Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
CHECKLIST GEMEENSCHAPSHUIZEN
NASLAGWERK Versie 2 VOORJAAR 2008
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
1
Onderwerp / Regeling Milieuwetgeving:
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Als een aanvraag om een bouwvergunning wordt ingediend, wordt deze op diverse aspecten getoetst, zoals bestemmingsplan en welstand. Ook wordt getoetst of de Wet Milieubeheer op het pand of het perceel van toepassing is. Dit kan het geval zijn bij bedrijven. Of bij particulieren als zich een olietank op het perceel bevindt. Daarna wordt beoordeeld of er sprake is van een milieuvergunningplicht of dat het bedrijf onder het activiteitenbesluit valt.
Afdeling Bouwen, Wonen en Milieu kunt u bereiken via tel. 045-5604250. Het bureau is geopend van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 14.00 uur (Geleenstraat 27, 1e etage).
Is er een milieuvergunning nodig? Dan wordt de bouwvergunning niet afgegeven zolang de milieuvergunning niet verleend is. Op 1 januari 2008 heeft een belangrijke wijziging plaatsgevonden in de Meer informatie over bouwen en milieu (o.a. het milieuwetgeving plaats. Op deze datum is namelijk het zogenaamde nieuwe activiteitenbesluit) is ook te vinden op de Activiteitenbesluit in werking getreden. Dit besluit moet de milieuregelgeving vereenvoudigen en de administratieve lasten voor ondernemers verminderen. website www.heerlen.nl of de website www.zakelijk.heerlen.nl Huidige situatie Nu is het zo dat bedrijven een milieuvergunning nodig hebben, tenzij ze onder algemene regels vallen die voor bepaalde bedrijfssectoren zijn vastgesteld. Deze algemene maatregelen van bestuur (AMvB) zijn gebaseerd op artikel 8.40 van de Wet milieubeheer en worden daarom 8.40-AMvB's genoemd. Bedrijven die onder deze 8.40-AMvB's vallen, hebben geen milieuvergunning meer nodig. Wel moeten zij hun activiteiten melden bij de gemeente (meldingsplicht). Voorbeelden zijn het Besluit horeca-, sport- en recreatie-inrichtingen milieubeheer en het Besluit inrichtingen voor motorvoertuigen milieubeheer. Activiteitenbesluit Met de komst van het Activiteitenbesluit worden elf niet-agrarische AMvB's en het Besluit opslaan in ondergrondse tanks samengevoegd tot één nieuwe AMvB, het Activiteitenbesluit. Het Activiteitenbesluit gaat niet meer uit van branches, zoals de oude systematiek, maar van bedrijfsactiviteiten. Aan iedere activiteit hangt een pakket milieuvoorschriften. Uitgangspunt is wel dat het huidige beschermingsniveau van het milieu behouden blijft. Met het Activiteitenbesluit wordt ook een nieuwe systematiek geïntroduceerd. Een bedrijf is meldingsplichtig tenzij het een bedrijf is dat in bijlage I van het besluit is vermeld en dus toch vergunningplichtig is.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
2
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Bedrijven die onder het nieuwe Activiteitenbesluit vallen zijn onderverdeeld in drie typen: · Type A Bedrijven waarvan de activiteiten weinig (negatieve) invloed uitoefenen op het milieu vallen onder het licht regime. Bedrijven die onder deze categorie vallen zijn onder andere kantoren, banken, diverse zorginstellingen, huisartsen en peuterspeelzalen. Type A-bedrijven hoeven bij oprichting of wijziging geen melding te doen aan het bevoegd gezag. Wel moeten ze aan bepaalde voorschriften uit het besluit voldoen. · Type B Bedrijven die onder de huidige 8.40-AMvB's vallen en bedrijven uit onder andere de metaalelektro-industrie, tandheelkundige laboratoria, zeefdrukkerijen en een deel van de afvalverwerkende bedrijven, bedrijven die door versoepeling of het vervallen van de uitsluitcriteria en het in hoofdzaakcriterium nu wel onder het Activiteitenbesluit vallen. Voor type B-bedrijven is het voldoende om bij oprichting, wijziging of uitbreiding van het bedrijf bij het bevoegd gezag de activiteiten te melden. · Type C Bedrijven waarvoor de vergunningplicht blijft gelden. Een uitzondering zijn de IPPC-bedrijven; zij vallen helemaal niet onder het Activiteitenbesluit. Type C-bedrijven zijn verplicht een milieuvergunning aan te vragen. Als er op grond van het activiteitenbesluit een melding ingediend moet worden, moet deze binnen 4 weken voor oprichting binnen zijn bij het bevoegd gezag. Daarnaast is het mogelijk dat na het indienen van de melding een akoestisch rapport wordt gevraagd, om zo het geluidsniveau binnen de inrichting vast te stellen. Om na te gaan of voor de uit te voeren activiteiten een melding is vereist kunt u gebruik maken van de internetmodule via volgende link: http://aim.vrom.nl/ De Activiteitenbesluit Internet Module (AIM) is ontwikkeld om een inzicht te geven in de van toepassing zijnde artikelen uit het Activiteitenbesluit en de bijhorende ministeriële regeling. Tevens maakt de AIM het mogelijk om digitaal een melding te doen bij het bevoegd gezag. Via deze internetsite wordt onder andere de werking van de AIM nader toegelicht en
