Cliëntenmonitor Langdurende ggz en maatschappelijke steunsystemen. Regionale rapportage Individueel Sociale Netwerken Alkmaar

Cliëntenmonitor Langdurende ggz en maatschappelijke steunsystemen

Regionale rapportage Individueel Sociale Netwerken Alkmaar

Anne Walraven en Nic Vos de Wael / Landelijk Platform GGz Utrecht / 3 februari 2011

Het onderzoek naar langdurende ggz en maatschappelijke steunsystemen maakt onderdeel uit van de cliëntenmonitor Langdurige Zorg. Deze monitor is een gezamenlijke activiteit van landelijke cliëntenorganisaties, op basis van een programmasubsidie van het Ministerie van VWS.

De deelnemende organisaties in dit samenwerkingsverband zijn: CG-Raad, CSO, Landelijk Platform GGz, LOC, NPCF, Per Saldo, Platform VG. Daarnaast doen mee: Mezzo, Landelijke Vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg, en Zorgbelang Nederland (met regionale zorgbelang-organisaties).

De verschillende rapportages zijn te downloaden op www.platformggz.nl (onder publicaties).

Contactgegevens: •

Cliëntenmonitor AWBZ, Postbus 1539, 3500 BM Utrecht. Tel. 030 - 2970303

•

Landelijk Platform GGz, Postbus 13223, 3507 LE Utrecht. Tel. 030 - 2363765 E-mail: [email protected]

2

Inhoudsopgave

1. Inleiding ..................................................................................................................................................... 5 Langdurende ggz en maatschappelijke steunsystemen ........................................................................... 5 Achtergrond ............................................................................................................................................... 6 Verantwoording ......................................................................................................................................... 8 Leeswijzer .................................................................................................................................................. 9 2. Beoogde aanpak en visie ........................................................................................................................ 10 Inleiding ................................................................................................................................................... 10 Doelgroep, doel en uitgangspunten ........................................................................................................ 10 Werkwijze ................................................................................................................................................ 11 3. Samenwerking ........................................................................................................................................ 13 Inleiding ................................................................................................................................................... 13 De samenwerking .................................................................................................................................... 13 Beoordeling door samenwerkende organisaties ..................................................................................... 14 Resultaat - Meer zelfstandigheid cliënten ............................................................................................ 15 Resultaat - Contacten en communicatie .............................................................................................. 15 Resultaat - Meer kennis doelgroep ...................................................................................................... 15 Resultaat - Innovaties .......................................................................................................................... 15 Positief aspect - Praten mét cliënten ................................................................................................... 16 Positief aspect - Verschillende invalshoeken ...................................................................................... 16 Positief aspect- Terugkoppelen ........................................................................................................... 16 Verbeterpunt - Lage opkomst .............................................................................................................. 17 Verbeterpunt - Bredere doelgroep ....................................................................................................... 17 Verbeterpunt - Meer betrokkenheid van de gemeente ........................................................................ 17 4. Ondersteuning van de cliënt ................................................................................................................... 19 Inleiding ................................................................................................................................................... 19 Doelgroep ................................................................................................................................................ 19

3

In contact komen ..................................................................................................................................... 19 De ondersteuning .................................................................................................................................... 20 (Vrijwilligers)werk ................................................................................................................................. 21 Sociale contacten en vrije tijd .............................................................................................................. 22 Beoordeling ............................................................................................................................................. 22 Positief aspect - Beantwoording vragen .............................................................................................. 23 Positief aspect - Uitgaan van mogelijkheden ....................................................................................... 23 Positief aspect - Wederkerigheid ......................................................................................................... 23 Positief aspect - Zelfstandigheid .......................................................................................................... 23 Positief aspect - Praten mét cliënten ................................................................................................... 24 Positief aspect - Verschillende invalshoeken ...................................................................................... 24 Positief aspect - Laagdrempeligheid .................................................................................................... 24 Positief aspect - Volgen ....................................................................................................................... 25 Verbeterpunt - Uitgaan van mogelijkheden ......................................................................................... 25 Verbeterpunt - Volgen .......................................................................................................................... 25 Verbeterpunt - Lage opkomst .............................................................................................................. 25 Verbeterpunt - Opbouwen persoonlijk netwerk ................................................................................... 26 5. Bevindingen, conclusies en aanbevelingen ............................................................................................ 27 Inleiding ................................................................................................................................................... 27 Grotere opkomst ...................................................................................................................................... 27 Breedheid doelgroep ............................................................................................................................... 28 Volgen...................................................................................................................................................... 29 Versterking persoonlijk netwerk .............................................................................................................. 29 De organische benadering ...................................................................................................................... 30 Conclusie ................................................................................................................................................. 30 Literatuurlijst ................................................................................................................................................ 32 Bijlage: Overzicht gesproken medewerkers en organisaties ...................................................................... 34

4

1. Inleiding

Langdurende ggz en maatschappelijke steunsystemen

In Nederland wonen naar schatting 160.000 mensen met een ernstige psychische aandoening. Door de vermaatschappelijking woont een groot deel van hen gewoon „in de wijk‟. Dit betekent niet automatisch dat zij participeren in de samenleving; velen van hen verkeren, in vergelijking met andere burgers, in een 1

achterstandspositie. Zij hebben dan ook niet alleen behoefte aan kwalitatief goede behandeling, maar ook (en vaak vooral) aan goede ondersteuning op gebieden als wonen, werken en sociale contacten. Gemeenten hebben vanuit de Wmo de taak om zo veel mogelijk mensen te laten participeren in de samenleving. Maar ook andere partijen (zorginstellingen, cliëntenorganisaties, verzekeraars, welzijnsinstellingen, woningbouwcorporaties enzovoorts) zijn verantwoordelijk. Het is van belang dat er tussen deze organisaties verbindingen bestaan om een toegankelijk en samenhangend zorg- en ondersteuningsaanbod te kunnen garanderen. De bezuinigingen in de AWBZ maken de noodzaak tot een samenhangend aanbod nog urgenter. De verbindingen tussen organisaties kunnen op verschillende manieren tot stand gebracht worden. Sinds de jaren 90 zijn regionale en stedelijke netwerken opgericht waarin relevante organisaties samenwerken om cliënten de levensbrede zorg en ondersteuning te kunnen bieden waar zij behoefte aan hebben. Deze netwerken, die vaak worden aangeduid als maatschappelijke steunsystemen (MSS), staan momenteel flink in de belangstelling. GGZ Nederland en VNG zien de maatschappelijke steunsystemen 2

als “het leidend concept” om mensen te laten participeren in de samenleving. Met dit doel is, in het kader van Herstel en Burgerschap, een project dat zich richt op de zorg en ondersteuning van mensen met ernstige en complexe psychische problemen die langdurig aanhouden, een handreiking geschreven over hoe een MSS opgericht en verbeterd kan worden. Verschillende bestaande MSS-en hebben bovendien boekjes gepubliceerd waarin zij de werkwijze van hun netwerk uiteenzetten. Steunsystemen staan dus volop in de belangstelling; ze passen binnen actuele ontwikkelingen in zorg en samenleving. Dit roept ook vragen op: wat zijn de resultaten van deze netwerken? Lukt het de verschillende organisaties om effectief samen te werken? Hoe pakken ze dit aan? En slagen zij er in om cliënten succesvol te ondersteunen bij het participeren in de samenleving? Op deze vragen proberen wij in dit project een antwoord te vinden. In twee rondes onderzoeken wij een aantal van deze netwerken. In deze publicatie presenteren wij onze resultaten aangaande de

1

GGZ Nederland, Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap. Visie op de (langdurende) zorg aan mensen met ernstige psychische

aandoeningen (2009) 15. 2

VNG en GGZ Nederland, Intentieverklaring „psychisch kwetsbare burgers in de Wmo‟ (2009) 1.

5

3

Individueel Sociale Netwerken (ISN) Alkmaar. In de volgende paragraaf gaan wij echter eerst dieper in op het concept maatschappelijk steunsysteem.

Achtergrond

Een maatschappelijk steunsysteem (MSS) is een georganiseerd netwerk van personen, diensten en voorzieningen rond een cliënt dat hem ondersteunt bij het leven met zijn beperkingen en zijn pogingen om te participeren in de samenleving. Een MSS bestaat uit een netwerk op drie niveaus: een steunnetwerk op persoonlijk niveau, een netwerk van uitvoerende professionals en vrijwilligers en een netwerk op bestuurlijk niveau (zie figuur 1).

4

MSS

Steunnetwerk op persoonlijk niveau

Netwerk op uitvoerend niveau

Netwerk op bestuurlijk niveau

Figuur 1. Het maatschappelijk steunsysteem: netwerk op drie niveaus.

Het eerste niveau betreft het netwerk om een individuele cliënt heen. Dit netwerk steunt de cliënt om naar 5

eigen wensen en behoeften te participeren in de samenleving. Het persoonlijk netwerk kan gezien worden als een geheel van ringen (zie figuur 2). Het dichtst bij de cliënt staan de naastbetrokkenen, familieleden en vrienden. De tweede ring bestaat uit informele contacten, bijvoorbeeld met collega‟s of buren. De derde ring wordt gevormd door instellingen van algemene (gezondheids)zorg of (gemeentelijke) dienstverlening, die hulp en ondersteuning kunnen bieden op verschillende gebieden, zoals het vinden van werk of het participeren in de samenleving. De buitenste ring bestaat uit gespecialiseerde zorg en dienstverlening.

3

6

De rapportages van de overige onderzochte steunsystemen en de tussenrapportage van dit onderzoek zijn te downloaden op:

www.platformggz.nl (onder publicaties). 4

M. Verschelling en S. van de Lindt, Handreiking maatschappelijke steunsystemen, Samenwerken aan participatie van mensen met

een psychische kwetsbaarheid (2010) 6. 5 6

Ibidem, 18. GGZ Nederland, Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap, 39.

