Comines en Wervicq-Sud

kaart van het erfgoed Inlichtingen: www.ville-comines.fr www.wervicq-sud.com Gemeente Comines VVV 4/6 rue du Pont à Comines +33 (0)3 20 14 21 51 Gemeente Wervicq-Sud Stadhuis 53, rue Gabriel Péri +33 (0)3 20 14 59 20

Foto‘s omslag: (boven © gemeente Comines) - (onder © Daniel Jérez – Afdeling Kunstfotografie van Wervicq-Sud) Uitvoering: De gemeentes Comines en Wervicq-Sud. Dit document is gedrukt met plantaardige inkt op kringlooppapier, in een drukkerij met het “Imprim’vert” label

Comines en Wervicq-Sud

Toeristengids

Comines en Wervicq-Sud 2 steden op het platteland

De buursteden Comines en Wervicq-Sud, gelegen in het hart van de vallei van de Leie, hebben beide eeuwenlang hun rijkdom en ontwikkeling weten te putten uit de landbouw en textielindustrie. Deze in het uiterste noorden van de metropool Lille gelegen grenssteden vormen tevens al eeuwenlang het “kruispunt” van diverse streken en profiteren door deze bijzondere ligging van hieruit voortvloeiende culturele, taalkundige en economische voordelen, maar de geschiedenis was niet alleen rozengeur en maneschijn. Hier vindt men historische monumenten, gebouwen met een o zo herkenbare bouwstijl, maar ook moderne gebouwen met een futuristische architectuur, die alle getuigen van de economische en demografische dynamiek, zonder de diverse straatnamen te vergeten die herinneren aan de meest zwarte uren van ons verleden. De door hun gezamenlijke geschiedenis nauw met elkaar verbonden steden Comines en Wervicq-Sud hebben er voor gekozen deze erfenis te beschermen en te exploiteren en de bezoekers de bekoring te bieden van toeristische steden waar het leven goed is, met een goed beheerste ruimtelijke ordening en een bruisend cultureel leven. Deze met onze partners samengestelde nieuwe toeristengids laat u kennis maken met de rijkdom van de streek rond Comines en Wervicq-Sud en geeft u talrijke inlichtingen die het u gemakkelijker zullen maken en, naar wij hopen, u zullen aanzetten om ons met een bezoek te vereren. Wij heten u welkom in Comines en Wervicq-Sud en hopen dat u van uw verblijf zult genieten. Alain Detournay Burgemeester van Comines

Jean-Gabriel Jacob Burgemeester van Wervicq-Sud

VVV

Receptiezalen

Openlucht recreatie

Kinderboerderijen

Restaurants

Religieuze plaats

Plaatselijke producenten

Culturele voorzieningen

Station

Vakantiehuisjes en

Picknickplaatsen

Plezierhaven

Opmerkelijke plaatsen

Comines en Wervicq-Sud, een gemeenschappelijke geschiedenis › Historische herkenningspunten................. 2 › De Leie, de grens tussen twee landen....... 6 › De economische sectoren van de “twee steden op het platteland” ...................................... 7

Wat is er te ontdekken Het erfgoed › Grand’place in Comines............................ 8 › Dalle-Dumont park in Wervicq-Sud........ 10 › Het stedelijke en industriële erfgoed....... 12 › Het rurale en landschappelijke erfgoed... 20 › Het kleine religieuze erfgoed................... 24 › Het militaire erfgoed en gedenktekens .. 28

Wat is er te doen Wat is er te beleven › Feesten en tradities.................................. 34 › Programma culturele activiteiten................................................. 37 › De culturele voorzieningen...................... 38 › Wilt u er even helemaal uit? Zullen we gaan wandelen?................................................. 41 › recreatie................................................... 43 › Maar ook bij onze buren......................... 45

Praktische informatie › Overnachten........................................... 46 › Restaurants.............................................. 47 › Receptiezalen........................................... 48 › De markten, plaatselijke producenten, verkoop op de boerderij............................ 49 › Vervoer.................................................... 50 › Religieuze plaatsen.................................. 51

Comines en Wervicq-Sud: een gemeenschappelijke geschiedenis Historische herkenningspunten Comines en Wervicq-Sud bevinden zich in een streek waarvan de geschiedenis en het landschap gevormd zijn door het water. De ligging van deze twee gemeentes in het hart van de vallei van de Leie leidde tot wisselende grenzen in de loop van de eeuwen…

De kerk van Wervik (België), aan de oever van de Leie

Ontstaan Al in de Prehistorie vestigen de eerste mensen zich in de vallei van de Leie. In Comines wonen zij voornamelijk op de rechteroever, waar zij minder last hebben van het wassende water van de rivier, terwijl men zich in Wervicq vooral op de linkeroever vestigt. In deze periode vindt men hier slechts kleine groepjes bewoners. Pas vanaf de Oudheid en met name de GalloRomeinse periode, kan men daadwerkelijk van steden spreken. Wervicq staat vermeld op de route van Antonius (3e eeuw), en later op de Peutinger kaart. Het stadje wordt dan samen2

gevoegd met Viroviacum, een pleisterplaats langs de grote Romeinse weg tussen Boulogne en Keulen. In de buurt wordt een religieuze gemeenschap opgericht in het plattelandsstadje Comines. Hierna volgt een sombere periode, met het verval van het Romeinse keizerrijk dat aangevallen wordt door Germaanse stammen die zich in Gallië vestigen. Vanaf de 4e eeuw raken Comines en Wervicq geleidelijk aan in de vergetelheid. Pas in 1090 vinden wij weer een spoor van beide steden in de geschriften van de aartsbiss-

chop van Doornik.

De Middeleeuwen In de 11e eeuw wordt Comines, een heerlijkheid met een kasteel op de oevers van de Leie, één van de strategische oversteekplaatsen van het Vlaamse graafschap. De belangrijkste economische activiteiten zijn de handel en de lakenindustrie. Al in de 13e eeuw laat de burgerij een klokkentoren bouwen naast de graanmarkt, het symbool van hun nieuw verkregen macht… In 1456 geeft Filips de Goede toestemming voor een vrijmarkt, om de lakenindustrie weer op gang te brengen. Aan het einde van de 15e eeuw wordt de heerlijkheid van Comines het leengoed van de familie « La Clyte », waartoe de beroemde kroniekschrijver Philippe de Commynes behoort.

heerlijkheid van Comines en deze vindt zijn illustere verleden terug dankzij de ontwikkeling van de industrie van lakens, een zeer gewild product in die tijd. Men verzendt deze naar alle, op dat moment bekende, uithoeken van de wereld. De stad wordt rijker en de beroemde kroniekschrijver Froissart beschrijft deze als “een grote stad met herbergen boordevol lakens, hoofddeksels, goud en zilver”. Aan deze welvarende periode komt een einde in de 15e eeuw, met het begin van een veel minder rooskleurig tijdperk. De buurtgemeentes krijgen te maken met diverse plagen: pestepidemieën, branden, oorlogen en talrijke plunderingen, met name in 1419 en 1436. Na het vertrek van Italiaanse financiers weet de lakenindustrie in Wervicq niet meer op te krabbelen.

Zijn buurtstad is dan een achterleen van de

Twee gemeentes op het kruispunt van twee streken De annexatieoorlogen van Lodewijk XIV in de 17e eeuw zorgen voor nieuwe problemen voor de steden. En na de overwinning van de Franse koning zal de Leie een natuurlijke grens vormen tussen het noordelijke en zuidelijke deel. Vóór deze gebeurtenissen, wanneer het graafschap Vlaanderen nog deel uitmaakt van het Spaanse Nederland, behoort het noordelijke deel van Comines deel tot van de kastelenij van Ieper en het zuidelijke deel tot de kastelenij van Lille. Maar beide delen vormen één stad en hetzelfde geldt voor de twee delen van Wervicq! Pas veel later worden de tweelingsteden van elkaar gescheiden en wordt hun lot bezegeld door drie verdragen: • Om te beginnen wordt in de Vrede van Aken, in 1668, bepaald dat de gebieden ten noorden van de rivier door Lodewijk XIV afgestaan moeten worden aan Spanje, terwijl het zuidelijke gedeelte eigendom van Frankrijk wordt. • Vervolgens wordt het noordelijke gedeelte tijdelijk onder het bestuur van Frankrijk gebracht in 1678, als onderdeel van de Vrede van Nijmegen.

• Aan het einde van het bewind van de Zonnekoning wordt de grens langs de Leie hersteld door de Vrede van Utrecht, in 1713,. Het noordelijke deel komt daarmee onder Oostenrijkse invloed, alvorens ingelijfd te worden bij het Koninkrijk der Nederlanden, in 1815, en tenslotte Belgisch te worden in 1830. Het onder Franse invloed staande zuidelijke gedeelte wordt ingedeeld bij de streek Flandre maritime (die aan de oorsprong van het Franse departement Nord lag). Tot aan de Franse Revolutie behouden de twee delen van Comines echter één college van burgemeester en schepenen. Wervicq-Sud moet tot de Franse Revolutie wachten om een daadwerkelijk onafhankelijke gemeente te worden (los van Wervik Noord). De parochie wordt in 1802 opgericht in een kapel, in afwachting van de eerste kerk, die in 1827 gebouwd wordt.

3

Comines en Wervicq-Sud: een gemeenschappelijke geschiedenis Het verval zet zich ook in de 16e eeuw voort. Als gevolg van de moeilijkheden in de voorgaande eeuw ontstaan er nieuwe sociale en religieuze ideeën, zoals de doctrines van Luther en Calvijn, die, onder invloed van de Geuzen, gastvrij ontvangen worden in de vallei van de Leie. Deze brutaliteit moeten de steden duur betalen met een bloederige onderdrukking, gemarkeerd door een golf van executies, uitgevoerd in de naam van de Spaanse koning, tussen 1566 en1573, en vervolgens door de verwoesting van Wervicq tijdens de oorlog der Malcontenten (Ontevredenen), in 1578.

Een eeuwenoude textielactiviteit Comines en Wervicq waren al in de Middeleeuwen actief in de textiel, met de lakenproductie en -handel. Helaas betekenen de oorlogen in de 16e en 17e eeuw tussen Frankrijk en Spanje de ondergang van deze grensstreek. De productie van lint zal zich echter ontwikkelen in Comines, terwijl Wervicq zich specialiseert in de kweek van de door de legendarische Jehan Van d’Helle naar Frankrijk gehaalde tabak. Vanaf 1870, met de opkomst van de stoommachine, nemen de fabrikanten het stokje over van de ambachtslieden, met een hogere productiviteit en een nog snellere ontwikkeling dankzij de komst van de trein in de 19e eeuw (vanuit Lille naar de twee stadsdelen van Comines). De activiteit kent een bloeiende periode tot 1914. In Wervicq-Sud is men de textiel ook nog niet vergeten. De eerste industriële revolutie zorgt voor de ontwikkeling van een nieuwe stad. De in de streek gevestigde textielfabrieken trekken veel buitenlandse arbeiders aan, met name Belgen, die een ware menselijke bijenkorf op de grensbrug vormen. Tijdens de oorlog worden de fabrieken geplunderd door 4

De glas-in-loodramen van het stadhuis

de bezetter of verwoest door de gevechten. Na het conflict maakt de textielindustrie een nieuwe start, dankzij de Duitse weefgetouwen en herstelbetalingen. Maar een aantal fabrieken wordt niet herbouwd en een ander deel verhuist naar een andere plek in de vallei van de Leie. De herstart is niet eenvoudig. Vanaf de jaren 1970 maakt de sector een zware crisis door, als gevolg van de grote internationale concurrentie. Tegenwoordig zijn er nog een tiental lintfabrieken actief in het Franse Comines en vindt men twee textielbedrijven in WervicqSud.

