CENTRALE VERWARMING EN SANITAIRE INSTALLATIES

CENTRALE VERWARMING EN SANITAIRE INSTALLATIES DERDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS september 2005 LICAP – BRUSSEL D/2005/0279/004

CENTRALE VERWARMING EN SANITAIRE INSTALLATIES DERDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS LICAP – BRUSSEL D/2005/0279/004 september 2005 (vervangt D/1992/0279/033A met ingang van 1 september 2005) ISBN 90-6858-453-7

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud Lessentabel ........................................................................................................................5 1

Inleiding .................................................................................................................7

2

Studierichtingsprofiel en samenhang .................................................................8

2.1

2.8 2.9 2.10

Situering van de studierichting CV SI BSO in het logisch BSO-curriculum van de studiegebieden Koeling en warmte en Mechanica-elektriciteit....................................................8 Instroom .............................................................................................................................................9 Beginsituatie......................................................................................................................................9 Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden........................................9 Persoonlijkheidsvereisten..............................................................................................................10 Sancties van de studies en uitstroom...........................................................................................10 Profilering van de studierichting CV SI BSO t.o.v. aanverwante studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Koeling en warmte ...................................................................10 Studierichtingsprofiel .....................................................................................................................11 Doelstellingen..................................................................................................................................12 Van leerplan tot jaarplan ................................................................................................................13

3

Algemene pedagogisch-didactische wenken ...................................................13

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Inleiding............................................................................................................................................13 Geïntegreerd werken.......................................................................................................................14 Projectmatig werken .......................................................................................................................16 Aandachtspunten ............................................................................................................................16 De geïntegreerde proef ...................................................................................................................18 Welzijn op het werk en het behalen van een VCA B-attest .........................................................18

4

Evaluatie ..............................................................................................................18

4.1 4.2 4.3 4.4

Wat en waarom evalueren?............................................................................................................18 Wanneer evalueren? .......................................................................................................................19 Hoe evalueren?................................................................................................................................19 Hoe rapporteren? ............................................................................................................................20

5

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken.......................20

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Voor alle vormingsclusters ............................................................................................................20 Installatie- en onderhoudswerkzaamheden van CV en SI volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren .............................................................................................................30 Vormgeven door het bewerken en verbinden van plaat en profielmateriaal (U) ......................41 Elektrische installatiewerkzaamheden uitvoeren (U) ..................................................................48 Werkzaamheden aan metalen daken voorbereiden en uitvoeren (U) ........................................50 Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren (U) ........................................52 Stages...............................................................................................................................................56

6

Minimale materiële vereisten .............................................................................57

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6

Infrastructuur...................................................................................................................................57 Algemene uitrusting........................................................................................................................57 Per uitvoeringsgroep ......................................................................................................................57 Gemeenschappelijk klein gerief ....................................................................................................58 Gemeenschappelijke materialen ...................................................................................................59 Gemeenschappelijke machines.....................................................................................................59

2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

3de graad BSO Centrale verwarming en sanitaire installaties

3 D/2005/0279/004

7

Nuttige adressen .................................................................................................60

8

Bibliografie ..........................................................................................................62

8.1 8.2

Boeken .............................................................................................................................................62 Tijdschriften.....................................................................................................................................63

4 D/2005/0279/004


Lessentabel Pedagogische vakbenaming

uren/week

Minimum-maximum

30-36

30-36

Godsdienst

2

2

AV Godsdienst

Lichamelijke opvoeding

2

2

AV Lichamelijke opvoeding

Maatschappelijke vorming

0/2

0/2

AV Maatschappelijke vorming

Nederlands

0/2

0/2

AV Nederlands

Project algemene vakken

4/0

4/0

AV Project algemene vakken

22-24

22-24

Realisaties centrale verwarming en sanitaire installaties

Administratieve vakbenaming

14-16

14-16

PV Praktijk of PV/TV Stage (1) Centrale verwarming/Sanitaire installaties/Elektromechanica/ Mechanica

5

5

TV Centrale verwarming/ Sanitaire installaties/ Elektromechanica/ Mechanica

3

3

TV of PV Praktijk of PV/TV Stage (1) Centrale verwarming/ Sanitaire installaties/Elektromechanica/ Mechanica/ Lassenconstructie/Elektriciteit

Realisaties dakwerken

0-2

0-2

PV Praktijk / TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/ Elektromechanica/Mechanica

Realisaties elektriciteit

0-2

0-2

PV Praktijk / TV Centrale verwarming/Sanitaire installaties/ Elektromechanica/Elektriciteit

Realisaties gas

0-2

0-2


Realisaties plaatbewerking

0-2

0-2


Voor deze vakken werd het leerplan in deze brochure opgenomen.

