Chr· sten Democ atische Verkenningen Een christen-democratisch verbond
2
De positie van minderheden in het onderwijs
6
Franse discussie over de verzorgingsstaat
16
Culturele waarden meer erkennen
23
De andere kant van het geschenk
28
Culturele dimensie struikelblok voor Europese Unie 33 Medialand voorbij de schaarste 36
Maa ndbl ad va n h et W etenschap pelijk ln stituut voo r he t C D A
t/97
Chno..,ten I )emocratJo..,chc Vcrkenn1ngen 1.. , her rnaanclblccl van hct \JCctcn,chappeltlk
tllZliJLo..,chJppl'li!ke gchcurcn uok l!l de politieke J.ltuJlllclt vJn de dJg
\no..,tJtuut voor hct C:!),.\ l1ct 10.., de voorlLelting vJ.n t-\nti-Rcvolutionaire StJ.Jtkunde Chmtcltik 1-h,tomch Tqc\,chntt en
l'osthus "1-15'
Polttick l'cr,pecticl
25011 C.l
Den Hac~
tckloon 1170- H2 IS 711
Redactic dr,_ ,\I lk111ctna prol clr . .\I L llcmclman,-V,dcc dr' \\'I Deerman mr II.A.t\1 ,-an C.cnntp dr,_ I' Hccnn,J prot ch I',\ I H Htr,ch llall111 · \'tH>rztttcr' prot d1
Uitgever Wctcl"Lhappellik lnsutuul ''""' hct ( [),\
r
1.11\1 K11ntnan S.l
dr C I. Klop
Eindredactie drs 1\1 C 1\ ,'-clcttel \-1 C .\1 Vennga-!JJ()\ll,lll<.., Vormgeving en produktie ,'.I. ,-an Sc haik ,,.\ V\cco..,chou\\Tr-van \X'Jo..,<.,en
dro.., L 1 !.J.ning-Boero..,clllJ.
Druk
dr H A ( ,\\ Notcnhoolll
Sdu Cral,ch Bcdr11t
mr '"' II l'a,, pml.d1 f 1.1- _', \\'oldr111g dr.., .\1 lZln..,cn o..,cu et
,
Abonnemcntcn I )c Jhonncmcnto..,prqo.., hcdr;lagt I;--; )(l
Rcdactie-adres \\.'c·tcn"h,1ppcl11k \n,tlllllll '''"" hl'l Cll-\ l'oq\"" '11-l'i' 2'1111 Cl
!len I bag tck-
(.,oniCII-H2-lS-lllta\· dr' 1\l hnsc11
Sn_ rct,1rc...,...,c· A V\cco..,L holl\\ cr- V011 \\'1...,'->l'll I )c rcdZlcllc o..,tL'lt cr prqo.., op Zlrtl~c\cn 'lol !llZl)>.llllJ.~ll
-1-(l{l(l
\\'(HJrclcn tl· onl\·;1ngcn d1c
JllT ]Jell
11Kl \\T\\" l'll \'LTZC!ldkoo..,tcn
Studcntcn ( :1 lL\-Icdcn I 111 'ill 1
oo..,o..,c mlmmcro.., IS -
.\h( Jll11l"tlll"11lellJdlll11ll....trJtll'· 1cLbctic ( ~hJJ<..,tl'll l )cmou JtJo..,clw Vc1 ~ClllllllgL·n l'osthus
I len ~Llc~
pJo..,<.,C11 Ill de opzct vZln Chn....tc11! )L·moLrZltJo..,chc Vcrkcnn1ngcn. tcr Jcccno..,ic gczondcn hockcn kunncn
tllCt
lnternct-J.drco..,. http
\\·ordcn gcrctournccrd \\'\\'\\·.ub.nl
[ -mad-Jclrl"-,· cLlJ(u pi.nct Chno..,tcn Dcmocratio..,chc Vcrkcnnlllgcn wil
BeCindiging abonnement .\honncmcllll'll ~unncn ...,L hrdtel1\k tot ultlT11Jk I deccmhLT
'Jll
ncmento..,iaar \\'Olden
opgeze~~d
met opgJ\T
VJll
\wt l(lpcndc Zlh()nhlJ \ourku11
rcdcn' cn1 B11 tllct t11digc
opzeggl!lg \\'ordt hct Jhonncment automJtlo..,Lh voor ccn jJ.Jr ver\cngd
cen gcwctcno..,!unctic vervullcn h111ncn de chn..;ten-dcmocrJtic, vcrkcnnend, grcnzen Jlta-.tcnd. opin1Crend, zowcl hJ-..torio..,chanalitio..,ch al-.. tockom....tgericht en internationaal geonl;nteercl. Het doct dit vJnUJt cen kritisch-"Jiidairc en onalhankcli1kc opstclling ten opzichte van het C:DA. Hct schn1tt
Adreswijzigingen B1i wiiziglllg vJn nJJlll en. ut ad reo.., verzockcn \\'lj u ecn gewijz1gd Jdreo..,handJc toe tc zcndcn JZlll de redJctle Chno..,tcn l )cmocrZltJ<..,che Vcrkcnningcn, Po...,thuo.., i() +5 i
251111 Cl
Den Haog
over en vJnuit het o..,pannlllgvcld wo..,o..,en !"elool en politick. Het \TJJ.gt de aandacht voor de hetckc!ll..., vJn chno..,ten-dcmocrJtJo..,chc uitgZlng-.punten \'Oor
po1JtJekc en tllZlJt...,chappclii~e vrJZlg-
stukken Chrio..,tcn I )cmoc rJtlo..,che Vcrkcnn1ngen richt z1ch op de trend 111 hct j""lolitH_lc en
Betalingcn Cehn11k voor uw hctJllllgcn h11 \oorkelll de tc ont\'Jngen ...,turtJngo..,acccptglrn~JJrtcn dn \TrgcmJkkelq~t de \Trwcr~lllg
Ac\vertenties () pgZI\'l' \an Jdvcrtent ll'" ZlJ n ( l ) .\ -JcdclL l ll' tclcloon11711 '-12 -\N Ill
INHOUD
Een christen-democratisch verbond
Prof. dr. E.MH. Hirsch Ballin
Ter introductie
2-4
5
De positie van minderheden in het onderwijs
Dr. HAK Klatter-Folmer
6-15
Franse discussie over de verzorgingsstaat
Prof. dr. W Albeda
16-22
Europees cultuurbeleid: Culturele waarden meer erkennen
Prof. dr. A G. Weiler
23-27
Europees cultuurbeleid: De andere kant van het geschenk
Dr. AE Komter
28-32
Europees cultuurbeleid: Culturele dimensie struikelblok voor Europese Unie
Prof. dr. A Klamer
33-35
Periscoop: Medialand voorbij de schaarste Drs.
M Jansen en NJP Mol
CDV I 'J7
36-48
W
at men kan lezen in
de medewerkers en auteurs op het
een tijdschnft als dat
spoor te komen. AI realiseert lang niet
nu voor u ligt, is uiter-
icdereen zich dat hctzcltde geldt voor
mate bepcrkt, vergelc-
omroepen. Zcnders en omroepvereni-
ken met water allcmaal te lczen valt op
gingen herken je niet aileen aan deaf-
de pagina's die gebruikcrs van hct
zonderlijke programma's. maar ook aan
Internet kunnen opvragcn
de keuze die door de 'redacteuren' van
Op hct
Internet is onafzienbaar vee] in forma tie
die omroep
beschikbaar, maar we moeten ons wei
wordt gemaakt. Op het Internet moet
(programmadirecteuren l
rcaliseren dat mensen niet eindeloos
de gebruikcr het zondcr zo'n 'redactic'
vee! informatie in zich op kunnen nc-
doen. Je kunt natuurlijk zeggen. ieder
men. Het wezenlijke verschil tussen het
is daar verantwoordelijkheid voor de
Internet enerzijds en kranten, tijdschrit-
eigen keuze. 1\laar dat lijkt, bij de onaf-
ten en radio- of televisieprogramma's
zicnhare overvlocd van silr en pagina's
anderzijds is dus dat hct Internet gcen
mooier dan het is. Sommige Internet-
selccterende redactie hecft, en de voor-
gehruikcrs vinden intus<,en dan ook
heen bekende media noodzakelijker-
haat bij de adviezen die her en der in
wijs altijd wei. Is dat een
de vorm van adresboeken
voordcel van het Internet?
met 'links' worden gege-
Als we de aandacht rich-
ven.
ten op Ianden waar cen-
Teken van de tijd
suur selecteert is het antwoord stellig ja. In een
Er is reden genoeg de
samenleving als de onze
overvloed van eindeloos
ligt het antwoord minder
uiteenlopende
gegcvens
voor de hand. Het zijn
en
op
vooral mensen die een kri-
Internet tc zien als een te-
tische, vorsende instelling
ken van de tijd Ordcning
hebhen
die
met
het
Internet zijn gehaat. Er zijn evenwel ook mensen
contacten
hct
hrengen in die overvlocd
Prof. dr. EJ\.1H. Hirsch Balli11
i'>, of we het willcn of niet, de opgave waarvoor we
die op hct Internet het spoor hijster ra-
ons geplaatst zicn. De tijd is voorhiJ
ken en hij obscure sites Ianden. Een
waarin mensen - door plaats van wo-
krant of tijdschrift ontleent zijn kwali-
ncn, wcrken en tcr kcrke gaan gehon-
teit aan het vermogen van de redactic
den aan een afgcbakcnde kring van ge-
een gocde, voor de lezers overtuigendc
sprekspartncrs -
selcctic te maken uit het aanbod van
ervaringen en heoordelingen met elkaar
mogelijke puhlicaties, en uitcraard goe-
deelden. Dat betckende niet dat ze in
als vanzclf kennis,
( llV I <J/
saaie eendracht wegzakten, maar dis-
pijvisic
cussie had wei een vaste hodem van
christen democratic, maar ook andere
gemcemchappelijke
Niet aileen de Ncderlandse
gcschiedenis en
traditionele grote partijcn hinnen en
principes. Als resultaat van mobiliteit,
buiten Nederland kennen spectaculairc
communicatie en '>Chaalvcrgroting zijn
ups cmd downs in kiezerssteun. Zc kunnen
we dat houvast kwijt
De socioloog
vee! mindcr dan vroeger <,tcuncn op
Giddens spreekt hier van 'disembed-
een vaste, vanzelfsprekende steun van-
ding'
uit een groep van mensen die tot die
Nict meer ingehed in ccn ge-
meenschappelijkc horizon van kennis
politieke stroming 'behoren'
en ervaringen wordt het voor mcnsen moeilijker tot een gemeenschappclijke bcoordeling te komen.
De tijdsfactor De politiek wordt misschien nog mecr dan andere lcvcnsterreinen meegezo-
Losse meningen
gcn in de haast wcrcldwijde openheid
De democratisering in deze en de vori-
van informatie en mcningen, zondcr
gc eeuw was niet aileen een staat<,rech-
veel samenhang Daarin speelt de tijds-
teliJk vcrandcringsproces. Het was eerst
factor cen rol. Echte resultatcn van po-
en vooral de ontwikkcling van een
litick handelen - uit het oogpunt van
'openbarc mening' door cer1 steeds gro-
de kwaliteit van rechtsstaat en samen-
terc kring van meedenkende burgers:
lcving- kunnen pas op de (middel)lan-
mcn'.en die her nict over hun kant lie-
ge tennijn worden vastge<,teld Om wil-
ten gaan hoc de staatsmacht wcrd uit-
lc van de controkerbaarheid van de
geoefend of ten ovcrstaan van socialc
macht is ecn politiek mandaat cchter
nood
Jlli'>t
vcrstck
liet
gaan. De openbare mcning '>tcunde dus op een met elkaar - onder mccr via kranten en tijdschriften - delcn van kennis en ervaringen om zo. in discussic met anderen, tot cen politrek oordecl te komen. Is zoicts als de vorming Vtlll ccn openbarc n1cning
nog wei mogeliJk als de
aan een tennijn van (in de
Wil politiek van waarde zijn in een samenleving met zoveel losse kennis en meningen, dan moet ze een punt hebben waarop ze zich richt en
kadcrs van gemeenschappelijke kennis en ervaring zozccr vcrvagcn en over-
waaraan ze zich verbindt: haar
gaan in CCn grotc. ongeor-
dcnJc baaicrd van gege-
verls en meningcn van het
politieke idealen.
moment?
rcgcl) vier jaren gcbonden. Het tijdsper<,pectid van de beoordelrng is dus haast per ddinitie korter dan van water beoordceld moet worden, hoogsten'> vier jaren, en mcestal - bij het nadercn van de verkiezingsdatum - nog korter. De directe reactie in opiniepeilingen
media
van de politiek nog kortcr gemaakt. Op de gebeurtcnissen van de dag moet nog veel sneller worden gereagecrd- lief.,t onmiddellijk
Lossc brokstukkcn informatic roepen
en
heeft het tijdspcrspectief
Zo lijken politici
in staat tot werkelijk wonderhaarlijke
lossc opinies op, npinie<, die op zichzelf
prestaties: binncn ccn paar uur zijn zij
best
maar
gerced omvangriJkc wetsvoorstcllcn,
amper hcrlcidbaar tot een maatschap-
adviezen en rapporten, waaraan maan-
dnordacht
UlV I 'J7
kunnen
zrJn,
denlang is gewerkt, van een vastbeslo-
waarin misdaad niet in maatschappelij-
ten commentaar te voorzien.
ke posities is omgemunt, en menscn -
Kunnen kiezers dat beter?
ook waar verschillen in welstand en levensvervulling zijn- tach een gemeen-
Is het in deze situatie redelijk van de kiezers te verwachten dat ze zich bij
schap vormen, die bereid is op te komen voor wie kwetsbaar of zwak is.
hun politieke voorkeur door iets anders
Is dat te idcalistisch? Er zijn vee! dingcn
dan wisselende sympathieen Iaten leidenJ Men kan dat in elk geval niet
in de politick waarvoor alternatieven hestaan, maar wil politick van waardc
doorbreken door simpel te verwijzen
zijn in een samenleving met zoveel
naar het roemruchte verleden van een
losse kennis en meningen, dan moet ze een punt hebhen waarop ze zich richt
politieke partij of beweging. De staat van dienst in het veri eden is op zichzelf niet onbelangrijk Het verleden kan ai-
en waaraan zc zich verbindt haar politieke idealen.
leen een inspirerende traditie worden als daarin motieven werkzaam zijn die mensen iets te zeggen hebben. Die mo-
Prof. dr. EMH. Hirsch Balll11
tieven- waarden en beginselen- moeten iets voor de toekomst betekenen, anders zijn ze geen traditie die wordt doorgegeven, maar een object van ideeenarcheologie. Traditie zet zich dus voort in motiverende idealen voor de toekomst. Wie de Evangelien leest, ziet zich dat voortdurend ontrollen langs Jezus Christus' levensweg: de onverwachte herinterpretatie van de traditie, opdat die tot een levensideaal wordt. Ook dat was een tijd waarin de komst van allerlei nieuwe cultuurpatronen verwarring had veroorzaakt en de krampachtig volgehouden oude gewoonten geen perspectief meer boden. Wat wei kan, en waartoe een door beginselen gedreven politieke beweging als de christen-democratische in staat moet zijn, is dit: de kiezers een verbond aanbieden dat de politick van aile dag in het perspectief plaatst van een verbond dat gericht is op politieke idealen en zich daarnaar de maat laat nemen. Dan worden tradities gekarakteriseerd door hun betekenis voor de toekomst, een samenleving die niet de erfenis van een vernietigd milieu hoeft te dragen,
In de column geven de led en va11 de redactle hun persoonlJjke opvattlngen weer. Zlj hopen daarmee een aanzet te geven voor reflectle of debat.
CDV J/97
0
m te beginnen wenst de
Klamer is in zijn bijdrage nogal pessi-
redactie u een zeer voor-
mistisch over de Europese eenwording,
z
spoedig 1997. Wij hopen
onder andere naar aanleiding van de
r
weer vee! lezenswaardige
verwaarlozing van de culturele dimen-
m
artikelen te bieden. Moge dit nummer
sie. Hij beschouwt het conflict tussen
daarvan een voorproefje zijn.
Nederland en Frankrijk over de drugs-
Op donderdag 12 december 1996 pre-
problematiek als een veeg teken. Dit
senteerde het Wetenschappelijk lnsti-
sceptische geluid wordt in dit blad niet
tuut het nieuwe rapport 'Gaven in over-
vaak gehoord. Misschien moet de dis-
vloed.
cussie over Europa als culturele bedrei-
Europees
cultuurbeleid
christen-democratisch
in
pcrspectief'.
ging of culturele verrijking maar eens
De commissievoorzitter prof.dr AG.
goed gevoerd worden. Hoe het ook zij,
Weiler overhandigdc het rapport aan
in iedcr geval is het noodzakelijk dat
staatssecretaris drs. A Nuis van Onder-
wij in Nederland grondig kennisnemen
wijs, Cultuur en Wetenschappcn. Het
van de politieke discussies die in de an-
rapport bestaat uit twee delen. In het
dere lidstaten spelen (in de hoop dat de
eerste dec! is een normatieve cultuurfi-
anderen hetzelfde doen). Dat kan vee!
losofie te vinden die gdnspireerd is
wederzijds onbegrip voorkomen.
door de christelijke traditie. Het uit-
Wat dat betreft is de bijdrage van prof.
gangspunt daarvan is dat cultuurvor-
dr W. Albeda voorbeeldig. Deze geeft
ming vooral gcworteld is in crvaringen
op onovertroffen manier een overzicht
van zin en waarde. In het rapport wordt
van de Franse discussie over de verzor-
exemplarisch belang tocgekend aan ccn
gingsstaat. Het lijkt de redactie ver-
zinervaring in het bijzonder: de gave-
plichte kost voor politici en ambtena-
ervaring.
ren op het ministerie van Socialc Zaken
In het slothoofdstuk van het rapport
en Werkgelegenhcid.
wordt gesteld dat over de cultuurfiloso-
Dit nummer opent met ecn artikel van
fie en de consequenties die daaruit ge-
mevr.dr.H.AK.Kiatter-Folmer over de
trokken zijn, een breed maatschappelijk
positie van minderheden in het onder-
gesprek mogelijk zou moeten zijn. Bij
wijs en sluit met een periscoop van on-
gelegenheid van de aanbieding is de
dergetekende en de heer N_J P Mol
publieke discussie over het rapport - en
waarin een paging is gedaan om door
dan vooral over de cultuurfilosofie - ge-
middel van scenario's greep te krijgen
opend door mevr. dr Aatke Komter en
op de razcndsnelle ontwikkelingen in
prof.dr.Arjo Klamer. U vindt hun prik-
medialand.
kelende reacties en een korte inleiding op het rapport van de heer Weiler in
Drs. M. Janse11
dit nummer
redaclie-secretaris
CDV 1/'J7
0
z Cl
De sleutel tot vergroting van kansen van allochtonen op de arbeidsmarkt is vooral gelegen in een adequate, gedegen opleiding en een goede beheersing van de Nederlandse taal. De positie van allochtonen in het Nederlandse onderwijs is echter nag altijd 0
zwak. Nodig zijn: activiteiten en initiatieven die de begeleiding en
z
ondersteuning van allochtone kinderen door hun ouders verster-
0
ken, structurele diagnostisering en redemiering met betrekking tot
z
de beheersing van het Nederlands en vergroting van de algemene effectiviteit van scholen.
z
D
e positie van minderhe-
onderhavige artikel. llit de hieronder
dcn in het Nederlandse
te hcsprekcn bevindingen van Tesser
onderwijs
e.a. ( 19961 zal hlijken dat
is
de posit1c van met name
a! vele jarcn
een punt van grate zorg.
Turkse
Alhoewcl
duidelijke
lccrlingen in hct Neder-
verschillen in onderwijs-
landse onderwiJs nog altijd
er
en
tvlarokkaanse
succes aan tc wijzen zijn
zwak is. De situatie van
tussen vcrschillende groe-
Turkse leerlingen en mo-
pen allochtonen, is de po-
gelijke verklarende facto-
sitie van velen van hen
ren voor hun relaticf ge-
nog steeds aanmerkclijk
ringe schoolsucces zullen
mindcr florissant dan die
in dit artikel worden geil-
van hun Nederlandse lccf-
lustrecrd aan de hand van
tijdgenoten. De 'Rapportage minderhcden
1996'
Dr. HAK KlatterFolmer
(Tesser e.a. 1996) die op 13 november
rcsultaten uit hct promotieonderzoek van de au-
teur van dit artikel dat in september
1996 door hct Sociaal en Cultureel
199fi is algerond met de vcrdediging
Planbureau is gepresenteerd, bevat de
van hct proelschrift Turbe kinderen en
jongste gegcvcns over de positie van al-
hun schoolsucces.
lochtonen op de gebieden onderwijs,
naar de rol van sociaal-culturele oricn-
arbeid en huisvesting. Deze rapportage
tatie, taalvaardigheid en ondcrwijsken-
zal als uitgangspunl dicnen voor het
mcrkcn' (Kiattcr-Folmer 199fi) In dczc
Een
dieptestudie
("[)V I 'J/
studie is een kleine groep van negenen-
een vcrgelijkcnd overzicht gegeven van
twintig Turkse leerlingen uit Eindhoven
de omvang van de vier grootste minder-
enkele Jaren van dichthij gevolgd in
heidsgroepen en de autochtoon-Ncdcr-
hun school- en thuissituatie en is ge-
land.,e bcvolking in 1990 en 1995.
zocht naar verklaringsgronden voor
In tabcl I op ragina 8 is te zien dar het
hun achterblijvende onderwijssucces.
totale aantal personen uit de vier groot-
In het eerste gedeelte van dit artikel
ste minderheidsgroeren is gestegen van
zullen de belangrijkste hevindingen uit
zo'n 700.000 in 1990 tot ruim 850.000
I
de 'Rapportagc minderheden 1996' wor-
in 1995. De Turkse gemeenschar hecft
m
den besproken De aandacht gaat daar-
door haar relaticf sterke groei de Suri-
bij sreciaal uit naar het thema onder-
naamse groep bijna ingehaald a!., groot-
wijs, maar gezien de relatie tussen
ste minderheidsgrocpering. Overigens
orlciding en arheidspositie zal ook het
wordt de laatste jaren door steeds mecr
onderdecl arbeid besproken worden. In
allochtonen de Nederlandse nationali-
het tweede gedeclte komcn orzct en
teit aangevraagd, met name ook door
re.,ultatcn van het gcnoemde promotie-
Turken en l\1arokkanen, wat weer leidt
onderzoek
tot een afname van dezc groeren wan-
naar
schoolsucces
van
m
z z
Turkse lcerlingen aan de orde. Het arti-
necr gerekend wordt naar nationaliteit.
