindhoven dr. Ben Schouten ziet een toekomst waarin technologie naadloos aansluit op mensen en de omgeving. Dat betekent ook dat de ingenieurs in de toekomst meer zijn dan alleen technici.

wettelijk verplicht. In Japan is dit NFC-betalen al enkele jaren praktijk. Ook voor het draad32

loos verzenden van foto’s van de digitale camera naar TV of computer wordt NFC gebruikt.

Zigbee-chips Hetzelfde principe van draadloze communica-

die per stopcontact het verbruik per dag

Schouten werkt onder meer aan een robot die

actie in gevaarlijke situaties; allemaal ambient

tie op korte afstand als NFC, maar volgens een

uitleesbaar maken en draadloze regelunits

zijn weg moet vinden in een intelligente

intelligence.” Sommige mensen vinden het idee

ander protocol en voor toepassingen in

voor de centrale verwarming zijn al betrek-

ruimte. “Er zitten allerlei sensoren en actuato-

van intelligente technologie eng. Schouten:

sensornetwerken, daarover gaat het bij Zigbee.

kelijk gewoon.

ren in die ruimte”, zegt Schouten. “Op basis van

“Het ís ook best eng. In Japan hebben ze

Het streven bij de introductie van de technolo-

In de utiliteitsbouw is het aantal mogelijke

hun gegevens krijgt de robot instructies van

elektronische gezelschapshonden voor een-

gie in 2004 was volgens Bob Metcalfe van

toepassingen nog groter. Het verbinden van

een server. De intelligentie zit niet in de robot,

zame mensen. Je kunt je afvragen of je een

Ember Networks, te “zoeken naar chips

de luchtbehandeling aan de toegangscontrole

maar in het geheel van robot en omgeving.” De

functie als gezelschap wel moet automatiseren.

goedkoper dan vijf dollar met een batterij die

maakt het mogelijk de ventilatie af te stemmen

robot moet thuiswonende, zorgbehoevende

Ambient intelligence betekent ook dat we

vijf jaar meegaat en die een range van vijftig

op de hoeveelheid mensen in een ruimte of

mensen assisteren. Schouten: “De robot kan

steeds minder goed weten hoe apparaten

meter hebben.” Het Zigbee-protocol is eenvou-

gebouw. De ventilatie kan vervolgens weer

bijvoorbeeld op noodsituaties reageren door

werken, welke gegevens ze verzamelen en wat

dig, waardoor een protocol-stack in een

intelligent samenwerken met bijvoorbeeld

naar de patiënt toe te gaan, te vragen wat er is

ze daarmee doen.”

embedded controller kan worden ingebouwd.

automatische zonneschermen.

en indien nodig hulpverleners te alarmeren.”

Daardoor ligt het stroomverbruik veel lager

De draadloze technologie brengt op de

Tegelijkertijd beantwoordt het project veel

Boswandeling

dan bij Bluetooth. Waar voldoende licht

kantorenmarkt nog een belangrijk voordeel

andere vragen, zegt Schouten: “Hoe herkent de

Bij Fontys zijn dergelijke overwegingen onderdeel

aanwezig is kan ook een zonnepaneeltje de

met zich mee: het wordt makkelijker panden

robot mensen? Welk onderdeel van het systeem

van de opleiding, zegt Schouten: “De ingenieurs

energievoorziening verzorgen.

flexibel in te delen. Nu is het verplaatsen van

doet welke waarnemingen? Hoe zorg je dat die

van de toekomst zijn niet alleen maar technici;

In tegenstelling tot RFID is Zigbee geen

systeemwanden eenvoudig, maar compliceert

resulteren in instructies voor de robot? Die

maatschappelijke aspecten zijn een integraal

passieve en dus batterijloze technologie. De

het verleggen van draden een snelle verbou-

technologische deelvragen zijn relevant voor

onderdeel van het vak.” Ook de techniek zal

universele standaard IEEE 802.11 Zigbee drijft

wing. Met Zigbee-technologie is de markt toe

een scala aan toepassingsgebieden.”

