CMO INTRODUCTIE - II

WOESTIJNEN

Sterfdag van Lawrence van Arabië

19 mei 1935

WOESTIJNEN

Lawrence van Arabië Op 19 mei 1935 overlijdt Thomas Edward Lawrence in zijn thuisland Engeland aan de gevolgen van een motorongeluk. Het betekent het eind van het korte, avontuurlijk leven van een jongeman, die als Lawrence van Arabië geschiedenis schreef. Zijn activiteiten als bemiddelaar tussen de geallieerden en de Arabieren tijdens de Eerste Wereldoorlog bepaalden mede de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. Hij mobiliseerde het Arabische verzet tegen de Turken en beijverde zich ook na de oorlog voor zelfstandigheid voor de Arabieren. Met recht kan men zeggen dat Lawrence aan de wieg van een aantal staten in het Midden-Oosten heeft gestaan. Lawrence groeide al tijdens zijn leven uit tot een legende. Een romantische held, die voor de goede zaak de elementen van de woestijn trotseerde en exotische Arabische leiders voor zich wist te winnen. Gehuld in Arabische kledij en een ghutra op het hoofd staat hij afgebeeld op de poster van Lawrence of Arabia, een spektakelfilm uit 1962 die zijn roem nog verder verspreidde. De meest aansprekende –en op de wereldgeschiedenis van invloed zijnde- avonturen van Lawrence spelen zich af in de woestijngebieden van Egypte en het MiddenOosten. Vandaar dat deze lesbrief de sterfdag van Lawrence gebruikt als een aanleiding om deze natuurlijke landschappen, waar mensen, planten en dieren zich door de eeuwen op zulke bijzondere wijze hebben aangepast aan het droge klimaat, nader onder de loep te nemen. Deze lesbrief over woestijnen past binnen de reeks die het Centrum voor Mondiaal Onderwijs in 2003 over ‘speciale plekken’ op aarde heeft samengesteld. Eerdere en nog komende thema’s handelen over oceanen (24 september), onbewoonde eilanden (30 september), de achterkant van de maan (7 oktober), het onderduikadres (14 maart), de Noord- en Zuidpool (21 april), het tropisch regenwoud (22 mei) en de bergen (29 mei). Doelstellingen • De leerling is in staat een lijn te trekken van de activiteiten van Lawrence naar de huidige indeling van staten in het Midden-Oosten. • De leerling heeft weet van de diversiteit van woestijnbiotopen en is in staat een aantal aanpassingen van mens, plant en dier aan de bijzondere klimatologische omstandigheden te benoemen. • De leerling is bekend met de situatie van woestijnvolken en hun recht op culturele identiteit en levensruimte.

© STICHTING KENNISNET / Ê CMO

INTRODUCTIE - II

WOESTIJNEN

Vakken en kerndoelen Oriëntatie op mens en wereld Aardrijkskunde Domein B: ruimtelijke inrichting 8 De leerlingen kunnen beschrijven in welke opzichten dagelijks leven in Nederland (bijvoorbeeld wonen, werken, verkeer, bestuur, levensbeschouwing) overeenkomt met, of verschilt van dagelijks leven in landen (in dit geval woestijngebieden) gelegen in: − Noord-Amerika en Australië − Midden- en Zuid-Amerika; − Azië; − Afrika; − de Arabische wereld, waaronder Noord-Afrika. 9 De leerlingen kunnen de spreiding beschrijven van: − de belangrijkste klimaten op aarde (in dit geval het woestijnklimaat). Ze kunnen deze klimaten typeren naar temperatuur- en neerslagkenmerken en kunnen aangeven wat de gevolgen zijn voor mensen, planten, dieren en landschappen Geschiedenis Domein E: historische gebeurtenissen, verschijnselen, ontwikkelingen en personen 14 Leerlingen kennen in grote lijnen de volgende belangrijke hedendaagse en historische gebeurtenissen, verschijnselen, ontwikkelingen en personen in de geschiedenis: − hedendaagse Europese en mondiale verhoudingen, waaronder in elk geval: de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. Milieu 21 De leerlingen kunnen de wisselwerking tussen mens en milieu uitleggen. Ze kunnen in dat verband voorbeelden geven van enerzijds de betekenissen van het milieu voor mensen in Nederland en in de rest van de wereld (schoonheid, gezondheid, rust, bron voor voedsel en energie) en anderzijds ingrepen van de mens op het milieu (middelen van bestaan in de woestijn) Ze kunnen voorbeelden geven van situaties waarin die wisselwerking leidt tot milieu-problemen: vervuiling, aantasting en uitputting. Natuuronderwijs Domein F; mensen, planten en dieren 31 De leerlingen kunnen voorbeelden noemen van eigenschappen van organismen waaruit blijkt dat deze aangepast zijn aan de omgeving, voedselmogelijkheden en seizoenen (bijvoorbeeld: vochtopslag, droogtebestendigheid.) Bronnen Informatiepakket Woestijnen, Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 1996 Ontdek het Midden-Oosten, wonen en kleding in de woestijn, Onderwijs Wereldwijs, 2003 Ecologie en ontwikkeling, IUCN, Jaargang 10, 2002 Winkler Prins, Kinderencyclopedie, 2002 Buchkritik, Lawrence von Arabien, 2003 Dank Wij danken de volgende instellingen/personen voor hun toestemming voor overname van illustraties: Dhr. Friesinger (Zandduinen in de Namibische Woestijn), Dhr. Evan Church (Zandstorm in Mali) en The British Library (Lawrence of Arabia).

