Cultuurvisie gemeente Renkum 2005 2015 25 januari 2006
1
Voorwoord Deze cultuurvisie, die op 25 januari 2006 door de gemeenteraad van Renkum is vastgesteld, is een eigen productie van de gemeente. Deze visie is tot stand gekomen na een uitvoerige consultatie van de verschillende culturele instellingen in onze gemeente en door intensieve samenwerking tussen de afdelingen Welzijn, ROM en Wijkbeheer. Met deze visie wil het gemeentebestuur de eigenheid en het specifieke dorpse karakter van de lokale situatie benadrukken. In de dorpen is een groot cultureel potentieel aan actieve inwoners, kunstenaars en organisaties. Cultuur, natuur en toerisme zijn de speerpunten van het gemeentelijke cultuurbeleid. In de cultuurvisie is voor alle disciplines een beschrijving gegeven van de huidige stand van zaken. Op basis van de inspraakreacties hebben we deze op punten nog aangevuld. Ook wordt aangegeven hoe we op hoofdlijnen vinden dat het er over tien jaar voor moet staan. Zo is er het streven om een evenwichtigere verdeling te krijgen van culturele activiteiten over de verschillende dorpen, door het stimuleren van initiatieven die daaraan bijdragen. De cultuurvisie geeft een ambitieniveau weer. De haalbaarheid hiervan zal moeten blijken uit het Plan van Aanpak, dat in overleg met kunstenaars, organisaties en andere belanghebbenden zal worden opgesteld. Dit zal aan de raad worden voorgelegd met een financiële onderbouwing en dan zullen de politieke keuzes gemaakt moeten worden. Ik hoop van harte dat de gemeenteraad van Renkum in de komende jaren het cultuurbeleid ruimhartig zal ondersteunen! Februari 2006
Francisca Ravestein wethouder Kunst en Cultuur
2
Inhoudsopgave
Pag.
Voorwoord
2
Inleiding
4
1. Uitgangspunten en doelstellingen Uitgangspunten
5 5 7 7
Doelstellingen Rol van de gemeente
2. Cultuurbeheer
8 8 9 12
2.1 Musea 2.2 Monumenten 2.3 Archieven
3. Kunsten 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6
14 14 15 17 18 19 20
Amateurkunst Beeldende kunst en vormgeving Muziek, toneel, dans Film Letteren Architectuur
4. Culturele activiteiten
21 21 22
4.1 Evenementen 4.2 Airborneherdenkingen 5.
Promotie van het cultureel erfgoed en culturele activiteiten
25
6. Cultuureducatie
26
7. Bibliotheken
28
8. Media
30
9. Colofon
32
3
Inleiding Het laatste door de Raad vastgestelde beleidsplan kunst en cultuur van de gemeente Renkum dateert uit 1992. In 2000 is de Visie Kunst en Cultuur gepresenteerd gevolgd door de conceptvisie Veluwezoom Cultuurzoom in 2002. De vele instanties in de gemeente Renkum die zich met cultuur bezighouden, de grote hoeveelheid culturele activiteiten die in de gemeente worden georganiseerd en de ontwikkelingen op landelijk, regionaal en lokaal niveau vragen om vastlegging van een cultuurbeleid voor de komende jaren. Deze visie is geschreven zonder financiële paragraaf om in eerste instantie het ambitieniveau van de gemeente vast te stellen. Na deze vaststelling zal een Plan van Aanpak worden geschreven waarin keuzes worden gemaakt, prioriteiten worden gesteld en de benodigde middelen worden gezocht of beschikbaar gesteld. Daarin zal ook worden aangegeven wat de vraag is vanuit de bevolking en welke doelen voor welke doelgroep worden nagestreefd. In deze visie worden de uitgangspunten en de doelstellingen voor het cultuurbeleid tot 2015 in de gemeente Renkum besproken. Verderop in de visie worden die algemene doelstellingen omgezet naar beleid op de onderdelen cultuurbeheer, de verschillende kunstdisciplines, culturele activiteiten, promotie, cultuur-educatie, bibliotheken en media. De plaatsing van onderwerpen in bepaalde hoofdstukken is arbitrair, vanwege de vele raakvlakken die deze thema’s hebben. In de visie wordt per onderdeel de stand van zaken in 2005, het beleid tot 2015, de rol van de gemeente Renkum en het resultaat in 2010 vastgelegd. In 2010 zal bekeken worden wat er daadwerkelijk gerealiseerd is en wordt het te behalen resultaat in 2015 voorgelegd. Deze visie is tot stand gekomen vanuit een integrale benadering van de beleidsvelden die raakvlakken hebben met het culturele veld, te weten landschapsontwikkeling, toerisme, onderwijs, ruimtelijke ordening, vastgoedbeheer en onderhoud, groenvoorziening, internationale samenwerking en communicatie.
4
1. Uitgangspunten en doelstellingen In het algemeen kan worden gesteld dat de aandacht voor cultuur in de loop der jaren is toegenomen. Cultuur is bij uitstek een middel waarmee gemeenten hun eigen identiteit kunnen versterken door de daarbinnen genomen initiatieven te honoreren. De zorg voor cultuur is vaak medebepalend voor de sfeer en identiteit van de gemeente. Een gezond cultuurklimaat draagt bij aan de aantrekkelijkheid van de woonomgeving en heeft een stimulerend effect. Afhankelijk van het cultuurklimaat zorgt de lokale overheid voor het instandhouden van voorzieningen als schouwburgen, musea, kunstzinnige vorming, bibliotheken etc.
Uitgangspunten Cultuur is een breed begrip. Bij de formulering van het cultuurbeleid worden de uitgangspunten voor het beleid omschreven waarbij het goed is om het begrip ’cultuur’ af te bakenen. De volgende uitgangspunten hebben voor de gemeente Renkum ten grondslag gelegen aan deze cultuurvisie.
De definitie van ‘cultuur’ Er zijn vele definities in omloop en elke keuze hieruit is arbitrair. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen omschrijft in de Cultuurvisie 1997 - 2000 cultuur met de definitie ‘Cultuur omvat alle uitingen en bronnen op het gebied van beeldende kunst, theater, letteren, dans, muziektheater, audiovisuele kunst en het materiële culturele erfgoed (zoals gebouwen, landschappen, monumenten, archieven en archeologie). Het gemeentebestuur heeft deze definitie als uitgangspunt gekozen voor het schrijven van de visie.
De rol van cultuur in de samenleving Het kabinet heeft in november 2003 met Meer dan de som, Beleidsbrief Cultuur 2004-2007, het cultuurbeleid in een nieuw perspectief geplaatst: niet het maatschappelijk bewustzijn in de cultuur, maar het culturele bewustzijn in de maatschappij moet worden vergroot. De werking van cultuur in de zin van expressies, zoals beeldende kunst, literatuur, muziek, cultureel erfgoed en de overige disciplines waar het Nederlandse cultuurbeleid zich op richt, gaat verder dan musea, bibliotheken, concertzalen en monumenten. De laatste cultuurnota van de gemeente Renkum stamt uit 1992. In de afgelopen jaren is meer en meer het idee ontstaan de culturele factor in de gemeente Renkum te behouden en te versterken en het cultuurbeleid expliciet te verbinden aan het landschappelijke aspect. Het benutten van deze unieke cultuurhistorische waarden voor toerisme versterken de economische activiteiten in de gemeente Renkum. Meer nadruk op de samenhang van deze beleidsvelden betekent een meer compleet en structureel cultuurbeleid.
Historische context De gemeente Renkum ligt op de grens van het heuvelachtige gebied van de Zuid-Veluwe en het Gelders Rivierengebied. In de gemeente Renkum wonen ongeveer 32.000 mensen, verdeeld over de dorpen Oosterbeek, Renkum, Heelsum, Wolfheze, Doorwerth en Heveadorp. De gemeente Renkum staat bekend als een gemeente met een groot cultureel potentieel. Bij de inwoners bestaat een meer dan gemiddelde belangstelling voor kunst en cultuur. Er zijn diverse verenigingen en stichtingen die de inwoners van de gemeente Renkum de gelegenheid bieden zelf actief te zijn op het gebied van de (amateur)kunsten. Ook is er binnen de gemeentegrenzen een aantal unieke elementen van materiële cultureel erfgoed aanwezig, zoals omschreven in de definitie. De aanwezigheid van kunstenaars in het verleden en het heden maakt de gemeente Renkum tot een van de Europese kunstenaarskolonies.
5
Wet- en regelgeving In de Wet tot behoud van cultuurbezit, de Wet op specifiek cultuurbeleid, de Monumentenwet, de Museumwet, de Archiefwet, de Wet Inkomensvoorziening Kunstenaars (WIK), de Mediawet en het Auteursrecht zijn taken en bevoegdheden van overheden omschreven. Grote delen van de sector cultuur zijn vrij van regelgeving, waardoor de gemeenten in onafhankelijkheid beleid kunnen ontwikkelen.
Speerpunten Onze gemeente kent een grote diversiteit in cultuur. Beeldend kunstenaars, muzikanten, amateurs, professionals, musea, cultureel erfgoed, etc. Deze verdienen allemaal de aandacht. Het culturele bewustzijn in de gemeente Renkum moet worden behouden en vergroot. Het bewaren en presenteren van het cultureel erfgoed en het stimuleren van culturele activiteiten zijn de speerpunten.