Twee Wereldoorlogen

De steden ontwikkelen zich

Comines en Wervicq-Sud, die door de eeuwen heen het decor van talrijke veldslagen waren, werden ook in de 20e eeuw niet gespaard. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bevindt Comines zich vlakbij de frontlinie. Het onmiddellijk achter het front gelegen Wervicq-Sud dient als rustplaats en ziekenhuis voor de Duitse soldaten.

Na de Tweede Wereldoorlog worden er nieuwe wijken gebouwd ten zuiden en ten oosten van de ringspoorbaan, waardoor het grondgebied van Comines naar het zuiden wordt uitgebreid. In deze nieuwe wijken worden sportvoorzieningen, scholen en een kerk gebouwd. In 1951 wordt de elektriciteitscentrale « Comines II » geïnstalleerd. Vanaf 1950 maakt Wervicq-Sud weer een bloei door. Ondanks de industriële crisis blijft de economie van Wervicq steunen op een sterke textielactiviteit.

De steden worden meerdere malen gebombardeerd en in mei 1917 geëvacueerd, alvorens volledig verwoest te worden tijdens gevechten tussen de Engelsen en Duitsers. Het voornamelijk in de regionale, neo-Vlaamse stijl herbouwde Franse gedeelte van Comines heeft zijn eeuwenoude erfgoed weer hersteld en zorgt voor nieuwbouw in de traditionele stijl. In Wervicq-Sud, waar de bevolking druppelsgewijs terugkomt, gaat de wederopbouw moeilijker. In mei 1940 stuiten de Engelsen en Duitsers opnieuw op elkaar op het grondgebied van onze twee gemeentes, tijdens de Leieslag en de Slag om het Comines-Ieperkanaal. De sluizen en bruggen worden verwoest, Comines en Wervicq-Sud worden bezet. Comines ondergaat acht luchtbombardementen, waarvan twee zeer bloedig. De als bevrijders binnengehaalde Britse troepen bereiken uiteindelijk Wervicq-Sud op 4 september 1944 en vervolgens het Franse en Belgische Comines op 6 september 1944.

Op demografisch gebied is de bevolking van beide gemeentes blijven groeien, met in 2005 ca. 4700 inwoners in Wervicq-Sud en 12.000 in Comines. De ontwikkeling van nieuwe woonwijken in het centrum en aan de rand van de stad en rond de Leie bevestigt deze groei.

De nieuwe infrastructuren Sinds een jaar of vijftien zijn er talrijke voorzieningen aangelegd om te beantwoorden aan de behoeften van de bevolking op het gebied van sport, recreatie, cultuur, enz. In Comines werden er twee activiteitenzones aangelegd, braakliggende grond kreeg een bestemming en er zijn wandeltochten uitgestippeld langs vier met borden aangegeven, aangelegde paden.

"Le Nautilys", de concertzaal van Comines 5

Comines en Wervicq-Sud: een gemeenschappelijke geschiedenis

De Leie, de grens tussen twee landen

Comines France en Comines Warneton, van elkaar

Comines en Wervicq-Sud liggen ten noorden van de metropool Lille. Zij hebben beide de bijzonderheid een tweelingstad aan de andere zijde van de Leie te hebben: - De fusiegemeente Comines-Warneton, met een tweetalige status (Frans-Nederlands), onder het bestuur van de provincie Henegouwen - De Nederlandstalige stad Wervik, gelegen in de provincie West-Vlaanderen. Deze steden hebben een gezamenlijke ontwikkeling doorgemaakt, totdat de Vrede van Utrecht bepaalt dat de Leie definitieve grens zal vormen. 6

Ondanks de politieke, en zelfs taalkundige grens hebben de steden geleerd in hetzelfde tempo te leven en voeren zij gezamenlijke projecten uit op zeer uiteenlopende gebieden, zoals waterzuivering, de ontwikkeling van toerisme, het behoud van het erfgoed, culturele evenementen… En verder steken de inwoners van de Belgische en Franse steden Comines en Wervicq regelmatig de Leie over voor recreatie, familiebezoek en werk en dit is sinds 1995 nog eenvoudiger geworden, sinds in het kader van het Verdrag van Schengen de grenzen geopend zijn.

De economische sectoren van de “twee steden op het platteland” Ondanks de wisselvalligheden van de geschiedenis hebben Comines en Wervicq-Sud hun erfgoed, de identiteit van hun grondgebied, hun knowhow, enz. weten te behouden en opnieuw uit te vinden. Wij zien dat in Comines en Werviq-sud in talrijke economische activiteitensectoren. Hoewel de tertiaire sector domineert, vindt men in beide steden ook nog veel landbouw en industrie. Tegenwoordig zijn er in Comines een tiental textielbedrijven en twee in Wervicq-Sud, gespecialiseerd in high tech producten. Verder vindt men in Comines voedingsmiddelenindustrieën met landelijke bekendheid (champignons, groenteconserven, diepvriesproducten, koekjes…).

Er werden hier ook twee activiteitenparken opgezet: “Comines, une nouvelle Energie”, in 1993, op het braakliggende terrein van de twee energiecentrales, en de zone “Maurice Schumann”, in 2003, op landbouwgrond. Er zijn nog steeds een twintigtal landbouwbedrijven actief in Comines en zes in Wervicq-Sud, hoewel hun aantal in de 20e eeuw afnam. Tenslotte hebben boerenhuisjes, kinderboerderijen en maneges een plek weten te vinden op het platteland, waar zij variatie weten te brengen in de landbouwactiviteiten.

© Jean-Marc Delespierre – Afdeling Kunstfotografie van Wervicq-Sud 7

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

La Grand place in Comines Het in de buurt van de Leie en de grensbrug gelegen plein Grand place vormt het historische hart van Comines. De tijdens de Eerste Wereldoorlog volledig verwoeste stad ligt volledig in puin. De Grand place krijgt een nieuw ontwerp, wordt uitgebreid en er wordt nieuwbouw omheen gebouwd: huizen in Vlaamse stijl, maar ook een stadhuis en een kerk, tegenover elkaar. Dit mag u niet missen!

Stadhuis en klokkentoren van Comines

Het stadhuis

en zijn klokkentoren

Het in Vlaamse renaissancestijl herbouwde stadhuis werd feestelijk geopend in 1929. De uit de streek afkomstige architect Louis Marie Cordonnier weet beide monumenten te verenigen door een combinatie van bakstenen en stenen en het gebruik van hetzelfde architecturale vocabulaire: torentjes, dakvensters, decoratieve aren, leien daken. Binnen kunt u een opmerkelijke reeks glas-inloodramen bewonderen, waarop de diverse heren van de stad staan afgebeeld, het Lepelfeest en de hoofdactiviteit van Comines, de 8

lintweverij. Het stadhuis staat sinds 2001 op de aanvullende inventaris van Historische monumenten ( ) en zijn klokkentoren werd in 2005 door de Unesco erkend als werelderfgoed van de mensheid( ), samen met 22 andere klokkentorens in de departementen Nord-Pas-de-Calais en Somme.

Stadhuis: het hele jaar geopend De klokkentoren is niet geopend voor het publiek (met uitzondering van de begane grond, waar de administratie gevestigd is).

Het in regionale bouwstijl opgetrokken gebouw, waar tegenwoordig het Maison du patrimoine en de VVV gevestigd zijn, werd gebouwd tussen de twee wereldoorlogen.

1930. Men kan hier een oude vestingmuur bewonderen, het laatste overblijfsel van de buitenmuur van het oude hospitaal en kerk, langs de tuinen van het middeleeuwse kasteel van Comines, dat in 1674 verwoest werd.

In 1995 krijgt het de naam Maison du patrimoine “André Schoonheere” wanneer het wordt ingericht als centrum voor cultuur, toerisme en erfgoed. Hier zijn de stichting « Amis de Comines » en de historische archieven van de stad gevestigd. Het is een eerbetoon aan de plaatselijke historicus André Schoonheere, die zijn leven wijdde aan het voor iedereen toegankelijk maken van de geschiedenis van zijn stad.

Maison du patrimoine: van dinsdag t/m vrijdag van 9.30u tot 12u en van 14u tot 17.30u, op maandag en zaterdag in het hoogseizoen.

De Saint-Chrysole kerk

werd tussen 1922 en 1938 gebouwd door de architect Maurice Storez, die zich samen met de monnik Dom Paul Bellot met de versiering van het gebouw bezighoudt. Met zijn verrassende neo-Byzantijnse stijl en door het gebruik van gewapend beton waarmee nieuwe volumes en grote openingen mogelijk zijn, is de kerk het symbool van een moderne kunst en de geslaagde wederopbouw na de oorlog. Het gebouw is trouwens sinds 2002 een Historisch monument.

Saint-Chrysole kerk, Comines uitzonderlijke openingstijden voor het publiek. Wekelijkse mis op zondag om 10.30u (inlichtingen in de pastorie) Maak een wandeling door de publieke tuin, een vredig oord gelegen tussen de SaintChrysole kerk en de Leie. Het park en de kiosk werden herbouwd aan het einde van de jaren 1920 en het begin van de jaren

Publieke tuin van Comines

Te ontdekken tijdens de ontdekkingstocht van het erfgoed “La Grand place” en te downloaden op www.ville-comines.fr

9

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

Dalle-Dumont park in Wervicq-Sud Dit prachtige park van zo’n 12 hectare, gelegen in de buurtschap “la montagne” op het oude landgoed van de familie Dalle-Dumont en aangekocht door de gemeente in 1972, is het groene pronkstuk van de stad. Langs de diverse paden ontdekt u de drie opmerkelijke gedeeltes van deze recreatieruimte waar alle inwoners graag vertoeven…

Museum van de ambachten op de boerderij - Dalle Dumont park - Wervicq-Sud

Aan de ingang van het park, aan de rue de Linselles, ontdekt u een grote publieke tuin aangelegd rond het witte kasteel, de voormalige 10

woning van de familie Dalle, die uitnodigt tot allerlei activiteiten met het gezin of gewoon heerlijk uitrusten. In het middengedeelte is het landgoed ingedeeld rond omheinde

landbouwgronden die onderhouden worden door de leden van de stichting “Hier-Wervicq” die gevestigd is in “de schaapskooi”, van het museum van de ambachten op de boerderij. Men vindt hier verder een kleine visvijver die samen met de “club des Carpillons wervicquois” beheerd wordt ». Men komt hier graag voor de rust, men kan zich heerlijk ontspannen aan het water, een glaasje drinken en op zondagmiddag in de schaapskooi profiteren van de activiteiten die hier georganiseerd worden, onder het genot van het prachtige weidse uitzicht over het vlakke Vlaanderen. In het bos, aan de westkant, worden er in een ruimte van 8 hectare diverse activiteiten georganiseerd. De meest sportieve onder ons kunnen tot hoog in de bomen klimmen,terwijl de liefhebbers van geschiedenis langs de paden een Duits monument uit 1915 en militaire bouwwerken uit de twee wereldoorlogen kunnen ontdekken. Het park, waarin diverse boomsoorten groeien (eiken, olmen, essen, beuken, kersenbomen...), vormt verder het ideale decor voor wandelaars en natuurliefhebbers, die hier een geweldige bron van welzijn vinden. Een idyllisch decor in het hart van de vallei van de Leie…

11

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

Het stedelijke en industriële erfgoed Comines en Wervicq-Sud hebben de herinnering aan hun rijke verleden als grenssteden en voormalige pronkstukken van de textielindustrie levend weten te houden. Hoewel de twee gemeentes na de Eerste Wereldoorlog grotendeels herbouwd werden, zijn zij er in geslaagd hun bouwkundige identiteit te behouden en nieuw leven in te blazen. Tegenwoordig verrassen zij door de rijkdom van hun stedelijke en industriële erfgoed en beloven zij u prachtige kennismakingen: grote herenhuizen en rijen arbeiderswoningen, zonder de grensbruggen en de bouwkundige bezienswaardigheden van de textielfabrieken te vergeten. Bekijk dit bijzondere, veelzijdige erfgoed eens met andere ogen, denkend aan het belang van de bouwkunst en de geschiedenis; het zal u zeker verrassen…

Saint-Chrysole kerk, Comines

De kerken:

Sainte-Marguerite in Comines: Op 19 maart 1858 werd de eerste steen van de SainteMarguerite kerk gelegd. Op 13 juni 1864, bij het oprichten van de parochie, wordt de abt Derveaux hier de 1e pastoor. 12

Te ontdekken tijdens de wandeltocht “Les chouettes” en te downloaden op www.ville-comines.fr

Notre-Dame de l’Immaculée Conception

in Wervicq-Sud: De kerk werd tussen1872 en 1875 gebouwd door de architect Maillard. De bakstenen en stenen geven de kerk een “neo-romaanse” stijl. De basiliekvorm heeft drie beuken, een dwarsbeuk en een koor. Hier vindt een klok uit 1638. De bouw werd voor 33% gefinancierd door anonieme gevers.