© STICHTING KENNISNET / Ê CMO

INTRODUCTIE - III

WOESTIJNEN

© STICHTING KENNISNET/ Ê CMO

WERKBLADEN - 1

WOESTIJNEN

Wie was Lawrence die in de heeft een

Lawrence van Arabië? van Arabië is de bijnaam van Thomas Edward Lawrence, een Engelsman Eerste Wereldoorlog uitgroeide tot een held van internationale allure. Hij belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van het Midden-Oosten.

Lawrence is van huis uit is archeoloog en doet opgravingen in het gebied langs de rivier de Eufraat (in het huidige Irak). Hij wordt hierbij geholpen door de plaatselijke Arabieren. Zijn verhouding met hen is goed. Hij spreekt hun taal, en leert de Arabische cultuur te waarderen. Deze ervaring komt hem goed te pas als hij in de oorlog wordt ingezet als bemiddelaar tussen de Engelsen en de Arabieren. Het Midden-Oosten staat sedert de 16e eeuw onder Turks gezag. Het Arabische gedeelte van de bevolking wil al lang zelfstandigheid. Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, zien Engeland en Frankrijk dit als een kans om hun invloed in dit gebied te vergroten. Met de belofte dat ze na de oorlog zelfstandig zullen worden, weten ze de Arabieren aan hun kant te krijgen. Lawrence speelt hierin een belangrijke rol: hij wordt de leider van de Arabische opstand tegen de Turkse overheersing. Te paard en per kameel reist hij door de woestijn om met de Arabische leiders te praten.

Het Midden-Oosten in de dagen van Lawrence van Arabië Lawrence gelooft heilig in de onafhankelijkheid van de Arabieren en is dan ook erg teleurgesteld als Engeland en Frankrijk na de oorlog hun belofte niet na komen. In plaats daarvan lijven ze het Midden-Oosten in als onderdeel van hun koloniale rijken. De Arabieren verzetten zich tegen de inlijving. Lawrence, die inmiddels in Engeland woont, blijft zich voor hen inzetten. Dankzij zijn bemiddeling met de Engelse regering krijgen sommige Arabische leiders meer zeggenschap over hun eigen gebied. Zo wordt Emir Feisal de koning van Irak en wordt het Koningrijk van Trans-Jordanië (het huidige Jordanië) opgericht. Enigszins tevreden begint Lawrence aan een nieuwe episode van z’n leven. Hij zet zijn ervaringen te boek en werpt zich op het ontwerpen van snellere motorsloepen. Hij overlijdt in mei, 1935 op 47-jarige leeftijd aan de gevolgen van een motorongeluk. Al snel na zijn dood verschijnen er in de Britse pers sensatieverhalen over een mogelijk complot. Hij zou om het leven zijn gebracht door geheime agenten van vreemde mogendheden, die Lawrence expres lieten verongelukken. Nog steeds wordt over de ware toedracht gegist.