aanzienlijk veranderen. Schouten: “Die gaat naar

sensoren en actuatoren aan die om een eigen

aan zelfklevende lichtknopjes, thermometers

stroomvoorziening vragen. De chips zijn

en thermostaten, die in luttele seconden op

Geautomatiseerd gezelschap

gence is dat technologie veel naadlozer zal

vooral bedoeld voor het huis en huishoude-

een andere plaats kunnen worden aange-

De zorgsector loopt bij het invoeren van

aansluiten op mensen en de omgeving en veel

lijke apparaten, bijvoorbeeld centrale deurver-

bracht. Daarbij loopt de gebruiker het risico

ambient intelligence redelijk voorop, zegt

organischer wordt. Zoals de bedenker van

grendeling in combinatie met alarm en

het knopje even niet te kunnen vinden.

Schouten: “Maar denk bijvoorbeeld ook aan

ambient intelligence Mark Weiser al zei: de

geautomatiseerde elektrische bediening voor

Geen nood: doe het licht gewoon aan met

bewakingscamera’s met gezichtsherkenning,

ambient experience wordt uiteindelijk net zo

ramen en zonneschermen. Zigbee-apparaten

de mobiele telefoon.

of aan radiografisch bestuurbare robots voor

rustgevend als een wandeling in het bos.”

de achtergrond. De belofte van ambient intelli-

33

Rotterdam Climate Initiative en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen:

Werken aan een kleinere voetafdruk 34

Het Rotterdam Climate Initiative (RCI) wil de CO2-uitstoot in Rijnmond in 2025 tot de helft reduceren ten opzichte van 1990 - een flinke opgave. Technologische vooruitgang kan daaraan bijdragen, als die samengaat met organisatorische innovatie. Croon doet mee! Willem de Neve van de DCMR

energiezuiniger en gemaakt

Milieudienst Rijnmond is

met minder grondstoffen dan

verantwoordelijk voor het

vorige generaties. Zo kan

programma Dubbele Winst

nieuwe technologie bijdragen

dat zich binnen het RCI richt

aan het halen van klimaat-

op bedrijven en instellingen.

doelstellingen. Maar er zitten

“Daarbij gaan energiezuinig-

volgens De Neve addertjes

heid en economische verster-

onder het gras: “Nieuwe

king hand in hand”, zegt hij.

technologie die nieuwe

“Voor Croon is energiezuinig-

behoeften creëert, is natuur-

heid als onderdeel van milieu-

lijk minder zuinig dan iets

beleid een aspect van Maat-

dat er vroeger niet was.

schappelijk Verantwoord

Ook apparaten met een sterk

Ondernemen.”

verbeterde functionali-

ProRail weegt milieuprestatie mee in offertes De overheid gaat steeds strengere duurzaamheidsdoelstellingen hanteren om CO2-reductie te bereiken. ProRail betrekt inmiddels bij haar aanbestedingen de CO2voetafdruk van inkooppartners. Niet de goedkoopste aanbieding wint, maar de gunstigste aanbieding na verrekening van de milieuprestatie. Marketing manager David Knops van Croon: “Die benadering past in onze MVO-visie. We zagen er een mooie aanleiding in om ons eigen reductiebeleid te concretiseren tot een CO2-voetafdruk.” Zo’n inventarisatie brengt wel administratieve belemmeringen aan het licht: “Je hebt het gasverbruik per kalenderjaar nodig, terwijl energiebedrijven dit verbruik van mei tot mei berekenen. Dat moet je interpreteren en extrapoleren naar het verbruik per kalenderjaar. Maar het is nuttig de CO2-uitstoot in beeld te brengen, want zo’n inventarisatie brengt je op nieuwe ideeën. Zo kunnen we met videoconferencing nog veel autokilometers besparen.”

teit zijn niet altijd

Impact

zuiniger. Dat

Technologische ontwikkeling

bewijst

kan bijdragen aan energiebe-

de

sparing. Nieuwe verbrandingsmotoren zijn zuiniger dan

pc ten opzichte van de typemachine wel. Wel is het zo dat bij de ontwikkeling van nieuwe technologie inmiddels stelselmatig wordt nagedacht over

hun voorgangers en

energiezuinigheid.”