Doelgroepen Voor een goed cultuurbeleid is het niet nodig om zoveel mogelijk culturele voorzieningen te creëren. Vanwege de ligging van de gemeente Renkum tussen drie de steden Arnhem, Wageningen en Ede is het streven naar een uitgebreid voorzieningenniveau niet wenselijk. Het is voor inwoners van de gemeente Renkum, recreanten en toeristen interessanter het cultuurbeleid te richten op zaken die specifiek zijn voor de gemeente Renkum, passend in de thematische drie-eenheid cultuur, historie en natuur. In onderstaand schema is een beknopt overzicht gegeven op welke thema’s de gemeente Renkum zich kan profileren en wat noodzakelijk is om te verbeteren, wil men de genoemde mogelijkheden benutten en de valkuilen vermijden. • • • • • • • • • •
PROFILERING Landschap (ook als inspiratiebron) Landgoederen Veluwezoom Cultuurzoom ‘Oosterbeekse school’ ‘Pictura Veluvensis’ ‘Marius van Beek’ Airborne-geschiedenis Actieve historische en hedendaagse kunstenaarskolonie (EuroArt) Veel culturele instanties en initiatieven Kleinschaligheid / intimiteit
VERBETEREN
• • • • •
Evenwicht tussen ambitieniveau, inzet professionals en vrijwilligers Staat van onderhoud van het cultuurhistorisch erfgoed Presentatie en toegankelijkheid van het erfgoed Coördinatie van activiteiten Promotie van cultuur
MOGELIJKHEDEN
VALKUILEN
• • • •
Groeimogelijkheden m.b.t. toerisme Mogelijkheden tot experimentele culturele activiteiten Door in te zetten op specifieke ‘Renkumse’ thema’s een betere concurrentiepositie in omgeving creëren Synergie
• • • • • •
Te hoge verwachtingen Te veel voorzieningen in stand houden Geen keuzes maken Hoge voorzieningenniveau in omliggende stedelijke gemeenten willen evenaren Te veel op zichzelf staande initiatieven zonder samenhang en of samenwerking Vanzelfsprekendheid, niet trots zijn op
6
Doelstellingen Het college van de gemeente Renkum stelt zich met deze visie ten doel: • de unieke monumenten, landgoederen en landschappen in de gemeente in stand te houden • te zorgen voor verdere ontsluiting van het cultureel erfgoed zodat inwoners en bezoekers in de gelegenheid worden gesteld hiervan kennis te nemen • de traditie van bewaren en doorgeven in ere te houden en waar nodig te herstellen • (toekomstig) draagvlak te creëren, d.m.v. cultuureducatie • culturele activiteiten en evenementen te stimuleren die aansluiten op de visie
De doelstellingen zijn gerealiseerd wanneer • • • • •
het culturele bewustzijn bij de inwoners van de gemeente Renkum is vergroot het cultureel erfgoed in de gemeente Renkum in goede staat van onderhoud verkeert dit erfgoed toegankelijker is voor inwoners en toeristen cultuureducatie een onderdeel is van het onderwijs er een bloeiend cultuurleven is met amateurs, professionals en nieuwe instroom van jeugd
Rol van de gemeente De gemeente neemt de rol van regisseur en stimuleert nieuwe ontwikkelingen, situeert en onderhoudt voorzieningen en creëert steun c.q. draagvlak. Daarnaast ontwikkelt en bewaakt de gemeente structuren waarbinnen de initiatieven zich kunnen ontplooien en stuurt op beleidsdoelen. De gemeente is geen individuele coach of organisatiebureau, maar zal vanuit de regierol die ze vervult het huidige aanbod in een breder en onderling samenhangend perspectief plaatsen en nieuwe initiatieven stimuleren.
7
2. Cultuurbeheer Onder cultuurbeheer wordt verstaan het beheer en behoud van het materieel culturele erfgoed, zoals musea, monumenten, archieven, archeologische monumenten en landgoederen. In de gemeente Renkum bevindt zich een behoorlijke hoeveelheid materieel cultureel erfgoed, te weten 5 musea, 45 rijks- en 75 gemeentelijke monumenten, verschillende archieven en 23 archeologische monumenten. Daarnaast beschikt de gemeente over een aantal landgoederen van een grote cultuurhistorische waarde.
2.1 Musea De internationale definitie voor musea uit 1986 luidt: een museum is een permanente instelling ten dienste van de gemeenschap en haar ontwikkeling, toegankelijk voor publiek, niet gericht op het maken van winst, die de materiele getuigenissen van de mens en zijn omgeving verwerft, behoudt, wetenschappelijk onderzoekt, presenteert en hierover informeert voor doeleinden van studie, educatie en genoegen. De meeste musea ontstaan uit particuliere verzamelingen gericht op de lokale geschiedenis. Hierop vormen de aanwezige musea in de Gemeente Renkum geen uitzondering. Wel bijzonder is dat die lokale geschiedenis een duidelijke plek heeft in de nationale en internationale geschiedenis. Daar ligt dan ook de meerwaarde en de legitimatie van exploitatie van het relatief grote aantal musea binnen de gemeentegrenzen.
Stand van zaken 2005 Anno 2005 zijn in de gemeente Renkum vijf zelfstandige musea gevestigd. In Oosterbeek is in Villa Hartenstein, het voormalige hoofdkwartier van de Britse generaal Urquhart het Airbornemuseum gehuisvest over de ‘Slag om Arnhem’ tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het gebouw, een voormalig hotel, is een rijksmonument en in bezit van de gemeente Renkum. Om het Airbornemuseum te behouden voor de toekomst zal geïnvesteerd moeten worden in huisvesting, presentatie van de collectie en professionalisering van de museumorganisatie. Het Airbornemuseum heeft voor de periode 2004-2006 een directeur aangesteld om een toekomstvisie te ontwikkelen. In Doorwerth beheert de stichting Gelders Landschap/ Gelderse Kastelen (GL/GK) Kasteel Doorwerth, eveneens een rijksmonument. In het gebouw is de geschiedenis van het kasteel te bezichtigen en is de collectie van het Museum voor Natuur- en Wildbeheer, het vroegere jachtmuseum opgenomen in de expositie. GL/GK heeft de ambitie voor het kasteel opgenomen in het plan Doorwerth Forte. Zij verfraait de komende jaren de presentatie binnen het kasteel Doorwerth en benadrukt de cultuur- en natuurhistorische elementen rond het kasteel. Museum Veluwezoom huurt van de stichting GL/GK enkele ruimten waarin zij de collectie schilderijen van de Oosterbeekse School (rond 1850) en Pictura Veluvensis uit Renkum (rond 1930) tentoonstellen. In 2005 en 2006 ondersteunt het Gelders Erfgoed het museum bij professionalisering en beleidsontwikkeling. In Renkum zit in een ruimte van de papierfabriek Norgse Skog (vroegere Parenco) het Papiermuseum, waar de geschiedenis van de papierindustrie in Renkum bewaard is gebleven. De collectie is in 2003-2004 betrokken bij een onderzoek naar een historisch documentatiecentrum in de gemeente Renkum. Binnen de gemeentegrenzen bevindt zich nog een tweetal collecties die museale ambities en kwaliteiten hebben. De collectie van de heer Kwak omvat schilderijen van de Oosterbeekse School en Pictura Veluvensis rondom het thema landschap. Staatbosbeheer en de heer Kwak werken samen aan een museum op de Boersberg in Doorwerth waardoor de collectie op Renkums grondgebied, als geheel, permanent
8
toegankelijk wordt. De gemeente steunt deze ontwikkeling en heeft onlangs het bestemmingsplan vastgesteld, dat goedgekeurd is door de provincie Gelderland. In Oosterbeek bevindt zich het atelier van de in 2003 overleden beeldhouwer Marius van Beek. Deze internationaal bekende kunstenaar heeft een bijzonder collectie werken en boeken achtergelaten. De stichting Marius van Beek onderzoekt momenteel de mogelijkheden om van het atelier een bezoekersruimte te maken, waar deze collectie bezichtigd kan worden en kunstenaars kunnen werken.
Beleid tot 2015 Het inhoudelijke kwaliteitsaspect is een verantwoordelijkheid van de musea. Voor de continuïteit binnen de musea en de rol die de gemeente van ze verwacht op het gebied van educatie en toerisme geldt dat de aandacht uit dient te gaan naar professionalisering van de museumorganisaties. Het museumbeleid van de gemeente Renkum richt zich op de ontwikkeling en continuïteit van de aanwezige musea en collecties passend in de thematische drie-eenheid cultuur, historie en natuur. De musea zullen moeten worden gevormd tot naar buitengerichte laagdrempelige instellingen die de kennis van de lokale historie overdragen en plaatsen in een bredere context en een breder samenwerkingsverband. Daarbij ligt de nadruk vanuit educatief en economisch perspectief op het bereiken van jongeren en toeristen.
Rol van de gemeente De gemeente Renkum zal de musea stimuleren en waar mogelijk ondersteunen in hun proces van professionalisering en adequate huisvesting. Daarbij wordt gestreefd naar een zo zelfstandig mogelijke exploitatie, waarbij samenwerking met andere culturele instanties of commerciële partners en andere gemeenten wordt nagestreefd. Door integrale uitvoering van beleid levert die ondersteuning een meerwaarde voor de musea op. Zo kan b.v. bij verbouwing van het Airbornemuseum tevens vanuit het Groenstructuurplan Park Hartenstein worden opgeknapt.
