Patiënteninformatie
Corticosteroïden voor eczeem bij kinderen Informatie over het gebruik van corticosteroïden voor eczeem bij kinderen
Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Corticosteroïd-preparaten 5 Welk corticosteroïd kiezen we? 5 Wat is de toepassingswijze van corticosteroïden? 5 Afbouwen 6 Afbouwen naar een minder sterke hormoonzalf 6 Afbouwschema’s hormoonzalf 7 Opvlammen van het eczeem 7 Wat zijn de bijwerkingen? 8 Lokale bijwerkingen 8 Systemische bijwerkingen 9 Fingertip als maateenheid voor zalven 10 Tot slot 10
3
Corticosteroïden voor eczeem bij kinderen Informatie over het gebruik van corticosteroïden voor eczeem bij kinderen. U heeft een afspraak in Tergooi gehad voor uw kind. Onze artsen en medewerkers doen er alles aan om uw kind met de beste zorg te omringen en uw bezoek aan het ziekenhuis zo aangenaam mogelijk te maken. Ter voorbereiding op de nazorg die u zelf thuis verricht, informeren we u met deze folder over de gang van zaken rondom een corticosteroïdbehandeling. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie voor u op een rij. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Achterop vindt u de contactgegevens van de betreffende afdeling. De medewerkers van de afdeling of uw behandelaar beantwoorden uw vragen graag.
Algemeen Corticosteroïden zijn ontstekingsremmers op basis van bijnierschorshormonen en daarvan afgeleide geneesmiddelen. Corticosteroïden kunnen worden verwerkt in zalven, crèmes, lotions en dergelijke en worden als zodanig bij vele huidaandoeningen toegepast. In deze vorm worden zij ook corticosteroïd-preparaten genoemd. Zij hebben een krachtige werking tegen ontstekings processen en bijkomende verschijnselen, zoals bijvoorbeeld jeuk. Daarom hebben corticosteroïden een onmisbare plaats bij de behandeling van eczeem.
4
Corticosteroïd-preparaten Corticosteroïd-preparaten hebben als ‘hormoonzalf’ soms een slechte naam. Door ondeskundig gebruik zijn er in de periode dat deze middelen net op de markt kwamen, onnodig veel bijwerkingen gezien. Door de angst voor mogelijke bijwerkingen, zoals vermeld in de bijsluiters, roept de naam ‘hormoonzalf’ negatieve reacties op. Vooral ouders met kleine kinderen die ‘hormoonzalven’ krijgen voor eczeem, zijn vaak huiverig die zalven te smeren. Dat is begrijpelijk, maar niet terecht. Bij deskundig gebruik kunnen patiënten veel baat hebben bij het gebruik van corticosteroïd-preparaten, zonder last te ondervinden van bijwerkingen.
Welk corticosteroïd kiezen we? Bij corticosteroïd-preparaten kunnen we kiezen uit verschillende sterktes. • Klasse I is de minst sterke klasse, die bij voorkeur wordt gebruikt op plaatsen waar de huid het dunst is. Een klasse I preparaat is vaak voldoende werkzaam voor lichte vormen van eczeem. Het meest bekende klasse I preparaat is hydrocortison(acetaat) 1%. • Klasse II bevat sterker werkzame middelen (bijvoorbeeld triamcinolon(acetonide) 0,1%). • Klasse III bevat sterke preparaten (bijvoorbeeld betamethason(valeraat) 0,1%). • Klasse IV bevat de sterkste preparaten (bijvoorbeeld clobetasol(propionaat) 0,05%).
Wat is de toepassingswijze van corticosteroïden? In de beginfase van de behandeling van een huidziekte adviseert de arts meestal het corticosteroïd dagelijks één of twee keer per dag aan te brengen. Vaker dan twee keer per dag opbrengen van een corticosteroïd is niet effectiever, dus niet zinvol, en maakt het risico op bijwerkingen groter. Doordat een corticosteroïd zich in de huid ophoopt, is het twee keer per dag smeren na een beginfase van één tot vier weken niet meer nodig en zelfs af te raden. Smeer de hormoonzalf alleen op de plekken waar het eczeem zit.
5
Zijn er over een groot gedeelte van het lichaamsdeel veel kleine plekjes eczeem, smeer dan het hele lichaamsdeel in. Als de huidaandoening na de beginfase voldoende is verbeterd, kan men afbouwen. Naast de corticosteroïden is het ook belangrijk te blijven smeren met een vettende zalf. Smeer eerst de corticosteroïden op de aangedane plekken en een kwartier later later de vette zalf. Dit zorgt er voor dat de corticosteroïden tijd hebben om in te trekken in de huid.