(1)

Minimum-maximum aantal uren stage: in het 1ste leerjaar: 0; in het 2de leerjaar: 2-6


5 D/2005/0279/004

1

Inleiding

Nieuwe impulsen Volgende impulsen liggen aan de basis van het vernieuwen van het leerplan: •

vernieuwde pedagogisch didactische inzichten op het vlak van geïntegreerd werken, het bewaken van de diverse leerlijnen;

•

de zorg van de sector om de snel evoluerende technologieën te kunnen implementeren;

•

de vraag van zowel de onderwijsverstrekkers als van de werkgevers en werknemers om het onderwijsaanbod en het opleidingsaanbod zo transparant mogelijk te maken;

•

de vraag van het VEV naar een zo breed mogelijke polyvalente vorming;

•

de verticale samenhang bewaken op vernieuwde visies in de leerplannen van de basisopties, de beroepenvelden, Basismechanica tweede graad BSO en de studierichting derde graad CV SI BSO;

•

de mogelijkheden om vakoverschrijdende thema’s (veiligheid, ondernemerszin, zelf leren..) te integreren;

•

de stijgende aandacht voor veiligheid, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie;

•

de mogelijkheden die het geïntegreerd gebruik van ICT biedt zowel inhoudelijk als pedagogisch-didactisch.


7 D/2005/0279/004

2

Studierichtingsprofiel en samenhang

2.1

Situering van de studierichting CV SI BSO in het logisch BSO-curriculum van de studiegebieden Koeling en warmte en Mechanica-elektriciteit

Eerste graad 2de leerjaar Elektriciteit (7 uur) Metaal

Tweede graad BSO 1ste en 2de leerjaar

Derde graad BSO 1ste en 2de leerjaar

Derde graad BSO 3de leerjaar

Elektrische installaties


Industriële elektriciteit

Basismechanica

Studiegebied 3de graad

Computergestuurde werktuigmachines

(7 uur) Matrijzenbouw

Nijverheid (14 uur) Industrieel onderhoud

LassenConstructie

Metaal- en kunststofschrijnwerk

Mechanica-elektriciteit

Werktuigmachines

Fotolassen Pijpfitten-lassen-monteren

Kunststofverwerking

Composietverwerking Auto-elektriciteit Bedrijfsvoertuigen

Auto

Scheeps- en havenwerk

Carrosserie

Carrosserie en spuitwerk

Vrachtwagenchauffeur

Bijzonder transport

Auto

Diesel- en LPG-motoren

Warmtetechnische installaties

Koelinstallties Elektriciteit (7 uur)

Koeling

Non-ferro metalen dakbedekkingen

en warmte

Centrale verwarming en sanitaire installaties

Koeltechnische installaties


8 D/20005/0279/004


De plaats van de 3de graad CV SI BSO wordt in bovenstaand curriculumschema1 aangegeven. Dit schema – dat van links naar rechts wordt gelezen – geeft een aantal studierichtingen weer in een aantal studiegebieden van de tweede en de derde graad. Het studiegebied Mechanica-elektriciteit start vanaf de tweede graad. De studiegebieden Auto en Koeling en warmte starten pas vanaf de derde graad. Uit het schema blijkt dat de studierichting CV SI BSO: •

aansluit op de studierichting Basismechanica BSO in de 2de graad;

•

een uitstekende voorbereiding is voor de specialisatiejaren Verwarmingsinstallaties en Non-ferro metalen dakbedekkingen.