Bereikt in 2010 • • • • • •
Uitbreiding en professionalisering Airbornemuseum Afronding Plan Doorwerth Forte Professionalisering Museum Veluwezoom en visie op huisvesting Visie op presentatie van de papiergeschiedenis Museum Oosterbeekse School (collectie Kwak) in bedrijf Realisatie Bezoekersruimte Atelier Marius van Beek
2.2 Monumenten Monumenten hebben zowel een fysiek als een maatschappelijk aspect. In deze nota worden monumenten niet opgevat als gedenktekens of als beeldhouwwerken / plastieken in de openbare ruimte. Fysiek heeft een monument als -meestal- bouwkundig object relaties met o.a. de Woningwet. Het maatschappelijke aspect betreft het monument als cultureel object in de relatie tot onderwijs, educatie en toerisme. Beleid ten aanzien van monumenten op Renkums grondgebied is zowel een zaak van de gemeente als van het rijk. Het college kan zaken aanwijzen als gemeentelijk beschermd monumenten c.f. de Monumentenverordening 2004. Voor het rijk berust die bevoegdheid bij de Minister van OC&W op basis van de Monumentenwet 1988. Onder dat laatste vallen ook de talrijke archeologische monumenten in de gemeente.
9
Het rijksbeleid ten aanzien van de relatie landschap/cultuurhistorie en ruimtelijke ordening, onder de benaming Belvedère, heeft tot gevolg dat een deel van het gemeentelijk grondgebied is aangewezen tot Belvedèregebied. Doel is niet zozeer dat gebied te beschermen, maar juist bij uitstek in te zetten voor het Belvedèrecredo ‘behoud door ontwikkeling’. De gemeente Renkum wil het cultuurbeleid expliciet verbinden aan het landschappelijke aspect en het toerisme. Versterking van de samenhang van deze beleidsvelden betekent een meer compleet en structureel cultuurbeleid.
Stand van zaken 2005 Renkum voert een actief gemeentelijk monumentenbeleid. Het Monumentenbeleidsplan 2003 zet vooral in op actualisering - lees uitbreiding - van gemeentelijke monumentenlijst. Die lijst omvat momenteel ruim tachtig panden of objecten. Uitbreiding ervan zal in de komende jaren tot een lijst van ruim honderd gemeentelijke monumenten leiden. Ook kent Renkum zo’n 45 beschermde rijksmonumenten, waaronder woonhuizen, kerkgebouwen, een kasteel en de buitenplaats Mariëndaal, waarvan overigens een deel op Arnhems grondgebied is gelegen. De meeste monumenten zijn, in lijn met hun oorspronkelijke bestemming, in gebruik als particulier woonhuis. De gemeente is zelf ook eigenaar van gemeentelijke èn rijksmonumenten, waaronder de Concertzaal in Oosterbeek, het gemeentehuis en de villa Hartenstein. De Concertzaal voldoet aan de vereisten voor een gebruiksvergunning. De staat van onderhoud komt echter niet overeen met de gemeentelijke ambities op het terrein van de monumentenzorg. Het gemeentehuis is het visitekaartje van onze gemeente en als uitvloeisel van bovengenoemde actualisering vrij recent aangewezen tot beschermd gemeentelijk monument. Reden genoeg de inrichting op een niveau te brengen en houden dat recht doet aan die status. Dit betekent dat de gemeente vooral de verschillende publieksruimten aantrekkelijk moet maken en houden. Het aanwijzen van gemeentelijk beschermde dorpsgezichten is een zeer actuele ontwikkeling. Dat heeft tot doel grotere, cultuurhistorische waardevolle structuren met daarin aanwezige gebouwde en landschappelijke elementen te beschermen. De groene uitstraling van de gemeente Renkum bestaat uit gecultiveerde natuur. Vanaf de 18e eeuw zijn in het oostelijk deel van de gemeente de landgoederen de Oorsprong, de Sonnenberg, de Hemelse berg, de Pietersberg, Hartenstein, Dreyen en Bato’swijk aangelegd. In het westelijk deel zijn dat de landgoederen Quadenoord en de Keyenberg. Deze landgoederen worden, naast hun landschappelijke waarden, ook aangemerkt als cultureel erfgoed. Daarmee zijn deze landschappelijke waarden ook onderdeel van het monumentenbeleid. Een goed voorbeeld van een integrale benadering in lijn met Belvedère is het project voor het Renkums Beekdal. Het doel ervan is de herinrichting van het gebied tot een hoogwaardig beekdallandschap. Voor de provincie betekent dat het realiseren van een ecologische verbindingszone tussen het Centraal Veluws Natuurgebied en de uiterwaarden van de Rijn. Op lokaal niveau wordt de visie Veluwezoom Cultuurzoom uitgewerkt op basis van de thema’s natuur, cultuur en historie. Het verbeteren van de toeristisch-recreatieve functie zal in samenwerking met de Dienst Landelijk Gebied gestalte krijgen. Projectonderdelen concentreren zich op landgoed Quadenoord, natuurkampeerterrein Quadenoord-Bosbeek, de watermolen
10
op Quadenoord verdere ontwikkeling van het Everwijnsgoed, de ‘De ommuurde tuin’ en een algehele landschappelijk ingepaste informatievoorziening en bewegwijzering. Ook is inmiddels het project Laag Oorsprong gestart. In samenwerking met Waterschap Vallei & Eem wordt onder andere de beek met watervallen hersteld en enkele kunstwerken gereconstrueerd en zal de cultuurhistorie weer accenten krijgen die de beleefbaarheid vergroten. Op basis van de Monumentenverordening 2004 zijn zogeheten ‘Martiale objecten’ in aanwijzings-procedure. Het gaat daarbij om oorlogsrelicten die verband houden met de Slag om Arnhem. In enkele gevallen zijn dat ook gedenktekens (zie ook hfd 4.2.) die zijn opgericht ter nagedachtenis van deze historische gebeurtenis; de rest zijn vooral sporen die op bebouwing of in het landschap zijn achtergebleven. Ten behoeve van nog niet ontdekte archeologisch waardevolle zaken in het buitengebied beschikt Renkum inmiddels over een bij raadsbesluit vastgestelde archeologische beleidsadvieskaart.
Beleid tot 2015 Het actualiseren van de gemeentelijke monumentenlijst vormt één van de zwaartepunten voor dit beleidsterrein. Het benutten van nieuwe categorieën als beschermd dorpsgezicht of landgoed moet recht doen aan het unieke karakter van deze gebieden en de grote waardering daarvoor bij lokale bevolking en (inkomend) toerisme. Tevens is het in dat kader ook wenselijker een actiever beleid te gaan voeren op gemeentelijk beschermd dorpsgezicht en de kwaliteit van de architectuur bij ver- en nieuwbouwprojecten te bewaken en scheefgroei in het verleden op te lossen wanneer de mogelijkheid zich voordoet. Daarnaast moet het monumentenbeleid zijn afgestemd met aanpalende beleidsterreinen. Daarbij staat instandhouding van het resterende bouwkundige en anderszins cultuurhistorische erfgoed voorop. Op het vlak van de Archeologie, veroorzaakt door het Verdrag van Malta en de wijziging van de Monumentenwet 1988, zal aanpassing van het bestemmingsplan Buitengebied gaan spelen. De jaarlijkse Open Monumentendag zal een betere herkenning krijgen als hèt evenement waarop men op originele wijze kan kennismaken met (bepaalde categorieën) beschermde monumenten.
Rol van de gemeente Volgens de wettelijke verplichting is advies nodig bij vergunningen voor verbouw of restauratieplannen van gemeentelijke- of rijksmonumenten. In de gemeente Renkum worden deze adviezen door de zogeheten Integrale welstands- en monumentencommissie gegeven. De gemeente stimuleert en ondersteunt particuliere initiatief voor behoud c.q. gebruik van monumenten vanuit de randvoorwaarden. Ook zal de gemeente bevorderen dat de monumenten onderdeel uit maken van de cultuureducatie en het cultuurtoerisme en blijft zij ambtshalve betrokkken bij de organisatie bij de Open Monumentendag.
Bereikt in 2010 • • • • • •
Uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst Renovatie Concertzaal Gemeentehuis presentabel als gemeentelijk ‘top’ monument Landgoed Laag Oorsprong; restauratie van tuin en zwembad; accentueren van de cultuurhistorie in het gebied Betere inpassing van de jaarlijkse (landelijke) Open Monumentendag in de culturele agenda Reconstructie Molen Quadenoord
11
2.3 Archieven Het schriftelijk erfgoed is als cultureel erfgoed van belang voor de eigen identiteit van de gemeenschap. In het recente verleden hebben zich een aantal belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. In 1996 is de nieuwe Archiefwet van kracht geworden. Die wet verplicht alle overheidsorganen de onder hen berustende archiefbescheiden in goed geordende en toegankelijke staat te brengen en te bewaren.