Lawrence

WERKBLADEN - 2

WOESTIJNEN

Van 1 PK naar 74 PK Na de oorlog gaat Lawrence weer naar Engeland terug. Hij verwisselt de snelle Arabische paarden van de woestijn voor andere paardekrachten (PK), de Brough Superior-motoren. Hij leeft zich uit als snelheidsduivel en raast hij met een snelheid van 80 kilometer per uur langs de smalle wegen van het Engelse platteland.

Lawrence rechts op een Brough Superior Best Picture of the Year In 1962 worden zijn heldendaden verfilmd Het blijkt dat Lawrence of Arabië nog niets van zijn aantrekkingskracht heeft verloren: de spektakelfilm van regisseur David Lean wint zeven Oscars en wordt een kassucces. De film wordt tot een klassieker gerekend, die ook nu nog het bekijken waard is.

The Lawrence of Arabia uit de film van David Lean

1. Kun je uitleggen wat een bemiddelaar doet? 2. Tussen welke volken bemiddelde Lawrence van Arabië? 3. Uit welke landen bestaat het Midden-Oosten nu? 4. Probeer de film Lawrence of Arabia uit 1962 te bekijken of op internet informatie over de film te vinden. Hoe heeft de regisseur het einde van Lawrence weergegeven? Vindt hij dat er sprake is van een complot?


WERKBLADEN - 3

WOESTIJNEN

Woestijnen in de wereld Het Midden-Oosten, waar de avonturen van Lawrence van Arabië zich afspelen, bestaat voor een groot gedeelte uit woestijn. Deze Arabische Woestijn ligt in het verlengde van de grootste en warmste woestijn ter wereld, de Sahara. De meeste woestijnen liggen tussen de Kreeftskeerkring en de Steenbokskeerkring. In deze keerkringsgordel is de kracht van de zon het groots en valt er de minste regen. Daardoor is het klimaat van de woestijnen die in deze gordel liggen droog en heet: er valt gemiddeld niet meer dan 25 mm regen. (In vergelijk met Nederland: bij ons valt er gemiddeld 600-800 mm per jaar). Het kan ook voorkomen dat het een paar jaar niet regent. Zo’n situatie kunnen we ons eigenlijk niet voorstellen, onze boeren en boswachters slaan al alarm wanneer het een maand niet regent! Dat komt omdat de Nederlandse planten en dieren niet aan de droogte zijn aangepast. De temperaturen in de woestijn variëren sterk: overdag kan het wel meer dan 40 graden Celsius worden, ‘s nachts kan het vriezen. Er bestaan ook koude woestijnen. Daar is het zowel ‘s nachts als overdag koud en valt de weinige regen in de vorm van sneeuw. De Gobiwoestijn en het Grote Bekken zijn voorbeelden van zulke koude woestijnen.

Weetjes:

de oppervlakte van de Sahara: Gobiwoestijn: Kalahari: Grote Victoria woestijn:

9.065.000 km2 1.295.000 km2 582.000 km2 338.500 km2

1. De gele vlakken zijn de woestijnen van de wereld. Zoek uit hoe ze heten. 2. Wat denk je, hoeveel procent van het aardoppervlak bestaat uit woestijn? 10%, 15%, 20% of nog meer? 3. Zoek de bovengenoemde keerkringen. Welke woestijnen vallen buiten de keerkringsgordel (het gebied rondom de aarde tussen de keerkringen)?


WERKBLADEN - 4

WOESTIJNEN

Woestijnland Voor de meeste Europeanen van vlak na de Eerste Wereldoorlog waren woestijnen onbekende exotische, en in hun ogen onherbergzame oorden, die ze alleen kenden van de geromantiseerde avonturen van Lawrence van Arabië. Dankzij de televisie weet het grote publiek nu veel meer over woestijnen. Maar toch blijven ze tot de verbeelding spreken. Zandzeeën en zandduinen

1. Omschrijf jouw idee van een woestijn 2. Ken je de uitdrukking: ‘zand erover’? Wat wordt daarmee bedoeld? 3. Waar bestaat zand uit? Er bestaan ook rotswoestijnen. Dit zijn rotsachtige vlakten, die bedekt zijn met grind en kiezelstenen. De wind blaast het zand langs de rotsen, waardoor er heel bijzondere vormen ontstaan.

