Culturele visie NDSM scheepsbouwloods Advies aan de Stichting Kinetisch Noord Marlies Buurman 19 januari 2016
1
Inleiding Aanleiding voor dit advies is de vraag van het bestuur van de Stichting Kinetisch Noord, om na een periode waarin het op orde brengen van de financiële situatie van de stichting centraal stond, een strategie te ontwikkelen voor de activering van bestaande culturele activiteiten en initiatieven in de loods en de verdere ontwikkeling van een culturele visie voor de Scheepsbouwloods. De voormalige scheepsbouwloods op de NDSM-‐werf herbergt op dit moment zo’n 200 creatieve huurders in verschillende kunstzinnige, ambachtelijke disciplines. Zij zijn ondergebracht in de Kunststad die ca. tien jaar geleden werd opgezet door Stichting Kinetisch Noord. Het is de grootste broedplaats van Nederland, een Rijksmonument, waar vanuit het bestuur van SKN de komende jaren gefocust zal worden op een duurzame ontwikkeling van de loods, passend bij de bestaande invulling en sfeer van de loods; op renovatie en wegwerken van achterstallig onderhoud en op het ontwikkelen van nieuwe bedrijfsruimtes zodat een financieel gezonde situatie ontstaat waardoor de loods een rol kan blijven spelen bij de culturele ontwikkeling op de NDSM werf. De broedplaats heeft een grote naamsbekendheid en wordt door vele toeristen en vakmatig geïnteresseerden bezocht. De levendigheid in de loods is de laatste tijd echter beperkt en bezoekers weten vaak niet waar ze terecht kunnen. Er vinden door het jaar heen verschillende activiteiten plaats, deels georganiseerd door de verhuurder en deels door de huurders zelf, maar samenhang en een gedeelde visie ontbreken. Hierover heerst zowel bij de huurders van de Kunststad als bij het bestuur van SKN onvrede. In de aanwezige creatieve bedrijven ligt echter een opgebouwde collectieve waarde en kracht. Deze rapportage bevat adviezen hoe deze waarde en de plek beter te ontsluiten en te benutten, en deze beter zichtbaar te maken voor zowel de huurders in de loods als voor de buitenwereld.
2
Opdracht De opdracht behelsde het uitbrengen van een advies met betrekking tot het vergroten van de levendigheid binnen de Scheepsbouwloods en het beter zichtbaar maken van de creatieve waarde van de plek en de in de loods aanwezige huurders/creatieven voor de buitenwereld. Het advies biedt uitspraken waarmee het bestuur verder kan werken aan haar visie op de culturele activiteiten in de loods en haar (verhuur)beleid/ eventuele aanpassingen in de organisatiestructuur. Uitvoering Het advies is tot stand gekomen op basis van een kwalitatief onderzoek bestaand uit gesprekken met een explorerende gesprekstechniek. Aan de hand van open vraagstellingen en doorvragen is de perceptie van de geïnterviewde personen onderzocht. Voorafgaand aan de gesprekken met bestuursleden, huurders, en stakeholders is kennis genomen van relevante publicaties als Werk aan de Werf (Stichting Beheer NDSM Oost), diverse publicaties online, het advies van De Nieuwe Wibaut ’14, en het Bedrijfsplan Scheepsbouwloods Maakstad NDSM’, 1 okt ’13. Ook zijn de verschillende artistieke disciplines van de huurders onder de loep genomen en teruggebracht tot 7 categorieën om aan de hand hiervan te kunnen bepalen of huurdersbeleid hierop afgestemd zou kunnen worden. In de periode september-‐ december 2015 zijn in totaal met 13 personen vertrouwelijke, individuele gesprekken gevoerd: Bestuur: • Chris de Wild Propitius • Bouwe Olij (directeur) • Adriaan Kole Huurders: • Sarah Payton • Joost Habing • Jim van Aalst • Jasper Kuijl & Tjalle Niehof • Marc Koolen • Hetty van Bommel • Casper Oorthuys Stakeholders: • Louis Pirenne (Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Noord) • Jaap Schoufour (Gemeente Amsterdam, Bureau Broedplaatsen) • Kim Tuin (directeur Stichting NDSM-‐werf) In de gesprekken, die ieder gemiddeld 1,5 uur duurden, kwamen de volgende thema’s aan de orde: -‐ de betrokkenheid van de geïnterviewde bij de plek -‐ het individu versus het collectief -‐ de identiteit van de plek -‐ visie op de huidige situatie en visie op de toekomst