Notre-Dame du Sacré Coeur ook wel de “chapelle du Vieil Dieu” genoemd, in Comines: deze op 28 november 1965 in aanwezigheid van vertegenwoordigers van het bisdom feestelijk geopende kapel is een religieuze plaats die ontworpen werd om ca. 300 personen te kunnen ontvangen, waardoor deze de bijnaam “derde kerk van Comines” kreeg. Saint-Chrysole (zie pagina 9)

in Comines:

Te ontdekken tijdens de ontdekkingstocht van het erfgoed “La Grand place”, te downloaden op www.ville-comines.fr

De monumenten van de openbare dienst “tussen de twee oorlogen”

In de 12e eeuw stond het voormalige armen/ziekenhuis van Comines op de plaats waar nu de publieke tuin gevestigd is. Wanneer het te bouwvallig geworden is en te vaak is blootgesteld aan het wassende water van de Leie, wordt het overgeplaatst naar een nieuw ziekenhuis in 1906, aan de rue de Quesnoy. Dit nieuwe ziekenhuis heeft diverse afdelingen, waaronder een weeshuis, een kraamkliniek en een crèche. Na de Eerste Wereldoorlog verhuist het ziekenhuis naar een nieuw gebouw met twee verdiepingen in de stijl “van de Vlaamse renaissance”. Het ziekenhuis wordt van alle moderne gemakken voorzien. Rond 1980 wordt het gebouw verbouwd tot een bejaardentehuis met medische voorzieningen en rusthuis met vervolgbehandelingen. Tegenwoordig vindt men hier ook een afdeling voor thuiszorg.

Het oude gemeentehuis van Wervicq-Sud,

15, rue de l’Abbé-Bonpain

Dit gebouw werd vlak na de Eerste Wereldoorlog tegenover de kerk gebouwd. Het bestaat tegenwoordig uit woningen, maar zijn oude functie is nog steeds terug te vinden in het Franse republikeinse devies dat op de voorgevel is blijven staan. Dit gebouw heeft de regionale bouwstijl, met baksteen en steen, een geveldriehoek met een tandvormige puntgevel, met daarboven een stenen boeket.

Aan het einde van de 19e eeuw en aan het begin van de 20e eeuw maken beide steden een stedelijke ontwikkeling door met de bouw van talrijke voorzieningen voor “openbare diensten”. De tijdens de Eerste Wereldoorlog door bombardementen beschadigde voorzieningen werden herbouwd op hun oorspronkelijke plek of op een braakliggend terrein.

Het ziekenhuis – bejaardentehuis van Comines 77, rue de Quesnoy in Comines

Oude gemeentehuis van Wervicq-Sud, privé collectie

13

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed De voormalige brandweerkazerne,

22, rue de l’Industrie in Wervicq-Sud De oude brandweerkazerne is gevestigd in een oud herenhuis dat karakteristiek is voor de wederopbouw. In de buurt vindt u een in 1956 ter ere van de brandweermannen van Wervicq-Sud gebouwde fontein.

Dit mozaïekwerk is van J.C HUYGHE, net als het oude kroegje met de naam “Au progrès”, gebouwd rond 1926 van baksteen en steen en waarvan het uithangbord vandaag nog steeds te zien is.

Andere, tussen de twee wereldoorlogen gebouwde of herbouwde monumenten met een opmerkelijke bouwstijl zijn in Comines te ontdekken tijdens speciale wandel- en ontdekkingstochten langs het erfgoed: Het postkantoor, rue Pasteur

De bank Crédit du nord, rue de la Républi-

Het spoorwegstation, avenue de Versailles

que: Het gebouw werd op een bunker uit de Eerste Wereldoorlog gebouwd.

De gemeenteschool, du centre, rue Pasteur

De bank Scalbert Dupont, rue

De voormalige Spaarbank, rue Léon Gambetta/avenue du Maréchal Leclerc

d’Hurlupin (vlakbij de Grand Place)

Het voormalige zwembad Désiré Ducarin, het gemeente badhuis, rue de Quesnoy (tegenwoordig gesloten voor het publiek)

Te ontdekken tijdens de ontdekkingstocht langs het erfgoed “du château à la gare” en te downloaden op www.ville-comines.fr

Te ontdekken tijdens de wandeltocht “les tilleuls”en te downloaden op www.ville-comines.fr

Gemeentelijk badhuis (voormalig zwembad Désiré Ducarin)

14

De “rubaneries-îlots”

De “rubaneries-îlots” ontstaan in Comines en Wervicq-Sud aan het einde van de 19e eeuw en aan het begin van de 20e eeuw. Deze bestaan uit een verzameling gebouwen (waarvan sommige met een verdieping) die afgesloten worden door een bakstenen muur. De daken van de werkplaatsen zijn zogenaamde “shed-daken”: met twee verschillende hellingvlakken in “zaagtand” vorm. De kortste helling bevat vaak ruiten, om het daglicht binnen te laten komen. De gevels zijn vaak zeer veelkleurig. Enkele voorbeelden van opmerkelijke bouwstijlen van nog in gebruik zijnde of herbouwde locaties:

De arbeiderswoningen of “rijtjeshuizen” De twee steden telden veel arbeiderswoningen of “rijtjeshuizen” in het centrum en aan de rand van de stad, die getuigden van de industriële ontwikkeling alhier, plus de sterke demografische groei vanaf de 19e eeuw. Enkele van de meest opmerkelijke rijtjeshuizen:

- De wijk “Les Maisons ouvrières”, rue de la Victoire, de l’Apothicaire, Philippe de Commynes in Comines. Deze werden aan het begin van de Eerste Wereldoorlog gebouwd door het ziekenhuisbestuur op verzoek van de burgemeester, Désiré Ducarin, aan de rand van het stadscentrum en zij vormden zo een hele nieuwe wijk. Een gedeelte werd tussen de twee wereldoorlogen gebouwd.

In Comines:

- De fabriek Lambin et Ravau, rue Traver-

sière

Te ontdekken tijdens de wandeltocht “les becques” en te downloaden op www.ville-comines.fr

- De fabriek Usine DMR, rue Carnot Te ontdekken tijdens de ontdekkingstocht langs het erfgoed “Du château à la gare” en te downloaden op www.ville-comines.fr

In Wervicq-Sud:

- De fabrieken Cousin, frères, rue de l’Industrie en rue de l’Abbé Bonpain

- De fabriek Planorga, rue Abbé Bonpain - De fabriek Vandenhove, rue Abbé Bonpain

De zogenaamde « rijtjeshuizen», rue du Vieil Dieu, Comines

15

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed - Het rijtje arbeiderswoningen,

avenue du rivage, langs de Leie in Wervicq-Sud Het vlakbij de firma Cousin gelegen rijtje arbeiderswoningen werd tijdens de wederopbouw opgetrokken volgens een bouwprogramma waarbij lage huizen met een dak met twee vlakken werden afgewisseld met twee-onderéén-kapwoningen.

- Het rijtje arbeiderswoningen, rue Gabriel Péri in Wervicq-Sud

Dit tegenover het stadhuis gelegen rijtje arbeiderswoningen werd rond 1936 gebouwd ter vervanging van een gedeelte van de na de Eerste Wereldoorlog gebouwde noodwoningen. Het bijzondere aan dit rijtje zijn de wapens van de stad die men aan beide uiteinden vindt. Achter deze huizen vindt men de wijk Vanrullen, ook wel de “Cité jardins” genoemd, aangelegd op de plaats van de voormalige noodwoningen tussen 1951 en 1954.

In Comines kan men talrijke “rijtjeshuizen” en stadshuizen met een opmerkelijke bouwstijl ontdekken tijdens de ontdekkingstocht van het erfgoed “du château à la gare”, te downloaden op de website

De grote landhuizen De grote landhuizen van de rijke industriëlen en notabelen liggen als ware kastelen in grote parken. De meeste werden tijdens de Eerste Wereldoorlog zwaar beschadigd. Maar sommige bleven overeind en bieden tegenwoordig onderdak aan industriële bedrijven of werden aangepast om dienst te doen als openbare of sociale voorzieningen.

16

Enkele van de voor openbare persoonlijke diensten verbouwde gebouwen in Wervicq-Sud:

- Het stadhuis,

53 rue Gabriel Péri Sinds 1965 is in dit grote herenhuis (het voormalige “kasteel Vandermersch”) de gemeente gevestigd. Bij de aankoop heette dit La Closeraie. Het is een typisch herenhuis van de wederopbouw, in Normandische stijl met vakwerk, waarop het accent gelegd wordt door verschillende kleuren verf. Sommige elementen van het onderzijde vlakbij de poort zijn van baksteen met een hoekverankering van steen. Rond het kasteel ligt een park van 4000 m2 . Hier staat een opmerkelijke ceder.

Geopend van oktober tot maart van 8u tot 18u en van april tot september van 8u tot 20u.

- Het kasteel Dalle-Dumont, rue de Linselles

Het “witte kasteel” lijkt niet op wat wij bij een kasteel denken, maar is een groot gebouw, een herenhuis midden op een landgoed van zo'n twaalf hectare. Dit herenhuis werd in 1910 op verzoek van de familie Derville gebouwd. De stijl is “neoklassiek” met een poort met Toscaanse zuilen. In 1914 werd het door de Duitsers gevorderd om dienst te doen als veldhospitaal en werd omgedoopt tot de “Lazaret”. Volgens een anekdote werd Adolf Hitler hier in de nacht van 13 op 14 oktober 1918 verzorgd en hij verbleef hier tot aan de Wapenstilstand om te herstellen, terwijl de artiest Max Beckmann hier verleger was. Alphonse Dalle-Dumont koopt het landhuis in 1919 en laat de in het park gelegen Duitse begraafplaats verplaatsen. De gemeente koopt

dit witte kasteel in 1972 onder de voorwaarde het te verbouwen tot een cultureel en sociaaleducatief centrum. Tegenwoordig zijn hier diverse plaatselijke verenigingen permanent gevestigd: kunstworkshops, de dansschool “en Le fil et la guinde”, een intergemeentelijke structuur voor culturele ontwikkeling, en verder worden hier culturele evenementen en recepties georganiseerd.

de “grensbruggen”

- Het kasteel Demeestere,

Na talrijke gebeurtenissen in de loop van de geschiedenis wordt de huidige brug feestelijk geopend op 11 september 1955. Het is het symbool van toenadering en uitwisselingen en werd op 6 juni 1991 door het “Sri chinmoy peace committee” uitgekozen voor de lijst met 400 aan de wereldvrede gewijde bezienswaardigheden.