Er lopen soms ook rivieren door de woestijn. De grote rivieren, zoals de Nijl en de Niger hebben altijd wel water. De kleinere rivieren staan meestal droog, hun beddingen stromen alleen vol als het regent. Zo’n droogstaande rivierbedding wordt een wadi genoemd. Ze worden ook als wegen gebruikt. Niet ongevaarlijk, want als het begint te regenen lopen de wadi’s bliksemsnel vol. Er zijn al heel wat auto’s door het aanstormende water meegesleurd. Wadi 4. Je hebt waarschijnlijk wel een gehoord van een skipiste, of de piste in een circus. Minder bekend is dat er ook in de woestijn pistes zijn. Op welke afbeelding op dit werkblad zie je een piste? Kun je aan de hand van de afbeelding aangeven wat pistes zijn?


WERKBLADEN - 5

WOESTIJNEN

Wind en water in de woestijn Woestijnzand wordt gemakkelijk door de wind meegevoerd. Er kunnen zandduinen ontstaan die wel zo’n 200 m hoog kunnen worden. Als het hard waait, ontstaan er zandstormen. Het reizen in de woestijn wordt dan vrijwel onmogelijk. Je ziet niets meer, en het zand snijdt in je gezicht en ogen. Tijdens de oorlog in Irak werden de soldaten ook overvallen door zandstormen en konden ze een tijdlang niet verder optrekken naar Bagdad. De Touareg, een nomadisch woestijnvolk noemt ‘de wind die zand draagt’, de Harmattan. Deze hete, droge woestijnwind draagt heel fijne zanddeeltjes mee, de Middellandse Zee over, soms helemaal tot in Nederland. Er ligt dan een heel fijne rode stoflaag op alles wat buiten staat. 1. Zoek op wat de Sirocco is.

In de woestijn is water schaars. Op sommige plekken borrelt er water vanuit de diepte naar boven. Er groeien bomen en planten en er is drinkwater voor mensen en dieren. Door de eeuwen heen zijn deze plekken gebruikt als pleisterplaatsen (een plek waar men voor een korte tijd rust houdt) langs de karavanenroute door de woestijn. Het regent maar zelden in de woestijn. Maar als het regent, valt het water met bakken uit de hemel. De wadi’s lopen razendsnel vol. Het meeste water spoelt weg naar de lager gelegen gebieden in de woestijn, en zakt daar door het zand naar de diepere grondlagen. Om bij het water te komen, slaan de mensen diepe putten. Deze putten zijn van vitaal belang voor de nomaden met hun veestapel. In het kader van ontwikkelingssamenwerking helpt Nederland met het slaan van putten voor de groeiende bevolking en hun groeiende veestapel. Maar die hulp heeft een nieuw probleem veroorzaakt: er is wel drinkwater, maar niet voldoende voedsel voor de dieren. Er valt in de woestijn te weinig regen, om veel gras te laten groeien. Daarom ontstaat er in de gebieden rond de putten overbegrazing. De hongerige koeien en geiten eten zelfs de laatste blaadjes van de bomen. De bomen gaan uiteindelijk dood en worden gekapt voor brandhout. Als het dan ook nog eens heel lang niet regent, wordt de omgeving steeds droger en droger. We noemen dit proces wel verwoestijning (vorming van woestijn) of desertificatie naar het engelse woord voor woestijn, desert. 2. Wat is een oase? Ken je de uitdrukking ‘een oase van rust’? Wat wordt daarmee bedoeld?


WERKBLADEN - 6

WOESTIJNEN

Dieren en planten van de woestijn De dieren en planten hebben zich op allerlei manieren aangepast aan de bijzondere leefomstandigheden in de woestijn. Een bekend voorbeeld zijn de kamelen en dromedarissen. Op de afbeelding zie je hoe deze dieren zijn toegerust voor het leven in de woestijn. Maar ook mensen passen zich aan, kijk maar eens naar de afbeelding van Lawrence van Arabië. Hoe heeft hij zich aangepast?

1. Wie heeft maar één bult, de kameel of de dromedaris?

Ook planten hebben allerlei slimme manieren bedacht om in de woestijn te overleven. Ze weten vocht vast te houden, of hebben lange wortels om het water diep in de grond te bereiken. Sommige planten kunnen met weinig water toe. Als het regent, raken ze snel in bloei om zaden te maken. Die zaden kunnen lange periodes van droogte overleven om te ontkiemen bij de eerstvolgende regenval. In de woestijnen van Mexico groeien allerlei cactussen. Als het regent slaan ze het water in hun doornen en stam op. De stekels voorkomen dat dieren de planten opeten.