Voor nadere informatie of ondersteuning bij het invullen van de internetmodule kunt u contact opnemen met de afdeling Bouwen, Wonen en Milieu, mw. T. Schlangen, tel. 045-5604409.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
3
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
worden relevante correspondentie en factsheets beschikbaar gesteld. Nadere info over deze module is ook te vinden onder www.infomill.nl en www.vrom.nl Nadere informatie: Wet Milieubeheer Categorie 18 Hotels, restaurants, pensions, cafés, cafetaria's, snackbars en discotheken, alsmede aanverwante inrichtingen waar tegen vergoeding logies worden verstrekt, dranken worden geschonken of spijzen voor directe consumptie worden bereid of verstrekt. Bedrijvencontact punt Tabakswet
De gemeente Heerlen beschikt over een Bedrijvencontactpunt. Hier kan men centraal terecht voor vragen op het gebied van bouwen, vergunningen, algemene informatie, wet- en regelgeving. Tel. 045-5604888. Mail:
[email protected]. Komt er in het kort op neer dat: Bij een subsidierelatie met een overheidsorgaan de Tabakswet van toepassing is: Rookvrije ruimten, 1 kleinere onderschikte ruimte mag aangewezen worden om te roken; afzuiging in rookruimte niet voorgeschreven
Het bedrijvencontactpunt is ook te vinden onder www.zakelijk.heeren.nl
Gelet op subsidierelatie met gemeente van toepassing Voedsel en Waren Autoriteit is handhavend orgaan: www.vwa.nl
Bij in dienst hebben van personeel moet een rookvrije werkplek worden gegarandeerd. Gebruiksvergunning
Onderdeel van de totale veiligheid van een gebouw is ook de brandveiligheid. Om te kunnen beoordelen of een gebouw veilig kan worden gebruikt is door de overheid een gebruiksvergunningenstelsel vastgesteld. Een gebruiksvergunning omvat een reeks van voorwaarden voor het brandveilig gebruik van een bouwwerk. Bovendien is daarin het besluit van het college van B&W opgenomen, waarin toestemming wordt verleend een bouwwerk te gebruiken. Het doel van de voorwaarden is het zoveel mogelijk voorkomen, beperken en bestrijden van brand, het beperken van brandgevaar en het voorkomen en beperken van ongevallen bij brand. Binnen het vergunningstraject zijn twee partijen die werkzaamheden moeten verrichten. Zowel de partij die de vergunning verstrekt (gemeente / brandweer) als de partij die de vergunning indient (gebouwbeheerder / eigenaar / gebruiker).
Groot NB Naar verwachting treedt in 2009 het Gebruiksbesluit in werking. In het Gebruiksbesluit, worden de brandveiligheidseisen voor iedereen in elke gemeente gelijk. Meer rechtsgelijkheid dus. Daarnaast wordt via dit besluit ook het aantal gebruiksvergunningplichtige bouwwerken fors vermindert. Dit verlaagt ook de administratieve lastendruk. Meer informatie is te lezen in het informatieblad 'Brandveiligheid - landelijke uniformering voorschriften brandveilig gebruik bouwwerken, te downloaden via http://www.vrom.nl/pagina.html?id=18239
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
4
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Hieronder wordt schematisch weergegeven welke stappen er tussen een vergunningsaanvraag en de uiteindelijke afgifte van de vergunning in zitten. Voor inlichtingen bij de brandweer, eenheid Pro-actie Preventie & Voorlichting, tel. 045-5604930. Voor bedrijven
Voor gemeenten
Aanvragen gebruiksvergunning • Assisteren bij invullen aanvraagformulier • Aanmaken benodigde tekeningen voor de aanvraag • Achterhalen en bestuderen plaatselijke bouwverordening (afdeling Bouwen, Wonen en Milieu helpt u op weg, 5604250) • Voorinspectie brandveiligheid gebouw • Rapporteren van bevindingen en oplossen van probleemgevallen • Contactpersoon met de brandweer
• Toetsen ingeleverde gegevens
• Inspectie desbetreffend gebouw • Gebrekenlijst samenstellen
• Herinspecties Handhaving gebruiksvergunningen
Vrijwilligersverze -kering: -schade -letsel -advieswerk aansprakelijkheid
- schade: Als er schade ontstaat tijdens het vrijwilligerswerk, dan keert een particuliere aansprakelijkheidsverzekering niet zomaar uit. Typisch voor vrijwilligersverzekeringen is, dat deze secundair zijn: in eerste instantie wordt de particuliere verzekering van de vrijwilliger aangesproken en als deze niet toereikend is, of de schade weigert te vergoeden, dan komt de
Verplicht is het niet, maar het is aan te raden een Aansprakelijkheidsverzekering voor Bedrijven en een Ongevallenverzekering af te sluiten.