22, rue des Frères Hollebecque, midden in het centrum van de gemeente Het kasteel Demeestere wordt omringd door een aangelegd park van meer dan twee hectare met een vijver. Deze voormalige woning van een rijke familie uit de plaatselijke textielindustrie doet sinds 1986 dienst als woonstructuur: de residentie “L’Orée du Bois”, voor bejaarden.

In Comines : De brug van Comines die al sinds de oudheid de verbinding over de Leie vormt tussen de twee “tweelingen” heeft veel meegemaakt. De huidige brug dateert uit 1951.

In Wervicq-Sud:

Kasteel Dalle-Dumont, Wervicq-Sud17

Het stedelijke en industriële erfgoed

Stedelijk erfgoed Industrieel erfgoed Historisch Monument Opmerkelijke plaats

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

Het rurale en landschappelijke erfgoed Comines en Wervicq-Sud hebben de voordelen van de stad en de bekoring van het platteland… En hoewel minder belangrijk dan vroeger, is de landbouwactiviteit nog steeds sterk aanwezig in het weidse landschap, met akkerbouw en veeteelt. Deze wordt echter begrensd door de buitenwijken en industriële en activiteitenzones.

© Jean-Marc Delespierre – Afdeling Kunstfotografie van Wervicq-Sud

Op deze weidse vlakten vindt men talrijke min of meer oude boerderijen. Traditionele boerderijen met een vierkant erf aan één zijde open, “censes” genaamd, werden soms op lage heuvels gebouwd (enigszins verhoogde constructies op een met water omringde helling). In Comi20

nes vindt men nog enkele overblijfselen van deze lage heuvels in de buurt van de buurtschap “la Montagne”. U kunt moeiteloos genieten van de geneugten van het platteland in de talrijke boerderijen die

tegenwoordig verbouwd zijn tot vakantiehuizen: boerenhuisjes en B&B’s. En om nieuwe energie op te doen, kunt u heerlijk wandelen over de jaagpaden en langs de plattelandswegen… De rond de Leie gebouwde steden Comines en Wervicq-Sud hebben mooie beboste weiden die gedraineerd worden door waterwerken (bekkens, bassins, sloten, plassen…) en gereguleerd door een dichte plantengroei (heggen, rijen bomen in alle soorten en maten...). Een waar paradijs op aarde!

De landbouw Hoewel in Comines en Wervicq-Sud er nog veel landbouw te vinden is, vond er sterke daling van het aantal landbouwbedrijven plaats in de 20e eeuw als gevolg van “onderwaardering” en “ruilverkaveling”, plus landbouwcrises en sociologische ontwikkelingen:

boerderijen met een opmerkelijke bouwstijl

- Ferme du Vieux Soldat, chemin du Grand Perne in Comines - de oudste boerderij van Comines, uit het begin van de 18e eeuw. - Ferme du Halot, chemin du Halot in Comines - daterend uit 1777 maar gedeeltelijk herbouwd. - Ferme du Hel,

chemin du Hel in Comines herbouwd na de Eerste Wereldoorlog.

- Ferme ibérique, impasse de la Lys in Wervicq-Sud, gelegen op 20 meter van de Leie, te vinden op een plattegrond uit 1744 “Wervik Quartier du Roy”. Deze werd “cense de Cuvellier” genoemd en men vindt hier tegenwoordig een dresseerschool en paardenhotel, “Les ateliers ibériques de la Lys”. Ontdek de schoonheid van de Lusitaanse paarden. Stéphane Dupont 03 20 39 30 50

- in Comines telt men een honderdtal bedrijven, tegen twintig nu. - in Wervicq-Sud is verhouding ca. 20 bedrijven in de jaren 1950 tegen 6 nu. Er zijn tegenwoordig diverse bedrijfsvormen: voor het merendeel kleine en middelgrote polycultuur- en/of veeteeltbedrijven, plus kleine bedrijven gespecialiseerd in de groenteteelt of tuinbouw, maar ook grote bedrijven die intensieve landbouw bedrijven. De grond wordt voornamelijk gebruikt voor de teelt van granen, veevoeder, aardappelen, bieten en weidegras (en vroeger ook tabak). De veeteelt betreft voornamelijk runderen en varkens. Verder ziet men een gelijkmatige verdeling van de geografische sectoren –buurtschappen) per type bedrijf. Dit wordt in de meeste gevallen doorgegeven binnen de familie.

Boerderij Le Halot, Comines

21

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed de “becques”

de plassen en vijvers

Verspreid over het landschap vindt men een dicht netwerk aan beekjes, “becques” genaamd, die zeer nuttig zijn voor het wegstromen van regenwater en het draineren van de velden en weiden.

De meeste plassen werden door de mens aangelegd om het vee te kunnen laten drinken of als vis- en jachtplaats. Zij hebben de neiging langzaam te verdwijnen.

Zij maken noodzakelijk deel uit van het door de plassen, greppels en Leie gevormde netwerk. De “becques” dienen ook als opvangbekken voor het van de Mont de Wervicq-Sud en Linselles afkomstige afvloeiende water. De kleine waterweg met de naam La Becque des Bois stroomt door een groot gedeelte van de streek.

Het is echter een erfgoed dat behouden moet blijven, vooral om een waternet in stand te houden, met beekjes, greppels en de Leie. De plassen vormen een rust- en voedselplaats voor talrijke dieren, en zij bruisen van het leven.

de oevers van de Leie Om de rijkdommen van de flora en fauna te ontdekken, kunt u de oevers van de Leie aflopen via de oude jachtpaden die voor voetgangers en fietsers geschikt gemaakt zijn. U kunt zo naar

22

Deûlémont, Armentières, Halluin of Kortrijk lopen via de Leie, naar Wambrechies, Lille of Roubaix via de Deûle vanaf Deûlémont. Door de verbreding van de Leie in de jaren ‘90 ontstond een dode arm die een waardevolle biologische ader vormt die zeker behouden moet blijven.

de beboste vlakte

Deze sporen van het wallenlandschap dienden vaak als schuilplaats, provisiekamer en overgangsplaats voor de plaatselijke fauna. Zij scheiden de velden, remmen de erosie van de terreinen af door het wegstromen van het water te reguleren en zij beschermen deze tegen temperatuurgangen. Het is dan ook belangrijk de laatste wallen te behouden en deze met elkaar te verbinden door middel van nieuwe gewassen.

De knotwilgen maken deel uit van het traditionele akkerlandschap. Zij helpen het water uit de grond af te voeren en de oudere bomen vormen schuilplaatsen voor in holen levende dieren. Hun stam wordt namelijk hol en biedt een schuilplaats voor vogels, kleine zoogdieren en vleermuizen. Na de ruilverkaveling werden de heggen een zeldzaamheid in onze regio.

© Karl Hecquefeuille – Afdeling Kunstfotografie van Wervicq-Sud 23

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

Het kleine religieuze erfgoed Tijdens een wandeling over het platteland ziet men niet zelden kruisbeelden, kapelletjes of nissen, die zo kenmerkend zijn voor de agrarische regio's, van vroeger en nu. Dit kleine religieuze erfgoed vindt men ook in buurtschappen, zones aan de rand van de steden en in de buurt van grote doorgaande wegen.

Kapel Notre-Dame du Rosaire, Comines

Men vindt talrijke nissen in de gevels of op de puntgevels van huizen of boerderijen. Zij vormen vaak een in de bouwstijl geïntegreerd decoratief element. Op het grondgebied van Comines vindt men er een dertigtal en vijf in Wervicq-Sud. Ook de etymologie van de namen, straten en buurtschappen is interessant: zoals het chemin 24

du Vieil Dieu (het pad van de Oude Heer) in Comines, of de rue de l’Abbé Bonpain (de straat van de Abt Bonpain) in Wervicq-Sud. Maak een wandeling en bekijk dit verspreide kleine erfgoed, de getuige van de bekoring van de twee steden op het platteland, de vrome toewijding en de religieuze tradities van vroeger.

- Kapel van de Madonna,

De kruisbeelden In Comines:

- Kruisbeeld, route de Lille, wijk Sainte-Marguerite: Christus op het kruis, opgericht voor de parochie in 1931 - Kruisbeeld, route de Wervicq: Christus op het kruis, genoemd in documenten uit de 19e eeuw (gerestaureerd in de jaren 1990).

route d’Armentières : gewijd aan de Maagd Maria en vroeger deel uitmakend van een boerderij. Opgericht tijdens de Eerste Wereldoorlog.

- Kapel Ave Maria, bijgenaamd “van de Rode Deur”, 1560 chemin du Hel : gewijd aan de

Maagd Maria. Gebouwd in de tweede helft van de 20e eeuw.

- Kapel met de bijnaam “du Hel”, 281 che-

In Wervicq-Sud:

- Kruisbeeld Duflo,

101 rue Gabriel Péri: staat vermeld in het kadaster aan het einde van de 19e eeuw en de bijzonderheid hieraan is dat het vermeld wordt in de eigendomsaktes van de huidige bewoners, op voorwaarde van eeuwig onderhoud.

Men vindt verder kruisbeelden op de begraafplaatsen van beide gemeentes

min du Hel : gewijd aan de Onbevlekte Ontvangenis. Grenzend aan de boerderij “Le Hel”, herbouwd vlak na de Eerste Wereldoorlog.

In Wervicq-Sud:

- Kapel Notre-Dame des Sept Douleurs, rue du Bas-Chemin : wordt in het bijzonder vereerd door jonge moeders. Gesloopt in 1963 en vervolgens herbouwd in een nieuwe stijl.

- Kapel Sainte-Anne, rue

De kapellen In Comines:

- Kapel Notre-Dame de la Délivrance, “des Bois”, chemin du rossignol : gewijd aan Onze

Lieve Vrouwe van de Verlossing, de madonna die aangeroepen wordt in de hoop op een voorspoedige geboorte of voor de bevrijding van gevangenen. Herbouwd na de Eerste Wereldoorlog en gerestaureerd in 1994.

Abbé Bonpain : daterend uit het einde van de 19e eeuw, herbouwd in 1928 en gerestaureerd in 1990.

- Kapel Notre-Dame de la Délivrance, rue de

Linselles : daterend uit de 19e eeuw, herbouwd in 1950, gesloopt in 2009 (herbouwing gepland in 2010)

- Kapel Notre-Dame des Grâces, 109 rue d’Hurlupin : gewijd aan Onze Lieve Vrouwe der Genade. Gebouwd in het begin van de 20e eeuw en gerestaureerd in 1990. - Kapel Notre-Dame du Rosaire, rue de Lille

:

gewijd aan Onze Lieve Vrouwe van de Rozenkrans. Gebouwd in 1946.

- Kapel Notre-Dame du Rosaire bijgenaamd “Goeman”, chemin de Sainte-Marguerite :

- Kapel Notre-Dame de Lourdes, rue Jean

Jaurès: daterend uit het einde van de 19e eeuw, herbouw na 1960.

gewijd aan Onze Lieve Vrouwe van de Rozenkrans. Gebouwd in 1882.