De wasachtige laag op de bladeren van dit Euphorbia-plantje voorkomt dat het opgenomen water verdampt.

2. Kun je nog andere manieren bedenken hoe dieren en planten zich aan het woestijnleven hebben aangepast? 3. Welk dier wordt ook wel ‘het schip van de woestijn’ genoemd? Kun je uitleggen waarom?


WERKBLADEN - 7

WOESTIJNEN

Mensen in de woestijn Sinds mensenheugenis wonen er mensen in woestijnen. Meestal hebben ze een nomadische leefstijl, wat inhoudt dat ze met hun kuddes dieren heen en weer trekken op zoek naar water en voedsel. Nomaden wonen in tenten die makkelijk te vervoeren zijn. Een paar voorbeelden van woestijnvolken zijn de Touareg in de Sahara, de Aborigines in Australië en de San en Khwe (bosjesmannen) in de Kalahari.

In de buurt van de oases en rivieren zijn dorpen. Hier zie je een school ergens in de Sahara. In de Sahara is het ‘s nacht erg koud, het schoolgebouw is ’s morgens vroeg nog te koud om binnen te zitten. De eerste lessen krijgen de kinderen voor het schoolgebouw in de zon. Ook de westerse mens heeft de woestijn ontdekt. Niet om er te wonen, maar als pretpark. Er zijn allerlei woestijnwedstrijden: voor auto’s, motorrijders, en zelfs voor fietsers en hardlopers. Vroeger vervoerden de kamelen allerlei producten, zoals zout, nu worden ze ingezet om toeristen een weekje door de woestijn te vervoeren. Voor het vervoer van producten worden steeds vaker vrachtauto’s gebruikt. Het is voor sommige woestijnvolken moeilijk hun traditionele levensstijl te handhaven. De meeste regeringen willen dat nomaden op een vaste plek gaan wonen. Zo kunnen ze beter worden gecontroleerd. Ook wordt hun woongebied ingenomen door boeren met vee. In de ogen van de moderne mens leven sommige woestijnvolken in het ‘stenen tijdperk’ en zijn ze dus primitief. Hun rechten worden vaak geschonden. Zo wordt het woestijnland Botswana er van beschuldigd de bosjesmannen uit het Kalahari-reservaat te willen verdrijven. 1. Op de site http://www.cmo.nl/pe/pe4/pe-43.html kun je meer lezen over de rechten van de inheemse mensen (mensen die al eeuwen lang in een bepaald gebied - en in dit geval de woestijn - wonen). Welk recht wordt geschonden als de regering de mensen tegen hun wil op vaste plekken laat wonen?


WERKBLADEN - 8

WOESTIJNEN


HANDLEIDING - 1

WOESTIJNEN

Wie was Lawrence van Arabië? Een van de opdrachten is het bekijken van de film, waarbij we er van uitgaan dat de film ook voor de leerlingen anno 2003 nog spannend is. Mogelijk kan aan de hand van de film het volgende bekeken worden: Welke dieren worden gebruikt voor vervoer, in wat voor soort onderkomen wonen de woestijnvolken? Speelt het verhaal zich af in een zandwoestijn, zie je zandduinen? Hoe zijn de mensen in de film gekleed? Enzovoort. 1. Een bemiddelaar is een tussenpersoon die partijen tot elkaar probeert te brengen (Van Dale woordenboek). 2. Lawrence van Arabië bemiddelde tussen de leiders van de Arabische bevolking en de Engelsen. Tijdens de oorlog besprak hij hun deelname aan de kant van de geallieerden. Na de oorlog bemiddelde hij tussen de Engelse regering en de Arabische leiders in de hoop de beloofde zelfstandigheid te realiseren. 3. Libanon, Israël, Syrië, Irak en Jordanië. Het Arabisch Schiereiland: Saudi-Arabie, Yemen, Oman, Verenigde Arabische Emiraten, Abu Dhabi, Koeweit. Qatar, Egypte. 4. In de film van regisseur David Lean wordt de complottheorie levend gehouden. Hij liet Lawrence (de Held van Akaba) of Arabia verongelukken door een zwarte auto die hem op de motor de pas afsneed. Woestijnen in de wereld Aan de hand van een kaart kunnen de leerlingen de beide keerkringen opzoeken en inventariseren welke woestijnen er binnen de keerkringsgordel liggen en welke woestijnen erbuiten. De koude woestijnen liggen boven de noorderkeerkring, de Kreeftskeerkring. De Steenbokskeerkring is de zuiderkeerkring. 1. De namen van de woestijnen in de wereld zijn:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Sahara Namibische en Kalahariwoestijn Arabische Woestijn Grote Zoutwoestijn Woestijn Lut Tharwoestijn Karakoemwoestijn Takla-Makanwoestijn Gobiwoestijn

