Certificaten

V o o r

d e

è c h t e

b e l e g g e r

Profs01/09

Beleggingsfondsen Structured Products Trackers / Certificaten Hedgefunds

When the going gets tough... De allerbeste fondsen van dit moment

Henk Grootveld,medebeheerder van Robeco Hollands Bezit en een van de Lipper Fund Award-winnaars

INHOUD 3

Profs01/09 Trends

Beleggingsfondsen

4 Trends

Stijgers, dalers, nieuwe producten, opvallende trends en transfers uit het hart van de financiële professie.

Dr. Hoe

12 De Nederlandse markt

Een compleet statusrapport van de Nederlandse fondsenmarkt, inclusief inflows, outflows en de populairste fondscategorieën.

14 IEX Lipper Fund Awards 2009

10 Hoe veilig zijn mijn obligaties?

IEX Profs-specialist Dr. Hoe geeft antwoord op prangende beleggingskwesties. Deze keer: hoe goudgerand is een obligatieportefeuille nog?

Kende het krankzinnige beursjaar 2008 ook winnaars? Deze fondsen presteerden relatief - of zelfs absoluut goed genoeg om mee te kunnen delen in de jaarlijkse prijzenregen van de Lipper Fund Awards.

40 Top 400 Beleggingsfondsen

Asset allocation

Het IEX Profs-fondsenoverzicht.

30 Een treetje lager op de ladder

Aandelen zijn te eng, obligaties leveren te weinig op. IEX Profs daalt de risicoladder af en komt kansrijke prefs, convertibles en ander schuldpapier tegen.

Colums

50 Fonz’ Focus

Beleggingsfonz is op zoek naar een trend. 2009 wordt het jaar van...ja, van wat eigenlijk?

Structured Producs

21 Op zoek naar survivors

Didy van der Schilden “Loopt de hedgefundindustrie op z’n einde? De gevolgen van de verkoopgolf zijn groot, maar de goede, transparante beleggers zullen overleven.”

24 Achteraf regeren of vooruitzien?

Jacques Potuijt “ Is een parlementaire enquête naar de overname van ABN Amro nu echt zo nodig? Een kind kan zien wat daar fout is gegaan...”

34 Een best case scenario

Léon Cornelissen “Doemdenken is de mode van het moment in de financiële wereld. Ik zie genoeg lichtpuntjes voor een voorzichtig tegengeluid...”

36 Welk type belegger bent u?

Marcel Tak De AFM onderscheidt vier verschillende typen beleggers. Marcel Tak zoekt uit welk type product het best bij welke belegger past.

Trackers/certificaten

39 ETF’s als vluchthaven

Opvallende tegentrend in een krimpende wereld: de vraag naar ETF’s neemt toe. Met name grondstoffen en olie zijn populair. De harde cijfers.

Hedgefunds

9 Hollandse Hedge Fund Index

Voor het eerst is er een heuse index voor Nederlandse single manager-hedgefunds. Fondsenhuis Finles bouwde hem, IEX Profs stelt hem aan u voor.

26 Oh jee, het is toch geen Madoff?

Ineens kijkt u met heel andere ogen naar dat fonds dat iedere maand braaf een klein winstje laat zien. Waarom JP Morgan Highbridge het kennelijk wel kan.

Advertorials

22 28

49 Real Life Hedge, afl. 7

Fortis Insinger de Beaufort

Waarin John Hoek en Kees Collee terugblikken op een opmerkelijk succesvol 2008.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Trends 4

5

Portefeuillebeheer

Editorial

Dividendbeleggen wordt valkuil

De Borrels, De Prooi en De Crisis

Een recessie betekent dat de meeste bedrijven flink gaan snijden in het dividend. Vooral financials gaan de uitkering fors verlagen of het dividend helemaal schrappen. Sommige beleggingsfondsen hebben hun portefeuille beter ingericht op de nieuwe dividendwereld dan andere.

H

et was dit jaar drukker op de nieuwjaarsborrel van Euronext dan ik in jaren heb gezien. Bij alle netwerkavondjes in het financiële circuit is de bar goed bezet, overigens. Misschien zijn alle bankiers en beleggers massaal aan de drank geraakt – de verleiding moet groot zijn na de zoveelste dag achter een druipend koersenscherm – maar ik schat in dat met name de behoefte om te netwerken groot is op het moment. Het tempo waarin de financiële sector desintegreert is hoog en dan is het wel zo slim om regelmatig te laten zien dat je nog aanwezig en volop in business bent. En als je onverhoopt toch binnenkort op straat staat, dan is een binnenzak vol visitekaartjes ook wel zo handig. Op al die avondjes zijn er twee belangrijke gespreksonderwerpen: De Prooi (“op welke bladzijde ben jij?”) en, natuurlijk, De Crisis. Hoewel iedereen jonger dan 80 compleet shellshocked moet zijn door die crisis komt dat op zo’n borrel zelden aan de oppervlakte. “Zware tijden, nou! Met ons gaat het nog goed, hoor, maar oei oei, bij (vul hier een bank naar keuze in) is het een compléte puinhoop.” Tja, misschien is dat zo, maar voorlopig blijft het toch vooral bij rampverhalen. Het aantal echte slachtoffers is – we schrijven begin februari 2009 – eigenlijk nog relatief beperkt. Laatst stelde ik met drie man van drie verschillende financiële instellingen vast dat we ondanks alle dramaverhalen nog maar erg weinig mensen kennen die hun baan zijn kwijtgeraakt door de kredietcrisis. De grond onder hun voeten is allang overgegaan in een diep ravijn, maar als tragische tekenfilmfiguurtjes blijven de bankiers en beleggers massaal nog een poosje rechtdoor rennen. Wat moeten ze anders?

door Michiel Pekelharing groeiend dividendrendement, samen met een sterke cashflow.” In het huidige klimaat is vooral dat laatste van groot belang, want het cashflow-overzicht van veel bedrijven gaat er dit jaar heel anders uitzien dan in 2008.

H

et dividendrendement van aandelen ligt, op een enkele bananenrepubliek na, overal ter wereld boven het rendement op staatsobligaties. Gouden tijden dus voor dividendbeleggers? Niet echt. Hoewel het rendement van sommige aandelen op papier boven de 10% of zelfs 20% uitkomt, is het een kwestie van tijd voordat bedrijven flink het mes in de uitkering gaan zetten. Een hoog dividendrendement is nu minstens zo vaak een waarschuwingssignaal dat een bedrijf in de problemen zit dan dat het een kenmerk is voor een mooi waardeaandeel. Dat geldt dubbel voor de banksector, die hard is geraakt door de kredietcrisis en zich nu kan opmaken voor een stijging van het aantal slechte leningen als gevolg van de recessie. Dividendfondsen reageren tot nu toe vrij traag op de veranderende financiële wereld. De meeste partijen hadden aan het einde van het derde kwartaal nog één of meer banken bij de tien grootste posities. Zonder uitzondering hebben de fondsen nog steeds een fors deel van de portefeuille ingeruimd voor financials, hoewel dat lang niet altijd vrijwillig is.

Leve de vrijheid

van het JP Morgan Global Dividend Fund. Hij wijst daarbij op een onderzoek van zakenbank Dresdner Kleinwort waaruit blijkt dat in de periode tussen 1950 en 2000 alleen al dividenduitkeringen van beursgenoteerde Nederlandse bedrijven goed waren voor een gemiddeld rendement van ruim 5%. Daar komt nog eens 2% bovenop dankzij dividendgroei, terwijl veranderingen in de waardering van aandelen slechts een bijdrage leverde van 0,5%. Het beeld in andere Europese landen is hetzelfde, met uitzondering van Duitsland waar dividendgroei veruit de grootste bijdrage leverde aan het totaalrendement. “Een goed begrip en goede inschatting van cashflow is een vereiste voor het ontwikkelen van een succesvolle dividendstrategie”, vertelt Stainsby. “Het gaat daarbij om het selecteren van aandelen met een aantrekkelijk en

Dividend levert rendement

“Dividend is het belangrijkste ingrediënt van het totaalrendement op aandelen”, zegt John Stainsby, Client Portfolio Manager

Een recessie betekent dat veel cyclische sectoren het moeilijk krijgen en er blijft dan weinig ruimte over voor het handhaven van het dividend. Veel fondsen zetten daarom zwaar in op telecom-, nuts-, energie- en farmacieaandelen. Voor zover

Dividend: hoger is niet beter Als het op dividend aankomt is groter niet altijd beter. Als aandelen uit de S&P 500 index gerangschikt worden in decielen op basis van de hoogte van het dividendrendement, blijft de groep met het hoogste dividend de index in de afgelopen dertig jaar ruimschoots voor (2869% tegenover 1870%). Deze rendementen vallen allebei in het niet bij de ruim 5000% die aandelen in het twee-na-hoogste deciel boekten. Ook de aandelen in het een-na-hoogste deciel bleven de groep met het hoogste dividendrendement voor. 10000

Financialgevoeligheid van dividendfondsen Fonds

Financials in tien top holdings

DWS Top Dividende

Munchener Ruck

% Financials 10,0%

Per: Rendement 2e helft 2008 12/30/2008

-32,3%

6000 5000 4000

11,4%

12/31/2008

-21,6%

11,8%

11/30/2008

-16,7%

3000

16,9%

12/31/2008

-18,0%

Blackrock Global Enhanced Yield

2000

18,5%

12/31/2008

-20,1%

Schroder ISF Global Equity Yield

19,2%

12/31/2008

-21,8%

Banco Santander

19,3%

12/31/2008

-25,6%

HSBC

22,3%

11/30/2008

-26,1%

ING Invest - Global High Dividend Fortis High Dividend World Cap

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

1000 0

12/79

12/84

12/89

Dat de kredietcrisis zijn slachtoffers gaat maken is evident. Maar wie, waar en hoe is na al deze maanden nog steeds niet duidelijk. Niemand kan echt iets zinnigs zeggen over hoe de wereld er volgend jaar uit ziet. Is het financiële systeem dan helemaal ingestort? Of zijn we dan al weer de eerste lichtpuntjes aan het ontdekken en volop nieuwe beleggingskansen aan het benutten? Eén ding is zeker, er zal hoe dan ook belegd moeten worden de komende tijd. Pensioenfondsen moeten dekkingsgraden repareren, babyboomers proberen van hun oude dag te redden wat er nog van over is en de rest van de wereld is tot de ontdekking gekomen dat sparen ook een vorm van beleggen is, met bijbehorende risico’s. En het prettige is, er zullen altijd producten zijn waar u wèl geld mee kunt verdienen. In dit nummer presenteren we een aantal beleggingen die ook met minder risico dan aandelen kansrijk zijn en een hele serie winnaars van de Lipper Fund Awards die vorig jaar op zijn minst relatief en soms zelfs in absolute zin positief verrasten. Op onze gloednieuwe website www.iexprofs. nl houden we u vanaf nu dagelijks (ook per email-nieuwsbrief) op de hoogte van de allerlaatste producten, ontwikkelingen en nieuwtjes waar u als beleggingsprofessional in dit merkwaardige tijdsgewricht van op de hoogte moet zijn. Ik zie u online. Pieter Kort

Wrong is right

SPX

7000

Delta Lloyd Select Dividend Zurich Financial Services

Decile 10

8000

Templeton Global Equity Income JP Morgan Global Dividend

Decile 8

9000

ze daar ten minste de ruimte voor hebben. Stainsby heeft bijna alle vrijheid bij het samenstellen van zijn fonds, dat bestaat uit veertig tot zeventig aandelen uit alle hoeken van de wereld. Momenteel heeft het JP Morgan Global Dividend Fund een Nederlands tintje, want Royal Dutch Shell en KPN zijn twee van de drie grootste holdings. Niet alle fondsen hebben echter de ruimte om veel te schuiven, aangezien er soms ook rekening gehouden moet worden met een tracking error. In dat geval is een flinke positie in financials onvermijdelijk, aangezien deze sector een slordige 20% van de benchmark vormt. Het is dan van belang om de nadruk te leggen op verzekeraars ten opzichte van banken, aangezien deze niet te maken krijgen met een stijging van het aantal oninbare leningen. In het ideale scenario is de weging van financials natuurlijk zo laag mogelijk en DWS Dividend is het fonds dat daar het dichtst in de buurt komt. De bedrijfstak weegt slechts voor 10% mee in de portefeuille van manager Thomas Schuessler, die binnen de branche vooral de nadruk legt op Canadese banken. “Ik ben vrij zeker dat die spelers hun dividend niet hoeven te verlagen.” Daarnaast kijkt hij vooral naar aandelen waarvan de uitkering kan stijgen. “Ik heb nu een aandeel in portefeuille met een dividendrendement van 1,5%, maar het bedrijf heeft ondertussen cijfers bekendgemaakt die erop wijzen dat het dividendrendement volgend jaar vijf keer zo hoog wordt.”

12/94

12/99

12/04

Alles wordt anders als de recessie straks een stuk minder diep en lang blijkt te zijn dan waar het nu naar uitziet. In dat geval valt de stijging van het aantal oninbare leningen voor banken opeens heel erg mee, waardoor de aandelen in deze sector waarschijnlijk sneller omhoog schieten dan het marktgemiddelde. Maar een adviseur behoedt zijn klanten natuurlijk liever voor een dividendmisstap dan dat hij straks right for the wrong reasons is.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Trends 6

7

Centraal orderboek in Amsterdam

Alle ETF’s verzamelen

E

xchange Traded Funds (ETF) worden vanaf 14 januari op het Euronextplatform alleen nog maar in Amsterdam verhandeld in plaats van op meerdere beurzen. Op die manier ontstaat er één orderboek voor elke ETF. De trackers kunnen wel hun notering houden op verschillende beurzen van Euronext. Aanbieders moeten zelf deze keuze maken. iShares heeft al aangegeven om nieuwe ETF’s alleen in Amsterdam te lanceren. In Parijs genoteerde iShares blijven daar gewoon genoteerd.

Euronext ziet alleen maar voordelen van het enkel orderboek. Door deze maatregel zijn de transactie- en afwikkelingskosten 100% geharmoniseerd. De liquiditeit wordt geconcentreerd op één orderboek, waardoor spreads verbeteren en er betere prijsinformatie zal zijn. Beleggers krijgen toegang tot een grotere en meer efficiënte markt, stelt Euronext. Grotere liquiditeit en lagere spreads leiden uiteindelijk tot lagere kosten voor beleggers, stelt Euronext.

talking profs Robert J. Schiller, een van de weinige economen die de kredietcrisis om de juiste redenen voorspelde:

“Risk management is niet hetzelfde als het voorkomen van riskant gedrag”.

Wat vindt de hedgefundmanager?

Nice to know

Of hij nog recht van spreken heeft is moeilijk te zeggen, maar de hedge fund manager heeft nog wel een mening in ieder geval. Gevraagd door onderzoeksbureau Lipper naar de Top-beleggingscategorieën voor 2009 zeggen hedge fund managers vooral te willen inzetten op distressed securities, global macro, managed futures en long/short equity. Uit de enquête komt verder dat deze groep beleggers verwacht dat er geen grote veranderingen komen in de hefboom die fondsen hanteren en dat er nieuwe afspraken komen over fees. En nog interessanter: wat vinden de managers zelf dat er moet veranderen aan de regelgeving rond hedge funds? Onafhankelijke waardering van effecten en activa

29%

Betere transparantie bij aanbieding van fondsen

13%

Beleggingsadviseurs moeten voldoen aan vaste eisen

11%

Betere internationale co”ordinatie en één toezichtsregime

11%

Verplichte beperkingen aan de leverage van fondsen

9%

Financiële Faqts Kredietcrisis avant la lettre

I

n de 18e eeuw leende de Franse koning enorm veel geld om oorlog te voeren tegen Spanje. Hij had iets nieuws bedacht, hij beleende toekomstige oogstopbrengsten. Daarmee was de future geboren, een optie op basis van toekomstige inkomsten. Franse futures werden populair in heel Europa en er werd driftig in gehandeld, de koning was toch rijk? Futures werden zelfs meer waard dan het leenbedrag. Toen de Franse oogst mislukte en de koning daar-

Indonesië heeft nu ook een eigen tracker. Market Vectors Indonesia ETF, gesponserd door Van Eck Global, wordt verhandeld op NYSE Arca. Bedrijven in de index moeten minimaal 50% van hun omzet in Indonesië behalen en een notering of hoofdkantoor hebben in dat land. ABN Amro Markets gooit er weer een

nieuwe versie van een bestaand structured product tegenaan. De ROCC anno 2005, krijgt een nieuw broertje, het 6% DJ EURO STOXX 50® ROCC Certificaat, dat vooral goed moet renderen als defensieve belegging in een stagnatiejaar, meldt de bank. Commodities-goeroe Jim Rogers heeft samen met de Australische bank Macquarie een nieuwe index ontwikkeld. De Macquarie & Rogers China Agriculture index is opgebouwd uit aan de beurs verhandelbare futures op landbouwproducten die veel in Azië worden gegeten. Graan, maïs en sojabonen zijn de hoofdbestanddelen van de index. Daarna komen pas rijst, koffie, cacao, rubber, palmolie sinaasappelsap et cetera. Rogers, die in 2006 Amerika verruilde voor Singapore, is een echte Azië- en met name China-believer. En met China als snelsgroeiende landen in de regio - zowel economisch als op bevolkingsgebied - blijft

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

de vraag naar landbouwproducten stijgen. ABN Amro komt ook met het 10,5% Discount Reverse Exchangeable AEX Dividend Certificaat. De note heeft een looptijd van één jaar en keert aan het eind van de looptijd een coupon van 10,5% uit, ongeacht het verloop van het onderliggende AEX Dividend Certificaat. Morgan Stanley lanceert een fonds dat zich richt op bedrijven in de sector Infrastructuur. Het fonds is een voortzetting van een nutsfonds van de vermogensbeheerder. Van het fondsvermogen wordt nu 80% gestoken in beursgenoteerde infrastructuurbedrijven. Het Morgan Stanley Global Infrastructure Fund mikt vooral op miljardeninvesteringen die de regeringen van Brazilië, China, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Korea en Australië hebben aangekondigd. Ook de nieuwe Amerikaanse president Barack Obama ziet investerin-

Zelfmoord: toen niet, nu wel

H

et aantal zelfmoorden in New York op 29 oktober 1929 lag ver onder het gemiddelde van die tijd, blijkt uit onderzoek. Alle verhalen over aandelenhandelaren die uit ramen sprongen zijn niet waar. Het aantal zelfmoorden in de Verenigde Staten liep licht op in de jaren na de grote beurscrash en daalde toen weer. In de huidige crisis plegen wel relatief veel mensen in de Verenigde Staten zelfmoord, meestal na hun gezin te hebben omgelegd. Het vuurwapen is daarbij favoriet, zo blijkt uit onderzoek.

Nieuwe producten De weinige nieuwe producten van de afgelopen maanden zijn vooral ETF’s, derivaten en andere alternatieve beleggingsproducten zoals garantieproducten en hedgefunds. Nieuwe actief beheerde beleggingsfondsen, nee, die komen er hoogstwaarschijnlijk voorlopig niet. De fondsmanagers zijn – als het zo doorgaat (zie ook het overzicht van de Nederlandse fondsenmarkt op pagina 12 van dit magazine) al blij als hun fonds nog bestaat eind 2009.

door krap bij kas begon te zitten, daalden de koersen van zijn leningen. Ineens wilde iedereen er tegelijk vanaf en stortte de handel in. Uiteindelijk is maar 75% van de waarde betaald; in sommige gevallen pas decennia later. Frankrijk ging als gevolg van het koninklijke gat in de hand door een diepe economische crisis die bijna een halve eeuw duurde. Die recessie resulteerde in de Franse Revolutie. De kleinzoon van de koning betaalde voor de financiële avonturen van zijn grootvader met zijn hoofd.

gen in infrastructuur als een uitweg uit de economische crisis. De Duitse derivatenbeurs Eurex komt als eerste met futures op vastgoed. Op 9 februari 2009 gaat de handel van start in (jaar)contracten die gebaseerd zijn op het totaalrendement van de Investment Property Databank (IPD) UK Annual All Property Index. De contractomvang is 50.000 pond en Eurex is van plan om in de loop van 2009 futures op Engelse vastgoedsectorindices, bijvoorbeeld op retailen kantoorvastgoed te introduceren. ING Wholesale Banking heeft recent de ING Rebound Note gelanceerd. De note heeft een onderliggend mandje van twee Europese aandelenindices; de Dow Jones Eurostoxx 50 index (weging 80%) en de CECE Composite Index (weging 20%). CF Partners, een in Londen gevestigd environmental finance-specialist, lanceert be-

gin 2009 een 50 miljoen euro groot carbon hedgefonds. Dit fonds, met een minimale inleg van 125.000 euro, is open voor zowel institutionele beleggers als grote particuliere beleggers. Van Lanschot heeft recent de AEX Trigger Note geïntroduceerd. Deze note heeft een maximale looptijd van vijf jaar. Jaarlijks wordt op de peildatum de stand van de AEX index vergeleken met de beginstand (30 januari 2009). ETF Securities, Europees marktleider op het gebied van ETF’s op basis van commodities, gaat Amerika in. De Britse onderneming, met meer dan 6,5 miljard dollar aan beheerd vermogen en 100 verschillende producten, heeft op 19 december 2008 de nodige vergunningen aangevraagd bij de SEC om een zilvertracker te lanceren in de Verenigde Staten.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Levensverzekering is oud

D

e levensverzekering is een uitvinder van de Genuaanse bankier Lorenzo di Tonti (1602-1684). Hij bedacht de tontine: een groep mensen stort een bedrag bij hem; hij gaat daarmee investeren. Vervolgens betaalt Tonti uit de opbrengst ieder jaar een vast bedrag terug aan de inleggers. Individuele betalingen uit de tontine stoppen als een inlegger dood gaat. De overlevenden mogen vanaf dat moment ook zijn jaarlijkse som onder elkaar verdelen. Dat gaat zo door tot er nog maar één inlegger in leven is. Soms was dat reden om een medeverzekerde naar het leven te staan - oeps, daar gaat mijn handboog per ongeluk af.

Faqt.nl is een nieuwe website met trivia, eigenwijze wetenschap en handige kennis

Barclays Capital heeft naar verluidt een vergunningsaanvraag ingediend om in Amerika ETN’s – ETN staat voor exchange traded note – op de markt te mogen brengen. Deze ETN’s zullen de Chicago Board Options Exchange’s Volatility Index tracken. Wanneer de iPath S&P 500 VIX Short-Term Futures en de iPath S&P 500 VIX Mid-Term Futures ETN’s op de beurs debuteren is nog niet bekend. GAM, de hedgefunddochter van het Zwitserse Julius Baer, is van plan volgende maand het Delphic fonds te lanceren. Dit long-short aandelenfonds zal worden beheerd door Mark Hawtin (voorheen Marshall Wace Asset Management) (bron: Finalternatives)

Trends 8

Transfers in de financiële sector

Komen & gaan In de financiële wereld is de banencarrousel bijna helemaal tot stilstand gekomen. Transfers zijn daar vooral opvolgingsgerelateerd. Of richting de uitgang. In het financieel onderwijs daarentegen, zijn er de nodige verschuivingen. Aegon heeft Mark Mullin benoemd tot bestuursvoorzitter van Aegon Americas. Mullin wordt verantwoordelijk voor de operaties in de Verenigde Staten, Canada en Latijns-Amerika. Momenteel is hij executive vice president van Aegon USA. Fondshuis Henderson Global Investors doet goede zaken in slechte tijden. Zij hebben een team van vijf valutaspecialisten bij Fortis Nederland weggehaald. Bob Arends en Dennis van den Bosch leiden het team en Bernd Kraan, Brieuc de Hults en Jill Rootsaert verhuizen ook mee. Het team opereert eerst zes maanden vanuit Londen en daarna vanuit het Hendersonkantoor in Amsterdam-Zuid.

directievoorzitter van de businessunit Reaal Verzekeringen noemen en Henk Kroeze wordt voorzitter van SNS Retail Bank. Hans van Erp heeft bij DSB Bank een nieuwe baan als directeur Treasury.

Bart Janknegt is per 1 februari directielid van Reaal verzekeringen. Hij is sinds oktober 2006 directeur productmanagement. Jan van Boven treedt terug uit de directie. Hij wordt bestuursadviseur van SNS Reaal en gaat diverse commissariaten binnen en buiten het bedrijf vervullen. Ook Corné van Nijhuis treedt terug uit diezelfde directie. Hij blijft voorzitter van Zwitserleven. Threadneedle neemt Ann Steele in dienst voor de verdere ontwikkeling van ‘the European Equity team’s institutional range’. Steele komt van Pictet waar ze head of European equity was. De Rabobank krijgt na 18 juni een nieuwe topman. Daarnaast heeft het Britse fondsenhuis een nieuw ABS-team. Andrew Bristow, de nieuwe Executive Director, is recent overgekomen van Goldman Sachs en van de firma Babcock and Brown in Australië komt een groep ABS-specialisten onder leiding van Steven Fleming en Ashley Burtenshaw.

Professor Giovanni Facchini is per 1 januari 2009 benoemd tot hoogleraar in de MacroEconomie bij de capaciteitsgroep Algemene Economie van de Erasmus School of Economics.

Piet Moerland, nu lid van de raad van bestuur Rabobank Nederland, volgt Bert Heemskerk op als bestuursvoorzitter van de coöperatieve bank. Rinus van der Struis wordt de nieuwe directeur van Audit Rabobank Groep. Dit bedrijfsonderdeel ondersteunt de Rabobank Groep bij het opsporen van risico’s in de bedrijfsvoering. Van der Struis was al werkzaam bij Rabo als directeur Toezicht van Rabobank Nederland.

De financieel econoom Jenke ter Horst is met ingang van 1 januari 2009 benoemd tot hoogleraar Portfolio management aan de Universiteit van Tilburg. Hij verricht onderzoek op het gebied van hedgefondsen en duurzaam beleggen. Zo onderzoekt hij de effecten van zogeheten lock up-periodes van hedgefondsen. Op termijn zal hij zich bezig gaan houden met het vakgebied neurofinance.

Piet Moerland

Paul Braams is per 2009 de nieuwe directeur van Pensioenfonds Horeca & Catering. Hij volgt daarmee Eric Uijen op die is overgestapt naar Mn Services. Tot slot de afzwaaiende financiële professionals: ING’s topman Michel Tilmant stopt een half jaar voor zijn pensioen en wordt adviseur van de ‘executive board’. Jan Hommen, oud Philips en voorzitter van de raad van commissarissen, volgt hem – als de aandeelhouders het daar mee eens zijn – in april op. Tot die tijd is bestuurslid Eric Boyer interim-CEO. Bob Arends Mark Burbach wordt per 1 februari hoofd beleggingen voor Blue Sky Group. Als lid van het managementteam van de pensioengroep is hij medeverantwoordelijk voor het beleid van de onderneming. Burbach was CIO van Stichting Pensioenfonds TNO. Bij SNS zijn de nodige stoelwisselingen: Wim Henk Steenpoorte mag zich de nieuwe

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Hans Goossens is per januari geen landenmanager meer bij het Britse fondsenhuis Schroder. Hans Pontier is op eigen verzoek teruggetreden als algemeen directeur gestructureerde producten bij Kempen & Co, onderdeel van Van Lanschot. Patrick Degorce, een van de oprichters en partners van TCI Fund Management (u weet wel, van die brief van ABN Amro) is per 1 januari niet meer aan deze Londense beleggingsfirma verbonden. 01/09

Hedgefunds 9

Long-short meetlat Voor het eerst is er een echte index voor Nederlandse hedgefunds. Vermogensbeheerder Finles ontwikkelde hem in samenwerking met IEX Profs.