6

Cliënt

Naastbetrokken, familie, vrienden

Informele contacten

Algemene zorg en dienstverlening Gespecialiseerde zorg en dienstverlening

Figuur 2. Het persoonlijk steunnetwerk.

In het netwerk op uitvoerend niveau werken professionals en soms ook vrijwilligers samen om cliënten ondersteuning te bieden op verschillende levensgebieden. Het netwerk op dit niveau is van belang om mensen met psychische problemen gemakkelijker toegang te bieden tot voorzieningen en instanties.

7

Binnen het netwerk op bestuurlijk niveau werken bestuurders, managers en financiers samen om sturing te geven aan het maatschappelijk steunsysteem. Zij faciliteren de samenwerking en dragen deze krachtig uit. Een eerste stap is het formuleren van een gezamenlijke visie en uitgangspunten voor een inclusief beleid. Vaak stellen zij een convenant op waarin inspanningsverplichtingen, afspraken en verantwoordelijkheden worden vastgelegd. Ook worden financiële afspraken gemaakt. Deze convenanten zijn van belang om de samenwerking kracht bij te zetten, de regie goed te regelen en de partijen te committeren aan de samenwerkingsafspraken.

8

De inkleuring van een maatschappelijk steunsysteem is afhankelijk van de lokale of regionale situatie. Hoe een maatschappelijk steunsysteem in de praktijk vorm krijgt hangt immers samen met het huidige voorzieningenniveau, het gemeentelijk beleid, de populatie (bijvoorbeeld meer ggz of meer OGGz; meer jongeren of juist ouderen) en de wensen en behoeften van cliënten zelf.

9

7 Verschelling en Van de Lindt, Handreiking, 18. 8 Ibidem. 9 A. van Bergen en K. Sok, Buitengewoon: kwartiermaken en ervaringsdeskundigheid in maatschappelijke steunsystemen. Beschrijving zorgvernieuwingsproject in Eindhoven en randgemeenten (2008) 9.

7

Verantwoording

Van september tot en met december 2010 zijn we in Alkmaar bezig geweest met het verzamelen van gegevens. Ter voorbereiding hebben we de bestaande publicaties bestudeerd. ISN Alkmaar omvat verschillende activiteiten, waaronder een netwerktafel en een participatiegroep. Om meer inzicht te krijgen in de activiteiten zijn wij in gesprek gegaan met een van de coördinatoren van de netwerktafel en een begeleidster van de participatiegroep. Ook hebben we een netwerktafel bijgewoond. De daadwerkelijke gegevens hebben we op verschillende manieren verzameld. Allereerst hebben we sociaal psychiatrisch verpleegkundigen (SPV-ers) en casemanagers van Alkmaarse wijkteams gevraagd om vragenlijsten in te vullen over specifieke cliënten. Deze vragenlijsten bieden inzicht in hoe en waarom cliënten in contact komen met ISN en welke ondersteuning zij nodig hebben en ontvangen. In totaal zijn 11 vragenlijsten ingevuld. Een belangrijk deel van onze gegevens hebben wij verzameld door in gesprek te gaan met cliënten van ISN Alkmaar. Ook in deze interviews kwam aan de orde hoe de cliënten in contact komen en welke ondersteuning zij ontvangen. Een belangrijk onderwerp van deze interviews was daarnaast hoe ze de ondersteuning ervaren; wat vinden ze goed en wat kan beter? We hebben 13 cliënten gesproken. Over vier van hen is tevens een vragenlijst ingevuld. In totaal, dus met vragenlijsten en interviews, hebben we over 20 individuele cliënten informatie verzameld. Ook hebben we gesproken met medewerkers van organisaties die samenwerken binnen het ISN. We hebben in totaal met vijf personen van verschillende organisaties gesproken.

10

Het belangrijkste

onderwerp van deze interviews was de samenwerking tussen de verschillende organisaties. Hoe krijgt deze vorm en hoe beoordelen zij ISN? Ten slotte hebben we de belangrijkste bevindingen in een terugkoppelingsbijeenkomst voorgelegd aan 17 betrokkenen (professionals en cliënten). De reacties van deze betrokkenen hebben we in deze publicatie opgenomen.

Methode

Aantal

Algemene gesprekken

2

Bezoek netwerktafel

1

Vragenlijsten ingevuld door hulpverleners

11

Interviews cliënten

13

Interviews samenwerkende organisaties

5

Terugkoppelingsbijeenkomst

17

Tabel 1. Overzicht dataverzamelingsmethoden met aantallen. 10 Zie bijlage voor een overzicht van alle medewerkers en organisaties waarmee gesproken is.

8

Leeswijzer

In het volgende hoofdstuk geven wij een samenvatting van de beoogde aanpak en visie van ISN Alkmaar. Hierbij gaan wij in op de beoogde doelgroep, het doel en de uitgangspunten en de beoogde werkwijze. In hoofdstuk drie staat de samenwerking tussen organisaties centraal. Daarbij besteden wij aandacht aan hoe de samenwerking vorm krijgt en hoe de netwerkpartners ISN Alkmaar beoordelen. Hoofdstuk vier gaat over de ondersteuning van cliënten. Hierbij zullen we ingaan op de bereikte doelgroep en hoe cliënten met ISN Alkmaar in contact komen. Ook beschrijven we in dit hoofdstuk hoe de ondersteuning er in de praktijk uit ziet en hoe cliënten de ondersteuning beoordelen. In hoofdstuk vijf geven wij ten slotte de opvallendste en belangrijkste bevindingen van ons onderzoek weer. Hierbij verwijzen wij ook naar de reacties op deze bevindingen tijdens de terugkoppelingsbijeenkomst. Aan het eind van het hoofdstuk vindt u de conclusies en aanbevelingen.

9

2. Beoogde aanpak en visie

Inleiding

Sinds 2008 participeert GGZ Noord-Holland-Noord (GGZ NHN) in het transitieprogramma in de langdurende zorg. Het transitieprogramma, dat voortkomt uit een convenant tussen VWS en brancheorganisaties ActiZ, BTN, GGZ Nederland en de VGN, heeft als doel “om een duurzame transitiebeweging in de langdurende zorg tot stand te brengen die aansluit bij de toekomstige maatschappelijke ontwikkelingen.”

11

Dit wordt in praktijk gebracht in 26 transitie-experimenten. Het

experiment van GGZ NHN heet „Duurzaam Beter‟. Een van de deelprojecten van dit experiment betreft 12

het opzetten van een maatschappelijk steunsysteem in Alkmaar. In de tweede fase van het project is er voor gekozen om de focus te verplaatsen naar het ontwikkelen van netwerken op het persoonlijke niveau. Om deze reden wordt in Alkmaar niet gesproken van een MSS maar van Individueel Sociale Netwerken.

13

In dit hoofdstuk beschrijven wij de beoogde aanpak en visie van ISN Alkmaar. Hierbij gaan we achtereenvolgens in op de beoogde doelgroep, het doel en de uitgangspunten en de beoogde werkwijze.

Doelgroep, doel en uitgangspunten

ISN Alkmaar richt zich op de cliënten van de drie Alkmaarse FACT-teams. In totaal gaat het om circa 470 personen. FACT staat voor Functie Assertive Community Treatment en richt zich op cliënten met langdurige en complexe problematiek. Het doel van deze teams is dat cliënten zelfstandig in de wijk kunnen wonen, dankzij de steun op allerlei levensgebieden en psychiatrische en psychologische behandeling.

14

De teams zoeken in de ondersteuning van cliënten ook het contact met familie en de

buurt. Zo ondersteunen FACT-teams cliënten om weer mee te doen in de maatschappij op een manier waarbij zij zich prettig en veilig voelen. Cliënten leren hoe ze het beste met hun ziekte kunnen omgaan en

11 Transitieprogramma in de langdurende zorg, Duurzame beweging in de langdurende zorg, http://www.transitieprogramma.nl/organisatie/5/News_CategoryView.aspx?id=%2forganisatie%2f5%2f6%2f (jaartal onbekend) bezocht op 1 december 2010. 12 Duurzaam beter, Het kan in de buurt!, http://www.tplz.nl/duurzaambeter/11/20/view.aspx (jaartal onbekend) bezocht op 1 december 2010. 13 W. Kasteleyn, H. Klaassen en M. van Eijk, Weer meedoen in Den Haag en Alkmaar, Tijdschrift voor rehabilitatie en herstel (3), 53. 14 Duurzaam beter, Het kan in de buurt!

10

hoe ze voor zichzelf kunnen zorgen. Ook werken ze aan een leven buiten de ggz met zinvolle dagbesteding, sociale betrokkenheid en meer meedoen in de samenleving.

15

De Alkmaarse wijkteams werken volgens het krachtenmodel (strengths model) van Charlie Rapp. Vertrekpunt bij dit krachtenmodel is de wens of passie van de cliënt. Basisprincipes zijn: herstel, empowerment en rehabilitatie. Een ander belangrijk uitgangspunt is dat er in de maatschappij tal van mogelijkheden zijn om te participeren.

16

ISN moet in de context van de wijkteams en hun werkwijze bezien worden. Doel van ISN is dat mensen met een (psychiatrische) beperking drempelloos gebruik kunnen maken van een breed scala aan mensen, diensten en voorzieningen (buiten en binnen de ggz) om als actief burger te participeren in de maatschappij.

17

Werkwijze

ISN omvat verschillende onderdelen. Ten eerste voeren casemanagers en SPV-ers van het wijkteam gesprekken met cliënten om hun wensen, kwaliteiten en passies te ontdekken. Vervolgens wordt een traject uigezet waarin vooral de klant de regie heeft om zijn wens te realiseren. Hierbij wordt samengewerkt met maatschappelijke organisaties, waaronder WonenPlus (een project waarin vrijwilligers praktische dienstverlening en persoonlijke ondersteuning bieden), De Vrijwilligerscentrale Alkmaar e.o. en Kern8 (een welzijnsorganisatie).