3
Bevindingen Positieve geluiden Door de huurders en bestuurders wordt met trots gesproken over de NDSM-‐loods en over de potenties van de plek. Veel huurders hebben gekozen voor de locatie vanwege het industriële, experimentele karakter van het gebouw, het ongepolijste en onaffe van de plek en de mogelijkheden tot uitwisseling en kruisbestuiving met andere creatieve bedrijven. Een deel ziet zich als mede-‐grondlegger van de kunststad en wil bijdragen aan de verdere ontwikkeling van de broedplaats. Er is onder de huurders veel geloof in de artistieke kwaliteit van medehuurders hoewel huurders nauwelijks bij elkaar over de vloer komen, of elkaar kennen, ontmoeten, of elkaars capaciteiten benutten. De wil om samen te werken en uit te wisselen is echter wel aanwezig. Er is onder de huurders en stakeholders veel waardering voor het werk van Sarah Payton (en Joost Habing en Casper Oorthuys). Hoewel wellicht niet alle huurders zich door haar activiteiten vertegenwoordigd voelen vervult zij een voortrekkersrol. Er is veel waardering voor het jaarlijkse evenement ‘NDSM Open’ en de bijbehorende krant, plus de manier waarop zij altijd met positieve energie in gesprek blijft met alle partijen binnen en buiten de loods. Ook de recente fysieke ingrepen die uiting geven aan haar aanpak, waaronder het welkom-‐gebouwtje en de shop, zijn goed ontvangen hoewel er ook huurders zijn die hun artistieke producten (bijvoorbeeld theaterproducties) hier niet kunnen verkopen en om die reden zeggen er niet veel aan te hebben. Bestuurders, huurders en stakeholders delen de wens om meer levendigheid in de loods en zijn van mening dat het de moeite waard is om meer activiteiten vanuit de loods te organiseren en beter naar buiten te brengen welke artistieke kwaliteiten en waarde in de loods aanwezig is. Verbeterpunten De aanwezige onrust en onzekerheid over rollen en verantwoordelijkheden heeft een verlammend effect gehad. Onderlinge verbondenheid is er nauwelijks. Dat er relatief weinig interactie is en vanuit de creatieve bedrijven in de loods weinig wordt georganiseerd, wordt door velen als een gemiste kans ervaren. Er is bij de individuen motivatie om een bijdrage te leveren aan het collectief maar een duidelijke missie en een organisatie die dit oppakt en bundelt wordt gemist. Veel van de kunst of artistieke producties die in de loods gemaakt worden zijn niet zichtbaar; niet in de loods, noch erbuiten. Het naar buiten toe tonen van die artistieke potentie kan echter bijdragen aan de imagoversterking en van de plek en een zuigende werking hebben op creatieve bedrijven, nieuwe huurders en publiek. Men ziet de NDSM als een bijzondere verzameling sterk verschillende mensen met gevarieerde disciplines en netwerken. Dit kan beter benut worden om gezamenlijk meerwaarde te genereren waar
4
iedere huurder profijt van kan hebben. Ook het imago van het collectief kan daarmee versterkt worden. Er zijn ideeën, er is motivatie en er liggen kansen. De gewenste uitwisseling tussen creatieve bedrijven komt in de praktijk niet of nauwelijks van de grond. Dit wordt gezien als een gemiste kans, iedereen wil wel, maar het ontbreekt aan initiatieven of de juiste atmosfeer om elkaar te ontmoeten of elkaar te vinden. Deuren blijven veelal gesloten. De nieuwe garde huurders geeft bovendien aan geen feeling te hebben met het complexe verleden, voelt zich bij vlagen overschreeuwd door de huurders van