Stand van zaken 2005 In 2002 heeft een archievenfusie plaatsgevonden waarbij de gemeenten Renkum, Rheden, Rozendaal, het voormalige Rijksarchief in Gelderland en het Gemeentearchief van Arnhem zijn opgegaan in de nieuwe organisatie Regionaal Historisch Centrum Gelders Archief. In dit archief zijn ook de (boeken)verzamelingen en (documenten)collecties van de gemeente zelf ondergebracht. Tevens is gepoogd dit te realiseren voor soortgelijke verzamelingen die de gemeente van derden in bewaring had. De fusie is tot stand gekomen na uitvoerig overleg met 37 stichtingen, verenigingen en particulieren in de gemeente die archivalia in de gemeentekelder in bewaring hadden gegeven. Met deze fusie is tevens de loketfunctie in het gemeentehuis verdwenen. In 2003 heeft de werkgroep Historisch Documentatiecentrum Renkum (HDR), samengesteld uit leden van Heemkunde, Kneppelhout, Redichem, Wolfheze, een haalbaarheidsonderzoek laten verrichten naar de mogelijkheid van een documentatiecentrum in de gemeente Renkum. Inmiddels heeft de werkgroep HDR in bijgestelde samenstelling (nl. zonder Kneppelhout) concrete afspraken gemaakt met het Gelders Archief om onder regie van laatstgenoemde een raadpleeglocatie in de bibliotheek van Oosterbeek in te richten.
Beleid tot 2015 De Gemeente Renkum heeft met de fusie reeds langetermijnbeleid geformuleerd voor behoud en beheer van archivalia door het Gelders Archief. Nieuwe initiatieven worden getoetst aan dit beleid, waarna bekeken wordt of er op uitvoeringsnivo samengewerkt kan worden met het Gelders Archief en/of de bibliotheken in de gemeente Renkum.
Rol van de gemeente De gemeente zal in overleg treden met het Gelders Archief over de mogelijkheden en de voorwaarden om een pilot te starten van raadpleegmogelijkheden buiten de lokatie van het Gelders Archief in Arnhem.
Bereikt in 2010 • Functionele raadpleegfunctie in de bibliotheek onder verantwoording van het Gelders Archief, met inzet van de werkgroep HDR
12
13
3. Kunsten Kunst is een ongrijpbaar begrip, de betekenis van het woord ‘kunst’ ligt niet precies vast en wordt voor een veelheid van dingen gebruikt. In ieder geval is kunst een expressiemiddel en zorgt kunst voor productie. Van een theatervoorstelling, een schilderij of een muziekstuk. Kunstbeleid wordt ontwikkeld voor de verschillende kunstdisciplines waarbij kunst een onderdeel is van de culturele aspecten in de samenleving.
3.1 Amateurkunst Amateurkunst is voor velen vaak een eerste ontmoeting met kunst. In Nederland doet één op de vier mensen vanaf 6 jaar regelmatig aan amateurkunst. Ongeveer een kwart van de Nederlanders is op deze manier bezig met beeldende kunst, acteren, musiceren of dansen. Daarmee is de amateurkunst ook een belangrijke spil in het gemeentelijk culturele leven. Niet alleen door het feit dat de kunsten op allerlei niveaus beoefend worden, maar vooral ook omdat men die kunsten wil tonen aan de inwoners en zodoende culturele activiteiten worden ontplooit. Bovendien verlaagt amateurkunst de drempel om de professionele kunstuitingen te benaderen. Mensen die om sociale, recreatieve of artistieke redenen bezig zijn met amateurkunst, zijn meer dan anderen geïnteresseerd in wat hun vakbroeders en zusters (professioneel of amateur) doen.
Stand van zaken 2005 Gebaseerd op verleende subsidie telt de gemeente Renkum momenteel 14 koren, 11 muziekverenigingen, 3 toneelverenigingen en 1 volksdansgroep op het gebied van amateurkunst. Zij betrekken burgers bij het culturele leven in onze gemeente en zorgen voor laagdrempelige culturele activiteiten. Ook leveren de activiteiten rond amateurkunst een belangrijke bijdrage aan het culturele- en leefklimaat in de gemeente Renkum. Deze verenigingen hebben naast het plezier van het samen muziek maken of toneelspelen ook hun zorgen over de instroom van nieuwe / jonge leden en over het vinden van vrijwilligers die mee organiseren.
Beleid tot 2015 Vanuit het oogpunt van maatschappelijke ontwikkeling is de gemeente Renkum gebaat bij een zo gespreid mogelijk aanbod van amateurkunstvoorzieningen. Het beleid van de gemeente Renkum richt zich op het voor de toekomst behouden en waar mogelijk bevorderen van de amateurkunst. Daarbij hoort ook de zorg voor voldoende oefenruimte c.q. podia en stimulering van cultuureducatie. Nieuwe initiatieven zullen worden gestimuleerd waarbij de verhouding tussen vraag en aanbod van belang is. Waar mogelijk zullen samenwerkingsverbanden gestimuleerd worden.
Rol van de gemeente De gemeente wil deze amateurs ondersteunen en zal daartoe inventariseren welke wensen en behoeften er in dit circuit liggen en welke mogelijkheden er zijn om de cultuurdeelname te vergroten en de samenhang met bijvoorbeeld cultuureducatie te versterken. Daarnaast wil de gemeente deelname aan de culturele activiteiten bevorderen, door nieuwe initiatieven en samenwerkingsverbanden waar mogelijk te ondersteunen. Dit kunnen voorstellingen zijn waarin verschillende kunstdisciplines bijeen zijn gebracht of samenwerking met professionele kunstenaars. Ook zal de gemeente deelname aan activiteiten stimuleren die passen binnen de culturele vriendschapsband met de gemeenten Dachau en Tervuren.
Bereikt in 2010 • Op peil blijven van huidige voorzieningen van de amateurkunst • Uitwisseling van verenigingen in het kader van de culturele Vriendschapsband. 14
3.2 Beeldende kunst en vormgeving Beeldende kunst is een divers en veelzijdig onderdeel van kunstbeleving in een gemeente. Van een goed kwalitatief kunstklimaat is sprake wanneer een gemeente over goede kunstenaars beschikt en goede kunst binnen de grenzen heeft, het voor kunstenaars en kunstliefhebbers aantrekkelijk is om in de gemeente te wonen en te werken en inwoners daar waarde aan hechten en dat naar buiten toe uitdragen. Om de kwetsbare positie van de kunstenaars te versterken zijn er landelijke en provinciale initiatieven, zoals de Wet Inkomensregeling Kunstenaars, verschillende fondsen en de Provinciale centra voor Beeldende kunst.
Stand van zaken 2005 De gemeente Renkum heeft een bijzondere historische band met vooral de ‘productiezijde’ van het kunstenaarsschap. Als voormalige kunstenaarskolonie waren de dorpen in de gemeente aan het eind van de 19de eeuw broedplaatsen voor nieuw talent. De productie en het experiment stond daarbij centraal, met als thema het landschap, het eenvoudige leven en de natuur. De ruimtelijke en kunsthistorische ontwikkelingen hebben niet stilgestaan, maar vanwege het bijzondere landschap blijven de dorpen een aantrekkelijke vestigingsplaats voor een bont gezelschap kunstenaars. De gemeente heeft een brede scala van beeldende kunstenaars, amateur en professioneel. Er zijn meer dan 60 lokale kunstenaars en het aantal is groeiende. Het merendeel zijn vrijetijdsbeoefenaars. Amateurs en professionals zitten veelal in twee gescheiden circuits. Het laatste jaar is er sprake van toenadering tot elkaar bij de organisatie van activiteiten. Via de Stichting Leniging Ateliernood Kunstenaars (SLAK) zijn professionele kunstenaars gevestigd in woon- en/of werkateliers in vooral Oosterbeek, Heveadorp en in toenemende mate bij de Gelderse Roos in Wolfheze. Door het toenemende aantal amateur en professionele kunstenaars neemt ook de vraag toe naar tijdelijke en permanente ateliers (productie) en expositieruimte. Na de Tweede Wereldoorlog begon de gemeente Renkum met het aankopen van beeldende kunst van lokale schilders. Hierdoor zijn bijzondere werken van Veluwezoomschilders in gemeentelijk bezit gekomen, die nu in bruikleen zijn gegeven bij Museum Veluwezoom voor exposities en uitwisselingen in het kader van EuroArt. Naast deze collectie heeft de gemeente nog een omvangrijke collectie van werken uit de Beeldende Kunst Regeling (BKR) die in 1984 is opgeheven. In totaal bezit de gemeente ruim 700 kunstwerken van uiteenlopende artistieke kwaliteit en onderhoudsstaat. De afgelopen jaren heeft de gemeente incidenteel kunst aangekocht en opdrachten gegeven aan kunstenaars en zo kunstproductie ondersteunt. Er vonden kunstaankopen plaats voor in het gemeentehuis en er werden opdrachten gegeven voor kunstwerken in de openbare ruimte, beide ad-hoc en incidenteel. Het aankoop en opdrachtenbeleid was gescheiden, in regeling en budget. In 2005/2006 vindt een update-inventarisatie plaats van de kunstwerken in het bezit van de gemeente Renkum. Dit betreft de schilderkunst en van de kunstwerken in de openbare ruimte. In de gemeente Renkum zijn weinig mogelijkheden voor expositie van hedendaagse beeldende kunst. In het verleden werden er tweemaandelijkse exposities gerealiseerd in de gang bij de raadszaal van het gemeentehuis, maar om praktische redenen is die onvoldoende geschikt als expositieruimte. In de gemeente zijn enkele galeries gevestigd die het publiek in contact brengen met de kunst. Daarnaast zijn de afgelopen jaren particuliere initiatieven ontplooid die een interactie tussen kunstenaars en publiek stimuleren.