10. 11. 12. 13. 14. 15.

Grote Zandwoestijn, Gibsonwoestijn, Grote Victoriawoestijn, Stuartwoestijn en Simpsonwoestijn Grote Bekken, Mojavewoestijn, Sonorawoestijn en Chihuahuawoestijn Atacamawoestijn Montewoestijn Patagonische woestijn Ogadenwoestijn

2. De getallen lopen uiteen van 12% (CMO: Woestijnen van de wereld) tot 20 % ( MBGnet). Verwoestijning vergrootte de oppervlakte van de Sahara in de droogtejaren 1980-1984. Na een aantal jaren van redelijke regenval en boomplantprojecten trekt de grens van de Sahara zich weer terug en lijkt het proces van verwoestijning een halt toegeroepen. In Mongolië is er nog wel sprake van verwoestijning. Van de woestijnen in China, die nu ongeveer 30% van het land beslaan, is ruim de helft ontstaan door menselijke activiteiten. Er komen steeds vaker zandstormen voor die onder andere richting Japan waaien. 3. Buiten de keerkringsgordel vallen de Grote Bekken, Gobiwoestijn, Karakoemwoestijn en Takla-Makanwoestijn. Dit zijn ook de zogenaamde koude woestijnen. De naam Takla-Makan betekent zoiets als ‘een plek zonder terugkomst’’.


HANDLEIDING - 2

WOESTIJNEN

Woestijnland De meeste mensen denken dat de woestijn een dor en eentonig landschap is. Soms is dat inderdaad het geval, en strekt de woestijn zich als een eindeloze vlakte uit met daarin een lange, rechttoe rechtaan asfaltweg. Maar vaker zijn woestijnen gebieden met een rijk gevarieerd landschap en een diverse flora en fauna. Planten en dieren hebben zich op ingenieuze wijze aangepast aan de bijzondere klimatologische omstandigheden. Ook woestijnvolken hebben over de eeuwen heen een breed scala aan levensstijlen ontwikkeld, afgestemd op het fragiele ecologische evenwicht. 1. De eerste opdracht vraagt de leerling te beschrijven hoe hij/zij denkt dat de woestijn eruit ziet. 2. Met de uitdrukking ‘zand erover’, wordt bedoeld: het is vergeten en vergeven. Laten we het er maar niet meer over hebben. 3. Zand bestaat uit heel kleine stukjes steen: het uiteindelijk resultaat van constante erosie door regen en wind van rotsen. 4. De piste in een woestijn is een breed zandspoor, dat door (vracht) autoverkeer als weg wordt gebruikt.

Wind en water in de woestijn In een lesbrief over woestijnen kan het onderwerp verwoestijning niet ontbreken. Het is echter zeer beknopt samengevat. Wellicht kunt U er aan toevoegen dat verwoestijning een heel ingewikkeld probleem is. Een groeiende bevolking is maar een deel van het probleem. Ontbossing, onderwaardering van de nomadische levenswijze, de dominantie van veeboeren en landbouwers, periodes van droogte, slecht bestuur, oorlog en ontwikkelingsprojecten (die meer schade doen dan dat ze het probleem oplossen) spelen allemaal een rol in het proces van verwoestijning. 1. Net zoals de Harmattan is de Sirocco is een zuidelijke woestijnwind. Ook de Sirocco kan zand naar Europa meevoeren. 2. Een oase is een waterrijke, vruchtbare streek in de woestijn. Het water sijpelt van diep onder de grond naar de oppervlakte. De oase verschaft voedsel en water aan planten, mensen en dieren. Met oase wordt ook een lieflijke plek bedoeld. Een oase van rust is een plek waar een aangename rust heerst. Er zijn grote en kleine oases.