Kapel Saint-Anne, Wervicq-Sud

25

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

Het GEBOUWDE RURALE EN RELIGIEUZE ERFGOED

Religieus erfgoed Ruraal erfgoed

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

Het militaire erfgoed en gedenktekens De Eerste Wereldoorlog heeft veel sporen achtergelaten. Eén van de meest indrukwekkende getuigen is de bunker. Bunkers werden tijdens de Duitse bezetting tijdens de Britse bombardementen gebouwd. Als laatste zijn er de monumenten die na de oorlog werden opgericht ter ere aan de Franse gesneuvelde militairen en burgers, terwijl een Duitse begraafplaats en twee Duitse monumenten, aangelegd en opgericht tijdens de Eerste Wereldoorlog, ons er aan herinneren dat de oorlog families aan beide zijden in rouw dompelde…

Duitse militaire begraafplaats - Wervicq-Sud

Het militaire erfgoed De Duitse bezetter richtte niet alleen kelders als schuilplaatsen tegen de bombardementen in, maar bouwde ook bunkers tijdens de Britse bombardementen. Burgers en gevangenen werden gedwongen mee te helpen aan de bouw van deze bunkers, waarvan de bouwmaterialen werden aangevoerd via het water of het spoor. 28

Deze van gewapend beton opgetrokken bouwwerken hebben diverse ontwerpen en zijn vrij klein. Talrijke in de kadasters van na de oorlog vermelde bunkers zijn gesloopt of onder aarde bedolven. In Comines zijn er vandaag de dag nog een dozijn uit de Eerste Wereldoorlog te vinden, voornamelijk op landbouwgrond, op privé percelen, vlakbij paden en kruispunten of

in de buurt van de spoorweg. In Wervicq zijn er nog een tiental te vinden, die voornamelijk tijdens de Eerste Wereldoorlog gebouwd werden. Zij bevinden zich in het bos op het landgoed Dalle Dumont.

Graven en gedenktekens In Comines:

- Monument voor de Franse gevallenen

(campanile van de Saint-Chrysole kerk), Grand place, gebouwd tussen de twee wereldoorlogen.

Dit door de architect Louis Marie Cordonnier ontworpen, en door Adolphe Masselot gebeeldhouwde monument strekt zich uit over de twee zijden van het voetstuk van de campanile van de kerk. Het toont Comines in de allegorische vorm van een gedrapeerde vrouw, steunend op een schild met het wapen van de stad, die een lauwerkrans op het hoofd van een aan haar voeten liggende Franse soldaat legt. Op de achtergrond ziet men de Grand place vóór de verwoesting, met de klokkentoren uit 1623, het stadhuis uit 1701 en de oude kerk. Op de andere zijde staan de namen van de burgers en militairen die tussen 1914 en 1918 sneuvelden. De campanile heeft een klok met de naam “dodenklok”, die alle slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog eer betoont.

- Monument voor de Franse gevallene

(noordelijke begraafplaats), rue du Bas-Chemin, gebouwd tussen de twee wereldoorlogen. Dit monument is een zuil met een kruis waarop de namen vermeld staan van de gesneuvelde militairen uit Comines. Het staat in een cirkelvormige ruimte waar de paden van de “oude” begraafplaats samenkomen en waar men talrijke herdenkingsplaten kan zien.

- Monument voor de Franse gevallene (zuidelijke begraafplaats), rue de Lille,gebouwd tussen de twee wereldoorlogen. Het monument is een zuil met daarop de helm van een Franse soldaat uit de Eerste Wereldoorlog. Hierop staat de lijst met namen van de “voor het vaderland gestorven kinderen” van de wijk Sainte-Marguerite.

Duits monument voor de gevallenen, begraafplaats centrum, Comines

- De voormalige militaire begraafplaats en het monument voor de Duitse gevallenen

(noordelijke begraafplaats), rue du Bas-Chemin, die tijdens de Eerste Wereldoorlog werd aangelegd. De begraafplaats werd aangelegd rond 1856-1860 aan de rue du Bas-chemin, aangezien er geen plaats meer was in die van de Saint-Chrysole kerk. Een aangrenzend perceel wordt door de bezetter gevorderd om er ca. 6000 Duitse soldaten te kunnen begraven. Er wordt een monument voor de gevallenen opgericht in een stijl die aan die van de architect Wilhelm doet denken. Op de vier zuilen staat een piramide met treden en in het steen staan symbolen als adelaars en kronen gegraveerd, plus de Duitse vertaling van een Bijbelse tekst: “Niemand hat grossere Liebe denn die dass er sein Leben lasset für seine Freunde” (“niemand heeft meer liefde dan degene die zijn leven voor zijn vrienden geeft”). 29

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed In de jaren ’50 wordt de Duitse begraafplaats buiten gebruik gesteld (de graven worden overgebracht naar Saint Laurent Blangy, in de buurt van Arras) en wordt het een uitbreiding van de burgerbegraafplaats (noordelijke), maar het Duitse monument blijft behouden.

In Wervicq-Sud:

- Monument voor de Franse gevallene, Place de Gaulle. Het sobere, onopgesmukte monument toont een treurende, als in de Oudheid geklede Marianne, steunend op een lauwerenkrans en de helm van een Franse soldaat uit de Eerste Wereldoorlog. Bovenin een brandschildering met het kruis van de strijders dat brandt wanneer er een oudmilitair is overleden. - Monument voor de Franse gevallene, Immaculée Conception kerk, Place de Gaulle. Monument met een plaat van zwart marmer waarop twee palmtakken getekend zijn met links het Strijderskruis en rechts de medaille van het Legioen van Eer. Aan beide zijden staan op twee zuilen de namen gegraveerd van de militaire slachtoffers van de oorlogen van 1870-1871 en 1914-1918. In het midden een haut-reliëf met piëta met vier personages, met daarboven een plaat waarop geschreven staat “ter herdenking aan de voor Frankrijk gevallen kinderen van Wervicq-Sud”.

- Andere monumenten voor de Franse gevallenen, begraafplaats van het centrum. Twee platen van zwart marmer rond een bas-reliëf met daarop een gehelmde soldaat op zijn knieën die met zijn rechterhand een fakkel vasthoudt. Hierop staan de namen van de militaire slachtoffers van de oorlogen van 18701871 (uit Madagaskar), 1895, 1914-1918 en 1939-1945. Aan de voet van de plaat vermelden 18 gedenkstenen de inscriptie “gevallen voor Frankrijk”, met de naam en sterfdatum van de begraven soldaten.

30 Monument voor de Franse gevallenen, Place de Gaulle - Wervicq-Sud

- Monument voor de Duitse gevallenen, in het bos van het landgoed Dalle-Dumont, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog werd opgericht. Dit door de Duitse architect Wilhelm Kreis ontworpen kolossale monument , versierd met patriottische bas-reliëfs, werd in 1915 zonder enig mechanisch middel opgericht als eerbetoon aan de aan het front gesneuvelde Duitse soldaten. Men kan hierop lezen “Den gefallenen Kameraden 1914-1915. Die Ihr den Tod Im heiligen Kampf fand’t Ruth auch in fremder Erd Im Vaterland” “Aan de in 1914-1915 gevallen kameraden. U, die sneuvelde tijdens de heilige veldslag, rust ook in vreemde aarde in uw vaderland”. - Duitse militaire begraafplaats, helling van de Montagne de Wervicq-Sud. Deze begraafplaats telt 2458 graven van Duitse soldaten die tijdens

de Eerste Wereldoorlog sneuvelden en in de buurt van het kasteel Dalle begraven werden. Na de oorlog werden de graven verplaatst naar hun huidige plaats op de begraafplaats. De plek wordt onderhouden door een stichting. Onder de metalen kruizen (die de oorspronkelijke houten vervangen) ziet men ook een tiental stenen grafzuilen waaronder Duitse soldaten die het joodse geloof aanhingen. Verder ziet men een kruis en een bunker. De natuur lijkt één geheel te vormen met de graven; zij is het symbool van de eeuwige rust van de gesneuvelde soldaten.

Te ontdekken tijdens de wandeltochten “la Montagne” en “les Becques” en te downloaden op de websites www.ville-comines.fr en www.wervicq-sud.com

De twee gemeentes zijn beide ook getekend door vele andere conflicten. Monumenten, begraafplaatsen, beelden en de namen van straten en pleinen zijn bedoeld om te zorgen dat wij het verleden nooit zullen vergeten: - monumenten “Voor de kinderen gestorven voor het vaderland” tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1870-71 zijn te vinden op de begraafplaatsen van Comines (noordelijke begraafplaats) en in Wervicq-Sud. - de na de Eerste Wereldoorlog opgerichte Franse monumenten eren de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en de conflicten rond de dekolonisatie in de 20e eeuw. - pleinen ter herdenking aan de oud-strijders (rue du cimetière in Comines / rue Gabriel Péri en allée des acacias in Wervicq-Sud, voor de oud-strijders die in Noord-Afrika sneuvelden). - Britse militairen die tijdens de strijd (Leieslag) in de Tweede Wereldoorlog sneuvelden, liggen begraven op de begraafplaatsen van Comines en Wervicq-Sud.

- een op 6 september 2007 onthulde gedenksteen (place du 6 septembre) herdenkt de Bevrijding van Comines op 6 september 1944 door de troepen van de 7e Britse Pantserdivisie. Het betreft een gedenksteen van graniet waarop een symbolische bevrijdingstank gegraveerd is. - in de receptiezaal van heet stadhuis van Comines kunt u het in 1920 aan de stad geschonken “oorlogskruis” bewonderen. Men vindt dit verder in het wapen van de stad op diverse gebouwen terug (gevels, glas-in-loodramen...). - talrijke straten dragen de naam van militaire slachtoffers, verzetstrijders en plaatselijke en landelijke persoonlijkheden die zich in diverse conflicten wisten te onderscheiden.

31

Wat is er te ontdekken / Het erfgoed

Het MILITAIRE ERFGOED EN GEDENKTEKENS

Bunker uit de Eerste Wereldoorlog Bunker uit de Eerste Wereldoorlog (vermoedelijke periode)

Wat is er te doen / Wat is er te beleven

Feesten en tradities Historische gebeurtenissen worden in Comines en Wervicq-Sud altijd op feestelijke wijze herdacht. De steden worden kleurrijk versierd en iedereen verkleed zich. Orkestjes zorgen voor een vibrerend ritme. Het Lepelfeest in Comines en het Feest van Jehan Van d’Helle in Wervicq-Sud vertellen een plaatselijke legende door. Dit zijn ware tradities geworden waar de identiteit van beide gemeentes op is gebaseerd: een erfgoed om te beleven en in stand te houden! Aarzel dus niet! Laat u verleiden door het bruisende feestgebeuren, volg de optocht van de praalwagens en reuzen... Unieke momenten om op vrolijke wijze met elkaar te delen!

Lepel werpen bij het stadhuis van Comines

Feest JeHan Van d’Helle Ter gelegenheid van het Feest van Jehan Van d’Helle herdenkt Wervicq-Sud het feit dat de stad in de 16e eeuw het belangrijkste centrum van de tabakproductie in Europa was. De reus Jehan Van d’Helle maakt dan een rondje door de stad. Volgens de legende was hij degene 34

die de tabaksteelt naar de gemeente bracht, waarna deze het belangrijkste centrum voor de tabaksproductie van Europa werd. De handelaar en avonturier Jehan, brengt de eerste tabaksplanten naar het Franse hof na een reis naar Florida. Hij woont in het kasteel

“Mariage” in La Montagne, samen met zijn vrouw Sabine de Snuf en zijn twee kinderen, Sot'ch en Turlutte. Elke dag installeert Jehan zich in zijn fauteuil om zijn gewassen te controleren en eventuele indringers die het op zijn waardevolle planten gemunt hebben, te verjagen. Om wakker te blijven, rookte hij constant een pijp tot op een Hemelvaartsdag waarop hij per ongeluk in slaap viel en zijn baard in brand vloog. Zijn door de rook gealarmeerde vrouw rende naar hem toe, doofde het vuur en gooide de pijp uit het raam. Die dag redde zij haar echtgenoot van een wisse dood. Om deze gebeurtenis te herdenken, werd er lange tijd een prachtige optocht gehouden, met

door de straten van de stad lopende reuzen, met als hoogtepunt het gooien met pijpen, waar de honderden nieuwsgierige toeschouwers naar uitkeken. Vandaag de dag blijft de herdenking van de held Jehan Van d’Helle de aanleiding voor een groots, jaarlijks terugkerend feest, met talrijke activiteiten waar alle inwoners aan meedoen.