0
kel zal hesloten worden met aanbeve-
De immigratic van Surinamers, Turken
lingen gericht op vergroting van de
z
en Marokkanen bestaat op dit moment
kansen or schoolsucccs van allochtone
hoofdzakelijk uit gezinsvorming
leerlingen Mogelijk kunnen deze aan-
Sinds 1994 is de immigratie in Neder-
dachtsrunten bijdragen aan discu.,sies
land in haar totaliteit aan het teruglo-
hinnen het CDA over (onderwijs)he-
pen. Dcze afname wordt wellicht mcde
leid ten aanzien van minderheden.
veroorzaakt door wijzigingcn in het toe-
Arbeid en onderwijs
wet in 1994) en in de procedure'> voor
latingsbelcid (wijziging VreemdclingenIn de genocmde 'Rapportage minderhe-
orvang van asielzoekers en afhandeling
den 1996' (Te.,ser e.a. 1996) wordt de
van asielverzocken (Tesser e.a. 1996)
situatie van minderheden in ons land uitgehreid heschreven en wordt het
Arbeid
overheidsheleid
Sinds het einde van de jaren tachtig is
met
hetrekking
tot
minderheden gcanalyseerd In hct vol-
het aantal werkenden uit de vier groot-
gende worden enkclc uitkomsten van
ste minderheidsgroepen met 70.000
dcze rarrortage hesproken; de bron
toegenomen, wat aangceft dat er weer
van deze informatie i'> steeds bovenge-
enige beweging te bespeuren is in de
nocn1de ropportagc.
1
positic van allochtonen op de arbeid'>-
Voordat in de rarrortage wordt inge-
markt in vergelijking met de jaren daar-
gaan or de speciheke thema's arbeid en
voor waarin voornamelijk stagnatie or-
onderwijs, wordt stilgestaan hij de ge-
trad. De afname van werkloosheid en
talsmatige ontwikkeling van minderhe-
de toenamc van arbcidsmarktparticipa-
dcn. Het allochtone dee! van de bevol-
tie betreffen echter vooral Surinamers
king hlijkt nag altijd snel toe te nemen
en Antillianen/ Aruhanen. De rositie van
en het aantal !eden daarvan groeit bo-
Turken en Marokkanen is nag '>teeds
vendien vee! sneller dan dat van de au-
zcer zwak. Ecn positieve uitzondering
tochtone bevolking In tahel I wordt
vormen jonge Turkse en Marokkaanse
(JlV I 'l7
Cl
Surinamers a) Turken a) Marokkanen a) Antillianen/Arubancn a) Totaal
z
Autochtonen b)
1990
1995
verschil
index
237 206 168 81 692
278 264 219 93 854
41 58 51 12 162
117 128 130 115 123
14.251
14.667
416
103
0
a) naar herkomstgroepering
b) naar nationaliteit
z z
Tabel1: De vier grootste minderheidsgroepm en de autochtone bevolking, 1990 en 1995 (aantallen x 1000; index 1990= 100) (bran: CBS-registertellingen '9ol'95; bevolkingsstatistieken; Tesser e. a. 1996) vrouwen, van wie de arbeidspositie
0
z
Bevordering Evenrcdige Arbeidsdeel-
duidelijk aan het verbeteren is. Marok-
name Allochtonen (WBEAA) om ver-
kaanse mannen en dan vooral de jonge-
schillende rcdenen niet erg positief zijn.
ren onder hen scoren op aile arbeids-
De groep die hier hct zwaarst door
positie-indicatoren het mcest ongunstig. Alhoewel Turken en Marokkanen voor-
getroffen
wordt,
zijn
de
kansarmc
namelijk werkzaam zijn in de industrie-
allochtonen. Tesser c.a. ( 1996) stcllen een grotere rol
le sector en daarin op de laagste func-
voor de Arbeidsvoorziening voor in het
tieniveaus, treffen we hen de laatste
kader van verbctcring van het arbeids-
jaren ook meer aan in hager gewaar-
aanbod van minderhcden. Door bij-
1996). Verschillen in arbeidspositic tussen allochtoncn en autochtonen worden volgens Tesser e.a. ( 1996) voor een aanzienlijk dee! vcroorzaakt door verschillen in opleidingsniveau en beheersing van de Nederlandse taal. Helaas speelt soms ook 'selectieve selectie' van personeel een rol. De bovengenoemde Iichte verbetering in de arbeidspositie van allochtonen betreft voornamelijk de kansrijken onder hen die een behoorlijke opleiding hebben en goed Nederlands spreken. In de Rapportage minderhedcn 1996 wordt geconcludeerd dat de effecten van bijvoorbceld de belcidsplannen 'Etnische mindcrheden bij de overheid' (EMO), de evenrcdigheidstaakstelling van de Arbeidsvoorziening, het akkoord in de Stichting van de Arbcid en de Wet
voorbeeld bemiddelingstaken te Iaten
deerde
niveaus
(Tesser e.a.
uitvoercn door commerciele bemiddelaars,
zouden
Regionale
Besturen
Arbeidsvoorziening (RBA:s) meer ruimte krijgen om de kwalificatie van werkzoekenden te verbeteren. Ook wijzcn de onderzoekers op de mogelijkheden van verbetering van de arbeidspositie van kansarme allochtonen die besloten zouden kunncn liggen in de voorstellen van Vander Zwan & Entzinger ( 1994) voor de invoering van een concessiestelsel waarbij bedrijven onder bepaalde voorwaarden ontheffingen kunnen krijgen van geldende regelingen met bctrekking tot loncn, vestigingseisen en arbcidsomstandigheden (Tesser e.a. 1996) Een factor die in de werkgelegcnheid van etnische mindcrheidsgrocpen een grotcre rol lijkt tc gaan spelen, is het
CDV 1/97
zelfstandig
Van
wordt geconstateerd dat het oplei-
I 986 tot 1995 is het aantal allochtone
ondernemerschap
dingsniveau van minderheden stijgt,
ondernemers gestegcn van I 0.000 tot
maar in cen heel langzaam tempo. De
22.000. Deze aantallen zijn gebaseerd
achterstand ten opzichte van de au-
op het criterium geboorteland, waar-
tochtone bevolking is nog steeds groat,
door tweede en volgende generaties
ook omdat het opleidingsniveau van
nog niet in de tellingen zijn meegeno-
Nederlanders
men. Een onderzoek van het Econo-
kaanse mannen en vrouwen en Turkse
I
misch lnstituut voor het Midden- en
vrouwen zijn degenen met de laagste
m
kleinbedrijf ( 1995) laat zien dat na 6,5
opleidingen, Turkse mannen doen het
jaar 55% van deze bedrijven nog be-
iets beter. Surinamers en Antillianen/-
blijft
stijgen.
Marok-
staat In het algemeen is de horecabran-
Arubanen bevinden zich qua opleiding
che bij allochtone ondcrnemers sterk
tussen deze groepen en de Nederlandse
favoriet. Ook de groothandel blijkt een
groep in. Jongere allochtonen zijn be-
aantrekkelijke oplie. De detailhandel
ter opgeleid dan hun ouders en in de
en zakelijke dienstverleningsonderne-
loop van de tijd Zllllen zij het oplei-
mingen zijn minder in trek. De bran-
dingsniveau van minderheden in het
chekeuze verschilt echter per etnische
algcmeen dus doen stijgen.
groepering
traditionele
Wanneer we wat gedetailleerder kijken
Chinese, Criekse, ltaliaanse en ook
naar het onderwijssucces van allochto-
Naast
de
Vietnamese restaurants, komen we ook
ne leerlingen, treffen we in de gcnoemde rapportage de volgende resultaten
ze sector tegen. Marokkanen zijn ver-
aan. De participatie van allochtone lecr-
der te vinden in de detailhandel, Antil-
lingen aan het onderwijs is vrijwel op
en
Arubaanse
ondernemers
peil en qua leeftijd zijn er nauwelijks
veelal in de zakelijke dienstverlening en
mecr achterstanden (dat wil zeggen: er
Turken in de confectie-industrie. Wel-
zitten gecn relaticf oude allochtone
licht
leerlingen mecr tussen vee! jongere
mede door de
evenwichtiger
spreiding van de ltaliaanse en Chinese
klasgenoten) Eveneens positief is dat
bevolking in ons land en hun relatief
allochtone leerlingen in het voortgezct
geringe omvang, richten deze groepen
onderwijs meer zijn gaan dcclnemen
onderncmers zich minder exclusief op
aan Algemeen Vormende Onderwijs
klanten uit de eigen etnische groep dan
(AVO)-vormen en minder aan Voort-
ondernemcrs
uit
andere
allochtone
gezet Basisonderwijs (VBO) In de ho-
grocpen. Terwijl een aantal jaren gelc-
gere vormen van AVO vinden we ech-
den motieven van allochtonen voor het
ter
zclfstandig
Marokkaanse leerlingen
ondcrnemerschap
vaak
meer ncgatief van aard warcn (bijvoor-
nog
relaticf weinig Turkse
en
Tegenover de positieve ontwikkelingen
beeld de ongunstige arbeidsmarktposi-
met betrekking tot dee! name, staan ne-
tie van allochtoncn en di'>crirninatie in
gatieve bevindingen met name ten aan-
loondicnst), wordt momcnteel veelal
zien van behaalde resultaten in tennen
vanuit ecn positievere houding voor de-
van schoolvorderingen en bereikt on-
ze sector gckozcn (Tesser e.a. 1996).
derwijs(eind)niveau
Lcerlingen
uit
minderheidsgroepen komen vaak al
011derwijs
met cen achterstand in vooral taalvaar-
In de 'Rapportage minderheden 1996'
digheid Nederlands de basisschool bin-
([)V I '17
z m
z 0
wat meer Turken en Marokkanen in dc-
liaanse
0 m
z 0 m
z
nen en deze achterstand blijkt na acht
ding~nivcau
jarcn hasisondcrwijs nict tc zijn ver-
uilturen (zie ook Lese man I 'J'B)
tu~..,cn
dwenen. Dit is des tc ernstigcr daar
1'det betrekking tot hct tcrugdringcn
Nederlands niet aileen ccn kernvak is,
van onderwijsachterstandcn van lcerlin-
maar ook instructie- en voertaal in an-
gen uit ctnische minderhcidsgroepen
en in opvocding
dere vakken. Ook in het voortgezet on-
zijn rcccnte vcranderingen in het hebd
dcrwijs blijven de resultatcn van veel
grolcndeels gd'nt op voorstellen van
allochtone leerlingen achter, vooral wat
de commissie- Van Kcmenadc I Com-
hetreft Nederlands en wiskunde. Zorg-
missic allochtone lccrlingen in het on-
wckkend is de rccente constatering dat
derwijs I'J'l21 De taak van de landclij-
Surinaamse leerlingen in de loop van
ke overheid met hetrckking tot hct
z
het voortgezet onderwijs atzakken naar
hestrijden van achtcrstandcn wordt he-
w
het (lagere)
0
z
niveau van Turkse en
perkt tot het tormulercn van doelstcl-
t\larokkaanse scholiercn (Tcsser c.a.
lingen, gemecnten en scholen worden
Helaas komt ook voortijdig
verantwoordelijk voor inhoud. onder-
1')96)
ongcdiplomccrd schoolvcrlaten in vcr-
wqsleermiddelcn en organisatic. Ook
houding
UJ
bij
de organisatic van het OnderwiJs in
allochtonc leerlingen, zcker de schrik-
Allochtone Leven de Talen I OALTI -
UJ
harend hoge percentages voor Marok-
het voormaligc Onderwijs in Ligen Taal
I
kaanse
z
nog
vcelvuldig
voor
d1t
(OLTJ- komt in handen van de ge-
vcrhand in hct oog. Ook in het ,\lid-
meentcn. llovendien is hepaald dat dit
delhaar Beroepsonderwijs (1\\BO). dat
onderwiJs huitcn het rcguliere
een <;terke toename van allochtone stu-
moet worden gegevcn Verder is er hct
dcnten heeft gckend, halcn veel van
voorncmcn om allochtonen niet mecr
deze
nict
automatisch als doclgroep van voor-
(Kiatter-Folmer 19')6. Tesser c.a. 1996).
rangs- of achterstandshcleid aan tl' wiJ-
leerlingen
leerlingen
springen
de
in
eindstreep
UIITICIIIIIIII
In de rapportage worden als oorzakcn
zen (Tesser e.a. I'J'J6i.
van de onderwijsachterstand van leer-
Tesser e.a. IJlJ'J(i 1 onderschrijvcn de
lingen uit minderhcidsgroepen vooral
keuze voor OALT huitcn de regulierc
de lagc taalvaardigheid Ncdcrlands.
schooltijd. maar zette11 vraagtekcns hii
waarmee velcn van hen aan
het Iaten vallen van de grocp allochto-
De sociaal-culturele kenmerken van leerlingen en hun ouders hangen zeer sterk samen met de schoolvorderingen van de leerlingen.
het primair onderwijs begin-
ne lcerlingcn als expliciete doelgrocp
nen, genoemd alsmedc de
voor achterstandsbeleid. Ten aanzicn
cognitievc
van de genoemde decentralisatie vra-
ontwikkeling hij intrede in
gcn zij zich tcvens at of de overheid
de basisschool. Dit laatsle
niet het voortouw zou moeten ncmen
achterstand
in
punt zou volgens Te-.scr c.a.
in de ontwikkeling van voor- en huiten-
( 1996) te maken hebben met
schoolse stimulcringsprogramma's voor
het fcit dat de informelc in-
kinderen uit minderhcidsgroepen om
structie die allochtonc oudcrs
zo een degelijk en centraal ontwikkeld
hun kindcren geven minder
aanhod te crecren. Ten slotte ziJil zij cr
gocd en adequaat lijkt te zijn
niet zekcr van dat gemeentclijk onder-
als
wijsachterstandsbekid el lccticvcr zou
voorberciding
op
het
Nederlandse onderwijs dan het instruc-
zijn dan landelijk belcid. Het risico he-
tieve gedrag van Nederlandse ouders,
staat immers dat de gcmeentclijke plan-
ten gevolge van verschillen in oplci-
nen ecn optelsom zullcn worden van
lllV I 'J7
het he'ilaande helcid op de ver.,chdlen-
plex van verklarendc lactorcn voor he-
de '>cholen
haalde onderwii'>rcstdtaten.
Turkse kinderen en hun schoolsucces
cntwintig Turbe lecrlingen. hun ouder.,
Her onderzoek i'> uitgevoerd hij negenen de schulen die zij bezocht hchhen.
Na de hovemtaande hc.,preking van de
Hct onderzoek vond rlaab in Eind-
'>land van zaken ten aanzien van de po-
hoven en <,tartte in het schooljaar 1992-
'>itle van mindcrhedcn in ondcrwiJ'> en
1993, tocn de hctrellcnde lecrlingen in
I
arheid volgen-, de 'Rapportage minder-
gruep achr van het ha-,iqmckrwiJS za-
r:
heckn I'J'J(,' iTe.,.,cr e.a. I'JC)(il, wordr
ten. De gemiddelde lcdtijd van de
111 het volgende cen !weld ge-,chct'>r
deelnemende zesticn jongen<, en dertien
van
ccn
groep
Vtlll
negcncnt\vintig
Turk'>e lccrlingen uit Findhoven en hun
mei.,jes was bij de start van het onderzock ell par en acht mailnden
Aile
'>chool-,ucce'>
lccrlingen zijn indertijd als zogenocm-
Fen van de uitg;mg'>punten van het pro-
de 'onderinstromer< ailn het Neder-
morieondcrzoek dat door de Zluteur van
land-,e ha'>i.,onderwijs hegonnen, dat wil
dit Mtikel i'> Ultgevoerd ('Turk.,e kinde-
zcggcn dat zc in de ondcrbouw gestart
ren en hun '>chool.,ucce'> Fen diepte'>tu-
zijn. De lccrlingen warcn verspreid over
die nailr de rol Villl <,ociaal-culturele
drie hascsscholcn. De aan het ondcr-
oncntatie, lilalvaardigheid en onder-
zoek deelnemende ouders zijn allen ge-
wij.,kcnmerken'. Klatter-l·olmer 19Wii
horcn in TurkiJe en ziin islamiet. Hun
wa., darer in Nederland inm1ddcl-, een
leelti)den vanenden van achrentwintig
omvangrijk hc-..tand aZin gcgcvcn.., bc-
tot vijtcnvi)ttig jaar De groohte groep
<,taat over de '>choolloophanen VZ\11 lcn-
ouders is russen 197() en
lingell u1t crni'>che mindcrheid.,groe-
Nederland gckumcn,
pen, maar dater veclmimkr ondcrzoek
van hen hcelt in Nederland het !angst
I 979 naar
her merendeel
1~ gcdaan natlr vcrklaringcn voor de
in Eindhoven gcwoond en cr i~ gccn
vaak ongun...,tigc onderwij;.,po..,itic die
sprake geweest Viln substanticle I tus'>en-
deze lccrlingen innemcn. ()m die rcden
tijd'>e I rcmigratie
leek her z1nvol om aamluiting te zoe-
hchben, voor zover zij al onderwijs ge-
De mee<,tc oudcrs
ken hi) het ondcrzoek llililr vnklarendc
norcn hebben. dit onderwijs gcvolgd in
lactoren llinnen d1t ondcrzoek.,gehinl
Tu1-kiw Het gaat daarhij in de mccste
i'> vcrvolgem gekozen voor cen klein-
gevallcn om basisonderwiJs en eventu-
'>chalige dieptc<,tudie, vanuit de gc-
ccl ccn lZlgc vorm van vcrvolgondcrwij-,.
dachte dat een dergclijk gedetadlcerd
Nogill wat moedcrs hcbben geen basis-
onderzoek mi.,.,chien nieuwe houw'>tc-
ondnwijs genoten. Ecn dcel van de ou-
ncn zou kunncn lcvcrcn voor groot-
der'>
'>chaliger ondcrzock. 1\lct de diepre<,tu-
Nederlands gevolgd
die werd heoogd om gedurende de
ouders hceft ecn baan in Nederland,
hccft
111
Nederland
curq"sen
Fen klein aantal
pcriode von de overgang van hct ht~-,is
voornameliik
onckrwij<, naar her voortgczct onder-
Ook in hct schooljaar 199~-1 ')'!4 parti-
wij., de <,choolloopbaan en de thui.,.,itu-
cipeerdcn de leerlingcn in hct onder-
aric van een rclatid klcine groep Turkse
zock. In dat jaar zaten zij allen in de
in
productichcdrijven.
lcerlingen inten-,id rc volgen, tc be-
brugklas van hct voortgczct onderwijs
'>chriJven en
en warcn zc vcrspreid over elf verschil-
te analy.,cren tencinde
meer inzicht tc verkri)gcn in her com-
( llV I '17
lende <,cholen
In de twee daaropvol-
v
z r:
z 0
gende schooljaren zijn op kleinere
merken van leer! i ngen en ouders zeer
schaal data verzameld over de onder-
stcrk samenhangen met de school-
wijsresultaten van de leerlingen.
vorderingcn van de leerlingen Sociaal-
De
variabclcnclusters
culturele kenmerken onwatten in dit
waarover in het onderzoek gegevens
onderzoek etnisch-culturele en religieu-
zijn verzameld en geanalyseerd, zijn
ze orientatie, onderwijsondersteunend
drie
centrale
kenmerken van lcerlingen en ouders,
thuisklimaat, taalgebruik en taalbeheer-
onderwijskenmerken en schoolsucces.
sing in het gezin en aspiraties van de leerlingen met betrekking
In het kader van leer! i ng( achtergrond)kenmerkcn
Wat bestrijding
is onderzoek gedaan naar
z LLI
merken en de taalvaardigheidskenmerken
z LLI
van onderwijs-
de sociaal-culturelc kenvan
achterstand van
de
allochtonen betreft
leerlingen, hun ouders en de gezinnen waartoc ze behoren. Met betrekking
0
tot onderwijskenmcrken is
LLI
informatie
I
over de door de leerlingen
0
z
worden van een
geanalyseerd
centrale overheidsverant-
bezochte scholen/klassen. LLI
kan meer verwacht
Deze leerling- en onder-
woordelijkheid dan
wijskenmcrken zijn vervolgens in vcrband gebracht met de onderwijsresultaten die de lecrlingen hebben
van decentralisatie naar gemeenten en scholen.
behaald. De schoolresulta-
tot
hun
De
sociaal-economische
schoolcarriere.
variabelcn beroeps- en opleidingsniveau van de ouders vertonen geen sterke samcnhang met de schoolprestaties van de kindercn. In dit onderzoek is een zo gedetailleerd mogelijke niveau-indeling ontwikkeld om tussen oudcrs te kunnen
differentieren,
Nederland zich in de laagste opleidings- en beroepsschalen
bevinden.
Toch
bleek het verschil in opleidi ng en beroep tusscn de verschillcnde
ten van de leerlingen ble-
juist
omdat vee! allochtonen in
ouders
tc
ken goed vergelijkbaar met het algeme-
klein om samenhang met het school-
ne beeld van Turkse leerlingen in
succes van hun kinderen op te leveren.
Nederland hieromtrent.
Uiteindelijk
Overigens bleck het opleidingsniveau
functioneerden in het dcrde jaar in het
van de moeder in verhouding meer sa-
voortgezet ondcrwijs vijf leerlingen op
men te hangen met de schoolloopbaan
lndividueel Voortgezet Basisonderwijs
van de kinderen dan de opleiding van
(IVBO)-niveau,
tien
leerlingen
op
de vader of hct beroep van beide ou-
elf
leerlingen
op
ders. Dit heeft waarschijnlijk te maken
VBO-niveau
en
Middelbaar
Algemeen
Voortgezet
met het feit dat in de Turkse gezinnen
Onderwijs (MAVO)-niveau Een leer-
uit dit onderzoek de dagclijkse opvoe-
ling zat op
ding van de kindercn een taak van de
Voortgezet
het
Hoger Algemeen
Onderwijs
(HAVO)
en
moeder is, terwijl de rol van de vader
twee leerlingcn volgden Voorbereidend
zich beperkt tot het uitstippclcn van de
Wetenschappelijk Onderwijs (VWO)
grote lijnen van de opvoeding.