Afbouwen Na enkele dagen tot een week ziet u meestal duidelijk verbetering. Stop nooit ineens met het smeren van hormoonzalf. Bedenk dat u tegen de buitenkant van de huid aankijkt. De huid bestaat uit een aantal lagen en u wil ook de onderste huidlaag bereiken. Stopt u zodra u niets meer ziet, dan kan het eczeem weer snel terugkomen! Voordat u de behandeling gaat afbouwen, moet de huid echt voldoende zijn verbeterd. Criteria voor afbouwen: • de roodheid neemt af; • de huid voelt gladder aan; • de jeuk is verminderd. Zalf twee keer per dag en ga vervolgens naar één keer smeren per dag. Wanneer dit goed blijft gaan, ga dan naar twee dagen stoppen (geen hormoonzalf smeren) en vijf dagen wel hormoonzalf smeren. Ga dan naar drie dagen stoppen (geen hormoonzalf smeren) en vier dagen wel hormoonzalf smeren, enzovoort. Bouw af tot u uitkomt op nul of enkele dagen smeren in de week, bijvoorbeeld alleen in het weekend. Dit kunt u zo maanden volhouden. Bij veel kinderen kunt u afbouwen naar nul dagen per week. Er zijn ook kinderen bij wie het niet lukt om naar nul af te bouwen, maar dan kun je één tot twee dagen per week blijven smeren.
Afbouwen naar een minder sterke hormoonzalf Naast het steeds minder vaak gaan smeren, kun je ook afbouwen door naar een minder sterke hormoonzalf over te stappen. Dus van een klasse III naar een klasse II zalf. Bouw niet verder af als er geen 6
verbetering is, of als u merkt dat het eczeem weer terugkomt. Hieronder staan een aantal afbouwmogelijkheden uitgewerkt. De afbouwschema’s zijn een handleiding, je hoeft ze niet letterlijk te volgen. Afbouwschema’s hormoonzalf Start met twee keer per dag hormoonzalf, gedurende één week en dan afbouwen. week 1
week 2
week 3
week 4
week 5
week 6
week 7
zaterdag
x
x
x
-
-
-
-
-
zondag
x
x
x
-
-
-
-
-
maandag
x
x
x
x
-
-
-
-
dinsdag
x
x
x
x
x
-
-
-
woensdag
x
x
x
x
x
x
-
-
donderdag x
x
x
x
x
x
x
-
vrijdag
x
x
x
x
x
x
x
x
Volg onderstaand schema als het afbouwen niet lukt omdat het eczeem weer opvlamt. NB: *** = het eczeem vlamt weer op week 1
week 2
week 3
week 4
week 5
week 6
week 7
zaterdag
x
x
x
-
-
x
-
-
zondag
x
x
x
-
-
x
-
-
maandag
x
x
x
x
-
x
x
-
dinsdag
x
x
x
x
***
x
x
x
woensdag x
x
x
x
x
x
x
x
donderdag x
x
x
x
x
x
x
x
vrijdag
x
x
x
x
x
x
x
x
Opvlammen van het eczeem Bij opvlammen van het eczeem gaat u weer een stap terug in het schema. Is de huid weer rustig dan kunt u opnieuw beginnen met afbouwen. 7
Volg onderstaand schema bij een snelle verbetering na drie tot vier dagen. week 1
week 2
week 3
week 4
week 5
week 6
week 7
zaterdag
x
x
x
-
-
-
-
-
zondag
x
x
-
-
x
-
-
-
maandag
x
x
-
x
-
-
-
-
dinsdag
x
x
x
x
-
-
-
-
woensdag x
x
-
-
-
-
-
donderdag x
x
-
-
-
-
-
vrijdag
-
-
-
-
-
-
x
Volg onderstaand schema als u overstapt van een hogere naar een lagere klasse hormoonzalf. NB: xm- = de minder sterke hormoonzalf. Na week 8 kunt u met de minder sterke hormoonzalf het aantal keer dat u smeert gaan afbouwen. week 1
week 2
week 3
week 4
week 5
week 6
week 7
week 8
zaterdag
x
x x
xm-
xm-
xm-
xm-
xm-
xm-
zondag
x
x x
xm-
xm-
xm-
xm-
xm-
xm-
maandag
x
x x
x
xm-
xm-
xm-
xm-
xm-
dinsdag
x
x x
x
x
xm-
xm-
xm-
xm-
woensdag
x
x x
x
x
x
xm-
xm-
xm-
donderdag
x
x x
x
x
x
x
xm-
xm-
vrijdag
x
x x
x
x
x
x
x
xm-
Wat zijn de bijwerkingen? Er worden twee soorten bijwerkingen onderscheiden: lokaal en systemisch. Lokale bijwerkingen Lokaal wil zeggen dat bijwerkingen optreden op de plaats waar u het corticosteroïd smeert. Het betreft dan met name verdunning van de huid (atrofie). Daarnaast kan de huid gevoelig worden en kleine rode 8