Lepelfeest Ieder jaar wordt er in Comines een oude traditie gevierd: het lepelwerpen. Dit van generatie op generatie overgedragen evenement wordt gevoed door talrijke legendes, waarvan de meest bekende vertelt dat een heer van Comines, die door een usurpator in de donjon van het oude kasteel was opgesloten, met zijn wapen gegraveerde lepels uit de toren wierp om de aandacht van de bevolking te trekken. Om deze gebeurtenis te herdenken, zou Comines het gebruik van het lepelwerpen behouden hebben tijdens de vrijmarkt na het feest van Saint-Denis. Andere historische bronnen stellen echter dat dit gebruik uit de tijd van Jean I de la Clyte zou dateren. Deze werd in 1415 tijdens de slag om Azincourt gevangen genomen door de Engelsen en pas bevrijd na betaling van een hoge losprijs door de burgers van Comines. De geschiedenis wil dat als dank zijn zoon Jean II in 1456 het privilege vroeg om op de dag van Saint-Denis een vrijmarkt te organiseren. Het lepel werpen zou een commerciële oorsprong hebben: om de Vrijmarkt te openen, wierpen de straatventers een handvol lepels, in de hoop de nieuwsgierige voorbijgangers aan te trekken. De traditie van het lepel werpen is dus al een heel oud gebruik dat op gezette tijden plaats vond. Pas in 1884 werd er een organiserend comité voor het Lepelfeest opgericht. Tegenwoordig zijn de fakkeloptocht aan het begin van de herfst en de festiviteiten rond het Lepelfeest, evenals het lepel werpen bij het stadhuis in de

Feest van Jean Van d’Helle, Wervicq-Sud

35

Wat is er te doen / Wat is er te beleven buurt van de klokkentoren en de optocht van de reuzen plaatselijke rituelen geworden die aansluiten op de regionale gebruiken…

De reuzen

In Comines:

P’tite Chorchire* is een lintarbeider. Hij heeft de bijnaam van een bedrieger wiens bootje la petite sorcière (de kleine heks) heette en waarmee hij de Leie gemakkelijk kon oversteken. Grande Gueloute* is de echtgenote van P’tite Chorchire. Zij is vooral bekend omdat zij altijd op hoge toon spreekt.

* *dit stel reuzen had vroeger een andere

identiteit, want in de loop van de tijd zijn hun voornamen verwisseld.

Burchard is een heer van Comines. Hij heeft deelgenomen aan de eerste kruistocht van 1099.

Messire de Comines doet denken aan de Broederschap van de Vrije Lepel (Confrérie de la Franche Louche). Hij draagt een kostuum van rood en goud, de kleuren van de familie de la Clyte, waar Philippe de Comines van afstamt. Saint-Chrysole is de kerstenende heilige van de vallei van de Leie die de eerste christelijke gemeenschap in Comines oprichtte. In Wervicq-Sud:

Jehan Van d’Helle laat in 1954 voor het eerst van zich spreken. Volgens de plaatselijke legende zou hij in een tabaksplant geboren zijn.

36

Behalve de tradities die ieder jaar tijdens de twee beroemde feesten in Comines en Wervicq gevierd worden, blijven ook andere, van oorsprong religieuze praktijken voortbestaan, zoals de aan Saint-Chrysole gewijde noveen in Comines, de viering van het feest van de heilige Catherine in de textielbedrijven... En verder laten talrijke verenigingen oude culturele en sportieve tradities voortleven in beide steden, zoals muziek, boogschieten…

programma van de culturele evenementen Wandeltochten en erfgoed Ieder jaar, in mei in Comines en Wervicq-Sud Of u nu van de natuur houdt of interesse heeft in het erfgoed, een onvermoeibare wandelaar bent of graag flaneert, dit jaarlijks georganiseerde weekend is echt iets voor u. Een programma met veel activiteiten om het ons omringende stedelijke en rurale landschap op een andere manier te bekijken: de ideale formule om alle rijkdom en schoonheid van deze streek beter te waarderen.

Jehan Van d’Helle Ieder jaar, op Hemelvaartsdag in Wervicq-Sud Geniet van de geneugten van het feest van Jehan Van d’Helle. Op het programma: kermis, activiteiten me teen thema, zegening van de dieren.

Wandeltochten en erfgoed

Cyclus Erfgoed, Cultuur, Toerisme

Lepelfeest

Ieder jaar, in september in Comines en Wervicq-Sud.

Ieder jaar op de tweede zondag van oktober in Comines

Geniet van de activiteiten en exposities die tijdens een boeiende cyclus voor iedereen toegankelijk zijn. Of het nu om de geschiedenis, de bouwkunst of de geografie gaat, beide gemeentes leggen het accent op één van de aspecten van hun erfgoed en bieden diverse culturele evenementen (concerten, lezingen, voorstellingen..) met gevarieerde thema’s.

Het Lepelfeest duurt drie dagen. Op zaterdag wordt het programma van de festiviteiten geopend met de fakkeloptocht en het lepel werpen voor de kinderen. Op zondag bereikt het feest zijn hoogtepunt met een indrukwekkende optocht waarin de legendes en de geschiedenis van de stad verhaald worden, begeleid door de optocht van de reuzen. Vervolgens valt er een regen van houten lepels op de aan de voet van het stadhuis samengestroomde toeschouwers. Tenslotte wordt er op maandag door middel van een vrijmarkt de middeleeuwse vrijmarkt herdacht die Filips de Goede in 1456 instelde. Een geweldige gebeurtenis die u onder geen beding mag missen!

De Europese museumdagen vormen een hoogtepunt van deze cyclus die u zeker zal verrassen…

37

Wat is er te doen / Wat is er te beleven

De culturele voorzieningen In Comines:

Maison du patrimoine “André Schoonheere” VVV

De Muziekschool, waar men kennis met de muziek kan maken, maar ook een volledige opleiding kan volgen, is toegankelijk voor alle leeftijden. De docenten zijn allen beroepsmusici.

4/6, rue du Pont +33 (0)3 20 14 21 51 Van dinsdag t/m vrijdag van 9.30u tot 12u en van 14u tot 17.30u, op maandag en zaterdag in het hoogseizoen De VVV staat voor u klaar voor aanvullende informatie: ontdekking van het erfgoed, aanbiedingen voor overnachtingen en restaurants, kennis en activiteiten op het gebied van cultuur, sport, recreatie…. De VVV is toegankelijk voor motorisch gehandicapten en is voorzien van een ringleiding voor slechthorenden. In het Maison du patrimoine worden artistieke en aan de plaatselijke geschiedenis gewijde exposities georganiseerd. Hier is eveneens de stichting “Les Amis de Comines” gevestigd die u behulpzaam kunnen zijn bij uw historische of genealogische zoektochten. Stichting Les « Amis de Comines » Tel. +(33) 3 20 39 05 74 (voorzitter) [email protected] Openingstijden in het Maison du patrimoine op dinsdag en woensdag van 14u tot 17u (op donderdag volgens afspraak).

Gemeentelijke muziekschool Rue de Wervicq +33 (0)3 20 39 27 89

Geopend op maandag, dinsdag, donderdag van 14u tot 21u, op woensdag van 10u tot 20u en op zaterdag van 10u tot 15u 38

Maison du patrimoine / VVV, Comines

Le Nautilys

Rue Kléber Loquet +33 (0)3 20 74 37 40 Geopend van maandag t/m vrijdag van 10u tot 12u en van 14u tot 23u en op zaterdag van 13u tot 19u Amateurs en beroepsmusici zijn welkom in de spelonk van de “versterkte muziek”. Het Maison de la musique is een ware artistieke werkruimte waar artiesten voor een korte of langere periode kunnen verblijven, bijvoorbeeld om de laatste hand aan een cd te leggen of hun werk te arrangeren voor een theatervoorstelling. Bovendien bieden vier boxen de musici een complete, dynamische structuur die zeer praktisch is voor repetities. Samen met de gemeentelijke muziekschool vormt Le Nautilys één geheel met de naam “Maison de la musique”.

Gemeentelijke School voor beeldende kunsten 19, rue de la Victoire Prefab nr. 3 +33 (0)3 28 36 90 83

Gemeentebibliotheek « Georges de Hallewyn » Rue des Arts +33 (0)3 28 36 91 26

Openingstijden: - Tijdens de schoolperiode: op dinsdag en donderdag van 14u tot 18u, op woensdag van 9u tot 11u en van 14u tot 18.30u, op vrijdag van 14u tot 18.30u en op zaterdag van 14u tot 17u - Tijdens de schoolvakanties en in juli: op dinsdag en donderdag van 14u tot 18u, op woensdag van 9u tot 12u en van 14u tot 18.30u, op vrijdag van 14u tot 18.30u op zaterdag van 14u tot 17u - In augustus: op dinsdag en donderdag van 14u tot 17u, op woensdag van 9u tot 12u en van 14u tot 18.30u De bibliotheek bevat meer dan 20.000 boeken! Er worden tevens diverse activiteiten voor kinderen en volwassenen georganiseerd: dicteewedstrijd, de actie “Lire en fête”, voorleesuurtje, exposities met diverse thema’s… Voldoende gelegenheden om op een ludieke wijze aan de cultuur te snuiven!

Geopend op woensdag van 10u tot 12u en van 13.30u tot 16.30u (lessen voor kinderen) en op zaterdag (om de week) van 10u tot 18u (workshops voor volwassenen) Wilt u uw leven wat kleur geven? Dan is de gemeentelijke school voor beeldende kunsten echt iets voor u! Het hele schooljaar wordt er kwaliteitsonderwijs gegeven tijdens aan het niveau van de deelnemers aangepaste workshops. Ook mensen van buiten Comines kunnen zich inschrijven.

39

Wat is er te doen / Wat is er te beleven In Wervicq-Sud:

Gemeentelijke School voor beeldende kunsten Kasteel Dalle, 1e verdieping, rue de Linselles Openingstijden: Op dinsdag van 18u tot 21u (volwassenen) Op woensdag van 10u tot 12u (kinderen)

Gemeentelijke muziekschool “Patrick Gallois”

Avenue des Sports, Espace 2000 Tel. (0033) 3 20 14 59 27

Gemeentelijke mediatheek

Avenue des sports, Espace 2000 Tel. (0033) 3 20 14 59 28 Openingstijden: op dinsdag en vrijdag van 14u tot 18u, op woensdag van 8.30u tot 12u en van 14u tot 18u, op zaterdag van 9u tot 12u en van 14u tot 17u. Behalve meer dan 10.000 boeken, inclusief romans en documentaires, vindt u hier een uitgebreide muziekcollectie, van rock tot klassiek en worldmusic, maar ook twee Internetzuilen voor het zoeken naar documenten, cd-rom’s om ter plaatse te bekijken of te lenen en een tijdschriftentafel waar u de streekkranten kunt vinden, zoals La Voix du Nord en Nord Éclair, maar ook tijdschriften gewijd aan diverse onderwerpen, zoals Géo, Science et Vie, Pays du Nord, Top santé en voor de jongsten onder ons Phosphore, J’aime lire en nog veel meer.