15
Beleid tot 2015 De gemeente formuleert geen atelierbeleid. Wel zal de gemeente Renkum in samenwerking met SLAK blijven zoeken naar voldoende (tijdelijke) ateliers en buitenlocaties waar zowel professionals als amateurs kunnen werken. Het beleid voor beeldende kunst richt zich op het verrijken van de openbare ruimte met behulp van kunstenaars en vormgevers. Hiervoor zal bij bouwprojecten gebruik worden gemaakt van de 1%-regeling. Binnen de mogelijkheden van de nationale en Europese wet- en regelgeving zullen in eerste instantie in de gemeente wonende kunstenaars benaderd worden. Het beleid richt zich op kunst in afzonderlijke projecten passend in het grotere geheel van overdracht van de lokale historie. Daarbij ligt de nadruk, vanuit educatief en economisch perspectief, op het bereiken van jongeren en toeristen. Voor de beoordeling van de kunst in de projecten wordt geen afzonderlijke adviescommissie in het leven geroepen, maar zullen de projectgroepen, de omwonenden, de wijkplatformen en de kunstenaars gezamenlijk richting geven aan het te ontwerpen kunstwerk. Voor de collectie in het gemeentehuis streeft de gemeente Renkum geen uitbreiding na. Schenkingen worden alleen nog geaccepteerd als die in bruikleen gegeven of tentoongesteld kunnen worden in musea. De huidige collectie zal worden geïnventariseerd en beoordeeld op kunsthistorisch belang en staat van onderhoud. Ook zal onderzocht worden in hoeverre deze werken ingezet kunnen worden voor cultuureducatie, bijvoorbeeld thema exposities in de galerij van het gemeentehuis. Niet bruikbare werken kunnen eventueel worden vervreemd volgens de richtlijnen van de Vereniging der Nederlandse Gemeenten (VNG). Het expositiebeleid van de gemeente Renkum richt zich op het ontwikkelen van relatief zelfstandige expositiemogelijkheden om werken van de ‘hedendaagse Oosterbeekse en Renkume School’ tentoon te stellen, gecombineerd met een economische element ten behoeve van de exploitatie.
Rol van de gemeente De Gemeente Renkum zal waar mogelijk atelierruimte beschikbaar stellen. De gemeente bevordert de productie door kunst in de openbare ruimte een integraal onderdeel te laten zijn van bouwprojecten en begeleidt waar mogelijk de totstandkoming. In samenwerking met ‘t Venster zal onderzocht worden in hoeverre de collectie ‘Oosterbeekse school en de collectie BKR’ ingezet kunnen worden voor cultuureducatie. De gemeente zal mogelijkheden voor expositieruimte onderzoeken en samenwerking op het gebied van horeca, museum en expositieruimte stimuleren. Vooralsnog zal de gang bij de raadszaal geschikt worden gemaakt voor gebruik als tijdelijke expositieruimte.
Bereikt in 2010 • • • • •
Behoud van het aantal in de gemeente wonende en werkende kunstenaars Beeldplan Kunst in de Openbare Ruimte voor de hele gemeente Uitbreiding collectie kunst in openbare ruimte, gekoppeld aan de integrale benadering van natuur, cultuur en historie Voltooiing van de update-inventarisatie van kunstcollectie in gemeentehuis en inzetting van collectie voor cultuureducatie Zicht hebben op ontwikkeling van expositieruimte
16
3.3 Muziek, toneel en dans Muziek is een toegankelijke kunstvorm. Veel mensen bespelen een instrument, zingen of luisteren graag naar muziek. Klassieke muziek is in het cultuurbeleid niet meer dè norm omdat alle mogelijke muziekgenres beschikbaar zijn en jongeren niet meer zoals vroeger, op latere leeftijd interesse krijgen voor klassieke muziek.
Stand van zaken 2005 In de gemeente Renkum bestaat een sterke muziekcultuur. Het beoefenen en beluisteren van muziek is een elementair onderdeel van het culturele leven in onze gemeente. Momenteel ontvangen vier organisaties subsidie voor de organisatie van concerten op vele verschillende locaties. Zo vinden concerten plaats, meestal met klassieke muziek, in de Raadzaal, de Oude kerk in Oosterbeek, het Kerkje in Heelsum en Kasteel Doorwerth. Grote gebouwen als de Vredebergkerk en zalencentrum Lebret in Oosterbeek en de Rijnkom in Renkum bieden een groter podium aan. Onze gemeente kent geen professionele theater- of dansinstituten. Onze buurgemeente Arnhem wel, ook mede gesubsidieerd door provincie en Rijk. Vanuit die organisaties is er belangstelling om op bijzondere locaties met bijzondere projecten theater of dans te brengen, zoals de toneelvoorstelling van Hetzijzo in het zwembad De Oorsprong in 2004 of het optreden van Beeldend Dans Theater Telder in Park Hartenstein in 2005. De gemeente verkeert in de unieke omstandigheid dat zij eigenaar is van een concertzaal in Oosterbeek. De weduwe van de in Oosterbeek wonende schrijver en mecenas Kneppelhout schonk de concertzaal aan het eind van de 19de eeuw aan de gemeente. De concertzaal wordt beheerd door particulieren en de zalen worden gebruikt als oefenruimte door lokale culturele verenigingen. De concertzaal wordt verder gebruikt voor organisatie van evenementen, bruiloften en cursussen. Zoals opgenomen in het onderdeel Monumenten is de bouwkundige staat van onderhoud op een minimaal niveau. In 2004 heeft de stichting Kunst en Cultuur Gelderland in opdracht van de gemeente Renkum onderzoek gedaan naar het herstellen van de concertzaal. Uit dit onderzoek blijkt dat er forse investeringen nodig zijn om het gebouw in zijn oude functie van concertzaal te herstellen waarbij het voldoet aan de eisen van deze tijd. Sinds 2004 is in Park Hartenstein de Muziekluifel in gebruik. Deze overdekte voorziening maakt het mogelijk om muziekoptredens en andere soorten voorstellingen te organiseren in de buitenlucht. De Stichting Zomerconcerten, initiatiefnemer, verzorgt in 2005 en 2006 de programmering rondom de Luifel. Zij hebben inmiddels aangegeven dat op termijn een andere organisator gezocht moeten worden. Wolfheze beschikt over een fraai openluchttheater op het terrein van de stichting Gelderse Roos waar al enkele jaren in de zomer activiteiten georganiseerd worden die een bijzondere kwalitatieve mix zijn van populaire en kunstzinnige uitingen, thema’s en samenwerking door amateur en professional.
17
Beleid tot 2015 Het beleid richt zich op het instandhouden van het huidige aanbod van concerten. Daarbij zal worden gestreefd naar het in oude luister herstellen van de concertzaal waarna gebruik door de muziek-, theateren dansorganisaties gestimuleerd zal worden. Ook zal er plaats blijven voor het gebruik van de concertzaal als oefenruimte door de huidige culturele instellingen. Uitbreiding van theater en dans op bijzondere locaties in de gemeente Renkum, passend in het veelal kleinschalige karakter van de omgeving, zal worden gestimuleerd.
Rol van de gemeente De gemeente draagt zorg voor het opknappen van de concertzaal en bevordert de onderlinge samenwerking en de gezamenlijke promotie van de concertorganisaties. Tevens zal de gemeente bij experimentele voorstellingen aangeven waarbinnen deze initiatieven zich kunnen ontplooien.
Bereikt in 2010 • • • • •
Uitbreiding van aantal voorstellingen en uitvoeringen Bestaan van concertagenda Zicht op middelen om concertzaal als concertzaal te renoveren en aan te passen aan de hedendaagse eisen Consolidatie gebruik van Muziekluifel op niveau van 2005 Stimuleren van gebruik Muziekkoepel Heelsum
3.4 Film Film is een stevig ingeburgerde cultuurdrager. Om een film te bekijken zijn er verschillende mogelijkheden, waarvan de DVD en de grote bioscopen het meest prominent zijn. Deze soms megabioscopen bevinden zich vooral in de grote steden. Daarnaast bestaat het fenomeen filmhuizen waar de minder commerciële kwaliteitsfilms worden getoond.
Stand van zaken 2005 Sinds 1999 verzorgt Het Filmhuis in Oosterbeek een regulier aanbod van kwaliteitsfilm voor jong en oud en heeft provinciale erkenning als filmhuis. Het aanbod aan kwaliteitsfilms blijkt in een grote behoefte te voorzien bij de inwoners van de gemeente Renkum. De zaal is geschikt voor ongeveer 50 bezoekers en is bij de huidige frequentie van twee films per week consequent uitverkocht.
Beleid tot 2015
Het beleid is gericht op het instandhouden van het filmhuis en stimulering in het bereiken van jongeren.
Rol van de gemeente De gemeente zal samen met het Filmhuis bekijken hoe de samenwerking met de genoemde instanties geïnitieerd of verbeterd kan worden.
18
Bereikt in 2010 • Profilering van Het Filmhuis en verbeterde samenwerking met andere culturele instellingen en het onderwijs.
3.5. Letteren
Literatuur vormt een belangrijk deel van ons cultureel erfgoed.
