Cultuur 2040 Vanuit demografisch en ruimtelijk-economisch perspectief
Erik Anton de Graaf Docent/Promovendus HvA/UvA/Amsterdam School of Real Estate o.l.v P. Tordoir
[email protected]
Startpunt: Haarlem verliest Werkgelegenheid Veranderende economie • Productiebanen verdwijnen naar goedkopere gebieden • Gebrek aan sterk economisch cluster in Haarlem • Haarlem Ongunstige locatie (duur, pericentrisch) voor meeste grote werkgevers • Afname winkelbehoefte
Jaar
Banen totaal
Vestigingen totaal
Haarlem
2011
65600
11420
Haarlem
2012
65520
11790
Haarlem
2013
65030
12220
Haarlem
2014
64900
12600
Haarlem
2015
64180
12820
Gemeente
Deel banen gered Door import van hoogopgeleiden, als alternatief voor wel economisch florerend Amsterdam. Tweeverdieners, singles. • Hoogopgeleiden besteden lokaal meer, nemen meer diensten af (horeca, kinderopvang, cultuur)
• Gevolg is hogere huizenprijzen, krapte op de woningmarkt • Maar deze mensen werken (nog) wel buiten Haarlem
‘Als eerste zijn deze hoogopgeleide inwoners relatief productiever, besteden meer bij de plaatselijke bedrijven en zijn sneller geneigd om een eigen bedrijf te starten. Tot slot zijn de steden met veel menselijk kapitaal beter instaat zich aan te passen aan nieuwe economische omstandigheden.’ (Marlet, 2009).
Pull-factoren Haarlem • Stedelijke voorzieningen, historische centrum, centrumrandwijken • Nabijheid van Amsterdam en Kust/Duinen • Samenstelling van de woningvoorraad (leeftijd, type (grondgebonden, grootte, architectuur) • Woonklimaat (scholen, veiligheid, groen, cultuur, culinair niveau) • Haarlem bovenkant markt is de facto onderdeel woningmarkt Amsterdam Bedrijven volgen Human Capital • Cultuur: podia en voorstellingen tellen; musicals, musea & festivals niet (als factor bij vestigingsoverwegingen)
‘De relevante creatieve klasse bestaat vooral uit hoogopgeleide, hoogproductieve mensen met een goede baan, niet uit kunstenaars die (bijna) gratis woon-/werkruimte in oude fabriekspanden wordt aangeboden. Overigens zijn niet de kunstenaars als zodanig, maar wel hun culturele productie van belang voor de aantrekkingskracht van de stad’.
Bron: Stad en Land
…en vergeet de Elsevierscores…
Haarlem: Aandeel grondprijs auto = 18% Aandeel grondprijs ov = 14% Aandeel grondprijs cultuur = 16%
Het cliche-beeld gaat potentieel op voor Haarlem: Relatie Human capital –cultuur – woonaantrekkelijkheid – tolerant klimaat – economische groei
Haarlem doet het echter nog slecht qua economische groei, vanwege verlies productiegerichte banen en slechte positie voor informatiegerichte grote bedrijven. Wel groei – en potentie – kleinere bedrijven.
Haarlem is geen Dordrecht • Met name dankzij de bloei van Amsterdam
• En het hoge niveau van stedelijke voorzieningen en kwaliteiten, waaronder goede podia • Draagvlak voor deze voorzieningen dankzij hogeropgeleiden/hogere inkomens • Het aantal banen is extreem laag en dalende.
Pas op dat Haarlem niet werkelijk slechts een woonwijk van Amsterdam wordt, en ook de culturele consumptie in Amsterdam plaatsvindt. Dan zet echt een neerwaartse spiraal in.
Maar… • Voldoet het woon/werk-klimaat in Haarlem wel aan de wensen van de veranderende bevolking (urban life).
Cultuur > bezoekers, toeristen, banen, omzet
• Het centrum kent vooral wonen en winkels/horeca en toenemende leegstand (monofunctioneel) • Er is een belangrijk verschil tussen gebruikswaarde en beschikbaarheids(/optie-) waarde van een voorziening.
Vestigingsfactor Human Capital > trekt bedrijven
Gedrag van mensen verandert. En welke rol speelt cultuur?