Tot slot
cen etnische minderheidsgroep zoals
De voornaamste conclusie uit het on-
dezc kleine Turkse steekproelgrocp
derzoek is dat de sociaal-culturele ken-
waarin weinig vcrschil in oplciding<,- en
Uit deze bevindingen blijkt dus dat in
CDV 1·97
berocrsniveau tussen ouders hestaat,
teiten
het zinvol is orn le zoeken naar andere
blcken in het onderzoek rninder sarnen-
factoren die vcrschillcn in ondcrwijsrc-
hang te vcrtonen met de onderwijs-
voor
allochtone
leerlingen,
sultalen tussen leerlingen kunnen ver-
re,ultaten van de lcerlingen dan de an-
klaren. llit dit onderzoek is naar voren
dere
gckornen dat lcerlingen uit gezinnen
mogclijk dat het aantal scholcn te klein
genocmde
variabclen.
Het
is
waarin de ouders rrohcren orn hun
is gcweest om substantiele sarnenhang
kindercn
te kunnen vaststellen.
te
onderstcunen
in
hun
I
schoolloopbaan, beter presteren dan leerlingcn
die
die
<;teun
ontberen.
m
Conclusies en aanbevelingen
0
Onder
In het bovcnstaande is een uitgebreide
dcfinitie dat ouders bijvoorbeeld zelf
descriptieve analyse van de positie van
hun kinderen rnoeten kunnen hegelei-
minderheden in Nederland, de 'Rapror-
dcn bij hct rnaken van huiswerk. De
tage minderheden 1996' (Te'5er e.a.
laag-opgeleide ouders uit dit onderzoek
1996), vergeleken rnet een besrreking
hchben andere wcgen gcvonden, zoals
van ecn longitudinalc dieptcstudie or
aanrnclding van hun kinderen voor
dit terrein (Klatter-Folrner 1996)
m
z m
z
De
huiswerkbcgeleiding, het creeren van
laatstgcnoemdc studie leent zich uitcr-
0
een rustige studieruimte in huis, kiezen
aard vanwege het <,pecilieke karaktcr
voor
voor
z
mindcr voor gencralisatic. maar kan
aanschaf van
middels de geforrnuleerdc hypothescn -
( t)huiswerkvrije
voortgczet onderwiJs,
scholen
woordenboeken, enz. Vcrder werden
die in grootschaliger onderzoek getoetst
deze gezinnen ook gekcnmerkt door
kunnen worden- bijdragen aan ecn betcr
cen
open
houding
tegcnover
de
inzicht in verklarende bctoren.
Nederlandse sarnenlcving en het strc-
De sleutel tot vcrgroting van kan<;en van
vcn naar integrt1tie in die sa1ncnleving
allochtonen op de arhcidsmarkt is voor-
met hchoud van de eigen culturele en
al gelegen in een adequate, gedegen op-
religieuze waardcn. Ook werd in deze
leiding en ccn goedc heheersing van de
gezinnen mcer Nederlands gesproken.
Nederlandse taal. Fen succesvol ondcr-
De samcnhang tusscn de taalvaardig-
zeds aanleg, weer vooral athankelijk van
wijstraject i'>, naast individuelc tactoren hcid Turks en Ncderlands van de leer-
de onder<,teuning en begelciding door
lingctl en hct school'>ucces dat zij hcha-
de oudcrs en ecn goedc beheersing van
len is evcncens '>tcrk, maar hier speelt
het Nedcrlands. Alhoewcl er in de on-
mogclijk ook de sterkc samenhang tus-
dcrzoehwercld vcrschil van mening be-
scn de <,ociaal-culturele kenmerkcn en
staat over de rol van onderwij,kenmcr-
de taalvaardigheid van de lccrlingen
ken in het schoolsucccs van (allochtonc)
ccn rol. In elk geval hlcek een goede
kinderen, i'> het altijd zinvol om naar
hchecrsing van hct Ncderlands voor de
vcrhoging van etfectiviteit van ondcrwijs
lcerlingcn cen cssenticlc voorwaarde
te strcven. lk zou in aansluiting bij dcze
voor <,ucccs in zowel hasisondcrwijs al' vnortgczel onderwij'>.
de conclusics en aanhcvelingcn:
factoren willen bcsluiten rnel de volgen-
Kcnmerkcn van de scholen waaror de
I Het is van helang dat allochtone ou-
lccrlingcn zatcn, zowcl in de zin van
ders hun kinder-en in hun schoolloop-
algemenc cf fectiviteit a], speciale tacili-
haan begcleiden en ondcrsteuncn (het-
( llV 1''!7
0 m
,___
i
zcltdc geldt natuurlijk voor autochtonc
<,entii'lc voorwaarde voor school-;ucces
ouders). Fen eerste stap ten behoeve
en succcs op de arlleid,markt en in an-
van die allochtonc ouders die hicr nog
dere
weinig ervaring mce hebhen, is hen he-
In dit verhand i<, de startpositie in hct
maatschappeliJkc
instellingen.
wust te mak\11 van hct belang en de
hasisonderwijs van vee! leerlingcn uit
haalhaarheid van onderwiJsondersteu-
etnische minde,·heidsgroepen bijzonder
ning. Een tweede stap is oude:Ts concre-
ongunstig te noemen. Vee! allochtone
te handreikingen te hieden. Activitciten
kinderen hehben tot hun intrede in de
z
en initiaticven' die in comhinatic met
hasis-,chool weinig ol gccn crvaring n1ct
0
elkaar in dit proce:, een rol zuuden kun-
het Nedcrlamk ,\let het oog op het
nen vervullen zijn onder andere
-;cheppen van gelijke kanscn is het
z z u..:
oudercursussen op hct gehied van
noodzakclijk om aan het begin van hct
begelciding van schoolgaande kinde-
hasisonderwijs een voorzicning te trcl-
ren, hijvoorheeld 'undcrwiJsonder-
tcn vuor intensicl underwijs Nederlands
steuning
basisonderwijs',
voor allochtone onderbouwlcerlingen,
'kcuzc voor voortgezet ondcnvijs',
hijvoorbeeld in de vorm van specialc,
in
het
het
frequent ingeroosterde 'taalcursussen',
0
voortgezet onderwijs', die door <,cho-
ontwikkeld vanuit de didactiek en peda-
w
len, wijkccntra en/of schoolhegelci-
gugiek voor deze leeltijdsgroep
I
ding'>diensten aangeboden zoudcn
In hct vervolg van het hasisonderwijs,
u..:
0
z
'onderwijsondersteuning
in
kunnen worden,
maar ook in het voortgezet onderwijs,
voor- en buitenschoolse stimulerings-
zouden diagno~tisering en rcn1ediCring
programma's voor kinderen en ou-
met betrekking tot de hehensing van
ders (zic ondcrmeer hct aanbud van
het
Ncderlands
<;tructureel
mocten
de Averrocs Stichting),
plaatsvinden Speciale aandacht is ciaar-
cur<,u<,<,en Nederlands voor ouders:
hij vereist voor hckende prohlcem-
* goed cursusaanhod in tcrmen van
gehieden, zoals woordenschat, hegrlJ-
kwaliteit consequent
*
en
toegankelijkheid
pend lezen en school- en vaktaal tzie
stimuleringshelcid
Appel I 9'!6 en Cummissie-Kohmtamm
voor nieuwkomers, hijvoorheeld in
1Commisste
de vorm van inhurgcringscontrac-
achter<,tanden I '!96) voor concrete sug-
lndicatiestelling undcrwijs-
tcn en -progran1n1a's
gc~tJes).
beleidsvorming met hetrekking tot
De verwerving van het Nederlands
onderwijs
al-
dour allochtone kinderen wordt bcvor-
lochtone ouders van schuolgaande
derd wanneer zij ook huiten school in
kinderen die in het verlcden nfet
de gelegenheid worden gesteld om vecl
Nederland'
voor
aan taalcursussen hehben kunnen
Nedcrlands te gchruiken.
deelnemen,
mecr allochtonc geztnnen spreken kin-
In steeds
voorzieningenaanbod
deren onder elkaar naast hun moeder-
voor additionele (huiw;erk)bcgelci-
taal ook l',;edcrlands. ,\ laar communica-
vergroting
ding in schoolverband of op wijkni-
tie met de ouders in het Nederland,
veau en voorlichting hierover aan de
kon1t in vcrhouding nog \Vcinig voor
ouders.
De onder punt I genoemde cur<;ussen Nederlands voor allochtone
uuders
2. Een goede heheersing van de Neder-
zouden in dit opzicht een pmitievc in-
land'>e taal is voor allochtonen een es-
vloed kunnen hebbcn.
c:llV I <J7
3. Llit vecl onderzock i'> gcblekcn dat
vanwege
dfccticf wcrkcndc scholcn beterc leer-
Amsterdam: lf01T
de
Gemcente
Am.,terdam_
tT'>Uitaten hchalcn hiJ allochtone lcerlingen dan minder effcctievc scholeo en
Commissie allochtone leerlingen in hct
dat de algemene eHectiviteit van '>cho-
onderwijs ( 1992), Ceders in de luin. Naar cc11
len dus meer gewicht in de <;chaal lcgt
niciiii'C opzet Pmz !Jet OJulcrwijshelcid uoor· allochto-
dan '>pcciliek heleid ten aJnzien van al-
nc lccrllllt]ni Den Haag Sdu/ DOP
lochtone lcerlingen aileen ( vergelijk TcuniS'>en 1990)
I Commissie indicatie'>telling ondcrwij'>ach-
Vngroting van de algemene eHectivi-
terstanden ( 19'J6), Zo OJwoorsfJe/haar ctls hetlc-
teit van '>cholcn is gecn onderwerp om
I'CI1 zelf_ Lei den_
hicr in cnkele woorden te hcspreken. Wei kan crop gewczen worden dat
Economisch lmtituut voor het Midden- en
voor helcid met hetrekking tot vermin-
klcinbedrijf ( 1995), K/cinschalig o1tdcmcme11
dering van onderwij<,achter'>tanden van
1995.
Zoctermeer EIJ\L
z
allochtonc lcerlingen en ontwikkeling van onderwij.,leenniddelcn voor deze
Klatter-Folmer,
J (1996),
Ti1rksc klndem1 en
leerlingen meer verwacht kan worden
i11111
van een centrale overheidsverantwoor-
socia,tl-cllitllrelc onci1lalic, taalPamdighcid en
dclijkheid dan van deccntrali'>atie naar
ondcrwijskmmcrken. lllburg: Katholieke Uni-
gemccnten en scholcn.
ver<,iteit Brabant (dissertatie)
schoolsllcccs. Eet1 dicf,tcs!Jidic
11ililr
de rol
111111
Dr H A K. Klaltn is ll'ClcnschaPf'c/,jk ondcr-
Le<;cman, P ( 1993), 'lnten'>ivcring van OP-
zockcr clc/11 de Katholickc Unil'crsllcit Hrahant
STAP, noodzakelijk maar niet voldoende'_
Z1j
in
IS
1 '1%
<JcfnoiiiOl'ccrd op de disscrlal1c
In
P Vedder & B.
'Ti1rksc kinderr11 c11 hun schoolsucccs. Em dicf>-
Onclmoek
lcstudic nam de roll!i111 sociaal-cullurcle Oi'ib1-
Stichting, 29-42.
&
Bekkers (red ),
OPSTAP
pmktijk, Amsterdam: Averroi:s
ll111r, laailhlilrdi_qhcid en 011dcrwijskenmcrke11' Tesser, PTI\1., FA van Dugteren & A
No ten I
Mcrcns ( 19'J6), RafJf>orlage 111indcrlxdm
In vcrhond met de lcco.,hJcnhcJd vJn de tck-.t en
1Y%.
Rijswijk: Sociaal en Cultured Planbureau.
hct !c1t den hct '>teed'> om dczcliJe bron gu.Jt, lllllllc111k Tc-.-.cT c <1
I lJ')(J' ,.., Ill
de hetrdtcnde
pJ<.,<,Jgc<., cdgczicn VZJ.n "V'>Lcrnothchc vermclding VJil
dczc hron
Voot cdlc
lc
Teunissen,
F ( 1990), 'Onderwijs'_ In: H_B_
Entzinger & PIJ Stijncn (red.), Etlllsc/,c 111111-
hc-.prckcn voorhccldcn
tutcn en lllltiJlJcvcn
gcldt
dhLll'><,lc nod1g I'> ovc1 \
UllLTJJrd
VJ!l
JctivJ-
den vcrderc
crJntwoordell)khcclcn
derhcdc11 in f\!cdnlmzd, Mcppel: Boom, 14 1167.
ove1 110odz;JJk tot ontwlkkcl1ng VJil 111euw matcJIJJI enol Jcl11pZh'-.111g \'J.Il bc.;,taandc malt.'rl
lcn
0\'lT
illltlllLilTIIlg
Jau]lll'rlllg
CllZOVOOrt<,
Zwan, A van der& H.B.lntzinger(1994),
HclcidsoflPolqinq 11/illdcriJCdcndchat; advie'> in opdracht van de minister van Binncnlandse
Literatuur Appel,
R. I 1'J'J61, Zander laal hen je nm}cns'
f\!cdcrlcmds als lll'ccdc laal of' de hmissc/Jool. Reck hij de aanvaarding van hct ambt van hijzondcr hoogleraar Verwerving en didactiek van het Nedcrlands als twecde taal'
( IJV I '!7
z
Zaken. Den Haag.
Aile Europese Ianden, aangesloten bij de Europese Unie worstelen met dezelfde problematiek: De hardnekkige massawerkloosheid en de I.LI
daarmee samenhangende crisis van de verzorgingsstaat. De discussie, die daarover plaatsvindt heeft uiteraard nationale aspecten, maar belangrijke elementen komen overal terug. Ook in Frankrijk, zelfs nog I
u
meer uitgesproken dan hier, geldt dat massawerkloosheid de verzorgingsstaat in gevaar brengt. Maar voor herstel van de werkgelegenheid is meer nodig dan een stroomlijning van die verzorgingsstaat. In dit artikel worden enkele elementen uit de Franse discussie belicht.
0
z 0
u
N
ct als bij ons hct gcval i'>,
van de sociale zekcrhcicl. De verzekc-
komt de Frame verzor-
ring-,c.;taat i~ de <;taat van de gcorgani-
gings~taat
<,eerde solidaritcit
naar
vorcn
rclativecrt hct hcgrip 'de
aan het einde van de vori-
cri"is van de vcrzorging~
gc en het begin van deze
staat'
ccuw,
staat zeit is de crisis ingc-
allerccrst als een
0
In de vcrzorgings-
systeem van verzekering.
houwd. Dit volgt uit de
In
noodzaak
zijn
indrukwckkende
dat,
wannccr
men de soliclaritcit ccn-
studie 'L'Etat flrovidence' van
u
Ewald
19H6 1 gaat Ewald, die ja-
maal accepteert, zc ook
renlang mcdewerker was
gckwantiticeei·d moct wor-
van Michel Foucault aan
den. Wclk inkomen krijgt de uitkcring':-.gercchtigdc~
het College de Fnmce, uit van de 'filosofie van het risico'
Prof dr. W Albeda
Wat is een aanvaardhaar
Toen men ccnmaal oog hac\ voor de re-
minimum' Omcbt clit slechts door on-
gelmaat in het risico, dat individuen !o-
derhandelcndc maatschappclijkc orga-
pen in een indu<,triele samcnlcving, wist
nisatie'> is vast tc stcllen, is hct ook
men ook, dat daar de oplossing lag
nooit onomqrcdcn. Voortdurcncl gaan
voor de 'sociale kwestic' De samenlc-
cr stemmen op die zeggen, clat hct be-
ving zou z'n harmonie hervindcn door
tcr kan maar evcnzccr gaan er altijcl
zichzelf tc zicn als 'univcrsclc aS'>uran-
stcmmen op, die zcggen dat de sociale
tie', met als programma hct verzekeren
lasten niet te dragcn zijn. Zodocndc i"
C llV 1 <J7
er in de verzorging<,staat zelf een inge-
december 1995 was dan ook de maand
houwde maahchappelijke discussic. De
met de wijd uitgebreidc socialc onrust.
crisis, stelt Ewald, l10ort bij de verzor-
naar aanleiding van de ingrepen van de
gingsstaat Zij hewijst, dat de verzor-
regering in de socialc zekcrheid. Pierre
gingsstaat er is en dat ze gezond is.
Rosanvallon (sociaal-democraat), direcleur van de Ecole des Hatlles Etudes en
Nieuw sociaal model introduceren
Sciences Sociales, schrcef a! in 19H 1 over de crisi'> in de verzorgingsstaat-' In dat
Alain Touraine, cigenzinnig -.;ocioloog,
boek stclt hij vast, dater in ieder geval
die sinds het begin van de Jaren zeslig,
een financicle crisis i'> De sociale lasten
aanvankelijk vooral
maakten in 1959 9,7'!'il uit van hct Bruto
a!, onderzoeker
r
m
Nationaal Product. In 1973 13,4% en
n
kend stelt (in een interview met 'Le
18,1 ')(, in 1980. Cegeven het fcit, dat
0
1\ londe' van 12 decem her 1995 ): Frank-
inmiddels ook de <,taatsuitgaven gcste-
rijk heeft na de Tweede Wereldoorlog
gen waren (.06,6% van Bruto Nationaal
z
een uniek stelsel van sociale zekerheid
Product in 1973 en44,4% in 1980) was
maar later meer a is sociaal hlosoof wer-
ontwikkeld.
Dat <;tclsel
hedt goed
hct onmogelijk om de sociale lasten
gewerkt, maar met de economische om-
'mechanisch' door te Iaten groeic11. Hij
slag van de Jaren zevcnttg en de interna-
probeert inzicht te krijgen in het wezen
tionalisering is het model in toenemen-
van de Etat-PrOPidwce en stelt:
de mate uitgeput geraakt We hehhen
I. De moderne '>taat kan niet andcrs gc-
hehocfte aan een nieuw model, om de
zien worden dan als heschermencle
ontwikkeling naar een 'wild liheralismc'
staat;
te vcrmijden. Dominique Strall',s-Kahn
2. De vcrzorgingsstaat is een verhrc-
is her daar (parlementslid voor de socia-
ding en voortzctting van de bescher-
li'>tische partij, voormalig adjunct-com-
3. De ovcrgang van de heschermendc
Plan, te vcrgelijken met het Nedcr-
staat naar de verzorgingsstaat ver-
land<>e Centraal Lconomisch Plan, red )
taalt op staatsnivcau de verandcring,
mee een<,: '·Hct liherabme i'> een fa,e
waarin de samenlcving zich
Vtln regrcssie, ccn dcsorgani~tJtie tu-;sen
meer denkt a!,
Touraine is pes'>imisti'>ch over een oplus-
1/JI
niet
'corfJs' (een lichaamJ
maar zich ziet a!, een markt; 4. De verzorgingsstaat drukt het idee
-.;ing. lrnnltT.;.; om ecn nieu\v sociaal mo-
uit van de suhstitutie van de religieu-
del tc construercn heh je 'acteurs' nodig,
ze onzckcrheid, naar de zekerheid
werkgcvers, vakverenigingen, intellectu-
van de statclijke voorzorg. De vcr-
elcn, mensen die vcrnicuwen. In de afgc-
zorging<,<,taat
lopen 15 jaren zijn de wcrkgevcrs 'verdwenen', hip1a niemand staat mccr aan de
woord van de geseculariseerde 'Etat~ L1ique' 7
kant van de vakverenigingen. Er is niet<;
5. Door de gcbruiktc techniek van de
vormt
het
laatste
tu'>SCil het Matignon (het C:atshuis in
verzorgingsstaat, wordt de staat de
Frankrijk) en de '>traat.
grate verzckeraar.
Van schadeloosstelling naar inschakeling
zegt Rosanvallon, clat terwijl de verzor-
Dat klinkt heel wat somberder, maar
gingsstaat altijd bloot staat aan aanval-
CllV 1 '!7
nl·l
I.
mende '>taat;
missaris van het Plan, het cconomisch
twee pcrioden van organisatie"
0
Het nicuwe in de huidige situatie is.
m
0
len vanuit hcpaalde belangen, deze
rocp gedaan op de solidariteit. Bij-
aanvallen thans weerklank ondervinden
voorbeeld Zweden;
in kringen, die daarvoor altijd ongcvoelig waren. Daarmcc wordt ge"illustrccrd,
2. Vcrzwakking van de vakverenigingen;
dat we ons in een 'post-sociaal-demo-
3. De concurrcntie tussen de verzor-
cratisch' tijdperk bcvindcn, dat gekcn-
gingsstatcn in de Europesc Llnic. Zo-
merkt wordt door de wenselijkhcid van
lang cr geen sociaalluropa i'>, zal het
nicuwc compromissen over de verzor-
land met de laagste sociale lasten (en
ging<,<,taat.
de minst omvangrijke staat) concur-
De grote opgave, stclt hij in 1985 vast 1
rentievoordclcn hebben. Er vindt ccn
i'> hoc we van een socic'tc d'i11dcm11isatio11
"concurrerende afbraak der verzor-
(van schadeloos<;telling) komen in een
gingsstatcn plaats"
societe d' i11scrtio11 (van imchakcling) We moctcn zeker nict vallen voor de verlci-
z 0
ding van de 'salaricring van de uitslui-
raar Economic aan de univcrsitcit van
ting', in de vorn1 van ccn algcn1ccn ha-
Paris-Dauphi11c en cen zeer vruchthaar,
'>isinkomen.
en intelligent publicist) is het 'Rijn-
Het Rijnlandse model
schijn. Het gaat vcclccr om een land
In 1')') 1 sclued l\1ichcl Albert (die zich
met
tijdcn<, de introductic van de Ncdcr-
macht,
lamhe vcrtaling van zijn hock uitdruk-
wcrkt.
kelitk al'> christclijk gc"impirccrd uitte)
bc'l"c<,tigt de Duitsc hegemonic. Hij
u
u
In de ogen van Alain Cotta 1 (hooglc-
landsc' karakter van Duitsland maar ecn
gecentralisccrde
die
in
kite
financiclc
protectionisch
Het Europa van 'Maastricht'
zijn 'Ct~fliirdisiiiC co11lrr ( tl/lilrdislllr' Hij is
vrccst voor een luropc<,e tcderatic, die
oud-algemeen secrctari'> van het !'ian.
geen echt luropcc<, beleid mogclitk zal
en p!Tsident van de A'>Surantiemaat-
makcn en slecht<. de Duitse financiclc
schappiJ ACF
autoriteiten vooral de macht in handen
,\loest de ineenstorting van het SovJct-
<,peclt llij Cotta speelt duidclijk nog
stel,el lciden tot een nicuw hberali'>me,
anti-Duit<, sentiment.
wa<, er ecn complete overwinning van individualistisch
kapitalismcJ
Zcker
niet, was zijn <,telling. Vee leer is er een
Dictatuur van de financien De invloed van Europa speelt ook een
nieuw dchat, dat tu<,<,en hct Europees
zecr bclangrijke rol in fitou'>Si\ '/)(hal
Rijnland-, model van ecn communautair
i111ndit', hct vcrboden debat 5 (Fitou'>Si i'>
kapitali,mc en het Angel,aksischc mo-
onder mccr hooglcraar aan hct ln'>tituut
del van
d'Etudcs Jlourlnqucs in l'arijs en ontwikkclt
individualistisch kapitalismc
loopt. Op dit punt is Albert zecr uitgc-
zich -,nel tot ecn in heel Europa gczicn
sprokcn Hct Rijnlandse model i'> niet
-,chrijvcrl Frankriik hcdt. na Spanje, de
-,lcchh sociaalmccr aanvaardhaar, maar
hoog<,te wcrkloo-,heid in Europa. Ver-
ook culnomi-,ch dhcicntcr 1\laar, op
gclijkt men de huidigc wcrklooshcid
hetzelldc moment, dat de n11ndcrc elli-
met die van de jaren dertig, dan is wel-
ucncy van hct Amcrikaanse modelnaar
i<,waJI" de pthitlc dcr werklozen than<,
vo1Tn komt. li1kt het R11nlandse model
hetcr, door de bctere voorzicnlllgen,
terug tc tiTckn.
maJI" de duur van de recessic i-, wei
Hoc komt dat~
Ianger
I 11icr en daar were! ec11 tc groot be-
Kcync-,ioan~c oplo~~ing naar vorcn, tcr-
llovendicn
kwam
toen
UlV
de
1-'!7
wiJI men nu went aan de gedachte dat
gen? Niemand. Daar ligt het verboden
er niets aan te doen is.
de bat.
