Communiceren over wetenschap Geert Vanpaemel KU Leuven
1. Inleiding 2. Algemene aanpak 3. Tips & Tricks
Negatieve berichtgeving • • • • • • • • • •
Naamgeving pesticiden, herbiciden, insecticiden, biociden Onvoorziene ecologische gevolgen Grote commerciële belangen Bedreiging van voedselveiligheid Bedreiging gezondheid omwonenden Doeltreffende wetgeving en controles? Interferentie met natuurlijke processen Bio-alternatief krijgt te weinig kansen ‘Onnodig’ streven naar rendementsverhoging, groei …
Wat staat daar tegenover? • • • • • • • • • …
Wat communicatie niet kan doen • Wetenschappelijke kennis overdragen (wel informatie en •
• • •
standpunten) Tegenstanders overtuigen (bij een polarisatie van voor- en tegenstanders) Nuanceren Blijvende effecten op gedrag induceren (wie zich vandaag laat overtuigen, kan morgen weer door een ander bericht van mening veranderen) Problemen oplossen (blijvende nood aan communicatie)
Algemene aanpak
Doelstellingen van communicatie • Controle houden over informatie • Vermijden dat de informatie over je eigen positie door anderen wordt gegenereerd • Een eigen plaats op het forum opeisen
• Ongewenste polarisatie vermijden • Polarisatie dwingt de wetenschap in een belangenpositie • Polarisatie doet vooral het aantal overtuigde tegenstanders toenemen (ijsberen pinguins)
• Vertrouwen genereren • Een vertrouwensrelatie is essentieel voor goede communicatie • Wantrouwen leidt tot afwijzing
De vier elementen
Open • Mentale tweedeling wetenschap – publiek • Wetenschap: rationeel, objectief, zelfzeker, expert • Publiek: irrationeel, beïnvloedbaar, politieke motieven, onwetend
• Gevolg: wetenschap distantieert zich van publiek • Beter vertrekpunt: de bezorgdheid van het publiek is ook de zorg van de wetenschap. Algemeen belang primeert! • Dialoog onderstelt participatie (wetenschapper is slechts één stem in het debat) en openheid (meerdere opinies kunnen aan bod komen)
Omvattend • Niet de wetenschap staat ter discussie, wel de uitvoering ervan en de consequenties = perspectief van de burger! • • • • • •
Effectiviteit van wetgeving en controles (juridisch, politiek) Betrokkenheid van burgers (sociaal beleid) Commerciële belangen van (grote) bedrijven (economisch) Voedingsketen van productie tot consumptie (economisch) Gezondheidsrisico’s (medisch) Land- en tuinbouwpraktijken (ervaringskennis)
• Problemen in elke schakel van de ketting kunnen tot
bezorgdheid aanleiding geven communicatie moet over het geheel gaan, een totaalvisie geven
Actiegericht • Vooral bij het communiceren van risico’s moet kennis gepaard gaan met het aangeven/nemen van acties (bijvoorbeeld nood aan overleg, controle, regelgeving,…) • Identificeren van participanten (mediaberichten dreigen een eigen leven te gaan leiden, “hype”) • Standpunt over acties innemen, maar communicatie niet verwarren met lobby-werk (gevaar voor verlies aan objectiviteit, geloofwaardigheid) • Wetenschappelijke expertise als ondersteuning van acties, verantwoordelijkheid ligt bij mensen, niet bij wetenschap
Duurzaam • Communicatie begint niet op een crisismoment maar bouwt verder op voorafgaande communicatie (of afwezigheid daarvan...) • Regelmatige communicatie, informatiecentrum, toegankelijkheid voor burgers en journalisten, enz. • Uitbouwen breed netwerk van stakeholders • Inzicht in mediacultuur
Tips & Tricks
Hoe nuanceren? • Duidelijkheid moet primeren – nuancering afhankelijk van beschikbare tijd, ruimte en context • Nuancering verandert meestal niets wezenlijks aan de boodschap (wat is het verschil tussen ‘gevaarlijk’ en ‘een beetje gevaarlijk’?) • In plaats van abstracte nuances kan men beter werken met concrete voorbeelden • In plaats van opsomming van wetenschappelijk kennis kan men beter verwijzen naar de grote vragen in het van lopend onderzoek: “wetenschappers zoeken naar…”, “wetenschappers zijn bezorgd om…”
Mediacultuur • Media positief t.o.v. berichtgeving over wetenschap • Media hebben een eigen cultuur: • • • • •
Snelheid Duidelijkheid Volledigheid (vóór en tegen) Nieuwswaarde Autonomie
• Contacten met media bevorderen, onderhouden • Communicatie aanpassen aan media-behoeften • Informatie aanbod voor journalisten
Participatie • “Perceptie van publieke perceptie”: onderzoek van reële • • • •
attitudes en trends bij het brede publiek Onderzoek naar ‘frames’: effectiviteit van communicatie wordt bepaald door de mate waarin de aangeboden informatie past binnen het denkkader van de burger Aanbod van informatie (website, opendeurdagen, scholen, wetenschapscommunicatie, pers,…) met mogelijkheid tot interactiviteit Forumgroepen reële wereld… Vorming van brede overlegplatforms, met inspraak van alle stakeholders
