De behoeften van de groeiende wereldbevolking vereisen vergroting van de kapitaalgoederenvoorraad. Productiemethoden en consumptiepatronen moeten drastisch veranderen, de eco-efficiency moet fors omhoog. Een verantwoordelijk milieubeleid gericht op duurzame ontwikkeling moet de verdeling van eigendomsen gebruiksrechten van het milieukapitaal aanpakken. Marktcreatie en heffingen zijn daartoe de middelen. De verdeling van de rechten vraagt afwegingen en keuzes van de politiek.
H
ct begrip duurzamc ont-
Vandaar dat in hct politiekc proccs bij
wikkcling fungcert als een
de operationalisering van duurzame
ban1er
men
ontwikkcling stecvast gczocht wordt
zich kan scharcn zondcr
naar de oplossingen die de minstc eco-
waarachter
tc weten waar de tocht
nomische pijn veroorza-
prccie., heenvuert. Zclfs de
ken. Die zoudcn gevondcn
wegen waarlangs de tocht
kunnen worden in de zo-
zal voeren zijn unbekend.
genaamde win-win-optics
evenals het aantal en de
en synergctische cftccten,
grootte van de stenen die
dus in de vcrsneldc ont-
men
wikkeling en verspreiding
tegcn
zal
komen.
Anders gesteld: duurzame
van milieutcchnologie in
ontwikkeling is een orien-
de mee'>t brcde betckcnis,
tatic, het gceft een rich-
lidst in de vorm van de
ring aan zonder dat het
doorbraaktechnologieen.
concreet handelen voorschrijft
Zoekprocessen
Wanneer op termiJn deze
Profdr. H Verhrugge11
zijn nodig en individuele en maat-
tcchnologiccn ook nog de
concurrentiekracht van de economic
schappelijke keuzes zijn voortdurend
zoudcn vergrotcn, li)kt zclfs de span-
aan de orde. Als men kicst voor bet
ning tusscn n1ilieu en econon1ie veT~
ccn, laat men het ander. Dat hedt altijd
dwencn. In de nota 'Op wcg naar cen
ccn prij'> In de politick is dit kcuzepro-
duurzame economic' van het paarsc ka-
hleem bekend als de spanning tussen
binct worden dergclijke oplos-;ingen
milieu en economic. Politick is kiezen,
geprescnteerd als perspecticven op ccn
maar de pijn verdelen blijft lastig
duurzame economischc ontwikkcling. 1
UlV7~'J7
De invalshoek is ontkoppeling, dat wil
efficientie. Voor sommigen zit er dan
zeggen steeds minder milieudruk per
ook niet veel anders op dan de bevol-
eenheid economischc groei. 2 Of wat op
kingsgroei te remmen en/of econo-
hctzelfde neerkomt, een Factor 4. In de
misch te krimpen. Krimpscenario's zijn
-1
woorden van Von Weiz<>acker: een ver-
echter helcidsmatig zeer problematisch. Bevolkingspolitick kent religicuze en
z
duhbeling van de wclvaart bij gelijktijdige halvering van heslag op milieugoc-
ethischc grcnzen. En om een economic
dercn.'
over cen langcre periode te Iaten krim-
Maar ook aan deze vlucht in de milicu-
heidshcleid nodig, dat met grote maat-
tcchnologie en eco-cfhcientie zijn kos-
schappelijke nnrust gepaard zal gaan.
tcn vcrhonden. Hct moet georgani-
De onduurzaamheid van de huidige
<;ccrd en gestimulccrd worden, cr moet
economische ontwikkeling kent echter
worden g6nvcstccrd in ondcrzoek en
ook te veel dimensies om met aileen
ontwikkcling en er zijn aanpassingskos-
maar krimpscenarin's opgelost tc kun-
tcn verhonden aan maatschappelijke en
nen worden; vooral vanuit cen mondi-
economische
aal perspecticf bczien. Daarvoor zijn de
m
pen is cen buitengcwoon slecht over-
vcranderi ngsproccssen.