nieuwe mobiel-

Het best werkt het volgens De Neve als nieuwe

tjes zijn

technologie en nieuwe ideeën hand in hand

kleiner,

gaan. Als voorbeeld noemt hij het initiatief van Croon om in de stad met elektrische scooters in plaats van bestelwagens te gaan werken. “Dit

bespaart tijd en kosten, maar dat had met gewone scooters vijf jaar terug ook gekund. Juist het denken over MVO heeft Croon op dit spoor gebracht. Met de elektrische scooters bespaart het bedrijf veel uitstoot. Het is bestaande technologie, maar de aanpak, de uitrol en het betrekken van klanten maken het tot een organisatorische innovatie met impact.”

Timing Over het algemeen is het aanschaffen van nieuwe, energiezuinige apparatuur terwijl de oude nog prima functioneert geen goede zet, volgens De Neve: “Wij adviseren

vervangings vervangingsmomenten’,

extra aandacht voor

zoals afloop lease-

‘natuurlijke

contract of einde levens-

MVO bij Croon Elektrotechniek:

Elektrische scooters

Voor TBI, de moedermaatschappij van Croon Elektrotechniek, is Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen een basisprincipe. Croon heeft besloten haar Carbon Footprint te analyseren en weer te geven in een CO2-prestatieladder. Daaruit bleek de CO2-emissie in referentiejaar 2008 7.770 ton te bedragen. In 2009 steeg dat, in lijn met de toegenomen bedrijfsactiviteiten, met 2,8% naar 7.987 ton. Om de score op de CO2-prestatieladder te verbeteren gaat Croon voor service- en onderhoudswerkzaamheden in stedelijke gebieden elektrische scooters inzetten. Minder CO2-uitstoot en minder congestie zijn het gevolg. In 2010 wil Croon w w w. c r o o n . n l 3,5% minder CO2 uitstoten dan in 2008 en in 2015 11%. zie ook: www.croon.nl/CO2

nog eens met de helft vermeerderd wordt met energiekosten om die warmte weg te koelen, legt De Neve uit: “Een gloei-

duur. Op zulke momenten kun

lamp van 40 watt, die zo’n 95%

je grote slagen maken - ook in

van zijn energie omzet in

kosten - door de vervanging te

warmte, kost in werkelijkheid

combineren met andere

bijna 60 watt. Dat weten veel

aanpassingen. Heb je bijvoor-

mensen niet.”

beeld een nieuwe verwarmingsketel nodig, combineer dan isolatie met een kleinere, goedkopere ketel.” Belangrijk is daarbij dat in een kantooromgeving met ingeschakelde airco elke hoeveelheid energie die een apparaat als warmte afgeeft,

“Op ‘natuurlijke vervangings­ momenten’ kun je grote slagen maken ­ ook in kosten”

35

Croon werkt mee aan nieuw Rotterdam CS

Als een vis in het water

Als alles volgens planning verloopt, heeft Rotterdam eind 2012 een nieuw centraal station. Of liever gezegd: een OV-terminal, want Rotterdam CS wordt hét regionale knooppunt voor bestaande en nieuwe openbaarvervoersdiensten. Als elektrotechnisch aannemer verzorgt Croon alle fasen van de elektrotechnische installatie, van ontwerp tot realisatie. Dat is al een flinke klus, maar de treinen moeten ondertussen ook nog gewoon op tijd rijden. “Een complex en risicovol project en dus een uitdaging die bij Croon past”, aldus projectmanager kees Luijk. 36

37

© J. Frits Rotgans / Nederlands Fotomuseum

© Team CS

Van flappenbak naar flatscreen

Eén van de nieuwe technologieën die Croon op de perrons van Rotterdam CS toepast, zijn digitale IPPS-flatscreenschermen. Deze voorzien de reizigers van allerlei informatie en vervangen daarmee de ouderwetse ‘flappenbakken’ die de reisinformatie weergaven als een soort scorebord. De nieuwe schermen, in totaal 24 verdeeld over acht perrons, draaien op een 230 volt voeding en worden draadloos, op afstand aangestuurd. In de toekomst zal elk station in Nederland zijn uitgerust met dit systeem.