18

Een belangrijk onderdeel van ISN is de netwerktafel. Deze netwerktafel komt voort uit het landelijk verbetertraject Sociale Participatie in het kader van Zorg voor Beter. Doel van het programma Zorg voor Beter was om een extra kwaliteitsimpuls te geven aan de langdurende zorg.

19

De netwerktafel

is een maandelijkse bijeenkomst waar cliënten naar toe kunnen komen om vragen en wensen te realiseren. Dit kunnen vragen zijn met betrekking tot betaald of vrijwilligerswerk, recreatie, wonen, opleiding/cursus et cetera. Aan tafel zitten naast cliënten ook vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties. Samen zoeken zij naar mogelijkheden om vragen te beantwoorden en wensen te realiseren.

20

15 Stichting Centrum Certificering ACT en FACT, Wat is FACT?, http://www.ccaf.nl/act-en-fact/fact (jaartal onbekend) bezocht op 1 december 2010. 16 Kasteleyn, Klaassen en Van Eijk, Weer meedoen, 57. 17 J. van Leur, A. van Bergen, N. van Erp en S. van Rooijen, Inventarisatie Maatschappelijke steunsystemen in Nederland (2010) 9. 18 Ibidem. 19 Zorg voor beter, Over Zorg voor Beter, http://www.zorgvoorbeter.nl/over-zorg-voor-beter/ (jaartal onbekend) bezocht op 1 december 2010. 20 GGZ Noord-Holland-Noord, Productenboek 2010 Wmo en lokaal gezondheidsbeleid (2009) 81.

11

Daarnaast kent het ISN een sociale participatiegroep. In deze participatiegroep kunnen cliënten met elkaar praten over thema‟s die betrekking hebben op participatie. De groep wordt geleid door twee ervaringswerkers en kan gezien worden als een vorm van lotgenotencontact.

21

Ten slotte voert een van de coördinatoren van ISN structurele gesprekken met maatschappelijke organisaties. Doel van deze gesprekken zijn het toegankelijk maken van de organisaties voor de doelgroep en het in kaart brengen en dichten van hiaten in het huidige aanbod.

22

ISN heeft, naast de twee begeleiders van de participatiegroep, de inzet van twee coördinatoren. Deze coördinatoren zijn beide SPV-er bij een Alkmaars wijkteam en werken gedeeltelijk voor ISN. De ene coördinator werkt vier uur in de week voor ISN en houdt zich voornamelijk bezig met praktische zaken en de netwerktafel. De tweede coördinator heeft een vrijstelling van zestien uur en houdt zich voornamelijk bezig met samenwerking en de ontwikkeling van ISN. De personele inzet werd voorheen bekostigd vanuit „Duurzaam Beter‟ en „Zorg voor Beter‟. Nu wordt het bekostigd vanuit de algemene middelen van GGZ NHN. Dit jaar heeft de netwerktafel bovendien Wmo-gelden toegewezen gekregen. Deze Wmo-gelden zijn bedoeld om cliënten (vooral uit Alkmaar-Noord) te ondersteunen om hun sociale participatie te vergroten. ISN zal hierbij samenwerken met welzijnsorganisaties Kern8.

21 Van Leur, Van Bergen, Van Erp en Van Rooijen, Inventarisatie, 9. 22 Ibidem.

12

3. Samenwerking

Inleiding

Hierboven hebben we een overzicht gegeven van de beoogde aanpak en visie van ISN Alkmaar. In ons onderzoek willen we echter voornamelijk nagaan hoe het ISN in de praktijk vorm krijgt en functioneert. Hierbij maken we een onderscheid tussen enerzijds de daadwerkelijke ondersteuning van cliënten en anderzijds de samenwerking tussen organisaties, die deze ondersteuning leveren en faciliteren. In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan de samenwerking. Allereerst komt aan de orde hoe de samenwerking in de praktijk vorm krijgt. Vervolgens gaan wij in op de beoordeling van ISN door de samenwerkingspartners. Hierbij komen resultaten, positieve aspecten en mogelijke verbeterpunten aan de orde.

De samenwerking

De samenwerking binnen ISN krijgt op verschillende manieren vorm. Ten eerste investeert een van de coördinatoren van ISN in het netwerk. Hij gaat in gesprek met relevante organisaties over hoe zij hun aanbod toegankelijk kunnen maken voor de doelgroep en waar hiaten zitten in het aanbod. Een andere vorm van investeren zijn de trainingen die de coördinator van ISN geeft aan vrijwilligers van WonenPlus die te maken krijgen met mensen met psychiatrische problemen. Dankzij de investeringen werkt ISN structureel samen met medewerkers van WonenPlus, Kern8, de Vrijwilligerscentrale Alkmaar e.o., RCO de Hoofdzaak (regionale cliëntenorganisatie), Ypsilon (vereniging van familieleden en betrokkenen van mensen met schizofrenie of een psychose), onderdelen 23

van GGZ NHN en de IPS-er.

De samenwerking krijgt heel concreet vorm aan de netwerktafel, waar medewerkers van organisaties en cliënten samen op zoek gaan naar oplossingen en antwoorden. Hierbij maken ze gebruik van de contacten die zij hebben dankzij de structurele samenwerking. Wanneer het netwerk niet toereikend is, wordt de samenwerking met een of meerdere andere organisaties gezocht. Indien samenwerking met een organisatie nuttig lijkt te zijn voor een bredere doelgroep, kan de coördinator besluiten om in de samenwerking te investeren. Een ander onderdeel van ISN zijn de gesprekken die casemanagers en SPV-ers voeren met cliënten om hun wensen, passies en kwaliteiten te ontdekken. Naar aanleiding van deze gesprekken 23

Dit is een medewerker die werkt volgens de Individuele Plaatsing en Steunmethode. Dit is een methode om de cliënt te

ondersteunen bij het vinden en verrichten van zinvol werk in reguliere bedrijven. IPS richt zich op banen die aansluiten bij de voorkeuren en mogelijkheden van de cliënt.

13

zullen cliënten en/of hulpverleners ook de samenwerking zoeken met andere organisaties. Ook zij zullen de ene keer gebruik maken van het bestaande netwerk en in andere gevallen op zoek gaan naar nieuwe (eenmalige) samenwerkingspartners. Samenwerking die voorkomt uit dergelijke trajecten blijft echter tamelijk onzichtbaar omdat het vaak gaat om individuele cliënten.

In de handreiking van Movisie en Trimbos wordt een onderscheid gemaakt tussen twee benaderingen om te komen tot een MSS: de organisatorische en de organische. Bij de organisatorisch gestuurde aanpak is er sprake van sterke centrale aansturing. Bestaande en nieuwe onderdelen worden centraal geïnitieerd en aangestuurd vanuit een duidelijk gestructureerd samenwerkingsverband. Bij de organische benadering wordt gestaag gebouwd aan een cultuur van samenwerking door ruimte te creëren voor nieuwe elementen in bestaande structuren, meestal door mensen van de werkvloer.

24

De hierboven

beschreven samenwerking is vanuit de organische benadering tot stand gekomen; namelijk in de praktijk en op de werkvloer zonder de ondertekening van convenanten. De samenwerking op bestuurlijk niveau is echter de laatste jaren wel in ontwikkeling. Enerzijds is ook dit een organisch proces. Omdat medewerkers van verschillende organisaties op uitvoerend niveau goed samenwerken, gaat ook het management zich interesseren voor de samenwerking en ontstaan goede contacten op directieniveau. Een meer organisatorische ontwikkeling is de vorming van een regionale werkgroep Transitie Noord-Holland-Noord. Deze werkgroep komt voort uit het transitieproject „Duurzaam Beter‟ en bestaat uit bestuurders van verschillende gemeenten, CIZ, UWV, GGD, VNO-NCW, werkvoorziening, GGZ NHN en zorgkantoor. Ze werken samen op het gebied van wonen, zorg, werken en welzijn om te komen tot visieontwikkeling en ontschotting in de regelgeving en financiering voor de doelgroep langdurend 25

zorgafhankelijken.

Ook de samenwerking tussen ISN en de gemeente is in ontwikkeling. De gemeente heeft, zoals eerder vermeld, Wmo-gelden toegewezen. Ook zijn de wethouder en enkele ambtenaren een dag meegelopen met de coördinator van ISN. De gemeente heeft daarnaast een aantal punten geformuleerd waarover zij de komende vier jaar met ISN willen praten. Deze punten hebben o.a. betrekking op welke rol het steunsysteem kan vervullen in het Wmo-beleid.

Beoordeling door samenwerkende organisaties

Om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van hoe ISN door de samenwerkingspartners beoordeeld wordt, hebben we gesproken met medewerkers van verschillende organisaties waarmee structureel 24 25

Verschelling en Van de Lindt, Handreiking, 19. GGZ Noord-Holland-Noord, Jaarverslag 2009, Zichtbaar beter, 12.

14

wordt samengewerkt. Wij hebben hen gevraagd naar resultaten, positieve aspecten en verbeterpunten. Omdat voor veel medewerkers de netwerktafel de belichaming van ISN is, hebben de meeste onderstaande punten betrekking op de netwerktafel.

Resultaat - Meer zelfstandigheid cliënten Samenwerkingspartners geven aan dat ISN tamelijk arbeidsintensief is. Aan de netwerktafel zit een groep van circa zes professionals aan tafel voor een relatief kleine groep cliënten. Geïnterviewden geven aan dat het de tijd toch waard is omdat er “duurzame resultaten” behaald worden. Cliënten komen “meer op eigen benen te staan” en zijn minder afhankelijk van hulpverleners.