En het hlijlt mocilijk voorstclhaar dat in
afgclopcn decennia de aard en de
ccn hetrekkclijk goed lunctionerendc
schaal van de milieuproblemen te zccr
marktcconomic
verandcrd, en zijn de interpcndcnties
win-win-optics voor
hct oprapcn zoudcn liggen. Kosten van
tussen milieu en economic te complex
misscrs zijn er dus ook. Daarvan afge-
gcworden.
z c c N )> )>
zien en zonder ook maar iets al tc willen doen aan dczc perspccticven, die
De introductic van het bcgrip duur-
hoc dan ook ten vollc hcnut moetcn
zame ontwikkeling in de jaren tachtig
worden, dient toch de volgcndc vraag
kan gczien worden als een altcrnatief
heantwoord te worden: Is hct vol-
voor her ddaitistische krimpdenken,
docndc om np ccn traject van duur-
omdat het de ruimte gceft voor andere
zamc cconomische ontwikkeling tc ko-
en mccr onwattende oplossingen. Dat
n1cn!
dit hegrip vee! ruimte laat, betekent niet dat cr geen richtlijnen aan te nntlc-
Alvorcm op dcze vraag in te gaan, is
nen zijn voor het bclcid. De mocizame
hct ecrst nodig het strcvcn naar ecn
discussic over de opcrationalisering van
duurzamc ontwikkcling wat vcrdcr uit
duurzamc ontwikkeling zijn niet tc wiJ-
tc werken.
ten aan onduidelijkhcid van het bcgrip zeit, maar aan de misvatting dat het cen
Duurzame ontwikkeling
kant en klarc blauwdruk zou vcrschaf-
Vclcn heklcmt de vrecs dat de rond
fen voor onze tockomstige ontwikkc-
2050 vcrwachtc I 0 miljard menscn op
ling, met inbegrip van vaste normcn
dezc aardc nict allcmaal een Wcstcrse
voor hct gebruik van milicugocderen.
lcvcmstandaard kunncn gcnieten. Dat
Maar duurzame ontwikkeling is gccn
znu de ccologischc spankracht van de
gcloof met dogma's, het is in de kern
aardc tc hoven gaan. In ieder gcval hij
cvcnmin wetenschappelijk. Duurzamc
de huidigc productiemcthoden en con-
ontwikkeling hicdt een raamwcrk om
sumpticpatroncn, maar onk hij het hui-
de inzet van verschillcndc vormen van
digc tempo van vcrhctcring van de ceo-
kapitaal af te wcgen. Die kcuzemoge-
m
0
is. Vanuit dit gezichtspunt is de tegen~
I
een in de tijd niet~dalende welvaart per
stelling tussen economische groei en
hoofd van de bevolking. Toekomstige
milieu niet zo relevant.
generaties moeten immcrs ook in hun
Vier verschillende vormen van kapitaal
behoeften kunnen voorzien. Hierbij
zullen ecn bijdrage mocten levcrcn aan
moet welvaart ruim worden opgevat, en
deze meta~groei. Allereerst betreft dit
N
betreft zowel materiele als niet~mate~
het milicukapitaal. Dit gcmeenschappe~
et:
rielc behoeftcn. Uit dcze voorwaarde
lijk erfdeel van de mensheid omvat aile
volgt ccn aanvullende voorwaarde, na~
voorraden vernicuwbare en niet~vcr~
I
het maar omdat dit moeilijk te meten
een voorwaarde te voldocn, namelijk
::J ::J
I
groei is op voorhand onbckend, al was
I.J.J
~
~ ~
lijkheden en de daarbij behorende on~ derlinge afwegingen dienen slechts aan
melijk dat onze totale kapitaalgoede~
nieuwbare milieugoederen. die ons di~
renvoorraad waarmee welvaart gepro~
rect en indirect producten en diensten
0
duceerd wordt, ten minste in stand
leveren. Tot die voorraden moeten uit~
Iz
moet blijven. En als rekening wordt ge~
drukkelijk die milieugoederen gerekend
houden met de toenemende behoeften
worden die niet direct instrumenteel
I
II
van een groeiende wereldbevolking is zijn in het economisch proces, zoals het zelfs noodzakelijk dat - - - - - - - - - - - ecosystemen en biologi~ Vl
de totalc kapitaalgoederen~
et:
voorraad vergroot wordt. Uitgaande van een gelijk~
I.J.J
I
z
fet:
0..