H

oe gaat het met de Nederlandse hedgefunds? Niet best, als je op de nieuwsberichten afgaat. Diverse fondsen zitten op slot voor uittreders en het voormalig vlaggenschip van de Hollandse hedgesector, GO, is zelfs in opheffing. Zwaar weer dus, maar dat wil niet zeggen dat ieder bootje water maakt. Er zijn diverse hedgefunds die het in 2008 relatief - en sommige zelfs in absolute zin - goed hebben gedaan. Hoe gaan die het er verder vanaf brengen? Er wordt genoeg gesomberd over de sector en misschien is dat terecht. Uiteindelijk vertellen de prestaties het echte verhaal. Samen met fondshuis Finles introduceert IEX Profs daarom een nieuwe maatstaf voor het wel en wee van onze hedge fundsector: de Hollandse Hedge Fund Index. IEX-columnist Mark Baak, van Finles, stelde de index samen en houdt hem maandelijks bij. (We zouden liever dagelijks een nieuwe stand publiceren, maar de meeste fondsen rapporteren slechts één keer per maand hun vermogenswaarde).

Met de introductie van de Hollandse Hedge Fund Index is er voor het eerst een onafhankelijke maatstaf voor de Nederlandse hedgefunds. We hebben ervoor gekozen om alleen hedgefunds op te nemen die long- en shortposities innemen en dat ook daadwerkelijk doen. Daarnaast nemen we alleen fondsen op die open zijn voor in- en uitstappers. De fondsen die recent gesloten zijn zitten dus niet in deze index. Dat doen we vanuit het idee dat de index repliceerbaar moet zijn voor beleggers. Als er een slot op de deur zit is dat niet mogelijk. We studeren nog op de mogelijkheid om ook een paar deelindices te introduceren voor diverse types hedgefunds, maar we starten met de verzamelindex van Nederlandse single manager-hedgefunds. Het overgrote deel – net iets minder dan de helft – valt in de categorie Long/short equity. Multistrategie is de één-na-grootste categorie en verder zit er onder andere Long/short vastgoed, Long/short credit, Power trading en Commodity trading in het assortiment. 01/09

In de basis Deze achttien hedgefunds vormen samen de Hollandse Hedge Fund Index

•All Markets Fund •Antaurus •Aster-X Europe •Aster-X Panorama •DQS Fund (zie ook p. 49) •EV Smaller Companies Fund •Fonds Bloemendaal •Farringdon •Greenbay •HIQ Invest Market Neutral Fund •Insinger de Beaufort Alchemy •Insinger de Beaufort Real Estate •Kempen Absolute Return Credit Fund •MMT Energy •Pelargos Japan •QAM Global •Seamore Europe Alpha Fund •WiJo Japan Value Fund

De Hollandse Hedgeregels We hanteren de volgende regels voor de indexsamenstelling: • De index zal bestaan uit fondsen waarvan de fondsmanager de Nederlandse nationaliteit heeft of uit fondsen die vanuit Nederland beheerd worden. • Er zullen alleen fondsen worden opgenomen in de index die zowel long- als shortposities mogen innemen en dat ook daadwerkelijk doen. • Fondsen kunnen maandelijks aan de index worden toegevoegd. • De fondsen in de index kennen aan het begin van iedere maand een gelijke weging. • De startdatum van de index is 1 januari 2009, met een indexstand van 100. De indexstand zal maandelijks berekend worden op basis van de maandelijkse performance sheets van de onderliggende fondsen. • Fondsen die sluiten voor nieuwe beleg-

gers worden verwijderd uit de index. De maand waarop het fonds aankondigt te sluiten voor nieuwe beleggers is de laatste maand dat het fonds deel uitmaakt van de index. • Ook wanneer fondsen worden opgeheven of geen uittredingen meer toestaan worden ze verwijderd uit de index. De maand van aankondiging van de opheffing is de laatste maand dat het fonds deel uitmaakt van de index. • Fondsen kunnen alleen toegevoegd worden na toestemming van de beheerder van het fonds. Toevoegingen kunnen aan het einde van iedere maand plaatsvinden. • Het is mogelijk dat meerdere fondsen van een beheerder worden opgenomen in de index. De beleggingen van deze verschillende fondsen dienen wel af te wijken qua posities die worden ingenomen (dus geen verschillende valuta klassen of

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

leveraged versies van hetzelfde fonds).

• Er worden alleen single manager-hedgefunds opgenomen in de index.

• Fondsen die opgenomen willen worden

in de index dienen tenminste maandelijks een koers af te geven, berekend door een onafhankelijke administrator. Het betreft hier dus enkel ‘live’ rendementen, geen gesimuleerde rendementen. • De rendementscijfers van het fonds dienen tenminste jaarlijks gecontroleerd te worden door een accountant. • Wanneer een hedgefund geen EUR klasse heeft, wordt het rendement van de nietEUR klasse gehanteerd vermeerderd of verminderd met de maandelijkse hedgekosten. De index staat sinds 1 januari 2009 op 100. Hoe het verloop verder zal zijn hangt af van de prestaties van de onderliggende fondsen.

Dr. Hoe 10

11

De schijnveiligheid van staatsobligaties

Hoe veilig zijn mijn obligaties? Worstelt u beroepsmatig met een beleggingskwestie? Vraag het Dr. Hoe via [email protected]

verzekeren tegen een default zijn in 2008 met 58% toegenomen, wat net iets meer is dan de 53% voor België, 52% voor Spanje en 51% voor Portugal. Per saldo zijn deze verzekeringskosten nog te verwaarlozen (het kost 121,60 euro om 10.000 euro Belgische staatsschuld voor een periode van vijf jaar te verzekeren), maar de snelle toename van deze kosten geeft wel aan dat er een klein barstje zit in de vermeende veiligheid van staatsobligaties.

door Dr. Hoe Geachte Dokter, Staatsobligaties zijn het enige onderdeel van mijn portefeuille wat vorig jaar overeind is gebleven. De laatste weken hoor ik steeds meer verhalen over een luchtbel in staatsobligaties. Wat moet ik me daarbij voorstellen? En is er een andere veilige haven die eventueel een alternatief is voor staatsobligaties?

De dokter antwoordt

Om met dat laatste te beginnen: geld verstoppen in een oude sok of onder het matras was achteraf gezien een prima beleggingskeuze geweest voor het rampjaar 2008. En hoewel er in theorie meer dan genoeg alternatieven zijn voor staatsobligaties, bleken die vorig jaar stuk voor stuk minder veilig dan dat ze op het eerste gezicht leken. Spaarders wisten niet meer waar ze het moesten zoeken in een landschap dat bepaald werd door imploderende banken en zelfs traditioneel veilige geldmarktfondsen kwamen in de vuurlinie terecht. Het faillissement van Lehman Brothers in september van vorig jaar heeft verschillende partijen hard geraakt, wat rendementen opleverde van -20% en slechter. Dat komt hard aan bij beleggers die dachten dat ze hun geld stopten in een fonds dat als doel had om met weinig risico een rendement te boeken dat iets hoger ligt dan de geldmarktrente. Staatsobligaties zijn tot nu toe de enige schuilhaven in het financiële geweld. Dankzij de renteverlagingen in de Verenigde Staten en Europa en een enorme instroom lieten sommige (langlopende) leningen een totaalrendement zien van 15% of meer. In de Verenigde Staten is het reële rendement van een staatsobligatie met een looptijd van tien jaar zelfs negatief geworden (zie het kader: Schraal rendement).

Luchtbel

Een rendement dat veel hoger ligt dan dat van andere beleggingscategorieën en een flinke geldinstroom zijn eveneens aanwijzingen voor een luchtbel. Andere elementen zoals een op hol geslagen fantasie over de fantastische vooruitzichten voor de

sector ontbreken echter. Bovendien worden staatsobligaties aan het eind van de looptijd afgelost tegen de nominale waarde, terwijl beleggers in bijvoorbeeld internetaandelen eind jaren negentig maar wat graag hun oorspronkelijke inleg hadden teruggezien. Van een traditionele luchtbel kan dus geen sprake zijn. Op basis van traditionele vergelijkingen bestaat er weinig twijfel dat staatsobligaties overgewaardeerd zijn. Het is opvallend hoeveel experts de laatste tijd het rendement op deze leningen afzetten tegen het dividendrendement op aandelen. In Italië staat tegenover een rentevergoeding van 4,3% bijvoorbeeld een dividendrendement van 9% en in Hongkong komt dit op respectievelijk 1,3% en 5%. Wereldwijd lijken aandelen uit rendementsoogpunt een veel lucratievere keuze dan staatsobligaties. De clou zit natuurlijk in het woord ‘lijken’, aangezien het onvermijdelijk is dat veel bedrijven hun dividendrendement gaan verlagen of helemaal schrappen

Risicohonger

Een lagere risicoaversie is realistisch gezien de grootste bedreiging voor staatsobligaties. Een hoge volatiliteit op de internationale beurzen en de dreiging van een faillissementsgolf in de tweede helft van dit jaar zijn voldoende om veel beleggers

Schraal rendement

“Geld verstoppen in een oude sok of onder het matras was een prima beleggingskeuze” (zie ook pagina 4). Toch is dit een duidelijk signaal dat andere beleggingsklassen in de ogen van strategen aantrekkelijker worden ten opzichte van staatsobligaties. Maar zonder wereldschokkende gebeurtenis mag dat geen aanleiding zijn om de posities in deze leningen op korte termijn snel af te bouwen. Er zijn uiteraard wel verschillende scenario’s te bedenken waarin de koersen opeens sterk onder druk komen te staan.

Einde van de euro

De macro-economen van enkele zakenbanken filosoferen bijvoorbeeld al voorzichtig over wat er met de euro gaat gebeuren nu sommige Europese landen veel harder geraakt worden door de recessie dan andere. Het kan dan verleidelijk worden om terug te grijpen naar de eigen munt, waardoor

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

voorlopig weg te houden uit aandelen en bedrijfsobligaties. Periodes van risicoaversie en risicohonger wisselen elkaar met de regelmaat van de klok af in de financiële wereld (zie het kader: Net zo bang als in 2002) en het lijkt onvermijdelijk dat iedereen zich over een paar jaar afvraagt waarom niet wat meer risico werd genomen in 2009. Zodra beleggers bereid zijn om agressiever positie te kiezen op zoek naar een hoger rendement, gaat dat hoogstwaarschijnlijk ten koste van de (over)weging in staatsobligaties. Daar komt bij dat het zich nu al laat uittekenen dat de huidige lage renteniveaus op langere termijn weer gaan oplopen. In de Verenigde Staten komt de officiële rentestand op 0,3%. In Europa is dat met 2,5% aanzienlijk meer, maar een nieuwe renteverlaging van een 0,5% wordt

ruimte omstaat voor een eigen monetair beleid en een verlaging van de rente. Het is Dr. Hoe echter niet gelukt om een econoom te vinden die durft te voorspellen dat een of meer van de Zuid-Europese landen uit de euro stapt. Opvallend is wel hoe vaak de opmerking wordt gemaakt dat er één land is dat zelfs al in de grondwet een exit-plan voor de euro heeft opgenomen. Dat ene land is Duitsland. De theorie is dat het enthousiasme om zwakkere lidstaten te ondersteunen gestaag wegebt en dat het land er uiteindelijk voor kiest om op eigen kracht verder te gaan. Voorlopig is dit totaal niet aan de orde en levert het vooral leuke discussie op aan de borreltafel, evenals de enorme stijging van het risico dat een lid van de Europese Unie failliet gaat. De kosten om een Ierse staatsobligatie te

Net zo bang als in 2002

Het reële rendement (couponrendement gecorrigeerd voor verwachte inflatie) van staatsobligaties is momenteel bepaald niet om van te watertanden. In de Verenigde Staten komt dit zelfs in de min uit, wat aangeeft dat het rendement achterblijft bij de verwachte inflatie. Op korte termijn is dat geen vreemde situatie, aangezien deflatieangst als gevolg van snel gedaalde grondstofprijzen de boventoon voert. In de tweede helft van de jaren zeventig kwam het reële rendement van Amerikaanse staatsobligaties ook al eens in de rode cijfers terecht. Dat was een tijdelijk effect en het is nu waarschijnlijk ook eerder een kwestie van maanden dan van jaren voordat het reële rendement weer positief is. In Europa krijgen de houders van staatsobligaties ten minste nog een netto vergoeding van 1% en Japanners zijn het beste af met bijna 2,5%.

Reëel rendement op Amerikaanse staatsobligaties

De angst zit er goed in binnen de financiële wereld. Credit Suisse verzamelt de voor risico gecorrigeerde rendementen van 64 verschillende markten (zowel aandelen als vastrentend) en voert vervolgens een correctie door voor de volatiliteit over de voorgaande twaalf maanden. Deze index staat nu op een niveau dat in de afgelopen dertig jaar slechts twee keer werd aangeraakt: in de zomer van 1982 en in de herfst van 2002. Een extreem hoge risicoaversie was in het verleden vaak een teken dat de bodem bereikt was, maar dat moet vooral niet verward worden met het startpunt voor een nieuwe opleving. Het duurde vaak nog een jaar voordat beleggers in de praktijk bereid waren om agressiever positie te kiezen, wat zich vertaalde in hogere beurskoersen – en een eind aan de populariteit van veilige havens zoals staatsobligaties.

Credit Suisse Risk Appetite Index

8

10

7

8

6

6

5

4

4 3

2

2

0

1

-2

0

-4

-1 -2 1974

al weerspiegeld in de huidige obligatiekoersen. Met name langlopende staatsobligaties zijn riskant als het financiële klimaat enigszins normaliseert. De huidige rentevergoeding is in veel gevallen zo laag dat het reële rendement negatief wordt zodra inflatie weer de kop opsteekt. Leningen die in 2008 nog een prachtige belegging waren, zijn dan opeens de grote verliezers. Als u per se op zoek bent naar een veilige haven, zijn kortlopende staatsobligaties dan ook afgetekend favoriet. Bovendien is het zaak om de volatiliteit op de aandelenmarkten, de Credit Suisse Risk Appetite Index en andere risicometende indicatoren goed in de gaten te blijven houden. Zodra de extreme angst verdwijnt, is dat een duidelijke aanwijzing voor het einde van de gouden tijd voor staatsobligaties. 01/09

1977

1981

1984

1988

1991

1995

1998

2002

2005

2008

Bron: JP Morgan Asset Management

-6

1981

1984

1988

Bron: Credit Suisse

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

1991

1995

1998

2000

2005

2009

Beleggingsfondsen 12

13

Gemixt beeld Sja dat kon je zien aankomen,de daling van het belegd vermogen in Nederlandse beleggingsfondsen. Wat wel verontrustend is, is dat het belegd vermogen sinds het tweede kwartaal 2008 al bijna gehalveerd is, zo blijkt uit IEX Profs’ overzicht van de Nederlandse fondsmarkt. Mixfondsen hebben aandelen definitief verslagen als het gaat om populariteit.

Z

vorige beursdip - werden vier landenfondsen samengevoegd tot een regiofonds.

Zoet of zuur

Na ruim een jaar van angst en ellende op de beurs hebben aandelen duidelijk aan terrein verloren. In Nederland is inmiddels meer belegd in mixfondsen (gebalanceerd) en obligaties (euro) dan in aandelen (wereldwijd), jarenlang de grootste beleggingscategorie. Maar een echte overwinning van de beheerders van mix- en obligatiefondsen is het niet. Met een rap dalend beheerd vermogen is de overwinning eerder zuur dan zoet. Dat de Nederlandse indices in Europa het heel slecht hebben gedaan, blijkt wel uit het belegd vermogen van de in Nederland beleggende fondsen. Dat daalde sinds onze vorige meting (ruim 4,1 miljard euro) naar 2,6 miljard euro. Vastgoed is een categorie die relatief goed is blijven liggen. Wellicht komt dat omdat de vastgoedfondsen al sinds de zomer van 2007 klop kregen

en al zover afgestraft waren dat er weer iets bij kon. Ook zijn de fondsen dankzij de rentedaling weer een redelijk veilige haven in barre beurstijden. Opvallend genoeg mogen bijna alle fondsmanagers er geld bijschrijven in november. Zij het slechts heel mager. Geldmarkt- en obligatiefondsen groeiden respectievelijk met 1,7 en 2,5 miljoen euro. De mix- en aandelenfondsen groeiden beide met iets meer dan 50 miljoen euro.

Flinke instroom

Tot slot het saldo van in- en uitstromend kapitaal. Welke fondsen kregen er geld bij in de afgelopen maanden? Opvallend

Weg uit aandelen De verdeling van de Nederlandse fondsenmarkt (eind november 2008), per categorie 4

Minder en minder

1

Belegd vermogen in Nederlandse beleggingsfondsen, uitgesplitst per beleggingscategorie In miljoenen euro’s / Bron: Lipper FMI

2

100.000

80.000

60.000

40.000

20.000

0

12/07

01/08

Totaal

02/08 Overig

03/08

04/08

05/08

Geldmarktfondsen

06/08

07/08

Mixfondsen

I E X

08/08

09/08 Aandelen

P r o f s

10/08

11/08

Obligaties

0 1 / 0 9

Belegd vermogen in de Nederlandse fondsen, per categorie

In-en uitstroom bij Nederlandse fondsen op jaarbasis tot en met november 2008, per categorie (in miljoenen euro’s)

november 2008

Mixfondsen gebalanceerd

8.221,3

Sectoren

Obligaties euro

7.888,9

Fund of fund dynamisch

November, 2008

Aandelen wereldwijd

7.725,8

Mixfondsen gebalanceerd

51,30

Fund of funds dynamisch

3.028,8

Aandelen wereldwijd

40,42

Aandelen Nederland

2.617,5

Fund of fund obligaties

18,96

Aandelen Europa

1.714,7

Aandelen emerging markets

15,22

Mixfondsen conservatief

1.024,7

Mixfondsen dynamisch

10,43

Aandelen vastgoed

1.024,5

Aandelen Europa

7,19

319,46

Obligaties valuta wereldwijd

935,7

Obligaties euro

7,01

Garantiefondsen

791,5

Aandelen Nederland

6,27

Fund of funds gebalanceerd

719,1

Bedrijfsobligaties investment grade euro

5,27

Derivaten

713,9

Aandelen financials

4,71

Mixfondsen dynamisch

616,3

Aandelen gezondheidszorg

2,31

Bedrijfsobligaties investment grade euro

571,9

Aandelen Noord-Amerika

1,83

Fund of fund aandelen wereldwijd

546,6

Geldmarkt euro

1,68

Fund of funds obligaties

492,2

Aandelen sociaal/solidair

Aandelen Europa small- en midcaps

415,3

Aandelen Centraal- en Oost-Europa

-1,57

Fund of hedgefunds

414,0

Aandelen milieu/ecologisch

-1,94

Aandelem milieu/ecologisch

359,2

Aandelen Europa small- & midcap

-2,18

Aandelen basismaterialen/industrie

352,3

Fund of funds gebalanceerd

-2,40

Fund of funds landspecifiek

326,1

Obligaties flexibel

-2,92

Aandelen Pacific inclusief Japan

309,3

Obligaties valuta wereldwijd

-3,61

Geldmarkt euro

286,5

Garantiefondsen

-4,01

Bedrijfsobligaties high yield euro

279,3

Bedrijfsobligaties high yeild euro

-4,47

Aandelen IT

268,7

Mixfondsen conservatief

Obligaties flexibel

264,5

Fund of funds aandelen Europa

-10,14

Fund of funds aandelen Europa

236,7

Derivaten

-15,91

Aandelen sociaal/solidair

202,8

Fund of funds aandelen wereldwijd

-17,71

Aandelen Centraal- en Oost-Europa

146,2

Aandelen vastgoed

-21,64

Fund of funds geldmarkt

127,3

Fund of funds aandelen landspecifiek

In miljoenen euro’s / Bron: Lipper FMI

1,45

-8,50

-31,03

Converteerbare obligaties en opties

-247,40

5

3

120.000

Toppers en floppers

Sectoren

door Fleur van Dalsem o, dat hakt erin. Bij het uitkomen van IEX Profs 05/08 bedroeg het belegd vermogen in Nederlandse fondsen nog ruim 60 miljard euro. Inmiddels is dat een kleine 38 miljard. De cijfers van Lipper FMI die wij hier hanteren zijn tot en met november 2008. Nu was er in december sprake van een kleine opleving, maar twee weken in het nieuwe jaar was de AEX-index weer terug bij af. En zo zal het de fondsen hoogstwaarschijnlijk ook zijn vergaan. Bij het uitblijven van enig herstel in 2009 zullen niet alleen nog meer hedgefondsen op slot gaan voor uittredende beleggers (of helemaal stoppen) maar zullen ook beleggingsfondsen in de problemen komen. En mogelijk verdwijnen of samengevoegd worden. Door alle tegenvallers krimpt het belegd vermogen teveel om nog uit de kosten te komen. Nieuw is deze beweging echter niet. Denk aan de vier zelfselectfondsen van het Rotterdamse fondsenhuis Robeco. Aan het begin van deze eeuw - de

Top-30

1

Aandelen

42,1%

2 3 4

Obligaties

26,4%

5

Mixfondsen

26%

Geldmarkt

0,8%

Overig

4,7%

Deze keer zijn het wederom de aandelen die veel terrein moeten prijsgeven. Ook mixfondsen zijn minder in trek. Alleen obligaties en de categorie Overig, waaronder bijvoorbeeld hedgefunds en vastgoed vallen, wisten in omvang te groeien.

is dat obligatiefondsen totaal 7,5 miljoen euro groeien, terwijl ze tot november een ruim jaar van kapitaaluitstroom hadden. de uitstroom bij small- en midcapfondsen houdt aan, al is het steeds enkele miljoenen. Duidelijk is dat deze fondsen de klap begin 2008 al hebben gehad en sindsdien iets minder impopulair zijn dan convertibles - de verliezer van november - of Europese aandelen. Aan de andere kant wisten de dynamische fund of funds de gestage uitstroom zonder aanwijsbare reden om te zetten in een flinke instroom. Opvallend is ook de gezamenlijke groei van zowel de gebalanceerde mixfondsen als de aandelenfondsen in emerging markets, Europa en de wereldwijde aandelenvariant. De sinds eind vorig jaar veel getipte - want zeer zwaar afgestrafte - sector van bedrijfsobligaties begon in november ook al de eerste voorzichtige instroom te zien. 01/09

Meer uitstroom In- en uitstroom, per categorie 1500,00

1000,00

500,00 12/07

01/08

02/08

03/08

04/08

05/08

06/08

07/08

08/08

09/08

10/08

11/08

0,00

-500,00

-1000,00

-1500,00

-2000,00

I E X

In miljoenen euro’s / Bron: Lipper FMI

Totaal

Overig

P r o f s

Geldmarktfondsen

0 1 / 0 9

Mixfondsen

Aandelen

Obligaties


15

IEX Lipper Fund Awards 2009 De fondsmanagers die op 12 februari de Lipper Fund Awards voor beste beleggingsfondsen van het jaar kregen uitgereikt, zijn nog wat beduusd, maar dat neemt niet weg dat ze laatste jaren hun collega’s consistent heben verslagen. door Fleur van Dalsem, Peter van Kleef, Pieter Kort en Michiel Pekelharing

Een Tripel voor Dexia Voor de derde jaar op rij – en in dramatisch verschillende markten – wint Dexia de titel van beste fondsenhuis op de Nederlandse markt. “Beter presteren staat niet altijd gelijk aan meer risico nemen.”

Dexia Asset management Winnaar Beste fondsenhuis overall “Je moet beter je huiswerk doen. Dat is altijd het werk van de investeerder, maar in het verleden werd slecht huiswerk niet altijd afgestraft. Nu wel”

Wim Vermeir

H

et toeval kan nu echt definitief worden uitgesloten. Als je voor de derde keer op rij de titel van beste fondsenhuis in de Nederlandse markt binnenhaalt, moet je iets goed doen. Zeker als je bedenkt dat de marktomstandigheden in elk van de drie laatste jaren heel anders zijn geweest. De fondsmanagers van Dexia hebben kans gezien om in elk van die jaren over de hele linie het beste totaalpakket aan te bieden. Daar mag je best trots op zijn en Wim Vermeir, directeur van het uitvoerend comité van Dexia Asset

Lipper Leaders Lipper classificeert alle in Nederland te verkrijgen beleggingsfondsen op basis van vier criteria: rendement, consistentie, vermogensbehoud en kosten. Fondsen die tot de bovenste 20% per criterium behoren, mogen zichzelf Lipper Leader noemen. Van de bijna 7000 fondsen in de Lipper-database zijn er 32 die op dit moment op alle vier de gebieden Lipper Leader zijn.

Management steekt dat dan ook niet onder stoelen of banken. “Eigenlijk is dit dus al het vijfde jaar dat we het zo goed doen. Lipper meet de consistentie van de prestaties over de laatste drie jaar. De eerste Award die we wonnen had betrekking op de jaren 2003 tot en met 2005. We hebben laten zien dat we in alle markten uit de voeten kunnen.”

Belangrijke buffer

Uit de cijfers van Lipper blijkt dat Dexia deze laatste Award vooral te danken heeft aan haar vastrentende fondsen. Een fiks aantal van die fondsen schopte het tot de beste 20% in de betreffende categorie. Had Dexia de crisis bijtijds in de smiezen. Wellicht? Zover wil Vermeir nu ook weer niet gaan, maar de risicomijdende aanpak van het huis zorgde er wel voor dat al te grote brokken werden vermeden. “Rendement is bij ons een functie van risico. Daarom doen we het goed in dit soort rankings, waarbij het met name gaat om een langdurige consistente prestatie, afgezet tegen het risico. Beter presteren betekent namelijk niet automatisch meer risico nemen. Als we in 2008 één ding hebben geleerd dan is het dat we ons weer hebben beseft wat een belangrijke buffer obligaties kunnen vormen. Met vastgoed, credit of hedgefunds kon je vorig jaar niet diversifiëren. Alles ging omlaag. Staatsobligaties hebben zich als enige goed gehouden.” 2008 mag dan een prijswinnend jaar zijn gebleken, dat betekent vast niet dat Vermeir het fluitend heeft doorstaan. Hoe was de stemming in Brussel? “Het was heel heftig. Een rollercoaster. Met name in het

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

laatste kwartaal, toen het hele financiële systeem in vraag kwam. En het begon eigenlijk al in 2007, toen er een brede correctie van risicopremies op gang kwam. Dat deed ook al pijn en toen kwam daar in september nog eens de deconfiture van Lehman achteraan. Wat we daarna beleefden was een storm die niemand nog had meegemaakt; je kunt dan weinig anders dan toekijken. Op zich zaten we met onze portefeuilles redelijk op koers. Alles daalde natuurlijk, maar we hebben geen grote ongelukken gezien in portefeuille. Voor een beheerder is zoiets ook een uitdaging. Je moet alles opnieuw analyseren. Dat zal veranderen in dit vak de komende jaren. De research zal veel dieper moeten zijn. Je moet beter je huiswerk doen. Dat is altijd het werk van de investeerder, maar in het verleden werd slecht huiswerk niet altijd afgestraft. Nu wel.” Betekent dat ook dat vastrentende beleggers minder blind kunnen varen op de kredietscores van de onder vuur liggende rating agencies als Moody’s en Standard & Poor? “Dat deden we toch al niet. Wij hebben onze eigen ratings. Het heeft ook geen zin om beslissingen nemen op basis van publieke informatie. Waar onderscheid je je dan in?” Goede vraag, waar onderscheidt Dexia zich eigenlijk in? “Belangrijk is dat we werken met een mix van kwantitatieve modellen en fundamentele analyse. Dat laatste was de afgelopen tijd heel belangrijk. Volgens de modellen is er heel veel koopwaardig, want heel veel instrumenten zijn nu heel goedkoop. Maar vanuit fundamenteel opzicht moet je vaak vaststellen dat de timing om te kopen nog niet goed is. Daarom is een combinatie van die twee disciplines zo goed. Puur fundamenteel naar de markt

kijken is misschien de meest juiste manier, maar het gevaar is dat je niet objectief genoeg naar de markt kijkt. Aan de andere kant, als je puur kwantitatief naar de markt kijkt loop je kans om tegen de muur aan te lopen, als de omstandigheden niet stroken met je model.”