40

Cybercenter

Pasteurschool, ingang aan de linkerkant, 13 avenue Pasteur Openingstijden: lessen op dinsdag van 18u tot 20u, op woensdag van 10u tot 12u, multimedialessen op donderdag van 18u tot 20u, vrije toegang van 14u tot 19u. Het met een tiental computers met hoog debietaansluiting voorziene cybercenter biedt jong en oud, gevorderden en debutanten in de informatica de mogelijkheid kennis te maken met dit geweldige medium dat Internet heet, om zich in te wijden, zijn kennis van de basistools te perfectioneren, zoals tekstverwerking, worksheets, e-mail en om de nieuwste digitale technologieën te ontdekken, met name op het gebied van fotografie en video.

Het museum van de ambachten op de boerderij

21, rue de Linselles - Parc Dalle. Geopend van eind april tot eind september, op zondag van 14u tot 19.30u Aan de hand van gereconstrueerde interieurs en een rijke collectie aan landbouwwerktuigen kunt u zich een beeld vormen van het leven op het platteland tussen 1850 en 1940. Dit kleine museum, dat gevestigd is in een door de leden van de stichting “Hier Wervicq” gerestaureerde arbeiderswoning, heeft veel charme. En waarom zou u na uw bezoek niet een wandeling maken door het dierenpark of iets gaan drinken in het kroegje?

Wilt u er even helemaal uit? Zullen we dan gaan wandelen? Ga op ontdekkingstocht naar de natuurlijke rijkdommen van Comines en Wervicq-Sud, die twee steden op het platteland die een waar paradijs voor de wandelaar geworden zijn… U kunt wandelkaarten vinden bij de VVV van Comines of bij Espace 2000 in Wervicq. U kunt deze ook rechtstreeks downloaden op de website van de gemeente Comines, www.ville-comines.fr of op de website van de gemeente Wervicq-Sud, www.wervicq-sud.com.

“Entre becques et montagne”, fietstocht van 27 km tussen Comines en Wervicq-Sud

• fietstocht « “entre becques et montagne” »

Tochten vermeld op de PDIPDR (Departementale plattegrond van wandelroutes en -tochten):

(Fietstocht van 27 km, met als vertrekpunt de Grand Place in Comines)

• Circuit des chouettes

(Wandeltocht van 5 km, met als vertrekpunt de Sainte-Marguerite kerk in Comines)

Met de fiets komt u langs de idyllische landschappen van Wervicq-Sud en Comines, bestaande uit beekjes, boerderijen, kapelletjes, vakantiehuisjes...

U vertrekt vanuit de wijk Sainte-Marguerite voor een wandeling vol bekoring over het platteland rond Comines. Met een beetje goede wil ziet u wellicht een steenuil, die in de gemeente

Via de jaagpaden fietst u tot aan het hoogste punt dat uitkijkt over “la Montagne”… veel te vinden is…

41

Wat is er te doen / Wat is er te beleven • Circuit des tilleuls

(Wandeltocht van 10 km, met als vertrekpunt het station van Comines) Tijdens deze wandeling leert u de verschillende boom- en heestersoorten kennen die langs de paden en landweggetjes rond Comines groeien en de verschillende landbouwpercelen afbakenen (populier, wilg, linde, olm...). Een verkenningstocht door de natuur!

• Circuit de la montagne

(Wandeltocht voor het gezin van 5 of 7 km, met als vertrekpunt de kerk van Wervicq-Sud) Volg rond de “Montagne de Wervicq-Sud” de kleine landweggetjes en bekijk met aandacht de vijvers en knotwilgen waar het krioelt van het leven…

• Circuit des chouettes

(Wandeltocht van 15 kilometer, met als vertrekpunt het station van Comines) Flaneer over de weidse vlakten van Comines en geniet van de gewassen, weiden, sloten en kleine beekjes met de naam “becques” die men overal op de landbouwgronden rond Comines vindt.

42

Ontdekkingstochten langs het erfgoed

• Promenade de la Grand Place

(Wandeltocht van 30 minuten, met als vertrekpunt de VVV van Comines) Ontdek de geheimen van de Grand place van Comines en zijn monumenten met hun emblematische bouwstijl: de Saint-Chrysole kerk, het Stadhuis en zijn klokkentoren. Na de Eerste Wereldoorlog ligt de volledig verwoeste stad volledig in puin. De Grand place is geheel opnieuw ontworpen. Het plein wordt het symbool van de geslaagde wederopbouw na de oorlog.

(Wandeltocht van ca. 1.30u, met als vertrekpunt de VVV van Comines) Maak kennis met twee wijken aan de rand van het centrum van Comines die gebouwd werden in de tijd dat de textielindustrie zich ontwikkelde en de trein zijn intrede deed. U leert alles over het belang van hun rijke bouwkundige erfgoed: openbare gebouwen, zoals de gemeenteschool en het postkantoor, maar ook de mooie particuliere woningen en herenhuizen.

recreatie

De maneges In Comines:

• Centre équestre de Timborne

• Ecuries du Tilleul

In het Centre Equestre de Timborne kunt u recreatief paardrijden en equitherapie volgen (voor personen met een lichamelijke of geestelijke handicap), in een gerestaureerde Vlaamse boerderij met een terrein van meer dan drie hectare. Hier vindt u een overdekte manege, een oefenterrein voor pony’s en één voor paarden, een crossbaan, een leibaan, een galoppeerpiste met heuvel... Dit is pas genieten!

In deze gezellige manege van 25 hectare, met een oefenterrein, een grote rijbaan en een rijbaan voor kinderen vindt u paarden en pony’s. Ideaal voor een inwijding of om vorderingen te maken onder de beste voorwaarden!

120, chemin de Timborne +33 (0)3 20 39 28 31

1027, chemin du Bas Chemin +33 (0)3 20 39 82 69

43

Wat is er te doen / Wat is er te beleven • Association des Amis et meneurs d’attelage du Nord – Bespannen, recreatie en uitstapjes

Vakantiehuisje “Les Prés Verts” +33 (0)6 23 17 17 40 Uitjes met het gezin of een groep op aanvraag, voor 2 tot 25 personen. Het hele jaar volgens afspraak.

• Ezelboerderij “La Z'Âne Attitude” (opening gepland in sept. 2010) Ferme du Cromembourg - 580 Chemin du Gavre au Cromembourg +33 (0)3 20 11 22 18

In Comines:

Kom kennis maken met de 10 ezels, waarvan 2 afkomstig uit de Poitou en 2 dwergezeltjes. Ontvangst van schoolgroepen en ontwikkeling van asinotherapie voor gehandicapten en bejaarden door de week. Club baby-ânier op woensdag. De voor het publiek op zondag geopende boetiek Mag'ASIN sur l'âne en de theesalon Tis'ÂNERIE heten u hartelijk welkom. Verhuur van gezadelde ezels voor een wandeling over het platteland rond Comines.. een heel programma!

• Ferme de la Blanche Bannière

In Wervicq-Sud:

Maak kennis met het platteland van Comines in het tempo van de hoeven van Jacynthe, Kiwi, Cora en Marquis, de 4 trekpaarden…

De kinderboerderijen

1711, chemin de la Blanche Bannière +33 (0)3 20 39 91 01 Melkkoeien en voedende koeien, eenden, konijnen en geiten wonen samen in deze boerderij tot groot genoegen van iedere bezoeker. Aan het einde van dit bezoek heeft de boerderij geen geheimen meer voor u. U kinderen kunnen hier ook hun verjaardag vieren!

• La Ferme hélicicole (slakkenboerderij) 1447, chemin de l’Apothicaire +33 (0)3 20 39 31 61

Deel de passie voor slakken met de enige slakkenkweker van de metropool van Lille. Deze kweekt niet minder dan 2.000.000 slakken! Op het programma: bezoek aan de kwekerij, slakken proeven, slakkenwedstrijd (voor schoolgroepen).

44

• Kinderboerderij van de heer en Mevrouw Lefebvre 106, rue de Linselles +33 (0)3 20 39 11 76

Leer het dagelijkse leven rond een kudde melkkoeien kennen. Bewonder de talrijke gewassen. Adem de frisse lucht in en proef de streekproducten. Een complete onderdompeling in het plattelandsleven!

• Ontdekkingsboerderij “La ferme des Bois” Gérard en Christine Renard 25, avenue de la Victoire +33 (0)3 20 39 06 41 Te bezoeken van 1 april t/m 15 oktober.

Na een bezoek aan e stallen en het kippenhok kunt u zelf boter en yoghurt maken in deze Vlaamse boerderij aan de rand van de stad, vlakbij het bos. U ontdekt hier een veld aardbeien. Hier wacht u allerlei heerlijks!

Andere recreatiemogelijkheden

• Acrobatisch park in het bos: Lys Aventure

21, rue de Linselles - Parc Dalle-Dumont in Wervicq-Sud +33 (0)6 72 69 81 62 Geopend van 1 april t/m 15 november, dagelijks m.u.v. dinsdag tijdens de schoolperiode en dagelijks gedurende de schoolvakanties. Reserveren verplicht. Klaar voor het avontuur? Lanceer u in alle veiligheid op de bovengrondse wegen en kabelbanen in dit gezellige park van in totaal 1,5 hectare. Dat wordt gegarandeerd huiveren!

• Plezierhaven van Comines/Deûlémont Havenmeester: Jean-Marie Plouy +33 (0)6 74 95 85 93

Maak een tussenstop in de plezierhaven van Deûlémont en laat u bekoren door de rust van deze plek. Deze door de gemeentes Comines en Deûlémont ontworpen plezierhaven biedt ruimte aan een dertigtal boten. Hier bent u er helemaal uit!

MAAR OOK BIJ ONZE BUREN... Comines-Warneton en Wervik (België):

VVV

7, chemin du moulin Soete Comines-Warneton, België +32 56 55 56 00

VVV

Koestraat 63 - Wervik, België +32 56 31 49 29

© VVV van Comines-Warneton 45

Praktische informatie

Overnachten Op zoek naar een plek om te overnachten? U kunt kiezen uit 11 vakantiehuisjes (waarvan één voor groepen) en 6 B&B’s. De eigenaren van de boeren vakantiehuisjes hebben allemaal het label “Gîtes de France”. Boeren vakantiehuisjes

- Ferme du Vieux Soldat

Vakantiehuisje voor groepen

320, rue du Grand Perne in Comines +33 (0)3 20 46 83 18 E-mail: [email protected] Contact: Dhr. en Mw. Bonduel Vakantiehuisje nr. 2201 - 4 personen Vakantiehuisje nr. 2202 - 3 personen -

• Les Près Verts

• Les Près Verts

B&B’s

809, chemin du Petit Enfer in Comines +33 (0)3 20 39 01 92 E-mail: [email protected] Website: www.lespresverts.fr Contact: Mw. Vermes Vakantiehuisje nr. 2203 - 5 personen Vakantiehuisje nr. 2204 - 4 personen Vakantiehuisje nr. 2205 - 3 personen -

809, chemin du Petit Enfer +33 (0)3 20 39 21 28 E-mail: [email protected] Website: www.lespresverts.fr Vakantiehuis voor 30 personen -

• Les Près Verts

1221, chemin du Petit Enfer in Comines +33 (0)3 20 39 21 28 E-mail: [email protected] Website: www.lespresverts.fr 3 B&B nr. 2206 voor 1,2,3 of 4 personen -

• Ferme de la Rouge Porte

1560, chemin du Hel in Comines +33 (0)3 20 14 93 93 E-mail: [email protected] Contact: Dhr. Lictevout Vakantiehuisje nr. 2207 - 3 personen Vakantiehuisje nr. 2208 - 7 personen Vakantiehuisje nr. 2209 - 4 personen Vakantiehuisje nr. 2210 - 2 personen -

• Claudine en Denis Lefebvre

106, rue de Linselles in Wervicq-Sud +33 (0)3 20 39 11 76 Contact: Dhr. en Mw. Lefebvre Vakantiehuisje nr. 2894 - 5 personen Vakantiehuisje nr. 2895 - 7 personen -

46

• Relais de la Vieille Garde

265, rue du Grand Perne in Comines +33 (0)3 20 78 91 31 / (0033) 3 20 14 93 93 E-mail: [email protected] 3 B&B nr. 2212 voor 2,3 of 4 personen -

Restaurants Traditionele keuken

Gerechten uit de Middellandse Zee

• De Taverne de Sainte-Marguerite

• L. Zahra

81, rue de Lille in Comines +33 (0)3 20 39 00 60 Iedere dag ‘s middags geopend, m.u.v. woensdag, en op vrijdag- en zaterdagavond www.tavernesaintemarguerite.fr Buffet, vis, regionale en traditionele gerechten. 90 plaatsen, tuin en terras.