C2000 in een nieuw jasje

C2000 is het landelijke communicatiesysteem voor hulpdiensten. Onder meer de politie, brandweer en ambulancediensten maken er gebruik van. Croon integreert C2000 niet alleen in het netwerk van nieuwe elektrotechnische installaties, het systeem wordt ook geüpgraded naar een nieuwe versie om de kwaliteit van de communicatie tussen de telefoons en mobiliteitssystemen te verbeteren. Nieuwe, verbeterde zenders met speciale bekabeling zorgen ervoor dat verbindingen niet of nauwelijks meer plotseling verbroken kunnen worden.

Digitale camera’s met speciale groothoeklenzen

Om de veiligheid van de reizigers op de perrons en in de stationshallen te bewaken installeert Croon een omvangrijk camerabewakingssysteem. Op het nieuwe station komen meer dan vijftig digitale bewakingscamera’s te hangen. Deze intelligente systemen sturen de beelden door naar de regiekamer. De camera’s zijn uitgerust met speciale lenzen voor een grotere groothoek om alle hoeken en gaten van het station goed in het oog te kunnen houden.

In december 2012 moet

Eind 2007 startte bouwkundig

Arcadis bevatte een voorlopig

OV-terminal Rotterdam CS haar

aannemer Mobilis TBI Infra

ontwerp (VO) voor de elektro-

deuren openen voor het grote

met de voorbereidingen op de

techniek. In september 2009

publiek. Het station zal dan in

sloop van het oude station en de

kreeg Croon de opdracht dit

niets meer lijken op wat de

bouw van de nieuwe terminal.

VO tot in detail uit te werken.

ruim honderdduizend dage-

Het werk was medio 2009 zo ver

Het oppakken van de enginee-

lijkse treinreizigers nu gewend

gevorderd, dat de elektrotech-

ring, het uitwerken van de

zijn. Op het openbaarvervoers-

nische installatie in beeld

detailengineering en het

knooppunt gaan treinen, trams,

kwam. Het stationsontwerp

locatieonderzoek vormden de

metro’s, bussen, de HSL-Zuid en

van architectencombinatie

opstap naar de eerste project-

RandstadRail elkaar kruisen.

Team CS en technisch adviseur

fase voor Croon.

38

Infra en utiliteitsbouw

werkt uitstekend.”

worden de Noordhal en de

speciale dienstregeling

“Als elektrotechnisch aanne-

In dit omvangrijke en

Zuidhal met de hoofdingang

vastgesteld. Samen met onze

mer zijn wij verantwoordelijk

complexe project speelt

uitgevoerd. Verder wordt de

bouwkundige collega’s moeten

voor de elektrotechnische

systems engineering een

reizigerstraverse, waarin zich

wij ervoor zorgen dat de

installaties en alle daaraan

belangrijke rol. In de contrac-

kiosken en kantoren bevinden,

treinen op tijd kunnen blijven

gerelateerde voorzieningen -

ten met de opdrachtgever

verbreed van acht naar veertig

rijden, want anders heeft het

vanaf het ontwerp tot en met

liggen de engineeringssyste-

meter. Na twee maanden hard

hele land daar last van.”

de realisatie”, vertelt project-

matieken voor alle aannemers

werken werd de eerste fase

Dat de reizigersstromen

manager kees Luijk. “Dat gaat

vast. “We moeten voortdurend

medio april opgeleverd.

gewoon doorgaan tijdens het

om duizend-en-één zaken,

met elkaar afstemmen of

Daarin heeft de bouwkundig

werk, brengt grote uitdagin-

zoals verlichting, brandmel-

opgeleverde onderdelen aan

aannemer perron 2 gesloopt,

gen met zich mee, vervolgt

ders, bewakingscamera’s,

alle eisen voldoen en op elkaar

een aantal noodperrons

Luijk: “In de eerste plaats

voedingen voor alle appara-

aansluiten”, legt Luijk uit.

gerealiseerd en vervolgens een

moeten de reizigers zo min

tuur en voor de kiosken en

“Na elke projectfase is er zo’n

constructie voor de nieuwe

mogelijk last hebben van de

Brand!