Definitief teken

Wat zeggen Dexia’s modellen en analyses voor 2009? “We zijn nu weer wat overwogen in corporate krediet. En ook in de financiële sector. We zien daar weer wat opportuniteiten. De waardering impliceert

nu dat 20% van de banken failliet gaat. Dat is niet realistisch. In het algemeen zien we interessante instapniveaus. Er is een langdurige depressie ingeprijsd. Het risico zit hem alleen in timing. Wij gaan nu van onderwogen in aandelen naar neutraal of misschien zelfs licht overwogen.” Om echt positief op de markt te worden heeft het voorzichtig opererende Dexia meer tekenen van definitief herstel nodig. “Een signaal waar ik op let is een stabilisering van de huizenmarkt in de Verenigde Staten. Dat zou echt een teken van verbetering zijn. Maar de fundamentals moeten nog

Winnars Lipper Fund Awards 2009 Categorie

Beleggingsfonds

Aandelen Nederland

Robeco Hollands Bezit

Aandelen Europa

Invesco Pan European Structured Equity


Threadneedle Pan European Smaller Companies

Aandelen Eurozone

BGF Euro-Markets Fund EUR

Aandelen wereldwijd

Pictet F (LUX)-Water

Aandelen wereldwijd small- & midcap

ASN Milieu & Waterfonds


Vanguard US Opportunities USD

Aandelen Verre Oosten

Fortis L Equity High Dividend Pacific EUR

Aandelen Japan

SGAM AI Equisys Fund Japan

Aandelen emerging markets Europa

JPM Europe Convergence Equity EUR

Aandelen emerging markets wereldwijd

Schroder ISF BRIC

Aandelen sector Grondstoffen

Martin Currie GF Global Resources USD

Aandelen sector Financials

New Star Global Financials Ret GBP

Aandelen sector Biotechnologie

Pictet F (LUX)-Biotech

Aandelen sector Telecommunicatieservices

Fidelity Funds - Global Telecommunications EUR

Aandelen sector Farma & gezondheidszorg

Fortis L Equity Health Care Europe

Aandelen sector Informatietechnologie

Seligman Global Horizon US Communications & Info

Aandelen sector Cyclische consumentengoederen

Fortis L Equity Consumer Durables Europe

Aandelen sector Vastgoed Europa

AXA WF Aedificandi

Aandelen sector Vastgoed wereldwijd

ING Global Real Estate Fund

Mixfondsen euro wereldwijd - gebalanceerd

Petercam L Balanced Low Risk

Mixfondsen euro wereldwijd - flexibel

Carmignac Patrimoine

Mixfondsen euro wereldwijd - conservatief

Robeco Safe Mix

Mixfondsen euro wereldwijd - agressief

UBS (Lux) Strategy Fund - Growth EUR

Categorie

Fondshuis

Obligaties wereldwijd high yield

CIF Global High Income Opportunities USD

Beste fondsenhuis overall

Dexia

Obligaties wereldwijd

Templeton Global Bond USD

Beste aandelenfondshuis (groot)

Carmignac Gestion

Obligaties Eurozone

Petercam Bonds EUR

Beste aandelenfondshuis (klein)

Seligman

Obligaties Europa high yield

F&C European High Yield Bond EUR

Beste obligatiefondshuis (groot)

Société Générale

Obligaties Europa

Multiple Managers - European Bond

Beste obligatiefondshuis (klein)

Janus

Obligaties euro

ISI Euro Bonds

Beste mixfondshuis (groot)

Robeco

Converteerbare obligaties Europa

Credit Suisse Bond (Lux) Convert Europe

Beste mixfondshuis (klein)

SNS Bank

Bedrijfsobligaties euro

Parvest (Euro) Bond Premium

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

positiever.” Staatsobligaties, de brengers van – relatief – succes in 2008 zijn inmiddels wel aan de dure kant, stelt Vermeir vast. “Maar waar ik nog wel erg positief over ben zijn inflation linked bonds. Ik denk dat de heel negatieve scenario’s die flinke defatie verwachten te zwartgallig zijn. Met inflation linked bonds ban je de onzekerheid van toekomstige inflatie, door herstel en geldcreatie, enigszins uit.”

Mixfondsen defensief Robeco Safe Mix Fonds: Robeco Safe Mix Categorie: Mixfondsen defensief Fondsomvang (per 31-12-08): 323 miljoen euro Fondsmanager: Artino Janssen Rendement: 2008: 0,6%, 3 jaar: 0,9%*, 5 jaar: 1,9%* (* = gemiddeld per jaar)

“We nemen beslis singen op het gebied van asset allocation en vervolgens zoe ken we binnen die assets naar de meest kansrijke catego rieën”

Artino Janssen

E

en rendement van +0,6% behalen en toch het beursjaar betitelen als “best heftig”. Artino Janssen kijkt met gemengde gevoelens terug op 2008. “Het is geen rendement waar je supertrots op kunt zijn, maar in de hele omgeving was het een aardig resultaat”, zegt hij met gevoel voor understatement. Want in 2008 was ieder rendement met een plus ervoor, hoe klein ook, een opzienbarende prestatie. Alleen met een ultiem crashbestendige portefeuille was dat te realiseren. Dat bleek Robeco Safe Mix in voldoende mate te zijn. Safe Mix is één van de vijf mixfondsen die Robeco op de particuliere markt aanbiedt. Elk fonds heeft zijn eigen risicoprofiel en

Beleggingsfondsen 16 Janssen beheert ze als hoofd Asset Allocatie allemaal. Safe Mix is de veiligste variant van het vijftal. De benchmark van het fonds bestaat uit een allocatie van 10% in aandelen, 45% in obligaties, 5% in hedgefunds, 2,5% in onroerend goed en 37,5% in liquiditeiten.

Heel uitzonderlijk

“De fondsen bieden in feite een alternatief voor professioneel vermogensbeheer”, legt Janssen uit. “Het is bedoeld voor mensen die wel willen beleggen, maar geen tijd of geen zin hebben om dat allemaal zelf te doen. Het beleggingsbeleid is gebaseerd op dezelfde methode die we hanteren bij het beheer van pensioenfondsen. We nemen beslissingen op het gebied van asset allocation en vervolgens zoeken we binnen die assets naar de meest kansrijke categorieën.” Robeco Safe Mix alloceert zijn middelen door te beleggen in andere Robecofondsen. Voorheen was dat vooral een keuze tussen obligaties, aandelen en cash, sinds Janssen de mixfondsen beheert zijn daar ook vastgoed, grondstoffen en hedgefunds bijgekomen. Die fund-of-funds structuur zorgt niet voor extra kosten, stelt Janssen beleggers gerust. “Sinds een jaar of drie hebben we de kostenstructuur vereenvoudigd. We hanteren één tarief en daar zit alles in.” Na een achttien jaar lange carrière als vermogensbeheerder – hij zat onder andere dertien jaar bij Aegon als Chief Investment Officer voor de aandelenbeleggingen – kijkt Artino Janssen met een ervaren oog naar de markt. Hij zal zelf als eerste toegeven dat 2008 wel heel uitzonderlijk was, maar ook in die markt wist hij een paar beslissingen te nemen die uiteindelijk geld opleverden voor het fonds. “In de obligatieportefeuille hebben we al vroeg, in de zomer van 2008,

17 afgelost. Het is een ander klimaat. Je moet erg voorzichtig zijn met risicovolle categorieën.” Safe Mix zou geen Safe Mix zijn als het vol in risicovolle categorieën zou stappen, al ziet Janssen toch wel wat kansjes opdoemen. “Op zeker moment zullen de langetermijnthema’s weer gaan spelen. Met name emerging markets en grondstoffen. Daar zijn we nu alweer wat posities aan het opbouwen.”

Aandelen Nederland Robeco Hollands Bezit Fonds: Robeco Hollands Bezit Categorie: Aandelen Nederland Fondsomvang (per 31-12-08): 262 miljoen euro Fondsmanagers: Christian Vondenbusch en Henk Grootveld Benchmark: AEX-index Rendement: 2008: -48%, 3 jaar: -13%*, 5 jaar: -2%* (* = gemiddeld per jaar)

“Afweging één is: begrijpen we het nog? De Nederland se markt is te smal om te bespelen met kwantitatieve mo dellen. We kijken wel naar waardering”

Henk Grootveld

“E

en rock & roll-jaar was het niet, natuurlijk, maar we zijn heel blij met deze prijs hoor. Ons vak is een relatief vak. Mijn baas heeft één opdracht voor me: ‘als je de AEX verslaat,

“Een rock & roll-jaar was het niet, maar we zijn heel blij met deze prijs, hoor” geanticipeerd op mogelijke renteverlagingen door de Europese Centrale Bank. Toen ging de discussie nog vooral over de vraag of ze zouden verhogen of niet, maar het gevaar van recessie was toen al groot aanwezig. We hebben de rentegevoeligheid van de liquiditeiten flink opgevoerd in die tijd.” “2008 is een breukjaar,” stelt Janssen. “We zijn in een ander regime terechtgekomen. Van een periode met veel beschikbaar geld en steeds meer leverage, komen we nu in een periode terecht waarin de groei lager zal zijn en de schulden moeten worden

ben je een goeie jongen’. Dat hebben we gedaan.” Henk Grootveld kaatst lachend onze stelling terug dat het winnen van een Lipper Fund Award in een jaar dat je fonds 48% inlevert een twijfelachtig genoegen is. Zo’n Fund Award wordt dan ook niet toegekend op basis van één kalenderjaar; consistentie over drie jaar is de maatstaf en op dat gebied laat Robeco Hollands Bezit alle Nederlandse aandelenfondsen achter zich. Met een portefeuille van Nederlandse aandelen was aan verliezen niet te ontkomen, maar desalniettemin wisten Henk

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Grootveld en zijn mede-beheerder Christian Vondenbusch een paar strategische keuzes te maken die redelijk uitpakten. “In september 2007 zagen we de bui hangen boven de financials”, vertelt Grootveld. “We hebben toen alle aandelen Fortis verkocht en alle Aegon verkocht. Achteraf was dat vier tot vijf maanden te vroeg, maar toen het mis ging, ging het ook heel hard mis.” Met een universum van zo’n zestig aandelen is het speelveld voor Vondenbusch en Grootveld beperkt, maar door op cruciale punten keuzes tussen fondsen te maken denkt het duo de strijd met de index te kunnen winnen. “Wij proberen vaak paartjes te spelen”, legt Grootveld uit. “Zo hebben we geen Akzo Nobel, maar wel DSM, omdat die laatste veel beter gepositioneerd is om door deze recessie te komen. We hebben bijvoorbeeld ook geen Wolters Kluwer en wel Reed Elsevier, geen Aegon maar wel Binck en geen Fortis maar wel ING.”

Aandelen wereldwijd Pictet Water-P-Cup Fonds: Pictet (LUX) Water-P-Cap Categorie: Aandelen wereldwijd Fondsmanagers: Hans Peter Portner, Philippe Rohner, Louis-Mathieu Perrin Omvang (per 31-12-08): 2,1 miljard euro. Performance: (gemeten over drie jaar) 1 jaar: -5,8% , 3 jaar (cumulatief): -16,4%. Top 3 grootste beleggingen: ITT (4,5%), Suez Environnement Company (4,5%), Waste Management (4,3%)

“De fundamentals van water zijn prima. Als de vraag hetzelfde blijft, dan zal de prijs verder stijgen. Water is een eiland in een defla tionaire wereld”

Slim inkopen

Het belangrijkste instrument voor de twee beheerders, die het fonds sinds 2005 bestieren, is, zoals Grootveld het zegt: “ons boerenverstand. Afweging één is: begrijpen we het nog? De Nederlandse markt is te smal om te bespelen met kwantitatieve modellen. We kijken wel naar waardering. Bij gelijke bedrijven met gelijke vooruitzichten kies je de goedkoopste.” Op het moment vindt Grootveld de markt al aardig goedkoop. “We zitten dicht bij het dieptepunt, maar de tijdsfactor is heel moeilijk. Ik verwacht niet dat de AEX nog eens onder de 200 terechtkomt. Aan de andere kant verwacht ik nog geen blijvend herstel; ik denk dat we nog lang op de bodem zullen blijven stuiteren.” Ondertussen maken de beheerders wel van de massale kortingen op de beurs gebruik door voorzichtig en slim weer in te kopen. “Wat er in september en oktober 2008 gebeurde, was nauwelijks bij te benen. In die fase hebben we gezegd: nu gaan we eerst terug naar de tekentafel en ons huiswerk opnieuw doen. Bijna alles is in die tijd erg hard gestraft, dat had alles te maken met het unwinden van posities, niet met fundamentals. Sommige dingen kon je al snel weer gaan oppikken. Zo zijn we vrij vroeg alweer in Crucell en USG gestapt. USG is veel harder afgestraft dan de economische werkelijkheid suggereert en Crucell heeft een productenportefeuille die niet afhankelijk is van de economische omstandigheden. Ze zijn op weg om winst te gaan maken en de vaccins die ze verkopen worden betaald door recessiebestendige partijen als Unicef, de Verenigde Naties en het Bill & Melissa Gates Fund.”

Hans Peter Portner

H

ans Peter Portner, een van de beheerders van het Pictet Waterfonds denkt dat het defensieve karakter van het fonds ervoor heeft gezorgd dat Pictet de Lipper Award Aandelen wereldwijd in de wacht heeft gesleept. Dat een sectorfonds een wereldwijde prijs wint, is immers best bijzonder. Portner is natuurlijk zeer vereerd, maar concludeert dat 2008 ook voor hen niet makkelijk is geweest. “Ook wij staan in de min, gemeten over één en drie jaar. Dat het verlies nog relatief beperkt is, komt omdat de vraag naar water stabiel is en de sector transparant en goed gereguleerd is. Geen nare verrassingen dus.” Maar de economische crisis is wel degelijk merkbaar. “Het industrieel gebruik van water, bijvoorbeeld in fabrieken, is gedaald, maar omdat het vaak om langjarige servicecontracten gaat en niet om volumecontracten, is het effect daarvan beperkt. Het watergebruik van huishoudens is stabiel, simpelweg omdat er geen vervangingsproduct voor water is. De vraag groeit mee met de bevolking en wat dat betreft ziet het er prima uit.” Bij watertechnologie, denk aan bedrijven die pompen maken, wordt de crisis ook gevoeld. Niet alleen omdat de vraag van het bedrijfsleven is gedaald, ook omdat – met name in Amerika waar het grootste deel van het fondsvermogen is belegd – lokale overheden zijn gestopt met investeren. Zij wachten op nieuw overheidsgeld van Obama.

Prima fundamentals

Portner verwacht dat de vraag van overheden dankzij economische stimuleringsmaatregelen op korte termijn zal herstellen. “Investeringen in watervoorzieningen en -management kunnen namelijk niet eindeloos uitgesteld worden. Als waterzuivering om een of andere reden niet goed gebeurt, dan raakt het grondwater verontreinigd en dat is pas echt moeilijk op te lossen.” Zijn huidige state of mind omschrijft Portner als cautiously constructive. “De financiële crisis is doorgedrongen tot de reële economie.

We hebben herstel van de winstgevendheid van financials nodig, zicht op hoeveel slechte leningen er zijn en wat het effect is op het bedrijfsleven. Water als product en dienst is nog steeds goedkoop. En met de verdere privatisering – denk vooral aan landen als China – van de sector zal de prijs stijgen. De fundamentals van water zijn wat dat betreft prima. “Als de vraag hetzelfde blijft, dan zal de prijs verder stijgen. Water is een eiland in een deflationaire wereld.”

Eervolle vermeldingen - Deel i

De winnaars van een Lipper certificaat: de fondsen die exceptioneel presteerden. Categorie

Beleggingsfonds

Aandelen Europa

Carmignac Portfolio Grande Europe

Aandelen Europa

GAM Star European Equity EUR

Aandelen Europa exclusief UK

Cazenove European Equity (ex UK) EUR


GAM Star Continental European Equity GBP


Henderson HF Continental European Equity


Threadneedle European Smaller Companies

Aandelen eurozone

Petercam Equities Euroland

Aandelen Verenigd Koninkrijk

Goldman Sachs UK CORE Equity Pf Base GBP


Threadneedle UK Growth & Income


BGF United Kingdom Fund GBP

Aandelen Zwitserland

Schroder ISF Swiss Equity Opportunities

Aandelen Zwitserland

Fidelity Funds - Switzerland CHF


MLGSP North American Large Cap Value III USD


BGF US Focused Value Fund USD

Aandelen noord-Amerika small- & midcap

Schroder ISF US Smaller Companies


MLGSP North American Small Cap Value II USD


BGF US SmallCap Value Fund USD

Aandelen wereldwijd

Pioneer Funds Global Ecology EUR

Aandelen wereldwijd

Skagen Global


Allianz Holland Pacific Fund


BGF Pacific Equity Fund USD

Aandelen Verre Oosten exclusief Japan

Fidelity Funds - South East Asia

Aandelen Verre Oosten exclusief Japan

Fidelity Funds - Asian Special Sits

Aandelen Japan

Polar Capital Japan USD

Aandelen Japan

RIC Japan Equity

Aandelen Japan small- & midcap

AXA Rosenberg Japan Small Cap Alpha JPY

Aandelen Japan small- & midcap

BGF Japan Opportunities Fund JPY

Aandelen India

Franklin India USD

Aandelen China

Allianz RCM China USD

Aandelen China

Fidelity Funds - China Focus

Aandelen Groot-China

Invesco Greater China Equity

Aandelen Groot-China

CAAM Funds Greater China USD


Nevsky Eastern European USD


DWS Osteuropa


Threadneedle Emerging Market Bond


Skagen Kon-Tiki


Carmignac Emergents

Aandelen emerging markets Latijns-Amerika

Gartmore SICAV Latin American EUR

Aandelen emerging markets Latijns-Amerika

CAAM Funds Latin America Equities USD

Aandelen sector Financials

ING (L) Invest Banking & Insurance vervolg pagina 18

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9


19

Obligaties eurozone Petercam Bonds EUR Fonds: Petercam Bonds EUR Categorie: Obligaties eurozone Fondsmanager: Johnny Debuysscher Omvang (per 31-12-08): 1,9 miljard euro Benchmark: JP Morgan EMU Government Bond index Performance: 1 jaar: 3,9%, 5 jaar: 3,8% Top 3 grootste beleggingen: Duitsland I/L Bond (5,68%), Frankrijk GOVT OF (5,43%), Spanje (4,53%)

“Wij gaan ervan uit dat inflatie het gevolg is van economische groei. Veel collega-be heerders redeneren andersom, dus dat onderscheidt ons ook van anderen”

Johnny Debuysscher

D

it jaar is het (minimaal) de derde keer dat Petercam er met een obligatie-award vandoor gaat. Johnny Debuysscher, partner bij Petercam en de strateeg achter de obligatiefondsen, verklaart het succes. “Bij obligatiebeleggen draait het om timing. Het gaat om wachten tot de rentevoet in een bepaald land hoog genoeg is om in te stappen. Dat kan soms een jaar of langer duren en veel beheerders hebben die luxe én het geduld niet, wij wel.” Het Petercam Bonds (euro)-fonds is een actief beheerd beleggingsfonds met obligaties van de hoogste kwaliteit. Dat wil zeggen overheidsobligaties en obligaties uitgegeven door supranationale instellingen met een AAA-rating. Het fonds hoeft niet vol belegd te zijn en mag maximaal 20% in cash aanhouden. In de praktijk is het echter zo dat zo’n 5% tot maximaal 12% van het fondsvermogen cash wordt aangehouden. “De kaspositie wordt gebruikt om de duratie op het punt te zetten dat wij wensen.”

Twee gezichten

Bij beleggingsbeslissingen laat het fixed income-team van Petercam zich in eerste instantie leiden door economische groei of het vooruitzicht daarop en niet door inflatie. “Wij gaan ervan uit dat inflatie het gevolg is van economische groei. Veel collega-beheerders redeneren andersom,

dus dat onderscheidt ons ook van anderen.” Terugkijkend noemt Debuysscher 2008 een heel bijzonder jaar. “Duidelijk zichtbaar was de vlucht naar kwaliteit en een van de grootste spread widenings ooit. Het jaar had eigenlijk twee gezichten. Tot en met eind juni was de markt bang voor hoge inflatie en op 1 juli sloeg dat opeens om naar angst voor deflatie. Dat betekende dat obligatiefondsen die het in de eerste zes maanden van het jaar prima deden, het niet noodzakelijk een goed tweede halfjaar hadden.”

Gematigd positief

“In de laatste drie jaar is de rente in Europa niet extreem hoog of laag geweest. Bewegingen waren er echter genoeg en dan is het zaak op het juiste moment een beslissing te nemen, gaat Debuysscher verder. “De laatste maanden is de Europese obligatiemarkt echter veranderd. Het rentever-

schil tussen landen is veel groter geworden. Eind 2008 zat er bijvoorbeeld 25% tussen Griekenland en Duitsland. Ik verwacht dat dit in 2009 wel minder zal worden, maar de juiste afweging tussen kwalitatief hoge en liquide markten zoals Duitsland (lees ook minder risico dus minder rendement) en opkomende markten zoals landen als Griekenland is de sleutel tot succes.” Het fixed-income team blijft ondertussen speuren naar tekenen van economisch herstel in Europa en Debuysscher wil er wel voor uit komen dat hij gematigd positief is voor dit jaar. Het getingel van het carillon op de achtergrond versterkt dat beeld.

Aandelen Noord-Amerika Vanguard US Opportunities Fonds: Vanguard US Opportunities Categorie: Aandelen Noord-Amerika Omvang (per 31-12-08): 61 miljoen euro Fondsbeheerder: PRIMECAP Management Company. Performance 1 jaar: -37,0, 3 jaar: -5,2%, 5 jaar: 0,7%. Top 3 grootste beleggingen: Eli Lilly (5,2%), Conceptus (5,2%), Rambus (3,1%).

“Een bedrijf is alleen een goede belegging als het gekocht is tegen de juiste prijs”

Eervolle vermeldingen – deel II

De winnaars van een Lipper certificaat: de fondsen die exceptioneel presteerden. Categorie

Beleggingsfonds

Aandelen sector Grondstoffen

Van Eck Global Hard Assets Fund

Aandelen Europa

Carmignac Portfolio Grande Europe

Aandelen sector Farma & gezondheidszorg

Carnegie Fund - Medical

Aandelen sector Informatietechnologie

Seligman Global Horizon Global Technology

Aandelen sector Cyclische consumentengoederen

Robeco Consumer Goods Equities EUR

Aandelen sector Vastgoed Europa

Petercam Securities Real Estate Europe

Mixfondsen euro wereldwijd - agressief

Fortis Personal Portfolio FoF Growth

Mixfondsen euro wereldwijd - conservatief

Dexia Fullinvest Low

Mixfondsen dollar wereldwijd - gebalanceerd

MFS Meridian Funds Global Total Rtrn USD

Mixfondsen dollar wereldwijd - gebalanceerd

BGF Global Allocation Fund USD

Mixfondsen euro wereldwijd - gebalanceerd

Sarasin GlobalSar - IIID EUR

Obligaties euro

Raiffeisen-Dynamic-Bonds

Obligaties euro

KBC Renta Emurenta

Obligaties euro high yield

Threadneedle European High Yield Bond EUR

Obligaties euro inflation linked

Credit Suisse Bond (Lux) Inflation Linked Euro

Obligaties euro korte termijn

Parvest Euro Short Term Bond

Obligaties euro korte termijn

Carmignac Securite

Obligaties Europa

KBC Bonds Europe

Obligaties Europa

WinFund Bond-Index Europe

Obligaties Eurozone

Petercam Bonds EUR

Obligaties dollar

UBAM Yield Curve US Dollar Bond

Obligaties dollar high yield

Janus US High Yield USD

Obligaties dollar high yield

Fidelity Funds - US High Yield USD

Obligaties dollar korte termijn

Pictet F (LUX)-USD Short-Mid Term Bonds

Obligaties dollar

Dexia Bonds USD Government

Obligaties emerging markets wereldwijd

ING (L) Renta Fund Emerging Mkts Debt

Obligaties emerging markets wereldwijd

ING International (II) EMD USD

Obligaties wereldwijd eurohedged

Robeco Lux-o-Rente EUR

Obligaties Zwitserse frank

SGAM Fund Bonds CHF

Obligaties Britse pond

Invesco Gilt

Obligaties Britse pond

RIC UK Long Dated Gilt


LODH Invest - Convertible Bond EUR


CAAM Funds European Convertible Bond EUR

Converteerbare obligaties wereldwijd

LODH Invest - Convertible Bond EUR

Bedrijfsobligaties euro

AXA WF Euro Credit Plus

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Paul Lohrey

H

et US Opportunities beleggingsfonds van Vanguard wordt beheerd door de managers van het Californische Primecap. Deze managers – die overigens geen interviews geven – zijn blij met de award, vooral om dat dit het langetermijnkarakter van het fonds benadrukt. “Sinds de start van het fonds zes jaar geleden heeft het benchmark en peergroup verslagen,” vertelt Paul Lohrey, Chief Investment Officer van Vanguard Investments Europe.

Vier principes

“Primecap, dat in 1984 is opgericht, hanteert vier basisprincipes bij het selecteren van aandelen. Allereerst fundamentele research, waarbij de nadruk ligt op het selecteren van bedrijven waarvan de fundamentals zich op lange termijn beter kunnen ontwikkelen dan de huidige consensus op Wall Street of de huidige waardering suggereert.” Punt twee is langetermijnbeleggen. “Onze fondsmanagers zien dat de beleggingswereld steeds meer focust op de korte termijn. Dat zorgt voor inefficiënties bij het waarderen van aandelen ten opzichte van hun langetermijnpotentie”, gaat Lohrey verder. Het derde basisprincipe is de nadruk op het individueel maken van beleggingsbeslissingen. Primecap gaat ervan uit dat het individu, en niet een comité, de beste beleggingsideeën kan genereren. Tot slot, de sleutel tot een succesvolle belegging

ligt volgens Primecap in het juist waarderen van de fundamentele waarde van een onderneming en de prijs van hetzelfde aandelen. “Een bedrijf is alleen een goede belegging als het gekocht is tegen de juiste prijs.”Lohrey waarschuwt beleggers wel dat het beleggingsbeleid kan leiden tot volatiliteit en er ook jaren zijn geweest dat het fonds het slechter heeft gedaan dan zijn peers.