Het zit hern niet in de technologie, de
Maar andcrzijds, stelt Fitoussi, als bijna
werklomheid steeg bij een geringere
aile Ianden in de wercld klagen over
productiviteitsstijging Het zit hem ook
een zwakke concurrentiepositie, nie-
niet in de concurrentie der arme Ianden
mand verbetering bereikt, moet rnen el-
en niet in een relatieve overbevolking.
ders zoeken naar de werkelijke oorzaak
Het zit hern, stelt l'itoussi, vooral in de
van de problernen. In wezen kornt het
dictatuur van
er op neer, dat men de verkeerde priori-
de
financicn,
nu de
Keynesiaanse methodiek niet blijkt te
teiten stelt. In het begin van de jaren
werken, en du., de keuze tussen werk-
tachtig waren overal de overheidstekor-
r
m
loosheid en inflatie niet meer bestaat,
ten en dus de staatsschuld uit de hand
n
omdat we wcrkloosheid en inflatie bad-
gelopen. Maar nu hecft rnen deze ont-
0
den, stagflatie in de jaren zcventig. Zou
wikkeling weer redelijk in de hand.
rnen die keuze nog wei hebben, dan
l:llijft daarrnee de prioriteit dezelfdc7 Is
zl
zou bet niet lukken orn de weg naar de
het risico van inflatie nog onbepcrkt
oj
inllatie te bewandelen, gegeven de
aanwezig en vraagt het blijvende grote
~
'voogdij' van de linanciele mark ten over
voorzichtighcid, of wordt het tijd orn
de staten. Elke 'onvoorzichtige' staat
te denkcn aan de gevolgen van de 'con-
ziet onmiddellijk valutaspeculaties re-
currerende desinflatic' voor de werkgelegenheidJ
gen z'n munteenheid. De liberale oplo'>'ing kan er slechts in gelegen zijn, de arheid overeenkomstig z'n rnarginalc
Een 'malaise francais'
productiviteit te belonen,
Op 25 augustu'>
waardoor
1995 treedt Alain
rnarktruiming optrcedt. Minirnumloon
Madelin, minister van Financien in her
en werkloosheidsuitkeringcn verhinde-
kabinet-)uppt' af. In zijn 'Owmd les au-
ren dit. I )a a rom zouden Iibera len werk-
truches rclcvcront Ia tEte' (als de struisvogels
loosheidsuitkeringen en rninirnurnlonen
hun kop weer opstekcn) zet hij uiteen,
moeten alwiJzcn. Maar als
dat men niet bereid was
nu het loon al bencden het
zijn visie te accepteren,
'-;OCiaJc
flllllllllllfll
Jigt~
Frankrijk koos voor 'concurrcrende desinflatie' om door concurrentic op de wncldmarkt z'n werkgclcgcnheid
tc
hcr·stellcn.
Hclaas doen vee! Ianden cbt. Het resultaat rs cen overal overhecrsend restrictiel
linanciccl-eunw-
In de Franse
dat
discussie over de verzorgingsstaat
wij
(Fransen)
een
zwaardere staat hebhen, rneer gecentraliseerd dan andercn. J\;laar ondertus-
wijst men vaker op de Europese kant
sen zijn we met die anderen wei in concurrentie Hii ziet die concurrcntre
dan in de discussie
van de interest, maar ook
rnisch heleid en klimaat en dus massawerklooshcid. Wie zou het
niet skchts in de overheidstinancicn. de hoogtc
in ons land.
in de kmten van het stelsel van socialc zekerheid. )uppc wil
altematicf van cen zwakke franc, ecn
hem nict de ruimte geven voor de vol-
verhrek111g van de hans-Duitse samen-
gens
wcrking en hct tcrugdrZ!aicn van de
Eerder had de C:ornmissie-l\1inc'' zich
constructie van l'umpa willen verdedi-
gehogen over de tekorten in de sociale
(J)V I 'J7
hern
I
noodzakclijke
sanc1·ing.
r m
zekerheid. Alain Mine is ccn van de
I
u
nieuwe individualisme hccft nict aileen
meest vruchtbare en creatieve publicis-
positicve kanten I wees autonoom. wees
ten over politiek-economische vragen
verantwoordelijk) maar ook negatieve
van de laatste jaren De diagnose is hel-
(geniet, en denk aileen aan jezelf).
der, stelt de Commissie, "het voortbe-
Tegenover 'individualismc-emancipa-
staan van het stelsel is in gevaar, als
tie' staat 'individualisme-kwetsbaarheid'
geen enkele structuurhervorming plaats-
(jr,u;illsatlo/1).
vindt". In de Commissie waren er twee
Door de achteruitgang van de interme-
stromingen. De eerste vindt het nood-
diairc structuren ontlecnt men z'n iden-
zakelijk, dat de uitgaven voor de socia-
titeit niet meer aan de groep waartoe
le zekerheid niet meer stijgen, dan de
men hehoort maar aan zijn persoonlijk
gemiddelde groei van het Bruto Natio-
lot. De politieke partijen verliczen hun
L:
naal Product. De tweede wil, dat die
geloofwaardigheid, omdat ze geen kam
0
groei lager is dan die van het Bruto
zien de massawerklomheid - en daar-
z
Nationaal
Niemand in de
mee de nieuwe ongeliJkhcid ( tweever-
Commissie wilde de sociale zekerheid
dieners tegenovcr CCn \age uitkcring,
0
verminderen of bevriezen. In de woor-
armoede tegenover aandelenbezit)- cl-
u
den van de Commissie: rationalisercn,
fccticf te bestrijden.
u..:
niet rantsoeneren van de sociale zeker-
Product.
heid.
Het falen van Europa
Eind 1995 is er dan de grote onrust
Overeenkomstig htoussi\ cerdere ge-
over de sanering, die _luppe (ondanks
schriften wordt ook nu het falen van
het aftreden van Madelin) toch door-
Europa onderlijnd:
zet. Rosanvallon en Fitoussi reageren op deze explosie met een hoek: le mcgc~litcs 7
de onmogelijkheid om echte eco!lO-
11011-
mische politick te voeren in de lid-
Fr is nu echt een
staten,de onmogclijkhcid om het han<,c
'U
ucl aqe des
'0
'"''liaise Jr!/11\clis' stellen zij va'>t. Deze malaise is gehonden aan de massawerk-
'vo
lomheid maar tegelijkertijd is cr mecr
model te bchouden en te herijkcn,het eindc van de nationale soeve-
aan de hand. Zowel de socialc organi-
reiniteit. dus de macht van het volk
satie als de collectieve vertegenwoordi-
over zichzclf, van de mechanismen
gingen worden tersluiks (scuiCtcmcnt) af-
van de democratische vertegenwoor-
gebroken. De Fransen weten niet meer
diging.
bij welke groepering ze horen, en wat
Keynes wist de antwoorden te vinden
de een aan de ander bindt, nu de oude
op de vragen van zijn ti)d Waar blijven
klas<,enverdeling niet meer allesbeheer-
onze antwoordenc Men kan loch niet
send is. Mensen kijken 6f vanuit een
goedpraten, dat ons type samcnleving
houding van resignatie, of vanuit blind
zich slechts kan verrijken, doordat de
verzet tegen de ontwikkeling aan. "We
meest kwetsbarc groep verarmtc In we-
Ieven aan het einde van een model, en
zen komt het er thans op neer, dar het
aan het einde van een oud raamwerk
bcstaan van de verzorging<,<;taat voor-
om de wercld te begrijpen"
komt, dat massawcrklomheid lcidt tot
Hoewel de ongelijkheden (vooral door
'Keynesiaansc onderconsumptie'
de werkloosheid) toenemen (of mi'>-
kan de huidige ontwikkeling doorgaan
Zo
schien omdat ze toencmen), blijft het
zonder tot een majeure crisis door on-
land als geheel zich verrijken. Het
dcrconsumptie te worden becindigd.
( llV 1 '17
Kwartaire sector ontwikkelen
Iedereen, die niet de 'nieuwe logica van
Heeft men werkelijk alles geprobcerd
de bekwaamhcid' binnenkomt, zoals
om de werkloosheid te elimineren,
die bepaald wordt door autonomic, ini-
vraagt Philippe Seguin" zich af
In
tiatief en verantwoordelijkheid wordt
Frankrijk bedragen de kosten van de
sociaal gediskwalificeerd.
werkloosheid nu zo'n 4 % van het
Jacques Donzelot zet in dezelfde bun-
Bruto Nationaal Product. Tcgelijkertijd
del uitecn, dat zich vanaf het einde van
lijkt het onmogelijk om de overheidste-
de negentiende eeuw tot de jaren zestig
korten de baas te worden. De verlei-
een 'Etat de progres' ontwikkelde. Dezc
ding van het Amerikaanse model wordt
staat nam op zich de opgave om de
steed, sterker. Hexibiliteit wordt het
economische ontwikkeling te leiden,
m
magische woord. Maar komen we er
om de ruimte te hebbcn voor sociale
n
zoJ Is er niet een ontwikkeling, die men
politiek. Dezc staat is sinds de zestiger
0
kan kwalificeren als 'de economie tegen
jaren nog slechts een schaduw van
de samenleving'? In zijn ogen moeten
zichzelf. Men ziet geen kans meer om
z
we koersen in een andere richting. Het
die rol te spelen. Daarmee neemt ook
0
geld, dat nu gebruikt wordt voor werk-
de ruimte voor sociale politiek af Hij
3::::
loosheidsuitkeringen,
ziet de ontwikkeling van een nieuw ty-
moet
gebruikt
worden om de (wat wij noemen) kwar-
pe staat, l'etat aninwteur, die inziet dat
taire sector te ontwikkelen, waar werk
men de ontwikkeiing niet kan Ieiden.
in voldoende mate voorhanden is. Het
Zij beperkt zich ertoe te trachten de
gaat dan om sectoren, die niet in con-
sociale samenhang van de natie te
currentie staan met het buitenland,
handhaven in een voortdurend veran-
maar die zich door de hoge arbeidskos-
derende samenlcving In plaats van de
ten niet ontwikkelen. Welnu, gebruik
staat die de economic van het land diri-
dan de (werkloo'>heids) uitkeringen om
geert, en zodoende zich ruimte schept
de burger ertoc over te halen deze diensten te gebruiken
voor sociale politiek, komt er de staat
De 'uitsluiting'
vennationale ontwikkelingen. De 'ftat
Kort geleden verscheen een omvangrij-
anima/cur' tracht de sociale adhesie on-
ke hundel, onder de redactie van Serge
clanks de internationale stormwind, die
l'augam (socioloog aan het CNRS, het
daaraan voortdurend afbreuk doet, te
bekende centrum voor socioiogie) over
handhaven. Dat lijkt een bescheidcn
de stand van zaken met betrekking tot
opgave. In feite is het veel moeilijker
de wetenschappeiijke kcnnis over het
zoals men overal in de werkclijke wereid ervaart.
l'Etat des SdiJoirs', editiom Ia decouverte, l'arijs 1996). Hoewel het begrip 'uitsluiting' niet gemakkelijk tc definiercn is komt het
steeds
duidelijkcr
naar
voren.
Verzet tegen transnationale invloed Ook in de bundel van Cuy Roustang en
Claude Dubar ziet uitsluiting als een
anderen ('Vcrs
wegvallen van 'iociale verbonden, wat
Desclee de Brouwer, 1996) komt het
het gevolg is van cen dubhe I proces; de
verzet naar voren tegen de transnatio-
HI!
no1weau contract social',
schaarste aan banen en het zwakker
nale invloed op de Franse nationale ar-
worden van
rangementen. Het is legitiem om te
C:DV
Ji<J;
de sociale verbonden.
I
m
die weet dat de nationale economic slechts een onderdeel vormt van bo-
fenomeen van 'uitsluiting' ('Exclusion
n
0
I
u
weigeren, dat internationale handelsre-
onzekerhedcn
laties de nationale onafhankclijkheid
voor een klimaat waarin cconomischc
zijn
verantwoordelijk
hedreigen of die van ccn grocp natics
sanering meer verzet dan bcgrip ondcr-
waarmee men zich verbondcn heeft, de
vindt. Ook in Frankrijk, - zelfs nog
Europese Unie bijvoorbeeld. lnteres-
meer uitgcsprokcn dan hier- geldt dat
sant is het pleidooi voor het veranderen
massawcrklooshcid de verzorgingsstaat
van het nationale consumptiepatroon
in gevaar brengt Maar voor herstel van
op zo'n manier, dat mensen cen grater
de werkgelegenhcid is mccr nodig dan
dee! van hun inkomen bestedcn aan ar-
ccn stroomlijning van de verzorgings-
bcidsintensieve producten (met name
staat.
diensten). Ook in dczc bundel maakt men zich zorgen over de 'overheersing
Prof. dr W Albeda is oud-minister l'tl11 Sociale
~
van de economic' door het hnanciele
Zaken c11 emcritus-hool}lcra,n Sociaal-econo-
0
aspect waardoor wat wezenlijk belang-
misch hdeid
z
rijk is ondergesneeuwd raakt en waardoor met name de vcrzorgingsstaat in
0
de verdrukking komt.
u
In wezen is de Franse discussie (waar-
Fran<;ois Ev,rald, L'Et11t fl!OPdcnu, CrJ~<,et, Pan'> I '!86 L1 l.t~
beeld kan geven) niet zo verschillend
problematiek. In een enkel gcval (Alain
Cotta) is er zelfs een anti-Duits ondcrtoontje Hij laat een kaart zicn, door de
u 0
Cmc ,ic l'd.:~l-fllot'i,/c,rtt,
Scuil !981
nouPcllc ctuc'i/ton '-OLiillc,
Scuil
Pari<;
19tl5
Po111 /'Europe Co11tn: j\J~~u~tm/1/, byard 1(YJ2 lean-Paul FltOLJ<;<;J, Lc ,ie/J
van de onzc. Wei valt op, dat men va
de Rijksunwersiteit Limlmrg
No ten
van ik uiteraard maar een zeer globaal
ker wijst op de Europese kant van de
t/!111
P,nmrel( Arlea Pan<; I ~)95 6
L1 Frui!CC
!'ian, 7
~d.
de /'11n ::: ooo ( comlllJ<,<;J.nal gCnCral du Oddc lac.ob'
Snul-t-,>dh, P;:n1<, 1()()(J
8 Philippe SCgu1n, En dlln!d,nrl l'cmfdor, SL'ud-L''>'>JI'> 19()()
Nazi's tijdens de oorlog gemaakt van het Europa van 1964, en vraagt zich at of Duitsland dit niet nu, langs ccn andere weg realiseerde. Ook Fitoussi wijst op de rol van de Bundesbank, die uiteindelijk vcrantwoordelijk is voor het restrictieve economisch-financiele klimaat in het Europa. Ook voor Frankrijk geldt dat de hoge werkloosheid de verzorgingsstaat ondermijnt. De reactie op dczc ontwikkeling is ook daar een stroomlijning van de verzorgingsstaat. Maar wordt daarmee het problecm wcrkelijk opgelost? De onopgclostc problemen blijven: de uitsluiting van zo velen, ongcschoolden, immigrantcn uit de arbeidsmarkt, de tekortschietende groci en vooral de vraag hoe een activcrcnd stclsel van socialc zckcrhcid eruit moet zien. Deze
CIW t/97
Het rapport 'Gaven in overvloed. Europees cultuurbeleid in chris-
m
ten-democratisch perspectief' pleit er consequent voor de blikrich-
c
ting van het Verdrag van Maastricht te herorienteren en meer te richten op culturele waarden. Over die waarden zou in de Europese Unie overeenstemming bereikt moeten worden. Vervolgens zouden ze in een Europese Grondwet verankerd moeten worden.
m m
n
V
an het beg111 af was dul-
een lndianenstam kijkt waar hij of zij
deilJk
werkbare
gcen dee! van uitmaakt -, maar een he-
dehn1t1e van wat onzc com-
grip dat het fenomeen 'cultuur' benadert
dat
een
mlssle onder 'cultuur' wdde verstaan aan de basis moest liggen van
vanuit de eigen positic in de samen-
aile concrete uitwerkingen
cigen veld van deskundigheid een kri-
grondslag
Over die
leving, waarin ieder commissielid in zijn
is
heel
wat
tisch betrokkcn deelnemer
gediscussieerd
Van
het
is. Het kritische aspect van
begrip
bestaan
die betrokkenheid oricn-
immers vcle omschrijvin-
'cultuur'
teert zich op de idee van
gen, van functionele en/of
'het goede Ieven'
van inhoudclijkc aard. AI
idee, in wat als 'het goede
In die
die omschrijvingen nemen
Ieven' wordt beschouwd,
steeds weer ecn of mecr aspecten van de 'geleefde
zijn mensen gelijkwaardige, verantwoordelijke, op
cultuur' onder ogen, en
elkaar bctrokken partners.
pogen die in ecn beschrij-
Zij staan in pluriforme re-
vend model vast tc leggen
laties van wederkerigheid
zodat de werkelijkheid er
Prof dr. A G. Weiler
van geven en ontvangen
mee verkend en cventueel mee geme-
Het gaat hier niet om een waardenneu-
ten kan worden. De commissie heeft in die veelheid van modellen gekozen
traal ruilverkeer van goedcren, maar om
voor een normaticf cultuurbegrip, dat
* Deze lckst werd 11itgesproken tijdens de presentatie vm1 hct rapport van het WetcnsciJap-
wil zcggcn ecn hcgrip dat de inhoud van een cultuur niet onverschillig beschrijvend wcergceft, - in de afstandelijkhcid van de antropoloog die naar
CDV L''J7
/'elijk Inslit11ul uoor het CDA 'Gauen iH oueruloed. Eurofms cllltllltrbeleid in chrislen-democralisch perspcctiej' op 12 december 1996.
c r -l
c c
m
r m
ccn proccs dat iets wil bereiken voor
rapport ten diepste gevonden in hct
meerdere mensen, voor de eigen groep,
concept van de gave-ervaring en aile bij
voor de nationale gemeenschap, voor
die ervaring bchorende positieve con-
Europa, voor de mensheid. Het uitwis-
notaties van vrijheid in geven en ont-
selingsproces van gaven wil doelgericht
vangen, van onverplichtheid van zowel
zijn Oat doe! is de versterking van de
het een als het ander, van verantwoor-
humaniteit, de menswaardigheid van de
delijkheid ten opzichte van de breek-
klcinc of grotc samenlcving.
baarheid van de rclaties tusscn gevcr en ontvanger die de samenleving structu-
De gave-ervaring
rercn, van respect voor de eigcnheid
Niet elke mening of opvatting binnen
van de partners.
die samenleving is ongeacht zijn inner-
'u ,<Jl
,w UJ I Q_
0
lijke gerichthcid zonder mecr aanvaard-
De crvaring van de 'gave', van de zin-
baar Er moet steeds gekeken worden
volheid van gcvcn en ontvangcn, wordt
naar de intentie van die meningen. De
in de visie van de commissic opgevat
intentie oordeelt alles. De tocts van
als een steeds weer herhaalde manifcs-
meningen en opvattingen aan de norm
tatie van de grondstructuur van de ge-
van 'het goede Ieven' maakt duidelijk
schapen werkelijkheid
wat in het culturele bewustzijn van een
plaatst de commissie haar visie op cul-
gemeenschap opgenomen kan worden
tuur in het perspectief van de christelij-
en wat client te worden buitengesloten.
ke visie aangaande de relatic tussen de
Uitdrukkelijk
Cultuurrelativisme, in de zin van 'alles
mens en zijn Schepper In het Woord
kan' is voor de commissie geen houdba-
Gods is alles geschapen, en het Woord
re filosofische positie, evenmin als cul-
is het Ieven en het Iicht van de mensen
tuurabsolutisme, waarin een dogmati-
(Johan. 1. 3-4) l\1ensen die, in vrijheid
sche set van opvattingen bij dictaat aan
gesteld want naar Cod<, beeld gescha-
mensen wordt opgelegd, aanvaardbaar
pen, in vrijheid antwoorden kunnen en
is. Het publieke debat over de gemeen-
mogen op het aanbod van het Leven en
schappelijkc en particuliere waarden
het Licht. Vrijheid en verantwoorde-
client zonder ophouden gevoerd te
lijkheid zijn kernbegrippen van een
worden. De grondslagen van de ver-
christelijk verankerde cultuurfilosofie.