Als het heel succesvol is dan geef je een stukje zelfstandigheid terug aan individuen en dat is ook belangrijk voor een stad, een wijk of misschien wel Nederland - Samenwerkingspartner ISN

Resultaat - Contacten en communicatie Medewerkers doen dankzij de samenwerking in het kader van ISN nieuwe contacten op. Het gaat hierbij om contacten met zowel cliënten als professionals en zowel buiten als binnen de ggz. Deze contacten kunnen medewerkers inzetten in hun reguliere werk. Medewerkers van organisaties die voor het bestaan van ISN al contact hadden, geven aan dat de communicatie beter verloopt omdat zij nu “gezichten bij organisaties” kennen.

Het is heel handig als je die mensen ook regelmatig ziet en een concrete persoon hebt. Je hebt een gezicht. Zij kent jou, ik ken haar. Dat is toch makkelijker binnenkomen - Samenwerkingspartner ISN

Resultaat - Meer kennis doelgroep Samenwerkingspartners hebben dankzij ISN meer kennis over de doelgroep. Bij een deel van de organisaties was de ggz-doelgroep vóór hun betrokkenheid bij ISN niet of nauwelijks in beeld. Maar ook medewerkers van organisaties die al met de doelgroep te maken hadden, geven aan dat hun kennis vergroot is. Samenwerkingspartners zien ISN, en in het bijzonder de netwerktafel, bovendien als een manier om op de hoogte te blijven van relevante ontwikkelingen omtrent de doelgroep.

Bij de netwerktafel is het goed dat je kennis maakt. Verhalen van mensen die uit de crisis komen, hoor ik in mijn werk eigenlijk betrekkelijk weinig. En als je dan bij de netwerktafel zit dan zie je mensen waar het goed mee gaat. Die mensen zijn net zo gewoon als ik - Samenwerkingspartner ISN

Resultaat - Innovaties Dankzij de samenwerking in het kader van ISN ontstaan bovendien nieuwe initiatieven. Zo is er naar aanleiding van een vraag aan de netwerktafel een cultuurgroepje opgezet. Deze cultuurgroep zal, met de Wmo-gelden van de gemeente, verschillende culturele activiteiten ondernemen. Een ander initiatief is: 15

„Toon je talent‟, waarbij zestien kunstenaars hun werk exposeren in gebouwen van verschillende maatschappelijke organisaties.

Ons kantoor hangt nu vol met schilderijen van iemand vanuit de ggz. Die komt bij ons binnen. Die komt buurten bij ons. Dus ook dat netwerk wordt in principe redelijk vergroot. Dat zijn toch de activiteiten die ontstaan omdat je elkaar maandelijks ziet aan de netwerktafel - Samenwerkingspartner ISN

Positief aspect - Praten mét cliënten Aan de netwerktafel wordt niet over maar met cliënten gepraat. Omdat de cliënten zelf aan tafel zitten, lukt het beter om passende antwoorden te vinden op vragen. Positief is ook dat cliënten op elkaars vragen en wensen reageren en samen op zoek gaan naar oplossingen en mogelijkheden.

Bij andere netwerktafels is het zo dat de cliënt ook schriftelijk de vraag in kan brengen. Omdat wij die personen persoonlijk spreken heb je ook meteen een gevoel van: wat is het voor persoon? Je ziet meteen hoe zelfredzaam iemand is en waar de marge van iemand zit, als je hem persoonlijk in contact meemaakt. En daardoor kan je eigenlijk veel passender en actiegerichter iets presenteren op die vraag - Samenwerkingspartner ISN

We hebben wel een paar keer gehad dat wij er wel bij zaten maar dat er zo veel interactie was tussen die cliënten dat ze samen eigenlijk al kwamen tot heel veel oplossingen - Samenwerkingspartner ISN

Positief aspect - Verschillende invalshoeken Aan de netwerktafel nemen veel verschillende mensen deel. Omdat vanuit verschillende invalshoeken naar een vraag of wens gekeken wordt, komt men gezamenlijk tot creatieve oplossingen en ideeën. Daarbij noemen samenwerkingspartners specifiek dat het goed is dat er naast medewerkers vanuit de zorg medewerkers van andere maatschappelijke organisaties aan tafel zitten. Dit zorgt voor een maatschappijgerichte blik.

Dat er niet alleen mensen zitten van de ggz intern maar ook mensen met een frisse kijk. Zij zijn niet zo erg op de belemmering gericht. Ze kijken gewoon vanuit hun functie en hun betrokkenheid in de maatschappij. Niet zo zorggerelateerd, wat minder pamperend. - Samenwerkingspartner ISN

Positief aspect- Terugkoppelen Medewerkers vinden het prettig dat er bij de netwerktafel terugkoppeling plaatsvindt over wat er met een vraag of wens van een bepaalde cliënt gebeurd is. Deze terugkoppeling is leerzaam omdat het inzicht geeft in zaken die minder goed verlopen. Bovendien draagt de terugkoppeling van successen bij aan de samenwerking omdat medewerkers gemotiveerd en geïnspireerd worden.

16

Ik vind: samenwerken staat en valt bij elkaar op de hoogte houden en elkaar motiveren daarin en ondersteunen. En goed weten: hebben wij het goed aangepakt op deze manier? - Samenwerkingspartner ISN

Verbeterpunt - Lage opkomst Het aantal cliënten bij de netwerktafel is soms laag, waardoor meer professionals dan cliënten aan tafel zitten. Geïnterviewden noemen verschillende verklaringen en daarmee ook oplossingen. Ten eerste: de beperkte doelgroep. Zij stellen dan ook voor dat ISN zich op een bredere doelgroep zou moeten richten (zie volgende paragraaf). Ten tweede: de laagdrempeligheid van de netwerktafel. Een van de geïnterviewden geeft aan dat de netwerktafel georganiseerd zou moeten worden op plekken waar cliënten zijn: bijvoorbeeld bij een dagactiviteitencentrum of een beschermde woonvorm. Een derde mogelijkheid is dat de locatie van de netwerktafel (Mare Nostrum in Alkmaar Noord) voor veel cliënten te ver weg is. De oplossing zou dan zijn om de netwerktafel bijvoorbeeld in een buurthuis in het centrum te organiseren.

Dat is Alkmaar Noord. Er zijn er gewoon een hoop die daar niet komen. Die moeten dan fietsen, weten de weg niet, de bus kost geld. Waarom gaan we niet eens in het centrum zitten? Zelfde tijd, andere plaats Samenwerkingspartner ISN

Verbeterpunt - Bredere doelgroep Voornamelijk medewerkers van organisaties die zich niet specifiek richten op de ggz, zijn van mening dat ISN een bredere doelgroep zou moet bedienen. Deze bredere insteek zou op verschillende manieren georganiseerd kunnen worden: de netwerktafel wordt toegankelijk voor een bredere doelgroep of er worden netwerktafels voor verschillende doelgroepen opgericht. Het voordeel van deze eerste optie is dat zodoende de opkomst van vragenstellers, die nu soms klein is, groter zou kunnen worden. De meeste medewerkers van organisaties die zich wel op de ggz richten, zien een dergelijke brede netwerktafel niet zitten. Zij geven aan dat elke doelgroep specifieke expertise vraagt. Bovendien zouden zij het bij hun leidinggevende niet kunnen verantwoorden dat zij mensen zonder ggz-problematiek ondersteunen.

Ik vind het op zichzelf niet een beperking dat het zich nu op een bepaalde doelgroep richt. Daardoor kan je ook het meest aansluiten. Die doelgroep kennen wij en daar zijn we het ook gewend om mee te werken. En als je het heel breed trekt dan zou je daar veel meer in moeten investeren, om de levenssituatie en de omstandigheden van iemand in kaart te moeten brengen. Breed is niet altijd diep - Samenwerkingspartner ISN

Verbeterpunt - Meer betrokkenheid van de gemeente Een deel van de geïnterviewden geeft aan dat zij meer betrokkenheid van de gemeente zouden willen. Een van hen stelt bijvoorbeeld dat iemand van de sociale dienst aan de netwerktafel zitting zou kunnen nemen. Er zijn immers allerlei gemeentelijke voorzieningen waar de doelgroep gebruik van zou kunnen maken. 17

Geïnterviewden denken dat de aandacht van de gemeente in de toekomst groter zal worden omdat zij steeds meer met de doelgroep te maken krijgt. Zij noemen in dit verband twee ontwikkelingen. Ten eerste zullen, als de Wajong wordt samengevoegd met andere arbeidswetten, gemeenten voor veel cliënten een belangrijker rol krijgen op het gebied van arbeid. Ten tweede zullen cliënten, door de sluiting van veel dagactiviteitencentra, meer gebruik moeten maken van buurtcentra. Het nieuwe kabinet wil gemeenten bovendien überhaupt verantwoordelijk maken voor extramurale begeleiding en dagbesteding.

Verbeterpunt - Volgen Medewerkers vinden het positief dat er aan de netwerktafel wordt teruggekoppeld wat er met een wens of vraag van een cliënt gebeurd is. Zij geven echter aan dat deze terugkoppeling voornamelijk betrekking heeft op de vraag of iemand ergens terecht gekomen is. Zij opperen dat het zinvol is om mensen langer te volgen. Zo zou na een jaar gekeken kunnen worden hoe het met iemand, bijvoorbeeld een man die dankzij de netwerktafel vrijwilligerswerk is gaan doen, gaat. Relevante vragen zijn: Hoe heeft hij gefunctioneerd? Is hij stabiel aan het werk geweest? Vindt hij het leuk? Heeft hij meer mensen leren kennen?