• Au péché mignon

21, rue Abbé Bonpain in Wervicq-sud +33 (0)3 20 39 07 07 www.lepechemignon.fr Geopend van maandag t/m vrijdagmiddag, op zaterdagavond en op zondagmiddag. Formule voorgerecht, hoofdgerecht en dessert met drankje in de vorm van een buffet waar men naar believen kan opscheppen. Meeneemmaaltijden. Regionale en traditionele gerechten. 60 plaatsen.

14, rue Pierre Housez in Comines +33 (0)3 20 39 66 81 Geopend van dinsdag t/m zondag, ‘s middags en ‘s avonds Marokkaanse keuken. 25 plaatsen.

• II Viale

18, rue de la République in Comines +33 (0)3 20 55 18 50 Geopend ‘s middags van 12u tot 14u en ‘s avonds van 19u tot 22u, m.u.v. maandag en zondagavond Traditionele Italiaanse gerechten, pizza’s ter plaatse en om af te halen. 50 plaatsen.

In één klik... Vindt u alle eetgelegenheden (restaurants, snackbars, café-brasseries...) op de volgende adressen: www.ville-comines.fr www.wervicq-sud.com

47

Praktische informatie

Receptiezalen Privé zalen (in Comines)

• L’étable

35, rue de Lille +33 (0)3 20 39 10 78 Capaciteit: 48 personen

• Salle de la Ferme de la Blanche Bannière 1711, chemin de la Blanche Bannière +33 (0)3 20 39 91 01 Capaciteit: 50 personen

• Salle des Hirondelles

• Ferme de la Rouge Porte 1560, chemin du Hel +33 (0)3 20 39 02 57 Capaciteit: 50 personen

48

• Relais de la Vieille Garde

265, rue du grand Perne +33 (0)3 20 78 91 31 Receptiezaal: 70 personen Seminarzaal: 10 tot 25 personen

• Salle du Vil d’Y

8, rue du Vieil Dieu +33 (0)3 20 39 08 87 Capaciteit: 100 personen

• Salons van het kasteel

21, rue du bas chemin +33 (0)3 20 21 85 87 3 zalen Capaciteit: tot 350 personen

De markten, plaatselijke producenten, verkoop op de boerderij • Ontdekkingsboerderij “La ferme des Bois”

Gérard en Christine Renard 25, avenue de la Victoire in Wervicq-Sud +33 (0)3 20 39 06 41 Geopend op maandag van 15u tot 19u, van dinsdag t/m vrijdag van 9.30u tot 12.30u en van 15u tot 19u., op zaterdag van 9u tot 19u. Directe verkoop van de boerderijproducten. U vindt hier zuivelproducten, desserts, kazen, appelsap, gevogelte, eieren, aardappelen, groenten… en u kunt hier cadeaumanden bestellen!

• Dominique en Martine Grislain

35 rue de Lille in Comines +33 (0)3 20 39 10 78 Gesloten op zondag Directe verkoop van de boerderijproducten. U vindt hier eieren, zuivelproducten, kazen, gevogelte, konijnen, eenden…

• Relais de la Vieille Garde

Rue du Grand Perne in Comines +33 (0)3 20 78 91 31 Directe verkoop (op bestelling en volgens afspraak) van oktober tot mei: foie gras, pastei, gekonfijte eend, eendenfilet, spiermaag en eendenvet…

• La Ferme hélicicole (slakkenboerderij)

Fabien Lesaffre 1447, chemin de l’Apothicaire à Comines +33 (0)3 20 39 31 61 Van maandag t/m vrijdag van 14u tot 19u en op zaterdag van 8.30u tot 18.30u. Verkoop van slakken in hun huisje, Bourgondische slakken, in potten…..

• Weekmarkt in Comines

Iedere maandagochtend vindt men van 8u tot 13u een vijftigtal kooplieden op de Grand place

• Weekmarkt van Wervicq-Sud

Binnenkort op de Place de l’Europe

49

Praktische informatie

Vervoer • Bus Société Transpole 0 820 42 40 40 (0,12 www.transpole.fr

• Taxi’s / min)

Firma Trans Val de Lys (groep Keolis) Z.A de la Nouvelle Energie – Comines +33 (0)3 20 66 26 66 De firma beschikt over luxe touringcars met 49 tot 63 plaatsen voor reizen in Frankrijk en naar het buitenland. Verder verzorgt het bedrijf de volgende lijndiensten:

Liane 1 (Buslijn met Hoog Serviceniveau) Haltes: Quesnoy-sur-Deûle, Wambrechies, Ronchin, Marquette, Saint-André, Lille Lijn 18 Comines-Lille Haltes: Quesnoy-sur-Deûle, Wambrechies, Marquette, La Madeleine Lijn 18 Comines-Lille Haltes: Wervicq-Sud, Bousbecque, Linselles, Bondues, Marcq-en-Baroeul, La Madeleine Lijn 37: Comines-Tourcoing Haltes: Wervicq-Sud, Bousbecque, Linselles, Roncq Lijn 38: Halluin-Tourcoing Haltes: Wervicq-Sud, Bousbecque, Halluin, Neuville-en-Ferrain Lijn 82: Armentières-Wervicq België Haltes: Houplines, Frelinghien, Deûlemont, Warneton, Comines, Wervicq-Sud De bustijden zijn verkrijgbaar bij de VVV van Comines en in de gemeentehuizen van Comines en Wervicq-Sud.

50

Taxi Christophe +33 (0)6 72 92 17 60 Taxi Val de Lys +33 (0)6 63 68 23 10

• S.N.C.F-station Avenue de Versailles – Comines +33 (0)3 20 39 07 04 Lijn 5 Comines/Lille in 26 minuten Door de week, 5 maal heen en terug Om zaterdag 3 maal heen en terug Loket geopend van maandag t/m vrijdag van 7u tot 12.15u en van 13.45u tot 18.15u, op zaterdag van 8u tot 13.10u Het station is gesloten op zon- en feestdagen.

Religieuze plaatsen KATHOLIEKE KERKEN

• Parochie Epiphanie (Comines en Wervicq-Sud) Pastorie, 3 rue du château in Comines +33 (0)3 20 39 03 77 Saint-Chrysole kerk, Comines Grand place in Comines – Mis op zondag om 10.30u • Notre-Dame du Sacré-Cœur kerk

(“chapelle du Vieil Dieu”), rue du Vieil Dieu in Comines Mis op zaterdag om 18.30u

Sainte-Marguerite kerk, parvis de l’abbé Dervaux in Comines Zondagmis: om 11.15u. Pastorie, rue des frères Bulckaen +33 (0)3 20 39 06 33 • Immaculée Conception kerk,

place du Général de Gaulle in Wervicq-Sud Missen op zaterdag om 18.30u en op zondag om 10.30u Pastorie in Wervicq-Sud +33 (0)3 20 39 00 73

MOSLIMGEMEENTE

• Moskee Er-Rahma,

51 rue Léon Gambetta in Comines: +33 (0)3 20 39 07 54

51

Aantekeningen...

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................

52

kaart van het erfgoed Inlichtingen: www.ville-comines.fr www.wervicq-sud.com Gemeente Comines VVV 4/6 rue du Pont à Comines +33 (0)3 20 14 21 51 Gemeente Wervicq-Sud Stadhuis 53, rue Gabriel Péri +33 (0)3 20 14 59 20

Foto‘s omslag: (boven © gemeente Comines) - (onder © Daniel Jérez – Afdeling Kunstfotografie van Wervicq-Sud) Uitvoering: De gemeentes Comines en Wervicq-Sud. Dit document is gedrukt met plantaardige inkt op kringlooppapier, in een drukkerij met het “Imprim’vert” label

Comines en Wervicq-Sud

Toeristengids

Comines en Wervicq-Sud 2 steden op het platteland

De buursteden Comines en Wervicq-Sud, gelegen in het hart van de vallei van de Leie, hebben beide eeuwenlang hun rijkdom en ontwikkeling weten te putten uit de landbouw en textielindustrie. Deze in het uiterste noorden van de metropool Lille gelegen grenssteden vormen tevens al eeuwenlang het “kruispunt” van diverse streken en profiteren door deze bijzondere ligging van hieruit voortvloeiende culturele, taalkundige en economische voordelen, maar de geschiedenis was niet alleen rozengeur en maneschijn. Hier vindt men historische monumenten, gebouwen met een o zo herkenbare bouwstijl, maar ook moderne gebouwen met een futuristische architectuur, die alle getuigen van de economische en demografische dynamiek, zonder de diverse straatnamen te vergeten die herinneren aan de meest zwarte uren van ons verleden. De door hun gezamenlijke geschiedenis nauw met elkaar verbonden steden Comines en Wervicq-Sud hebben er voor gekozen deze erfenis te beschermen en te exploiteren en de bezoekers de bekoring te bieden van toeristische steden waar het leven goed is, met een goed beheerste ruimtelijke ordening en een bruisend cultureel leven. Deze met onze partners samengestelde nieuwe toeristengids laat u kennis maken met de rijkdom van de streek rond Comines en WervicqSud en geeft u talrijke inlichtingen die het u gemakkelijker zullen maken en, naar wij hopen, u zullen aanzetten om ons met een bezoek te vereren. Wij heten u welkom in Comines en Wervicq-Sud en hopen dat u van uw verblijf zult genieten. Alain Detournay Burgemeester van Comines

Jean-Gabriel Jacob Burgemeester van Wervicq-Sud

VVV

Receptiezalen

Openlucht recreatie

Kinderboerderijen

Restaurants

Religieuze plaats

Plaatselijke producenten

Culturele voorzieningen

Station

Vakantiehuisjes en

Picknickplaatsen

Plezierhaven

Opmerkelijke plaatsen

kaart van het erfgoed Inlichtingen: www.ville-comines.fr www.wervicq-sud.com Gemeente Comines VVV 4/6 rue du Pont à Comines +33 (0)3 20 14 21 51 Gemeente Wervicq-Sud Stadhuis 53, rue Gabriel Péri +33 (0)3 20 14 59 20

Foto‘s omslag: (boven © gemeente Comines) - (onder © Daniel Jérez – Afdeling Kunstfotografie van Wervicq-Sud) Uitvoering: De gemeentes Comines en Wervicq-Sud. Dit document is gedrukt met plantaardige inkt op kringlooppapier, in een drukkerij met het “Imprim’vert” label

Comines en Wervicq-Sud

Toeristengids

Comines en Wervicq-Sud 2 steden op het platteland