schillendc standpunten moeten helder
De opvatting over vorm en inhoud van
op de voorgrond geplaatst worden en
de uiteindclijke bctrokkenheid van de
aan elkaar getoetst. Dit rapport is daar
mens op zijn Schepper is het sjabloon
in de eerste vier hoofdstukken zeer ex-
waarnaar de opvatting over de culturelc
plicict over Daarin aileen al ligt een
relaties van mensen onderling wordt
wezenlijke bijdrage van dit rapport naar
gemodelleerd. Ceen willekeurige norm
het publieke forum. Bij de publieke pre-
dus, die uit pragmatische consensus is
sentatie van een christen-democrati-
bereikt, maar een norm die verankerd is
sche cultuurfilosohe, die overigens ook
in een allerlaatste opvatting over de re-
concreet wil zijn, onderstreep ik dit
latie van de mens tot 'de laatste dingen',
fundamentele belang
over het uiteindelijk fundament van
Cultured engagement vraagt naar de
staan als gave. Vandaar het motto van
zijn. Die relatie wordt ten diepste vermening van de commissie om een lei-
dit rapport. 'Van Zijn volheid hebben
dinggevende idee. Die idee wordt in dit
wij allen ontvangen, genade op genade'
CDV I 197
m m
n
c r
....,
c c Prof. dr A. G. Weiler overha11digt staatssecretaris Nuis va11 011derwijs, Cultuur m Wetenschappel1 bet eerste exemplaar va11 'Gave11 in overvloed'. (jato Dirk Hoi) (Johan I: 16). En ook: Tegelijk met zijn
normatieve lading van het cultuurbe-
Zoon heeft Cod ons alles gegeven'
grip lijkt te kort te doen aan de ade-
(vgiRom
8:32). Die teksten betcke-
quate beschrijving van de dagelijkse
ncn: Het mensenlcven bestaat uit on-
werkelijkheid van mcnsen in ongelijke
verplichtc, om niet gegeven gaven in
sociale, economische en culturele posi-
overvloed, die voortkomen uit Gods
ties. lnderdaad, een cultuurfilosofie die
zelfmededeelzaamhcid.
zodanig
zich als grondslag van cultuurbeleid en
stellcn die gaven mensen in staat naar
cultuurpolitiek wil verstaan, client gron-
Gods gelijkcnis tc strcven, niet aileen
dig rekening te houden met aile tegcn-
in hun persoonlijk Ieven maar ook in de
krachten en weerbarstighcden die in culturen te vinden zijn
Als
opbouw van de samcnleving, die gekcnmerkt wordt als 'het komcnde koninkrijk Gods'. Zulk
een
cultuurbegrip
heeft
iets
Karakteristieken van een samenleving Terwillc van het ontwcrpen van een
ideali'>tisch. Hct lijkt voorbij tc gaan
perspectief voor positicf cultuurbeleid
aan de hardc dagelijks aangetroffen
moet de richtinggevende inspiratie tot
wcrkelijkheid van de weigering van ge-
voortgaand opbouwend handelen dui-
ven en mecdelcn, of van het ego"istisch
delijk aan de dag treden. Die inspiratie
opeisen en consumptistisch aanspraak
wordt door de commissie gevonden in
makcn op wat voor iederecn beschik-
de gave-relaties en de daannec verbon-
baar moet zijn, maar ook aan de reali-
den zincrvaringen. Van daaruit komt zij
teit van hct uitgeslotcn-zijn uit de gift-
tot een aantal karakteristieken van een
relaties en
de
samenleving zoals de christen-demo-
samcnleving terechtgekomen zijn De
cratic die voor ogen staat. Dusdoende
CDV 1/97
aan
de
marge van
m r m
0
j:
kan zij aanduiden welke rol de overheid
:J
eerste instantie een moreel complex,
kan spelen bij het verwerkelijken van
met bijbehorende beheersmechanismen
een samenleving d1e blijven wil binnen
en sturende symbolen. Dat morele
de grenzen van de publieke gerechtig-
complex is zeer wei te schetsen op een
heid. lk verwijs naar pagina 105/6 van
voor Europeanen herkenbare wijze.
het rapport, en de berhaling van de
Er was een tijd dat dat morele complex
betreffende tekst op pagina 272-/3.
cum mmexis richtinggevend was voor de
sterren
inrichting van de samenleving Hoeders
staan daar, sterren die doen denken aan
Zeventien
richtinggevende
en bestuurders van dat morele complex
:J
het Europa-symbool, sterren die rich-
waren de politieke !eiders, de priesters
f-
tinggevend zijn voor de toekomst van
en dominees, de intellectuelcn, schrij-
Europa. Het ware te wen sen dat aan het
vers en geleerden, vooral ook de chris-
:J
eind van dit millennium de ogen van
telijk-humanistische opvocders van het
u
mensen gericht zouden kunnen zijn op
jonge geslacht Hun rol i'> in de loop
die blinkende sterren, als
van de moderne geschie-
in een vcrwachtingsvolle
denis grotendeels overge-
Kerstnacht waarin Licht zal opgaan voor een volk UJ
c
dat wandelt in duistcrnis .
Wat is Europa?
UJ
woord is niet zo moeilijk als veelal gedacht wordt. Als cultuurgebied wordt de
geografischc
regio
Europa gekenmerkt door de
gemeenschappclijke
wortels van de antieke, joods-christelijke
en
de
Germaanse, c.q. Slavische tradities.
Deze
dimensies van de onderlinge, interne
nomen door de kooplieden, het handel drijvende dee! van de Europese naties. De onderlinge relaties
en externe Europese binnen Europa, maar ook
Wat is EuropaJ Hct ant-
:J
De economische
tradities
betrekkingen hebben de morele dimensies van de westerse samenleving( en)
die met andere regio's, zijn meer en meer getekend door de nieuwtijdse opvattingen over handel drijven en winst maken. De economi'>che dimeno;ies van de onderlinge, interne en externe Europe'>e betrek-
naar de achtergrond kingen hebben de morele gedrongen.
hebben in een langlopend historisch proces, dat grotc omwente-
dimensies van de wcsterse samenlcving(en) naar de achtergrond
gedrongen.
Voorbeelden daarvan zijn er te over, en
lingen hecft gekend, vormgegeven aan
het rapport schuwt niet die oncigenlij-
de in Europa geldende opvattingen
ke dominanties duidelijk aan te wijzcn,
over recht en wet, over overheidsgezag
onder andere in het omgaan met de
en gemeenschap, over gerechtigheid in
media en met het onderwijsveld.
de samenleving, over bekommernis en zorg voor de zwakken, over persoonlij-
Een herorientatie
ke en politieke deugden Bij die waar-
Consequent pleit het rapport ervoor de
den zijn de instrumenten geschapen tot
blikrichting
handhaving ervan. Er zijn symbolen
Maastricht te herorienteren en mede te
van
het
Verdrag
van
ontworpen en aanvaard, die de geza-
richten op de culturelc waarden. Deze
menlijk gedeelde overtuigingcn repre-
moeten in hun eigen rclatieve autono-
senteren. Strikt genomen is 'Europa' in
mic worden erkend. Het rapport con-
C:LlV 1.''!1
cretiseert die herorientatie op de terrei-
Europese cultuurpolitiek aan te geven.
nen van de betrekkingen tussen gods-
Het persbericht voor deze bijeenkomst
dienst en <>arnenleving, van onderwijs-
zegt: "Het is opvallend dat aan de voor-
beleid, ornroepbeleid en kunstbelcid
avond van het Nederlandse voorzitter-
De dominantie van de economische di-
schap de kwestie van het cultuurbeleid
mensie op die terreinen wordt aange-
nauwelijks politieke en publieke aan-
toond en er wordt een weg gezocht
dacht krijgt Ook in de notitie van de
m
naar mogelijkheden om de specifieke
Nederlandse regering over het voorzit-
m
culturele waarden op die terreinen tot
terschap wordt zeer weinig aandacht
hun rccht tc doen komen,
besteed aan dit thema. Het Weten-
Deze vier hoofdstukken hebben een
schappelijk lnstituut wil dat politieke
verkennend karakter. Andere mogelijke
zwijgen over Europees cultuurbeleid
velden van Europees cultuurbeleid als
doorbreken en cen stevige bijdrage le-
bijvoorbeeld het rijk van de arbeid, het
veren aan hct opnieuw op de agenda
gezin, de gezondheidszorg, ouderen-
zetten van dit zwaar verwaarloosdc onderwerp."
zorg en jeugdzorg, maar ook de problcmen van immigratie, van multiculturaliteit en ctniciteit, van regiovorming
Prof dr. A G Weiler is uoorzitter van de WT-
en nationalisme verdiencn zulke ver-
stlldiecommissie die !Jet mflflort 'Caven in ouer-
kenningen
n
c r -j
c c
De commissie hecft zich
vloed. Ewoflees CllltuHrheleid in christen-democm-
m
wijselijk beperkt tot her genoemde
tisch perspectief' sclmef Hlj is ementlts-hoog!CJaar
viertal. Maar op die velden wordt dan
r
A1iddelecuwse geschiedenis en wijsbegeerle am1 de
ook consequent gcwezen op de heers-
Katholieke Universiteit Nijmei}CIJ
m
ende culturele onevenwichtigheden. Vervolgens wordt steeds verwezen naar de na te streven waarden en naar de noodzaak
0111
over die waarden over-
eensteml11ing te bereiken,
0111
dan vcr-
volgens te pleiten voor cen verankeren van
die
waarden
in
een
Europese
grondwet Op de achterzijde van het rapport zijn de belangrijkste lijnen van argumentatie te lezen. In het laatste hoofdstuk: Terugblik en uitzicht' vindt men ook de conclusies en aanbevelingcn samengevat.
lr zullen lange wegen gegaan moeten worden om tot die waardenconsensus tc komcn. Hct is van belang dat de participanten in het eenwordingsproces duidelijk aangeven wat zij willen en waarom zij dat willen. Dit rapport heeft gepoogd voor de christen-democratic zulk een perspecticf te schetsen en de haar iospirerende grondslag van een
UlV
1:'17
0
1
0
Geven is, net als het bieden van gastvrijheid en solidariteit, een soort tweesnijdend zwaard: wie tot de kring van regelmatige ge-
LU
vers en ontvangers behoort zit goed, maar wie daarbuiten valt zal LU
maar moeilijk toegang krijgen tot de goede gaven die rondgaan binnen deze kring. Voor deze andere kant van het geschenk heeft het rapport 'Gaven in overvloed. Europees cultuurbeleid in christen-democratisch perspectief' te weinig oog.
:J
u Vl
LU LU
0
LU
D
e Dikke van Dale vermeldt
rijkste zincrvaringen in het menselijk Ie-
onder 'gave' het volgende
ven. De gave van het bestaan als zoda-
spreekwoord:
en
nig, van tradities, van cultuurgoederen
gaven maken nichten en
giften
werkt als een moreel appel dat oproept
mager (verwanten), oftewel: door ge-
om te streven naar een rechtvaardige
schenken krijgt men be-
samcnlcving, zo stclt hct
trckkingcn Hicrmee is het
rapport. Esscntiele elemen-
meest fundamentele ken-
ten in de gave zijn volgem
merk van het onderlinge
de opstellcrs de vrijheid en
geven aangeduid. Door te
de onverplichtheid van de
geven aan anderen, ont-
gave. Met hun cultuurfilo-
staan onderlinge banden
sofie pleiten de opstellers
en wordt het mogelijk ge-
voor pluriformitcit en in-
schenken uit tc wissclen.
houdelijke
En het is deze onderlinge
hcid
betrokkenheid van mensen op elkaar die aan de basis
waarvoor de overheid na-
ligt van gedeelde normen
als
verscheidenfundamcntele
maatschappelijkc waardcn
Dr. AE Komter
drukkclijk moet opkomcn
en waarden en een gcmeenschappelijk
als het gaat om cultuurpolitiek in de
gedragen cultuur, zo blijkt uit de antro-
Europesc context.
pologie In 'Caven in overvloed. Europees cultuurbeleid
in
christen-democratisch
perspecticf' wordt een visie op de cultuur gepresentccrd die stoelt op het idee van de 'gave' als een van de bclang-
* Dezr tekst werd uitgesprokc11 lijdens de tmseHtatie vall het mppor·t vall het Welc11schappclijk voor !Jet CDA 'Caue11 in oueruloed. Europees cultuurbeleid i11 chrislell-dcmocrrrlrsch perspectiej' op 12 december 1996
C:LlV 1'17
Het rarport is niet !outer bedoeld a!-,
geschenk. Deze ervaring roept gevoe-
een cultuurtheologie voor christcnen,
lcns van dankhaarheid en verschuldigd
maar wil in het publieke debat erover
zijn op. Van die ervaring gaat een appel
uitdrukkclijk ook andersdenkcnden be-
uit om cen in vrijhcid gcgeven tegenge-
trckken. Zeit behorend tot de laatste
haar te makcn. Het geven van gaven is
categoric wil ik dezc handschoen graag
volstrekt helangeloos. De ervaring van
orncmen lk zal mij daarbij vooral rich-
zin berust nict op enigcrlei noodzaak,
m
ten op de onderliggendc visic op 'de
maar komt voort uit een spontaan aan-
mt
gave' die uit het rarport spreekt, en op
sprcken
en
aangesproken
worden.
de geschikthcid ervan voor cen per-
Dcrgelijke ervaringen zoudcn de mens
spectief op cultuurpolitick.
bcvrijdcn uit ervaren tckortcn en de inspiratiehron vormcn tot creativitcit en
Geven is levensnoodzakelijk
de realisering van waarden. Het uit-
Her rapport ondcrscheidt twec soortcn
drukken, delcn en overdragen van der-
mcnselijkc drijfvercn tot het vormen
gclijkc zinervaringen is in dcze visie de
van cultuur, grofvvcg te typercn als ge-
basis voor cultuur.
brck versus vrijhcid De ecrste categoric drijfvcren hccft als uitgangspunt dar
l:lcide verklaringcn sluitcn clkaar niet
de mcm ccn gchrckkig wczen is en hct
uit en in de praktijk komcn zc ook ge-
is dit gehrck dat cultuurvorming nood-
mcngd voor, aldus de auteurs. 1\ 1aar zij
zakelijk maakt. Ander<, dan dieren zijn
hrengcn wei een hierarchic aan: ziner-
menscn niet in staat om aile binncn-
varing i5 volgem hen de hclangrijkstc
komcndc prikkcls te ordencn. Zc hcb-
motor voor cultuur. Ondanh het voor-
hcn ccn 'tweedc natuur' nodig om hun
behoud dat de auteurs maken, denk ik
gcdrag tc coiirdinercn. Vanwcge de
dat de twcedcling in soorten drijfvcren
schaar'>tc van hulphronncn, her verschil
- gebrek versus vrijheid- te strikt is en
in taknten, de noodzaak tot arhcidsver-
te wcinig recht doet aan de realiteit van
deling, hcbhcn mcnsen morcle rcgels
de menselijke conditie. Antropologen
en .;,anctic-, op ovcrtrcdingcn nodig.
als Malinowski en Levi-Str·auss hehben
Cultuur i'> hovendien nodig om het on-
beschrevcn hoc het over en weer geven
derlingc samcnlevcn enigszins efficient
en ontvangcn aan de basis ligt van so-
tc Iaten vcrlopcn. Vocg daarbij nog de
cialc relatie'>, samcnleving en cultuur
drang van mcnsen om zich a!<; per<,oon
lliologische, p'>ychologische en sociale
or a!., grocpslid van andercn te ondcr-
hehocften vormen tezamen de crvarin-
schciden in taal, gcschicdcni'>, gewoon-
gcn op grond waarvan tot onderling
tcs, en de noodzaak van cultuur lijkt al-
gevcn wordt overgcgaan. l)c oorsprong
docndc vcrklaard. In dczc visic is de
van dit gevcn is niet gclcgen in ecn vol-
mens ecn <,tcrk door hiologischc of
lcdige vrijhcid, noch in cen overwe-
praktische noodzaak gcdrevcn wczen.
gend gebrek
In hct twcedc type verklaringen zijn
ontleent zijn impuls in de ecrste plaats
vrijhcid en de daaruit voortvloeicndc
aan hct feit dat menscn met verschillcn-
Het wedcrzijdse gcven
crvaringcn van zin en waarde de drijf-
dc biologische, psychologische en so-
vcrcn om ecn cultuur te ontwikkelcn.
ciale vennogcns, mogelijkhcden en 'ga-
Hier staat de crvaring van 'zin' centraal
vcn' (in de zin van talentcn) met elkaar
hijvoorbecld tcwceg gebracht door cen
samenlcven en zich voor de opgave gc-
onverwacht en belangeloos gegeven
plaatst zien die vcrschillen tot ccn aan-
UJV
I
'!7
n
c r
c c
m r
vaardbare oplossing te brengen. In die
ontvangst willen ncmen of eerder ont-
oplossing - het ontstaan van gccf- en
vangen geschenken terug wilien geven
ruilrclaties - zit zowel een element van
duidt crop dat men gecn prijs (meer)
noodzaak als van vrijhcid. Zoals de so-
stelt op de relatie. Wanneer men de re-
cioloog/antropoloog Marcel Mauss in
iatie in stand wil houdcn, is teruggeven
zijn Assai sur le do11 ( 1923) opmcrktc: in
nodig, al heeft de oorspronkeiijke gever
vee! niet-westerse culturcn staat het
zijn geschenk vermoedeiijk niet met
zich onttrekken aan het onderlinge ge-
het oog daarop gcgcvcn.
ven gelijk aan een ooriogsvcrkiaring te-
u
gen de gemeenschap. l\1en moet wei
Wat is nude vcrklaring voor hct gcvcn
gcven om ais voiwaardig lid aan de sa-
van ecn tcgengift' i\1arcel 1\lauss he-
menieving te kunnen en mogen deeine-
schrcd hoc in de Maori-cultuur gc-
mcn. En toch wordt een geschenk door
schenken als 'bezield' wcrden gezien
te geven zeit dikwijls ervaren ais een
ze hczaten hcru: de gccst van de gcver,
vrije en spontane handeiing, niet uit op
die net zoiang tcrugwil naar waar hiJ
Karakteristiek voor de
vandaan komt (zijn gehoortcpiaats, de
dynamick van hct gcvcn is dan ook dat
clan), totdat de ontvanger iets van on-
cen tegengih
vrijheid en noodzaak intrinsiek met ei-
gcvccr gclijkc waarde heeft teruggege-
kaar verwevcn zijn. De ais vrij crvaren
ven. Ook in onze cultuur gaat het bij
gift is zowei psychoiogisch ais sociaai
het geven niet zozeer om het materielc
cen noodzakeiijkheid Ceven is levens-
of immatericic gcschcnk zeit, maar om
noodzakciijk
de gee~t van waaruit gegevcn is: 'Het is
Hoe belangeloos is het geschenk?
hart' 'Fen gegeven paard moct je nict
Het rapport steit uitdrukkeiijk dat de
hcdcn vcrwijzcn naar de 'geest' van de
ratio van het geven er niet op is gericht
gilt, de achtcrliggcndc moticvcn en gc-
niet veel, maar het komt uit ccn gocd in de bek zien' Onzc cigcn volbwijs-
om iets tcrug tc ontvangcn. Dczc ge-
voeiens van de gever r-:n hct is die
dachte is echter in tegcnspraak met in-
'gccst' die de ontvanger aanspoort tot
zichtcn uit de antropoiogie. De hasisre-
teruggevcn.
gel die aan het geven ten grondsiag
Mcnscn ondcrhouden niet aileen we-
iigt, bestaat volgens Mauss uit ccn dric-
derkerige geefrelaties met elkaar. maar
voudige verpiichting de piicht tc gc-
ook met hct hovenmaame en met de
vcn, de piicht te ontvangen, en de
natuur. Reiigicuzc olkrs zip1 nict aileen
piicht om terug te geven. Do ul ,b, ik
tc zicn ais uiting van dankhaarheid,
gee! opdat jiJ zuit gcvcn, ligt volgcm
n1aar ook a]-, poging de gocdgun~tig
hem ten grondsiag aan elke gift, ook al
hcid van de godhcid tc vcrkrijgcn De
wordt dat niet noodzakelijkcrwijs zo
vruchthaarhcid van de aardc wordt
crvarcn door de gever. En inderdaad:
door vccl vnikcrc11 hclccld als ccn gc-
ccn relatie waarin een van de twce par-
schcnk wcElrvoor n1cn ict., tcrug: n1oct
tijcn altijd gceft en de ander steeds de
doen in de vorm van otters en ntuclc
ontvangende partij is, is doorgaam
vieringcn. In zijn hock T/,,.
geen lang Ieven beschoren. Nict mcer,
nncmt Lewis Hyde tallozc voorhcel-
of nooit teruggeven is een teken dat
den, ontleend aan de antropoiogic, de
c;,ft'
i
I 'Jil3 I
men de relatie niet (meer) in stand kan
letterkunde, icgendcs en sprookjcs. Zo
of wil houden. Een geschenk nict in
warcn de Noord-Amenkaan<,c indianen
( llV 1 'l7
gewend de eerste zalm van het jaar uit-
goede gaven zijn er ook 'slechte' gaven.
gebreid en fcestelijk welkom tc heten.
geschcnken waarbij de motieven van de
Na de cercmonie kreeg iedereen een
gever bcpaald niet geheel belangeloos
moot zalm te eten. Tenslotte werden de
zijn. l\1ct geschenken kan men een an-
graten van de zalm tcruggeworpen in
der omkopen of chanteren. Soms is de
de zee. Eenmaal schoongespoeld, zou-
grens tusscn een geschenk en een com-
den de graten zich weer samenvoegen,
mercielc transactic moeilijk te trekken.
m
de zalm zou herboren worden en voor
Ceschenken kunnen gegevcn worden
m'
de winter terugkercn naar zijn cigen
om rnacht en prestige te verwerven.
Vl
verblij(plaats.
Wanneer
Met een geschenk kun je
niet aile gratcn aan de zee
Degenen die het het cen ander, bedoeld of on-
werdcn teruggegevcn, zou de zalm belcdigd worden
bedoeld, kwetsen of bele-
meest nodig hebben
en hct volgende jaar nict tcrugkercn
De
om geschenken,
zalm
moest als gift bchandeld
hulp, zorg, gastvrijheid te
van tcrug te gcven aan de
natuur. Aileen op die wijze dcelname aan, en alhankegestalte
giften
wens iemand te straffen of schadc
tc
berokkencn.
Voorbeelden van boosaardige giften zijn de gifbe-
ze juist het minst te
ker, de vergiftigde appel van
ontvangen.
geven.