Hoe klein een brand ook begint, als je er niet snel genoeg bij bent kunnen de gevolgen heel groot zijn. Om dat te voorkomen legt Croon op alle perrons een handbrandmeldinstallatie aan. Daarnaast worden alle andere ruimtes, zoals de reizigerstraverse, de bagagetunnel, de kantoren en de hoofdverdeelruimte, voorzien van ionisatie-rookmelders of brandmelders - afhankelijk van de functie van de betreffende ruimte.

kantoren, alle (glasvezel-)

Van 10 naar 23 kilovolt

De komende jaren krijgt heel Rotterdam een nieuwe middenspanningsinstallatie. De kabels die door de straten lopen, worden geüpgraded van 10 kilovolt naar 23 kilovolt. Die opwaarderingsslag moet dus ook op het station plaatsvinden. Daarvoor is Croon bezig met de engineering van nieuwe middenspanningsruimten met nieuwe middenspanningsverdelers (schakel- en verdeelinrichtingen) en nieuwe transformatoren (23 kilovolt). Eind 2010 moet het eerste trafostation klaar zijn voor gebruik.

bekabeling, telecom, treinaan-

Stroomuitval? No break!

Hoe goed de elektrotechnische installatie ook is, zonder stroom werkt er niets. Stroomuitval op een station kan voor grote groepen reizigers flinke vertragingen opleveren. Omdat de stroom altijd kan uitvallen, legt Croon een nobreak installatie aan. Als de stroom wegvalt, bijvoorbeeld door een storing bij het energiebedrijf, nemen batterijen de voeding van een aantal preferente systemen direct over. Systemen als de noodlichtinstallatie, de brandmeldinstallatie en C2000 kunnen ruim een half uur autonoom draaien op deze over meerdere ruimtes verdeelde nobreak installatie.

Plug-and-play

Met behulp van glasvezelkabels en koperverbindingen realiseert Croon op het hele station een datanetwerk. Daar worden bijvoorbeeld de kiosken op aangesloten met hun pinautomaten. Ook de ticketautomaten en scanautomaten worden hierop aangesloten. Hetzelfde geldt voor de verschillende onderdelen van het OV-chipsysteem, waarvoor Croon de voeding en bekabeling verzorgt. Als het station eind 2012 klaar is, hoeven die allemaal alleen nog maar te worden ingeplugd.

bouwactiviteiten, ook bij de

wijsinstallaties, hoofdverdeel-

validatieronde. De resultaten

inrichtingen en transformator-

daarvan leggen we vast in een

installaties. Voor de spoor-

gezamenlijk verificatiedocu-

gerelateerde installaties, zoals

ment. Dat kost meer tijd, maar

overkapping gebouwd. Croon

veiligheidsmaatregelen treffen

de digitale IPPS-flatscreen-

het komt wel het eindresultaat

legde daarvoor de noodvoor-

om hun veiligheid te garande-

schermen die de oude ‘flappen-

ten goede.”

zieningen aan, zoals tijdelijke

ren, bijvoorbeeld met behulp

verlichting en bewakingsca-

van markeringen en afzettin-

bakken’ met reisinformatie op

opeenvolging van de verschillende projectfasen. Daarnaast moeten we voortdurend

39

Station op zonne-energie

Eén van de installatietechnische paradepaardjes van het nieuwe station is het zonne-energiesysteem. Het glazen dak boven de perrons bestaat grotendeels uit glas met geïntegreerde zonnecellen. De glazen panelen hebben verschillende kleuren, zodat ze naadloos passen in het stationsontwerp. Croon integreert deze panelen in de technische installaties. Het zonlicht dat de panelen opvangen, wordt direct omgezet in een lage spanning van enkele volts. Die zetten omvormers vervolgens om in een spanning van 230 volt. Die energie wordt uiteindelijk gebruikt om een deel van de installaties op het station te laten draaien. Zo voorzien de zonnepanelen in een substantieel deel van de energiebehoefte op het station. Het nieuwe Rotterdam CS is één van de grootste zonne-energieprojecten in Nederland van dit moment.