2.2

Instroom

De meeste leerlingen in de 3de graad BSO CV SI volgden een logisch curriculum en komen uit de studierichting Basismechanica 2de graad BSO. Toch komen ook leerlingen uit de Mechanische technieken 2de graad TSO, ofwel na het behalen van een Battest, ofwel na heroriëntering. Indien deze leerlingen een inspanning willen leveren om hun praktische vaardigheden te ontwikkelen en voldoende interesse hebben voor het uitvoeren van CV SI werkzaamheden hebben ze kans op slagen. Instroom vanuit andere studierichtingen is eerder zeldzaam. Leerlingen die pas in de 3de graad het Beroepssecundair Onderwijs aanvangen, hebben nood aan een speciale opvang.

2.3

Beginsituatie

Het merendeel van de leerlingen kwam dus al in min of meerdere mate in contact met praktische vaardigheden die nodig zijn bij CV SI werkzaamheden. De studierichting bouwt bijgevolg vooral verder op de inzichten, vaardigheden en attitudes verworven in de tweede graad: •

vormgeven door het bewerken van plaat- en profielmateriaal, lassen en solderen;

•

vormgeven door het monteren en demonteren van constructieonderdelen;

•

vormgeven door het installeren van energiekringen.

2.4

Factoren die de keuze voor deze studierichting kunnen beïnvloeden

Bepaalde lichamelijke en fysische gebreken kunnen een belemmerende factor zijn voor het uitoefenen van één of meerdere beroepen waarop deze studierichting voorbereidt. Een gepaste oriëntering en begeleiding is dan ook ten zeerste aangewezen, enerzijds omdat ze invloed hebben op de slaagkansen van de leerlingen en anderzijds omdat ze de uitoefening van heel wat beroepen bemoeilijken. In heel wat beroepen – waarop deze studierichting voorbereidt – gelden bepaalde beroepsdrempels. •

lichamelijke letsels die de normale fysieke inspanning – eigen aan de diverse beroepen – beletten of bemoeilijken;

•

handicaps die het normaal motorisch functioneren – eigen aan het uitoefenen van diverse beroepen – bemoeilijken;

•

gewrichts- en rugaandoeningen;

•

beperkt gezichtsvermogen;

•

aandoeningen aan de luchtwegen;

1

Dit is het schema dat progressief in voege ging vanaf het schooljaar 1999-2000.


9 D/2005/0279/004

•

producteczeem, contacteczeem en allergieën;

•

kleurenblindheid.

2.5

Persoonlijkheidsvereisten

Vele beroepen stellen heel wat eisen op persoonlijkheidsvlak. Leerlingen van de studierichting CV SI BSO bezitten deze reeds in bepaalde mate of geven in ieder geval blijk dat ze deze willen ontwikkelen. •

interesse voor één of meerdere aansluitende beroepen.

•

verantwoordelijkheidszin.

•

flexibeliliteit en bereidheid om in diverse omstandigheden te functioneren.

•

aandacht voor aspecten die het welzijn op het werk bevorderen.

•

uitvoeringsgerichte communicatievaardigheid.

2.6

Sancties van de studies en uitstroom

Door het slagen in de studierichting CV SI BSO krijgt de leerling een studiegetuigschrift van het tweede leerjaar van de derde graad secundair onderwijs. Zoals reeds vermeld, biedt de studierichting CV SI ook een uitstekende voorbereiding voor een aantal specialisatiejaren binnen het studiegebied Koeling en warmte zoals: Warmtetechnische installaties en Non-ferro metalen dakbedekkingen. In deze specialisatiejaren kunnen de leerlingen ook een diploma van secundair onderwijs behalen. Door de realisatie van het profiel van de studierichting heeft de leerling een polyvalente vorming gekregen voor het uitvoeren van CV SI werkzaamheden. De vaardigheden en kenniselementen van het beroepsprofiel Sanitair installateur-loodgieter en Monteur CV komen in de opleiding aan bod zodat heel wat functies dan ook kunnen worden uitgeoefend binnen de installatiebedrijven. Verder hebben de afgestudeerden de mogelijkheid om diverse certificaten te behalen.