Als je kijkt naar de netwerktafel: dan zou het heel goed zijn om daar een meting voor te doen. Het is ook een beetje inherent aan de ggz, met bepaalde ziektebeelden, dat kan twee maanden heel goed gaan en vervolgens is iemand twee maanden of langer uit beeld. Soms meldt iemand zich weer aan. Maar aan de andere kant zou je daar ook wat meer stimulans in kunnen geven. Als iemand zegt: twee maanden ben ik er tijdelijk niet, dat iemand weer eens gaat bellen. Dus dat verloop nog beter bewaken, dat vind ik wel een verbeterpunt - Samenwerkingspartner ISN

18

4. Ondersteuning van de cliënt

Inleiding

De samenwerking heeft als doel om cliënten te ondersteunen. In dit hoofdstuk staat de cliënt dan ook centraal. Allereerst gaan wij kort in op de bereikte doelgroep en op de vraag hoe cliënten in contact komen met ISN. Vervolgens beschrijven we de ondersteuning die ISN biedt en hoe deze door cliënten wordt beoordeeld.

Doelgroep

De cliënten van drie Alkmaarse wijkteams vormen de doelgroep van ISN. De potentiële doelgroep omvat ongeveer 470 cliënten. Het precieze aantal cliënten dat door ISN wordt ondersteund, is moeilijk vast te stellen. De gesprekken tussen cliënt en wijkteammedewerker worden niet geregistreerd als ISN-contact. De bezoeken aan de netwerktafel wel. In 2010 heeft de netwerktafel 51 bezoekers gehad. Sommige bezoekers komen meerdere keren naar de netwerktafel; in totaal kwamen 35 verschillende bezoekers. De participatiegroep wordt door ongeveer vijf personen bezocht. De cliënten waarover wij, via vragenlijsten en interviews, informatie hebben verzameld, zijn mensen van wie een vraag is besproken aan de netwerktafel. De cliënten waarover wij informatie hebben verzameld, wonen over het algemeen zelfstandig (95%) en alleen (80%). Het aantal mannen en vrouwen is nagenoeg gelijk. De gemiddelde leeftijd is 50 jaar. Alle cliënten hebben ondersteuning van een casemanager (75%) en/of SPV-er (30%). Veel van hen hebben daarnaast ondersteuning van een of meerdere andere hulp- of dienstverleners zoals: psychiater, psycholoog, IPS-er, trajectbegeleider, thuiszorgmedewerker of woonbegeleider. Het gaat dus om cliënten die al in contact zijn met de zorg.

In contact komen

Cliënten kunnen op verschillende manieren in contact komen met ISN. In ons onderzoek hebben wij gesproken met cliënten waarvan één of meerdere vragen zijn besproken aan de netwerktafel. 45% van hen is één keer aan de netwerktafel geweest, 50% twee keer of vaker. Van één van hen is de vraag schriftelijk ingediend. Cliënten kunnen op verschillende manieren bij de netwerktafel terecht komen. Zij kunnen er uit eigen beweging heen gaan, bijvoorbeeld na het zien van een poster, of zij kunnen een eventueel bezoek

19

aan de netwerktafel bespreken met een hulpverlener. In onderstaande tabel staat aangegeven hoe cliënten, over wie wij informatie hebben verzameld, met ISN in contact zijn gekomen.

In contact gekomen n.a.v.

Monitor LPGGz in % (N=20)

Gesprek casemanager

45%

Promotiemateriaal

35%

Gesprek SPV-er

25%

Gesprek trajectbegeleider activiteitencentrum

15%

Gesprek begeleider beschermde woonvorm

10%

Anders

15%

Tabel 2: Overzicht hoe cliënten in contact komen met ISN

Uit bovenstaande tabel blijkt dat cliënten vaak naar aanleiding van een gesprek met de casemanager of SPV-er van het wijkteam in contact komt met ISN. Dit is niet verassend aangezien ISN in de context van de wijkteams opereert. Ook is in de tabel te zien dat de percentages in totaal meer dan 100% zijn. Dit komt omdat sommige cliënten pas in contact treden met ISN als zij er vanuit meerdere kanalen over gehoord hebben. Ten slotte blijkt uit de tabel dat 15% op een andere manier in contact komt met ISN. Deze categorie behelst onder andere cliënten die naar aanleiding van een gesprek met een medecliënt besluiten om naar de netwerktafel te gaan. De redenen om in contact te treden lopen uiteen. In veel gevallen hebben cliënten een concrete vraag of wens waarop zij zelf noch hun hulpverlener een antwoord weten. Soms weet een cliënt niet precies wat hij wil en gaat naar de netwerktafel om te kijken “wat de mogelijkheden zijn”.

De ondersteuning

ISN biedt op verschillende manieren ondersteuning. Allereerst zijn er de gesprekken tussen cliënt en casemanager of SPV-er van het wijkteam. Doel van deze gesprekken is om de wensen, kwaliteiten en passies van de cliënt te ontdekken. Vervolgens wordt een traject uigezet waarin de cliënt de regie heeft om zijn wens te realiseren. Daarnaast biedt ISN ondersteuning door middel van de participatiegroep. De participatiegroep vindt eens in de week plaats in een buurthuis in Alkmaar. De groep wordt geleid door twee ervaringswerkers en kan gezien worden als een vorm van lotgenotencontact. Elke bijeenkomst begint met een kort rondje waarin cliënten vertellen wat ze de afgelopen week hebben ondernomen en wat goed en minder goed ging. Uit dit rondje komt vaak een thema naar voren waarover ze verder kunnen praten.

20

De begeleiders hebben eventueel ook thema‟s achter de hand. De thema‟s hebben betrekking op participatie in de samenleving: waar lopen mensen tegen aan en wat hebben zij nodig om te kunnen participeren? Ten slotte is er de netwerktafel. Bij de netwerktafel kunnen cliënten aan medecliënten en medewerkers van organisaties hun vraag of wens voorleggen. Sporadisch worden vragen ook door de hulpverlener of schriftelijk ingebracht. Op sommige vragen komt gelijk een antwoord: deelnemers bieden advies, noemen concreet aanbod of organisaties die iemand wellicht verder kunnen helpen. De cliënt krijgt dan de contactgegevens van de persoon of de organisatie waar hij/zij kan informeren. Soms is de vraag niet ter plekke te beantwoorden. In deze gevallen gaat de „googlelaar‟, een vrijwilliger van de netwerktafel, op zoek op internet. De andere werktafeldeelnemers zoeken daarnaast is hun eigen netwerk naar een oplossing. Ook kan een vraag in de digitale nieuwsbrief of op de website van de netwerktafel geplaatst worden. Wanneer er een antwoord komt op de vraag, is het doorgaans een medewerker van ISN die contact opneemt met de cliënt. Een tamelijk nieuw onderdeel van de netwerktafel is de themabespreking. Een expert vertelt over het thema, geeft tips en vertelt over mogelijkheden. Thema‟s zijn bijvoorbeeld De Alkmaarpas (waarmee men korting kan krijgen bij winkels, horeca en culturele instellingen), de computer en relaties en ontmoeting. ISN kan op vele verschillende manieren ondersteuning bieden. In de praktijk heeft de ondersteuning vooral betrekking op (vrijwilligers)werk en sociale contacten en vrije tijd. Hieronder schetsen we een beeld van de ondersteuning die ISN in de praktijk op deze gebieden biedt.

(Vrijwilligers)werk Cliënten hebben behoefte aan ondersteuning op het gebied van vrijwilligerswerk en werk. Deze ondersteuning heeft enerzijds betrekking op het bij elkaar brengen van vraag en aanbod. Als cliënten betaald werk willen, kunnen zij een afspraak maken met de IPS-er die aan tafel zit. Deze IPS-er gaat, voor cliënten van het wijkteam, op zoek naar werk. De IPS-er kan ook ondersteuning bieden wanneer een cliënt eenmaal aan de slag is. In veel gevallen wil of kan iemand geen betaald werk doen en is hij/zij op zoek naar vrijwilligerswerk. De netwerktafel brengt ook hier vraag en aanbod bij elkaar en brengt mensen in contact met organisaties die vrijwilligerswerk aanbieden, bijvoorbeeld WonenPlus of daar naar doorverwijzen, bijvoorbeeld de Vrijwilligerscentrale. Ten slotte kan ISN cliënten ook advies bieden. Zo is aan de netwerktafel gesproken over vragen van cliënten als: hoe zeg ik bij een vrijwilligersbaan dat ik een ggz-achtergrond heb en hoe zeg ik nee tegen aangeboden vrijwilligerswerk?

21

Ik wist dat ze bij de netwerktafel ook iets hadden met vrijwilligerswerk en vast werk. Toen ben ik gaan denken want ik wilde wel weer vast werk. Maar hoe pak ik dat aan? Waar moet ik dan zijn en wie heb ik dan nodig? Geen idee. Mijn casemanager zei: je gaat gewoon naar de netwerktafel, je doet wat informatie op, je stelt gewoon je vraag en kijkt wat er uit komt - Cliënt ISN

Sociale contacten en vrije tijd Veel cliënten vragen om ondersteuning op het gebied van vrije tijd. Het hierboven genoemde vrijwilligerswerk is natuurlijk een optie maar ISN kan ook een rol spelen bij het ontplooien van andersoortige activiteiten. Ook hier is het vaak een kwestie van het bij elkaar brengen van vraag en aanbod. Dit aanbod kan bijvoorbeeld een computercursus of een betaalbaar adres voor privémuziekles zijn. Sommige cliënten hebben te weinig geld om bijvoorbeeld een cursus te volgen. Om cliënten toch te activeren, kan de netwerktafel sporadisch financieel een bijdrage leveren. Soms gaat het om het bij elkaar brengen van mensen, bijvoorbeeld wanneer cliënten niet alleen iets durven te ondernemen of omdat zij behoefte hebben aan meer sociale contacten. De netwerktafel heeft op dit gebied enige successen behaald. Zo kreeg een cliënt die aan de netwerktafel vroeg om een wandelmaatje, direct het antwoord van een medecliënt dat zij dat wel wilde zijn. Een andere cliënt, die hulp zocht bij het aanleren van een computerprogramma, is enkele keren geholpen door een medecliënt. ISN heeft ook enkele nieuwe initiatieven ontwikkeld op dit gebied: zoals het eerdergenoemde cultuurgroepje en de expositie van kunstenaars. Ook deze initiatieven brengen mensen bij elkaar.