Financieel sterk

Paul Lohrey noemt 2008 een tumulteus jaar. Het US Opportunities Fund profiteerde echter van de onderweging in de in de problemen verkerende financials en de overweging van aandelen in de sector Gezondsheidszorg. “Amgen was met een rendement van +36% een top performer, terwijl ook de Amerikaanse airlines – 6% van de portefeuille – zich goed hielden.” Primecap gaat ervan uit dat 2009 een jaar zal zijn waarin fundamenteel beleggen beloond wordt. “Het marktsentiment is negatief als gevolg van een dalende groei van het bruto binnenlands product, oplopende werkloosheid en dalende bedrijfswinsten. We verwachten slechts beperkte groei in de Verenigde Staten, maar denken dat ons fonds goed gepositioneerd is hiervoor.” Gezondheidszorg en IT zijn ook in 2009 overwogen in de portefeuille. “In de gezondheidszorgsector zijn farmaceuten en biotechbedrijven die medicijnen voor ziekten zoals kanker, diabetes en Alzheimer ontwikkelen, favoriet. In de IT-sector bestaat het gevaar dat de meltdown van de financiële sector de IT-uitgaven bedreigd. Primecap is echter niet zo pessimistisch en vind dat de sector in de afgelopen tien jaar veranderd is, er financieel veel sterker voor staat en bovendien wereldwijd opereert en niet geheel afhankelijk is van financiële klanten”.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Aandelen Emerging Markets Global Schroder ISF BRIC Fonds: Schroder ISF BRIC Fondshuis: Schroders Fondsmanager: Allan Conway Omvang (per 31-12-08): 1,3 miljard dollar. Performance: (gemeten over drie jaar) 1 jaar: -52,3% , 3 jaar (cumulatief): -12,8%. Top 3 grootste beleggingen: China Mobile (3,9%), Samsung Electronics (3,3%), Gazprom ADR (3,0%)

“Emerging mar kets kunnen een economische storm doorstaan, maar geen orkaan”

Allan Conway

A

llan Conway, manager van het Schroder ISF Bric Fonds kan zich wel leukere omstandigheden voorstellen bij het winnen van de Lipper Fund Award. Met een rendement van meer dan 50% in de min werd het fonds hard geraakt door de crisis. In een interview met IEX magazine aan het begin van 2008 gaf Conway nog aan dat hij niet verwachtte dat opkomende economieën hard getroffen zouden worden door de afzwakkende economie, aangezien de kredietcrisis zijn oorsprong had in de westerse wereld. “Veel partijen werden gedwongen om posities af te wikkelen om zo snel mogelijk liquiditeiten bij elkaar te krijgen”, zegt Conway. “In dit proces verkochten beleggers alles wat in de plus stond en emerging markets hadden enkele heel goede jaren achter de rug. Fundamenteel gezien waren ze goed in staat om een storm te weerstaan, maar vorig jaar is de economische storm aangewakkerd tot een orkaan.” Dat geldt dubbel voor het Schroder ISF Bric Fonds, dat in 2006 en 2007 een rendement boekte van ruim 40%, wat ongeveer dubbel zoveel was als de benchmark. Naast de vlucht naar liquiditeit speelden de zwakke lokale beleggersbasis in opkomende economieën en een snelle daling van de grondstofprijzen volgens Conway ook een grote rol in 2008. Hij verwacht dat 2009 in het teken staat van een inhaalslag van emerging markets. De schulden van consumenten in deze landen liggen veel

Beleggingsfondsen 20 lager liggen dan in Europa en de Verenigde Staten en de meeste landen hebben enorme reserves. “Opkomende economieën blijven veel sneller groeien dan ontwikkelde landen. Maar ik denk nu dat landenkeuze weer heel belangrijk wordt.” Factoren die dan het verschil gaan maken zijn dan onder meer het gegeven of een land grondstoffen importeert of exporteert: “De komende twaalf maanden voorzie ik geen groot herstel van de grondstofprijzen en dat gaat landen zoals Rusland en Brazilië parten spelen. Voor China zijn de vooruitzichten aanzienlijk beter. “China is een netto-importeur van grondstoffen. Ik verwacht dat de economische groei op 7% of hoger blijft uitkomen.”

Mixfondsen wereldwijd Carmignac Patrimoine Fonds: Carmignac Patrimoine Fondshuis: Carmignac Gestion Fondsmanagers: Edouard Carmignac, Rose Ouahba, Frédéric Leroux Omvang (per 31-12-08): 4,7 miljard euro. Performance: (gemeten over drie jaar) 1 jaar: 0,01% , 3 jaar (cumulatief): 13,91%. Top 3 grootste beleggingen: France 5% 2012 (10,5%), BTAN 3,75% 2010 (6,5%), France 5% 2011 (4,4%)

“We zien volop ob stakels rond de plan nen van Obama, en elk uitstel geeft reden tot nog meer zorgen”

Frédéric Leroux

D

e defensieve strategie heeft mixfonds Carmignac Patrimoine in 2008 een positief rendement van 0,01% opgeleverd. Dat was vooral te danken aan het feit dat in grote delen van het jaar aandelen met zorg werden vermeden. Dat wil zeggen: de aandelenexposure werd dan geheel gehedged zodat de exposure bijna 0% bedroeg. Het is een slimme en flexibele manier om de markt te bespelen. De Lipper Award voor het beste mixfonds is dan ook nauwelijks verrassend te noemen voor dit fonds dat kan bogen op een prima trackrecord van bijna twintig jaar. En voorlopig blijft defensief het motto van de beheerders, ondanks de Change die Obama belooft. Frédéric Leroux: “We zien volop obstakels

rond de plannen van Obama, en elk uitstel geeft reden tot nog meer zorgen. Die spanning wordt weerspiegeld in de tienjaars rente.” Carmignac zet ook nog steeds in op China, hoewel de deleveraging een ware test van de kracht van opkomende markten aan het worden is. “China heeft ruimte om maatregelen te nemen om zo de groei te waarborgen. De scherpe groei van leningen in China in december (+18%) illustreert dat misschien wel het best.” Voordat er over gegaan wordt op een meer offensieve aanpak, moet er eerst het een en ander gebeuren op de financiële markten. Leroux: “We letten daarbij vooral op het herstel van de interbancaire leningen. De normalisatie komt op gang, maar we zijn er nog lang niet. Daarnaast kijken we naar de voorraden van grondstoffen, met name van koper. Die bevindt zich nu op een heel laag niveau, maar vertoont wel tekenen van herstel. Andere indicatoren zijn de wekelijkse uitkeringsaanvragen in Amerika en de export van een land als Zuid-Korea.” Obligaties wegen voorlopig het zwaarst in de portefeuille. Is die vluchthaven ‘de volgende bubbel’? Leroux ziet de risico’s vooral in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, maar niet in de Franse staatsobligaties waar Patrimoine zwaar in zit. De defensieve aanpak heeft Carmignac niet alleen de Lipper Award opgeleverd voor het beste mixfonds, maar ook als fondshuis binnen de categorie Aandelen Large Caps. Het geheime recept was ook daar behoedzaamheid. Zo kan vlaggenschip Carmignac Investissement de exposure naar de aandelenmarkt veel verder terugbrengen dan normale aandelenfondsen. Dat brengt het risicoprofiel een stuk naar beneden.

Aandelen Europa small- & midcaps Threadneedle Pan European Smaller Companies Fund Fonds: Threadneedle Pan European Smaller Companies Fund Fondshuis: Threadneedle Fondsmanager(s): Philip Dicken Omvang (per 31-12-08): 81,1 miljoen euro Performance: (gemeten over drie jaar) 1 jaar: -47,5% , 3 jaar (cumulatief): 17,9%. Top 3 grootste beleggingen: Fielmann AG (2,9%), DiaSorin S.p.A. (2,9%), Cobham PLC (2,5%)

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

“Problemen vermij den is belangrijker dan het vinden van een aandeel waarvan de koers verdubbelt”

Philip Dicken

P

hilip Dicken, manager van het Threadneedle Pan European Smaller Companies Fund, zag halverwege 2007 een heel moeilijke periode aankomen. Hij richtte zijn portefeuille geleidelijk defensiever in door sectoren zoals gezondheidszorg te kopen en door financials af te bouwen. Desondanks kwam zijn rendement vorig jaar op -47,5% uit. Dat was wel 4% beter dan de benchmark en over de afgelopen drie jaar is de score -17,9% voor het Threadneedle Pan European Smaller Companies Fund en –39% voor de benchmark. “De betrouwbaarheid van het bedrijfsmodel en de stabiliteit van omzet en marges zijn in de huidige omstandigheden veel belangrijker dan mogelijke groeikansen”, meent Dicken: “Ik verwacht dat veel bedrijven het erg moeilijk gaan krijgen, wat zich vertaalt in een toenemend aantal aandelenemissies in de tweede helft van het jaar.” Rond die tijd kan de economie volgens Dicken een herstel laten zien. Maar: “als banken structureel minder gaan uitlenen, moeten we rekening houden met een groeitempo dat veel minder hoog ligt dan waaraan we gewend zijn.” Smallcaps vragen een andere aanpak dan een portefeuille met bekende concerns: “Kleine bedrijven zijn riskanter dan grote”, zegt Dicken: “Ze hebben een minder grote basis en zijn veel minder gediversificeerd, wat het lastiger maakt om tegenvallers op te vangen. Mijn beleid is er meer op gericht om problemen te vermijden dan om een aandeel te zoeken waarvan de koers verdubbelt.” Dat belooft weinig goeds voor kleinere Nederlandse bedrijven, want Dicken heeft slechts één noemenswaardige positie in Nederland: Vopak. “Er zijn veel mooie ondernemingen in Nederland”, vertelt Dicken: “Maar ik zoek altijd het beste bedrijfsmodel tegen de aantrekkelijkste prijs. Stockpicken, maar tegelijkertijd creëer ik spreiding over verschillende landen en sectoren. Ik zal nooit één positie innemen die het rendement van het fonds kan maken of breken.” 01/09

Opinie 21

Op zoek naar survivors Loopt de hedgefundindustrie op z’n einde? De gevolgen van de verkoopgolf zijn verstrekkend. Toch zie ik genoeg mogelijkheden voor goede hedgefundmanagers. door Didy van der Schilden

V

rijwel iedereen die dacht dat een grote allocatie naar hedgefondsen voor een diversificatie van de beleggingsportefeuille zou zorgen, is in 2008 van een koude kermis thuis gekomen. Een combinatie van factoren heeft in de huidige crisis voor een ongekende correlatie tussen hedgefondsen en andere asset classes gezorgd. De meeste hedgefundstrategieën slaagden er niet in om positieve rendementen te behalen. Maar toch, ondanks de verliezen hebben hedgefondsen het in het afgelopen jaar over het algemeen beter gedaan dan andere alternatieve investeringen zoals vastgoed en private equity. Daarnaast weet de CS Tremont Hedge Fund Index op één-, vijf- en tienjaars basis nog steeds de MSCI World index te verslaan.

Belangrijke veranderingen

Didy van der Schilden, verantwoordelijk

voor sales en

productdevelopment

bij Insinger de Beaufort

Asset Management.

De rendementen over een langere periode zijn dus nog relatief gunstig. Dat neemt niet weg dat de beproeving zwaar is geweest. Voor het eerst in de geschiedenis hebben veel hedgefondsen een tweecijferig negatief rendement laten zien. De negatieve rendementen en de substantiële outflows zijn de aanleiding voor critici om het einde van de hedgefundindustrie te voorspellen. De uitdagingen voor de industrie zijn groot en op dit moment wordt er volop geherstructureerd. Na de val van Long Term Capital Management in 1998 en Amaranth in 2006 waren die fondsen nog lang na hun ondergang het gesprek van de dag, nu zijn er zó veel fondsen in moeilijkheden geraakt, dat beleggers bij wijze van spreken al blij zijn als er in hun portefeuille fondsen zitten die momenteel géén vorm van ‘restructuring’ ondergaan. De industrie is goed wakker geschud, dat moge duidelijk zijn. Of dat goed of slecht is, valt op de langere termijn nog te bezien. Het resulteert in ieder geval in een aantal belangrijke veranderingen. Als eerste is het belang van het managen van het counterparty risk hoog op de To Do-lijst komen te staan. Door de val van Lehman Brothers en Bear Stearns zijn hedgefundmanagers gedwongen dit risico actiever te beheren, door bijvoorbeeld met meerdere prime brokers te werken. Het due diligence-proces is daarnaast ook sterk aangescherpt. Uit onderzoek is gebleken dat institutionele beleggers hun weging in hedgefondsen niet per sé verkleinen, maar eerder overgaan tot het herpositioneren van hun selectiecriteria en due diligence. Die verscherping van de due

diligence moet - hopelijk - helpen de op het eerste oog onopgemerkte gevaren beter te identificeren. De Madoff-fraude is een goed voorbeeld van de noodzaak tot beter onderzoek voor je ergens in stapt. Bescheiden consistente rendementen duiden niet automatisch op een gezonde strategie.

Doemscenario’s

Beleggers gaan nu op zoek naar transparante fondsen die een heldere en solide strategie hanteren. Door die verschuiving is er de afgelopen tijd veel verkocht, die cash komt voor een gedeelte in het eerste kwartaal van 2009 vrij. Het wachten is nu op het beste moment om dit geld te herbeleggen. In de afgelopen maanden heeft de verkoopgolf voor lage liquiditeit, extreme volatiliteit

“Institutionele beleggers verkleinen niet per sé hun weging in hedgefondsen, maar gaan eerder over tot het herpositioneren van hun selectiecriteria en due diligence”

I E X

P r o f s

en slechte rendementen in de markt gezorgd. In 2008 heeft de hedgefundindustrie al zo’n 30% van haar assets zien verdampen. Door de uitstaande verkooporders zullen die negatieve cijfers zich in het eerste kwartaal van 2009 waarschijnlijk voortzetten. Het gevolg van die verkoopgolf zien we dagelijks, in de vorm van het sluiten van fondsen en het samengaan van strategieën. Krijgen de critici dan toch gelijk met hun doemscenario voor de hedgefundindustrie? Ik denk van niet. Voor een markt die in de afgelopen jaren zo extreem gegroeid is, is een consolidatie gezond. Het zal het kaf van het koren scheiden. Hoogstwaarschijnlijk zullen hedgefondsmanagers met lange trackrecords, stabiel kapitaal en transparante strategieën het hoofd boven water weten te houden. Survival of the fittest, kortom. Het zal de industrie alleen maar ten goede komen. Want wie wil er nou niet in de beste fondsmanager investeren? 01/09

0 1 / 0 9

22

A D V E R T O R I A L

23


Fortis All Income Fund

Stabiel inkomen in roerige tijden Een relatief stabiel en regelmatig inkomen in onzekere beurstijden? Het Fortis All Income Fund heeft een goed gespreide beleggingsportefeuille en is zeer geschikt voor beleggers die streven naar een relatief stabiel hoog inkomen en die het geduld hebben om over deze economische terugval heen te kijken. Het Fortis All Income Fund is een echte alles-in-één belegging met de nadruk op regelmatige, directe inkomsten uit dividend en rente. Het fonds belegt in aandelen, onroerend goed, obligaties en liquiditeiten. De (directe) inkomsten daaruit bepalen het dividendrendement van het fonds. Daarnaast kan de vermogensgroei als extra dividend uitgekeerd worden. Fondsbeheerder Martijn van Herk vertelt: “Ons uitgangspunt daarbij is om het valutarisico naar de euro af te dekken om het risico van tegenvallende valutakoersen te beperken. Een beperking van het risico wordt mede bewerkstelligd door de spreiding van de belegging over de gekozen beleggingscategorieën.” In deze zeer roerige tijden, waarin de beurzen wereldwijd dagelijks enorm fluctueren, is ons doel een stuk dichterbij gekomen voor beleggers die nu in het fonds stappen. “Wij streven er namelijk naar om voor participanten een jaarlijks inkomen van

Voordelen op een rij • Het fonds combineert de

voordelen van succesvolle hoogdividendfondsen • Streefdividend van minimaal 4% per jaar • Aantrekkelijke verhouding tussen risico en rendement • Breed gespreide portefeuille • Ervaren team high incomebeleggingsspecialisten

was die angst en ook die rente dus, niet zo hoog. We denken dat de markt hier is doorgeschoten.” Van Herk vervolgt: “Sinds december 2008 heeft zich hier eindelijk enige ontspanning voorgedaan en daalde de rente van circa 23% naar het huidige niveau van 19% (per 26 januari 2009). Ook in het zogenoemde investment gradesegment (AAA, AA, A en BBB) is de rente zeer fors gestegen. In het afgelopen één, twee jaar steeg de rentemarge over staatsleningen hier van circa 1% tot circa 5%. Dat is vrijwel ongekend.” “Ook de dividendrendementen in onroerend goed weerspiegelen de nodige angst: feitelijk zijn deze bijna ver-

ten minste 4% te genereren. Ondanks of juist dankzij de extreme omstandigheden op financiële markten is het portefeuillerendement (na jaarlijkse kosten) de 8% genaderd,” gaat van Herk verder. Het Fortis All Income Fund werkt als een ‘fund of funds’. Het fonds verdeelt het fondsvermogen over verschillende Fortis fondsen, die allemaal ‘hoog inkomen’ als kenmerk hebben. Dit zijn: het Global High Income Equity Fund, het Bond High Yield World fonds, het High Income Property Fund, het Bond Corporate Euro fonds en het Bond Government Euro fonds. Het onderliggende obligatie- of

I E X

P r o f s

“Omdat we onze eigen specialisten aan tafel hebben, kunnen we steeds diep op de materie ingaan.”

dividendrendement van deze fondsen ligt gemiddeld tussen de 3 en 20%. Deze vijf onderliggende inkomensfondsen hebben of geen of een afgedekt valutarisico naar de euro. Angst in de markt Van Herk en zijn team zien de angst in de markt. “Opvallend zijn de hoge rentes in het high yield-segment (BB en lager). Deze hoge rente weerspiegelt de angst van beleggers voor mogelijke faillissementen in het bedrijfsleven. Even ter vergelijking: zelfs in de sombere jaren dertig

0 1 / 0 9

dubbeld de laatste twee jaar.” De fondsbeheerder verwacht echter dat er genoeg bedrijven zijn die het dividend – om de aandeelhouders niet verder van zich te vervreemden – wél zullen uitbetalen. “Hoewel er altijd wel bedrijven zullen zijn, die hun dividend kunnen verlagen, denken we dat de meerderheid het kan én zal doorbetalen. Dat beeld geldt wat ons betreft ook voor de aandelenportefeuille. We veronderstellen daarbij voor-

portefeuilleverdeling 1%

4%

18% 37% 18% 22% Cash Fortis Bond Government Euro Fortis Bond Corporate Euro Fortis High Income Property Fund Fortis Bond High Yield World Fortis Global High Income Equity Fund Bron: Fortis Investments per 26 januari 2009

zichtigheidshalve dat van de schijnbare 6% dividendrendement – als gevolg van de forse koersdalingen is het dividendrendement fors omhooggeschoten – er in werkelijkheid ongeveer 4 tot 5% zal worden uitbetaald.” Extra inkomsten Het beheer van het Fortis All Income Fund wordt gevoerd door Fortis Investments. Fortis Investments heeft de afgelopen jaren diverse succesvolle hoogdividendproducten ontwikkeld, zoals de beleggingsfondsen Fortis Global High Income Equity Fund, Fortis Premium Global Dividend Fund, Fortis High Income Property Fund en het Fortis Bond High Yield World fonds. Stuk voor stuk fond-

sen die ten opzichte van hun benchmark goed gepresteerd hebben. Het Fortis All Income Fund bouwt voort op deze traditie en profiteert volop van alle kennis en ervaring die Fortis Investments in huis heeft, zoals het beleggen met het oog op genereren van extra inkomsten. Het fonds wordt beheerd door ervaren deskundigen. “De beleggingsbeslissingen voor dit fonds worden gemaakt door vijf high yield-specialisten. Afhankelijk van het onderwerp nodigen we een macro-econoom uit om ons bij te praten. Bij de beleggingsbeslissingen zorgen we voor een goede allocatie tussen de verschillende categorieën. Daarbij proberen we een contraire stijl te hanteren: kopen als de yield hoog is en de prijs laag. De horizon die we daarbij momenteel hanteren is – gezien de aandeel- en vastgoedcomponenten – minimaal voor een middellange termijn, maar soms kunnen we ook instappen voor een korte periode, bijvoorbeeld enkele maanden.” Van Herk en zijn team letten bij het beleggen op hoe sterk de verschillende categorieën zijn, hoe hoog de yield is en daar hoort ook een macro-economische visie bij. “Omdat we onze eigen specialisten aan tafel hebben, kunnen we steeds diep op de materie ingaan. Zo kan onze vastgoedspecialist precies uit-

leggen hoe het nu gaat in Azië en waar kansen liggen in vastgoed,” gaat van Herk verder. Al met al heeft het Fortis All Income Fund een goed gespreide beleggingsportefeuille en het is zeer geschikt voor beleggers die streven naar een relatief hoog en stabiel inkomen, die het geduld hebben om over deze economische terugval heen te kijken. Van Herk: “Hoe vaak heeft een belegger de gelegenheid gehad om tegen deze rentes en deze dividendrendementen in te stappen? We zijn na-

gegaan of zoiets zich in de afgelopen honderd jaar al eens eerder heeft voorgedaan en we vermoeden dat dit de eerste keer is dat deze variabelen zich op dit niveau bevinden. Dat wil echter niet zeggen dat nu instappen zonder risico’s is. Wel lijkt de belegger voor dit risico momenteel wel heel royaal te worden gecompenseerd.” Kijk voor meer informatie op: http://www.fortisinvestments. com/inkomen

Fortis All Income Fund ISIN: Bloombergcode: Fondsbeheerder: Fondsvermogen: Startdatum: Beheerfee:

NL0006477929 AAICF NA Martijn van Herk 82 miljoen euro 15-11-2005 (toen nog ABN Amro-fonds) 1,35% op jaarbasis + servicefee 0,06% op jaarbasis Total Expense Ratio (TER): 1,40% (inschatting voor het boekjaar 2008/2009)* Vermogensverdeling (per eind december 2008): Aandelen: 38,5% Obligaties: 40,5% Onroerend goed: 20,7% Liquiditeiten: 0,3% * Daarnaast kan de distributeur aan- en verkoopkosten in rekening brengen, afhankelijk van de distributeur en het verkoopkanaal.

Dit document dient enkel ter informatie en is 1) geen voorstel of aanbod tot het aankopen of verhandelen van de financiële instrumenten hierin beschreven en 2) geen beleggingsadvies. Het Fortis All Income Fund, een subfonds van het Fortis Umbrella Fund II N.V. is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten op grond van de Wet op het financieel toezicht. Voor dit product is een financiële bijsluiter opgesteld met informatie over het product, de kosten en de risico’s. Vraag erom en lees hem voordat u het product koopt. De waarde van de activa kan als gevolg van het beleggingsbeleid sterk fluctueren. Het prospectus, de financiële bijsluiter alsmede overige informatie zijn verkrijgbaar bij Fortis Investments, Client Service (AF0440), Postbus 23400, 1100 DX Amsterdam Zuid-Oost en via www.fortisinvestments.com. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Bij aan- en verkopen worden kosten in rekening gebracht. Fortis Investments* heeft alle redelijkerwijs mogelijke zorg besteed aan de betrouwbaarheid van dit materiaal, echter aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie en opinies kunnen worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. Fortis Investments is niet verplicht de hierin opgenomen informatie en opinies te actualiseren of te wijzigen. * Fortis Investments is de handelsnaam voor alle entiteiten van de Fortis Investment Management groep. Dit document is uitgegeven door Fortis Investment Management Netherlands N.V., Postbus 23400, 1100 DX Amsterdam Zuid-Oost dat deel uitmaakt van de Fortis Investment Management groep.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Opinie

opinie

24

Lappendeken van toezicht Die parlementaire enquête naar het functioneren van de grote drie - de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht – rond de overname van ABN Amro is niet nodig. Het is toch duidelijk voor iedereen waar het mis is gegaan. door Jacques Potuijt

R

egeren is vooruitzien. Dat is tijdens een kredietcrisis en een diepe recessie moeilijker dan ooit. Achteraf regeren is een stuk eenvoudiger. Misschien juist daarom heeft de tweede kamer besloten om nog maar weer eens een parlementaire enquête te houden. Dit keer naar de verwikkelingen rond de overname van ABN Amro door de beruchte bende van drie in het voorjaar van 2007. Natuurlijk is terugzien op wat mis gaat niet een overbodige luxe. We hopen te leren van onze fouten en aangezien we die doorlopend maken is voortdurende feedback en bijsturing een noodzaak. Maar is een parlementaire enquête nu echt nodig? Een kind kan immers zien wat bij de overname van ABN Amro verkeerd liep. Dat is beslist niet de kredietcrisis die de tragische gevolgen van de fusie die nooit tot stand had mogen komen nog veel eerder dan moest worden gevreesd aan het licht bracht.

“Als die parlementaire enquête er dan toch moet komen is het verstandig ervoor te waken dat die niet ontaardt in een nationale bijltjesdag”

Fatale fout Jacques Potuijt

is onafhankelijk

beurscommentator.

Regelmatig schrijft hij

fundamentele analyses op iex.nl. Hij belegt

privé uitsluitend in

beleggingsfondsen.

hoop problemen hebben bespaard en tenminste beide in de mondiale kredietcrisis beter hebben bewapend. We weten ook waarom de Nederlandse financiële autoriteiten de fout hebben gemaakt. Ze spiegelden de nieuwe situatie waar zij voor geplaatst werden ten onrechte aan de overnamecoup van ABN Amro op het Italiaanse Antonveneta en de in die overname gespeelde onverkwikkelijke rol van de Italiaanse banktoezichthouders. Tegen elke prijs moest worden voorkomen dat hen eenzelfde eng nationalistische visie kon worden aangewreven. Als die parlementaire enquête er dan toch moet komen is het verstandig ervoor te waken dat die niet ontaardt in een nationale bijltjesdag. In plaats van concentratie op de schuldvraag zouden de inspanningen van onze nijvere parlementariërs vooral gefo-

Ik doel op de fatale beoordelingsfout die is gemaakt door de instanties die hun goedkeuring aan de overname hadden moeten onthouden op grond van objectieve informatie. Die was bij de eerste blijk van de intenties van gelegenheidskongsi al ruim voor handen en de beoordeling van deze zaak door het ministerie van Financiën en de Nederlandsche Bank had niets anders dan een categorische afkeuring behoren te zijn. Van stond af aan was het duidelijk dat het overnemende bankentrio in zijn overmoed bereid was een te hoge prijs te betalen die het niet zou kunnen financieren. Anders dan een industrieel bedrijf heeft een bank nu eenmaal geen ongebruikt kapitaal op de plank liggen. Banken plegen uit hoofde van hun bedrijfsvoering de financiële leverage steeds tot het maximum te benutten. Het waagstuk moest wel fout aflopen.

Antwoord

In de verdwazing die de bankiers de afgelopen jaren in haar greep kreeg werd het maximaal toelaatbare grof overschreden en dat vormt in breder verband tevens de belangrijkste verklaring voor de kredietcrisis. Daar konden ook Nout Wellink en Wouter Bos niets aan veranderen maar ze hadden in ieder geval in de lage landen een krachtig signaal moeten afgeven dat de overname van ABN Amro een brug te ver was. Het zou zowel de Nederlandse als de Belgische economie een

I E X

P r o f s

cust moeten zijn op kritische evaluatie van het systeem van toezicht. Slechts dat heeft gefaald. Van de bankiers hadden we kunnen weten dat ze zich zouden gedragen als kinderen in een onbewaakte snoepwinkel. Het gezag van de financiële toezichthouders, evenals dat van de onderwijzer in de klas, moet weer van helemaal van onderaf worden opgebouwd.