blijvende deze
omvang
Aileen een ongekende economisch-
van
kapitaalgoedercn~
technologische
voorraad kan aileen van duurzame
dynamiek kan
ontwikkcling
sprake zijn wanneer de welvaart die met die
duurzame
voor~
raad voortgebracht kan worden ten minste gelijk tred houdt met de groei
ontwikkeling dichterbij brengen.
van de wereldbevolking.
sche diversitcit. Afgezicn van de waarde in zichzelf, !eve~
als lcvende soorten,
ren zij wei degelijk cen bijdrage aan de menselijke welvaart in wetenschappe~ lijk, culturcel, recrcatief en esthetisch opzicht Zij
be~
vatten bovendien een re~ servoir aan genetische
rijk~
dommen die de menshcid in de tockomst nog zou kunnen dicnen. Dat alles
Dit vcreist nog ongedachtc vormcn van
behoort tot het 'life~sllfl/Jorl system', het
technologische ontwikkeling en een
milieukapitaal van de aarde.
drastische verandering van productie~
Ten tweede '>taat ons geproduceerd ka~
methoden
en
consumptiepatronen.
pitaal ter beschikking: machine'>, ge~
Daarbij is cen daling van de materielc
bouwen en infra<,tructuur.
consumptie in de ontwikkelde Ianden
Ten derde is er mcnselijk kapitaal no~
denkbaar. Maar het gaat bovenal om
dig, de kennis en vaardigheden die
maatschappelijke bewcging, niet om te~
door de mens worden ontwikkeld en
econo~
toegepast. Minder concreet, maar van
dynamick kan
grote betekcnis, is ten vierde het zoge~
ruggang. Aileen een ongckende misch~technologi'>chc
duurzame ontwikkeling dichterbij bren~
naamdc sociale kapitaal. ])at bcstaat uit
gen. Duurzame ontwikkeling moet in
de juridische, bestuurlijke en sociaal~
feite een soort meta~groei worden. Of
economi'>che verbanden die ecn
deze meta~groei zal kunncn leiden tot
schappij meer docn zijn dan een verza~
de bekende traditionelc economische
me ling individucn. Hct gaat dan om de
maat~
CllV7.B'J7
kwalitcit van het hcstuur, rechtszckcr-
gclijking met hct begrotingsbclcid, het
heid voor wat betreft eigcndom en con-
financieringstekort en de ovcrheids-
tracten, het prohlcemoplosscnd vermo-
schuld, dringt zich op. In het kader van
gen van overheden en burgers en de
de Economische en Monetaire Unie
-l
<,ocialc cohesie van een maatschappij.
(EMU) zijn daar inmiddels normen voor ontwikkeld. Maar hoeveel mogen
z
Zander een gocd runctioncrcnde en door de burgers gclcgitimeerde over-
we interen op het milieukapttaal zonder
hcid is duurzame ontwikkeling moeilijk
onze kinderen mogelijkheden te ont-
denkbaar.
zcggen op welvaartsgroei. In dit ver-
m
De hamvraag die bij de operationalise-
band wordt wei gesproken over de mi-
ring van duurzame ontwikkeling kecr
lieuschuld. De ruimtelijke arwegingen
op keer beantwoord moct worden is
zijn zo mogelijk nog onbestemder. Op
hoe en in welke hoevcclheden deze
welke ruimtelijke schaal moetcn bij-
vier verschillcnde vormcn van kapitaal
voorbecld -;tofkringlopen gesloten wor-
0
gccombineerd kunnen worden. Er is
den? Op het niveau van ecn bedrijf, ecn
namelijk
land, cen regia of geldt het sluitcn van
c c
substitutie
mogelijk
Natuurgebicden en landbouwgronden
stofkringlopen uiteindelijk op wereldni-
zijn uitwissclhaar. Een toename van de
veau. Voor de voedselproductie, arval
uitstoot van
co}
verandert de samen-
en recycling zijn dat relevante vragen.
stclling van ccn bestanddccl van het
Moet bijvoorbceld elk land het eigen
milieukapitaal, de atmosker, maar ver-
afval zoveel mogelijk recyclen of her-
stcrkt wellicht door groei van de werk-
gebruikcn, of is daarvoor een interna-
gelcgenheid het sociale kapitaal De
tionale arbcidsverdeling mogelijk? Dan
opbrengst uit de exploitatie van een
zou er in ontwikkelingslanden ecn re-
niet-vcrnieuwbare natuurlijke hulpbron,
cycling-industric kunnen ontstaan voor
bijvoorbeeld aardgas, kan aangewend
bepaalde afvalproducten als schront en
worden ter vcrsterking van het sociale
plastics AI deze afwegingen vinden onder on-
kan worden g6nvesteerd ter vergroting
zekerheden plaats. We kenncn nog
van
kapitaalgoederenvoorraad.