- letsel: Wanneer uit de risico-inventarisatie blijkt dat vrijwilligers risico lopen op lichamelijk letsel, dan is het aan te raden om een ongevallenverzekering
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
5
Onderwerp / Regeling
inhoud af te sluiten. Deze keert uit bij blijvende invaliditeit. Het uitgekeerde bedrag staat los van de werkelijke kosten. Een particuliere verzekering keert niet automatisch uit wanneer het lichamelijk letsel is ontstaan tijdens vrijwillige werkzaamheden. De ongevallenverzekering is dus ook een secundaire verzekering, die pas in werking treedt wanneer andere verzekeringen niet uitkeren. Let bij het afsluiten van een ongevallenverzekering op de hoogte van de overeengekomen bedragen, de vormen van (gedeeltelijke) invaliditeit die zijn meeverzekerd en of de tijdelijke uitval als gevolg van een ongeval in de dekking is opgenomen advieswerk: vrijwilligers én vrijwilligersorganisaties kunnen aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de adviezen die zij verstrekken. Het is dan ook belangrijk dat organisaties goed vastleggen over welke onderwerpen medewerkers wel en niet mogen adviseren, en welke taken worden uitgevoerd door betreffende medewerker. Dit soort afspraken kunnen het best schriftelijk worden vastgelegd in een protocol, door beide partijen te ondertekenen. De organisatie is dan aansprakelijk voor adviezen die in het kader van de functie worden verstrekt, maar niet aansprakelijk voor adviezen die een (vrijwillige) medewerker op eigen initiatief/naar eigen inzicht verstrekt. Bestuurdersaansprakelijkheid: In beginsel is een rechtspersoon, de vereniging of stichting dus, aansprakelijk voor het nakomen van (financiële) verplichtingen. De belangrijkste reden om een bestuurder hoofdelijk aansprakelijk te stellen is wanneer er sprake is van onbehoorlijk bestuur (opzettelijk verwaarlozen van verplichtingen; niet verschaffen van informatie; financiële verplichtingen aangaan zonder voorbereidingen, enz). Maar wanneer de stichting of de vereniging niet is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel is er geen sprake van een officiële rechtspersoon. Dan zijn de bestuurders hoofdelijk aansprakelijk voor de financiële verplichtingen die zij aangaan. Kijk voor meer informatie op www.kvk.nl. Er is een aparte verzekering voor bestuursaansprakelijkheid, waarbij het schadevergoedingsbedrag is verzekerd dat betaald moet worden als gevolg van een gerechtelijke uitspraak, arbitrale beslissing of minnelijke schikking. Bij een bestuursaansprakelijkheidsverzekering is de hoogte van het verzekerde bedrag afhankelijk van een aantal factoren: hoeveel geld gaat er in de organisatie om? Wat is het eigen vermogen? Wat zijn inkomsten en
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Om zich in te dekken tegen aansprakelijkheidsclaims over advisering kan een organisatie een beroepsaansprakelijkheidsverzekering afsluiten voor zowel betaalde als onbetaalde medewerkers.
Let bij het afsluiten van een aansprakelijkheidsverzekering op de hoogte van het verzekerde bedrag, het meeverzekeren van de bedrijfsaansprakelijkheid, de onderlinge aansprakelijkheid en de voorwaarden voor uitkering.
Informeer bij een verzekeringsmaatschappij in de eigen omgeving of bij de eigen verzekeraar. Verzekeraar Aon (www.aon.nl, 010 4488845,
[email protected]) biedt een speciaal vrijwilligerspakket voor leden van Vereniging NOV aan. U kunt deze aanbieding meenemen in het zoeken naar een voor uw organisatie geschikt pakket.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
6
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
uitgaven. Onkostenvergoeding
Vrijwilligersorganisaties kunnen een vergoeding geven voor de kosten die te Raadpleeg de site van Civiq, instituut voor vrijwillige maken hebben met het vrijwilligerswerk. Het kan een vergoeding zijn van de inzet: werkelijk gemaakte en aangetoonde kosten. Het kan ook een vast bedrag zijn www.civiq.nl - de zogenaamde forfaitaire vergoeding - voor kosten die niet aangetoond hoeven te worden. Voor de vaste onkostenvergoeding is voor 2006 een maximum vastgesteld van €150,- per maand tot €1500,- per jaar. Daarbij geldt tevens dat de onkostenvergoeding niet in verhouding mag staan met de geleverde arbeid (niet-marktcomform). Mensen met een bijstandsuitkering mogen maximaal €95,- per maand als vaste onkostenvergoeding ontvangen tot een maximum van €764,- per jaar zonder dat dat invloed heeft op de uitkering. Wanneer het vrijwilligerswerk het vinden van een betaalde baan bevorderd, kunnen gemeenten besluiten dat de bijstandsgerechtigde ook een onkosten vergoeding mag ontvangen van €150,- per maand tot een maximum van €1500,- per jaar. Organisaties zijn niet verplicht een onkostenvergoeding te betalen. Ze mogen zelf beslissen of zij een onkostenvergoeding geven. De vaste onkostenvergoeding voor vrijwilligers is bedoeld om de administratieve lasten voor organisaties en vrijwilligers te beperken. Om rompslomp met bonnetjes te voorkomen kunnen organisaties er voor kiezen een vast bedrag te geven als tegemoetkoming in de kosten. Als men naast een vaste vergoeding ook de werkelijk gemaakte kosten of een kilometer vergoeding krijgt, dan gelden de genoemde vrijgestelde voor de totaal betaalde vergoeding. De vrijgestelling in de vrijwilligersregeling is niet van toepassing als de organisatie in totaal hogere bedragen betaalt dan €150,per maand of €1500,- per jaar. Mogelijkheden voor vergoedingen: 1. De vrijwilliger ontvangt geen vaste vergoeding De vrijwilliger krijgt de daadwerkelijk gemaakte kosten, die aantoonbaar zijn door middel van bewijsstukken (bonnetjes) en op basis van een ingediende declaratie vergoed. Bijvoorbeeld een na te rekenen aantal autokilometers van huis naar vrijwilligerswerk, of de aanschaf van materiaal die voor het vrijwilligerswerk noodzakelijk zijn. Aan deze vorm van vergoeding zit geen limiet. Het gaat om de