Sneeuwwitjc,
het
paard van Troje en de doo<,
van
Pandora.
oor<,prong van het woord 'gift' laat dit
Hyde Het is de beweging van de gift,
boosaardig karakter zicn
de cyclus van gift en tegengift, waar-
'vergif' is etymologisch vcrwant aan de
door de ware geest van hct geven intact blijft
hct neutralcre 'dosis' of 'gift} Het ge-
De antropologie laat overtuigend zien
schenk, de gave, is dus niet zonder
term 'gift' (van
'ueJ1CI1l1111'-
m r m
De
'De gilt moet in beweging bli)ven' zegt
het woord
vergif -, naar
dat niet de pure, belangcloze gilt de re-
rneer 'goed' Het hele scala van rnense-
gel i'> in men<,elijkc samenlcvingen,
lijke moticven, van puur altru'isme tot
maar her principe van de wcderkerig-
kocle berekcning, is terug te vinden in
heid. Hierbij hodt men niet bcwust uit
het geschcnk
tc zijn op ccn tcgcngilt. noch daarop te
l\1aar ook de sociale handeling van het
'rckcncn', tnwijl deze in de meeste gc-
gcven heeft een andere bnt. Uit t"en
vallcn toch ooit vcrschijncn zal
onderzoek naar 'Cevcn in Nederland' dat Kecs Schuyt en ik in 1992 uitvocr-
De andere kant van het geschenk
bileum van Trouw, bleek dat er in hct
In ht"t rapport wordt ht"t gcschenk hij
gczcgdc 'Wie goed doct, goed ontmoct'
uit-,rck a\-, ret-.. gocd gczi~n: de gave i~
cr1igc waarheid schuilt. Wcdcrkerigheid
dcn ter gelcgenhcid van hct 50-jarig ju-
hclangcloos, nict gcricht op terugkrij-
blcek sociologi'>ch gezien indcrdaad de
gcn cr1 doet daarmee cen appcl op de
regel. dicgenen die relatid vee! gcven.
ontvtlngcr on1 even bclangcloo'-; terug
zijn tcvens de grootste ontvangers.
tc gcvcn. Ce,chenkcn kunnen cchtcr
vrouwcn, Jongercn en hoger opgelei-
ook cen ander gez1cht hebben. Naast
dcn. ,\Jaar cr zit ook ecn andere kant
( IJV 1 '17
c r
zijn bczield door vijandi-
ontvangen, blijken
lijkhcid van de natuurlijke rijkdorn
Sornmige
ge gevoelens als wraak, de
worden door ecn dec! er-
konden de indianen hun
digen.
n
v
u
aan deze wcderkerigheid: zij die weinig
maar ook met ecn ongelijke '>Ocialc
(kunnen) gcven, vaak als gevolg van
kansenstructuur. Cultuur- en onderwijs-
hun heperktc matericlc en sociale mo-
declname is een van de kerngebieden
gclijkhedcn, ontvangen ook weinig te-
waarop zich sociale ongelijkheid mani-
rug: ouderen (vooral alleenstaanden) en
fcsteert en waar zich proceS'>en van
mcnsen met een uitkering. Diegcnen,
n1arginalisering en uitsluiting voordocn.
die het hct meest nodig hebhen om ge-
Onderling gevcn speelt zich af binnen
schenken, hulp, zorg, gastvrijheid te
sociale nctwerken van familie, vrien-
ontvangcn, hlijken ze juist het mimt te
den, kcnni'>Sen. Vele burgers !open het
ontvangen. Wie loch a! vee! heeft krijgt
risico als gevolg van werkloosheid, ar-
nog n1eer, en \vie wcinig hcch krijgt
beidsongeschiktheid en ouderdom bui-
steed-. minder Wie niet (meer) in staat
ten de sociale nelwerken te vallen waar
is om dee! tc nemen aan de netwerken
men elkaar onderlinge steun en zorg
waarhinncn underling gcgeven wordt,
hiedt. Dcclhehben aan ondcrlinge uit-
vall uit de boot. Wedcrkerigheid wordt
wisseling van geschcnken gcdt mensen
zo tot een principe van uitsluiting.
het gevoel dat zij 'er toe doen', versterkt hun gevocl van eigenwaarde en
0
Tot slot
identiteit- een belangrijke voorwaarde
Het pleidooi voor pluraliteit en accep-
voor cultuurdeclname -. Ceven is, net
tatie van ver-.cheidenheid is in het Iicht
als het bieden van ga-.tvrijheid en soli-
van een multicultureel en supranatio-
dariteit, ecn soort tweesnijdcnd zwaard:
naal Europa ecn helangrijke en prij-
\Vie tot de kring van regcln1atigc gcver~
zenswaardigc inhreng van 'Caven in
en ontvangcrs hehoort zit goed, maar
overvloed' Her rapport legt cen inte-
wie daarbuitcn valt zal maar moeilijk
ressant
toegang krijgen tot de goedc gaven die
WJ
verband
tusscn
cultuur
en
cthiek, tussen aanvaarding van plura-
rondgaan hinnen deze kring. Voor deze
liteit en her geschcnk, ol 'de gave'.
andere kant van hct geschcnk heeft her
Ceven is te zien als een vorm van ac-
rapport naar n1ip1 n1cning tc \Vcinig
ceptatie van verscheidenheid, een he-
oog.
vestiging van de andcr als 'andcr', en wordt daardoor tot een toctssteen van
Dr. AE. Komter is hoofddocmt Ali]eurene
ethiek en moraal. Ook de filosool
Sociale Welenschllf'f'e" am1 de Ri;klrwruersileil
Ogletree trekt in zijn hoek 'Hospitality to
Utrec/Jt. Zr; is miactcur 1>1111 ,!e o11lmrl}s ucr-
the slmru}o-' ( 1985) cen parallel tusscn
schwerr /mrrdrl The (;ift' A11 lntmllscif'/intlry
gastvrijheid, een vorm van immatcrieel
Persf,ecliuc' ( 19"1i ,1
geven, en moraal. Castvrijheid ziet hij als de fundamentelc erkenning en aanvaarding van her 'andere' en i-. daardoor te bcschouwen als metafoor voor moraal als zodanig. Maar het gcschenk heeft ook ecn andere kant. Zoals bekend, bestaan er grote ver<,chillen tussen burgers in de mate waarin zij deelhebbcn aan culturele 'gaven'. Dat heeft nict !outer met hun individuele 'gaven' of talenten te maken,
(llV I
'l~
Economische regelgeving en monetaire constructies maken nooit
m
een verhaal dat het Ieven zinvol maakt en een gevoel van gemeen-
c
schap teweeg kan brengen. En de Europese Unie heeft een ge0
meenschappelijk verhaal nodig. De culturele dimensie wordt daarmee het grate struikelblok voor de Europese Unie. Het CDA heeft met het gedurfde rapport 'Gaven in overvloed' dan ook het
m m
paard van Troje de politieke wereld binnengesleept.
A
],
n
c
econoom hen 1k bll) met
nauwelijks. Bij navraag blcek -,lccht-, acht
Caven 1n ovcrvloed', orndat
percent van mijn <,tudentcn te weten wie
het de culturelc drrnens1e
Ill
Delors heeft opgevolgd "Dat was toch
het Europc<>e vcrhaal er u1 l·
die Bclg7", wist icmand nog Dat de euro
Iicht. De analyse van de gave is zondcr
in aantocht i'>, bleek ook hct merendeel
mecr helangwekkcnd
Als
niet tc bescffen /\len lijkt
Nederland<; burger hcb ik
nict te hegrijpen water op
cchtcr gcn1cngdc
gcvoe-
het spel staat. De publica-
lens. Encrzijd<; ben ik on·
tic van de rnuntbiljetten op
dcr de indruk van de wijze
de
waarop
dagbladen rnaakt de curo
de
-.amcnsteller-.
voorpagina'-,
van
de
zich <,terk hehben durven
concreter maar wat het ge-
te maken voor de christclij-
sprek pas echt op gang
ke traditie maar teleur<;tel-
krijgt, is Chirac die de
lcnd i'> het gebrek aan eni-
Nederlanders een lesje wil lercn wat de drugs betreft
ge belangstelling voor de typcrende rnanier waarop die traditie tot uitdrukking
Niets hceft zoveel losgc-
Prof dr. A. Klamer
maakt als deze discussie
komt in de Nederlandse samenleving Tot op dit moment is het Europcse
voor de Europese Top in Dublin. Vee!
verhaal vooral technocratisch gewcest
sproken als Nederlanders. De discussie
Nederlanders voelcn zich hicr aange-
Hct gaat over handclsbarrieres, wi<;<;c]koersmechanismes, juridi-,che af<;praken,
* Deze tekst IPerd uitqes{!roko1 lijdeiiS de /Jre-
convergentiecriteria en nu dan een stabi-
senlalie lhiJI l1et ra/>/Jorl
litcihpact. Daar worden de rneeste men-
Euro{!ecs culluurheleid ill dnisteJI-dcmocmtisch
sen niet warm of koud van. Europa leeft
perspcctiej' op
(JlV I '!7
12
decemher
'(;,H'Cil 111
1990.
oucmloed
r
c c
gaat hier in termen van 'wij Neder-
gevoelens. In mijn onderzoek richt ik
landers' en 'zij Fransen.' Dat wij-gevoel
me daarom op het opmerkelijkc gege-
duidt op een Nederlandse cultuur in de
ven dat mensen zeer vindingrijk zijn in
ruime, antropologischc zin. !'vlaar daar is
hct omzcilcn van markttransactic<;. Als
in hct technocrati'>che Europaverhaal
hct cnigszins kan vermijden mensen de
geen aandacht voor.
afrekening in strikte cquivalenten zoa]<, dat op een markt gcbcurt. Met vrien-
:J
u
c...
0
Cultuur en economie
den, familiclcdcn. maar ook met volsla-
Als econoom bezin ik me op de waarde
gcn vreemdcn cn met collcgal~ gaan
van cultuur voor de economic. Een van
om op basis van reciprociteit. Daar
\VC
de vragen die me bezighouden, is in
<,pcelt de gift cen cruciale rol. We gevcn
hoeverre sociale en culturele samen-
elkaar complimenten. aandacht, licfde
hang belangrijk is voor hct hmctione-
maar we geven ook tip'>. helpen elkaar
ren van de economic. In het geval van
in het werk, en wijzen klanten door
de Nederlandse economic gaat het dan
Wat de tegenpre'itatie moet zijn. i-,
bijvoorbeeld over de hctckeni'> van de
meestal onduidelijk Ook de timing van
corporatisli<,che traditie met de waar-
de tegenprestatie wordt meestal in het
den waar die voor staat. Verder houd ik
midden gelatcn Zoals bli1kt uit de bij-
me bezig met de vraag hoe waarden tot
drage van Aafke Komter (zie pagma
stand komen en bevestigd worden in
2H), laat de literatuur over de gift zien
een economic. De markt \cent zich daar
dat dcrgelijke tramacties de ontwikke-
slecht voor omdat die geba.,ecrd is op
ling van het <,ociale kapitaal bcvorde-
objectiverende principes. Op de markt
ren. De aandacht voor de gave in dit
hoeven men<,en clkaar niet te kennen,
rapport trot me dan ook. De bc-,chou-
ja, het is zelfs betcr als ze clkaar nict
wing is echter tc idealistisch en houdt
kcnnen. Morelc gevoelens spelen geen
tc weinig rekening met de wcrkelijk-
rol Toch hebben mensen die morelc
heid van de gift. 1\laar het is een goede
Vl.n r. prof.dr. A Klamer, drs. M. Jansen (secretans studiecommissieJ fnof. dr. A.C Weiler (tJoorzitter studiecommissie J en mr. JJAM. t){lfl Cnmip (directeur WI.) tljdens de presentatie van het rapport (folo /)irk Hoi)
UlV I '!7
aanzer en in<,pireerr tot meer onderzoek
'Caven in overvloed' wijst np de Zwit-
in deze richting Zoal<, de samcnstellers
ser-; die ondanh hun verschillende talcn
zeit aangeven, i'> dit eer<;te gedeelte her
duidelijk een gemeenschappelijke cul-
meest helangwekkende deel van her
tuur en identiteit hebben. De voorgeno-
rapport. Belangwekkend is het zeker
men Europese vercniging doct me ech-
ook omdat het uitkomt voor de chri<;te-
ter cerder denken aan her gdorceerde
lijke traditi<: zonder daarmee chri'>telij-
huwelijk tus<;en de llosnicrs, Kroaren en
ke waarden aan ck [uropcse of Neder-
Servicrs. De 1-ransen en Duitser<; blijven
land'>e gemeemchap op te lcggen. Het
aardig voor elkaar zolang her hen uit-
wordt ti)d dat we uitkomen voor her
komt lals dat zo blijft heeft Nederland
geloof dat we hehben. Teveel ruimte
weinig '>leun van Duitsland re VCT\vach-
wordt ander<, gcgeven aan degenen die
ten voor haar drugsbeleid) Voelt cen
in kunst en wcten'>chap gel oven. De be-
van beide volken zich benadeeld dan
hoclte aan een invulling van de spiritu-
kan de rest van Europa beter dekking
ele dimensie is groot, zo mocht ik ont-
zoeken. Cdorcecrde huwelijken wcrken
dekkcn in een onderzoek in het kader
nict lk hen bang dat een publieke om-
van hct Kennisdebat.
roep en stimulans voor lokale culturcle activiteiten,
zoals
dit
CDA-rapport
Stuklopen op Europees cultuurbegrip
De culturele dimensie wordt, zo voor-
De inklcuring van her Europc-;e verhaal
spel ik, her grote struikelblok voor de
voor<;telt, daar weinig aan kunncn doen
i'> minder gt''>laagd zoals de samenstel-
Europesc Cemeenschap. Het is een typi-
ler<; ook toegeven. Dit verbaast me
schc tout van technocraten om daar
niet'>. Net al'> anderen die hun gedach-
geen rekening mee tc houden. Econo-
ten over de culturcle dimen'>ie hebben
mi~che rcgelgcving en n1onetaire con-
Iaten gaan, !open de C:DA-breinen -of
structics maken nnoit cen verhaal dar
i'> hier <,prake van het CDA-geweten~
het Ieven zinvol maakt en een gevoel
'>tuk op het begrip 'Europese cultuur.'
van gemeemchap tewceg kan hrcngen.
Dat een Europe'>e gemeemchap niet kan
lnregendeel lk denk dan ook dat her
zondcr een gemeenschappelijk vcrhaal,
C:DA met dit rapport het paard van
hesdt nu zeit, de Europese Commi'>'>ie
TroJ<: de politiekc wcrcld binnen'>leept
maar- wat dar verhaal i'>, wcet n1cmand.
Hct is cen gcdurtdc zet, temeer ook
Ook dit C:DA-rapport komt cr nict uit.
door de inhoudelijke discu<;<;ie die het
Ia, we kri)gcn de gehruikclijk cliche's zo-
hevat. ln<,pirerend i'> de nadruk op de
al'> her helang van cen culturelc ruggen-
zinervaring in de Olll'>chriJving van her
graat voor de verschillendc bevolkings-
cultuurbcgrip. lntrigcrend is de koppe-
groepen zonder dat de eigen cultuur een
ling met de chrisrelijke tracl!tic. Kortom,
pantser wordt. Dus de Nederlandse en
ik ben bliJ met dit rapport omdat hct on-
I )eense taal moe ten in ere gehouden
ze aandacht richt op dcze zo cruciale di-
worden zondn dat die talen een barrie-
mcnsie van de economic. Maar ecn bij-
rc vormen voor de Europe<;c identiteit.
dragc aan de vorming van een Europese
l\1aar de Denen en de Ncderlander<,
gemeenschap Ievert het niet
mocten icl'> gcnwenschappelijks hebben met elkaar en de Fransen opdat die
Prof. dr. A Kla111er is hooylmwr Econm11ic
turope<;e identiteit wnkelijk gaat wor-
de kimsl
den. Hoe dat moet, zie ik niet.
Rollcrdmn. Drzc lcmlocl is 1111iek i11 de !Perc/d.
CIJV I 'l7
e11
Prill
ndl11w· aa11 de Ems>>IIIS1111il'ersilcil II'
c
c c
0
0
u
ange l1Jd 1' de schaarste van
L
gen veel mccr zenders worden ver-
ctherh equent1e' het belang-
stuurd. Waar voorheen ruimte was voor
rlJkste en voor verschdlende
een tclcvisiekanaal ontstaat nu ruimte voor misschien wei tien kanalcn. 1 De
de argument geweest voor overheidsbe-
digitale tcchniek kan in principe ge-
moeienis met de media in het algemeen
bruikt worden bij verzending van infor-
pol1t1eke partiJen steekhoudcn
en met de publieke omroep in het bij-
matie door ether, kabel, telefoonnet en
zonder. Op grond daarvan kon de over-
satelliet.
heid de toegang tot de infrastructuur in
De ruimte om per televisie en radio uit
sterke mate reguleren. In de afgelopen
te zcnden is al verveelvoudigd In de
jaren zijn de technische mogelijkheden
komende jaren zal er - naar verwach-
cnorm toegcnomen. Niet aileen de
ting - een ware explosie plaatwinden.
ether en de kabel, maar ook het telc-
Het aantal televisiezenders zal zodanig
foonnet en de satelliet kunnen gebruikt
toenemen dat de centrale vraag wordt
worden voor het verzenden en ontvan-
hoe men nog een rendahelc zendcr kan
gen van televisie- en radio-program-
starten. De ontwikkclingen richting be-
ma's. Niet aileen de infra- structurele
taal-telcvi,ie hehhen daarme<: tc ma-
voorzieningen zijn toegenomen. De
kcn. llij een vcr,plintering van de markt
enorme uitbreiding wordt nog extra
zal bet namelijk steeds moeilijker zijn
versterkt door digitalisering
om via reclame voldoende hnanciering
Digitaal
staat tcgenover analoog en betekcnt dat
te vcrkrijgen; ecn combinatie van recla-
de tc vervoeren data worden omgezet
me (maar vcel minder) en vooral heta-
in een systcem van nulletjes en eentje,.
lendc abonnees zal de enige manier
Daardoor wordt datacompressie moge-
worden.
lijk, ook voor radio- en televisiesigna-
De cxplosie aan mogelijkheden heeft
lcn. Voor het bereiken van hetzelfde
onvermijdelijk gevolgen voor de taak
beeldresultaat hoeven er minder gcge-
van de overheid. De discussic over de
vens te worden verstuurd, omdat aileen
publieke omroep is mede door al dcze
de variabelcn worden doorgcgeven. llij
verandcringen aangcz\vengeld. Heeh
een voetbalwcdstrijd is het hijvoor-
een publieke omroep nog wei zin na de
beeld niet Ianger nodig om talrijke ma-
enorme veranderingen7 En hoe kan de
len per seconde de gegevens van een
publiekc omroep kijkers en luisteraars
groene mat door tc sturen. Aileen wijzi-
vasthoudcn in de baaicrd van zenders7
gingen in hct beeld- de positie van de
Een van de directe gevolgen is dat de
spelers op het veld bijvoorheeld - hoe-
overheid in toencmende mate beleid
ven
nog
te
worden
overgestuurd.
moet richten op het reguleren van de
Daardoor kunnen met hetzelfde fre-
sterk
quentiebereik en hetzelfde zendvermo-
Regulering van eerlijke concurrentie
toenemendc
concurrentie.
CllV I 'J7
hetekent bijvoorheeld scherpe wetge-
tot de netwerken en het transport van
ving ten aanzien van nationale en
informatie over de netwerken.
grensoverschrijdende monopolies die
De apparatuur die een koppeling maakt
er nu a! volop zijn. Daar ligt cen be-
tussen consumentenelektronica en de
langrijke taak voor de nationale overhe-
informatie-infrastructuur2 De Engelse
dcn,
term 'consumer galctuay' is cen goede om-
en
dan
met
name
voor
de
Europese Unie.
schrijving voor deze schakel in het pro-
Een bclangrijk instrument voor media-
ces van informatievoorzienig: dit is het
beleid kan de ontwikkeling van scena-
elektronische mechanisme dat de kijker
rio's zijn. Met name bij zo'n voortdu-
gebruikt om een keuze te maken uit ecn
rend veranderend landschap zou het
groot aanbod van diensten waarbij hct
voor de overheid en voor een politieke
mogelijk is om de kijker individueel en
partij als het CDA van groot belang
per gelcverde dicnst te Iaten hetalen.
kunnen zijn om de beschikking te heh-
Het gaat om de zogenaamde set top boxes
hcn over een aantal scenario's. Voor elk
waar de decoder cen onderdeel van is.
scenario zou dan- vanuit de eigcn poli-
- De randapparatuur of consumentene-
tieke uitgangspunten - beleid kunnen
lektronica; de apparaten waarmee con-
worden geformuleerd. In deze peris-
sumenten de informatie ontvangen zoals tv, pc en telcfoon.
coop presenteren wij de eerste resultaten van een poging om dcrgelijke scenario's
te
schetsen.
Het
gaat
- De consument van de aangeboden informatie; de kijker
nadrukkelijk om voorlopige resultatcn. Het is nog tc vroeg om aan de scenario's ook a! bcleidskeuzcs te koppelen.
Vier verschillende infrastructuren
De scenario's zijn gebaseerd op litera-
In het verleden bestond de idee dater
tuurstudie en op orienterende gesprekken met deskundigcn.
een eicktronische sncfweg
staan. Door integratie van de kabel- en
Landkaart
glasvezelinfrastructuur ontstaan. Nadat
Ter introductie is het zinvol op een rij
de pogingen tot samenwerking tussen
ZOLI
Ont-
telefoonnetten zou een g6ntegreerde
tc zetten welke weg de informatie van
de PTT en de VECAI op niets waren
producent tot consument aflegt. Die
uitgelopen werd duidelijk dater in ie-
weg loopt langs de volgcnde stations:
der geval twee afzonderlijke vastc infrastructuren zouden blijven bestaan.
- De informatieverschaffers; dit zijn de
Daarnaast moet rekening gchouden
producenten van de inhoud zoals tv-
worden met twee andere infrastructu-
produktiestudio's. Zij ontwikkelen of
ren: de ether en de satclliet. In deze pa-
combineren de inhoud voor de gebruikers.
ragraaf besprekcn wij de (te verwachten)
- De fysieke netwerkcn, marktkanalen
infrastructurcn: het kabelnetwcrk, het
ontwikkelingen
van
de
en transportmedia Dit zijn de telcfo-
telefonienctwerk van de PTT, satclliet
nic-, ether-, satelliet- en kabel infrastructuren.
en de aardse zenders (ether).