Dieren en planten in de woestijn Ter aanvulling van de informatie op dit werkblad kunnen de leerlingen afbeeldingen zoeken van dieren en planten die in de verschillende woestijnen voorkomen. Lawrence heeft zich aangepast door een ghutra of keffiye (hoofddoek) te dragen die bescherming beidt tegen de wind, zand en zon. 1. De officiële naam van een kameel is Camelus bactrianus. De kameel heeft twee bulten. De officiële naam van een dromedaris is Camelus dromedarius. De dromedaris heeft één bult. De functie van de bult is hetzelfde. Beide dieren zijn gebouwd om te overleven in het extreme klimaat van de woestijn, en slaan in de bult vet op dat in geval van nood in vocht omgezet kan worden.


HANDLEIDING - 2

WOESTIJNEN

2a.

Aanpassingen bij dieren: Lichaamsbouw: lange oogwimpers om de ogen te beschermen, afsluitbare neusgaten, grote maag om in keer veel water op te nemen. Lichte kleur om hitte te reflecteren. Dikke vacht ter bescherming tegen de koude nacht. Leefwijze: leven ‘s nachts, of verschuilen zich in holen (woestijnratjes) 2b. Mogelijke aanpassingen bij woestijnplanten en bomen: − In de schaduw van andere planten of rotsen groeien. − Het vermogen snel water op te nemen op de schaarse momenten dat het regent, en dit water op te slaan in de stam of de bladeren. Stam kan uitzetten. − Zaden doorstaan lange periodes van droogte, ontkiemen snel op het moment dat er regen is, komen snel tot bloei en produceren zaden. − Lange wortels die water uit de diepere grondlagen kunnen halen. − Leerachtige bladeren die verdamping voorkomen. − Sommige planten hebben lichte bladeren. die het licht reflecteren − Zijn soms klein. 3. De kameel en de dromedaris zijn allebei schepen van de woestijn. Vroeger waren de bedoeïenen, en andere woestijnbewoners van Noord-Afrika en Centraal Azië voor hun levensonderhoud aangewezen op de kameel. Door zijn bijzondere fysiek is het dier in staat lange tochten te maken zonder te hoeven eten of drinken. De grote maag kan in een keer 100 liter water verstouwen! Makkelijk om bij te tanken op de sporadische drenkplaatsen langs de karavaanroute. Door die bijzondere eigenschappen is het dier bij uitstek geschikt voor het vervoer van producten door de ‘zeeën van zand’ van de woestijn. De melk van de kameel is voedzaam en diende (en dient nog steeds) als een belangrijke voedselbron voor de trekkende nomaden. De kameel is onlosmakelijk verbonden met de culturele leven van de woestijnbewoners van de Noordelijk Afrika en Azië.

Mensen in de woestijn Het is onmogelijk de diversiteit aan culturen en leefwijzen op één pagina lesbrief aan de orde te brengen. De leerlingen worden aangemoedigd aanvullende informatie te verzamelen over wonen in de woestijn, kleding, voedselproductie en dergelijke. Naar aanleiding van de opdracht bij het onderwerp Mensen in de woestijn kunnen de leerlingen bediscussiëren of gedwongen vestiging legitiem is. Wellicht is het mogelijk een parallel te trekken met het proces van verwoestijning zoals aan de orde gebracht in het hoofdstuk Woestijnland. Botswana verdrijft Bosjesmannen uit het Kalahari-reservaat De Kalahari-woestijn in zuidelijk Afrika is de laatste toevlucht voor de Bosjesmannen. De oudste bewoners van dit gedeelte van Afrika. Al zo'n 20.000 jaar leven er ook Bosjesmannen in Botswana. Deze van oudsher jagers en verzamelaars zijn nu een minderheid geworden in eigen land waar ze gediscrimineerd worden door de Bantoemeerderheid. De Bantoe's, die 1500 jaar geleden Botswana binnentrokken, zijn van origine herders van runderen en kijken neer op de Bosjesmannen die van de natuur leven. Tot voor kort was het uitgestrekte Central Kalahari Game Reserve in CentraalBotswana nog het laatste toevluchtsoord waar de Khwe-Bosjesmannen hun oude levenswijze konden behouden. (Bron: www.xtreme.nl)