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
7
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
werkelijk gemaakte kosten. 2. De vrijwilliger ontvangt de vrijwilligersvergoeding Een belangrijk kenmerk van vrijwilligerswerk is dat de vergoeding niet in verhouding staat tot de omvang van de verrichte werkzaamheden. Bovendien moet die vergoeding het karakter hebben van een onkostenvergoeding. In 2008 bedraagt de onbelaste, maximale vergoeding € 150,- per maand, met een maximum van € 1500,- per jaar. Nieuw is dat er een uurtarief is vastgesteld dat bedraagt € 4,50 p/u, waarbij voorgaande zaken blijven gelden. Als de vrijwilligersvergoeding wordt toegepast, hoeft de vrijwilliger niet te bewijzen dat er kosten zijn gemaakt. De vrijwilligersvergoeding is niet van toepassing als de organisatie een aanvullende vergoeding van werkelijk gemaakte kosten betaald (zie 1), waardoor de totale vergoeding hoger wordt dan €150 per maand of €1500 per jaar. Met andere woorden, de vrijwilliger kan naast de vrijwilligersvergoeding niet ook nog een kilometervergoeding worden vergoed. Voor bijstandsgerechtigde is de maximale vaste vergoeding lager tenzij gemeenten anders besluiten (zie Inhoud). 3. De vrijwilliger ontvangt een vergoeding hoger dan de vrijwilligersvergoeding Daartegen bestaat geen bezwaar, maar er is sprake van loon of inkomen wanneer niet aangetoond kan worden dat de vrijwilliger dit bedrag ook voor het vrijwilligerswerk heeft uitgegeven. Voor de vraag of er sprake is van een dienstverband gelden de gebruikelijke regels van de Wet op de loonbelasting 1964. Zie bij 4. Als geen sprake is van loon dan zal de vergoeding (ervan uitgaand dat de vergoeding hoger is dan de kosten) zijn aangemerkt als resultaat uit overige werkzaamheden. Als geen sprake is van loon zal de organisatie via een zogenoemd IB47 formulier in één keer achteraf van alle vrijwilligers de ontvangen vergoeding (naam en sofi-nummer) opgeven aan de belastingdienst. Vrijwilligers doen zelf aangifte. De Belastingdienst controleert dat. Het is voor de organisatie gebruikelijk om aan alle vrijwilligers in het begin van een jaar, een overzicht te sturen met het bedrag 'verdiend in het afgelopen kalenderjaar' dat aan de belastingdienst zal worden opgegeven. Hij of zij wordt gevraagd binnen veertien dagen kenbaar te maken of de voorgenomen opgave klopt. Bij geen bericht wordt het bedrag daadwerkelijk opgegeven.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
8
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
4. De vrijwilliger ontvangt een werkelijk loon als gevolg van een dienstverband Het is mogelijk een vrijwilliger een dienstverband of een oproepcontract aan te bieden. De dan geldende voorschriften zijn onverkort van toepassing. De vereniging treedt in dit geval op als een normale werkgever. Legionellawetgeving CAO-wetgeving
Belangrijk bij situaties waarbij water verneveld wordt (douches e.d.) Tip: spoel na periodes van sluiting alle leidingen goed door (min. 5 minuten)
Klein, zie waterinspectiedienst: www.waterinspectiedienst.nl
Horecawetgeving
Zie stukken klankbordgroepvergadering mei 2006, presentatie dhr. Kirchheim Afdeling OOV (Openbare Orde en veiligheid)
Contactpersoon Marwin Rebel beleidsmedewerker dranken horeca tel. 5604414
Huurwetgeving
In 2003 is de nieuwe huurwetgeving van kracht geworden, deze is ook van toepassing op bedrijfsruimten, inclusief winkel- en horecaruimte. Meer informatie via onder andere de Kamer van koophandel: www.kvk.nl Er komt een nieuwe Algemene Subsidieverordening per 1-1-2007 in gemeente Heerlen. Het accommodatiebeleid valt onder de noemer budgetsubsidies:
Alleen voor accommodaties die zijn gehuurd door de exploiterende stichting Groot
Subsidie-eisen
De belangrijkste feiten zijn: Voor 1 augustus moeten de subsidieaanvragen voor budgetsubsidies 2009 bij ons binnen zijn. Uitstel aanvragen kan via een brief: de gemeente geeft dan een beschikking af met een termijn waarbinnen de aanvraag alsnog moet worden ingediend (dat is veelal enkele weken). Hiertegen is bezwaar mogelijk.
Nieuwe ASV na vaststelling Raad operationeel per 1-12007.
Indienen van jaarrekening met inhoudelijk verslag (= officieel een aanvraag tot vaststelling van het subsidie) voor 1 juni van het daaropvolgende jaar. Behandel de opgelegde subsidievoorwaarden (in beschikking en in uitvoeringsovereenkomst) Accountantscontrole bij subsidiebedragen boven € 12.500,- per jaar. Kwaliteit boekhouding Fiscale aspecten Risico-afdekking bestuurlijke verantwoordelijkheid
Zie onder verzekeringen
ARBO-wetgeving (RI&E)
De Arbeidsinspectie is belast met de handhaving van een aantal wetten die eisen stellen aan de kwaliteit van arbeidsomstandigheden. Dit betekent voor de
Maak een Risico Inventarisatie en Evaluatie en actualiseer deze regelmatig (1 x per jaar)
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
9
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
dienst - via preventief en repressief optreden - het bewerkstelligen van naleving van de wettelijke normen. Toezicht en opsporing zijn daarbij de kernactiviteiten. Werk/Werkplek: Beoordeel of het werk in uw bedrijf lichamelijk niet te zwaar is voor uw werknemers. Kijk daarbij naar: De organisatie van het werk: krijgen uw werknemers voldoende rust en pauzes? Kunnen ze zitten, als het werk zittend gedaan kan worden. Worden zware taken voldoende afgewisseld met lichte taken? Logistieke aspecten: worden grondstoffen op pallets geplaatst op de plaats waar ze nodig zijn? Worden grondstoffen aangevoerd in silo's, bulktonnen of in rubber balen in kleinere eenheden? De technische aspecten van het werk: zijn er genoeg hulpmiddelen die het werk verlichten, zoals een zwenkkraan, takel, vacuümheffer of drumkantelaar? De manier waarop uw werknemers werken: worden zware producten door twee man getild?