Luid en duidelijk

Op alle perrons van het nieuwe station komen luidsprekers te hangen om de reizigers te informeren over vertragingen, perronwijzigingen en andere belangrijke mededelingen. Dat lijkt misschien een kwestie van gewoon een aantal luidsprekers ophangen, maar daar komt meer bij kijken. Voor het volume en de verstaanbaarheid van de spreker gelden hoge eisen. Om die kwaliteit te waarborgen steekt het zeer nauw op welke plaats, op welke hoogte, in welke richting en onder welke hellingshoek de luidsprekers komen te hangen. Gelukkig is ook dat Croon wel toevertrouwd.

gevolgd. Dagelijks wordt er gemonitord en gefilmd. Via www.rotterdamcentraal.nl is de bouw zelfs op een webcam te volgen. Wij zijn er dan ook op gebrand om deze complexe

de perrons gaan vervangen,

Winkel blijft open

mera’s, maar ook kabels,

gen in de vorm van hekken en

werken we samen met

De projectfasen duren zes tot

leidingen en voedingen. “Want

linten, maar ook met noodver-

project, Croon loopt zelf ook

succes te maken. Gelukkig is

Strukton Systems. Zij weten

acht weken. Daarin worden de

de winkel blijft gewoon open

lichting en aanwijsborden.”

een afbraakrisico, vertelt Luijk:

dat een uitdaging die bij Croon

veel van infra, wij van

acht perrons één voor één

tijdens de bouw”, vertelt Luijk.

Niet alleen de veiligheidsissues

“Het is een aansprekend

past: we voelen ons hier als een

utiliteitsbouw. Die combinatie

aangepakt. Tegelijkertijd

“Voor elke projectfase is een

maken dit tot een risicovol

project dat op de voet wordt

vis in het water.”

en omvangrijke klus tot een

Futuroloog Ian Pearson:

die niet is te onderscheiden

zo’n duizend keer de baas.

“Hoe sneller het wordt, hoe sneller het gaat”

van “echt”. Het kan een lelijk

Maar tegen 2015-2020 zijn de

meisje in beeld brengen als

Sims slimmer dan wij.”

een adembenemende schoon-

En daarna zal een pc al snel

heid. Actieve huid biedt de

duizend keer zo slim zijn als

mogelijkheid om elektrische

de mens. “Tegelijkertijd krijgt

signalen waar te nemen via

de computer een geweten. De

zenuwen. Dit breidt de visuele

rudimentaire technologieën

ervaring uit met een aanraak-

om dat te realiseren bestaan

ervaring. Daardoor ontstaat

al. In het algemeen geldt, dat

We gaan volgens futuroloog Ian Pearson tien jaar van snelle verandering

een dubbele wereld; de echte

voor alle genoemde ontwikke-

tegemoet: gebruikersvriendelijkheid, kunstmatige intelligentie, netwerk-

en één waarin we onze

lingen geen echt nieuwe

dromen kunnen uitleven. Dat

technologieën meer hoeven te

biedt geweldige mogelijkhe-

worden uitgevonden; het is

den. Denk aan het bestrijden

alleen een kwestie van

van eenzaamheid bij ouderen

uitontwikkelen en uitrollen

of geschiedenisonderwijs

van wat in wezen al bestaat.”

en beeldschermtechnologie zullen in een ongekend tempo allemaal ingrij40

pend veranderen. Het kan voor IT-ers en elektrotechnici volgens Pearson tot verrassende ontwikkelingen leiden: “Technologie krijgt iets magisch. Dat kan leiden tot een anti-reactie, maar ook tot een vorm van verering voor de minderheid die de technologie nog wel begrijpt en beheert.”

41 41

aanbieden als tijdreizen.”