De mevrouw van het maatjesproject is op zoek gegaan en ze heeft iemand gevonden. Vorig jaar september heb ik het maatje voor het eerst ontmoet. Het klikte meteen want ze is nu een vriendin van mij. Van daaruit heb ik mezelf weer opgegeven als vrijwilliger - Cliënt ISN

Beoordeling

De cliënten die wij gesproken hebben zijn zeer tevreden over de ondersteuning van ISN. In de interviews hebben wij cliënten gevraagd een cijfer te geven. Hoewel niet alle cliënten (al) een antwoord hebben gekregen op hun vraag, beoordelen ze ISN gemiddeld met een 7,5. Net als in de andere onderzoeksregio‟s, hebben wij de Alkmaarse cliënten om positieve aspecten en verbeterpunten gevraagd. In vergelijking met Den Haag (5), Eindhoven (7), Dordrecht (5) en Bos en Lommer (4), noemden de Alkmaarse cliënten zeer veel punten (12). Dit grote verschil is naar onze mening te verklaren uit het feit dat cliënten direct betrokken worden. Omdat zij een goed beeld hebben van het steunsysteem hebben zij ook een duidelijke mening. Hieronder geven wij een overzicht van de positieve aspecten en mogelijke verbeterpunten van ISN Alkmaar.

22

Positief aspect - Beantwoording vragen Cliënten waarderen het dat zij dankzij de netwerktafel antwoorden krijgen op hun vragen. Vaak weten ze zelf immers niet de oplossing voor hun probleem of hoe zij hun wens kunnen realiseren. Natuurlijk zijn er cliënten die (nog) geen bevredigend antwoord op hun vragen hebben gekregen. Zij vinden het prettig dat de medewerkers van ISN in deze gevallen goed uitleggen waarom het nog niet gelukt is. Dat ze er inderdaad op terugkomen en kijken: deze vraag is nog niet beantwoord. Wie heeft het laten liggen? En je krijgt een antwoord. Zelfs als het antwoord is: sorry we kunnen dit niet bieden. Of: er is wel wat maar dat kost zo veel. Dan nog gaan ze zoeken. En dat is bij de ggz niet altijd zo - Cliënt ISN

Positief aspect - Uitgaan van mogelijkheden ISN heeft als uitgangspunt dat er in de maatschappij tal van mogelijkheden zijn om te participeren. Aan de netwerktafel wordt dan ook niet zo zeer gefocust op beperkingen van mensen. In plaats daarvan staan de mogelijkheden van mensen centraal. Cliënten geven aan deze positieve benadering zeer te waarderen.

Je kunt er hulp krijgen voor het vinden van een hobby of het ontmoeten van mensen. Dat is best belangrijk als je uit de psychische wereld komt. Meestal ben je zo in een hok neergezet: van je kunt niks meer en je hebt ook niks meer. Dan zul je toch iets op moeten bouwen en dan is zo‟n netwerktafel echt goed - Cliënt ISN

Aan de netwerktafel vroegen ze ook niet: wat kan je nu niet? Er wordt ook niet gevraagd welke psychische stoornis je hebt of waar je last van hebt. Dat vond ik heel prettig. Dus niet te veel dat gelul over het drama van de psychische stoornis. Want dat weten we allemaal: het is vervelend en daar moeten we mee zien te leren leven. Dus dan moet je het positief gaan benaderen van: wat kan je wel in plaats van wat kan je niet? In de ggz is dat nu ook veranderd; dat ze nu wel meer daaruit werken. Ik heb echt zo iets van hèhè - Cliënt ISN

Positief aspect - Wederkerigheid Uitgaan van de mogelijkheden betekent ook dat er aan de netwerktafel niet alleen wordt gekeken wat organisaties en personen voor de cliënt kunnen betekenen, maar ook wat de cliënt voor anderen kan betekenen. Zo wordt bijvoorbeeld gekeken of een cliënt vrijwilligerswerk zou willen doen. Cliënten waarderen deze wederkerigheid zeer; het doet hen goed om „nodig te zijn‟.

Ieder mens heeft het nodig om nodig te zijn. Als het niet zo was dan zouden er toch niet zo veel mensen in de hulpverlening en als vrijwilliger gaan werken. Toch ook omdat ze nodig willen zijn. Dan doe ik wat nuttigs - Cliënt ISN

Positief aspect - Zelfstandigheid Een ander positief punt dat cliënten noemen is dat de netwerktafel hen niet onnodig aan de hand houdt; de netwerktafel stimuleert mensen zo veel mogelijk om bijvoorbeeld zelf te bellen naar een organisatie

23

die hen mogelijk verder kan helpen. Cliënten vinden dit zo positief omdat zij zelf de regie in handen willen hebben. Wat ik erg fijn vond aan de netwerktafel: van bepaalde instanties krijg je visitekaartjes en je moet het allemaal zelf doen. Ze nemen geen contact op met jou maar jij moet contact opnemen met de instanties zelf. Ik wil zelf het initiatief nemen. Dat ben ik mijn hele leven al gewend en dat zou ik graag willen blijven doen - Cliënt ISN

Positief aspect - Praten mét cliënten Bij de Alkmaarse netwerktafel brengen cliënten zelf vragen in. Cliënten vinden dit prettig om verschillende redenen. Ten eerste menen zij dat de netwerktafel niet goed aan kan sluiten bij wensen en passies, als zij over cliënten praten in plaats van met. Bovendien vinden cliënten het inspirerend om elkaars verhalen en vragen aan te horen. Ten slotte kunnen cliënten reageren op elkaars vragen en elkaar adviseren.

Ik weet nog de eerste keer dat ik ben geweest. Er waren allemaal mensen vanuit de ggz en die vertelden hun levensverhaal; iets wat ze hadden meegemaakt. Dat inspireerde me enorm om de volgende keer weer naar de netwerktafel te gaan. Daar had je gewoon steun aan. Dat inspireerde mij - Cliënt ISN

Positief aspect - Verschillende invalshoeken Niet alleen de samenwerkingspartners, ook de cliënten waarderen het zeer dat er aan de netwerktafel veel verschillende personen met verschillende achtergronden zitten. Ook de cliënten menen dat er op deze manier creatieve suggesties tot stand komen.

Als je met heel veel mensen bij elkaar zit, komen er snel veel oplossingen. Dat kan omdat er vanuit verschillende richtingen naar gekeken wordt - Cliënt ISN

Positief aspect - Laagdrempeligheid Veel van de gesproken cliënten geven aan dat zij de netwerktafel laagdrempelig vinden. Er hangt een veilige en ongedwongen sfeer. Ze hoeven bijvoorbeeld niet per se direct hun verhaal te doen; ze mogen ook gewoon komen om naar anderen te luisteren. Eén cliënt gaf aan dat de netwerktafel extra veilig voelt omdat het vanuit de ggz georganiseerd wordt.

Omdat het in eerste instantie om mensen gaat met psychiatrische problemen is het voor mij veel makkelijker dan dat ik gewoon zelf op mensen afstap van “Hallo, ik wil wat.” Als ik in paniek raak, dat mensen dan niet zoiets hebben van: wat heeft zij nou? Niet dat ik bij de netwerktafel in paniek ben geraakt, maar daar zou het minder erg zijn. Daar zouden ze zoiets hebben van: het geeft niet. Je weet dat het vanuit de ggz is en dat maakt wel dat het veilig is Cliënt ISN

24

En het is heel laagdrempelig. Je wordt niet beoordeeld. Je bent allemaal welkom en je mag allemaal rustig je vraag stellen. Je hoeft niet bang te zijn dat het een stomme vraag is. Er wordt altijd naar gekeken of er een oplossing is Cliënt ISN

Positief aspect - Volgen Een deel van de gesproken cliënten vindt het prettig dat zij een tijdje „gevolgd‟ worden. De werktafelcoördinatoren bellen mensen die nog geen antwoord op hun vraag hebben zo nu en dan op om na te gaan of de vraag nog steeds staat en of hij/zij eventueel een nieuwe vraag heeft. Maar de coördinatoren bellen ook degenen waarvan de vraag wel is beantwoord zo nu en dan om na te gaan of hij/zij nog steeds tevreden is.

Bij mij is er nog niets uitgekomen. Ze zijn er nog mee bezig en ondertussen heb ik mijn vraag wel wat specifieker gemaakt. Ik vind het heel positief hoe ik behandeld word; dat ze me bellen om te vragen hoe het gaat en of er al wat uitgekomen is - Cliënt ISN

Verbeterpunt - Uitgaan van mogelijkheden Hoewel cliënten het zeer positief vinden dat ISN uitgaat van de mogelijkheden van cliënten, wijzen zij ook op de risico‟s. De kans bestaat dat de cliënt zijn/haar eigen mogelijkheden overschat en dat het vervolgens bijvoorbeeld niet lukt om vrijwilligerswerk vol te houden. Dit kan leiden tot veel teleurstelling. Cliënten bepleiten dan ook dat zij in sommige gevallen geholpen worden door hun naaste hulpverlener, die beter op de hoogte is van eventuele beperkingen.

Er worden dingen aangeboord, maar wat als het fout gaat? Het inspirerende is dat er wordt uitgegaan van mogelijkheden maar het risico is dat mensen falen - Cliënt ISN

Verbeterpunt - Volgen Terwijl een deel van de cliënten het juist prettig vindt dat de netwerktafel zo nu en dan contact met hen opneemt, geeft een ander deel aan dit vervelend te vinden; het geeft ze het idee dat ze gecontroleerd worden. Blijkbaar zijn er wat dit betreft grote verschillen tussen cliënten.