HANDLEIDING - 3

WOESTIJNEN

1. Speciale rechten voor inheemse volken. Inheemse volken zijn ook mensen en mensenrechten gelden ook voor hen. Maar veel inheemse mensen worden onderdrukt, juist omdat ze inheems zijn. De Werkgroep Inheemse Volken van de Verenigde Naties heeft een concepttekst (= een nog niet goedgekeurde tekst) voor een verdrag opgesteld: De Universele Verklaring van de Rechten van Inheemse Volken. De behandeling ervan wordt echter om politieke redenen steeds vertraagd. Veel landen met inheemse volken onder de inwoners zijn bevreesd voor de gevolgen van het verdrag (inheemse volken kunnen bijvoorbeeld kunstschatten terugeisen of grondgebied met natuurlijke hulpbronnen zoals olie en diamanten). Nederland is een van de weinige landen die achter de verklaring staan. In de hele wereld werd en wordt de bewegingsvrijheid van nomaden aan banden gelegd (denk maar aan de zigeuners in Europa en Nederland). Dit heeft vaak ernstige gevolgen voor hun cultuur en natuurlijke leefomgeving. In de woestijn is nomadisme een aanpassing aan de natuurlijke omstandigheden. Er valt te weinig regen voor de groei van een vegetatie die grote kuddes dieren kan onderhouden. Gedwongen vestiging (door middel van dwang of door middel van ondoordachte ontwikkelingsprojecten) veroorzaakt overbegrazing, erosie van de grond en uiteindelijk verwoestijning. De cultuur is vorm gegeven door de nomadische levensstijl. Inperking van nomadisme betekent onherroepelijk verlies van culturele identiteit. Regeringen die pogingen doen nomaden te vestigen, schenden met name de volgende rechten: Art. 1. Inheemse mensen en inheemse volken zijn gelijk aan alle andere mensen en volken. Discriminatie op grond van inheemse afkomst is verboden. Art. 3. Inheemse volken hebben het recht over hun eigen lot te beschikken (= zelfbeschikking). Art. 7. Het is verboden om gebieden van inheemse volken en inheemse mensen te onteigenen of ze te dwingen te verhuizen. Art. 9. Inheemse mensen hebben het recht om tot een inheemse groep te horen en te leven volgens de traditionele gewoonten van die groep. Art. 10. Inheemse volken mogen niet met geweld van hun land worden verdreven. Dat mag alleen geweldloos als ze daarmee zelf akkoord gaan. Art. 12. Inheemse volken hebben er recht op dat hun traditionele gronden, voorwerpen, ceremoniën en kunstuitingen (als dans, muziek. literatuur) worden geëerbiedigd. Voorwerpen die in het verleden van hen zijn gestolen, moeten worden teruggegeven. Art. 26. Inheemse volken hebben het recht om hun traditionele gebieden en meren met dieren, planten en andere bronnen die zich daarin bevinden zelf in bezit te hebben, te ontwikkelen en te controleren. Art. 37. Regeringen dienen -in overleg met inheemse volken- ervoor te zorgen dat de rechten uit deze Verklaring worden opgenomen in wetten van het land.


HANDLEIDING - 4

WOESTIJNEN

Meer informatie op het internet: http://mbgnet.mobot.org/sets/desert/index.htm Engelstalige site met informatie en veel afbeeldingen over woestijnen in de wereld, planten en dieren in de woestijnen. http://www.all-animals.com/bcamels.html Engelstalige site met informatie over kamelen en dromedarissen http://www.noaanews.noaa.gov/stories/s885.htm NOAA-satellietopname van een zandstorm op weg naar Japan http://www.vwkweb.nl/index.html?http://www.vwkweb.nl/weerinfo/ weerinfo_windenmiddellandsezee.html Informatie over de Sirocco http://www.dierentuin.net/zoogdieren_land/kameelachtigen.html Informatie over kamelen en dromedarissen http://www.cmo.nl/pe/pe4/pe-43.html Universele Verklaring van de Rechten van Inheemse Volken


HANDLEIDING - 5

CMO INTRODUCTIE - II

Recommend Documents