het eerste uur of bedolven onder een negatieve sfeer, en houdt zich om die reden op de vlakte. Er heerst onvrede en irritatie over hoe de SKN vooral optreedt als verhuurder. Huurders voelen zich niet gehoord of niet gewaardeerd om hun professionaliteit en artistieke vermogen en stuiten op beheerregels van verhuurder die zij niet vinden stroken met de creatieve sfeer die zij in de loods zouden willen zien. De komst van commerciële partijen naar de werf en het bedrijfsplan van de SKN met daarin o.a. de uitbreiding met commerciële ruimten, ziet men als bedreigend voor de huidige situatie en men is bang dat met de renovatie het rauwe, ruige karakter van de plek verloren zal gaan. De meeste huurders missen een visie op het toelatingsbeleid van nieuwe huurders en op de programmering van de activiteiten in de loods. Er is weinig enthousiasme voor grote evenementen zoals ADE en de vlooienmarkt. Er is begrip voor het feit dat deze verhuuractiviteiten geld opleveren maar zelf heeft men er niets mee en heeft men er alleen maar last van. Het is niet duidelijk welke prioriteiten gesteld worden bij de verhuur van de loods en de itw-‐ruimte. Men mist een artistiek beleid en sturing. Het blijft teveel beperkt tot huurder-‐verhuurder relatie. Een artistiek-‐ culturele visie zou in beide gevallen als toetsingsinstrument kunnen dienen. De communicatie intern en naar buiten is versnipperd. Er zijn verschillende nieuwsbrieven en verschillende sites die infomeren over de plek (van de verhuurder, maar ook o.a. van NDSM-‐Open, De Toekomst). Duidelijkere afspraken en afstemming en nieuwe communicatiemiddelen inzetten, plus de input van de huurders hierbij gebruiken, kan de culturele identiteit van de NDSM broedplaats versterken. Huidige situatie De NDSM-‐loods is een bolwerk van potentie. En ondanks de aanwezige onvrede met de huidige situatie lijkt de wil lijkt aanwezig om de sfeer te doen kantelen en vanaf dit moment door te pakken en met nieuwe energie aan de toekomst te werken. Er is behoefte aan een nieuw perspectief en een nieuw geluid. Vooral de nieuwe garde juicht de renovatie toe. Er is een grote diversiteit aan huurders en disciplines. Onder hen is er bereidwilligheid om elkaar meer dan nu het geval is te vinden en elkaar aan te vullen en te versterken. De huurders en stakeholders geven allen aan dat samenwerking met de omgeving gewenst is en goed zou zijn. Stichting NDSM-‐werf heeft met de aanstelling van artistiek leider Kim Tuin forse plannen op de plank liggen om zich de komende jaren op de NDSM-‐werf te profileren. In het buitengebied zullen diverse projecten ontwikkeld worden die de bezoekersaantallen zullen doen toenemen en de aandacht voor het gebied nog meer zullen vergroten. Nu is dan ook hét moment om vanuit de loods met een eigen plan en visie te komen zodat de plekken elkaar kunnen versterken en er voor te zorgen dat de scheepsbouwloods daarbinnen zijn eigen positie inneemt.
5
Huurders Op basis van de huidige gegevens op de website van de stichting SKN kan gesteld worden dat de diversiteit in artistieke disciplines onder de huurders groot is en dat de meerderheid in de categorie ‘ontwerp’ valt. Hieronder zijn bureaus die werken in webdesign, industrieel ontwerp, of grafische vormgeving. Zij maken hun werk/ontwerpen grotendeels achter de computer. Huurders die ‘ambachtelijk’ werk maken (Theater, Dans, Meubel/Houtbewerking) zijn er minder en verwacht kan worden dat nieuwe instroom in de toekomst eerder zal bestaan uit ‘nieuwe ambachten’. Een categorisering kan indien gewenst en mede op basis van de visie van de stichting gebruikt worden voor het selectiebeleid van nieuwe huurders. (Deze verdeling in onderstaande afbeelding is gebaseerd op de 120 namen die op de website staan).