(Professionele) Keukens: U moet uw keukenpersoneel preventief informeren over de veiligheidsrisico’s in de keuken. Personeel als koks, kelners en afwassers moeten weten hoe zij apparatuur veilig moeten bedienen en hoe te handelen in geval van brand of een ongeval (EHBO). Ook moeten zij de risico’s kennen van schoonmaakmiddelen. Die bevatten vaak gevaarlijk bijtende stoffen. Personeel moet weten hoe ze daar veilig mee om kunnen gaan. U moet keukenapparatuur beveiligen tegen snijden en knellen. U moet zorgen voor adequate persoonlijke beschermingsmiddelen voor de verschillende werkzaamheden in de keuken. Zorg ook voor voldoende brandblusmiddelen (blusdeken, bereikbare brandblussers et cetera). Wanneer er flessen koolzuurgas in de keuken staan, moet u goed ventileren en de aansluitingen van de flessen regelmatig controleren.
Komt de veiligheid en gezondheid van uw werknemers in gevaar? Pas de werksituatie dan aan. Geef uw personeel ook voorlichting over hoe zij op een gezonde en veilige manier kunnen werken.
(Professionele) Keukens: Wat helpt? Een slipvaste vloer of het opruwen van de bestaande vloer voorkomt uitglijden Een stevige kap om de hand bij het schoonmaken van snijmachines Een beschermend schort/jas tegen snijden Aparte glasbakken voor gebroken glas Een opgeruimde keuken voorkomt struikelen en vallen. Ruim bijvoorbeeld vuilniszakken snel op. Handzame en draagbare pannen zijn makkelijker af te gieten Goede toegankelijke opslagruimten voor materialen Het regelmatig (minimaal 1 maal per maand) vervangen van filters van de afzuigkap
Wat mag? U mag gevaarlijke schoonmaakmiddelen (oranje pictogrammen op de verpakking) zo mogelijk vervangen door minder gevaarlijke stoffen. Koolzuur: Voor het tappen van bier gebruikt u koolzuur (kooldioxide). Lekkage van een koolzuurfles is gevaarlijk. Een hoge dosis kooldioxide in een ruimte kan mensen bedwelmen of verstikken. De wet stelt daarom eisen aan de opslag van koolzuurflessen van 3 kilo of meer.
Koolzuur: Wat mag? U mag koolzuurflessen van 2 kilo gebruiken en een reservefles opslaan. Zorg ook dan voor voldoende ventilatie.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
10
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Wat moet? Als u koolzuurflessen opslaat in een ruimte kleiner dan 100 kubieke meter, moet u de lucht vier keer per uur helemaal verversen. Is de ruimte groter dan 100 kubieke meter, dan moet u de totale luchtinhoud twee keer per uur verversen. Voor luchtverversing gebruikt u een mechanische ventilator die voldoende capaciteit heeft. De capaciteit staat meestal op de ventilator. De aanzuigopening voor de ventilatie moet 25 centimeter van de grond zijn. Als u niet aan deze eisen voldoet, moet u het kooldioxidegehalte voortdurend meten met een vast opgestelde detector. De detector moet Europees goedgekeurd zijn (CE-keuring) en twee meetpunten hebben: een vooralarm dat een kooldioxideconcentratie van 1,5 volumeprocent aangeeft en een hoofdalarm dat 3,0 volumeprocent kooldioxideconcentratie meldt. Als het hoofdalarm afgaat, mag alleen nog iemand naar binnen met onafhankelijk werkende ademhalingsbeschermingsmiddelen. Bij de risico-inventarisatie en –evaluatie moet u op papier aantonen dat u aan de wettelijke eisen voldoet.
Wat helpt? Uw drankenhandel of brouwerij kunnen u adviseren bij de aanschaf van een vaste detector. Voor een grootverbruiker (wekelijks 10 kg cilinder) is een minitank misschien handiger dan losse flessen
Binnenklimaat: Klimaat/Geluid Op werk moet het klimaat aangenaam zijn. Niet te warm en niet te koud, maar bijvoorbeeld ook niet te vochtig. Zodat uw werknemers goed kunnen werken.
Binnenklimaat: Klimaat/Geluid Wat mag? U kunt in uw bedrijfsreglement opnemen dat uw werknemers persoonlijke beschermingsmiddelen moeten dragen. Dat wordt dan een regel waaraan uw werknemers zich moeten houden. Overtreden uw werknemers die regel? Dan kunt u ze daar een boete voor geven.
Wat moet? Zorg voor de juiste temperatuur en luchtvochtigheid. En vermijd tocht. Dat komt voor kantoorwerk op het volgende neer: -luchttemperatuur: 's zomers tussen de 23 en 26°C en 's winters tussen de 20 en 24°C. -oppervlaktetemperatuur van de vloer: tussen de 19 en 26°C in de winter -temperatuurverschil tussen 1 m en 0,1 m boven de vloer: max. 3°C -tochtverschijnselen: 's winters luchtsnelheden kleiner dan 0,15 m/s en 's zomers kleiner dan 0,25 m/s. -luchtvochtigheid: tussen de 30 en 70% . Zorg bij werk met lichamelijke inspanning voor lagere temperatuurwaarden. Kunt u deze waarden niet overal in uw bedrijf garanderen, zorg dan voor beschermingmiddelen zoals een beschermend pak. En laat uw werknemers af en toe pauze houden in een ruimte die wel aan de waarden voldoet.
Wat helpt? Vraag uw werknemers welke gehoorbeschermingsmiddelen zij prettig vinden. Koop die middelen voor uw werknemers. Leg in de voorlichting duidelijk uit wat de voordelen zijn van het dragen van beschermingsmiddelen. Vertel uw werknemers dat ze lawaaidoof kunnen worden als ze die middelen niet gebruiken. Dan kan ze motiveren hun gehoor te beschermen.