2.7

Profilering van de studierichting CV SI BSO t.o.v. aanverwante studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Koeling en warmte

In onderstaande tabel worden een aantal aanverwante studierichtingen in de 3de graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit en Koeling en warmte opgesomd. Voor elke studierichting wordt de eigenheid verduidelijkt. Dit gebeurt enerzijds door een omschrijving te geven van het te bestuderen ‘studieobject’ en anderzijds door een schematische voorstelling die het aandeel weergeeft van de theoretische en de praktische vormingscomponenten in het geheel van de opleiding.

10 D/20005/0279/004


Eigenheid studieobject

Studierichting

De studie van varianten van een uitgevoerd project Drie- en tweedimensionaal communiceren om het concept van productrealisaties te analyseren. Elektromechanica TSO

Schematische voorstelling vormingscomponenten

uitvoeren 25%

Kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica analyseren.

concept 75%

De impact van de kenmerken van productrealisaties uit de sector elektromechanica op de uitvoering duiden.

Koel- en warmtechnieken TSO

De studie van een uit te voeren project Communiceren om het concept van de werkzaamheden te begrijpen en de uitvoering voor te bereiden. Gevraagde kwaliteitscriteria en uitvoeringsrichtlijnen formuleren.

uitvoeren 50%

concept 50%

De uitvoering voorbereiden, opvolgen en bijsturen.

Het uitvoeren van een project Communiceren om de CV SI werkzaamheden te kunnen uitvoeren. CV SI BSO

De kenmerken van het concept begrijpen en voorzieningen treffen om de uitvoering ervan mogelijk te maken.

concept 25%

uitvoere n 75%

Onder leiding de CV SI werkzaamheden uitvoeren volgens opgelegde kwaliteitscriteria.

2.8

Studierichtingsprofiel

De studierichting CV SI BSO heeft een dubbele doelstelling. De startkwalificatie te verwerven om het beroep van CV monteur en SI installateur-loodgieter te kunnen uitoefenen. Dit houdt in dat hij/zij verantwoordelijkheid kan opnemen voor het eigen werk en – na een korte in service-training in het installatiebedrijf aan de hand van technische informatie CV SI werkzaamheden kan uitvoeren. Voldoende kennis, vaardigheden verwerven om zich te kunnen vervolmaken via vervolgopleidingen die op deze studierichting aansluiten. Dit kan in de specialisatiejaren Verwarmingsinstallaties en Non-ferro metalen dakbedekkingen en de talrijke (bedrijfs-) vervolgopleidingen.


11 D/2005/0279/004

2.9

Doelstellingen

Leerplandoelstellingen en leerinhouden voor de 3de graad CV SI BSO zijn maar relevant indien ze kaderen binnen een hoofddoelstelling die men op het einde van deze studierichting wil bereiken. Leerlingen die de studierichting CV SI hebben gevolgd verwerven heel wat kennis en vaardigheden en streven naar attitudes. Sommige doelstellingen slaan op diverse vormingsclusters en hebben een belangrijke transferwaarde. Andere zijn specifiek en dienen voornamelijk om beroepsgerichte vaardigheden te verwerven.

2.9.1

Hoofddoelstellingen

2.9.1.1

Basis

Bij het uitvoeren volgens opgelegde criteria rekening houden met de elementen van de organisatie van een CV SI-bedrijf: •

de installateur in het CV SI-bedrijf,

•

planning werkzaamheden,

•

veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieu,

•

kostprijs.

Tekeningen en schema’ lezen, uitvoeringstekeningen maken. Installatie- en onderhoudswerkzaamheden aan CV en SI volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren: •

kennis van de installatie;

•

uitvoering van installatie- en onderhoudswerkzaamheden,

•

de uitgevoerde werkzaamheden evalueren.

Via stages in een installatiebedrijf kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden uitvoeren.

2.9.1.2

Complementair

Vormgeven door het bewerken en verbinden van plaat en profielmateriaal: •

plaatbewerkingen uitvoeren,

•

verbindingstechnieken uitvoeren.

Volgens vastgelegde criteria elektrische installatiewerkzaamheden uitvoeren. Werkzaamheden aan metalen daken voorbereiden en uitvoeren. Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren.