Trias politica

Nederland kent een lappendeken van toezicht en quasi onafhankelijke autoriteiten die daarmee belast zijn. Wellicht valt er wat voor te zeggen al die verschillende autoriteiten voor financiën, beurs, mededinging, zorg en wat al niet meer, op enigerlei wijze in een overkoepelend orgaan te bundelen. Misschien is het in een gecompliceerde postmoderne maatschappij wel noodzakelijk een vierde macht toe te voegen aan de Trias Politica die alweer 260 jaar geleden door Montesquieu werd bedacht. Naast wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht zou een goed georganiseerde toezichthoudende macht niet misstaan. Nederland, klein als het is, heeft de wereld al vaker richting gegeven in financieel en staatkundig opzicht. Hier ligt wederom een uitgelezen kans 01/09

0 1 / 0 9

Asset allocation 25

Rood op de borden Research en opleidingsinstituut BBOC houdt bij hoe de modelportefeuilles/ profielfondsen volgens vijf verschillende profielen van verschillende aanbieders presteren. In deze IEX Profs de netto resultaten tot en met december van alle defensieve portefeuilles, de beste drie uit de overige categorieën en de index. De aanbieders zijn gerangschikt op het gemiddeld driejaarsrendement.

Top-3 Zeer defensief Portefeuille

Profiel

Ytd

1 Jaar

3 Jaar 1

Standaarddeviatie 2

Sharpe 2

ABN Amro Model Fund 1

Zeer Defensief

6,11%

6,11%

2,50%

2,40%

-0,59

Robeco Safe Mix

Zeer Defensief

0,56%

0,56%

1,20%

2,22%

-1,23

Allianz Zeer Defensief

Zeer Defensief

-0,87%

-0,87%

0,58%

2,72%

-1,25

Zeer Defensieve Index (10/90)

Zeer Defensief

1,00%

1,00%

0,89%

3,31%

-0,93

Defensief Portefeuille

Profiel

Ytd

1 Jaar

3 Jaar 1

Standaarddeviatie 2

Sharpe 2

SNS Optimaal Geel

Defensief

-5,76%

-5,76%

-1,15%

3,07%

-1,66

Allianz Defensief

Defensief

-8,50%

-8,50%

-1,68%

4,46%

-1,26

Petercam Balanced Low Risk

Defensief

-19,11%

-19,11%

-2,35%

7,62%

-0,82

Robeco Solid Mix

Defensief

-11,04%

-11,04%

-2,70%

5,01%

-1,32

Zwitserleven Defensief

Defensief

-17,18%

-17,18%

-3,41%

6,33%

-1,15

ING Dynamic Mix II

Defensief

-12,80%

-12,80%

-3,85%

4,88%

-1,57

ABN Amro Model Fund 3

Defensief

-13,54%

-13,54%

-4,48%

5,59%

-1,48

Fortis Stability

Defensief

-17,60%

-17,60%

-4,60%

7,28%

-1,15

AXA Model Fund II

Defensief

-19,61%

-19,61%

-5,92%

6,73%

-1,42

Insinger Defensief Gemengd

Defensief

-20,09%

-20,09%

-6,13%

6,81%

-1,43

NNEK Waakzaamheid

Defensief

-24,78%

-24,78%

-9,04%

9,19%

-1,33

Defensieve Index (30/70)

Defensief

-8,72%

-8,72%

-2,06%

4,36%

-1,38

Top-3 Neutraal Portefeuille

Profiel

Ytd

1 Jaar

3 Jaar 1

Standaarddeviatie 2

Sharpe 2

Paerel Alternative Fund

Neutraal

-26,35%

-26,35%

-4,18%

9,51%

-0,84

SNS Optimaal Oranje

Neutraal

-17,04%

-17,04%

-4,92%

6,32%

-1,37

Allianz Neutraal

Neutraal

-21,27%

-21,27%

-5,36%

8,19%

-1,11

Neutrale Index (50/50)

Neutraal

-17,71%

-17,71%

-5,04%

6,92%

-1,27

Top-3 Offensief Portefeuille

Profiel

Ytd

1 Jaar

3 Jaar 1

Standaarddeviatie 2

Sharpe 2

Allianz Offensief

Offensief

-33,05%

-33,05%

-8,98%

12,47%

-0,98

ING Dynamic Mix IV

Offensief

-29,45%

-29,45%

-9,59%

10,73%

-1,18

Zwitserleven Ambitieus

Offensief

-36,66%

-36,66%

-9,66%

13,16%

-0,97

Offensieve Index (70/30)

Offensief

-26,01%

-26,01%

-8,03%

9,88%

-1,15

Top-3 Zeer offensief Portefeuille

Profiel

Ytd

1 Jaar

3 Jaar 1

Standaarddeviatie 2

Sharpe 2

Allianz Zeer Offensief

Zeer Offensief

-40,12%

-40,12%

-11,23%

15,67%

-0,89

Zwitserleven Offensief

Zeer Offensief

-41,68%

-41,68%

-11,66%

15,28%

-0,94

ING Dynamic Mix V

Zeer Offensief

-36,71%

-36,71%

-12,39%

13,86%

-1,07

Zeer Offensieve Index (90/10)

Zeer Offensief

-33,66%

-33,66%

-11,02%

12,97%

-1,07

1. Gemiddeld rendement per jaar; 2. Berekend over de laatste drie jaar. De index bestaat uit de MSCI World Index en de JP Morgan European Government Bond Index. De standaarddeviatie van de NNEK portefeuille is gebaseerd op kwartaalrendementen in plaats van op maandrendementen.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9


27

Een brug te hoog? “Help! Ik heb een fonds in portefeuille dat bij geringe volatiliteit elke maand heel voorspelbaar een procentje rendement maakt.” door Peter van Kleef en Michiel Pekelharing

E

en fonds dat een aansprekend en vooral stabiel rendement maakt, is in het post-Madoff tijdperk bij voorbaat verdacht. Als de fondsbeheerder vervangen is door een computer en het rendement over rampjaar 2008 ook nog in dubbele cijfers wordt geschreven, gaan helemaal alle alarmbellen af. Is dat prachtige stabiele fonds in de portefeuille van mijn klant misschien een tikkende tijdbom? IEX Profs geeft u een checklist om onderscheid te maken tussen goed en fout. Het fonds van Bernard Madoff en tal van daaraan gelieerde schaduwfondsen wereldwijd deden precies hetzelfde, de afgelopen vijftien jaar. Elke maand werd een klein procentje rendement bijgeboekt, ongeacht de bewegingen op de aandelenmarkt. Nauwelijks volatiliteit, zelden een negatieve maand. De ultieme droom van elke belegger die waarde hecht aan zijn nachtrust en juist die droom eindigde in een nachtmerrie. We wisten al dat we te hoge rendementen die ons worden voorgespiegeld moesten wantrouwen. Maar wie kun je nu nog vertrouwen? Een paar karakteristieken van Madoff: 1 enorm hoge mate van geheimhouding (black box); 2 veel friends and family aan de top; 3 lage volatiliteit, bescheiden maar wel aantrekkelijke rendementen; 4 hedgefundfees; 5 geen inzage in portefeuille; 6 veel geld van de rich and famous.

Eén-op-één

Het is goed die kenmerken in het oog te houden als u twijfelt aan een fonds in een door u beheerde portefeuille dat qua rendement vergelijkbaar is met de fondsen van Madoff. Eén zo’n fonds is het JP Morgan Highbridge Statistical Market Neutral Fund. Dat fonds sprokkelde in één bijna stabiele beweging 12% bijeen in het afgelopen beursjaar. Elke maand een procentje erbij. Sinds het fonds op de Europese markt is verschenen dankzij een notering in Luxemburg, laat de grafiek eigenlijk maar één scherpe daling zien die vrijwel meteen

2

JP Morgan heeft in 2006 een meerderheidsbelang genomen in vermogensbeheerder Highbridge. De raad van commissarissen, de raad van bestuur en het team van fondsbeheerders bestaat niet uit een reeks dames en heren met de achternaam Highbridge (of Madoff). Banken hebben dan misschien wat imagoschade opgelopen, dit fonds is in elk geval geen ‘ons kent ons’ (en verder kent niemand ons)-toko. Iedereen met 1000 euro op zak kan deelnemen in het fonds. Bij Madoff had het pas zin om aan te kloppen als er tientallen miljoenen op de bankrekening stonden.

3 gevolgd werd door een herstel. Verder is het een prachtige, stabiele, lichtopgaande lijn. Kortom, een grafiek die je bijna één-opéén op die van Madoff kunt leggen. Laag risico door het marktneutrale karakter, mooi maar bescheiden rendement, een prima hoeksteen voor een portefeuille. De overeenkomst is tot zover treffend. Moeten beleggers zich zorgen maken? Hoe vergelijkbaar is het fonds verder met de karakteristieken van de fondsen van Bernard Madoff?

1

Black Box

JP Morgan Highbridge Statistical MNF hanteert de statistische arbitragestrategie. Of liever gezegd, vier verschillende strategiën. Een computermodel speurt continu naar inefficiënties in de prijsvorming tussen twee aandelen die normaal gesproken in een bepaalde verhouding tot elkaar staan. Treedt er een afwijking in die verhouding op, dan stapt het model automatisch in, om weer uit te stappen als de verhouding genormaliseerd is. Dat gebeurt uitsluitend in liquide Amerikaanse aandelen, maar als voorbeeld zou je de verhouding tussen Heineken en Heineken Holding kunnen nemen, of de noteringen van Fortis in Brussel en Amsterdam. Daarnaast profiteert het fonds van de snelheidsvoorsprong die computers hebben ten opzichte van mensen. Persberichten worden in een nanoseconde gescanned op

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

bepaalde sleutelwoorden zoals “meevaller”, “winstgroei” en “fraude”, waarna er meteen actie ondernomen wordt. Terwijl de koopof verkooporder naar de beurs vliegt, heeft een menselijke handelaar slechts enkele woorden kunnen lezen. Omdat de posities elk moment wijzigen, is het moeilijk een snapshot te kunnen maken van de portefeuille. Highbridge heeft een turnover van 600%, wat betekent dat een aandeel vaak maar een paar weken (soms slechts enkele minuten) in portefeuille blijft. Die hoge handelssnelheid heeft als voordeel dat het systeem zoveel orders doorvoert dat Highbridge vaak geen transactiekosten maakt, maar juist betaald krijgt voor het leveren van liquiditeit. De strategie is in ieder geval duidelijk en het is plausibel aan te nemen dat daarmee rendement gemaakt kan worden. Dat kan moeilijk gezegd worden van de split conversion* die Madoff zei te hanteren. Die kon onmogelijk de rendementen genereren die het fonds zei te maken, tenzij Madoff de hele optiemarkt linksom of rechtsom in handen zou hebben. * split conversion: De strategie is vrij simpel. De beheerder koopt een mandje aandelen. Die aandelen zijn groot en liquide en maken deel uit van de S&P 100. Vervolgens wordt daar een put onder gekocht en een call wordt geschreven. De opbrengst van de call moet de put betalen. Vervolgens laat de beheerder de premie naar zich toe komen.

Vriendjespolitiek

Langzaam maar gestaag

Zoals gezegd, op dit punt scoort JP Morgan Highbridge Statistical MNF de volle tien punten voor de overeenkomst met Madoff. Maar lage volatiliteit en een steady positief rendement zijn geen misdaad op zich (zie het kader: Wonderfonds of geluk). Bovendien heeft het fonds in september 2007 binnen enkele dagen ruim 5% verloren door de instorting van twee hedgefunds van Bear Stearns. “Opgesloten in een black box”, kopte de New York Post indertijd over het fonds en dat is precies het soort publiciteit wat Madoff altijd op onnavolgbare wijze wist te vermijden.

4

Show me the money

Geen 20+2 voor dit fonds. De jaarlijkse beheervergoeding bedraagt een luttele 1,5% en daar komt nog wat administratiekosten (0,4%) bij. Het fonds zit daarmee op het niveau van een normaal beleggingsfonds. De fondsbeheerders worden dus ook niet aangespoord door hoge performance fees om buitenissige risico’s te nemen. Daar komt bij dat de beleggingsbeslissingen worden genomen door een computer die immuun is voor de lokroep van het geld.

5

Kijkje in de keuken

Individuele posities kunnen wijzigen terwijl de beheerders met de ogen knipperen. Elke vijf minuten wordt de ideale verhouding berekend tussen risico en rendement, waarna het handelssysteem zelf de transacties doorstuurt naar het platform waar ze het snelst en voordeligst worden uitgevoerd. Verwacht dus geen top-tien lijstjes met wegingen. Maar de beheerders zijn wel transparant in hun maandversla-

gen, waarbij ze onder- en overwegingen per sector geven, bijvoorbeeld. Ook de longshortverhouding (kan iets afwijken van 0) wordt maandelijks opgegeven, en verder de verhouding tussen belegd vermogen in en buiten de Verenigde Staten, in largecaps, midcaps en smallcaps en de longs en shorts per sector. Wie de maandverslagen naast elkaar legt, ziet de keuzes die het fonds over de tijd maakt en krijgt een mooi beeld van het beleggingsbeleid.

6

Rich and famous

Wie er precies in het fonds zitten, is onduidelijk. Het vermogen in de Europese variant van het fonds is 2,8 miljard – een schijntje in vergelijking met Madoff. Een paar maanden geleden was het overigens nog 3,6 miljard. Duidelijk is wel dat de beheerders zich niet subtiel in de hoogste kringen van de New Yorkse jetset bewegen om daar het geld uit de zakken te kloppen. De uitstroom is vermoedelijk te

wijten aan de verkopen van funds of funds die in JP Morgan Highbridge Statistical MNF zitten. Die funds kampen met redemptions en moeten dus geld onttrekken aan de onderliggende fondsen. Probleem is dat veel daarvan al dicht zijn. Dat zou kunnen verklaren waarom ze geld aan een steady performer als JP Morgan Highbridge Statistical MNF hebben onttrokken. Afgaande op deze zes criteria lijkt er geen enkele reden om aan te nemen dat JP Morgan Highbridge Statistical MNF vergelijkbaar is met de piramidefondsen van Madoff. Mocht u een ander fonds in portefeuille hebben dat ook Madoff-achtige rendementsgrafiekjes laat zien, dan is het goed om die aan de hand van onder meer deze criteria tegen het licht te houden. Of met dit lijstje onder uw arm wat lastige vragen te stellen aan de client portfolio manager van het betreffende fondshuis. 01/09

Wonderfonds of geluk? Als 2008 een goed beursjaar was geweest, had het JP Morgan Statistical Market Neutral Fund waarschijnlijk niet zo in de schijnwerpers gestaan. Doordat het fonds marktneutraal opereert (evenveel long- als shortposities) is het in principe geschikt voor elk beursklimaat en in een echte bullmarkt was het ongetwijfeld achtergebleven bij aandelenrendementen. In tegenstelling tot veel hedgefunds gebruikt het JP Morgan Statistical Market Neutral Fund geen hefboom, waardoor het risico dat het fondsvermogen er in een paar slechte dagen doorheen wordt gejaagd zo goed als uitgesloten is.

JP Morgan Statistical Market Neutral Fund in 2008 116 114 112 110 108 106 104 102 100 12/07

02/08

03/08

05/08

06/08

07/08

09/08

10/08

ISIN: LU0273792142 Benchmark: 4 tot 5% boven de European Overnight Index Average over vijf jaar

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

11/08

28


29


Lipper Award voor het Insinger de Beaufort Multiple Managers European Bond-fonds

Veiligheid voorop Het Multiple Managers European Bond Fund van Insinger de Beaufort mag dit jaar een van de felbegeerde Lipper Awards mee naar huis nemen. Fondsmanager Garth Bregman over uiteenlopende spreads, het obligatieklimaat in Europa en hoe het obligatiefonds in deze markten een positief rendement weet te genereren. den. “Drie jaar geleden hebben wij de portefeuille ter risicobeperking geheel toegespitst op staatsobligaties. Dit fonds is bedoeld als basis voor een breed gespreide beleggingsportefeuille. We gebruiken het ook als onderdeel van onze multi-asset portfolio’s. Als al het andere slecht gaat, als alles helemaal door het putje gaat, dan moet dit fonds blijven liggen. Vandaar onze conservatieve benadering.” En helemaal mis, dat ging het in 2008 zeker. “Toen we drie

“Dankzij onze conservatieve aanpak hebben we onze klanten in 2008 bescherming kunnen bieden.”

Het Multiple Managers European Bond-fonds belegt in Europese high quality investment grade obligaties van overheden en bedrijven. Eén van de redenen dat fondsmanager Garth Bregman en zijn collega’s dit jaar een Lipper Award in de wacht wisten te slepen is dat zij het afgelopen jaar helemaal geen bedrijfsobligaties in portefeuille had-

jaar geleden begonnen met het verkopen van onze posities in bedrijfsobligaties was het zo dat we zelfs minder dan 1 procent meer rendement kregen op een bedrijfsobligatie vergeleken met een staatslening. En dat terwijl een bedrijf failliet kan gaan een zogenaamd default risico heeft - en een overheid niet”. Als het economisch slechter dreigt te gaan, dan lopen de spreads op bedrijfsobligaties op en dan verliest een obligatiehouder geld. En dat is

I E X

P r o f s

precies wat er gebeurd is. In 2006 en 2007 zaten wij al niet meer in bedrijfsobligaties. Daardoor zijn wij in die periode iets achtergebleven bij onze peers. Zij hadden vaak nog wel een combi-portefeuille met staats- en bedrijfsobligaties met een hoger risico en iets meer rendement - maar in 2008 wierp onze conservatieve aanpak zijn vruchten af en presteerde het fonds beter dan concurrerende fondsen. De spreads explodeerden in dit rampzalige beursjaar en door op tijd uit bedrijfsobligaties te zijn gestapt hebben we onze klanten kunnen beschermen.” Spreads en duration De tweede succesreden is de juiste positie ten opzichte van de rente. Bregman: “We zijn de afgelopen periode succesvol geweest met het managen van de duration in de portefeuille. In 2006/2007 was er sprake van angst voor inflatie in de markt. Dat betekende dat de obligatie- yields opliepen en de obligaties minder waard werden. Vandaar dat ook wij toen slechts een beperkt rendement boekten. Bij de angst voor inflatie past een korte duration. Maar toen de kredietcrisis vorig jaar in volle omvang duidelijk werd, was een lange duration juist weer aantrekkelijk. De marktomstandigheden waren immers gedraaid. Geen angst meer

0 1 / 0 9

voor inflatie, maar voor deflatie. De rentevoetcyclus hebben we zodoende goed bereden door een korte duration aan te nemen in 2006/2007 en deze te verhogen toen de markten keerden” Het Insinger de Beaufortfonds tracht verder te profiteren van aantrekkelijke yields in de Eurozone. Garth en het team houden de ontwikkelingen nauw in de gaten en hebben daar met name in 2008 goed op in kunnen spelen. Opvallend in 2008 was het oplopende verschil in yield tussen de Europese landen. Het fonds is dusdanig gepositioneerd om voordeel te kunnen halen uit de spreads tussen verschillende Europese overheden. “Momenteel kunnen beleggers meer dan een half procent meer verdienen in Nederland dan in Duitse benchmarkobligaties.” Sinlge manager fund  De naam Multiple Managers European Bond Fund suggereert misschien dat het een fund of funds is, maar dat is het zeker niet. Gart Bregman legt uit: “Het fonds valt samen met nog een ander fonds onder dezelfde fondsenparaplu. Het is zodoende niet een multi-manager fonds, maar is een single manager fonds. Bovendien, een obligatiefonds leent zich helemaal niet voor een fund of

fund.” Het fonds wordt topdown gemanaged. Dat betekent dat Garth en zijn collega’s hun beleggingsbeslissingen baseren op hun verwachtingen over de inflatie, het monetair beleid, de economische omstandigheden en de marktcondities. Het fonds belegt voornamelijk in landen van de Eurozone, maar kan daarnaast ook in staatsobligaties van de overige Europese Unie landen beleggen zoals Engeland, Scandinavië en Zwitserland. Vóór 2008 had Bregman ook een positie in ponden dat voor het nodige extra rendement zorgde. Omdat het al vroeg duidelijk werd dat het in het Verenigd Koninkrijk economisch slecht zou worden, zijn die obliga-

ties in 2008 verkocht. Nu zit het fondsteam op het vinkentouw. “Misschien willen we dit jaar wat Britse obligaties oppakken, want het Britse pond staat zo aantrekkelijk ten opzichte van de euro.” Veiligheid voorop Wat betreft 2009 is Bregman duidelijk. “De economische vooruitzichten zijn somber, het nieuws is slecht en zicht op verbetering is er nog niet. De Europese Centrale Bank, andere centrale banken en de verschillende overheden zelf doen alles wat zij kunnen om de economie weer op de been te helpen. Op het moment dat er tekenen van economisch herstel te zien zijn dan zal de duration verlaagd

Yield spread tussen de Merril Lynch EMU Corporate Bond Index en de Merril Lynch EMU Government Bond Index. 4 3,5 3 2,5 2 1,5

Naam:

Multiple Managers SICAV – European Bond Class A Huis: Insinger de Beaufort Beheerder: Garth Bregman Performance: 6,2% in 2008, gemiddeld rendement drie jaar 1,9%, vijf jaar 2,9% Kosten: Jaarlijkse beheervergoeding 1%. Maximale initiële kosten: 5%. Prestatievergoeding: geen ISIN code: LU0066070474 Top 3 grootste posities: Italië 4½% 2/20 (15,4%), België 5% 3/35 (9,7%), Nederland 3,75% 7/14 (8,7%)

worden. Bregman zal zodoende voorlopig een bescheiden allocatie naar bedrijfsobligaties aanhouden. “Het Multiple Manager European Bond fonds blijft - aangezien het als defensieve bouwsteen fungeert in een portefeuille - op het moment veilig in staatsobligaties. Better safe than sorry. Overigens geloven we wel in de toegevoegde waarde van bedrijfsobligaties en voor bepaalde multi-

asset portefeuilles zetten we wel bedrijfsobligaties in.” Bregman concludeert, “Het defensieve profiel maakt het Insinger de Beaufort Multiple Managers European Bond Fund een prima bouwsteen voor een gediversifieerde portefeuille aangezien de volatiliteit en het risico laag zijn”.

1 0,5 0 2/04

7/04

3/05

6/05 12/05 5/06 11/06 4/07 10/07 3/08

9/08

Insinger de Beaufort Asset Management N.V., beheerder van het Multiple Managers European Bond Fund, is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam. Voor dit product is een financiële bijsluiter opgesteld met meer informatie over het product, de kosten en de risico’s. Het prospectus, de financiële bijsluiter en verdere informatie zijn te vinden op www.insinger.com of kunnen u kosteloos worden toegezonden.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Asset allocation 30

31

Lager op de ladder Rampjaar 2008 heeft de balans tussen risico en rendement in veel beleggings portefeuilles volledig verstoord. Gelukkig zijn er volop alternatieven voor partijen die de blootstelling aan volatiele aandelenkoersen willen beperken en tegelijkertijd wel willen profiteren van het uiteindelijke herstel op de financiële markten. door Fleur van Dalsem en Michiel Pekelharing

Preferente aandelen – rendement terwijl u wacht

W

arren Buffett kocht afgelopen herfst in grote getale preferente aandelen. Vooral van in de problemen verkerende grootbanken. Ook verschillende overheden kochten als onderdeel van noodplannen prefs van financials. Dat heeft hen echter voorlopig alleen nog maar geld gekost, niet opgeleverd. De kredietcrisis zorgt voor een ongekende liquidity sqeeze in de sector waardoor er veel meer aanbod dan vraag was naar deze bijzondere aandelen. De ETF (PFF) die de index met alle preferente aandelen in Amerika volgt, is sinds 6 januari zo’n 27% gedaald (zie Bespoke.com). De financiële variant van die tracker, de PGF, is na een korte opleving weer terug op het dieptepunt van november 2008. Wat maakt prefs dan zo interessant? Preferente aandelen geven voor alle andere aandelen recht op een vast dividend. Het dividend is doorgaans een vast percentage van de nominale waarde, niet van de winst. Voorrang bij het ronddelen van dividend is meteen het belangrijkste voordeel, want ook als het economisch tegenzit – zoals nu – krijgen de preferente aandeelhouders doorgaans hun dividend.

In het midden

In het beleggingsspectrum bevinden prefs zich tussen aandelen en obligaties. De koers 50 Koers PFF 45

van preferente aandelen is volatieler dan die van obligaties, maar beweegt juist weer minder heftig dan die van reguliere aandelen van hetzelfde bedrijf. Er zijn echter ook nadelen aan deze assetklasse. Zo worden er in ons land in vergelijking tot in Amerika maar weinig prefs uitgegeven. Drukke handel is er niet en het zijn vooral banken en verzekeraars die preferente aandelen uitgeven; die gaan nu niet bepaald lekker. Prefs zijn ook zeer gevoelig voor renteschommelingen – ze lijken daarin weer op obligaties – en als het mis gaat staan de houders in de schuldenrij na obligatiehouders. Experts geloven dat de afstraffing van de prefs overdreven is. Ook de koersen van prefs van bedrijven die financieel prima in orde zijn, zijn hard gedaald. Op dit lage niveau zijn prefs – in aanloop naar een herstel – interessant om te bekijken. Tegenover het hoge risico staan namelijk even hoge yields. In Nederland is Ducatus het bekendste beleggingsfonds in preferente aandelen. Door 5%-plus belangen te verwerven wil het bedrijf profiteren van de deelnemingsvrijstelling die er voor dit soort fondsen geldt. Dit fonds is echter van plan de beursnotering op te heffen. Vanwege de kredietcrisis is het plan voorlopig van de baan. Voor beleggers die snel en eenvoudig via een fonds in preferente aandelen willen beleggen, blijven vooral Amerikaanse trackers over, zoals de S&P U.S. Preferred Stock Index Fund van iShares en de PowerShares Preferred Portfolio van Invesco.

bescherming? Preferente aandelen zijn in verschillende categorieën op te delen: • Financieringspreferent aandeel: aandeel dat recht geeft op dividend als percentage van de nominale waarde. • Beschermingspreferent aandeel: geeft geen vast recht op dividend, maar is bedoeld als bescherming tegen ongewenste overnames. • Cumulatief preferent aandeel: als het dividend een tijdje niet wordt uitbetaald, wordt het bij elkaar opgeteld om later – als het bedrijf weer goed draait – uitgekeerd te worden. • Niet-cumulatief preferent aandeel: de naam zegt het al, keert geen onbetaald dividend uit op termijn. • Exchangeable preferent aandeel: met optiecomponent dat omgeruild kan worden tegen een ander aandeel op bepaalde voorwaarden. • Converteerbaar preferent aandeel: met optievariant die tegen een vaste prijs omgeruild kan worden tegen aandelen. • Perpetueel preferent aandeel: zonder specifieke einddatum waarop de aandeelhouder zijn geld terug krijgt. De uitgevende instelling heeft wel recht op terugbetaling wanneer zij willen. • Preferent aandeel met put: putoptievariant waarmee de aandeelhouder onder bepaalde voorwaarden de uitgevende instelling kan dwingen om de aandelen terug te nemen.

Intermediate Capital (1,1 miljard euro) en Alchemy (1 miljard euro). De bedoeling is om straks bedrijven die in surseance van betaling verkeren te herstructureren of om een doorstart te maken met gezonde onderdelen. In Nederland gebeurde dat onder meer met Getronics en Versatel nadat de internetzeepbel in 2001 lek was geprikt. De herstructurering van beide bedrijven leverde beleggers in distressed debt een prachtig rendement op.