Geluid Komt het lawaai op de werkplek boven de 80 decibel (A)? Onderzoek dan hoe u het lawaai kunt beperken. Kunt u het lawaai niet beperken? Zorg dan voor gehoorbescherming met persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM's). Vermeld de resultaten van uw onderzoek in een RI&E. Zet ook de maatregelen die u neemt in dit RI&E.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
11
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Komt het lawaai op de werkplek boven de 85 decibel (A)? Dan moeten uw werknemers gehoorbescherming dragen. Leg goed uit hoe ze deze bescherming moeten gebruiken en opbergen. Geef uw werknemers ook voorlichting over de gevaren van lawaai. En over de maatregelen tegen dat lawaai. Laat het gehoor van uw werknemers ook regelmatig onderzoeken. Zo'n onderzoek heet `audiometrisch onderzoek'. Gebruiken uw werknemers de gehoorbeschermingsmiddelen niet? En hebben ze daar geen goede reden voor? Spreek ze daar dan op aan. De Arbeidsinspectie kan ook werknemers een boete geven. Schoonmaakmiddelen In de horeca worden zeer verschillende schoonmaakmiddelen gebruikt. Alle producten met een oranje waarschuwingsvierkant op het etiket zijn gevaarlijke stoffen. Veel schoonmaakmiddelen zijn gevaarlijke stoffen. Denk aan afwasmiddel, ovenreiniger, grillreiniger, desinfectiemiddel, vloerreiniger, ontstopper en sanitairreiniger.
Schoonmaakmiddelen Wat helpt? Probeer de hoeveelheid schoonmaakmiddel tot het minimum te beperken. Bespreek met de leverancier van schoonmaakmiddelen welke persoonlijke beschermingsmiddelen nodig zijn bij het gebruik van de middelen.
Wat moet? Aan het werken met schoonmaakmiddelen zijn risico's verbonden. U bent verplicht die risico's te beperken. Bijvoorbeeld door minder agressieve schoonmaakmiddelen aan te schaffen. Schoonmaakmiddelen kunnen de huid irriteren en de luchtwegen aantasten. U bent dan ook verplicht om persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) aan te schaffen voor het schoonmaakwerk. Verder moet u van iedere gevaarlijke stof een veiligheidsinformatieblad opvragen bij de leverancier of producent (zij zijn ook verplicht dit te leveren). Het veiligheidsinformatieblad moet op de werkplek beschikbaar zijn voor uw werknemers. En tenslotte bent u verplicht instructie te geven over veilig werken met schoonmaakmiddelen. In de risicoinventarisatie- en evaluatie (RIE) moet u het werken met schoonmaakmiddelen vermelden. In de RIE moet u ook de maatregelen noemen die u hebt genomen om gezondheidsrisico's tegen te gaan. Werkdruk: Te hoge werkdruk leidt vaak tot overspannenheid, oververmoeidheid of een burnout. Vooral magazijnmedewerkers, administratieve medewerkers, managers en directeuren lopen dit risico. Wat moet? Probeer een te hoge werkdruk zo veel mogelijk te beperken. Belast werknemers daarom niet te veel. En hou in de gaten welke werknemers gevoelig zijn voor stress. Juist deze mensen raken snel overspannen. Hou goed bij welke maatregelen tegen
Zie verder www.arbo.nl en dan onder horeca-recreatiesport-toerisme
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
12
Onderwerp / Regeling
BHV
inhoud werkdruk u heeft genomen. De Arbeidsinspectie vraagt hiernaar als ze bij u langskomen. Bedrijfshulpverleners zijn opgeleid om binnen het bedrijf een voorpostfunctie te vervullen totdat de professionele hulpverleningsdiensten, zoals politie, brandweer en ambulance zijn gearriveerd. Zij hebben als taak om in een situatie met gevaar voor de veiligheid of de gezondheid maatregelen te nemen die de schade zoveel mogelijk beperken. Bedrijfshulpverleners hebben de volgende taken: • verlenen van eerste hulp • beperken en bestrijden van een beginnende brand • ontruiming • communicatie. Om hun taken uit te kunnen voeren hebben zij basiskennis en vaardigheden nodig op het gebied van eerste hulp, het beperken en bestrijden van een beginnende brand, alarmering en ontruimingsacties. Welke BHV-opleidingen zijn er? • Basisopleiding BHV • Branchespecifieke basisopleidingen BHV • Ploegleider BHV • Coördinator/hoofd BHV • Overige opleidingen
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Ieder bedrijf moet zijn bedrijfshulpverlening regelen. Zodat werknemers en bezoekers in geval van calamiteiten goed worden opgevangen en verzorgd. Er moet een bedrijfsnoodplan komen dat precies aangeeft waar de hulpverlening uit bestaat. Wat moet? Stel binnen uw bedrijf één of meer bedrijfshulpverleners aan. Deze werknemers kunnen bij calamiteiten het volgende: -EHBO toepassen; -bestrijden van een beginnende brand; -werknemers en gasten evacueren; -hulporganisaties alarmeren. De werknemers hebben hiervoor een BHV-opleiding met levensreddende handelingen en eerste hulp nodig. Leg de bedrijfshulpverlening schriftelijk vast in een bedrijfsnoodplan. En bespreek met uw werknemers hoe ze moeten handelen bij calamiteiten. Zo voorkomt u paniek en mogelijke ongevallen, als er iets misgaat. Bij minimaal 20 personen in het gebouw is 1 BHV-er noodzakelijk. De regel is nu dat de exploiatnt zelf moet bekijken hoeveel mensen er nodig zijn om de risico’s in te dekken.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
13
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Sociale hygiëne
In elk bedrijf of organisatie waar alcohol geschonken en/of verkocht wordt, dient men volgens de Drank- en Horecawet aan de eis Sociale Hygiëne te voldoen. Deze eis geldt níet alleen voor de bedrijfsleider of de eigenaar. Tijdens openingsuren dient er namelijk altijd minimaal één persoon in het bedrijf aanwezig te zijn, die de Verklaring Sociale Hygiëne heeft. Dus ook als de bedrijfsleider of eigenaar niet aanwezig is!