Draagvlak voor meer voorzieningen
1. Individuele effecten: “cultuur vergroot het individuele genot, geluk en welzijn” 2. Sociale effecten: “cultuur is een sociaal bindmiddel” 3. Economische effecten: “cultuur is goed voor de economie”
Cultuur als ontmoetingsplaats > netwerk/innovatie
Economische effecten van cultuurvormen Musea: Theaters/Podia
Bezoekers van Buiten de regio (toeristen*) Bezoekers uit regio/nieuwe bewoners
Festivals Architectuur/Monumenten Kunstenaars/kunst Cultuur in de buurt
Bezoekers uit regio Nieuwe bewoners Omwonenden
* Haarlem is overloopgebied voor vollopend toeristische Amsterdam
Lokale bestedingen, Imago bestedingen/Demografie/ ontmoetingen/cultureel kapitaal Imago, sociale cohesie Imago/Demografie Lokale bestedingen/Imago wijken Sociale cohesie (?), Cultureel kapitaal
Haarlem en de 2040 doelgroep De kansen van Haarlem liggen bij de rode en rood-blauwe (paarse) doelgroepen. (Human & Cultural capital) Trend: Prive-en werk minder gescheiden in tijd. Veel buiten de deur. Netwerken. Ontmoeten. Korte activiteiten. Alleen er op uit en mensen tegenkomen. Deze groep trek je met gemengde centrum-rand milieus en stedelijke voorzieningen. Urban Life.
Bestaand aanbod Cultuur Algemeen Is Top down georganiseerd
Is niet vrij consumeerbaar in plaats, tijd, tempo Is niet vraaggestuurd maar aanbodgestuurd Is geen onderdeel van het dagelijks straatbeeld (in/out)
Is niet interactief En lijkt ietwat op de NPO
Is daarmee vooral geschikt voor de blauwe doelgroep Die vooral buiten de steden woont
Sterke regionale markten (ook van Haarlem)
Conclusies Cultuur is (erg) belangrijk voor de aantrekkingskracht van Haarlem als woonplaats (creatieve) hogeropgeleiden en genereert daarnaast omzet in de stad, banen, en netwerkmogelijkheden. Met name de goede podia. Meer Human Capital trekt weer bedrijven aan.
De stad Haarlem moet moeite blijven doen om aantrekkelijk te blijven. Cultuur speelt daar een rol in. Niet alle cultuur draagt evenveel bij aan de aantrekkingskracht. De vorm van cultuur kan beter aansluiten op de veranderde en veranderende doelgroepen. Bezoekersaantallen vertellen maar de helft van het verhaal. De relatie tussen voorzieningen en grondprijs legimiteert bijdrage eigenaar gronden (bij nieuwbouw, of erfpacht). Cultuur is de consumenten meer waard dan er voor betaald wordt via kaartverkoop.
Haarlem
Mist sprankeling in het straatbeeld Is een aangeharkt D66 reservaat Mist aantrekkingskracht op de rode doelgroep
Keuzes • Richten op economische effecten cultuur > rest volgt • Sterker profiel (toeristische, internationale, regionale) cultuur • Inzetten cultuur voor Haarlem toekomst woon/werkstad • Inzetten cultuur als ontmoetingsplaats cluster creatieve industrie • Behoud/toevoegen architectonische kwaliteit in de stad, inzet bijzondere gebouwen • Verlevendiging straatbeeld, door functiemenging, waaronder cultuur • Aanpassen culturele vormen aan tijdsgeest (korter, interactiever, diverser) NB: succes voor Haarlem gaat ten koste van Haarlemmermeer, Amstelveen, Zaanstad, Velsen, Almere, Hilversum/’t Gooi. Ofwel verschuivingen binnen de MRA.
NB2: meer Human Capital genereert ook meer banen op middelbaar en laag niveau, maar verdringt tegelijkertijd ook deze groepen uit de gemeente.
Wat nu? Binnenste buiten keren van culturele instellingen? Podia als regisseur/facilitator van het stedelijke culturele palet
Overal en altijd culturele ervaringen, ook als tussendoortje. Cultuur = podium voor Ontmoeten / Netwerken / Innovatie Cultuur als wervend ingrediënt centrumrandmilieus en centrum Helderder eigen signatuur van Haarlemse Cultuur (verschil met….) meer samenhang, synergie, externe effecten
Signatuur: Beeld/nieuwe media/uitgeverij/muziek? Sprankelend straatbeeld met culturele componenten En ook vasthouden en versterken regiofunctie
Ten gelde maken consumentensurplus Podia
Schilderkunst Graffiti Strip Boekdrukkunst Fotografie Nieuwe media
Instant voorbeelden • Patronaat faciliteert akoestische optredens in de parken op elke mooi-weer dag. • Philharmonie en Patronaat regelen de terrasmuzikanten. (Prosecco met aria’s)
• Teylers/Hals/Dolhuys openen dependances met minitentoonstellingen • Dansscholen laten eindvoorstelling (street)dance klassen op pleinen uitvoeren
• Continue voorstellingen (bv orgel), ook voor toeristen en expats. • Haarlem krijgt schrijvers/schilders woningen – fonds • Film in/op het Park/Plein/Spaarne
• Tijdelijk gebruik leeg vastgoed voor pop-up/underground cultuur en cultureel ondernemerschap. • Hybride vormen theater/discussiepodium/horeca.