Kansen Er liggen kansen voor de SKN op de volgende terreinen: -‐ Het verbinden van huurders onderling -‐ Het vergroten van de levendigheid van de plek -‐ Imagoverbetering van de Scheepsbouwloods -‐ Samen en in samenhang meerwaarde creëren -‐ De aantrekkingskracht op publiek vergroten -‐ Nieuwe huurders en (creatieve) bedrijven aan de plek binden
6
Aanbevelingen Het advies aan de SKN is om in 2016 een sterke culturele visie te formuleren en de artistieke kwaliteiten die in de loods aanwezig zijn sterker uit te dragen. Het is daarbij van groot belang om als collectief sterker te worden en een eenduidig verhaal naar buiten te brengen. Daarbij wordt de SKN geadviseerd om te benutten wat er al is. Faciliteer en stimuleer zoveel mogelijk de aanwezige initiatieven van actieve huurders en ga op zoek naar manieren om het unieke karakter van de NDSM-‐loods verder te ontwikkelen. Creëer draagvlak door in dit proces huurders en stakeholders te betrekken. Hieronder een aantal aanbevelingen op het gebied van de visievorming, de plek, de organisatie en de communicatie. Visie en aanjager 1) Vorm samen met een extern te betrekken ‘artistiek aanjager’ een culturele visie zodat aangedragen plannen en ideeën getoetst kunnen worden of in deze visie ingepast kunnen worden. Kernpunten van de culturele visie kunnen zijn: • Ambacht: Combinatie van oude én nieuwe ambachten • Techniek: Oude en nieuwe technieken • Innovatie: Ruimte bieden aan innovatie & start-‐ups • Uitwisseling: Verschillende disciplines ontmoeten en verrijken elkaar • Podium: Voor experiment en nieuwe ambachten (laboratoriumfunctie) door ruimte te bieden aan innovatieve ontwerpers (bijv. Joris Laarman) en start-‐ups en de discussie over het ambacht aan te zwengelen. 2) Betrek iemand die (naast de directie van SKN) de energie de juiste kant op buigt en stuurt. Een verbindend persoon, iemand die draagvlak creëert en een centrale rol in de visievorming vervult. Iemand die plannen en ideeën opvangt, filtert en coördineert en eventueel, en na verloop van tijd ook zelf activiteiten programmeert. • Deze persoon heeft (artistieke) kennis van zaken en ervaring met kunst en kunstbeleid • Is goed op de hoogte van wat iedere huurder in de loods in professioneel opzicht kan en doet, en blijft op de hoogte van wat er onder de huurders aan ideeën bestaat over samenwerking en artistieke ontwikkeling van de loods. Dit brengt hij/zij onder de aandacht van het bestuur en directeur van de stichting • Adviseert de ballotagecommissie over nieuwe huurders • Stemt artistiek af met stichting NDSM en andere actoren in het gebied en de stad • Spreekt huurders aan op hun creativiteit, professionaliteit en kunstenaarschap. Nodigt uit om plannen te ontwikkelen en organiseert het gesprek hierover (haalt ideeën op). 3) Laat verhuur en beheerbeleid aansluiten op de visie. Dit geldt vooral voor de keuzes van artistieke disciplines van nieuwe huurders en de motivatie tot samenwerking en bijdrage aan het collectief. Op basis van gewenste profielen vinden intakegesprekken, acquisitie en evaluatiegesprekken met huurders plaats. 4) Laat de artistiek aanjager een Plan van Aanpak opstellen en stel in overeenstemming daarmee een meerjarig budget beschikbaar dat de artistiek aanjager kan inzetten voor uit te voeren artistieke ambities op basis van de visie en jaarplannen.