In het begin was het zo dat ik iedere keer wel een keer gebeld werd. Maar ik kon het niet opbrengen. Ik vond het een beetje claimerig - Cliënt ISN

Verbeterpunt - Lage opkomst Geïnterviewden geven aan het jammer te vinden dat de opkomst van cliënten bij de netwerktafel soms laag is. De meesten hebben baat gehad bij de netwerktafel en denken dat ook andere cliënten er iets aan zullen hebben. Bovendien zou, wanneer de opkomst van cliënten hoger is, de verhouding professionals/cliënten minder scheef zijn. Voor de lage opkomst geven zij twee oorzaken met twee 25

bijbehorende oplossingen. Ten eerste zou de netwerktafel niet bekend genoeg zijn en meer pr is dan ook nodig. Ten tweede zouden cliënten niet goed weten wat ze aan de netwerktafel kunnen hebben. Een van de cliënten noemt in dit verband de mogelijke waarde van ervaringsdeskundigheid. Cliënten die zelf geholpen zijn door de netwerktafel kunnen aan anderen vertellen wat de netwerktafel voor hen betekend heeft.

Er moet veel meer bekendheid aan gegeven worden omdat juist die mensen die tussen wal en schip vallen moeilijker te bereiken zijn. Ik weet wel dat ze heel veel doen maar er zou nog veel meer moeten gebeuren. Ik ben ook nog een paar keer geweest om mensen gerust te stellen en te zeggen: “Het kan echt”. En mensen vinden het heel fijn om succesverhalen te horen - Cliënt ISN

Verbeterpunt - Opbouwen persoonlijk netwerk Cliënten geven aan dat zij dankzij ISN meer contacten en activiteiten hebben maar dat dit niet per definitie betekent dat hun persoonlijke netwerk daadwerkelijk versterkt is. Zo gaf een cliënt bijvoorbeeld aan dat hij wel vrijwilligerswerk doet maar dat dit steeds bij andere mensen is, waardoor het niet lukt om echt een band met iemand op te bouwen. Een andere cliënt geeft aan weliswaar meer contacten te hebben maar dat zij er nog niet klaar voor is om deze mensen daadwerkelijk te vertrouwen waardoor zij op afstand blijven. Ik ben als vrijwilligerswerk ook ‟s winters met een man in een rolstoel naar buiten geweest. Het klinkt heel sociaal dat je zoiets doet maar het is voor een uurtje en dan is het weer over. En dan is het de volgende keer weer iemand anders. Je doet wel iets en daarmee kan je laten zien dat je je inzet voor ouderen. Maar sociaal vind ik het arm Cliënt ISN

26

5. Bevindingen, conclusies en aanbevelingen

Inleiding

Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de belangrijkste en opvallendste bevindingen van ons onderzoek naar Individueel Sociale Netwerken Alkmaar. Deze hebben we in een terugkoppelingsbijeenkomst, aansluitend aan een netwerktafel, voorgelegd aan zeventien betrokkenen (cliënten en netwerkpartners). In deze bijeenkomst hebben we getoetst of onze bevindingen herkenbaar zijn. Bovendien kregen deelnemers de gelegenheid te reageren en dieper op een aantal zaken in te gaan. De reacties uit de terugkoppelingsbijeenkomst zijn in dit hoofdstuk verwerkt. Aan het eind van dit hoofdstuk volgt de conclusie.

Grotere opkomst

Uit ons onderzoek blijkt dat zowel samenwerkingspartners als cliënten de opkomst van cliënten bij de werktafels soms te laag vinden. In de interviews worden verschillende oplossingen geopperd: meer pr, de inzet van cliënten die geholpen zijn door de netwerktafel, naar de mensen toegaan (bijvoorbeeld bij dagactiviteitencentra), een andere locatie en de netwerktafel open stellen voor een bredere doelgroep. Tijdens de terugkoppelingsbijeenkomst hebben we enkele van deze en andere oplossingen verkend. Een oplossing die als niet waardevol wordt bestempeld is het organiseren van de netwerktafel bij een dagactiviteitencentrum. Dit is in het verleden als eens geprobeerd en was geen groot succes: er was weinig animo en mensen moesten er “bijgesleept worden”. Ook wordt kort gesproken over de nieuwsbrief van de netwerktafel. Iemand stelt dat de nieuwsbrief op meer plaatsen verspreid zou moeten worden, bijvoorbeeld op het dagactiviteitencentrum. Een andere aanwezige brengt hier tegenin dat er gekozen is voor een digitale nieuwsbrief, onder andere omdat het kopiëren en verspreiden van de nieuwsbrief veel tijd in beslag neemt. Als er een vrijwilliger zou zijn die deze taak op zich wil nemen, is een papieren nieuwsbrief wel weer een optie. Cliënten zelf een rol geven, vinden aanwezigen wel een goed idee. Cliënten hebben onderling veel contacten waar de SPV-er of casemanager niet bij is. Het vermoeden bestaat bovendien dat het uit maakt of een hulpverlener of een bezoeker de netwerktafel aanbeveelt. Eén van de cliënten vertelt dat zij een kennis heeft voorgesteld om naar de netwerktafel te komen. Daarbij heeft ze aangeboden om de netwerktafel samen te bezoeken, voor het geval zij het moeilijk zou vinden om alleen te gaan. Een andere aanwezige heeft al over dit onderwerp nagedacht en stelt voor om aan cliënten, die er baat bij hebben gehad, te vragen of zij de netwerktafel willen promoten. Met dit doel voor ogen heeft hij een kaartje ontworpen die cliënten hierbij kunnen gebruiken.

27

Een tamelijk nieuwe ontwikkeling zijn de themabesprekingen bij de netwerktafel. Deze besprekingen zijn onder andere in het leven geroepen om meer cliënten te trekken. Tijdens de terugkoppelingsbijeenkomst wordt geopperd dat cliënten zelf meer betrokken kunnen worden bij het kiezen van de thema‟s. Het idee hier achter is: hoe beter de thema‟s aansluiten bij de behoefte van de doelgroep, hoe meer mensen zullen komen. Een van de aanwezigen vraagt zich ten slotte af of de hulpverleners wel een goed beeld hebben van de netwerktafel. Zij stelt dat casemanagers en SPV-ers op de mogelijkheden van de netwerktafel gewezen moeten worden. De coördinatoren van ISN zouden (opnieuw) bij de wijkteams langs kunnen gaan. Er wordt voorgesteld dat zij hier een bestaand filmpje over de netwerktafel kunnen draaien. Dit filmpje geeft een goed beeld van wat de netwerktafel inhoudt en kan betekenen. Ook zouden de hulpverleners gestimuleerd moeten worden om zelf de netwerktafel eens te bezoeken. Zij is deze dag zelf voor het eerst bij een netwerktafel en geeft aan het zeer waardevol te vinden om te zien hoe de netwerktafel werkt.

Breedheid doelgroep

Een andere mogelijke oplossing voor het vergroten van de opkomst is het verbreden van de doelgroep. Uit ons onderzoek blijkt dat de meningen van betrokkenen hierover verschillen. Medewerkers van de ggz en cliënten lijken de voorkeur te hebben voor de ggz-doelgroep, terwijl andere maatschappelijke organisaties voordelen zien aan het bedienen van een bredere doelgroep. Bij de terugkoppelingsbijeenkomst zijn we dieper op dit onderwerp ingegaan. Ook de aanwezigen bij de terugkoppelingsbijeenkomst lijken het niet eens te worden. Iemand geeft bijvoorbeeld aan dat hij een sportmaatje zoekt maar dat hij juist liever niet wil dat dit iemand met een ggz-achtergrond is. In dit geval zou het dus prettig zijn als de netwerktafel breder is en er mensen met allerlei verschillende achtergronden aan tafel zitten. Een andere aanwezige merkt op dat de gemeente juist (voorlopig) niet wil dat de netwerktafel breder wordt getrokken. De netwerktafel zou zich eerst op haar eigen doelgroep moeten richten. De coördinator van ISN merkt ten slotte op dat de maatschappelijke organisaties vrij zijn om mensen met een vraag uit te nodigen; dus ook mensen zonder ggz-achtergrond. Een van de werktafeldeelnemers geeft aan dit tot op heden niet te doen omdat zij vindt dat de discussie over de breedheid van de doelgroep nog niet echt gevoerd is.

28

Volgen

Uit ons onderzoek blijkt dat een deel van de samenwerkingspartners het wenselijk vindt om cliënten van de netwerktafel langer te „volgen‟. De ene cliënt vindt het prettig dat de coördinator van de netwerktafel hen af en toe belt, de ander juist niet. Bij de terugkoppelingsbijeenkomst hebben we besproken wat de beste manier van „volgen‟ zou zijn. Een van de aanwezigen merkt op dat het een goed idee is om aan elke cliënt die een vraag stelt aan de netwerktafel, te vragen hoe hij/zij het liefst gevolgd wordt. Hier wordt tegenin gebracht dat dit niet te vrijblijvend moet zijn. Organisaties willen immers weten hoe effectief de netwerktafel is en dus of cliënten er (langdurig) profijt van hebben. De aanwezigen zijn het er echter over eens dat er geen vaste procedure hoeft te worden gevolgd. Het blijft mensenwerk; de coördinator voelt vanzelf aan of iemand het wel of niet prettig vindt of er contact wordt opgenomen. Ook de toon is belangrijk; dus gewoon geïnteresseerd informeren en voorkómen dat mensen het idee krijgen dat ze “in de gaten worden gehouden.”