Beleggen in failliete bedrijven

Niet zonder risico

Lyondell Basell van Citigroup voor 80% van de nominale waarde. Dit chemieconcern was enkele maanden eerder uit een fusie ontstaan, maar in de loop van 2008 dreigde de nieuwe combinatie ten onder te gaan aan de schuldenlast van bijna 30 miljard euro. Apollo kijkt nu tegen een boekverlies van 50% aan.

Deze succesverhalen verhullen dat de risico’s navenant groot zijn. Investeerders lopen het risico dat de turnaround niet van de grond komt, zodat alleen de inkomsten uit executieverkoop overblijven. Daarnaast is het van groot belang om het instapmoment goed te timen. Apollo kocht bijvoorbeeld in april vorig jaar een lening aan

Paulson staat alleen

Volop keuze Distressed debt (leningen die meer dan 50% onder nominale waarde noteren) vormde eind 2008 ruim 20% van de totale obligatiemarkt. Dat is aanzienlijk meer dan tijdens de recessie in 2002 en 2003, toen dat op maximaal 16,7% uitkwam. In normale tijden valt hooguit 1% van alle obligaties in de distressed debt-categorie. De scherpe toename komt doordat de markt anticipeert op een flinke toename van faillissementen door de obligatiekoersen flink lager te zetten. Hoewel de verwachting is dat het percentage niet veel verder gaat stijgen, ligt het voor de hand dat er grote verschuivingen op zullen treden naarmate duidelijk wordt welke bedrijven acute betalingsproblemen hebben. 20% 18%

Distressed debt als % van de totale obligatiemarkt

Distressed debt – saneren voor fijnproevers

35

25 Bron: JP Morgan Asset Management

20

1/08

2/08

4/08

6/08

8/08

10/08

12/08

eleggen in leningen van technisch failliete bedrijven kan een lucratieve bezigheid zijn, voor wie het tenminste niet erg vindt om voor aasgier uitgemaakt te worden. Grote partijen – met name hedgefunds – zijn de laatste

I E X

12% 10% 8%

B

30

P r o f s

0 1 / 0 9

maanden hard bezig om geld te verzamelen dat binnenkort zijn weg zal vinden naar distressed debt. Sinds oktober vorig jaar is er al een slordige 20 miljard euro verzameld door partijen zoals Oaktree (8 miljard euro), Towerbrook (2 miljard euro),

6% 4% 2% 0


12/94

06/97

12/99

06/02

Bedrijven worden hard geraakt door de recessie. Als deze partijen in de loop van 2009 door hun financiële reserves heen zijn, zal de markt voor distressed debt een flinke vlucht nemen. John Paulson, manager van hedgefund Paulson & Co (36 miljard dollar onder beheer) is van plan om zijn positie in deze beleggingscategorie flink uit te breiden. Hij staat in dat opzicht redelijk alleen. Uit onderzoek van Hedgeworld en juridisch kantoor Dykema blijkt dat slechts 36% van de hedgefundmanagers posities hebben in distressed debt. Twee jaar geleden kwam dat nog op bijna 50%. Om een voet tussen de deur te krijgen bij distressed debt moet wel flink wat geld meegebracht worden. De meeste fondsen die op deze markt opereren hanteren een minimum instapbedrag van 1 miljoen dollar. Daarvoor krijgen beleggers dan wel een extra diversificatiemogelijkheid. Onderzoek van CSFB (Credit Suisse

de risicoladder

16% 14%

40

Zodra het onvermijdelijk lijkt dat een onderneming niet langer aan zijn financiële verplichtingen kan voldoen, vallen de schulden in de categorie distressed debt. In tegenstelling tot aandeelhouders, die bij een faillissement hun geld vaak volledig kwijt zijn, hebben obligatiehouders in dit soort situaties verschillende opties. Vaak kan een deel van de schuld alsnog worden geïnd door de verkoop van activa, terwijl een doorstart soms ook tot de mogelijkheden behoort. In dat scenario wordt (een deel van) de schuld omgezet in aandelen en door het wegvallen van rentebetalingen kan een bedrijf er opeens een stuk beter voorstaan.

12/05

06/08

Hoe hoger op de risicoladder, hoe riskanter de beleggingscategorie. Convertibles staan onderaan, omdat dit in de regel vreemd vermogen is dat wordt uitgegeven door gezonde ondernemingen. Preferente aandelen zijn het meest riskant. Deze stukken gelden als eigen vermogen. Bij een eventueel faillissement staan beleggers achteraan in de rij.

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

First Boston) wijst uit dat de correlatie met aandelen op 0,55 uitkomt en voor high yield-obligaties is dat 0,67.

1 Preferente aandelen

isi r e d

c

dd a l o

2

Distressed debt

3 Junkbonds

4 Convertibles

er

Asset allocation 32

33

D

e verwachting dat steeds meer bedrijven in de financiële problemen komen als gevolg van de recessie weerhoudt beleggers er niet van zwaar in te zetten op junkbonds. Alleen al in de eerste twee weken van 2009 kenden beleggingsfondsen die op deze markt actief zijn een instroom van 2,8 miljard dollar, aldus onderzoeksbureau AMG Data Services. De totale hoeveelheid geld die richting junkbonds stroomt, is nog veel groter aangezien beleggingsfondsen slechts 15% van de totale activiteit binnen deze vermogensklasse vormen. Ondanks deze forse instroom zijn experts niet onverdeeld optimistisch voor de korte termijn: “Ik ben bang dat de vooruitzichten de komende weken verder neerwaarts bijgesteld moeten worden”, zegt Wesley Sparks, beheerder van het Schroder Global High Yield Fund. “De verwachtingen voor de vierdekwartaalcijfers zijn te hoog gespannen en ik verwacht voorlopig niet veel lichtpuntjes in de economische cijfers.”

Geldberg

Technische factoren spelen volgens Sparks nu echter een grotere rol dan fundamentele. “De vraag is simpelweg veel groter dan het aanbod. De laatste paar maanden zijn er nauwelijks nieuwe obligaties uitgegeven. Tegelijkertijd komen de rentebetalingen voor de wereldwijde junkbondmarkt op bijna 5 miljard dollar per maand, zodat er een enorme geldberg is ontstaan die vroeg of laat in deze vermogensklasse geïnvesteerd moest worden.” Samen met de instroom bij beleggingsfondsen leverde dat sinds 12 december een mooie rally op. In de vijf weken daarna kwam het totaal rendement van junkbonds op een slordige 15% uit. De populariteit van junkbonds als beleggingscategorie werd ook zichtbaar toen het Amerikaanse Cablevision op 8 januari als eerste in 2009 een nieuwe high yield-obligatie uitgaf. De omvang van de lening – met een looptijd van vijf jaar en een couponrendement van 11,375% – werd vlak voor uitgifte met 50% verhoogd naar 844 miljoen dollar. Desondanks was de transactie vijf maal overtekend; een enthousiasme dat enkele jaren geleden alleen was voorbehouden aan gehypte beursintroducties. Sparks waarschuwt dat het sentiment snel omslaat door een paar spraakmakende faillissementen. “In januari bleek dat het Canadese technologiebedrijf Nortel niet langer aan de verplichtingen kon voldoen. Die onderneming had ruim 5 miljard dollar aan leningen uitstaan en het is een kwestie

20% rendement Junkbonds zijn de meest riskante cate gorie van (bedrijfs)obligaties. Deze leningen worden ook wel high yield-obligaties genoemd, wat de tegenhanger vormt van zogeheten investment grade-obligaties. Ondernemingen waarvan de kredietwaardigheid volgens beoordelingsbureau’s niet boven een bepaald niveau uitkomt (BBB bij Standard & Poor’s en Baa bij Moody’s) worden in deze categorie ingedeeld. Het rendementen van dit soort obligaties is soms heel aantrekkelijk – onlangs lag het gemiddelde zelfs boven de 20%. Daar staat tegenover dat bedrijven in dit segment als eerste in moeilijkheden komen als de economische motor begint te sputteren. Het hoge rendement is dan ook een vergoeding voor het dito risico. En hoe groot dat risico kan zijn, blijkt wel uit het treurige rendement van –26,54% dat eind 2008 op het bord kwam bij de Barclays Capital Global High Yield Corporate 2% Issuer Caped Bond Index, de belangrijkste benchmark in de sector. van tijd voordat andere grote namen surseance van betaling moeten aanvragen. Dan moet blijken of beleggers zich nog steeds zo goed voelen binnen high yield.”

Schot voor de boeg

De ondergang van Nortel is een waarschuwing voor de stroom slecht nieuws die nog gaat komen. In 2008 kon 4% van alle bedrijven in het high yield-segment niet meer aan de verplichtingen voldoen en volgens kredietbeoordelaar Moody’s zal dat in 2009 stijgen richting 15%. Het zwaartepunt van het aantal faillissementen zal in de tweede helft van het jaar liggen. De verwachting is dat het begin van 2010 eveneens moeilijk gaat worden, waarna er langzaam verbetering komt. De onzekerheid over de omvang van de recessie belooft volgens Sparks behoorlijk wat volatiliteit voor de komende maanden. Zo erg als het in de herfst van vorig jaar was, toen de spread (de risicopremie van junkbonds ten opzichte van staatsobligaties) een recordhoogte bereikte van 22%, wordt het niet meer. “Het rendement van high yield komt nu op ruim 18% en dat is een heel riante compensatie voor het risico dat beleggers lopen in deze markt. Zelfs als het aantal faillissementen hoger uitkomt dan 15%, blijft

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

er een positief rendement over. Dat rendement is overigens groter dan je zou denken, want in het geval van surseance van betaling kan gemiddeld een derde van de schuldenlast alsnog afgelost worden uit de opbrengsten van de executieverkoop.” Als de diepte en lengte van de recessie meevalt, maken junkbonds goede kans om dé beleggingscategorie van 2009 te worden. De periode vlak na een recessie is historisch de beste tijd voor high yield-obligaties, die in de cyclus net voor aandelen zitten. De jaren 1991 en 2003 waren bijvoorbeeld uitstekend met rendementen rond de 30%, terwijl de beurs in die periode nog aan het echte herstel moest beginnen. Strategisch kan het dus geen kwaad om meer ruimte binnen het vastrentende gedeelte van de beleggingsportefeuille vrij te maken voor high yield-obligaties. Lening van bedrijven met een kredietwaardigheid van BB of hoger (of fondsen die de nadruk leggen op dit segment) verdienen daarbij de voorkeur volgens Sparks, aangezien de kans op betalingsproblemen bij deze ondernemingen minder groot is dan bij concerns met een lagere rating.

Optimisme Met een rendement van -26,54% was 2008 veruit het slechtste jaar voor de junkbondmarkt in de recente geschiedenis. Het verlies is veel groter dan in 1990 en 2000 – jaren die tot voor kort als slecht te boek stonden. Toch is er reden voor optimisme, aangezien deze vermogenscategorie nog nooit twee jaar achter elkaar een negatief rendement liet zien. Uit de rendementen van de U.S. High Yield Master II Index blijkt dat er na een slecht jaar altijd een herstel volgt en in drie van de vier gevallen leverde dat zelfs een rendement op van ruim 20%. Een belegging in high yield leverde gemiddeld 7,5% op over de afgelopen twintig jaar. 40 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 Bron: JP Morgan Asset Management -25 -30

01-01-1987 01-01-1988 01-01-1989 01-01-1990 01-01-1991 01-01-1992 01-01-1993 01-01-1994 01-01-1995 01-01-1996 01-01-1997 01-01-1998 01-01-1999 01-01-2000 01-01-2001 01-01-2002 01-01-2003 01-01-2004 01-01-2005 01-01-2006 01-01-2007 01-01-2008

Junkbonds – een jaar van herstel

Convertibles – behoorlijk herstelpotentieel

E

en van de beleggingscategorieën die het hardst geraakt is door de kredietcrisis en daardoor over een behoorlijk herstelpotentieel beschikt, zijn convertibles. Aan de forse duik van deze beleggingsproducten in het afgelopen jaar liggen volgens Olivia Mayell, cliënt portfolio manager van de Multi-Asset Group bij JP Morgan vier redenen ten grondslag: “Allereerst de deleveraging. De hogere kosten zorgden ervoor dat het steeds duurder werd voor de convertible arbitrage-managers met hefboomportefeuilles om belegd te blijven in deze categorie. De afwikkeling van trades van failliete banken heeft daarnaast geleid tot verkoop van grote pakketten convertibles en bijbehorende prijsdruk.” Tot slot noemt Mayell de onttrekking van geld aan de convertible arbitrage-fondsen wegens tegenvallende rendementen en het verbod op shortselling (waardoor fondsmanagers de delta voor de obligaties niet kunnen afdekken) als oorzaken voor de forse waardedaling van converteerbare obligaties.

Lage correlatie

Convertibles en meer Een converteerbare obligatie kan worden omgezet in aandelen. Vooraf wordt vastgesteld tegen hoeveel aandelen en dat betekent dat als de aandelen van de uitgevende instelling in de tussentijd stijgen, het interessanter wordt om te converteren. Naast de rentestand en de financiële gezondheid van een onderneming heeft de beurskoers van aandelen dus ook invloed op de convertible. Vanwege het hybride karakter van dit product – half obligatie, half optie – spelen optiefactoren zoals volatiliteit en premie mee. Als de onderliggende aandelen niet voldoende in waarde zijn gestegen, dan wordt de hoofdsom contant terugbetaald. Bij faillissement hebben converteerbare obligatiehouders dezelfde rechten als houders van een ‘gewone’ obligatie. Naast de reguliere converteerbare obligatie zijn er drie varianten. Reversed convertible: hierbij ligt de keuze om in aandelen af te lossen bij de uitgevende instelling. De obligatiehouder vangt voor dit extra risico meer rente. Als een aandeel stijgt, kan de onderneming ervoor kiezen contant af te lossen. Als de koers daalt, dan in aandelen. Op deze manier fungeert de reversed converible als een put. Exchangeable obligatie: heeft betrekking op aandelen van een ander bedrijf dan de uitgever. Bijvoorbeeld een voormalige dochter. Reversed exchangeable: een exchangeable (zie exchangeable obligatie waarbij de uitgever mag beslissen of er in aandelen of cash afgelost wordt.

1

Preferente aandelen

Convertibles hebben een lage correlatie met staats- en bedrijfsobligaties en een hogere correlatie met aandelen. JP Morgan rekende uit dat die correlatie gemeten over de laatste vijf jaar in Europa respectievelijk -0,3, 0,3 en 0,9 is. Convertibles zijn erg volatilitygevoelig. Mayell: “Een toename in volatiliteit kan voor een prijsstijging van de optie zorgen en dat betekent dat de convertible meer waard wordt. Als er iets met het onderliggende aandeel gebeurt, bijvoorbeeld een verhoging van het dividend, dan daalt de waarde van de convertible vergeleken met het aandeel.” De forse prijsdalingen in combinatie met de hoge volatiliteit in de markt en de bijkomende onzekerheid, maakt een converteerbare obligatie interessant. Mayell: “De assetklasse oogt extreem goedkoop, zowel historisch als

vergeleken met de gemiddelde yield.” De lage bond floor zoals Mayell dat noemt, zorgt ervoor dat een kleine verandering in de aandelenkoers een grote invloed heeft op de converteerbare obligatie. Bovendien, de obligatie met coupon zorgt voor regelmatig inkomen en vanaf dit lage niveau zijn de perspectieven op de aandelenmarkt op lange termijn positief.

80

De externe effecten op converteerbare obligaties op een rij

Global CB Index (obligaties)

70

VIX Index (aandelen)

Fondsen en rendementen

Op de Nederlandse markt zijn meer dan dertig converteerbare obligaties te koop. De afgelopen maand en het afgelopen jaar hebben de op Amerika gerichte fondsen het het best gedaan. Japan komt onderaan. Op www.iexprofs.nl staan alle beschikbare fondsen en hun rendementen. 01/09

Verandering in omgeving

60 50

Theoretische verandering waarde convertible

Credit spreads 

-

Rente 

-

Financieringskosten 

-

Koers aandeel 

+

30

Volatiliteit 

+

Dividend 

-

20

Optie maturity

+

Call-risico uitgever

-

40

10

4/07

6/07

9/07

12/07

3/08

5/08

10/08


I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

isi r e d

c

dd a l o

2

Distressed debt

3 Junkbonds

4 Convertibles

er

Opinie

opinie

34

Een best-case scenario Doemdenken is uitgegroeid tot een rage die de financiële wereld beheerst. Ik zie genoeg lichtpuntjes voor een voorzichtig tegengeluid. door Léon Cornelissen

V

oor de consensus kun je het beste in Davos te rade gaan bij het World Economic Forum. Immers, de organisatie stelt er een eer in om alleen de winnaars van dit moment uit te nodigen. Losers niet welkom. Daarom zag je dit jaar zo veel politici en zo weinig fotomodellen. De onvermijdelijke Robert Shiller (de beminnelijke auteur van Irrational Exuberance en The Subprime Solution: How Today’s Global Financial Crisis Happened, and What to Do about It) liep er rond, net als de tegenwoordig even onvermijdelijke Nassim Taleb (een pedante pseudofilosoof gespecialiseerd in zwarte zwanen). De columnist van Newsweek trok drie dagen uit om een optimist te vinden en dat bleek zeer moeilijk (een Deense producent van windturbines bleek voorzichtig optimistisch). De regering-Obama liet verstek gaan, dat wel.

Beleids-ADHD

Léon Cornelissen is Hoofd Strategie van het Institute for Research and Investment Services, IRIS. De hoofdactiviteit van Iris bestaat uit het verstrekken van beleggingsresearch.

duurzaam omlaag, het tekort op de lopende rekening moet omlaag, de Amerikaanse auto-industrie moet op de mestvaalt van de geschiedenis et cetera. Dit proces kost tijd en kan niet zonder reëel economische kosten.

Prettig pragmatisch

Maar het onvermijdelijke aanpassingsproces kan relatief soepel verlopen. Een positieve ontwikkeling is de ineenstorting van grondstofprijzen in het algemeen en de olieprijs in het bijzonder. Dit leidt tot een algemene reële inkomensverbetering voor de consument en biedt dus tegenwicht voor de oplopende werkloosheid. Ook in deze recessie is het tempo van renteverlaging agressief en lopen centrale bankiers bepaald niet achter de curve aan. De fikse stimulering via de begroting in China en de Verenigde Staten helpt de pijn te verzachten. De internatio-

“Ook in deze recessie is het tempo van renteverlaging agressief en lopen centrale bankiers bepaald niet achter de curve aan”

De consensus luidt dus: het gaat slecht en het wordt nog slechter. Het extrapoleren van trends is inderdaad verleidelijk, maar de geschiedenis leert ons dat een economisch systeem wordt gekenmerkt door cycli. Een lineaire geschiedopvatting is dus niet verenigbaar met het historische bewijsmateriaal. Weliswaar gaan we ook in euroland de ergste recessie in ten minste dertig jaar tegemoet, maar na elke recessie komt weer een herstelbeweging. Recessies zijn waarschijnlijk onmisbaar. Door roekeloos monetair beleid hebben de Verenigde Staten een recessie lang kunnen ontlopen (2003 liep vanwege agressieve renteverlaging uit op een bijna-recessie), maar van uitstel komt geen afstel. De beleids-ADHD die Amerikaanse politici in zijn greep houdt heeft een recessie uiteindelijk niet kunnen voorkomen. In zijn boek over de conjunctuurcyclus schreef de Tsjechische econoom Schumpeter ooit: “Cycli zijn niet zoals amandelen, verwijderbare dingen die op zichzelf behandeld kunnen worden, maar behoren net als de hartslag tot de essentie van een organisme”. Terzijde merk ik op dat de medische consensus inmiddels positiever is gaan denken over amandelen. Er is veel voor te zeggen om de natuur zijn loop te laten hebben. Een deel van de woningvoorraad moet definitief worden afgeschreven, de Amerikaanse consument moet meer gaan sparen, de whizz kids in de financiële wereld moeten iets anders verzinnen dan complexe financiële producten en omgeschoold worden tot ontwerpers van betere iPods of iets dergelijks, het aandeel van de financiële sector in en de bijdrage tot de winst van de wereldindex moet

I E X

P r o f s

nale samenwerking loopt via de G20 goed en belangrijke opkomende markten worden nu bij de besluitvorming betrokken. Protectionistische maatregelen hebben wellicht mede hierdoor een beperkte omvang. Weliswaar heeft de nieuwe Amerikaanse regering een eerste waarschuwingsschot richting China gelost, maar elke nieuwe Amerikaanse regering begint met harde taal richting China. Beleidsmakers zijn prettig pragmatisch en bereid tot groter radicalisme wanneer maatregelen niet voldoende effectief blijken. In een best case-scenario zien we de komende maanden een verder ontdooien van wereldwijde kredietmarkten. De herfinancieringproblematiek van het bedrijfsleven wordt verlicht. De onzekerheid over de kwaliteit van bankbalansen wordt weggenomen door het verwijderen van radioactief afval richting een aparte rechtspersoon. De economische krimp neemt vanaf de tweede jaarhelft rap af. Deflatie nestelt zich niet in belangrijke economieën. In tegenstelling tot wat futures beweren, zien we een eerste prijsherstel op de Amerikaanse huizenmarkt eerder dan mei 2010. Geen euroland-overheid blijft in gebreke. Lissabon wordt geratificeerd. IJsland meldt zich aan als lid van de EU. Beurzen gaan van sterk ondergewaardeerde niveaus in de tweede jaarhelft vooruitlopen op het voorzichtige economische herstel in 2010… 01/09

0 1 / 0 9

Structured products

Structured products

36

Spectaculair onderzoek Er wordt weinig onderzoek gedaan naar gestructureerde producten. Er is dus ook weinig bekend over het type belegger dat investeert in dit soort beleggingsproducten. Ik neem de vier soorten beleggers uit een onderzoek van de Autoriteit Financiële Markten en koppel ze aan de verschillende soorten gestructureerde producten. door Marcel Tak

E

en kwart van de mannen weet niet wat buitenspel is. Rokers raken sneller doof door lawaai. Water is beter dan bier. U kent het wel, dit soort aandachtstrekkende nieuwtjes. Bijvoorbeeld dat van het water en het bier. Onderzoek zou aantonen dat een biertje na een sportwedstrijd sneller het vochtniveau herstelt dan een glas water. Kijk, dat zijn nog eens leuke zaken die ik met plezier in de praktijk breng. Maar of ze veel realiteitsgehalte bezitten…? Onderzoek naar gestructureerde producten haalt minder snel het nieuws. De resultaten zijn minder spectaculair, en belangrijker, er is nauwelijks onderzoek voorhanden. Zo is er weinig bekend van het type beleggers dat kiest voor een (gedeeltelijke) belegging in notes of certificaten. Onlangs viel mijn oog toch op een klein onderzoekje en dit zijn de uitkomsten. De gemiddelde belegger in notes en certificaten is ouder dan 65 jaar, heeft een laag inkomen en woont in Saarland. Wat betreft dit laatste gegeven, het ging om een Duits onderzoekje, en zal dus niet op de Nederlandse belegger van toepassing zijn!

Marcel Tak is special

products-specialist. In

de rubriek ‘10 van Tak’ ontleedt en recenseert

hij op IEX.nl alle nieuw uitgegeven notes en

certificaten.

Eenzijdig beeld

Ik vraag mij af of de andere twee uitkomsten wél in hun algemeenheid gelden, vooral omdat gestructureerde producten zo ontzettend van elkaar verschillen en dus ook de beleggers daarin. Garantiecertificaten zullen een heel ander publiek trekken dan een note waarbij de hoofdsom niet (helemaal) is beschermd. Overigens, en dat is niet verrassend, zijn garantiecertificaten, nog steeds volgens het onderzoek, verreweg het populairst onder beleggers. Dat laat zich moeilijk rijmen met de constatering van weekblad Elsevier, dat in een artikel getiteld “Beleggen? Wie durft” (17 januari 2009) concludeerde dat critici van garantieproducten over elkaar heen buitelden met tirades over hoge kosten en graaiende banken. Dat lijkt me een eenzijdig beeld en de geloofwaardigheid van die mededeling wordt niet beter als ik Elseviers analyse van de Wereld Garantie Note (ABN Amro) lees. Nu is het niet mijn gewoonte om recensies van anderen te becommentariëren. In mijn rubriek 10 van Tak, waarin ik gestructureerde producten recenseer, zal ongetwijfeld ook wel eens een minder gelukkige analyse zitten. Maar Elsevier maakt het wel erg bont. Het weekblad schrijft over de Wereld Garantie Note – een product gekoppeld aan vijf aandelenindices met een 100% hoofdsomga-

rantie: “Dit is een belegging met een looptijd van vijf jaar (…). De bank neemt het risico van koersdalingen op zich (…). ABN Amro (houdt) (naast de standaardbeheerskosten) alle mogelijk uitgekeerde dividenden zelf. Ook gaat de rendementsteller pas lopen na anderhalf jaar. Koerswinsten in de eerste achttien maanden verdwijnen in de zakken van de bank. Na vijf jaar krijgen beleggers (naast hun inleg en minus de kosten) het eventuele koersrendement uitgekeerd.”

Onrecht

Wat een hoop onzin. Ik ben beslist zelf niet enthousiast over de meeste Wereld Garantie Notes. Dat komt omdat garanties bij de huidige volatiliteit duur zijn, waardoor het rendementsperspectief beperkt is. Maar met de analyse van Elsevier wordt het product én de uitgevende instelling onrecht aangedaan. Zo wordt gesteld dat de looptijd van de note vijf jaar is, maar in werkelijkheid verschilt dat per Wereld Garantie Note. Dit foutje is nog tot daar aan toe, maar om te beweren dat ABN Amro de dividenden voor zichzelf zou houden en de eerste anderhalf jaar koerswinst in de zak steekt, is suggestief en onjuist. Het dividend van de onderliggende indices wordt veelal gebruikt om de benodigde beschermingsopties te betalen. De eerste anderhalf jaar koersstijging krijgt de belegger gewoon uitgekeerd. Wel

“De gemiddelde belegger in notes en certificaten is ouder dan 65 jaar en heeft een laag inkomen”

I E X

P r o f s

is er veelal, ook in deze note, een Asian Tail-constructie ingebouwd, waardoor de koersen van de indices gedurende een (groot) deel van de looptijd worden vastgezet, om zo tot een gemiddeld rendement te komen. Dit vermindert het rendementsperspectief en vormt eveneens een onderdeel van de prijs voor de garanties. Tot slot worden de kosten niet van het rendement afgetrokken, maar zijn deze bij uitgifte verrekend.

Vier categorieën

Een onderzoek dat wel interessant is, werd enige jaren geleden uitgevoerd door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en ging over het gedrag van beleggers. De toezichthouder onderscheidde vier categorieën: de

0 1 / 0 9

1

37 De beheersten

Misschien herkent u de beheerste belegger die beslissingen neemt op basis van feiten en goede argumenten. Deze belegger wil graag zelfstandig zijn beslissingen nemen. Voor dit type beleggers zijn potentieel eigenlijk alle notes geschikt, als het risico-rendement maar aan de eisen van deze kieskeurige belegger voldoet. Waar deze zelfstandig opererende belegger goed op moet letten zijn de “feiten” die soms in brochures worden genoemd, zoals bijvoorbeeld de backtest die de rendementskracht van het product moet bevestigen. Deze backtests kunnen zeker een indicatie van de mogelijkheden van het product geven, maar hebben beslist geen voorspellende waarde over toekomstige rendementen. Beheerste beleggers die geen advies wensen, kunnen gemakkelijk in de verleiding komen de gepresenteerde gegevens als indicatief voor de toekomst aan te nemen. Een tweede aspect waar deze beleggers goed op moeten letten is de informatie die de uitgevende instelling geeft na uitgifte van de note. Voor de zelfstandige belegger is informatie over de onderliggende waarde van het product gedurende de gehele looptijd van groot belang. Pas dan kan de (tussentijdse) waarde van een note goed worden ingeschat.