Magische elektronica

beschrijft geen enorme

Multidisciplinair

De emotionele computer

energieverslaafde zijn? “Om in

Om deze wereld te kunnen

plaatst ons voor enorme

1990 dezelfde functionaliteit

realiseren moeten IT-specialis-

ethische vraagstukken.

uit elektronica te halen als een

“Hoe sneller het wordt, hoe

stelt gewone mensen zonder

ten en elektrotechnisch

Pearson: “Hoe moeten we

telefoon van honderd gram nu,

sneller het gaat”. Dat is

IT-kennis in staat om zakelijke

installateurs multidisciplinair

omgaan met machines die

hadden we destijds vijfhonderd

volgens Ian Pearson het motto

mogelijkheden te benutten.”

slimmer zijn dan wij en die

kilo nodig. Over een aantal

bovendien gevoel hebben?”

jaar zal een paar gram

voor veel huidige ontwikkelingen: beeldscherm- en

Communicatieve dasspeld

Maar die vraag is van later

interface-technologie en

Elektronica wordt in een niet

zorg, want er zijn voor die tijd

virtual reality bijvoorbeeld.

te stuiten tempo sneller en

allerlei bedreigingen voor de

Aan het woord is de man die

kleiner. Dit leidt tot een korte

steeds snellere technologische

22 jaar lang toekomstige

productlevenscyclus én

ontwikkeling. “Technologie

technologische ontwikkelin-

almaar groeiende omzet.

ontwikkelt zich zo snel en het

gen voorspelde ter onderbou-

Pearson: “Hoogtepunt in dit

uiterlijk van apparatuur vertelt

wing van de koers van British

proces wordt een decoratieve

zo weinig over de functionali-

Telecom. Ian Pearson stu-

“dasspeld” die twee gram

teit, dat het iets magisch krijgt

deerde in 1981 af in Toege-

weegt. Maar die heeft wel de

voor veel mensen. Dit kan

elektronica hetzelfde kunnen.”

paste Wiskunde en Theoreti-

functionaliteit van een

samenwerken. “Ontwerpers

leiden tot een anti-technologi-

Het energieverbruik zal

sche Natuurkunde op de

geavanceerd mobiel communi-

komen het virtuele domein

sche houding. Anderzijds kan

dezelfde trend volgen.

Queens University in Belfast.

catiecentrum. Dit ding

binnen, terwijl marketeers

het juist leiden tot een nieuwe

“Bovendien”, besluit Pearson,

Sinds 2008 is hij actief als

vervangt het World Wide Web

aan IT-specialisten en

vorm van verering voor de

“is energie sowieso een relatief

onafhankelijk consultant met

door een eigen netwerk, zeg

dat het volledige gezichtsveld

installateurs zullen dicteren

kleine minderheid die deze

klein probleem. Duurzame

zijn eigen bedrijf Futurizon.

maar “juwelennetwerk”. De

beslaat: een actieve contact-

hoe het uitgevoerd moet

technologie nog wel begrijpt

zonneboerderijen in de Sahara

“Het gebruiksgemak van

pin bevat net zoveel informa-

lens met oppervlakte-laser-

worden”, zegt Pearson.

en beheert. Deze “hogepries-

kunnen binnen vijftien jaar

webapplicaties zal enorm

tie als je volledige hersenin-

technologie. Pearson: “Daar-

Intussen haalt kunstmatige

ters van de technocratie”

gemakkelijk voorzien in de

toenemen de komende vijf

houd.”

mee kunnen we bovenop de

intelligentie de mens in. “Op

krijgen grote macht.”

hele energiebehoefte van

jaar. Dat maakt het web het

De pin is verbonden met een

werkelijkheid een laag virtual

het moment zijn we met ons

Zal de “ge-elektroniseerde”

Europa, vervoerd door

basisplatform voor ideeën. Het

geavanceerd 3D beeldscherm

reality geprojecteerd krijgen,

petaflop-brein onze pc nog

maatschappij die Pearson

supergeleidende kabels.”

“Het kan een lelijk meisje

in beeld brengen

als een adembenemende schoonheid”

Summary Electrical engineering in times of technological progress James Watt

André-Marie Ampère

42

Alessandro Volta

Innovation

attention to the total cost of

city in inland shipping was

students what electrical

capital goods per year. Taking

very fast, but it is a lot harder

engineering is, and its relevance to society.

maintenance into account

to do the same for sea ships.