2.9.2

Na te streven attitudes

Het is enorm belangrijk om attitudes bewust en expliciet op diverse momenten na te streven. Attitudes die bijzondere aandacht verdienen zijn de volgende: •

erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een opgedragen taak nauwkeurig te voltooien;

•

de afgesproken regels en afspraken naleven;

•

ondanks moeilijkheden, willen verder werken om het einddoel te bereiken;

12 D/20005/0279/004


•

bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden (andere materialen, andere gereedschappen, nieuwe opdrachten, nieuwe technologieën …);

•

zich inleven in de situatie waarin mensen zich bevinden, er begrip voor opbrengen en er tactvol mee omgaan;

•

bereid zijn om informatie te raadplegen en op te zoeken;

•

handelen met het oog op tevredenheid van zichzelf en van anderen;

•

in een team willen functioneren;

•

bereid zijn om correct en volledig te rapporteren;

•

probleemoplossend handelen en zoeken naar oplossingen voor problemen die zich stellen;

•

kwaliteitsvol en kostprijsbewust handelen;

•

maatregelen treffen opdat richtlijnen i.v.m. preventie, milieu, gezondheid, hygiëne en ergonomie zouden kunnen worden nageleefd;

•

voor zijn mening durven uitkomen en deze op een beleefde manier formuleren en argumenteren, besluitvaardig zijn;

Al deze attitudes terzelfder tijd nastreven is uiteraard onmogelijk. Het is daarom aangewezen om in functie van de opdracht telkens één of enkele attitudes expliciet te benadrukken.

2.10

Van leerplan tot jaarplan

Dit leerplan is een graadleerplan. Het lerarenteam dient, in overleg, de leerplandoelstellingen en leerinhouden te spreiden over de twee leerjaren. Dit moet resulteren in een gezamenlijk opgestelde jaarplanning.

3

Algemene pedagogisch-didactische wenken

3.1

Inleiding

Dit leerplan wil hoofdzakelijk een leidraad zijn. De erin opgenomen doelstellingen en leerinhouden zijn een referentiekader waarmee het lerarenteam vrij kan omgaan. Het is zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop deze doelstellingen en leerinhouden door de leerlingen kunnen worden verworven. De gekozen pedagogischdidactische methode is dus niet zonder belang. De in dit leerplan opgenomen pedagogisch-didactische wenken zijn dan ook bedoeld als suggesties, als tips. Het leerplan op zichzelf mag in geen geval een excuus zijn om niet naar de noden van de maatschappij en de verwachtingen van de leerlingen te luisteren. Daarom is het noodzakelijk dat er voldoende aandacht blijft bestaan voor opvoeding, voor ontplooiingskansen van elke individuele leerling, voor geloofsovertuiging… De geboden vorming is typisch en attractief voor een CV SI installateur. De samenhang tussen hetgeen in de klas gebeurt en in de realiteit van het arbeidsproces in het bedrijfsleven is duidelijk. Het gegeven onderwijs is dus levensecht. Het is belangrijk dat leerlingen tijdens hun leerproces zo dikwijls mogelijk succes beleven. Zij moeten dan ook voldoende worden gewaardeerd voor het gepresteerde werk. Gebruik zoveel mogelijk werkvormen. Combineer voortdurend de theorie en de praktijk. Doe steeds een beroep op denken en doen. Vermijd langdurige opdrachten met steeds terugkomende vaardigheden. Hou de momenten van theorie kort maar herhaal veelvuldig. Schenk voldoende aandacht aan het werken in team.


13 D/2005/0279/004

3.2

Geïntegreerd werken

3.2.1

Waarom geïntegreerd werken?