3

De adviesgevoeligen

De adviesgevoelige beleggers nemen beleggingsbeslissingen het liefst in samenspraak met anderen. Deze categorie is weinig kritisch, laat zich eerder leiden door gevoel dan op inhoudelijke aspecten en handelt weinig. Vooral dit laatste element betekent dat gestructureerde producten een rol kunnen spelen. Notes en certificaten zijn doorgaans verhandelbaar, maar de meeste constructies zijn bedoeld om de gehele looptijd uit te zitten. Dit kan voor de adviesgevoeligen van toegevoegde waarde zijn. Waar deze groep speciaal op moet letten zijn de wervende teksten in de brochure over de kansen van de onderliggende waarde. Brochures melden vaak hoe goed en kansrijk de betreffende aandelen, markten of regio’s zijn. Factoren die een eventueel minder gunstig verloop van die onderliggende waarde kunnen betekenen, blijven vaak onderbelicht. De adviesgevoelige belegger moet zich goed realiseren dat deze informatie in de brochure geen objectief advies is, maar een De gemaksgeoriënteerden marketingtool Tot slot de gemakzuchtige beleggers. om interesse Het behoeft geen betoog waarom voor het product gestructureerde producten in het financiële De ambitieuzen te kweken. leven van deze categorie beleggers een rol De ambitieuze belegger, avonkunnen spelen. De note is immers een kanttuurlijk, niet bang voor nieuwe en-klaar product. De belegger hoeft zich producten en graag bereid tot een gokje, niet te verdiepen in het opzetten van deze zal zich ongetwijfeld minder tot garantieconstructies aangeconstructies en uiteindelijk alleen maar af trokken voelen. Notes die minstens evenveel risico hebben als te wachten of het voor het rendement noodaandelen, of door een hefboomwerking zelfs meer, hebben zakelijke scenario uitkomt. Het is ook niet waarschijnlijk de voorkeur. Daarvan zijn er genoeg beschikmoeilijk te raden voor welke valkuilen de baar, dus ook dit type beleggers komt met gestructureerde gemakzuchtige belegger zich moet hoeden. producten goed aan zijn trekken. Maar deze beleggers moeten Ik heb voor deze groep maar één advies: lees zich niet laten verblinden door de soms mooie rendementsde brochure, en het liefst ook het prospecperspectieven. Het is voor deze beleggers vooral van belang de tus, goed door om precies de werking van risico’s van het product goed in kaart te hebben. De dramatihet product te achterhalen. Een gemakzuchsche marktontwikkelingen in de afgelopen maanden hebben tige belegger is pas echt relaxed als hij zich laten zien dat producten met een verhoogd risico tegen een tijdens de looptijd van een note niet verrast enorm koersverlies kunnen oplopen. Voor de ambitieuze weet door onbekende risico’s. belegger kan het daarnaast geen kwaad precies na te gaan wat er moet gebeuren om het product te laten renderen. Hoge voorgespiegelde rendementen zijn verleidelijk, maar als zich daarvoor een bijna onmogelijk scenario moet voltrekken, is het verstandig de aankoop nog eens te heroverwegen.

4

2

beheersten, de ambitieuzen, de adviesgevoeligen en de gemaksgeoriënteerden. Het in 2004 uitgevoerde onderzoek besteedde aandacht aan de populariteit van verschillende beleggingsproducten bij de ingedeelde categorieën, maar gestructureerde producten werden

I E X

daarbij nog niet betrokken. Ik vind de indeling te mooi om niet te gebruiken en draai de vraag om. Welk type gestructureerd product is voor de verschillende categorieën beleggers interessant? En vooral, waar moet elk type belegger op letten bij aanschaf van notes? 01/09

P r o f s

0 1 / 0 9

Trackers & Certificaten 39

ETF’s als vluchthaven Het aantal trackers en de interesse in deze indexvolgers neemt sterk toe. Vooral die op goud, olie en commodities zijn populair. door Peter van Kleef

I

Versloeg uw tracker Fortis Obams Rolf Stout?

Trackers met 5 sterren De Vereniging van Effectenbezitters (VEB) heeft haar eigen waarderingsmodel opgezet voor beleggingsfondsen en trackers vallen binnen deze categorie. Bij de eerste screening van tweehonderd fondsen, kwam de VEB tot tien fondsen die de maximale 5 sterren kregen toebedeeld. De VEB kijkt bij de beoordeling vooral naar het kostenaspect. Onder de tien fondsen met de hoogste rating zitten liefst zes iShares van marktleider Barclays:

iShares AEX

n 2008 vielen veel goeroes in beleggingsfondsenland van hun troon. Zo werd het een rampjaar voor beleggers als Rolf Stout (Fortis Obam), Filip Weintraub (Skagen) en Bill Miller (Legg Mason), die ver achterbleven bij de index. Juist deze beleggers werden jarenlang opgesomd als voorbeelden van fondsbeheerders die de index structureel wisten te verslaan. Deze paradepaardjes van de fondsenindustrie worden vaak opgevoerd als argument vóór actief beleggen in de eeuwige discussie tussen actief en passief. Zij zorgden in dat dispuut voor voldoende tegenwicht tegen het argument dat driekwart van de fondsbeheerders op lange termijn achterbleven bij de index. Maar hun succesformule keerde zich in crisisjaar 2008 hard tegen hen. Zo verloor Fortis Obam in één klap de zorgvuldig opgebouwde voorsprong op de MSCI World, maar ook op fondsen die veel dichter bij de benchmark blijven, zoals Robeco. Nu de rendementen over de afgelopen tien jaar plotseling weer een stuk dichter bij elkaar liggen, komen de aanbieders van trackers met hun lagekostenstructuur weer in beeld. Toch lijken beleggers de trackers vooral te omarmen als alternatief voor de aandelenmarkt. In de eerste weken van 2009 merken verschillende aanbieders van Exchange Traded Commodities en Exchange Traded Funds (ETC’s en ETF’s) vooral een

De spelers 13% 2,70% 2,80%

38,50%

iShares DJ Stoxx 50

25,50%

Eind 2008 zijn er 2658 ETF’s beursgenoteerd. Totaal beheerd vermogen 711 miljard dollar.

Totaal beheerd vermogen nam met 10,8% af terwijl MSCI World 42,08% verloor.

Er staan 604 nieuwe ETF’s op het punt van lancering.

iShares FTSE Epra/Nareit EuropeanProperty Yield Overig

Deutsche Bank

Credit Suisse

Lyxor Asset Management

AXA/BNP

Barclays

I E X

Voor aanbieders van ETF’s (trackers) was 2008 een goed jaar. Barclays, marktleider in Europa, somt de aardigste cijfers van een heftig beursjaar op:

Het aanbod ETF’s nam met 472 toe (+36%).

17,50%

iShares MSCI Emerging Markets

De groei in cijfers

Totaal 85 aanbieders met noteringen op 42 verschillende beurzen.

iShares DJ Euro Stoxx 50

iShares MSCI World

recordinstroom op voor trackers op goud, olie en agrarische producten. Dat laatste mag geen verbazing wekken, beleggers lopen daarmee rendementen achterna die op de aandelenmarkt nauwelijks bijeen te scharrelen zijn. De recordinstroom die ETF Securities meldde in de vierde week van januari in haar trackers op agrarische producten, kwam na een stijging van 20% in de meeste van deze soft commodities. Ook de run op goud laat zich verklaren door de oplopende goudprijs. Bij olie lijken beleggers ook aangetrokken te worden door analistenrapporten die voor 2009 een veel hogere gemiddelde olieprijs verwachten dan het huidige prijsniveau. 01/09

P r o f s

0 1 / 0 9

De S&P heeft 203 miljard dollar aan trackers aan de trekhaak, de MSCI World 136,6 miljard en Russell 57 miljard.


41

Aandelen Europa

Top 400 Beleggingsfondsen J

apan, obligaties, bescherming- en garantiefondsen en absolute return; alleen die vier beleggingscategorieën wisten de slachting op de beurs eind 2008 te overleven. Zij behaalden een positief – soms zelfs ruimschoots – driemaandsrendement. Ook de fondsen die in de Europese geldmarkt beleggen, wisten een bescheiden positief kwartaalrendement neer te zetten. Grondstoffen, emerging markets, Europese en Nederlandse aandelen (met dank aan de AEX die het altijd net even slechter doet dan de rest van Europa), laten vooral dieprode cijfers zien. Het universum bestaat uit ruim drieduizend actieve beleggingsfondsen die in Nederland verkocht mogen worden en die deel uitmaken van de beleggingsfondsendatabase van Lipper.

Aandelen Nederland 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

5,0 -19,1 -21,3 -22,4 -22,6 -23,1 -23,7 -23,9 -24,6 -24,8 -24,8 -24,9 -25,2 -25,2 -25,2 -25,7 -25,7 -25,7 -25,9 -26,0 -26,0 -26,1 -26,6 -26,7 -26,8

7,7 -43,9 -35,9 -41,2 -47,9 -50,4 -47,1 -49,3 -50,1 -49,3 -49,5 -49,5 -49,8 -49,8 -49,9 -50,5 -51,4 -50,2 -50,9 -50,7 -50,2 -50,7 -51,3 -49,8 -50,2

7,7 -44,1 -39,0 -41,5 -47,5 -50,2 -46,9 -48,9 -49,7 -49,6 -49,7 -49,6 -50,0 -50,0 -50,1 -50,7 -50,9 -50,7 -50,5 -51,1 -48,5 -51,2 -52,2 -50,2 -50,6

-37,6 -36,8 -38,2 -34,1 -39,7 -34,7 -38,1 -38,7 -36,4 -37,3 -38,7 -37,0 -37,0 -37,3 -38,2 -39,7 -40,9 -40,0 -40,4 -33,6 -39,6 -41,7 -40,2 -41,3

-25,5 -29,0 -9,6 -16,5 -10,1 -15,3 -13,5 -8,4 -13,3 -15,5 -11,6 -11,6 -14,2 -18,9 -17,5 -18,9 -18,0 -9,0 -19,6 -20,8

Triodos Cultuurfonds DS Premium ING Premium Dividend Fund T&P Allegretto Fund NV Robeco Hollands Bezit SNS Nederlands Aandelenfonds 3 AXA Aandelen Nederland Achmea Nederland Aandelenfonds Levob AEX+ fonds AEGON Equity Holland Fund TU Holland Fonds ING Dutch RVS Aandelen Fonds NN Nederland Fonds ING Bank Dutch Polis AEGON Index Plus Fund ING (L) Invest Dutch Equity Fortis AEX Index Dexia Equities L Netherlands StreetTRACKS AEX Index ETF Delta Lloyd Nederland iShares AEX EUR Allianz Aandelen Fonds Fortis ASR Nederland Fonds Fortis L Equity Netherlands

Aandelen Nederland small- & midcap 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-20,1 -25,8 -29,8 -32,4 -33,0

-49,1 -46,8 -47,3 -49,8 -47,0

-46,2 -44,7 -47,9 -50,7 -48,5

-28,6 -31,1 -22,2 -38,7 -29,3

20,0 28,8 38,5 22,9 27,5

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-12,8 -14,8 -19,8 -20,9 -21,2 -21,2 -21,9 -22,1 -22,8 -23,7

-24,3 -30,8 -47,9 -39,5 -40,9 -45,7 -37,1 -41,5 -48,5 -46,1

-29,9 -34,6 -48,2 -44,1 -42,4 -46,1 -39,4 -40,7 -48,9 -47,5

5,1 9,2 -45,1 -29,4 -37,6 -37,9 -15,5 -18,3 -34,7 -33,9

79,4 -14,7 24,7 -13,8 -12,6 46,1 26,9 -1,3 -

Teslin Todlin Fortis Small Companies Netherlands Delta Deelnemingen Fonds Orange Oranje Participaties Orange

Aandelen Europa small- & midcap Threadneedle European Smaller Companies Threadneedle Pan European Smaller Companies MLGSP European Small to Mid Cap Growth EUR Odin Europa SMB Dexia Equities L Growth Companies Europe Nordea 1 - European Value Fund EUR Montanaro European Smaller Companies GBP Franklin European Small-Mid Cap Growth EUR Parvest Europe Mid Cap BNY Mellon Small Cap Euroland EUR

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

0,8 -2,1 -2,3 -3,5 -3,7 -5,0 -5,0 -5,2 -6,0 -6,7 -6,7 -7,3 -7,5 -8,6 -8,9 -9,0 -9,2 -9,5 -9,6 -9,8 -9,8 -9,9 -10,6 -11,9 -12,1

-25,2 -30,2 -19,7 -14,9 -23,8 -7,7 -20,2 -18,0 -27,2 -20,5 -15,3 -24,9 -20,3 -21,5 -12,7 -27,2 -21,9 -32,7 -28,3 -24,2 -23,1 -31,1 -30,3 -32,1

-25,0 -35,3 -26,1 -14,0 -28,7 -8,8 -26,8 -26,2 -25,9 -25,9 -23,3 -24,7 -28,6 -29,2 -21,8 -27,7 -28,3 -37,8 -33,6 -29,9 -29,9 -35,9 -31,7 -37,0

-9,3 1,3 -10,0 -6,4 -10,6 -2,6 1,7 -0,7 -2,8 -0,9 -0,8 -17,6 -14,7 -8,3 -8,1 -4,4 -15,2 -11,6 -17,9

25,8 42,1 13,4 26,4 34,0 54,0 27,5 42,1 42,3 41,6 6,7 21,8 31,1 37,4 18,9 24,6 9,6

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-13,1 -18,0 -19,8 -21,6 -25,0 -25,6 -26,1 -26,2 -26,6 -27,3 -28,5 -28,6 -28,6 -29,8 -30,2 -32,8 -33,4 -36,3

-40,0 -35,1 -37,8 -33,8 -39,2 -48,9 -39,4 -58,3 -43,1 -38,1 -53,2 -43,0 -47,3 -47,1 -52,4 -47,9 -54,3 -54,2

-42,7 -34,5 -36,5 -38,0 -43,4 -48,4 -43,2 -58,0 -45,8 -41,1 -54,6 -46,5 -49,8 -50,0 -52,3 -49,9 -53,7 -56,1

-15,9 -26,2 -25,9 -21,7 -54,6 -26,3 -29,9 -31,0 -38,9 -24,1 -39,2 -42,5 -45,3

17,2 0,2 4,1 -0,1 -33,4 -1,0 -9,1 -14,2 9,2 -12,9 -11,3 -29,6

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

7,5 2,5 0,3 0,2 0,1 -5,9 -6,5 -6,9 -7,1 -7,4 -7,9 -8,3 -8,4 -9,1 -10,4 -10,6 -10,7 -11,4 -11,8 -12,6 -13,1 -14,2 -15,1 -15,5 -15,6

2,4 9,6 -25,9 -17,5 -26,0 -12,2 -22,8 -20,2 -29,9 -14,6 -22,7 -20,4 -30,2 -18,4 -25,6 -35,1 -41,6 -23,3 -26,0 -31,9 -31,9 -36,2 -37,8

2,4 8,6 -22,4 -14,1 -30,6 -12,9 -27,6 -25,5 -28,3 -15,4 -26,5 -25,9 -34,6 -19,4 -30,0 -32,2 -38,6 -25,2 -27,9 -33,4 -32,2 -35,4 -38,2

0,6 18,4 -12,6 -13,3 -15,3 -15,4 -10,3 -5,1 -17,3 -11,9 -18,6 -20,4 -14,3 -32,3 -5,1 -10,6 -28,1 -25,8

27,0 -

Henderson HF Pan European Alpha Plus EUR Permal Long-Pan EuropeanUSD GAM Star Absolute EuroSystematic GBP Ordinary BGF Continental European Flexible Fund GBP SGAM AI Equisys Fund Euroland EUR Threadneedle European Select ABN AMRO MMF Shield Fund 1 Threadneedle European GAM Star Continental European Equity GBP Aviva Investors Pan European Equity Threadneedle Pan European Fidelity Inst Europe Ex UK Aviva Investors European Value Equity JOHCM Continental European Retail GBP MM Europe Ex UK Equity MFS Meridian Funds Continental European Eq GBP MasterMix Global Mix Fund Threadneedle Pan European Eq GBP JOHCM European Select Values Retail GBP Threadneedle Pan European Accelerando Fidelity Inst Pan-European JOHCM European Retail GBP Investec European Invesco Pan European Structured Equity Investec Pan European Equity

Aandelen wereldwijd small- & midcap Odin Global SMB Sparinvest-Global Small Cap Value EUR ASN Milieu & Waterfonds Morgan Stanley Global Small Cap Value USD BGF Global Opportunities Fund USD Fortis L Equity Small Caps World Cap BGF Global SmallCap Fund USD IdB Multi Manager Emerging Companies Schroder ISF Global Smaller Companies Franklin Global Small-Mid Cap Growth UOB Kinetics Small Goldman Sachs Global SmCp CORE Eq Pf Base (Close) Invesco Global Small Cap Equity USD Wellington Global Smaller Companies OHRA Milieutechnologie Fonds AXA Rosenberg Global Small Cap Alpha USD KBC Equity New Shares Templeton Global Smaller Companies USD

Aandelen wereldwijd Fortis B Fix Equity 187 Triodos Fair Share Fund LODH Invest - Selective Global Equity Robeco All Weather Global Equity AXA WF Talents Absolute Investec Global Equity ABN AMRO MMF Shield Fund 2 Investec Global Dynamic BGF Global Equity Fund GBP Threadneedle Global Select Carmignac Investissement ABN AMRO MMF Shield Fund 5 Schroder Global Climate Change Fidelity Inst Select Global Equities Investec Global Free Enterprise ABN AMRO MMF Shield Fund 3 Fidelity Inst Global Focus Partners Group Listed - Listed Infrastructure Torrus Funds- Return & Income Strategy Index Julius Baer EF Gl Contrarian Franklin Mutual Global Discovery USD Skagen Global Infrasphere ASN Aandelenfonds KBC Equity Generation

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

15,4 8,4 32,7 44,1 17,3 25,7 54,9 -9,6 -6,9


43

Aandelen Noord-Amerika small- & midcap 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

1,1 -4,2 -4,9 -5,9 -6,1 -6,1 -8,6 -8,7 -11,6 -14,9 -15,9 -16,1 -17,3 -18,2 -18,2 -18,4 -18,8 -19,0 -19,1 -19,3 -19,4 -19,6 -19,8 -20,0 -20,1

2,7 -7,3 -11,7 -22,1 -21,4 -17,5 -18,9 -17,2 -19,8 -35,4 -30,6 -36,6 -34,6 -30,8 -28,9 -35,9 -38,0 -33,6 -44,5 -35,3 -33,3 -33,8 -33,2 -38,9

-2,7 -12,4 -16,6 -24,7 -25,4 -21,7 -23,4 -21,5 -22,8 -33,9 -30,3 -35,3 -38,1 -32,4 -31,5 -38,8 -40,2 -36,1 -43,1 -38,4 -33,4 -33,0 -34,3 -40,2

-10,2 -19,2 -23,4 -17,8 -23,0 -13,6 -34,4 -31,9 -37,4 -29,0 -20,4 -31,5 -31,2 -43,9 -27,6 -32,5 -36,9 -35,2 -28,7

7,5 -3,3 -9,1 7,8 -6,5 7,1 -21,8 -14,5 -23,6 -17,6 -23,2 -4,0 -26,0 -25,4 -18,3 -7,3

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-6,2 -9,0 -21,9 -22,8 -23,3 -23,6 -24,0 -25,1 -25,2 -25,2

-19,2 -18,9 -32,3 -34,9 -37,3 -23,7 -28,5 -43,2 -31,2 -37,9

-23,4 -21,6 -33,0 -37,0 -41,8 -29,0 -31,8 -44,9 -32,5 -39,1

-15,2 -15,9 -36,7 -30,4 -12,4 -18,5 -37,8 -32,1 -25,5

10,4 7,7 -13,4 -7,0 3,1 -25,1 -11,1 0,4

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-11,1 -12,0 -12,4 -13,6 -14,9 -15,8 -15,9 -16,0 -16,4 -17,1

-36,9 -38,6 -40,7 -35,1 -32,2 -41,3 -44,6 -39,4 -37,6 -39,0

-36,7 -40,5 -40,2 -34,8 -33,1 -41,5 -45,6 -39,9 -38,7 -40,6

-39,6 -29,3 -49,6 -39,9 -38,5 -30,2 -36,9 -35,4 -36,2

-11,4 8,8 -24,8 -9,0 0,3 -2,6 0,0

JOHCM US Opportunities Retail GBP Threadneedle American Extended Alpha GBP Fidelity Inst American Growth Investec American MM US Equity Fidelity Inst America Fidelity Inst American Earnings Growth Threadneedle American SGAM AI Equity Renaissance SNS Amerika Aandelenfonds 13 ING North America Degroof Equities US Index MLGSP North American Large Cap Value USD Pioneer Funds North Amer Basic Value EUR Robeco US Premium Equities USD AllianceBernstein-American Growth Portfolio USD AllianceBernstein-American Value Portfolio USD Lehman Brothers Opportunistic USD Degroof Equities US Behavioural Value-Benelux Pioneer Funds US Equity 130/30 MLGSP North American Large Cap Core USD Petercam Equities North America F&C North American Equity EUR Pioneer Funds US Research E BGF US Flexible Equity Fund USD

Aandelen Noord-Amerika Threadneedle American Select Threadneedle American Smaller Companies Pioneer Funds US Mid Cap Value EUR MLGSP North American Mid Cap Value USD Lehman Brothers US Small Cap Growth USD Vaughan Nelson US Small Cap Value (USD) Janus US Strategic Value A USD Davis Opportunities F&C US Smaller Companies WIP Mid Cap Growth Fund USD

Aandelen Verre Oosten SNS Azie Aandelenfonds 12 Allianz Holland Pacific Fund Delta Lloyd Jade Fonds KBC Equity Pacific Anima Asian Equity Robeco Asia-Pacific Equities EUR Fortis ASR Azie Fonds ING Far East Fund Finles Lotus Fonds NN Verre Oosten Fonds

Aandelen Verre Oosten (exclusief Japan) 3 maanden

-6,3 -7,7 -9,7 -10,5 -11,6 -15,1 -17,5 -18,4 -18,8 -18,9

P r o f s

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

14,2 4,9 4,1 3,9 0,9 0,6 -0,7 -0,8 -2,0 -3,6

10,3 0,4 -4,1 -12,8 -21,0 -9,7 -20,4 -9,6 -15,0

5,2 -7,1 -11,0 -17,6 -26,2 -16,3 -18,1 -13,6 -13,1

-24,0 -35,0 -26,0 -28,4 -27,7 -11,9

-8,2 16,6 10,5 9,4 -

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

23,4 13,0 11,0 -0,7 -6,6

6,9 1,7 -25,0 -15,4 -26,6

1,9 -4,3 -22,9 -18,8 -30,4

-48,1 -42,7 -56,1

-18,4 -5,1 -15,8

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-4,0 -7,3 -8,7 -9,9 -11,0 -13,2 -13,2 -15,1 -15,2 -15,6

-56,4 -59,5 -36,1 -46,8 -52,6 -47,6 -59,9 -49,3 -56,8

-54,0 -56,8 -40,7 -50,0 -51,8 -52,0 -62,0 -50,3 -58,3

137,1 23,3 23,6 14,2 45,2 -

32,8 49,5 57,3 -

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-21,7 -24,0 -26,0 -27,1 -27,5

-55,7 -55,6 -63,5 -62,5

-56,9 -56,6 -62,2 -63,1

9,3 1,1 0,1 -29,5

72,4 26,5

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

0,2 -11,3 -15,2 -18,6 -20,8 -21,5 -23,2 -23,3 -24,0 -24,6

-37,9 -36,1 -40,8 -46,1 -43,7 -55,9 -42,9

-42,4 -37,5 -45,9 -50,2 -43,7 -55,2 -46,3

-6,0 -16,0 -11,1 -32,8 -

98,1 55,3 49,9 20,3 -

JOHCM Japan Retail GBP Threadneedle Japan Lyxor ETF Japan (Topix) (GBP) Ignis Intl Japan GBP Polar Capital Japan USD Investec Japan GBP Fidelity Inst Japan OFI Single Select Japan Special Situation MM Japan Equity SGAM AI Equisys Fund Japan

Aandelen Japan small- & midcap Aberdeen Global-Japanese Smaller Companies Threadneedle Japan Smaller Companies DWS Invest Japanese Small/Mid Cap Henderson HF Japanese Smaller Companies Invesco Japanese Small/Mid Cap Equity USD

Aandelen China Flexifund Equity China Fortis Primera Equity China GAM Star China Equity USD Robeco Chinese Equities D EUR Absolute Asia AM Golden Dragon Renaiss (USD) Saint-Honore Chine Dexia Equities B Red Chips Atlantis China ING (L) Invest China Access Eur Threadneedle China Opportunity EUR

Aandelen India Pioneer Funds Indian Equity AIG Global Funds - AIG India Equity Comgest Growth India Himalayan Fund DWS India


Fidelity Inst South East Asia MM Far East Ex Japan Equity Ignis Intl Asia Pacific GBP Threadneedle Asia Investec Asia ex Japan Nevsky Emerging Asia EUR Allianz RCM High Dividend Asia Pacific EUR Fortis L Equity Asia ex-Japan Asie Rendement Allianz RCM Asia Pacific EUR

I E X

Aandelen Japan

0 1 / 0 9

2008

-25,0 -29,8 -31,8 -36,5 -36,2 -45,9 -41,9 -52,5 -49,8 -48,9

1 jaar

-31,3 -32,5 -37,3 -41,7 -40,5 -44,6 -40,7 -53,9 -48,7 -49,9

3 jaar

15,3 6,2 5,0 8,4 -19,4 -23,6 -26,5 -21,8

5 jaar

67,6 69,1 52,2 12,2 -

Parworld Emerging Step 80 EUR Lyxor ETF MSCI Emerging Markets (GBP) Threadneedle Global Emrging Mkt Eq GBP Skagen Kon-Tiki Ignis Intl HEXAM Global Emerging Markets GBP Fidelity Inst Emerging Markets Magellan DWS Invest Emerging Markets Top Dividend Plus Carmignac Emergents Schroder ISF Global Emer Mkts Opp USD

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9


45

Aandelen emerging markets Verre Ooosten

Sectorfondsen banken & financials

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-21,3 -21,8 -27,2 -28,0 -28,9

-54,4 -58,8 -53,3 -48,5

-56,1 -63,2 -57,1 -51,8

-25,4 -21,9 -3,5

2,3 5,6 19,0

Fidelity Funds - Emerging Asia EUR Absolute Asia AM Emerging Asia (USD) Fortis L Equity Best Selection Asia ex-Japan Cap db x-trackers MSCI EM ASIA TRN INDEX ETF Fidelity Funds - ASEAN

3 maanden Berenberg Funds II - East European Sm&Md Caps ING International Czech Equity P (CR) CZK ING (L) Invest Balkan East Capital Turkish MEI Tsjechië en Slowakije Fonds Akbank Turkish SICAV - Equities East Capital Baltic JPM Europe Convergence Equity EUR Credit Suisse Equity (Lux) Convergence Europe Aviva Investors European Convergence Equity