vaatverwijdingen (couperose) gaan tonen. Ook kunnen haartjes harder gaan groeien. Soms kan in het gezicht een acne-achtige huiduitslag ontstaan door het gebruik van corticosteroïden. Deze lokale bijwerkingen treden alleen op wanneer hormoonzalven langdurig (maanden tot jaren) dagelijks worden gesmeerd. Met name het gezicht, maar ook de uitwendige geslachtsdelen en de huid in en bij de lichaamsplooien zijn gevoeliger voor lokale bijwerkingen. In en bij de lichaamsplooien kunnen striae ontstaan (strepen zoals men die kan zien ontstaan op de buik van een zwangere vrouw). Op de handpalmen en voetzolen, waar de huid van nature dik is, treedt zelden verdunning van de huid op. Na hoeveel tijd lokale bijwerkingen zullen optreden, is afhankelijk van de frequentie van smeren en van de sterkte van het corticosteroïd-preparaat. Een klasse I preparaat veroorzaakt zelden lokale bijwerkingen, een klasse IV preparaat soms al na enkele weken tot maanden, met name bij niet juist gebruik. Het optreden van atrofie is iets dat geleidelijk aan gebeurt. In de beginfase zal de huid zich nog kunnen herstellen. Pas wanneer het preparaat maanden tot jaren achtereen continu wordt gebruikt, wordt de huid echt onherstelbaar beschadigd. Belangrijk is dat wanneer in de onderhoudsfase intervalbehandeling wordt toegepast, lokale bijwerkingen vrijwel nooit optreden, ook niet na lange tijd. Systemische bijwerkingen Systemische bijwerkingen zijn algemene bijwerkingen. Deze treden zelden tot nooit op bij normaal gebruik van lokale corticosteroïdpreparaten voor eczeem. Algemene bijwerkingen ontstaan doordat de corticosteroïden die op de huid worden aangebracht, door de huid heen gaan en in het bloed terechtkomen. Dit zou aanleiding kunnen geven tot systemische (algemene) bijwerkingen zoals dikker worden van het gezicht, botontkalking, onderdrukking van de bijnierschors, staar, verhoogde oogboldruk en bij kinderen groeiremming. Kinderen zijn gevoeliger voor systemische bijwerkingen, omdat ze in verhouding tot hun gewicht een relatief groot lichaamsoppervlak hebben. Bovendien is hun huid dun, zodat meer van het hormoon door de huid heen gaat. Bij kinderen is men dus iets voorzichtiger met de toegestane maximum hoeveelheid corticosteroïd-preparaat per week en met de sterkte van het te smeren preparaat. Door het bijhouden van een groeicurve (door consultatiebureau of behandelend arts) kan een groeiremming tijdig worden opgemerkt. De eventueel opgetreden groeiachterstand wordt later vanzelf weer ingehaald. 9
Fingertip als maateenheid voor zalven Om te weten hoeveel medicinale zalf per lichaamsdeel nodig is, is het onderstaande schema gemaakt. Dit schema gaat uit van de vingertop als maateenheid. 1 FTU (= FingerTip Unit) = ongeveer gelijk aan een halve gram zalf.
Hoofd & hals
Arm & hand
Been & voet
Buik
Rug
Hele lichaam ....... FTU
Per week ...... gram bij 1x per dag smeren
3-12 maanden 1
1
1,5
1
1,5
8,5
30
1-2 jaar
1,5
1,5
2
2
3
13,5
50
3-5 jaar
1,5
2
3
3
3,5
18
65
6-10 jaar
2
2,5
4,5
3,5
5
24,5
85
>10 jaar
2,5
4
8
7
7
40
140
Tot slot © Tergooi 000697479 16092014
Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, neemt u dan tijdens kantooruren contact op met de polikliniek Kindergeneeskunde, zowel voor locatie Blaricum als locatie Hilversum, T 088 753 11 60.
10
11
T 088 753 1 753 www.tergooi.nl Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum Locatie Weesp C.J. van Houtenlaan 1b 1381 CN Weesp