Het geïntegreerd werken biedt onmiskenbaar een aantal pedagogisch-didactische voordelen. Deze worden hieronder in het kort besproken. Just in time learning Het geïntegreerd werken biedt de kans om de ogenblikken, waar aandacht wordt gevergd voor theorie, te plaatsen daar waar de kans op effect het grootst is. Bijvoorbeeld op het ogenblik waar de leerling de opdracht krijgt om iets uit te voeren en de vraag stelt: “Ik moet dat nu uitvoeren, maar hoe moet dat nu en waarom?” De theorie wordt dus zoveel mogelijk gegeven in directe aansluiting met de praktijk. Krachtige leeromgeving De klemtoon dient gelegd op zinvol leren. Het leren moet voor de leerlingen de moeite waard zijn. Het ideale zou zijn dat zo realistisch mogelijk wordt gewerkt, zo dicht mogelijk aanleunend bij de beroepsrealiteit. Het “geïntegreerd werken” wordt nog leerkrachtiger en boeiender door met de klasgroep simultaan aan verschillende projecten te werken. Men kan kijken en vergelijken, van elkaar leren. Het leerproces van de leerling staat centraal De didactiek vertrekt niet van kennisoverdracht, maar van het verwerven van kennis door zelfwerkzaamheid. Het leerproces van de leerling staat centraal. Door het geven van opdrachten en uitdagingen stimuleert de leraar het leerproces van de leerling. De rol van de leraar is dus duidelijk deze van opdrachtgever, coach, begeleider. Het blijft uiteraard de opdracht om kennis en vaardigheden over te dragen, maar dan in de filosofie van: “liever dat de leerling het vraagt”, dan dat “de leraar het ongevraagd aanbiedt”. Werken in team Het opzetten van grotere projecten, waar meerdere leerlingen samen aan werken, is de pedagogische aanpak bij uitstek om het werken in team aan te leren. Interdisciplinaire probleemsituaties Het geïntegreerd werken vereist het gebruik van kennis en vaardigheden uit diverse domeinen (schetsen, diverse uitvoeringstechnieken, praktijk, PAV, ICT, …). Deze domeinen (vakken) vormen een samenhangend geheel. Daar er geen splitsing in vakken is, gebeurt de integratie van kennis en vaardigheden uit diverse disciplines automatisch. De leraar – beter het lerarenteam – dient echter wel te zorgen voor een goed evenwicht tussen theorie en praktijk. De jaarplanning is hier bepalend. Een grote uitdaging is het bewaken van diverse leerlijnen. Herhaling en terugkoppeling Door telkens met nieuwe projecten te werken, waarin aspecten uit vorige voorkomen, is er voortdurend herhaling en terugkoppeling mogelijk. Voor een doelgroep – BSO – is dit, vanuit pedagogisch-didactisch standpunt, een groot pluspunt. Succesbeleving Elk project biedt een nieuwe kans op succesbeleving. De leerling heeft dus niet alleen kans op succesbeleving op het einde van een semester, op het einde van een leerjaar maar na elk nieuw project. Dit houdt dus in dat er permanent wordt geëvalueerd. De eindevaluatie baseert zich dan op een portfolio van gerealiseerde en geëvalueerde doelstellingen.

14 D/20005/0279/004


3.2.2

Werken volgens het technologisch proces

Elk project dient in min of meerdere mate te verlopen volgens het technologische proces. Onderstaande flowchart licht dit proces toe.

Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de eisen

Opdoen van de relevante voorkennis en verzamelen van de nodige gegevens

bijsturen evaluatie

OK

Voorbereiding, planning en organisatie

evaluatie

bijsturen

OK

Uitvoeren, realiseren

bijsturen

evaluatie

bijsturen

OK

Einde project


15 D/2005/0279/004

3.3

Projectmatig werken

Een mogelijkheid om integratie te bevorderen is het werken met projecten. In de context van dit leerplan verstaan we onder project: “Op inzichtelijke wijze werkzaamheden CV SI praktisch realiseren, individueel en/of in team, deels onder begeleiding, deels zelfstandig. Binnen een project komen zowel kennis, vaardigheden en attitudes aan bod. Ook is er voortdurend aandacht voor evaluatie en bijsturing. Kennis; begrippen en inzichten om een opgedragen taak inzichtelijk te kunnen uitvoeren. Dit betekent eenvoudig gezegd: het denken voor het doen, voorkennis en voorbereiding. Vaardigheden: elementen nodig om de uitvoering te realiseren. Evaluatie slaat zowel op het proces als op het product met als bedoeling om de eigen kennis en vaardigheden bij te sturen en aldus te komen tot kwaliteitsverbetering. Onder attitude wordt verstaan: resultaatsgerichtheid, initiatief nemen, kostenbewustzijn, doorzetting, klantgerichtheid, kwaliteitszorg, werkmethodiek, discipline, interesse, sociale houding, …