Stand van zaken 2005 In de gemeente Renkum wonen en werken verschillende auteurs. In het verleden zijn literaire bijeenkomsten en literaire cafés georganiseerd, in samenwerking met de bibliotheek en de lokale boekhandels. In 2005 heeft de werkgroep van de stichting Scarabee een Poëziefestival in park Hartenstein georganiseerd onder de titel ‘Het Park Vertelt’. De inwoners van de gemeente Renkum en omgeving werden uitgenodigd om een gedicht te maken. Met het Gelderse tijdschrift Poëzie.gl werd samengewerkt.
Beleid tot 2015 Het beleid zal de positie van de letteren, van proza en poëzie en alle nieuwe varianten, als cultuuruiting ondersteunen en versterken.
Rol van de gemeente De gemeente zal hiertoe samen met de bibliotheek bekijken of de bibliotheek een meer initiërende rol kan vervullen.
Bereikt in 2010 • Grotere aandacht voor letteren in de gemeente Renkum • Grotere bekendheid voor de in de gemeente wonende schrijvers • Poëziefestival is jaarlijks terugkerend evenement
19
3.6 Architectuur Architectuur bepaalt het beeld van een gemeente en is niet alleen een verantwoordelijkheid van de betrokken architect en de opdrachtgever. De kwaliteit van de gebouwde omgeving heeft steeds meer publieke belangstelling. Goede architectuur stimuleert ook het culturele klimaat van een gemeente. Architectuur is daarmee ook een gemeentelijke zaak. Goede architectuur versterkt het eigen karakter van een gemeente en daarmee de trots en het zelfbewustzijn van haar bevolking.
Stand van zaken 2005 In toenemende mate zijn gemeenten aan het investeren in de openbare ruimte. Met het van kracht worden van de Nieuwe Woningwet per 1 januari 2003 hebben gemeenten de plicht gekregen tot het formuleren en bij raadsbesluit laten vaststellen van het welstandsbeleid. De gemeentelijke bevoegdheid tot het weigeren van een bouwvergunning op grond van welstandsaspecten kan alleen worden uitgeoefend op basis van dit beleid. De nota Welstandsbeleid voor onze gemeente is in mei 2004 vastgesteld door de raad. In deze visie is de gemeente ingedeeld naar 17 verschillende gebiedssoorten die soms meerdere malen binnen de gemeente voorkomen. Op deze manier is het gemeentelijk grondgebied onderverdeeld in 54 verschillende gebieden. Voor de gebiedssoorten zijn, meestal verfijnd per deelgebied, afzonderlijke welstands-criteria opgenomen in de visie, op basis waarvan de welstandstoets plaats kan vinden. Bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen worden steeds vaker vanaf het begin intensief samengewerkt tussen (landschaps)architectuur, cultuurhistorie, historisch erfgoed, stedenbouw en kunst in de openbare ruimte. Daarbij worden ook alle belanghebbende organisaties en instellingen bij betrokken.
Beleid tot 2015 Het Renkumse architectuurbeleid streeft er naar de trots van de bevolking voor haar dorpen te versterken. Cultuurhistorische monumenten, kunst en architectuur kunnen daar een positieve bijdrage aan geven. Hierdoor zal het historisch, architectonisch en kunstzinnig bewustzijn en besef onder de bevolking toenemen, waarbij ook het jongere publiek aandacht moet krijgen, b.v. door deelname aan de landelijke Dag van de Architectuur. Het architectuurbeleid richt zich mede op het behoud van het dorpse karakter in de kernen en bestaat uit het stimuleren en faciliteren van ontwerpers en opdrachtgevers, niet het ontwerpen van allerlei regels, checklisten etc., waaraan ontwerpers en opdrachtgevers moeten voldoen. Het van gemeentewege stimuleren c.q. initiëren van ontwerpprijsvragen voor te ontwikkelen (veranderings)locaties, is een middel om het gewenste doel, een optimaal ontwerp en maatschappelijke betrokkenheid, te bereiken. Deze eis voor meerdere ontwerpen is onderdeel van de randvoorwaarden voor de gewenste ontwikkeling. De belanghebbenden, zowel ambtelijk als particulier kunnen per project de uitgangspunten bepalen.
Rol van de gemeente De gemeente is leidend wat betreft planologie. Zij faciliteert en stimuleert ontwerpers en opdrachtgevers. Tevens zal de gemeente het initiatief nemen om de landelijke Dag van de Architectuur onder de aandacht te brengen bij een zo groot mogelijk publiek.
Bereikt in 2010 • Deelname aan de Dag van de Architectuur • Structurele samenwerking van de verschillende disciplines op het gebied van planologie • Daar waar mogelijk stimuleert de gemeente ontwerpprijsvragen
20
4. Culturele activiteiten Culturele evenementen, manifestaties, festivals en dergelijke vallen binnen het cultuurbeleid onder de instrumenten om cultuurparticipatie te stimuleren. Maar culturele activiteiten hebben ook een zeer enthousiasmerende rol voor het lokale productieklimaat, vooral wanneer lokale kunstenaars deel nemen.
4.1. Evenementen Naast exposities die te bezichtigen zijn in de musea en de muziek-, toneel- en dansvoorstellingen, die worden georganiseerd, reeds genoemd in vorige hoofstukken, zijn er de afgelopen jaren verschillende beeldbepalende lokale evenementen en manifestaties opgekomen die mede van belang zijn voor het culturele leven van de gemeente Renkum en haar culturele uitstraling.
Stand van zaken 2005 Deze jaarlijks terugkerende evenementen hebben allemaal een verschillend karakter en verzorgen een breed cultureel aanbod in onze gemeente. Ze vormen een ontmoetingspunt in het culturele leven en brengen kunstenaars en bewonderaars bij elkaar en vormen zo een cultuurpodium in onze gemeente. De Kunstroute is een jaarlijks, één weekend durende route langs ateliers in de gemeente Renkum. De stichting Kunst in de Zes dorpen maakt het door deze opzet mogelijk om professioneel, amateur, beeldende kunst, theater, muziek en andere kunstvormen bij elkaar te brengen op locaties over alle dorpen verspreidt. Met Kunst op Zondag biedt de stichting Everwijnsgoed in Renkum op de zondagen in de maanden vanaf eind mei t/m begin september gelegenheid tot exposeren voor lokale kunstenaars, gecombineerd met muziek, dans of theater. De stichting Scarabee is in 2004 een pilot gestart met beeldende kunst, gecombineerd met muziek en poëzie in de openbare ruimte en in particuliere tuinen. Dit Midzomerproject heeft in 2005 een vervolg gekregen en is verder uitgebreid met een expositie in Museum Veluwezoom, een theaterfestival, poëziefestival en cursussen. Ook heeft de stichting in het kader van de jaarvergadering van de Europese kunstenaarskolonies 2004 een Masterclass georganiseerd in samenwerking met de kunstenaars aan de Talsmalaan. Daarbij hebben acht kunstenaars onder leiding van een internationaal bekende master een week lang gewerkt in de gemeente Renkum. Dit soort activiteiten past goed binnen de activiteiten van de Europese Federatie van kunstenaarskolonies (Euro-Art) en de culturele vriendschapsband die de gemeente Renkum heeft gesloten met de gemeenten Dachau (D) en Tervuren (B).
Beleid tot 2015 De gemeente heeft de afgelopen jaren meegewerkt aan het tot stand brengen van dit cultureel aanbod en deze evenementen hebben bewezen kansrijke ontwikkelingen te zijn. De gemeente wil hierin vooral voorwaardenscheppend zijn. Dat betekent dat zij de randvoorwaarden willen creëren waardoor culturele activiteiten tot stand kunnen komen. Hierbij zal ook de mogelijkheid onderzocht worden activiteiten te ontplooien binnen de culturele overeenkomst met Dachau en Tervuren en EuroArt, op alle vlakken van cultuur.
21
Rol van de gemeente De gemeente zal de regierol vervullen en met de organisaties in overleg treden over de coördinatie, afstemming, mogelijke samenwerking en gezamenlijke promotie. Daarnaast zal bekeken worden hoe nieuwe initiatieven na bewezen succes opgenomen kunnen worden. Tevens zullen overleggen gevoerd worden met gelijkgestemde gemeenten om voorwaarden te scheppen waarbinnen uitwisseling van cultuur kan plaatsvinden.
Bereikt in 2010 • Continuering van de in 2005 bestaande en in deze nota genoemde activiteiten • Afstemming tussen de activiteiten onderling • Gezamenlijke promotie van de activiteiten
4.2 Airborneherdenkingen De Tweede Wereldoorlog neemt in de wereldgeschiedenis een belangrijke plaats in. Sinds 1939 hadden Duitse troepen onder leiding van Hitler grote delen van Europa bezet. Op 6 juni 1944 landden de geallieerden met een enorme troepenmacht in Normandië en startten daarmee de bevrijding van West-Europa. De operatie ‘Market Garden’ maakte deel uit van dit offensief. Britse, Amerikaanse en Poolse luchtlandingstroepen moesten de bruggen over de rivieren vanaf de grens met België tot aan Arnhem bezetten in afwachting van de grondtroepen vanuit het zuiden. In september 1944 vond de Slag om Arnhem plaats in het gebied tussen Ede en Arnhem. Deze slag heeft een behoorlijk stempel gedrukt op de geschiedenis van deze regio en wordt nog steeds herdacht.