- lleheerders van de infra<;tructuren; de
De kabel
dienstvcrlcners die een faciliterende rol
Volgens een
spelcn bij het verschaffen van toegang
( l 996) 1 kan de kabcl, afhankclijk van
CDV J."J7
rapport van
de
BllC
Vl
n 0 0
0 0 lJ
de vernieuwing van het netwerk en di-
bel opgehcvcn worden door compre'>-
gitaliscring1, zo'n IOU tot 400 kanalcn
-;ietechnieken. Verglazing van hct net is
tramporteren. De dicnstcn die ziJ ver-
nog nict direct nodig, dit vorn1t ovcri-
voercn zijn nict aileen omroepcn, ook
gcm ook niet de groot<,te kostenpost
lbij-
Het geschikt makcn van hct netwcrk
voorbeeld Internet) en interactieve vi-
voor een groot-,chalig aanhod van telc-
deodicmtcn zullen worden aangebo-
communicatiedicmten verei-,t de groot-
den
-,re i nvc-,teri ngcn.
telecommunicatic.
datadiensten
Het gehruik van
al
dan
niet
I )ezc i nvc~tcri ngcn
digitalc decoder-, maakt abonneetelevi-
in de vernieuwing van het kahclnet
'>ie en {'ily f'cr ""'" mogelijk. De diemten die de kabelcxploitanten hiJ de klanten
exploitanten. Voor de ontwikkcling van
moetcn gedaan worden door de kahel-
willen hrengen zip1 te onderscheiden
het kahelnet tot cen hreedhandig medi-
\Tl:
Lilll
1 ongcrichtc ver-,preiding van pro-
"· zijn twee scenilrio\ te schehen
waarovcr tw~cwcgverkccr n1ogclijk
gramma·, ikla-;-;icke radio en tv), 2. gcrichte vcr<.,preiding;
- Het illllOilcllicsu'ntlno· lnnovtltic vindt
a. via co11dilio11ill
op grote -,chaal plaats llinnen alzien-
dCCC\\
I v1deocliemten a is
ahonnce-tv. {'ily flu Pino.
(llcdrl
Pi,lco 011
hare tijd wordt een complcu nieuw
,/niiliidl;
verg!Jtl'·,d nctv~'crk aangclcgcC watlr-
h. op andere wijze hpraaktclelonie. cla-
langs een grote ver<,cheidenheid aan nicuwe dicmten aan de consumcnt kan
tiltranspon)-
worden aangehoden Voor het ilanbieden van de nicuwe
- Her cpo/uticscclliltio Volgens het tweedc
cliemten i-, een verhetcring van het ka-
scenario vindt de ontwikkcling van hct
belnet nodig. Twcewegvcrkcer i-, op de
kahelnetwerk zccr gelcickli1k plaah.
kabclnetwerken nog niet mogeli1k cn de capaciteit van de meeste nctwcrken
Her innovatie'>cenano zal zich op dit
is nog hcperkt De capKiteit kan wor-
moment nog nict voordocn. Hct i-, im-
den vcrgroot door digitali-..cring van de
mcr~ nog nlttJ.r
signillen De ontwikkeling Viln de ka-
ment hct 11ctwerk wil gaan gehruiken
hclinlrastructuur hlijft achter Dati'> on-
De meestc expcrimenten op dit terrein
de
vraag of
de
con-.u-
bc-
der andere te wijtcn ililn onvoldoende
zi_in n1i-,lukt vttn\vegc ccn tc gcringe
ilf-,temming tussen de ver-,chillende ka-
lzmgstclling en te huge kmten van dc
helexploitanten. Het gevolg hiervan is
nicuwc dicn'iten die viJ. hct gc.{nnovccr-
dat de inve<,tcringen achterhlijvcn. Een
de net aangchodcn kunnen worden
andere helangri(kc lilctor i-; onzeker-
!-let
heid over de vrailg of de enorme inve<,-
Limburg is hier cen voorhcelcl van
tcringcn
misluktc
kahckxperiment
111
kunncn
Op dit moment i'> duidelqk <,prake van
worden. De exploitanten van de kahcl
cen ontwikkeling volgcm her cvolutic-
willcn cerst nieuwe diemtcn die hun
scenario. Het tempo waarmce clit gc-
ook
terugverdicnd
tn-
vesteringen rendahcl kunnen maken, de
bcurt is vooral alhankelijk van de nnt-
dienstvcrleners willen ccr<,t een aanleg
wikkelingen in de markL de vraag van
van cen nieuwe infrastructuur met een
consumenten en hedrijfslcven naar he-
hoge capKiteit die aile consumenten
paalde diensten
hereikt.
Op basis van hct voorgaandc mag cch-
Vooralsnog kan de schaarste op de ka-
ter nict gcconcludeerd worden dar de
( ])\/ 1 ()(
ontwikkcling van hct bbelnet ook op
Te dcnken valt daarhiJ aan projecten op
langcre tcnnijn I> I 0 jaar) volgens het
het tcrrein van hetJaltelcvisic en de sa-
evoluticscenJrio plaatsvindt. In de toe-
menwcrking
komst bcstaat de mogcli1kheid dat de
Enertcl voor de ontwikkel1ng van tclc-
tusscn
exploitantcn
1n
hchoeltc van de comument aan tclevi-
communicatiedien<,ten. Llit her leit dat
sickJnJicn sterk tocnecmt en de vraJg
de
naar
wordt''·
(C:ASE\!A en CasTell in dezc ontwik-
rekenlllg gchouden
kcling vooroplopcn hliJkt a! dat de
hctaaltclcvisic
DaarnaJst moct
groter
twce
grootste
bhelcxploitantcn
worden met her JJnhicdcn vJn dicn-
grootte van het afzetgehied bepalend is
stcn J!<. tclccommunicJtic en Internet.
voor
Wannccr de vraag van de consun1ent en
Naast schaalvergroting (op horizontaal
het
nivcau
van
inve.:.;tcringcn.
hct hcdrijtslcvcn nJar dczc dicnstcn
niveau1 treden ook andere organisaties
cnorm tocneemt zJI wedcrom schaJr<;te
toe tot de bhclhranche (verticale inte-
op de kabcl ont<.tJJn en is een groot-
gratiel Met hetrekking tot de tllltwik-
<.challge inllOVJtie 111 de vorm vJn de
kcling van betaaltelcvisic zicn we toe-
Janlcg von cen nicu\vc inlra.:.;tructuur
treding tot de kabelhranche van ccn
nooclzJkcliJk In dit Iicht hczien is vcr-
organi<;atie als Reiss .".!cdia waarvan de
groting van de capaciteit van de kahel
toonaangevendc
door comprcssictcchnicken cen tussen-
Ccutury Fox van Murdoch grontaandecl-
oplossing en zJI uitcindelijk hct eerste
houdcr is.-
')Lcnario
in
wcrking
n1octen
trcdcn.
film<;tudio
TiPmltdh
Onk grnte tclccommunicatiebedriJvcn
Zipl de bhclcxploitanten 11ict hercid
zoals
om dczc enorme stJp tc maken dJn zul-
dec! in de organisaties van kabelcxploi-
PTT Telecom en LIS
\\'e~t nemen
lcn ziJ het JantJI Jbonnces zien dalen
lJnten. I'TTTelecom is al geruimc tijd
en grotc i11komstcn. ook op her gehicd
op deze markt aanwczig. waarschiJnliik
VJ!l de tclccommunicJtie.
mi<;lopen.
in de verondcrstelling dater twce verschillcnde markten voor telccommuni-
De hu1digc ontwikkclingcn in de kJhcl-
catie zullen ont<;taan, via hct hcstaande
hrJnche kunncn nu al gdntnpretecrd
telclonicnetwerk en via de kahcl.
worden Jls hchoedzamc stappcn op
AfgaJndc op de beschreven ontwikkc-
wcg naar hct ccrstc .:.;cenario. I)c vcr-
llngen is reali.,ering van hct ccrste <;ce-
koop van de bhclnetwerkcn dom gc-
nano over ongevccr 10 jaur zecr waar-
meenten hectt gelcid tot cen enornw
<,chiJnlijk
compctitic tusscn de gmte kahelexploitJntcn met prij<.opdrijving Jls gcvolg.
Het telefonie-netwerk
zo wcrd 111 Amsterdam mccr dan 1400
1-let teldonienctwerk is in tcgen<;telling
gulden pn aansluiting hetaald door de
tot her kabelnet ccn geliJkvormig gc-
exploitant A2000. Schaalvergroting is
hcel waarop vrijwel ieder hui<;houdcn
ccn hclJngrijkc fJctor voor succes, de
in Nederland is aangesloten Dit net-
noodzakelijke investeringen in het net
werk is al geschikt voor tweewcgver-
kunncn heter 'gedrJgcn' worden. BiJ de
kecr. Volgcns hct rapport 'lnfrastructu-
NOZF,\IA hestJat de verwachting dat
ren voor de clektronische snelwcgen'
cr hinnen vier jaJr nog maar drie of vier
( 19961 zal het tcldonienetwerk zich
ziJn.
autonoom ontwikkelcn naar ecn ge-
Ook gaan de exploitJntcn steeds vaker
grotc bhelcxploitanten
schikt nctwerk voor grootschalige ekk-
stratcgische alliJnties met elkaar aan.
tronischc dienstvcrlening.
t llV I <J7
zullen
n 0
c
0 0
u
De ontwikkeling van bet telefonienet-
nieuwing tot ecn breedbandig verglaas-
werk tot een ISDN (lntegrnted Services
de informatie-supersnelweg. (Mansell
Digital Network) heeft cen enonne toenamc van bet dienstenaanbod via bet netwerk tewceg gcbracht. Een verdere ontwikkeling tot een breedbandig ISDN, bet IBN (Tntegrated Broadband Network), maakt bet dan mogelijk om beelden, geluid, en data te combineren. De kostcn voor deze ontwikkeling zijn enorm. Het is rendabel mits er genoeg vcrkeer is om te vcrvoeren. Dit betekent dat naast telefonie ook bijvoorbeeld tv-programma's mocten worden getransporteerd-" Om in de vraag naar nieuwe toepassingen te voorzien hreidt PTT Telecom de transmissiecapaciteit uit door de introduktie van glasvezcl en nieuwe technologic die bet gebruik van koperdraad verbeteren. De switches in bet lokale en centrale netwerk zijn a! volledig gedigitaliseerd. lnmiddels heeh PTT Telecom in bet centrale netwerk a! meer dan tienduizend kilometer glasvezel aangelegd. Voor een verbetering van de lokale uitwisselingsnetwerken is een investering nodig in de aanleg van 15 miljoen kilometer optische kabel. Het zal nog enige jaren duren voordat dit netwerk gereed is. Een verglazing van koperdraad ten behoeve van particulier gebruik is voorlopig nog niet aan de orde omdat zo'n 95% van de diensten waarnaar vraag is over de bestaande koperdraad getransporteerd
e.a , 1995) De consument is nog niet ge"intcresseerd in de diensten die via bet ISDN en eventueel IBN kunnen worden aangcboden. Voor de investeerders in het ISDN-net is bet primair van belang dat de nieuwe diensten gcacceptecrd worden door het bedrijfsleven. De toepassingcn voor het bedrijfslcven kunnen evcntueel leiden tot de ontwikkeling van diensten voor het publiek.'" De mecste nicuwe telecommunicatiediensten zijn stukgelopen. Een goed voorbeeld daarvan is Viditel (Videotex) Nieuwe telecommunicatiediensten zouden de volgende kenmerken moeten hebben om een groot bereik onder de consumenten tc krijgen: - communicatie met andere individuen of organisaties;
- mtertainment bieden (bijvoorbeeld video games en video on dmumd); - ecnvoudige toegang tot compacte informatic over onderwerpen die bet grote publiek aanspreken zoals het weer, sportuitslagen e.d.; - functionalitcit; de diensten moelen gebruikt kunnen worden ter ondersteuning van essenticle taken. 11 Een voorbeeld van ecn toepassing die wei heeft geleid tot een doorhraak is Internet. Deze dienst volcloct aan de
kan worden.'J Uit het voorgaande blijkt dat nog on-
genoemde vier kenmerkcn en is zowel
duidelijk is wanneer het huidige tclefo-
intcressant. Na cen verbetering van hct
voor het bcdrijfslcven als de consumcnt
nienctwerk breedbandig (B-ISON) zal
telefonienetwerk zou
zijn. Waarschijnlijk zal dit de eerstko-
ook videodienstcn kunnen aanhiedcn.
PTT Telecom
mende tien jaar nog nict het geval zijn.
PTT Telecom hecft al geexpcrimen-
PTT Telecom lijkt ecn flexihele strate-
teerd met compressietechnieken die de-
gic te volgen ten aanzien van de evolu-
ze dienstverlening mogelijk maken.
tie van het netwerk. Zij lijkt niet geneigd
hoog
in
tc
zetten
op
de
realisering van een grootschalige ver-
Satelliet Dit netwcrk is aileen nog maar gebruikt
CUV I "<J7
voor allocutiediensten'2, tweewegver-
grote geografische schaal kan uitzen-
kccr is nog niet goed mogclijk. De
den. Ten derde wordt het risico, ver-
dienstverlening via <>ateiliet is stcrk ver-
bonden aan de lancering van digitalc
ticaal gc'integreerd: de aanbieder van
DTH-diensten
inhoud heeft ook het beheer van de ge-
Scandinavie, verkleind.''
in
Nederland
en
helc infrastructuur, inclusief decoder, tot
Digitale
aan de consument in handcn.
Ncthold in augustus 1996 gelanceerd.
De mogclijkheden van dit soort Direct
Digitalisering leidt tot lagere distribu-
Hroadcasting Satellites zijn enorm. Aileen
tiekosten, en de ruimte voor het in ge-
sateiliet-televisie
is
door
al de twec voornaamste satclliet-exploi-
bruik nemcn van nieuwe kanalen wordt
tanten in Europa (SES en Eutelsat) bie-
vergroot. 16 Een uitgebreidere themati-
den binnen drie jaar meer dan zeshon-
sche programmering, herhalingen van
derd digitale televisiekanalen aan -
programma's op verzoek, films op ver-
naast de honderden die nu al in de
zoek en een elektronische programma-
Iucht zijn. De eerste honderd digitale
gids kunnen nu aan de kijker worden
kanalen zijn in het begin van 1996 be-
aangeboden. Volgens A1ultJCIJolce sluit
schikbaar gekomen. De toekomstige
digitalc televisie aan bij de verandcren-
beschikbaarheid
de eisen van de kijker. Het grootste na-
van
duizend
op
Europa gerichte televisiekanalen binnen
deel van de digitalisering betreft de
vijf jaar is geenszins denkbecldig. 11
aanschaf van een digitale decoder: deze
In Nederland is NetHold de organisatie
kost
die sateilicttelevisie aanbicdt. Onder-
MultJChoice stelt, op basis van onder-
dclen van NetHold zijn MultiChoice en FilmNet. i\1ultiCho1ce is de aanbieder van abonnee-televisie. De kanalen FilmNct en SuperSport zijn eigendom van NetHold. Sinds september 1996 heeft het Franse satciliettelevisieconcern
Cmal
Plus
op
het
ogenblik
fl. 1600,-
zoeksgegevens en marktvoorspeilingen over reeds operationele digitale uitzendsystemen in de Verenigde Staten en Zuid-Afrika, dat de initiele kosten geen belemmering hoeven te zijn voor een gebruik op grote schaal. Zoals met
NetHold in handen waardoor een onder-
vele nieuwe technologiecn het geval is
neming is ontstaan met 8,5 miljoen
dalen de prijzen in deze markten snel
abonnees. Canal+ heeft voor de overna-
wanneer er meerdere systemen beschik-
me ongeveer 1600$ per abonnec be-
baar komen en de produktievolumes
taald aan Nethold. Verder heeft NetHold
stijgen. MultiChoice wil deze herfst haar
ecn aandeel van 20% in Canal+ gekre-
movies on demand-service lanceren in de
gen.14 De prijs die Canal+ betaald heeft
Benelux en Scandinavie. De abonnees
voor de overname is twee keer zo hoog
kunnen het signaal rechtstreeks via een
als de prijzen die kabclexploitanten uit-
schotel ontvangen (DTH) of via de ka-
gevcn voor de aankoop van de kabel-
belmaatschappijen en de telecommunicatienetwerken.
netten. Het verschil in prijs wordt verklaard door strategische kansen die schaalvergroting biedt. Ten eerste is de
Ether
nieuwe organisatie beter in staat om de
Ook hier is tweewegverkeer moeilijk te
uitzendrechten voor films, programma's
realiseren, aileen hybride oplossingen
en sportevenementen aan te kopen. Ten
zijn voorhanden. De verwachting is dat
tweede kan de organisatie Europese
dienstverlening via dit kanaal vooral in-
themakanalen lanceren welke zij op
teressant zal zijn voor de kleine mark-
CDV t/97
n 0 0
ten voor specialistische grocpen, zoals
0 0
u
hctcr i<. om ccn infra'itructuur gclcide-
lokale televisie. De NOZFtv1A start
lijk uit te houwen dan ccn complcet
hinnenkort met testuitzendingen voor
systccm te bouwcn en te hopen dat de
aardse digitale tv (OTT) via de DVH-T-
con<.ument dat wil gaan gchruiken', vcr-
(digltal Pidco lnoadcast for tmest1·ial tu)
gelijk de kip-ei-situatie bij de kabel. In
norm; DVB is ecn Europecs consortium
vcrgelijking met digitalc satellict-tv i<.
dat standaarden formuleert die in toc-
DTT tot een pcnetraliegraad van R3'){,
nemendc mate wcrcldwijd worden gc-
vee! goedkopcr. Aangezien DTT uni-
acceptcerd. Zo'n duizend huishoudcns
vcrscle toegankelijkhcid hiedt en de sa-
zullcn dan kcnnis kunnen maken met
tellict niet, kan OTT de katalysator
digitale interactievc tv. Volgcns direc-
vormen voor de informaticmaat<.chap-
teur Vader van NOZEMA wordt 'tv via
pij. Het CDC verwacht dat in het jaar
de Iucht' een helangrijke uitzendmetho-
2000 acht miljoen Europcse huishou-
dc, aardse televisie vormt een alterna-
dcns digitalc tv zullen ontvangcn waar-
tief voor onder andere kabeltelevisie en
bij 'aards digitaal' de meest toegepaste
satelliettclcvisie. Daannec wordt DTT
methode zou zijn. 1 -
de derdc concurrerende digitale variant. NOZEMA hccft zich vcrcnigd in
D1giTaq,
een
samenwerkingwerband
Twee scenario's De
verschillende
informatickanalen
met de Britsc Dicjital TV CroufJ en ecn
ontwikkelen zich nict onafhankelijk
aantal !eden van de EBU (de furoflrall
van elkaar. De cigenarcn en exploitan-
J-lroadwsti11g liHioll, samenwerkingsver-
ten van de kanalen willen allcmaal een
band van de Europese publieke omroe-
groot aandeel in het inlonnatieverkcer
pen). Het doc! is op Europees niveau te
verkrijgen. Zij bcgeven zich np de
lohbyen voor DDT
markt voor het aanbieden van verschil-
Het Engelse ondcrzoekshureau CDC
lcnde diensten zoals omroep, tclcfonic.
concludeert
'Digital
datavcrkeer, abonnee-tclcvisie, interac-
Terrestrial Televisio11 - a11 eco110111ic altm111tiue to satellite cmd cable' dat DTT op de lange
gang tot hct Internet etc. Het lijkt erop
in
het
rapport
tieve dienstcn als P1dro
011
dc1111111
termijn waarschijnlijk het dominante
dat de vcrschillende infrastructuren nict
digitale systcem gaat worden in een
Ianger gekoppcld zijn aan het vcrsprei-
aantal belangrijkc Europcse Ianden.
dcn van bepaalde, infrastructuurspcci-
Het bureau zegt dat door de steeds
fiekc diensten. Nu duidelijk is dat er
grotcr wordende publicke acccptatie
verschillcnde 'elcktronische snelwegen'
van betaal-tv en de stijging van de ad-
zullcn ontstaan is bet de vraag we ike de
vertenticbudgettcn de behocfte aan tv-
mccst gebruikt gaat worden. Cczien de
kanalen stcrk zal toenemen. Aan de
ontwikkelingen he<.taan cr verschillen-
grociende bchoefte aan capaciteit kan
de mogclijkhedcn die elk van zecr gro-
OTT goed voldoen. Wanneer wordt
te invloed zullen zijn op de tocgang tot
uitgcgaan van een land waarin dertig
informatie en de prijs die betaald moet
kanalcn worden aangeboden aan vijftig
worden voor het verkrijgcn van infor-
miljoen huishoudens hlijkt aardse digi-
matie.
talc tv verrcweg de goedkoopste infrastructuur te zijn. Kabel is het duurst
De overhcid wil concurrentic op het
vanwege de enorme investeringen die
gebied van bet aanhiedcn van telccom-
noodzakelijk zijn CDC stelt dat 'het
municatiediensten stimulcren. Daarom
mag I'TT Telecom niet Ianger de enige
structuren (en hun beheerders).
aanhieder zijn. De gedachtc i'> dat bierdoor gunstige prijzen zullcn ontqaan
Scenario 1: de kabel dominant
voor het gehruik van de voorzieningen
De liberalisering door de Mediawct
voor zowel con<;ument als bedrijfslc-
heeft grote gevolgen voor de ontwikke-
ven. De concurrentie moet plaatsvin-
ling van de distributie-infrastructuren.
den tussen de aanbieders van diensten
Het stimuleert de ontwikkeling van de
via verschillende infrastructuren: bhel-
kahel tot een verglaasd medium waar-
en vast telefonienetwerk en via de ether.
over op grote schaal tweewegverkeer mogelijk is: het geeft de exploitanten
Nict aileen op het gebied van telecom-
mcer mogelijkheden om de investcrin-
municatic is concurrentic vereist, maar
gen in de kabelnetten tcrug te vcrdie-
voor de gehcle inforrnatievoorziening.
ncn. Liheralisering moct de concurren-
Aangezicn het beheer van de verschil-
tie op het gehicd van telecommunicatie
lende inlrastructuren in steeds groterc
bevorderen. De mogelijke keerzijdc
mate geprivati<;eerd is, moeten voor her
van een liberalisering op deze wijze is
verkrijgen van iedcre dicnst voor de
echter
consument alternatieven voorhanden
machtspositic verkrijgt ten opzichte
zijn. Zo wordt ernaar gestreefd dat ver-
van diensten- en programma-aanhieders.