-1,3 -29,3 -32,0 -32,3 -33,9 -34,1 -35,9 -36,8 -37,3 -37,7

2008

-42,7 -48,6 -58,8 -38,8 -56,9 -51,8 -54,3 -58,5

1 jaar

-41,4 -50,2 -59,6 -38,9 -53,8 -53,7 -56,8 -60,0

3 jaar

-39,4 -11,8 -48,0 -31,7 -37,8

5 jaar

27,6 85,4 7,7 51,4 -

Aandelen emerging markets Latijns-Amerika 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-16,7 -18,8 -21,0 -24,7 -26,7

-36,5 -48,7 -47,5

-40,1 -47,3 -44,2

5,0 -7,0 -4,4

125,2 109,7

Lyxor ETF MSCI EM Latin America (GBP) Threadneedle Latin American F&C Latin American Equity GBP Gartmore SICAV Latin American EUR KBC Equity Latin America

Aandelen emerging markets overig 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-5,3 -22,0 -25,3 -26,2 -27,2

-13,5 -43,2 -42,1 -46,6 -39,0

-15,3 -44,7 -46,1 -48,7 -39,1

24,1 -

106,8 -

EMIF South Africa B Cap (Load) ZAR HQ Afrikafond Market Access FTSE/JSE Africa Top 40 Index Fund Aberdeen Global - Emerging Markets Smaller Cos Julius Baer EF Northern Africa-EUR

Sectorfondsen grondstoffen 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-12,9 -15,2 -17,5 -17,5 -18,1 -18,3 -19,9 -21,0 -23,4 -23,6

-25,7 -35,3 -37,8 -38,0 -34,4 -36,8 -40,7 -42,4 -39,9

-27,0 -36,2 -38,4 -38,6 -33,9 -39,5 -41,7 -42,5 -39,4

-5,2 -26,4 -20,2 -28,2 -20,7 -27,6

12,4 30,9 10,4 35,7 29,7

Investec Global Energy GBP StreetTRACKS MSCI Europe Energy ETF db x-trackers DJ STOXX 600 OIL & GAS ETF iShares DJ STOXX 600 Oil & Gas Swap (DE) ETFS Dow Jones STOXX 600 Oil & Gas KBC Equity Oil EasyETF Euro Energy Dexia Equities L Europe Energy Sector OFI Single Select Core Energy Fund Robeco Energy Equities EUR

Sectorfondsen goud & edelmetalen 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-6,6 -9,4 -10,8 -10,9 -14,9

-18,5 -9,8 -22,0 -28,9

-28,3 -20,0 -28,4 -37,0

3,0 16,4

22,1 45,7

ETFS Russell Global Gold Investec Global Gold PriFund Global Gold & Precious Metals Market Access AMEX Gold BUGS Index Fund Van Eck International Investors Gold Fund

P r o f s

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-14,3 -24,8 -26,4 -30,8 -31,0

-41,1 -46,6 -44,3 -44,2 -44,3

-43,8 -48,4 -46,1 -48,3 -48,5

-24,5 -51,2 -45,4 -

37,8 -35,3 -17,8 -

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-5,9 -9,2 -9,2 -11,9 -12,0

-18,9 -8,5 -17,6 -9,8

-14,4 -7,2 -12,6 -10,6

-28,3 -5,8 -27,4 -6,6

-2,4 7,7 -2,6

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-4,7 -4,7 -5,4 -5,5 -6,7

-16,6 -16,6 -28,4 -16,5 -22,3

-12,7 -12,7 -25,7 -13,8 -19,8

-23,0 -19,5 -31,9

16,1 7,9 -18,4

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-22,5 -23,6 -23,8 -24,3 -27,3

-42,4 -43,9 -44,5 -44,7 -

-42,1 -45,8 -45,7 -46,6 -

-35,7 -42,4 -27,2 -41,3 -

-15,9 -17,4 19,0 -18,7 -

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-5,8 -7,6 -7,7 -7,8 -7,8 -8,7 -9,7 -9,9 -10,6 -11,7

-23,8 -33,4 -33,6 -34,2 -36,9 -32,8 -36,2 -33,1 -32,9 -37,5

-27,6 -34,5 -34,6 -35,6 -38,8 -34,5 -37,2 -34,7 -37,0 -38,0

2,0 -8,4 -18,9 -14,3 -13,4 -12,5 -31,3 -13,9

16,9 2,3 3,5 1,6 4,2 5,1 -12,1 6,5

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-11,3 -11,4 -13,1 -17,5 -17,6 -19,4 -19,9 -20,1 -20,3 -20,8

-39,2 -30,7 -33,8 -35,5 -35,9 -35,3 -36,0 -36,4 -37,2

-39,8 -31,5 -33,6 -39,7 -40,7 -38,3 -38,9 -39,2 -39,1

-6,8 -6,6 -10,8 1,2 4,9 3,8 -2,8

44,1 56,2 39,9 42,2 77,0 72,7 60,2

Sectorfondsen biotechnologie


I E X

3 maanden New Star Global Financials Ret GBP Dexia Equities L Europe Value Fidelity Funds - Global Financial Services EUR db x-trackers DJ STOXX 600 INSURANCE ETF iShares DJ STOXX 600 Insurance Swap (DE)

0 1 / 0 9

ING Biotechnology Fund Franklin Biotechnology Discovery USD Fortis L Equity Biotechnology World Julius Baer EF Biotech-USD UBS (Lux) Eq Fd - Biotech (USD)

1,2

Sectorfondsen gezondheid & farmacie db x-trackers DJ STOXX 600 HEALTH CARE ETF iShares DJ STOXX 600 Health Care Swap (DE) EasyETF Euro Health StreetTRACKS MSCI Europe Health Care ETF ING Health Care Fund

Sectorfondsen industrie algemeen Robeco Industrial Equities EUR ING Industrials Fidelity Funds - Global Industrials EUR ING (L) Invest Industrials Cap ETFS Russell Global Shipping Large Cap

Sectorfondsen IT & telecom EasyETF Euro Telecom db x-trackers DJ STOXX 600 Telecom ETF iShares DJ STOXX 600 Telecom Swap (DE) StreetTRACKS MSCI Europe Telecom Services ETF Robeco Telecom Services Equities EUR ING Telecom Services ING (L) Invest European Telecom Fortis L Equity Telecom World EUR EasyETF Euro Media Fortis L Equity Telecom Europe

Sectorfondsen nutsbedrijven & energie Fortis L Equity Utilities World EUR ING Utilities KBC Equity Utilities ETFS WNA Global Nuclear Energy ING (L) Invest Utilities EasyETF Euro Utilities StreetTRACKS MSCI Europe Utilities ETF db x-trackers DJ STOXX 600 UTILITIES ETF iShares DJ STOXX 600 Utilities Swap (DE) Fortis L Equity Utilities Europe

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9


47

Mixfondsen Europa - conservatief Vastgoedfondsen 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

8,5 -3,2 -12,7 -13,6 -14,0 -21,2 -22,2 -22,6 -23,0 -23,3

1,2 -2,6 -10,9 -22,7 -45,3 -49,1 -48,9 -47,7 -45,4 -30,0

5,4 -2,6 -19,5 -22,7 -47,1 -53,2 -52,9 -52,6 -49,7 -33,6

12,7 -17,2 -34,3 -28,9 -

18,7 14,3 -

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-9,0 -13,5 -13,8 -14,1 -14,8

-29,7 -32,7 -31,0 -36,8 -31,6

-25,9 -31,9 -31,1 -37,4 -31,4

-26,3 -28,1 -26,5 -31,7 -

-4,1 -7,9 -6,9 -13,3 -

TRI FCM Salamanca Global Property Std GBP Triodos Vastgoedfonds Wereldhave PriFund Alpha Property Securities EUR Fortis L Real Estate Securities Pacific EUR Henderson HF Asia-Pacific Property Equities USD RREEF Asia-Pacific Real Estate Securities EUR Morgan Stanley Asian Property USD Schroder ISF Asia Pacific Property Sec Sarasin Real Estate Equity (EUR)

Mixfondsen wereldwijd - agressief AXA Mondiaal Beheer ABN AMRO MMF Dynamic Profile SNS Optimaal Rood AXA Nederland (Lux) Model Fund IV I EUR Franklin Templeton Strategic Dynamic

Mixfondsen wereldwijd - gebalanceerd 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-0,2 -3,9 -5,6 -5,7 -6,2 -19,5

0,2 -13,2 -16,3 -8,9 -13,0 -31,2

0,3 -12,9 -16,1 -10,6 -13,8 -32,5

2,9 -6,9 -13,8 -12,0 -10,7 -27,2

9,0 -1,6 4,6 7,8 -10,5

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

0,8 0,1 -0,7 -0,7 -1,7

0,6 -3,7 -8,1 -7,0 -5,7

0,1 -3,4 -7,9 -6,9 -5,8

3,1 -3,4 -6,6 -3,4

11,3 6,4 6,1 11,5

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-9,3 -13,1 -14,7 -14,9 -15,5

-19,0 -22,5 -31,3 -28,3 -30,2

-20,3 -24,9 -32,6 -29,2 -32,5

-6,3 -12,4 -23,6 -23,4 -21,9

16,8 7,9 10,2 0,6

Fortis ASR Profiel Fonds (Life Cycle) ASN Mixfonds Delta Lloyd Mix Fonds Fortis All In AEGON Wereldwijd Mix Fonds Fortis L Strategy Balanced World

Mixfondsen wereldwijd - conservatief Robeco Safe Mix ING Dynamic Mix I Credit Suisse Portfolio (Lux) Reddito (Euro) Franklin Templeton Strategic Income SNS Optimaal Geel

Mixfondsen Europa - agressief Allianz Holland Euro Selectie Fonds Allianz Holland Selectie Fonds Fivest Belgium Fortis ASR Dynamisch Fonds AEGON Europees Mix Fonds

Mixfondsen Europa - gebalanceerd 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-5,6 -8,2 -8,9 -9,3 -9,7

-16,0 -20,1 -22,5 -21,2 -25,9

-16,0 -22,0 -24,0 -21,8 -27,5

-5,2 -15,2 -13,4 -13,1 -18,0

23,4 9,4 6,0 2,3

Carmignac Euro - Patrimoine JPM Europe Balanced EUR AXA Actief Beheer SNS Euro Mixfonds Achmea Eurolanden Mixfonds

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

5,5 -1,8 -2,3 -2,4 -2,7

6,6 -8,2 -9,1 -8,7 -6,5

6,9 -8,5 -9,4 -9,8 -6,2

-0,6 -6,5 -9,0 2,5

15,6 1,5 11,3

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

31,7 27,2 25,5 21,5 18,0 18,0 15,8 14,5 14,2 13,7

50,5 44,8 46,3 36,5 20,2 27,7 16,8 16,4 17,9 15,1

44,8 43,5 43,2 34,9 24,3 25,6 22,9 20,6 21,1 19,4

42,5 37,7 45,7 22,3 13,3 13,4 10,4 10,8

52,3 42,9 61,3 30,5 27,5 18,9 19,3

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-5,3 -8,9 -9,9 -10,7 -11,0 -11,3 -12,1 -12,7 -13,8 -13,8

-14,7 -19,1 -18,7 -21,5 -23,3 -20,3 -22,7 -23,5 -23,7

-13,8 -17,2 -16,6 -19,2 -18,4 -16,1 -19,6 -19,5 -21,9

-5,8 -3,9 2,5 -10,5 -5,3 -17,6 -9,8 -17,9

29,3 9,5 -8,1 1,2 -7,0

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

25,7 20,6 8,6 8,3 8,2 7,0 6,9 6,9 6,7 6,6

69,1 39,4 12,8 8,7 16,6 13,8 10,5 -8,3 9,2 9,3

50,2 30,4 13,4 6,9 12,3 8,1 10,7 -5,1 11,2 9,1

33,8 0,2 -0,9 13,0 9,4

43,0 22,3 13,1 22,3 22,1

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

16,0 12,7 3,9 1,8 0,7 -0,5 -0,7 -1,2 -1,3 -1,7

21,2 28,5 6,1 2,4 -3,7 2,5 -4,9 1,3 1,0 -5,6

22,0 24,8 7,3 14,0 -2,3 3,1 -2,2 -1,4 1,8 -5,8

22,3 11,9 30,7 -3,0 2,6 8,8 1,4 10,0

55,6 56,8 8,7 13,4 30,3 11,8 33,4

Fortis L Bond SRI Euro F&C HVB Stiftungsfonds Fortis L Strategy Stability SRI Europe Pioneer PF Global Defensive EUR Echiquier Patrimoine

Obligaties wereldwijd Threadneedle Global Bond Investec Global Bond Aberdeen Global-World Bond Thames River Global Bond GBP Ignis Intl Global Bond EUR Fidelity Inst International Bond Pioneer SF Global Curve 7-10year EUR Dexia Bonds World Nordea 1 - Global Bond Fund (EUR) UBS (Lux) Bond Fund - Global (EUR)

Obligaties wereldwijd high yield WA Global Multi Sector Inst EUR PIMCO GIS Global High Yield Bd Inst CIF Global High Income Opportunities USD Templeton Global High Yield USD Aviva Investors Global High Yield Bond USD Schroder ISF Global High Yield Aberdeen Global II-Global HighYield USD Dexia Bonds High Spread T Rowe Global High Yield Bond USD Dexia Bonds Global High Yield

Obligaties Europa Vanguard 30-40 Year Duration Euro Index EUR Threadneedle European Bond iShares EUR Government Bond 7-10 EUR PIMCO GIS Euro Long Av Duration Bond EuroZone Long Term Average (10) db x-trackers II IBOXX € SVRGNS EUROZNE 25+ TR ETF db x-trackers II IBOXX € SVRGN EUROZNE 7-10 TR ETF CAAM Funds European Bond (EUR) KBC Renta Nokrenta AEGON Europees Obligatie Fonds

Obligaties emerging markets Threadneedle Emerging Market Bond Investec Emerging Markets Debt Gross KBC Renta Zlotyrenta KBC Renta Slovakrenta Tuerkisfund Eurobonds ING International Czech Bond Aviva Investors Emerging Markets Loc Curr EUR KBC Renta Forintrenta KBC Renta Czechrenta Pictet F (LUX)-Global Emerging Debt

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9


Obligaties Verre Oosten 3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

1,7 1,1 -0,4 -2,4 -6,7

0,0 -0,5 -5,6 -6,5 -5,8

-3,2 -4,1 -6,8 -5,9 -8,5

17,6 4,3

15,9

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

19,3 10,9 7,9 7,7 7,3 6,6 6,2 5,9 5,0 4,7

45,2 5,7 14,3 8,2 13,5 12,7 5,3 -

36,3 6,8 14,2 8,1 13,0 14,1 6,0 -

24,3 -

-

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

-0,5 -2,1 -4,5 -4,8 -5,1 -5,2 -5,4 -5,4 -5,6 -6,2

-7,3 -3,3 -9,1 -13,2 -14,0 -20,8 -13,2 -9,1 -13,4 -12,0

-7,3 -3,3 -9,1 -13,2 -14,0 -20,8 -13,2 -9,1 -13,4 -12,0

2,0 6,0 7,7 4,7 3,2 2,4 2,9 22,5

11,5 13,3 24,6 8,8 15,0 37,1

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

19,4 10,9 10,7 9,2 8,8 8,5 7,6 7,1 7,1 6,8

4,5 5,6 -0,1 0,5 -12,1 5,4 2,7 -6,0 -4,5 -7,5

1,1 6,6 -3,6 1,6 -11,0 6,8 3,8 -5,1 -3,6 -6,5

2,4 -10,3 11,5 -2,4 -1,1 -3,4

15,5 15,9 15,4

3 maanden

2008

1 jaar

3 jaar

5 jaar

2,2 2,0 1,8 1,7 1,5

4,0 4,5 4,1 1,7 4,3

4,2 4,7 4,3 1,8 4,5

10,2 10,8 9,2 6,2 11,4

14,1 15,1 12,8 9,7 15,4

Aberdeen Global - Asian Bond Pictet F (LUX)-Asian Local Curr Debt Templeton Asian Bond A Mdis USD Credit Suisse Bond (Lux) Asia Schroder ISF Asian Bond

Absolute return Threadneedle Target Return Gross GBP CAAM Funds Dynarbitrage International Sarasin Currency Opportunities Fund (EUR) BNY Mellon Evolution Currency Option EUR Nordea 1 - Heracles Long/Short MI Fund EUR Threadneedle Absolute Return Bond Ret Gross JPM Highbridge Stat Market Neutral EUR FAST - Optimised European Mket Neutral EUR Julius Baer BF Absolute Return Emerging-USD Berenberg Funds IV - Systematic Return

Hedgefondsen ABN AMRO Global Long Short Equity Strategy USD Attica Market Neutral Selector ING Multi-Strategies Onyx USD Selected Absolute Strategies Equity Hedge USD LODH Multiadvisers - US Equity Long/Short USD PriFund Alpha Europa EUR Selected Absolute Strategies Equity Hedge EUR ING Multi-Strategies Onyx EUR ING Multi-Strategies Topaz USD PriFund Alpha Traders USD

Bescherming/Garantie Fortis Plan Target Click Fund (USD) 2035 DWS FlexPension I Fortis Plan Target Click Fund (USD) 2030 SF (Lux) Sicav 1 - Dynamic Real Estate Fund III Fortis Rente Gigant Garantie Robeco World Top 50 - Garant mei 04/12 Fortis Rente Gigant Garantie Fonds II DWS FlexPension 2015 DWS FlexPension 2014 DWS FlexPension 2016

Geldmarkt euro Dexia Bonds Treasury Management Petercam Liquidity EUR OHRA Spaardividendfonds Delta Lloyd L Short Term Euro NN Geldmarkt Fonds

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Hedgefunds 49

Real Life Hedge, afl. 7 In deze episode blikken fondsbeheerders John Hoek en Kees Collee van het DQS Fund terug op een mooie decembermaand en een succesvol 2008. Twee trotse fondsmanagers en genoeg positieve energie om 2009 vliegend van start te gaan. door Fleur van Dalsem

“Er is behoefte aan managers met een andere aanpak en achtergrond” het gebied van alternatieve beleggingen te bespreken. “Eerlijk gezegd viel het niveau me wat tegen. Ik had verwacht nieuwe ideeën te horen over beleggingsaanpak en risicomanagement, maar verder dan de constatering dat de manier waarop het nu gebeurt niet de juiste is, kwamen de conferentiegangers niet.”

Onderscheidend

Kees Collee en John Hoek

“V

oor DQS Absolute Return Fund is 2008 is met een performance van 20% prima verlopen”, vertelt John Hoek trots. “Mede dankzij een mooie decembermaand sloten we het jaar af op een nieuw high van de netto vermogenswaarde. Hierdoor hebben al onze participanten, ongeacht wanneer ze zijn ingestapt, een positief rendement op hun belegging.” Even ter vergelijking: de wereldwijde hedgefundindex HFRX behaalde een negatief rendement van 23% over 2008. “Het trackrecord van het fonds, voor sommigen een belangrijk criterium voor deelname, begint met een lengte van tweeënhalf jaar nu ook serieuze vormen aan te nemen. (En dat na een positief vierjaars pre-fund trackrecord).” Hoek heeft tevens een pr-bureau in de arm genomen voor de nodige publiciteit. De naamsbekendheid

neemt ook mede daardoor toe. “We merken duidelijk een stijging van de interesse voor ons fonds, ook van grotere partijen. Uit een van die gesprekken gaat zeker iets moois komen. En dan is er de IEX Finless Hollandse Hedge Fund Index (zie ook pagina 9), waar wij sinds 1 januari ook deel van uitmaken, een prima initiatief.”

Op cursus

Ondanks de volatiele markten, heeft Hoek tijd gevonden om zijn kennis van de klant wat bij te spijkeren. “Om de gedachtegangen en overwegingen van pensioenfondsen en andere institutionele beleggers beter te leren begrijpen, ben ik twee dagen naar de EDHEC conferentie in Londen gegaan.” Op deze conferentie komen jaarlijks institutionele beleggers, hedgefondsen en academici bij elkaar om de laatste ontwikkelingen op

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Volgens Hoek zouden beleggers ten eerste hun portefeuille niet alleen moeten spreiden over assets, maar vooral over verschillende strategieën en voor wat betreft het risicomanagement moeten beleggers altijd rekening houden met het slechtst denkbare scenario. “Een conclusie van de conferentie die mij wel aansprak, was de constatering dat er behoefte is aan managers met een andere aanpak en achtergrond. En dat slaat natuurlijk op partijen zoals wij.” Een Nederlandse third party-marketeer heeft Hoek nog niet gevonden, maar het feit dat het fonds zich het afgelopen jaar positief heeft onderscheiden van de rest, maakt het makkelijker voor de buitenlandse marketeer om het fonds onder de aandacht te krijgen. “Al met al zijn we positief over de groei van het fonds in 2009.” Of Hoek en Collee zo upbeat blijven in deze opnieuw keihard neergaande markten, leest u in de volgende editie van Real Life Hedge. 01/09 Rendementen Resultaat AEX 2008

-52,3%

Resultaat DQS Fund 2008

+20,3%

Resultaat sinds oprichting (08/06) Beheerd vermogen

+44,8% 3,75 miljoen euro

Beleggingsfondsen 50 Hoofdredactie:

Fonz’ Focus

Pieter Kort ([email protected]) Eindredactie:

Laura Iseger ([email protected]) Art direction en vormgeving:

Dat het westen in een recessie verzeild geraakt is, is een fait accompli. Daar helpt geen Obama meer aan…

D

at 2009 een moeilijk beursjaar zou worden, was vooraf al duidelijk. Beleggers zijn na een rampzalig jaar druk bezig of net klaar met het herschikken van de portefeuilles. Risico’s zijn uitgebannen. Cash is king en ook (staats)obligaties zijn populair. Maar daar duiken de bubbelverhalen alweer op. Timing is normaal gesproken al lastig, maar in de huidige markt waarin zowel professionele beleggers als particuliere beleggers over scherven lopen, is het bijna ondoenlijk. Wat vorig jaar wel als kansrijk werd aangemerkt, waren high yield-obligaties. Maar telkens werd erbij gezegd dat het nu nog te vroeg was voor deze leningen van bedrijven met een junkbondstatus. En zonder dat iemand een bodembel hoorde luiden, spoten de high yield-obligaties in december plotseling omhoog. De eerste 15% gingen dan ook geruisloos aan de neuzen van de meeste beleggers voorbij, zelfs aan die beleggers die deze bonds op hun watchlist hadden staan.

Naïeve droom

Misschien wordt 2009 het jaar van de high yield-bonds. In het verleden werden in vergelijkbare situaties ook wel eens rendementen van 40% gemaakt. Volgens de theorie moet u een maandje of vijf later in hoogdividendaandelen stappen. Dat zou dan vanaf het tweede kwartaal van dit jaar moeten zijn. U kunt het voorzichtig proberen. Eerst één teentje in het water, daarna nog een. Voorzichtigheid blijft geboden. Op het wereldtoneel kleuren ondertussen steeds meer landen rood. Dat het westen in een recessie verzeild geraakt is, is een fait accompli. Daar helpt geen Obama meer aan. En de theorie dat de economie van opkomende markten ondertussen sterk genoeg zou zijn om een daling van de export op te vangen, is een naïeve droom van

hoge bankheren geweest die hard uiteen gespat is. De export in Azië stort hals over kop in elkaar en daarmee ook de ontwikkeling van het bruto binnenlands product. Japan ziet de export op jaarbasis met 35% dalen, in Zuid-Korea verzwakte de economie in het vierde kwartaal met 5,6%. Dat is meer dan 20% op jaarbasis. Een nieuwe Azië-crisis lijkt, met het oog op die cijfers, onafwendbaar. Alleen China houdt nog dapper stand. Goed, een groei van 6,8% (vierde kwartaal) is voor Chinese begrippen al erg laag – het blijft een indrukwekkend getal waar geen enkel ander prominent land aan kan tippen. De vraag is hoelang die groei standhoudt. Een jaar eerder bedroeg de groei nog 11,3% dus de roodgloeiende, ronkende economie van China is door de Olympische droom niet voor afkoelen bewaard gebleven. In dit tempo kan het doemscenario van de Deense Saxo Bank sneller dan gedacht uitkomen. De Denen voorspelden dat de Chinese groei in 2009 op 0% zou uitkomen. Daar werd twee maanden geleden hard om gelachen. Maar in crisistijden verandert er veel in twee maanden tijd.

Neerwaartse spiraal

Sterker nog, aan het Chinese groeicijfer wordt hardop getwijfeld door gerenommeerde analisten. Dat is op zich niets nieuws (cijfers over de Chinese economie worden al jarenlang met een korreltje zout genomen), maar aan de koersontwikkeling van veel grondstoffen wordt nu wel heel duidelijk zichtbaar dat het officiële groeitempo flink opgeklopt is. Dat versterkt de neerwaartse spiraal alleen maar. Dalende consumptie, dalende industriële orders, dalende exporten, dalende economische groei, stijgende werkloosheid, oplopend aantal faillissementen. Dat zou zelfs de laatste kansrijke asset class – u weet wel, de high yield-bonds – zomaar tot een doodlopende straat kunnen maken. Zitten we straks met z’n allen helemaal klem in een eng donker steegje, wachtend op de laatste Chinees die in Beijing het licht uitdoet. En dan begint in het pikdonker het bange wachten op de dageraad. Ja, 2009 zou zomaar eens een moeilijk jaar kunnen worden. 01/09

I E X

P r o f s

0 1 / 0 9

Studio Jaap van der Zwan, Amsterdam Met medewerking van: Alain Cohen Redactie:

Michiel Pekelharing, Peter van Kleef, Fleur van Dalsem en Arend Jan Kamp ([email protected]) Medewerkers:

Mark Baak, Léon Cornelissen, Jacques Potuijt, Didy van der Schilden en Marcel Tak (redactie@ iex.nl) Beeld:

Robert Elsing Koersen en fondsdata:

Lipper & Lipper FMI Directie:

Peter van Sommeren (uitgever) en Hans-Poul Veldhuyzen van Zanten Abonnementsprijzen:

Jaarabonnement in Nederland en Belgïe € 79,50 (4 nummers) Voor andere landen geldt een verzendtoeslag van € 30,Losse nummers: € 19,95 nazending: € 23,95 Alle prijzen zijn exclusief BTW Abonnementen en bezorging:

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan en lopen automatisch door, tenzij vier weken voor de vervaldag schriftelijk wordt opgezegd. Nieuwe aanmelding via Abonnementenland: www.aboland.nl Advertenties:

Sergio Bouterse, Ido Kramer en Niek den Tex ([email protected]) Traffic: Joyce Wong ([email protected]) Investor relations: Frans Gunnink Marketing en sitemanagement:

David Jessurun, Rogier de Ruijter en Chiel Versteege ([email protected]) Drukkerij: Senefelder Misset Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van IEX Media Groep bv zijn van toepassing de voorwaarden welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam. iex magazine bevat informatie en wenken, die met de meeste zorgvuldigheid zijn samengesteld. IEX Media Groep bv en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen, die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van in deze uitgave opgenomen informatie en wenken. De gegevens zoals wij die van u hebben ontvangen, kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of aanbiedingen door IEX Media Groep bv en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u dit niet wenst, gelieve een briefje te sturen naar: IEX Media Groep BV, t.a.v. de klantenservice, Postbus 75662, 1070 AR Amsterdam.

IEX Profs is een magazine over beleggen en

beleggingsproducten voor professionals in de financële industrie. Het wordt uitgegeven door IEX Media Groep bv en verschijnt vier keer per jaar. © IEX 2009

media groep

Certificaten

Recommend Documents