Stand van zaken 2005 Sinds 1944 heeft de Renkumse bevolking een speciale band met de gealliëerden. De veteranen en hun families komen al 60 jaar ieder jaar naar dit gebied om hun kameraden te herdenken. In september 2004 heeft de 60e herdenking van de Slag om Arnhem plaatsgevonden. Oosterbeek speelde hierbij een belangrijke rol in verband met de herdenkingsdienst op de militaire begraafplaats. Bij deze 60e herdenking is het voor het laatst dat de bevolking van deze regio op grootse wijze haar dankbaarheid jegens de veteranen kon tonen. Als afsluiting van de herdenkingsweek is een concert georganiseerd in Park Hartenstein. De wens is om hier een jaarlijkse traditie van te maken. Daarnaast worden veel activiteiten georganiseerd die direct of indirect de ‘Slag om Arnhem’ herdenken, zoals bijvoorbeeld de Airbornewandeltocht en de Taptoe Oosterbeek. De traditie tot de (jaarlijkse) herdenking van de ‘Slag om Arnhem’ heeft geleid tot het oprichten van talrijke gedenktekens in zeer uiteenlopende vorm en uitvoering. Dit geeft iedereen die destijds betrokken was bij de Slag om Arnhem, of zich vandaag de dag nog betrokken voelt de mogelijkheid stil te staan bij de geschiedenis en te herdenken. Ten aanzien van de bestaande gedenktekens is er een tweedeling. De algemene gedenktekens zijn bedoeld om recht te doen aan ‘iedereen’ als betrokkene bij of slachtoffer van de strijd. Voor groepen en onderdelen zijn er specifieke monumenten.
22
Van de eerstgenoemde categorie is het Airborne Monument in Oosterbeek (de Naald inmiddels beschermd gemeentelijk monument) het beste voorbeeld. Dat is op basis van lokaal initiatief opgericht ter herinnering aan iedere betrokkene en elk aspect van de gevechtshandelingen. Daarnaast hebben verschillende militaire onderdelen een ‘eigen’ monument gekregen. Dat varieert van grote eenheden tot kleine groepen.
Beleid tot 2015 De gemeente Renkum hanteert ten aanzien van het oprichten van gedenktekens de volgende beleidsregels: het is ongewenst voor ieder militair onderdeel een eigen monument op te richten. Wel is het gerechtvaardigd voor grote onderdelen of groepen mensen een uitzondering te maken. Het enige grote legeronderdeel dat bij de 1st British Airborne Division hoorde en dat tot op heden geen eigen gedenkteken kreeg is de ‘1st Polish Independent Parachute Brigade Group’. Ruim 270 Poolse parachutisten hebben op Renkums grondgebied gevochten waarvan er minimaal 18 zijn gesneuveld. Uitgaande van die constatering zou een eventueel verzoek deze groep Polen een eigen gedenkplaats te geven, gehonoreerd moeten worden. Ook is het gerechtvaardigd ruimte te laten voor initiatieven die nog gericht zijn op een nationaliteit. Dat doet recht aan de vele soldaten uit landen die zelden of nooit worden genoemd. De Britse en Poolse vlag wappert uitbundig bij de Airborne herdenkingen, veelal ontbreekt die van de Amerikanen, Australiërs, Canadezen en Nieuwzeelanders die meededen en sneuvelden. Specifieke gebeurtenissen en individuele personen komen niet voor een gedenkteken in aanmerking. Uiteraard zijn deze beleidsregels alleen van toepassing als het gaat om plaatsing van gedenktekens op gemeentegrond of om een verzoek om een gemeentelijke bijdrage in de kosten.
Rol van de gemeente De gemeente zal de regierol vervullen en met de organisaties in overleg treden over de coördinatie, afstemming, mogelijke samenwerking en gezamenlijke promotie.
Bereikt in 2010 • Continuering van de in 2005 bestaande en in deze nota genoemde activiteiten • Grotere samenhang in presentatie en promotie van Airborne activiteiten • Bestaan van een jaarlijks herdenkingsconcert
23
24
5. Promotie van het cultureel erfgoed en culturele activiteiten Het behoud en beheer van cultureel erfgoed en de organisatie van culturele activiteiten zijn noodzakelijk voor de maatschappelijke beleving van de omgeving waarin men verblijft. Ook worden ze steeds meer gebruikt om de economie van een gemeente te stimuleren.
Stand van zaken 2005 De aanwezigheid van de bijzondere landschappelijke en cultuurhistorische waarden maakt de gemeente Renkum zeer aantrekkelijk voor toerisme en recreatie. Het landschap biedt vele mogelijkheden voor wandelen, fietsen en paardrijden. Uitgangspunt van beleid is het bevorderen van extensieve vormen van recreatie voor zover die bijdragen aan een duurzame beleving en het behoud of de versterking van de landschapskwaliteiten. Uitbreiding in de vorm van intensieve recreatie is niet gewenst. De cultuurhistorische betekenis van de landgoederen rechtvaardigt gericht herstel, waardoor deze hun oorspronkelijke uitstraling en belevingswaarde weer terug krijgen. Niet alleen door fysiek herstel maar ook door informatie en promotie zal er draagvlak ontstaan voor hun behoud door nieuwe generaties. Naast de natuur wil de gemeente de cultuur en het cultureel erfgoed beter benutten. De Oosterbeekse/Renkumse school, die sterk op natuur en landschap was gericht, biedt kansen voor zowel productontwikkeling als promotie. Ook de activiteiten rond de jaarlijkse Airborneherdenking lenen zich voor een meer samenhangende promotie.
Beleid tot 2015 De promotie van het cultureel erfgoed en de culturele activiteiten vormt onderdeel van het beleid zoals dat is vastgelegd in de Toeristische visie die door de raad in 1999 is vastgesteld. De instellingen en eigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor promotie van de door hen georganiseerde activiteiten. Wel wil de gemeente samenwerking en afstemming stimuleren en onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor gezamenlijke promotie op de drie hoofdthema’s, natuur, cultuur en historie, en verder uitgewerkt op items als landschap, kunstenaarskolonie 19e en 20e eeuw, hedendaagse kunst, beeldenroutes, Slag om Arnhem/Airborne.
Rol van de gemeente De gemeente is initiator van de gemeentelijke promotie. Voor de gezamenlijke promotie van cultuur en culturele evenementen is het de gesprekspartner voor de instellingen en de toeristische organisaties.
Bereikt in 2010 • Promotieplan ontwikkeld • Werving waarin de thema’s natuur, cultuur en historie worden belicht • Promotie via internet verbeterd
25
6. Cultuureducatie Cultuureducatie vindt zijn belangrijkste drijfveer in de overtuiging dat gerichte educatie mensen gevoelig maakt voor kunst, hun persoonlijke ontplooiing vergroot en gelegenheid biedt tot maatschappelijk bewustzijn.
Stand van zaken 2005 In de gemeente Renkum zijn Edu-Art en ‘t Venster actief op het gebied van kunstzinnige vorming en cultuureducatie. De scholen benaderen musea om de kennis van de lokale geschiedenis over te dragen of kennis te laten maken met verschillende sectoren in de kunst. In de gemeente Renkum wordt op alle openbare basisscholen Algemene Kunstzinnige Vorming (AKV) aangeboden. Onlangs is ook in het voortgezet onderwijs het verplichte vak Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV) gestart. In 2007 verwacht het ministerie OCW van alle basisscholen dat ze een curriculum hebben waarin staat wat zij de leerlingen op het gebied van cultuur en kunstzinnige vorming willen leren. Per leerling ontvangt een school van het ministerie in 2007 in de lumpsum een bedrag voor cultuureducatie. Maar cultuureducatie houdt niet op bij de schoolgaande jeugd. Het omvat bijvoorbeeld ook de individuele zangles en de cursus kunstgeschiedenis aan volwassenen die in de gemeente Renkum worden gegeven. Het versterkt het lokale culturele (verenigings)-leven en zorgt voor plezier en verbetering van de beleving van cultuur.
Beleid tot 2015 Het beleid richt zich op kwalitatieve lesprogramma’s voor verschillende doelgroepen waarbij de thema’s natuur, cultuur en historie belangrijk zijn en de link met het lokale culturele veld meer aandacht moet krijgen. Voor de cultuureducatie zijn projecten op te zetten over bijvoorbeeld het kunsthistorisch erfgoed, archeologie, de monumenten, kunst in de openbare ruimte in de gemeente Renkum. Via het onderwijs is het wenselijk dat iedere leerling tijdens de basisschool kennis maakt met het lokale cultuurhistorische erfgoed en een bezoek heeft gebracht aan het Airbornemuseum, Kasteel Doorwerth, Museum Veluwezoom en de Concertzaal. Maar ook dat het kennis heeft gemaakt met de kunstsectoren beeldend, muziek, dans en theater. Het lokale culturele veld en het onderwijs zullen een actieve samenwerking aangaan met Edu-Art, het provinciaal expertisecentrum voor cultuureducatie en ‘t Venster, het centrum voor kunstzinnige vorming.
26
Rol gemeente In het kader van cultuureducatie heeft de gemeente een stimulerende en waar mogelijk ondersteunende rol in het samenbrengen van partijen. De gemeente geeft sturing aan het vergroten van draagvlak door de leerlingen van de basisscholen in de gemeente Renkum kennis te laten nemen van de lokale culturele uitingen in de gemeente waarin zij wonen. Ook zal overleg wenselijk zijn met de gemeente Wageningen (‘t Venster) en de provincie Gelderland (EduArt), omdat zij met hen gebruik maken van de diensten van beide organisaties. Ook het Renkums Milieu Educatie Centrum (Mec) kan betrokken worden bij het vergroten van draagvlak voor de natuur in de cultuurhistorische landgoederen.