lang niet aile economische en ecologi-
Voorbcclden van de laatste optic zijn
sche interactics en ecologische proces-
invcsteringen in de inrra-;tructuur or in
sen bevatten nog vee! geheimen
onderzock en ontwikkeling Dezc sub-
deze afwegingen moet ook rekening
de
l:lij
'>titutiemogelijkhedcn betreHen altijd
gchouden worden met het heil dat men
arwegingcn die met tijd en ruimte tc
eventueel verwacht van technologi'>che
makcn hebben, en waarbij de belangen
ontwikkcling. Voor sommigen brcngt
van zowcl de huidigc als de toekom-
clkc nieuwe technologie weer nieuwe
stige gcneratie'> in de overwegi ngen
milieuproblemcn, terwijl vnor anderen
moeten worden betrokken. Alwegingen
de technologische mogclijkheden on-
in de tijd hetrdt de vraag hoeveel van
bepcrkt zijn. Naast de inschatting van
welke vormen van kapitaal wordt nage-
onzekerheid en technologische ontwik-
laten aan toekomstige generaties. Voor
keling spelen ook verschillcn in voor-
hct rnilieukapitaal zijn wij nog niet
kcuren een rol De een zockt rust op
goed in Staat deze arwcgingen inzichtc-
het water, terwijl de ander de voorkeur
lijk tc maken en uit te voeren. len ver-
geeft aan cen boswandcling En verklci-
(llV 7:8 'il
I
m 0
kapitaal door het instandhouden van een <>tel-,el van socialc zekerheid, or het
z
0
gewezen die op een markt verhandeld
verkozen worden boven de vcrant-
kunnen worden. Dan kan er sprake zijn
I
woordelijkheid voor toekomstige gene-
van cen efficicnte aanwending van het
<(
I
I
I
l
milieukapitaal en krijgt het milieu echt
patronen van duurzamc ontwikkeling
een prijs. Niet het omgaan met onzekcrheden
worden beslecht op grond van indivi-
vonnt de belangrijkste uitdaging van
N
duelc en maatschappelijke risico-analy-
duurzame
c::<:
ses en voorkeuren. Het zijn waarderin-
Wetenschappelijke
:J :J
gen
en
normatieve
keuzes
ontwikkeling, Raad
zoals
de
voor
het
die
Regeringsbeleid (WRR) wil doen gelo-
uiteindelijk moeten uitmonden in poli-
ven. Met onzekerheid kan worden om-
tieke heslissingen.
gegaan en belcidsmatig kan dat worden
0
Iz
I
raties. Met andere woorden, meerdere zijn denkbaar. De keuzemogclijkheden
<(
I
doms- en gebruiksrechten worden toe-
UJ
2
~ ~
ning van de mondiale welvaartsverschillen tussen huidige gencraties kan
verwerkt. Het is de verdeling van ei-
Verde len
gendoms- en gebruiksrechten van het
AI deze verschillende inschattingen en
milieukapitaal, of zo men wil van de
voorkeuren ncmen niet weg dat het
milieugebruiksruimte, over de huidigc
streven naar een duurzame ontwikke-
en tockomstigc genera tics waar de pol iticke opgaaf te vinden is. En wei op aile
Vl
ling het milieukapitaal tot een schaars
c::<:
goed hebben gemaakt. Deze vaststel-
relevante schaalnivcaus, van lokaal, na-
UJ
ling raakt de kern van duurzame ont-
tionaal, regionaal tot mondiaal, afhan-
z
wikkeling. Een schaars goed is een eco-
kelijk van de aard en de omvang van
nomisch
het betreffende milieugocd
fc::<: <(
"---
goed.