Two centuries ago, steam

during the design phase and

There are no worldwide

power was invented. About a

clever maintenance manage-

standards and major ports like

hundred years ago, electrifica-

ment help to lower the total

Port of Rotterdam would need

tion took off. And the advent of

cost. In the maritime industry,

an enormous amount of

Pearson: we will have ten years of rapid, drastic change

the digital age was thirty years

construction costs often make

energy, and might cause ups

Futurologist Ian Pearson

ago. Technological revolutions

the difference. However,

and downs in electricity

thinks that the next decade

succeed each other with an

maritime parties are begin-

demand too big for the grid to

ever increasing pace. Electricity

ning to shift their focus

cope with. The financial

all kinds of information in the

usability, artificial intelligence

did not replace mechanisation,

towards life cycle manage-

communicate with each other

hurdles are impressive as well.

background. Our living

and network and display

but merely improved it. And

ment and total cost of

and with infrastructural

technology will change swiftly

ownership. The industry is

communication systems along-

same.

and drastically. To IT professio-

because a finely meshed

more willing to invest in

side the road, like tunnel

Our surroundings are getting smart

environment will never be the

digitalisation was only possible electrical infrastructure was

energy-efficiency and main-

safety systems. This way, they

The advent of ‘ambient

already in place. A ‘building’ of

tenance reduction. Govern-

acquire the information they

intelligence’ may symbolise

technology is growing in size

ment agency for public works

need to drive safely.

ever faster technological

Electrical engineers are rare and wanted; time for a change

and complexity. The electrical

and water management

progress. Technology sur-

Realising new developments in

magic. This may lead to

engineer of today has to be an

Rijkswaterstaat already takes

rounds us – literally. Sensors,

construction, infrastructure,

adverse reactions, and to a

expert on electrical enginee-

into account the total cost of

chips and software add

mobility, in the office and the

minority that is able to control

ring as well as mechanics and

electrical installations like

intelligence to more and more

living room without electro-

en maintain the technology.

digital technologies. After all,

CCTV systems during a

products, from wallets and

nics is unthinkable. Technolo-

Energy will not be a major

any modern-day machine,

projected hundred-year life

refrigerators to the front door

gical progress is speeding up

problem, Pearson thinks:

building and vehicle combines

cycle. Maritime builders still

and a box of cookies. Many

and the electrical engineer is

electronics will need less and

these three areas of technology.

deem the subject too complex,

things that today require

in the centre of it all. He or she

less energy to perform their

The role of electrical enginee-

but Croon is convinced they

active human engagement,

creates developments,

functions. Moreover, sun

ring in technological progress

will start to apply the princi-

will in the future be fully

connects different systems

farms in the Sahara can

is pivotal, and its importance is

pals eventually.

automated. Intelligence has

and designs new gadgets. How

transport energy through

another meaning as well:

is it possible that for appealing

super-conductive cables,

these sensors and chips gather

growing.

Maritime industry ready to adopt new concepts

Will electricity from the shore be feasible for moored sea ships?

Intelligent road ahead

will be one of rapid changes:

nals and electrical engineers, these developments will have surprising consequences. Technology will look like

positions like this, the

providing the entire continent

Reading a book while driving

A ship that is moored, needs

demand exceeds the supply?

of Europe with all the energy it needs.

120 kilometres per hour on

electricity. Ships have diesel

Even during the recession,

In recent years, the industry

the left lane, no hands on the

generators for that purpose,

many industrial engineering

has been paying more

wheel. In 2030, ‘autonomous

but that is not a very sustaina-

and automation companies, as

driving’ may be reality.

ble form of energy production.

well as companies specialising

‘Cooperative driving’ is one

Electricity that is supplied

in medical and laboratory

step towards that future.

from the shore reduces a ship’s

technology, still had vacancies.

Electronic systems take over

CO2 emission. Shore electricity

For every 100 vacancies, there

control of the car and

also eliminates the noise

are 83 potential candidates.

intervene if necessary to

from diesel generators. The

Delft University of Technology

prevent accidents. All cars

introduction of shore electri-

tries to show potential

43