Bereikt in 2010 • Goede voorzieningen voor cultuureducatie • Afstemming en samenwerking van de voorzieningen • Bevordering van cultuureducatie door scholen
27
7. Bibliotheken De bibliotheek is een laagdrempelige, voor iedereen toegankelijke voorziening die als doel heeft het bewaren, beheren en het toegankelijk maken van een breed aanbod van publieke informatie en kennis voor inwoners.
Stand van zaken 2005 In december 2002 hebben Rijk, IPO en VNG een convenant ondertekend waarin opdracht wordt gegeven bibliotheken van kleine gemeenten om te vormen tot basisbibliotheken. Op basis van dit convenant is afgesproken dat gemeenten niet bezuinigen op het bibliotheekwerk en de provincie de gemeenten financieel ondersteunt middels de provinciale vernieuwingsgelden tot 1 januari 2007. De kerndoelen voor bibliotheekvernieuwing zijn: • gebruikers een toegevoegde waarde bieden bij het vinden en verwerken van informatie • het functioneren van bibliotheken als vaste en vanzelfsprekende partner in lokale netwerken voor cul- tuur, educatie en informatie Het is noodzakelijk dat gemeenten hun verantwoordelijkheid en opdrachtgeverschap voor openbare bibliotheek vergroten. De gemeente Renkum heeft een ‘eigen’ bibliotheek in de vorm van de Stichting Openbare Bibliotheek Renkum (SOBR). In het kader van de bibliotheekvernieuwing gaat SOBR samen met de bibliotheekorganisatie in Rheden een formele samenwerking aan. In het voorjaar 2004 heeft een nulmeting plaatsgevonden. De uitkomst van dit onderzoek laat zien dat de bibliotheek in Rheden bijna over de hele linie verder is in haar ontwikkeling dan de bibliotheek in Renkum. Een specifiek aandachtspunt is dat Renkum krapper gefinancierd wordt dan Rheden. In Renkum loopt men tegen grenzen aan doordat er door (te) weinig mensen (te) veel moet worden gedaan. De gemeente Rheden heeft aangegeven de samenwerking voort te willen zetten, mits de subsidie door de Gemeente Renkum niet verlaagd wordt. In 2005 en 2006 zal Bureau Leemans het proces van de vorming van een basisbibliotheek in de gemeenten Renkum, Rheden en Rozendaal tot en met de implementatiefase vorm geven. De bibliotheek heeft als bijzonder kenmerk dat zij een openbaar toegankelijke voorziening is die een vaste vestigingslocatie heeft in Oosterbeek, Renkum en Doorwerth. Medio 2006 zal in Oosterbeek de bibliotheek samen met de Welzijnsinstelling Bries en het centrum voor kunstzinnige vorming ‘t Venster zijn ondergebracht in één gebouw. Het uitgangspunt is dat niet alleen vanwege efficiëntie, maar ook vanuit beleidsmatig oogpunt dit een vruchtbare samenwerking oplevert. Daarnaast is de huisvesting van de bibliotheek Doorwerth een punt van aandacht. In 1998 heeft de raad besloten dat de bibliotheek nieuwe huisvesting in Doorwerth moet krijgen, teneinde een bezuinigingstaakstelling te realiseren. Tot het moment waarop de definitieve huisvesting gerealiseerd wordt zal de bibliotheek in Doorwerth tijdelijk gevestigd zijn in het winkelcentrum in Doorwerth. De gemeente werkt intensief samen met de SOBR bij het zoeken naar de definitieve locatie.
28
Beleid tot 2015 De gemeente Renkum is van mening dat de bibliotheek een basisvoorziening is in de gemeente. De bibliotheek is ‘poort tot kennis’ in onze maatschappij en biedt de inwoner veel informatie, kennis over het verkrijgen van informatie en vele verschillende cultuurdragers van onze maatschappij. De rol en de serviceverlening van de bibliotheek is aan het veranderen. Informatievoorziening en dienstverlening worden steeds belangrijker. Het gemeentelijk beleid is in ontwikkeling en richt zich op de drie kerngebieden: informatie, educatie en cultuur. Naast deze drie kerngebieden is de bibliotheek ook belangrijk als ontmoetingspunt voor de burger. De bibliotheek wordt daarbij ook als een belangrijke schakel gezien bij het leren gebruiken van nieuwe technologieën door de burger en als partner in het bestrijden van onderwijsachterstanden. Daarbij zal de bibliotheek bij het benaderen van de verschillende doelgroepen en de educatie gebruik maken van de expertise van andere instellingen, zoals De Bries, het ROC etc. Om aan te sluiten bij de behoefte van de inwoners zal per locatie wordt gestreefd naar een zo efficiënt en effectief mogelijke bibliotheek. Ook zal de bibliotheek het genieten en beoefenen van ‘de letteren’ bevorderen.
De rol van de gemeente Samen met de gemeenten Rheden en Rozendaal is de gemeente Renkum opdrachtgever voor het proces om te komen tot een basisbibliotheek. In de project- en stuurgroep zijn de besturen van de bibliotheken en de gemeenten vertegenwoordigd. Het streven is om waar mogelijk en zinvol is de samenwerking tussen bibliotheek, scholen, opleidingsinstituten en andere instellingen te bevorderen.
Bereikt in 2010
• Bestaan van de basisbibliotheek Renkum, Rheden, Rozendaal • Bibliotheekbeleid • Vernieuwingagenda (verplicht door min OCW)
29
8. Media De media radio, televisie, telefoon en internet zorgen voor beweging in de hedendaagse maatschappij. De ontwikkelingen gaan snel en de toegang wordt erg bepaald door de beschikbaarheid van het kabelnet.
Stand van zaken 2005 Het eigendom van het kabelnet is in handen van het Amerikaanse bedrijf UPC. Vanwege gewijzigde wet- en regelgeving neemt de rol van de gemeenten af. Een wettelijk vereiste regionale programmaraad voor de tv en radio adviseert de kabelmaatschappij over de programmering. De gemeente Renkum heeft voor de programmaraad twee vacatures in te vullen. Ook de invloed van deze raad neemt af met de komst van digitale televisie via de computer. Voor het regionale nieuws is de gemeente Renkum aangewezen om Omroep Gelderland. Helaas moet worden geconstateerd dat die omroep weinig aandacht besteed aan cultuur. Nadat omroep Airborne is gestopt als lokale omroep heeft de stichting RTV Renkum sinds augustus 2004 een zendmachtiging om als lokale omroep van de gemeente Renkum uitzendingen te verrichten die voor 50% gericht zijn op cultuur, informatie en educatie. Het college heeft een ProgrammaBepalendOrgaan (PBO) benoemd dat de programma’s inhoudelijk beoordeelt.
Beleid tot 2015 Vanwege gewijzigde wet- en regelgeving is het niet meer mogelijk dat gemeenten zich nog langer met het programma-aanbod en tarifering van UPC bemoeien. Ook kan de gemeente geen inhoudelijk beleid ontwikkelen op de programma’s van de lokale omroep. Wel kan een gemeente de mate van ondersteuning van de lokale omroep vastleggen, waarbij het advies van de VNG vanwege niet geoormerkte middelen niet gevolgd hoeft te worden.
Rol van de gemeente De gemeente is gesprekspartner van UPC voor zover dit met de gewijzigde wet- en regelgeving contractueel nog wenselijk is. Ook is de gemeente een stimulerende gesprekspartner voor de lokale omroep en is verantwoordelijk voor benoeming van leden van het PBO.
Bereikt in 2010 • Deelname ingevuld voor de regionale programmaraad
30
31
9. Colofon Gebruikte literatuur Gemeente Renkum
Welzijnsnota Beleidsplan kunst en cultuur 1992 Visie kunst en cultuur 2000 Concept-visie Veluwezoom Cultuurzoom Welstandsnota Toeristische visie 1999 LandschapsontwikkelingsPlan (LOP)
Provinciaal
Cultuurvisie provincie
Rijk
Cultuurvisie Rijk
Vakliteratuur
Een handleiding gemeentelijk cultuurbeleid, Cor Wijn Handboek voor cultuurbeleid, VNG Diverse ledenbrieven VNG Aktieplan cultuurbereik
Fotoverantwoording B. de Reus Filmhuis Oosterbeek: Gemeente Renkum: Henk ten Bhömer: Museum Veluwezoom: Openbare Bibliotheek: Stichting Marius van Beek: ‘t Venster: M. Moerdijk
Tekst Redactie Vormgeving
pagina 13, 14, 15, 17, 18 bovenste drie, 19 bovenste twee, 21, 22, 23 bovenste drie pagina 18 onderste twee pagina 2, 5, 7, 9 onder, 10, 11, 12, 19 onder, 24, 25, 31 bovenste twee pagina 31 onder pagina 8 boven/onder, 9 boven pagina 28, 29 pagina 8 + 9 midden pagina 26, 27 pagina 23 onder
afdeling ROM en Welzijn, gemeente Renkum afdeling Welzijn, gemeente Renkum Team Communicatie, gemeente Renkum
32