Voor
een
efficient
gebruik van een economisch goed is een goed functionerende markt nodig
Verdelen is ecn politieke zaak, en wel-
Fn een markt veronderstelt eigendom.
licht de moeilijkste Vandaar dat in het
Aan beide voorwaarden is niet voldaan.
milieuhcleid zolang mogclijk gcpro-
In het huidige milieubeleid worden de
becrd wordt de bronncn van vervuiling
bronnen van vervuding gereguleerd
en milicugebruik te reguleren en cco-
met behulp van vcrschillende soorten
efficicntie af te dwingen
milieubelcidsinstrumenten, mel name
mige
wet- en regelgeving Dat leidt welis-
doende. Zo niet, of als de aanpak van
waar tot ecn lagere milieudruk per mi-
een milieuprobleem tc duur wordt, dan
milicuproblemen
Voor somis
dat
vol-
lieuvervuiler of milicugcbruikcr, maar
dringt zich altijd een beleid op van ver-
het milieugoed als zodanig wordt nog
deling van en handel in milieugebruik.
niet duurzaam beheerd. Hct milieu is
Veelal stapsgewijs en indirect. doch on-
dan nog steeds een vrij goed. Daarom
vcrmijdelijk Ecn verantwoordelijk mi-
is het ook zo moeilijk om de overeen-
lieuhcleid gericht op een duurzame
gckomen milieudoclstellingen te reali-
ontwikkcling zou deze verdclingspro-
seren. Het is een wedstrijd tussen stij-
blematiek ecrder en voortvarcnder aan-
gende eco-cfficientie en toenemende economische activi tei ten, tussen
tering in milicukapitaal.
pakken Uitstel betekent een desinves-
Achilles en de schildpad Het streven naar duurzame ontwikke-
lnstrumenten
ling wordt pas crmtig genomen als
Handel in milieugcbruik is in economi-
voor het schaarsc milieukapitaal eigen-
schc zin vcrgelijkbaar met vcrhandel-
C llV 7·H '!7
bare mclkquota, het veilen van zend-
en wordt de milieudoelstelling over hct
machtigingen en frequenties, handel in
gehcel genomen tegen de laagste kos-
vocdsclbonnen ot verhandclbare taxi-
ten gerealiseerd. Daarmce is deze aan-
vcrgunningen Alles wat schaars is en
pak niet aileen efficient, maar ook cl-
een eigcnaar heelt, kan vcrhandeld
fcctiet
worden en op de markt een priJs krij-
immers met het vastgestelde emissie-
gen Voor hct milieubpitaal komt het
plafond vast. Of dat cmisssieplalond
De
milieudoelstelling
ligt
er op neer dat cerst de omvang en de
past binnen een duurzame ontwikke-
kwalitcit van hct te behercn milieugoed
ling is ecn politieke inschatting, die in
moct worden vastgcsteld op hct geei-
de tijd en met het voortschrijden van
gcnde
kennis foutief kan blijken, maar dan
ruimtelijke
schaalniveau.
Vcrvolgens dicnen daar cigendoms- ot gebruiksrcchten voor uitgegevcn
ook aangepast kan worden. Dergelijke systemen kunncn voor ve-
politick meer haalbaar is hct systeem
lerlei
van "tjrandfatherm<( Daarbij worden die
voerd. Bijvoorbeeld met betrckking tot
milieugoedercn
worden
inge-
rcchten eerst gratis toegewezen aan ge-
parkccrplaatscn. automobiliteit, mest-
vestigde vcrvuilers of gebruikers, die
quota, grondwatcr, en1issics naar water
daarna rcchten kunncn kopen en vcrko-
en Iucht, en zelts ruimtebcslag en na-
pcn. Zo wordt cen markt gecrecerd die
tuurgebicden. Natuurgehieden zouden
milicugoed
cltiuent
z :n
z
tc
worden. Dan kan via ccn veiling, maar
het
-l
alloceert.
c c N )>
met beperktc recreatiemogelijkhedcn als concessies verkocht of geleased
Voor milieugoederen is dat echter niet
kunnen worden. lnternationaal bestaan
altijd eenvoudig De simpelstc vormcn
cr mogelijkhcden voor vcrhandelbarc
zijn vcrvuilingsrechten. Vcrzuring is
visquola, het leasen van tropische hos-
ccn continentaal prohlccm dat vooral
sen of ccn sy.,teem van verhandelbare
veroorzaakt wordt door de uitstoot van
C0 2 -cmissiercchten.