Groot Het is verstandig om ervoor te zorgen dat voldoende medewerkers deze Verklaring hebben, zodat je als ondernemer niet plotsklaps voor problemen komt te staan. Als een bedrijf namelijk niet aan deze eisen voldoet, kan het namelijk meteen gesloten worden (lik-op-stuk beleid).
HACCP (onderdeel voor ambachtelijke sector artikel 8 van de regeling)
Voedselveiligheidsrisico's De belangrijkste risico's in de ambachtelijke bedrijven, horeca en verkoopplaatsen zijn voedselinfecties en voedselvergiftigingen door besmetting met en uitgroei van ziekmakende (pathogene) micro-organismen in producten, meestal in combinatie met uitgroei van deze pathogenen.
Bij bereiding of eindverwerking van voedingswaren heb je te maken met hygiëne. Vooral voor de kleinere ondernemingen is artikel 8 van de verordening opgesteld. Dit artikel biedt ondernemers de mogelijkheid tot het geven van invulling aan artikel 5 door middel van zogeheten hygiënecodes. Hygiënecodes worden centraal door de branche- en sectororganisaties opgesteld ten behoeve van hun achterban. Ook in deze hygiënecodes worden de kritische punten volgens het HACCP-systeem vastgesteld. Deze punten dienen vervolgens door de ondernemers in de betreffende sectoren te worden bewaakt, inclusief monitoring van CCP's, verplichte registraties, correctieve acties (indien nodig) en periodieke verificatie. Gedetailleerdere informatie is nog niet bekend/voorhanden
De beheersing van deze risico's verdient dan ook de hoogste prioriteit. In hygiënecodes dienen voedselveiligheidsprocedures opgenomen te zijn, die voorzien in de beheersing van tijd en temperatuur en het voorkomen van (kruis)besmetting van de producten, al of niet in combinatie met een noodzakelijke verhittingsstap. Deze voedselveiligheidsprocedures vormen een essentieel onderdeel van de codes en zitten vaak 'verborgen' in de procedures en werkvoorschriften. Ook chemische en fysische risico's spelen een belangrijke rol in deze bedrijven.
www.vwa.nl
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
14
Onderwerp / Regeling Bouwen en verbouwen
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Bouwvergunning, ja of nee? Als u (ver)bouwplannen heeft, moet u deze bespreken met de gemeente. Die toetst uw plannen aan: * het bestemmingsplan (zijn uw plannen op die plek toegestaan) * de regels in de Woningwet (daarbij kijkt de gemeente onder meer naar de afmetingen en de plaats van het bouwwerk: voor-, zij of achterkant). * het Bouwbesluit (hierin staan minimale technische eisen, die o.a. rekening houden met uw veiligheid en gezondheid, het milieu en gebruikscomfort) * de gemeentelijke Bouwverordening (regels over o.a. aansluiting op het gemeenteriool en gas, water en elektra) * welstandseisen Daaruit volgt: - of het een bouwvergunningvrij bouwwerk is - u heeft dan géén bouwvergunning nodig; - of u een lichte bouwvergunning nodig heeft; - of u een reguliere bouwvergunning moet aanvragen. Voor een aantal veel voorkomende bouwplannen kunt u op www.heerlen.nl opzoeken of, en zo ja, welke, bouwvergunning u nodig heeft. U kunt ook surfen naar de website van het ministerie van VROM: www.vrom.nl (kijk bij ‘onderwerp’ onder bouwen en verbouwen).
Afdeling Bouwen, Wonen en Milieu kunt u bereiken via tel. 045-5604250. Het bureau is geopend van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 14.00 uur (Geleenstraat 27, 1e etage). Informatie over bouwen is ook te vinden op de website van de gemeente Heerlen via www.heerlen.nl Kijk bij het burgerloket of onder zakelijk Heerlen bij het onderwerp vergunningen.
Bouwvergunning aanvragen: Een bouwvergunning vraagt u bij uw gemeente aan, via een speciaal (landelijk) formulier. Ook is in de Woningwet afgesproken welke stukken (bijvoorbeeld bouwtekeningen) u bij uw aanvraag moet voegen. Aan het aanvragen van een vergunning zijn kosten verbonden: de zogenaamde leges. De hoogte van deze leges is afhankelijk van de bouwkosten. Schetsplan / principeplan In Heerlen kunt u ook eerst een principeplan (schetsplan) indienen. De gemeente heeft dan nog geen uitgebreide tekeningen nodig (let op, de maten moeten er wel op staan!). Zij toetst uw plannen dan: - aan het bestemmingsplan - indien nodig: in de Comissie Ruimtelijke Kwaliteit (oftewel de Welstandscommissie) - of er misschien nog een milieuvergunning nodig is Het formulier, kunt u bij de balie van de afdeling Bouwen, Wonen en Milieu (1e etage van het Stadhuis) ophalen, of downloaden op www.heerlen.nl
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
15
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
inclusief de bijbehorende informatie en een lijst van in te dienen stukken. Het is op dit moment nog niet mogelijk om het principeplan digitaal bij de gemeente Heerlen aan te leveren. U kunt het plan per post opsturen of persoonlijk bij de balie afgeven. Geeft u het principeplan persoonlijk bij de balie af? Dan wordt meteen bekeken of de stukken compleet zijn. Zo voorkomen we samen onnodige vertraging! Als u ervoor kiest om eerst een principe plan in te dienen, voorkomt u dat u in een (te) vroeg stadium kosten maakt voor een bouwplan dat u misschien toch weer moet veranderen. Als uw principeplan akkoord is, krijgt u daarvan bericht. Ook ontvangt u dan meteen de formulieren om vervolgens een definitieve bouwvergunning aan te vragen. Duur van de procedure Het aanvragen van een lichte bouwvergunning