schillendc dicnstenaanbieders telefonie
dat
de
kabelexploitant
een
aanbieden. De PTT over het telefonie-
In een rapport van het ministerie van
netwerk en de kabelexploitanten over
0C&W 1' wordt gezegd dat ten gcvol-
het kabelnetwerk Daarnaast bn ook
ge van de hoge kabelpenetratiegraad in
via hctzelfde netwerk concurrentie Ius-
Nederland (93'){, van de huishoudens
sen dienstenaanbieders plaatsvinden.
heeft een aansluiting) en de afwezig-
Zo kunnen zowel de exploitanten van
heid van effectieve concurrentic van al-
een bbelnet als A1ultiC!Joice via hct ka-
ternatieve signaaldistributiesystemen de
belnet pakkctten van televisieprogram-
omroepprogramma-aanbiedcrs
ma's en ppv-diemten aanbieden.
via de kabel hun diensten aan een groot
Op her tcrrein van de gehele inlorma-
publiek kunnen aanbieden:
aileen
tievoorziening is er een aantal scenario's te construcren volgens welke de
- de kabcl heclt een kostcnvoordeel ho-
ontwikkeling van verschillende infor-
ven de satclliet, voor een directc ont-
matiebnalcn en bijbehorende diensten
vangst
zal plaatsvindcn. De focus van concur-
digitale decoder kopen als een schotel.
moct de consument zowel ecn
rentie betrdt voornamelijk de doorgiftc
Naast deze
van televisiebnalen en diensten die
telliet een klciner aanbod, de publicke
hogere kostcn hecft de sa-
zich op het grensgebied van de massa-
omroepen maken (no g) gcen dec! uit
mcdia en telecommunicatie bevinden;
van de diensten die de satelliet bn aanbieden,
de interactieve diensten waarhij heelden verstuurd worden. In deze para-
de infrastructuur van I'TT Telecom is
graaf bespreken wij twee scenario's. In
nog niet breedhandig, het zal nog min-
het eerste scenario wordt de bbel de
stens tien jaar duren voordat via dit net-
dominante infrastructuur. In hct tweede scenario ontstaat er werkelijk concur-
werk op grote schaal heelden verstuurd kunnen worden,
rentie tussen de verschillende infra-
- aardse televisie is nog niet gedigitali-
( llV I '<J7
0 0
0 0
u
!..Ll
seerd en heeft bijgevolg een beperkte
het aanbieden van de huidige program-
transportcapacitei t
rna's in de vorrn van pakketten. Dit betekcnt voor de cxploitant narnelijk een
Naast deze sterke punten investeren de
vergroting van de inkornsten. In het
exploitanten in hun netten om ook andere diensten dan ornroepdiensten aan
rapport van OC&: W worden de ontwikkelingen vergeleken met de huidige
te biedcn, zoals telefonie en Internet access. De toegang tot het Internet via
stand van zaken in de kabelbranche in de Vcrenigde Staten waar hct aanbie-
de kabel is vee! sneller dan via het tele-
den van programma's in pakketten a!
fonienetwerk Het aanbieden van toegang tot Internet kan een belangrijk sterk punt worden, orndat telefonie in
lang plaatsvindt. In de Verenigde Staten heeft 96% van de huishoudens een kabelaansluiting,
toenernende mate via het Internet zal
slcchts 63% neernt een abonnernent.
gaan plaatsvinden
Het is denkbaar
Dit kan niet verklaard worden op grond
dat vee! consurnenten niet aileen voor het ontvangen van ornroepdiensten,
van concurrentie van alternatieve sig-
maar voor aile inforrnatie- en telecorn-
om de eenvoudige reden dat maar 67%
rnunicatiediensten aileen een aansluiting hebben op de kabel Dit rnaakt de
van de bevolking een aansluiting heeft op ecn van de infrastructuren. Met an-
concurrentiepositie ten opzichte van
dere woorden: 4% heeft een aansluiting op een andere infrastructuur dan de ka-
19
het bestaande telefonienetwerk aileen
naaldistributiesysternen zoals satelliet
maar grater. Voor het verspreiden van ornroeppro-
bel Concurrentie tussen infrastructuren
grarnrna's is de kabelexploitant mono-
groot cornpetitief voordeel heeft. De
polist
ether wordt niet rneegeteld als medium
in
zijn
verzorgingsgebied.
is blijkbaar afwezig orndat de kabel cen
Daarnaast willen de kabelexploitanten
orndat deze aileen signalen van lokale
via de eigen infrastructuur diensten
stations uitzendt die gratis te ontvan-
aanbieden die bijvoorbeeld onder betere condities aan de abonnee kunnen
gen zijn. De vcrklaring voor het !age
worden aangeboden dan de diensten van concurrenten. De notitie 'Liberali-
nernent heeft op kabeltelevisie is het
sering Mediawet' ( 1995) biedt de kabel-
dee! van de bevolking te duur is en cr
exploitanten de rnogelijkheid om zelf
geen goedkopere alternatieven voor-
diensten aan te bieden. De rneeste exploitanten Iaten deze rnogelijkheid niet
handen zijn. De afwezigheid van
onbenut: de ontwikkclingen in de ka-
structuren geeft de exploitanten de rno-
belbranche als schaalvergroting, het
gelijkheden om de prijzen voor de aan-
ontstaan van sarnenwerkingsverbanden
geboden diensten zelf te bepalen. Zij
tussen exploitanten onderling met het
bieden de programma's aan in pakkct-
doe! betaal-tv en telecornrnunicatie-
ten: in de vorrn van een basispakket en
diensten aan te bieden en de toetreding
percentage huishoudens dat een abonfeit dat kabeltelevisie voor een groat
concurrerendc
tot de kabelsector van contentaanbie-
aanvullende pakketten van tv-kanalcn. Uit het onderzoek blijkt dat 53°,{, van
ders zoals Philips en Reiss Media zijn
de kabclabonnees aileen een basispak-
een aanloop naar het aanbieden van
ket neernt en 47% (van de gcnoemde 53%) een of rneerdere pluspakketten.
dicnsten op grate schaal Binnen deze ontwikkelingen past ook
Voor de verschillende pakketten wor-
den bedragen van gemiddeld 2 1 dollar
programma's die zij willen doorgeven
per maand betaald. Voor individuele abonneetelevisiekanalen en pay per view-
via hun net. De programma-aanbicders ontvangen een vergoeding voor door-
kana len moeten dan nog eens aparte
gifte. Deze kanalen worden tegen een
kosten betaald worden. De inkomsten
hogere vergoeding doorgegeven aan de
voor de exploitant bestaan voor twee-
consument in een pluspakket. Overi-
derdc dee! uit de opbrengst van de pak-
n
gens is het tarief wat de exploitant voor een pakket mag vragen afhankelijk van
0
worden verdiend met individuele abon-
de kosten voor de aankoop van pro-
0
nee- en ppv-kanalen. De tarieven voor
gramma's. Een derde mogelijkheid voor
kabeltelevisie namcn fors toe. Hct bc-
een omroep om toegelaten te worden
kettcn. Zo'n 22% van de inkomsten
staandc aanbod is in de periode 1987-
tot de kabel is tegen betaling Het gaat
1993 drie keer zo duur geworden om-
om programma-aanbieders die (nog)
dat het opgesplitst is in drie delen:
niet commercieel interessant zijn voor
basispakket, pluspakketten en individu-
de exploitanten. De kabelmaatschappij
ele kanalen. De prijs per onderdeel is
kan in zo'n geval een vcrgoeding vra-
dezelfde prijs die men voorheen voor
gen die net zo hoog is als de hoogste
het gehelc aanbod betaalde. Volgens
vergoeding die zij zelf betalen aan pro-
het rapport worden de explosieve prijs-
gramma-aanbieders die zij commercieel
stijgingen veroorzaakt door de rol van
interessant achten voor hun pluspakket.
de exploitant als dienstenaanbieder Hij
Cezien de schaarste op de kabel bepa-
koopt programma's van de leveranciers,
len de exploitanten de toegang tot de
beschouwt die vergoeding als inkoop-
kabel en de kosten. Aileen de commercieel interessante kanalen hebben een
kosten en geeft ze vervolgens met een consument.
grote kans op doorgifte Dit geldt ook
Tweederde van de kosten voor de kabelexploitant bestaan dan ook uit mar-
marge
voor de opname in pakketten van aanbieders van satelliettelevisie.
keting-
door
en
aan
de
In
Volgens bovenstaand scenario wordt de
Nederland bestaan de kabelkosten voor
programmakosten.
kabel de belangrijkste 'elektronische
90% uit infrastructuurkosten en algemene kosten.
den van omroepdiensten, maar ook
snelweg'. Niet aileen voor het aanbie-
De explosieve stijging van de tarieven
voor het aanbieden van aanverwante
voor kabeltelevisie werd in 1993 een
diensten als pay per view-diensten en te-
halt toe geroepen Toen werd de Cable TelevisioM Consumer Protection and
lecommunicatiediensten.
CompetitioM Act door het Huis van Afgevaardigden aangenomen waardoor tarieftoezicht mogelijk werd.
grootste inkomstenbron: pakketten van
De toegang uoor andere dieMstenaanbieders
sommen voor de kabelnetten en de extra investeringen om het kabelnet te in-
In de Verenigde Staten kunnen kabelexploitanten ertoe verplicht worden
opbrengsten die telecommunicatiedien-
Ook
in
Nederland blijft voor de kabelexploitanten echter voorlopig (5-1 0 jaar) de tv-programma's. De enorme aankoop-
noveren
kunnen,
vanwege
geringe
bepaalde programma's door te geven
sten op een termijn van vijf tot tien jaar
via het basispakket (publieke diensten etc). Daarnaast benaderen de exploi-
zullen genereren en de onzekerheden
tanten zclf aanbieders van zenders en
nieuwe
CDV J/97
met betrekking tot de opbrengstcn van diensten
als
ppv,
shopping,
(fl
0 0
u
Internet c1ccess e.d., aileen terugverdiend
dat van de NOZEMA en de -,chakel
worden wanneer het huidige program-
vormen tussen de verschillende kabcl-
ma-aanbod drie keer zo duur wordt. De
netten in Nederland, het kan in plaats
inkomsten uit de pakketteo zullen de
van NOZEMA de kabelnetwerken voe-
komende tien jaar de belangrijkste bran
den mel signalen. Dit kan overigens
van inkomsten zijn.
ook beschouwd worden als een strate-
Het lijkt er sterk op dat de exploitanten
gic om de kabelexploitanten te ont-
de netten gekocht bebben met het idee
moedigen hun structuren te integreren
dat de ontwikkeling van de opbreng-
voor hct aanbieden van telecommuni-
sten hetzelfde zal verlopen als in de
catiediensten 2 " De kabelexploitanten zijn al hegonnen
Verenigde Staten. De kabelexploitant ziet het lieh,t een klein basispakket. De
met innovatie van het net. In Enertel
andere programma's en (commcrcielc)
vindt samenwerking tussen de exploi-
omroepen verdwijnen dan achter een
tanten plaats voor hct aanbieden van
decoder in een pluspakket. Op dit moment bevinden we ons in dezelfde situ-
telecommunicatiediensten. Om de ka-
atie als de Verenigde Staten in 1987,
binden zal worden samengewerkt met
voordat de explosieve stijging van de
bijvoorheeld de NS of mel de energie-
tarieven began.
hedrijven die zelf a! een groat percen-
belnetten underling met elkaar te ver-
tage van de kabelnetwerken beheren. In Nederland kunnen de ontwikkelin-
PTT Telecom trekt zich, verplicht, te-
gen volgens dit scenario de eerstko-
rug uit de kabclbranche en is genood-
mende vijl jaar plaatsvinden, athanke-
zaakt om de concurrentie op het gehied
lijk van de komst van een digitale
van telccommunicatie en interactieve
decoder.
diensten met de kabcl aan te gaan.
Scenario '2: Concurrentie tussen de
van interactieve diensten toe zal ne-
verschillende infrastructuren Dit scenario zal pas over een aantal jaar
via het Internet plaatsvinden, daarnaast
kunnen plaatsvinden omdat de afzon-
zal telelonie in toenemende mate via
derlijke infrastructuren nog zecr onge-
het Internet plaatsvindcn. Om de con-
lijk ontwikkeld zijn. Volgens dit scena-
sument cen snellerc toegang tot het
Wanneer het gehruik van de consument men, zal dit voor een belangrijk dee!
rio zullen zowel de kabel als het
Internet te bieden en het opvragen van
telcfonienctwerk van
PTT Telecom
beelden in de vorm van films en sporte-
zich ontwikkelen tot een 'elektronische
venementen mogelijk te maken 1s inno-
snelweg' welke toegang biedt tot aile
vatie tot een breedbandig netwerk
mogelijke elektronische diensten. Om
noodzakelijk De CAl Westland bewijst
deze situatie te bereiken invcsteren de
dat toegang tot het Internet via de ka-
kahelexploitanten in hun netwerk om
bel vee! sncller is en meer mogelijkhe-
het geschikt te maken voor tweeweg-
den biedt. Om drie redenen noodzaken
verkeer en PTT Telecom investeert in
deze ontwikkelingen PTT Telecom tot
haar netwcrk om op grote schaal allo-
innovatie van het bestaande telcfonie-
cutieve diensten aan te bieden. Ook in-
net: - afname van de inkomsten u1t telcfonie-
vesteert I'TT Telecom in de ontwikkeling van het Bror~dllillld Video Netll'or·k. Dit kan een alternaticf netwerk zijn voor
diensten; - een toename van het aantal gchruikers
van het Internet via de kabel:
voorbeeld moet deze nieuwe kanalen
- nieuwc hronnen van inkomsten, zoals /lil)' f>cr PinP,
crceeren.
kunnen transporteren om het aanbod zo groot en interessant mogelijk tc maken, vooral Pidco on dcmmrd-dicn<,ten ver-
In dit scenario is binnen een termijn
eisen vee! ruimte op de kabel omdat
van zo'n tien jaar het netwcrk van PTT
hiervoor vee! kana len nodig zijn.
Telecom een gelijkwaardige concurrent
Zowel de kabelexploitanten als NOZE-
van hct kabelnet. Volgens ). van den
MA gaan digitaal uitzenden. De ver-
lkukel van de VECAI is dit mogelijk
wachting is clat digitale tclevisie via de
omdat PTT Telecom binnen deze ter-
kabel in 199H-1999 zal plaatsvinden
mijn het netwerk hreedbandig kan ma-
Aarcl<,e cligitalc telcvisie zal naar aile
ken. Dit geeft I'TT Telecom ook de
waarschijnlijkheid cen tot twee jaar
nwgelijkheid om tc concurrcren met de
daarna een teit zijn
kahel<,ector op het gcbied van allocu-
aardse digitale televisie zijn lager clan
tieve diensten:
PTT Telecom
De kosten van
gaat,
bij de kabcl. Vanat I januari start NO-
evenals de kahelexploitanten omroep-
ZEI'v1A een experiment met aarclse cligi-
dicmtetl aanbieden aan de consument.
tale tv in Amsterdam. Wanneer aards
Voor de consument zal dit leiden tot
digitale tv slaagt zal zij cen alternatiel
ecn daling van de kosten voor het ont-
zijn voor kabel en satelliet. Dit draagt
vangen van televisiekanalen. Voor de
bij aan het in stand houdcn van een
aanhicders van omrocpdiemten leidt
aanvaarclbaar,
dit tot een hctere onderhandelingspo'>i-
voor zowel de aanbieders van clicnsten
tic voor doorgifte van de diensten aan
als voor de consumenten.
realistisch
prijsniveau
de con<,ument. Fr be.,taan nu twce 'vaste' intrastructuren die heiden fungeren
Ontwikkelingen volgcns dit scenario
als een 'super elektroni'>che snelweg'
zullcn zich op lang ere tennijn ( >5 jaar)
Naast het teldonienetwcrk en kabelnet
voordoen. Over het algcmeen verwacht
ontwikkelen ook de satelliet en ether
men clat de bestaande combinaties van
zich tot intra<,tructuren waarover een
cliensten en infrastructuren de komcncle
groot aanbod van omroepdienstcn vcr-
vijf jaar zullen blijven bestaan. Dever-
V()(:r·d kan worden. De satelliet zendt
schillencle infrastructuren zullen speci-
Jl digitaal
i;., nog te duur
fieke diensten blijven aanbieden. Zo
voor de comument. Warmecr de condi-
blijlt de kernactiviteit van de kabelcx-
nu
u1t, n1atJr
ties voor toegang tot de kahel omhoog
ploitanten het aanhieden van omroep-
gaar1 vom de aanbicder van satellict-
cliensten en blijft de I'TT de belangrijk-
dren<,ten zal
ste aanbiecler van tclecommunicatie-
ZIJ
dczc via hct telcfonie-
netwerk kunnen aanhieden. Daarnaast
cliensten. Deze diensten zullen ook vra
hestaat de nwgclrJkhcid dat 'dmct to ho-
de bestaande speciheke randapparatuur
nrc' satellicttelevisie enorm zal toene-
ontvangen worden. Op langcre termip1
men. Nu er a! digrtalc satelliet-tv i'>
(>5 jaarl ontstaat een convergerende
nwctcn de anderen op korte tcrmijn
beweging: de tv, teleloon en pc groeien
het transport van cliellSten cligitaliseren
naar elkaar toe wat uiteinclelijk zal lei-
omdat zq ander<, de slag om de consu-
den tot ccn multimedia-apparaat waar-
ment clreigen te verliezen. Het aantal
mee een aansluiting op aile infrastructu-
kanalcn dat <,atcllict-tv kan hreden is nu
rcn mogeliJk is.
velc malcn groter, het kabelnctwcr-k bij-
De concurrentie tu<;<,en de infrastructu-
(I)V 1 '17
r: 0 0
ren zal vooral plaatsvinden op basis van
c 0 '-.) Vl
0 0
u
gebruiksvriendelijkheid
prijzen,
en
'content' die aangeboden wordt. Drs. M. ]a11Sell is stafmedewerker vall bet Wetellscbappelijk fllstituut voor het CDA
NIP A1ol studeert Bestuursen Orgmtisatiewetenscbap aan de Katholieke Ulliversiteit Nljmegen ell is !Jail september 1996 tot nt met jamwri 1997 stageair bij bet Wetenschappelijk lnstiluut.
TIJe Puh/J( Policy lssun, New York, 1991 t\1anc;ell, R., A Davte<., en W Hul<:.tnk Tl1r
t'.le!P TclrcommrmJWIJOJJ m the Nt'lherlmds Stmteg1c Development:. in Teclmolo!}Jc:. dnd A1.nkcts. Den Haag 1995 10 Carey,
J..
The market tor new rec;idcntta!
services', 1n. ~~1.C ./.Fit on, !11tet)ruted Bro11dhmui NrttPorks, North-Holland, 1991, p 19 11 Carey, 1991, p. 14 12 Dit is hct cenziJdig versturen van heel den van-
utt een punt naar meerdere ontvanger':>. 13. lJeze voor':>pellingen zijn lctterliJk van R. van den Boogaard: 'De ~lag om tv-voetbal is nog maar net begonnen', 1n NRC Hmdcl~hl11d 142-1090 14 INC Haring~, Dutc/1 Telw1ston Altnkets Serv1ng up Vanety, Landen 1996.
No ten R. van den Boogaard: 'De slag om tv-voetbal i'> nog maar net begonnen', 1n NRC Hondelsblud 14 fehruan 1096
crvoor gekozen om hct apparaat als cen apart
welke cen kanaa\ tranc;portcert, ic; een (durel kan een tran~ponder 6 kanalen, gebundcld in CCn c;ignaal, verzenden 17 R van der Schah, 'Oftcnsicf aardse digitalc telcviste bcgonnen', 1n: Kabelui~ie 8, oktoher JC)C)(i
18 ~\,1imo;;terie van OC& W, Rr1pport
onderdeel van de keten van informatievoorz1c
yen Ol'et .Je re~}e/_l}ePttt!J
ning tc bcschouwcn.
kt~beltelemSJC 111
3. BBC, Extendi11y tho1ce 111 tiJe digital (Ji}e, Lon den, 1996
len zijn minder gevoelig dan analoge signalen en kunnen del en van het spectrum inncmen die analogc stgnalen nict kunnen tnm:'mcn. Een prnces van compresc;ie maakt het verder mogelijk dat vele digitale signalen de ruimte op kunnen vullen die een analoog signaal nodig heeft. (BBC 1996) 5. Twccde Kamer, vergaderjaar 1995-1996,23968, nr21 Voor het doorgeven van voldoende kana! en door de kabel werd dJgJtale compress1e 111 eerc;te inc;tantte voorgesteld ale; de doodsklap voor satellicttransponders Nu cchtcr blijkt dat de betaal-tv tycoo11s a lie transponderruimte kopen die zc maar kunnen kriJgen om hun {lay per 111eu)( ppv )-d1en~ten aan te bieden, zal de capac_itelt van de kabel verder moeten toenemen om de
enorme hoeveelhcid kanalen, dte
nod1g zijn voor ppv, te kunnen transportcren Cebeurt dit met, dan valt te betw1jfelen of de betaal-tv-concrms nog ru1mte zien voor de kabel. Macht deze !e duur worden of onvoldocnde
ZIJ!l
toegcruc;t dan zijn er alternatieven
v1a ether en Direct To Homr-satcl!tet, eventueel 111
01
!Jet
!OCZJC/Jt
Pmt
hwmdm-
of! de 111tlrkt
POOl"
de Vemugde StJJtw, 18 april 1996
I 9 n 2003 zal 23(7(1 van het telefoonverkeer vta het Internet plaatsvJnden, aldu~ Peter Sornme-
De transmissic door hct convcrtcrcn van becld en geluid in h1naire eenheden. Dtgitale <;tgna-
combl!latJe met de telefoon. (T.Sytret,
'Mind.;; over matter'. in Coble md Satellite Europe, mci 1095)
7
16 Voor de doorgi!te van een analoog <:.tgnaal
':>atelltettran':>ponder nodig. Na digita\iscnng
Overigen<:> blijkt uit de literatuur dat de set top hox (stb) onderdcel kan ziJn van encrzijds de 1nfra~tructuur en anderzl)d<:> de con<:>umentenelektronica. Aangez1en nag niet geheel duidelijk i.;; waartoe de stb gerekend moet worden i.;;
4.
15 JN(; Bttr111_t)s, 1996.
1-lctl\noo/, 22-10-1996
litem, .I\1.C.J,
lnte~}mted
Broodbond l'Jetu1orks
rer, d1recteur van Newbrid_t)e Networks CorportJ!!on 20. Man<ell e a , 1995, p 43-49