S0 2
van
ncgaticve 1nilicugoed waarvan de uit-
De
stoot vcrminderd moct worden, om de
necmt dan toe, want aan de voorwaarde
echte milieugoedcrcn, zoals hijvoor-
moet zijn voldaan dat direct of indirect
bccld bossen, tc bchoudcn. S0 2 kan in
het eigendoms- of gebruiksrccht ver-
hoeveclhcden worden uitgedrukt en zo
de
systemen
honden is met het te beheren milieu-
kan ccn emi.,sicplafond worden vastge-
goed. Zo heeft ecn tropisch bos ver-
steld. S0 2 -emissicrcchten kunnen wor-
scheidene vormen van milicukapitaa!:
den geveild of verdccld en worden ver-
ruimte, hardhout, hiodiversiteit, cen
handeld.
opnamecapacitcit voor C0 2 , en het
len
dergclijk
systcem
lunctioncert al in de Verenigde Staten
ecosystccm als gchcel. Wil men een
voor grote verzuurder.,_ Er is daar zel fs
stuk tropisch bos duurzaam bcheren
al sprake van een markt voor 'jutHres"
dan moet het rccht gevestigd worden
De priJs die tot stand komt voor een
op het ecosysteem, met bijvoorheeld
SO,-emissicrccht spoort elke emittcnt
een financiele compensatie voor de
aa11 ecn afweging te makcn tussen beta-
CO,-opslagcapaciteit (dat is ccn dienst
len voor vcrvuilingsrechten en investc-
aan de wereldgemccnschap), cen con-
ren in schone technologieen. Zo kiest
ccssie voor duurzame houtproductie en
elke emit tent de goedkoopste oplossing
verpachting van vergunningen voor
CllV 7 H 'l7
:n
v
SO, kan gczicn worden als het complexitcit
I
0 w
I
markt plaats, buiten de overheid om.
beste garantie voor behoud. Nu valt het
De prijs van het milieugoed kan fluctu-
tropisch bos vooral ten prooi aan land-
eren. Een hcffing wordt door een overheid voor een bepaalde tijd vastgesteld
van onduidelijke eigendomsrechten en
en de effectiviteit wordt door het
een
waarde.
marktproces bepaald. Een heffing kan
Bij het creeren van markten voor mi-
te hoog of te laag uitpakken Een poli-
N
lieugoederen is vee! creativiteit vereist.
tiek niet onbelangrijk bijkomend ver-
e<:
Er zullen geheel nieuwe vormen van ei-
schil is gelegen in het feit dat de op-
:J :J
geringe
economische
gendoms- en gebruikstitels ontwikkeld
brengsten van milieuhefhngen door
moeten worden, toegesneden op de
overheden gdncas-,eerd worden. Daar
specifieke kenmerken van het milieu-
kunnen andere belastingen dan mee
0
goed En er behocft niet aileen gedacht
verlaagd
Iz
te worden aan het ons zo bekende pri-
Hiermee kunnen algemene doelstellin-
vate eigendom, maar ook aan vormen
gen van economische politick gcdiend
van gemeenschappelijk beheer door
worden. Bij marktcrcatie betaalt de enc
I I
effectief en vindt prijsvorming op de
laze boeren en houthakkers als gevolg
L:
~ ~
toerisme. Dat stuk tropisch bos krijgt zo ook een economische waarde: de
I
II
I
bijvoorbeeld
internatio-
Vl
nale instituties, Ianden, lo-
e<:
kalc gemeenschappen, on-
w
dernemingen, stichtingen
z
en verenigingen.
1e<:
Soms is het technisch niet mogelijk, te i ngewikkeld of politick onhaalbaar om explicict eigendoms- en
worden,
zoals
op arbeid.
onderneming aan de andere, en blijft de omzet van
Duurzame
de handel in milieurechten
ontwikkeling is afwegen en verdelen in een voortdurend maatschappelijk zoek- en leerproces.
gebruiksrechten voor mi-
in de private sfeer. Deze verschillen kunnen voor de maatschappelijke acceptatie en de uitvoerbaarheid vee! uitmaken, in milieueconomische zin is het geprijsd zijn van het milieu aileen van betekenis.
lieugoederen te creeren. De rcgulerende milieuheffing is dan in milieu-
Is het voldoende?