Versterking persoonlijk netwerk

Uit ons onderzoek blijkt dat ook cliënten die dankzij ISN meer contacten of activiteiten hebben, moeite hebben met het daadwerkelijk versterken van hun persoonlijke netwerk. Hierin is Alkmaar niet uniek; ook cliënten van andere steunsystemen geven dit aan. Bij de terugkoppelingsbijeenkomst hebben we gesproken over mogelijke oplossingen. Dit onderwerp is tevens besproken bij het landelijke netwerktafeloverleg, een bijeenkomst waarbij diverse netwerktafels kennis en ervaringen uitwisselen. Hier noemde een van de aanwezigen de persoonlijke netwerkcoaches van de Amsterdamse Regenboog Groep. Dit zijn vrijwilligers die mensen met een psychische beperking begeleiden bij de uitbreiding van hun sociale netwerk. De coördinator van ISN vindt dit een inspirerend idee en is aan het onderzoeken of een dergelijk project ook bij ISN gerealiseerd kan worden. Meerdere aanwezigen zien iets in een dergelijk project. Zo is er een cliënt die steeds maar probeert om haar netwerk te versterken maar daar tot op heden niet in slaagt. Een medewerkster van WonenPlus geeft aan dat zij in haar werk ziet dat sommige mensen een paar maanden aan de slag zijn als vrijwilliger en er dan toch mee stoppen. Zij denkt dat mensen het langer volhouden als zij worden begeleid. Deze begeleiding kan door een professional maar ook door een andere vrijwilliger geboden worden.

29

De organische benadering

ISN is op een organische manier tot stand gekomen. Het heeft zich voornamelijk vanuit de praktijk en op de werkvloer gevormd. Een dergelijke organische benadering kan problemen met zich meebrengen. Zo kan het naar verloop van tijd zo zijn dat organisaties zich geen onderdeel meer voelen van het steunsysteem. Bij ISN blijkt dit niet het geval te zijn. De organisaties werken tot op heden op een vruchtbare manier samen. Bij de terugkoppelingsbijeenkomst hebben wij besproken hoe dit succes te verklaren is. Een eerste aspect dat wordt genoemd is dat de verschillende partners structureel met elkaar overleggen. Daarbij motiveren ze elkaar maar ze zijn ook kritisch; ze spreken elkaar aan op hun trekkersrol en verantwoordelijkheden. Een tweede aspect is dat er niet te veel mensen en organisaties bij betrokken zijn. Dit maakt dat het niet te log wordt. De diversiteit is toch gewaarborgd omdat er professionals en “gewoon mensen met gezond verstand” aan tafel zitten. Ook hebben veel betrokkenen meerdere expertises in zich verenigd. Een laatste punt dat wordt genoemd is dat de samenwerkingspartners bezig zijn met hele concrete materie. Aan de netwerktafel hebben ze direct contact met cliënten en kunnen doorvragen tot op detailniveau. Ze hebben een gezicht bij de mensen die ze proberen te ondersteunen, wat de meerwaarde van samenwerken heel zichtbaar maakt.

Conclusie

Van september tot en met december 2010 hebben wij onderzoek gedaan in Alkmaar. Hieruit blijkt dat Individuele Sociale Netwerken zeer mooie resultaten behaalt. In dit onderzoek hebben we gesproken met dertien cliënten. Gemiddeld beoordelen zij het ISN met een 7,5. Ervan uitgaande dat zij representatief zijn voor de doelgroep, blijken cliënten dus zeer tevreden. Aan de netwerktafel wordt vanuit verschillende invalshoeken naar vragen en wensen gekeken. Zodoende krijgen cliënten antwoorden en suggesties. Positief daarbij vinden ze dat er wordt uitgegaan van mogelijkheden in plaats van beperkingen en dat er ook wordt gekeken naar wat een cliënt voor een ander kan betekenen. Ze waarderen het dat zij worden gestimuleerd om de vervolgstappen zo veel mogelijk zelfstandig te nemen. Ook prijzen zij de laagdrempeligheid van de netwerktafel en dat er bij ISN niet óver maar mét cliënten wordt gesproken. Een deel van de cliënten waardeert het ten slotte zeer dat de coördinatoren van ISN zo nu en dan contact met hen opnemen om te vragen hoe het gaat. Gezien de vele positieve punten en verbeterpunten die cliënten noemen, kunnen we bovendien concluderen dan cliënten zich zeer betrokken voelen bij ISN. Ook de medewerkers van betrokken organisaties zijn tevreden. Resultaten die zij noemen zijn: meer zelfstandigheid van cliënten, meer en betere contacten en betere onderlinge communicatie, meer 30

kennis van de doelgroep en nieuwe activiteiten. Ook de medewerkers vinden het positief dat er met in plaats van over cliënten wordt gepraat en dat er aan de netwerktafel vanuit verschillende invalshoeken naar vragen en wensen gekeken wordt. Ten slotte vinden ze het positief dat er wordt teruggekoppeld hoe het een cliënt vergaan is. Ondanks deze positieve resultaten en aspecten zien netwerkpartners en cliënten ook verbeterpunten. Wij formuleren naar aanleiding van ons onderzoek de volgende aanbevelingen. Ten eerste: werk aan de verhoging van de opkomst. In deze rapportage zijn enkele suggesties hiertoe aan de orde gekomen. Geef cliënten een rol: zet cliënten die gebruik hebben gemaakt van de netwerktafel in als „ambassadeur‟ en laat ze meebeslissen over de invulling van themabesprekingen bij de netwerktafel. Ook is het goed om de netwerktafel (weer) op het netvlies van wijkteammedewerkers te krijgen. Een goede suggestie hierbij is om hen naar de netwerktafel te laten komen want zien hoe het werkt, is beter dan horen hoe het werkt. Ten twee: schep duidelijkheid over de doelgroep. In ons onderzoek stelden enkele geïnterviewden voor om de netwerktafel open te stellen voor een brede doelgroep. Bij de terugkoppelingsbijeenkomst kwam echter naar voren dat ook mensen zonder een ggz-achtergrond in principe welkom zijn. Daarmee is minimaal vastgesteld dat er bij samenwerkingspartners onduidelijkheid bestaat over de breedheid van de doelgroep. Wij bevelen aan om de discussie (nogmaals) te voeren om tot een gezamenlijk besluit te komen. Naar onze mening past het binnen het idee van maatschappelijke integratie, om de netwerktafel open te stellen voor een bredere doelgroep. Wel is het van belang om er voor te waken dat de netwerktafel een veilige plek blijft. Ten derde: volg cliënten langer. Kijk niet alleen of iemand terecht is gekomen bij bepaald aanbod, maar ook of hij/zij na een jaar nog steeds tevreden is en of de cliënt misschien nieuwe wensen of vragen heeft. Ten vierde: heb aandacht voor de risico‟s van het uitgaan van mogelijkheden. Cliënten bepleiten dat het in sommige gevallen beter is dat zij bijgestaan worden door hun naaste hulpverlener, die meer inzicht heeft in eventuele beperkingen. Ten slotte: werk nog meer aan de versterking van persoonlijke netwerken. Wij juichen het reeds ontstane plan voor een persoonlijk netwerkcoach-project in dit verband van harte toe. Deze netwerkcoach kan wellicht ook een rol spelen in het beperken van de risico‟s van uitgaan van mogelijkheden.

31

Literatuurlijst

Bergen, van, A. en K. Sok (2008) Buitengewoon: kwartiermaken en ervaringsdeskundigheid in maatschappelijke steunsystemen. Beschrijving zorgvernieuwingsproject in Eindhoven en randgemeenten, Utrecht: Movisie.

Duurzaam beter (jaartal onbekend) Het kan in de buurt! http://www.tplz.nl/duurzaambeter/11/20/view.aspx, bezocht op 1 december 2010.

GGZ Nederland (2009) Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap. Visie op de (langdurende) zorg aan mensen met ernstige psychische aandoeningen, Amersfoort: GGZ Nederland.

GGZ Noord-Holland-Noord (2009) Productenboek 2010 Wmo en lokaal gezondheidsbeleid, Heiloo: Drukkerij De Dijk.

GGZ Noord-Holland-Noord (2010) Jaarverslag 2009, Zichtbaar beter, Heiloo: GGZ Noord-HollandNoord.

Kasteleyn, W., H. Klaassen en M. van Eijk (2010) Weer meedoen in Den Haag en Alkmaar, Tijdschrift voor rehabilitatie en herstel (3), blz. 52-61. Leur, van, J., A. van Bergen, N. van Erp en S. van Rooijen (2010) Inventarisatie Maatschappelijke steunsystemen in Nederland, Utrecht: Movisie en Trimbos Instituut.

Lindt, van de, S. en M. Verschelling (2010) Handreiking Maatschappelijke Steun Systemen, Samenwerken aan participatie van mensen met een psychische kwetsbaarheid, Utrecht: Movisie en Trimbos-instituut.

Stichting Centrum Certificering ACT en FACT (jaartal onbekend) Wat is FACT?, http://www.ccaf.nl/act-en-fact/fact, bezocht op 1 december 2010.

Transitieprogramma in de langdurende zorg (jaartal onbekend) Duurzame beweging in de langdurende zorg, http://www.transitieprogramma.nl/organisatie/5/News_CategoryView.aspx?id=%2forganisatie%2f5 %2f6%2f, bezocht op 1 december 2010.

32

VNG en GGZ Nederland (2009) Intentieverklaring ‘psychisch kwetsbare burgers in de Wmo’, Amersfoort.

Zorg voor beter (jaartal onbekend) Over Zorg voor Beter, http://www.zorgvoorbeter.nl/over-zorg-voor-beter/, bezocht op 1 december 2010.

33

Bijlage: Overzicht gesproken medewerkers en organisaties

Naam

Organisatie

D. Buresch

GGZ Noord-Holland-Noord en WNK

M. van Eijk

GGZ Noord-Holland-Noord

A. Furnemont

GGZ Noord-Holland-Noord

H. Klaassen

GGZ Noord-Holland-Noord

B. Kuipers

Kern8

C. van der Nagel

Humanitas

W. Nieste

Vrijwilligerscentrale Alkmaar e.o.

B. Schouten

Ypsilon

I. Zoet

WonenPlus

34