7
Plek 1) Creëer een open uitstraling. Verlaag (letterlijk) zoveel mogelijk drempels voor bezoekers 2) Ondersteun de Expo Store 3) Benut de ITW als plek waar optredens, lezingen, workshops kunnen plaatsvinden, waar mensen/groepen kennis kunnen maken met oude en nieuwe ambachten 4) Benut het plein voor het creëren van meer exposure van werk van huurders plus als plek waar huurders ideeën en diensten kunnen uitwisselen 5) Creëer een Exchange-‐plek waar kennis en diensten van creatieven onderling kunnen worden uitgewisseld. (Dit kan variëren van een eenvoudig informatie-‐ of prikbord bij de entree tot en met een digitaal kunstwerk dat toont hoeveel mensen diensten met elkaar uitwisselen). 6) Speel in op de huidige trends en maak de plek aantrekkelijk voor creatieve bedrijven en start-‐ups om informatie, diensten en netwerken te delen en uit te wisselen 7) De toekomstige horeca is cruciaal voor de ontvangst van bezoekers en ‘placemaking’, en stimuleert tevens uitwisseling en verbindt huurders en hun netwerken. Organisatorisch 1) Stel een artistiek aanjager aan die het gezamenlijke doel voor ogen houdt (‘Visie en aanjager, p. 7’). 2) Focus bij de selectie van nieuwe huurders op een goede balans in kunstenaarsdisciplines. De NDSM heeft zich altijd goed geleend voor creatieven die fysiek werk maken (bouwers, lassers, timmerlieden; kunstenaars die ambachtelijk werk maken). Focus op een mix van oude en nieuwe ambachten (zo ook in de evenementen) en behoud daarbij de experimenteer-‐ en laboratorium-‐factor die hier altijd aanwezig is geweest. Focus op het verbinden van oude en nieuwe ambachten en streef er naar om cross-‐overs en innovatieve projecten te tonen. Focus op de creatieve maakindustrie die vooroploopt bij nieuwe ontwikkelingen 3) Organiseer verbindende activiteiten (van gezamenlijke borrels tot en met en wekelijkse atelierbezoeken waarbij bezoekers maar ook de huurders elkaar beter leren kennen) 4) Onderzoek de samenwerkingsmogelijkheden met de Stichting NDSM-‐werf. Beide stichtingen zouden elkaar en de ontwikkelingen in het gebied kunnen versterken door samen te werken en een aantal projecten in samenhang te ontwikkelen. Communicatie 1) Ontwikkel een communicatiestrategie (bepaal doelgroepen, tone of voice, en breng de website en nieuwsbrief, social media met elkaar in lijn en gebruik deze als tools om de content die aanwezig is onderling en naar buiten te delen; laat zien welke artistieke kwaliteit er in huis is (bijvoorbeeld door interviews af te nemen, nieuws over de gemaakte kunst in de loods te delen, publiek te informeren de activiteiten die kunstenaars organiseren of waar werk te zien is, ook buiten de loods). 2) Draag op een eenduidige (en gezamenlijke) manier de identiteit van de plek uit. 3) Maak een groots artistiek gebaar of organiseer een groot evenement of een project dat past bij de culturele visie en laat hiermee zien dat er met frisse energie gewerkt wordt aan de toekomst van de scheepsbouwloods.
8
Tot slot Een nieuwe culturele visie voor de NDSM-‐loods kan een cruciale en verbindende factor vormen, zowel intern als naar buiten toe en een nieuwe bruisende fase voor de loods inluiden. Een artistiek aanjager kan hierin een sleutelpositie innemen en samen met huurders op een betekenisvolle manier vorm geven aan het culturele, eigenzinnige gezicht van de scheepsbouwloods op de NDSM-‐werf en een wezenlijke bijdrage leveren aan het culturele veld in de stad. Stappenplan 1) Samenstelling artistieke visie en bepalen van identiteit waaruit gewerkt wordt 2) Aanstellen artistiek aanjager 3) Bepalen budget voor het stimuleren van activiteiten/programma 4) Ruimte bepalen waar programma kan plaats vinden 5) Artistiek aanjager schrijft Plan van Aanpak
9