economisch opzicht een gelijkwaardig
De eerder opgeworpen vraag of met
alternatief. Bij een milieuheffing wordt
een vlucht in de milieutechnologie en
impliciet het eigendomsrecht toegewe-
eco-efficientie een traject van duur-
zen aan de heffende instantie, bijvoor-
zame economische ontwikkeling
beeld een overheid of cen waterschap.
gang gezet wordt, kan niet anders dan
in
Met de heffing wordt het gebruik van
met
het milieugoed geprijsd. Dat kan een
worden. Het is onduidelijk, ongericht
grote
vraagtekens
beantwoord
vervuilende emissie zijn, energiege-
en grotendeels onbeheershaar of en
bruik, watergebruik, maar ook reke-
waar de doorbraaktechnologieen en
ningrijden valt daaronder.
ontkoppelingen plaats zullcn vinden.
Een belangrijk verschil tussen marktcre-
degelijk een vorm van sturing: hoevcel
atie voor en heffingen op milieugoedc-
van welke onderdelen van het milieuka-
Een duurzame ontwikkeling vereist wei
ren is de prijsvorming in relatie tot de
pitaal gevcn we op, houden we in stand
effectiviteit Afgezien van handhavings-
of brciden we uit, en wie krijgen daar-
problcmen is marktcreatie per dcfinitie
van de eigendoms- en gebruiksrechten.
Cl JV I H '!7
Duurzame ontwikkeling i'> afwegen en
infrastructuur kunnen een duurzame
verdelen in een voortdurend maat-
ontwikkeling in gang zetten, a\ zoe-
<,chappelijk zoek- en leerproces.
kend en lcrend.
Met deze benadering wordt de eco-cfgerichter gestimulcerd Bovendien wor-
Profdr. H. Verbruggen is werkzaam hij het Instituut voor Mllieuvraaqstukken aan de Vri;e
den structurele wijzigingen in gang ge-
LlnitJersiteil Amsterdam.
hcientic en ontkoppeling krachtiger en
zct op de volgende terreinen.
No ten or
ti'I'~J
Ten ccrste, indicn deze benadcring in-
Nota
ternationaal ingang zou vinden, zal cen
Kamer. Kamer.:;tuk 254-05.1, Den Haag, 1997
internationalc reallocatic van productic
lli1dr
ecn
dtwrZrllll/' f(01101111f,
T\vecdc
R I Hcmtz en H Vcrhruggcn, 't'decr groc1 en
plaatwinden op basis van verschillen
curvc', Atd,eu, "Jljd.:;chnh voor /V1rl,cukunde,
tw,;en Ianden en rcgio's in de rclatieve
jaargang 12.
heschikbaarhcid en kwalitcit van milieugoedcrcn. Anders gczegd, de productie van een goed zal daar plaatsvinden waar de
natuurlijke
omstandigheden
het
meest gcschikt zijn, en de logistick van intcrnationalc milieutcchni;ch
tramportsystemen worden
zal
gcoptimali-
z
toch ccn ':.choncr milieu"' De grocnc Kuzneh19~)7/!,
pp 2-9
F Ll von We1z<:>ackcr, A.B l.ovtn<> en L.H. Lovins, F11kt01 Pier, Do/J/Jeltn \-1'ohlsldJd~hdllncrlcr NtJturPerlmunh, f\..1Ctnchen, Urocmcr KnJur, 1995
0
c c :;o
N :t> :t>
seerd. Dczc verplaatsing van productie leidt tot een ctficienter gchruik van hct milieukapitaal Ten tweede zullcn consumptiepatronen
I
m
gaan verandcren, omdat immer het milieugebruik cen echtc (markt)prijs heeft gekrcgcn die door zal wcrkcn in aile consumpticve hestedingen. Uiteindelijk zullen
milieu-intcnsieve
producten
duurdcr moeten worden dan milieu-extcnsieve productcn. Dat is nu wei andcrs. Ten derde wordt een mccr duurzamc richting aangcgevcn voor publiekc en private investeringcn in de infrastructuur en grote infrastructurele projecten. De omvang, aard en kwaliteit van de infrastructuur hecft een hclangrijke faciliterende functie voor een duurzame cconomi;che ontwikkeling. Verhoging van de eco-cfhcientie , ccn optimale internationalc milieuvcrdcling van de productic, wijziging van consumpticpatronen en cen facilitercnde
( llV 7 H '!7
0