duurt 6 weken. Het aanvragen van een reguliere bouwvergunning duurt 12 weken; de gemeente mag deze termijn met maximaal 12 weken verlengen. Het kán langer duren voordat u de bouwvergunning krijgt, als u bijvoorbeeld ook een andere vergunning nodig heeft. Of als uw plannen niet passen binnen het bestemmingsplan en u de gemeente om een vrijstelling verzoekt. U mag pas beginnen met (ver)bouwen nádat u de bouwvergunning heeft gekregen. Andere vergunningen Soms heeft u bij het (ver)bouwen van een bouwwerk ook een of meerdere andere vergunningen nodig. Bijvoorbeeld een milieuvergunning, sloopvergunning, een uitritvergunning of een kapvergunning. Sloopvergunning Moet u vóór of tijdens de verbouwing of bouw slopen? Dan heeft u een sloopvergunning nodig als u méér dan 10 m3 sloopafval verwacht of als het sloopafval asbest bevat. U vraagt de sloopvergunning aan, tegelijk met het aanvragen van uw bouwvergunning Als een aanvraag om een bouwvergunning wordt ingediend, wordt deze op diverse aspecten getoetst, zoals bestemmingsplan en welstand. Ook wordt getoetst of de Wet milieubeheer op het pand of het perceel van toepassing is. Dit kan het geval zijn bij bedrijven. Of bij particulieren als zich een olietank op het perceel bevindt. Daarna wordt beoordeeld of er sprake is van een milieuvergunningsplicht of dat het bouwplan valt onder de werking van het activiteitenbesluit Wet milieubeheer.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
16
Onderwerp / Regeling
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Is er een milieuvergunning nodig? Dan wordt de bouwvergunning niet afgegeven zolang de milieuvergunning niet verleend is. Kijk vooral ook op www.heerlen.nl onder de knop burgerloket Evenementenver Evenementen binnen: Vergunning aanvragen 1 x per jaar bij bureau -gunning (1) OOV Hierbij moet u denken aan activiteiten die buiten de normale bedrijfsvoering vallen zoals bijvoorbeeld een tentoonstelling of een uitgebreid muziekevenement met DJ.
Contactpersoon Marwin Rebel 5604414 of Claudia Deeder 5604415
Bij muziekevenementen heeft u waarschijnlijk ook een ontheffing nodig van de geluidsvoorschriften. Deze ontheffing kunt u maximaal 12 x per jaar aanvragen. Een aanvraag dient u in bij de afdeling Bouwen, Wonen en Milieu, zie ook onder milieuwetgeving.
Evenementenver Evenementen binnen én buiten of alleen buiten: -gunning (2) De volledige aanvraag moet uiterlijk 6 weken voor aanvang van het evenement worden ingediend. Indien de aanvraag korter dan 6 weken voor aanvang of niet volledig indient, kan deze buiten behandeling worden verklaard. Bij de aanvraag dient een opstellingsplan (tekening) te worden bijgevoegd waarin is aangegeven hoe het podium geplaatst zal worden, waar geluidsboxen geplaatst zullen worden en in welke richting deze zullen worden gericht. Dit kan op de plattegrondtekening worden aangegeven. Bij de aanvraag worden een aantal gegevens gevraagd die betrekking hebben op o.a beveiliging publiek, E.H.B.O., sanitaire voorzieningen, afsteken vuurwerk, verzekeringen, brandveiligheid etc. Een aanvraagformulier kunt u krijgen bij de medewerkers van het contactpunt cultuur en evenementen.
Welzijn / Maatschappelijke Diensten dhr. N. Boymans 5604524 of mevr. M. Godefroy 5604567. Hier kunt u nadere informatie vragen en een aanvraagformulier verkrijgen.
Bij met name grote(ere) evenementen wordt u uitgenodigd om uw aanvraag nader toe te lichten in de evenementencommissie. Deze commissie bestaat uit de partijen waarmee u bij uw aanvraag te maken krijgt: brandweer, politie, OOV, beheer en onderhoud, marktmeesters.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
17
Onderwerp / Regeling
Overige vergunningen Reclame langs de weg; driehoeksborden
inhoud
nadere info/belang gemeenschapshuizen
Overig: vergunningen voor terrassen, speelautomaten (behendigheidsspelen), billboards, spandoeken, loterijen e.d Als u reclameborden langs de weg wilt plaatsen om bijvoorbeeld een evenement aan te kondigen, had u voorheen een vergunning nodig. Sinds 1 februari 2008 worden door de gemeente geen vergunningen meer verstrekt. De gemeente Heerlen maakt nu gebruik van de diensten van de firma Hoffman Outdoor Media. Als u een reclamebord wilt plaatsen, moet u contact opnemen met deze firma onder nummer 045-5234820. Er kunnen in Heerlen maximaal 200 borden worden geplaatst. U moet de periode van plaatsing aangeven, de locaties en het aantal borden. De posters voor de borden kunt u zelf aanleveren of laten drukken door de firma Hoffman Outdoor Media.
bij OOV Marwin Rebel 5604414 of Claudia Deeder 5604415 Kijk voor meer informatie op de website www.hoffman.info Hier vindt u ook de tarievenlijst.
Belangrijke sites met informatie: www.heerlen.nl daarna doorklikken naar producten en diensten en daan naar producten alfabetisch, daar vind je veel informatie o.a. de algemene politieverordening. www.dorpshuizen.nl www.wetten.overheid.nl daar vind je informatie over de drank en horecawetgeving. Je kunt ook bij een zoekmachine drank en horecawet intoetsen dan kom je op die pagina. www.sho-horeca.nl daar vind je alle info over de opleidingen. Als Federatie maken we gebruik van dat instituut.
checklist gemeenschapshuizen 2006 opmerking: aan deze checklist is grote zorg besteed, voor de teksten zijn veelal officiële bronnen geraadpleegd, echter aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend.
18