3.4

Aandachtspunten

3.4.1

Het gebruik van Informatie- en communicatietechnologie (ICT)

Het is evident dat van de mogelijkheden die de computer, op het didactisch vlak biedt, optimaal gebruik moet worden gemaakt. Typische mogelijkheden die op dit leerplan betrekking hebben zijn: 1

het opzoeken van onder meer: kenmerken van materialen, gereedschappen en uitvoeringstechnieken via Internet, cd-roms, …,

2

het gebruik van educatieve programma’s in verband met het lezen van tekeningen, ruimtelijk voorstellingsen waarnemingsvermogen,

3

eenvoudige rekenbladen of geprogrammeerde formulieren om de kostprijs te berekenen,

4

programma’s ter ondersteuning van zelfevaluatie,

5

eenvoudige software om op een actieve manier kennis en inzichten te verwerven,

Er dient opgemerkt dat de programma’s die men aanwendt dermate gebruiksvriendelijk zijn dat de klemtoon ligt op de te verwerven leerplandoelstellingen en zeker niet op de beheersing van één of ander softwarepakket.

16 D/20005/0279/004


3.4.2

De aanpak van schetsen2 en tekenen3

Algemene doelstellingen Bij het schetsen en het technisch tekenen zijn de volgende doelstellingen van essentieel belang: •

het verhogen van het waarnemings-, het voorstellingsvermogen en het ruimtelijk inzicht,

•

het begrijpen van uitvoeringstekeningen om volgens de verstrekte richtlijnen uit te voeren,

•

tekenen/schetsen als communicatiemiddel gebruiken vóór, tijdens en na de uitvoering van de werken.

Schetsen en tekenen geen doel op zich Het is dus absoluut niet de bedoeling dat de leerlingen zelf volledige plannen leren tekenen. Ze moeten de voorgelegde plannen en schema’s kunnen lezen en interpreteren om correct uit te voeren. Dit wil niet zeggen dat er niet getekend/geschetst mag worden, doch het maken van tekeningen situeert zich eerder op het vlak van communiceren in verband met de uitvoering of het aanbrengen van uitvoeringsgerichte aanvullingen. Daar er zoveel als mogelijk projectmatig wordt gewerkt staat het schetsen en het tekenen steeds in relatie met het praktisch werk. Het schetsen en het tekenen mag dus geen eigen leven gaan leiden los van de theoretische inzichten en de praktische uitvoering. Doelstellingen op het vlak van uitvoeringstekeningen lezen: •

zich de te construeren installaties driedimensionaal kunnen voorstellen,

•

de maatvoering lezen,

•

de gebruikte genormaliseerde en symbolische voorstellingen verklaren voor de praktische uitvoering,

•

de bijschriften in functie van de uitvoering lezen.

Doelstellingen op het vlak van het maken van schetsen: •

het plannen van de inrichting van de werkplek,

•

twee- en driedimensionaal schetsen om zowel voor, tijdens en na de uitvoering details toe te lichten,

•

de te construeren installaties beter duiden via aanvullende detailschetsen, zowel twee- als driedimensionaal,

•

aanvullende aanduidingen om de maatvoering en de afwerking beter te begrijpen.

Middelen en resultaat Voor het maken van schetsen en tekeningen zijn er diverse middelen beschikbaar: •

een bord en krijt,

•

een blad papier en een potlood,

•

een CAD-pakket.

Het middel dient in ieder geval ondergeschikt en in functie te zijn van de hierboven vermelde doelstellingen.

2

3

Onder een ‘schets’ verstaan we een voorstelling die in hoofdlijnen het onderwerp (vormgeving, werkingsprincipe, uitvoeringsmethode, …) toelicht. Onder een ‘technische tekening’ verstaan we de voorstelling van een uit te voeren of uitgevoerde constructie waarop alle afmetingen, materiaalaanduidingen, uitvoeringsvoorschriften, … éénduidig en op schaal worden weergegeven.


17 D/2005/0279/004

3.5

De geïntegreerde proef

De geïntegreerde proef vormt een belangrijk onderwerp van het 2de leerjaar. Deze proef is enerzijds bedoeld als onderdeel van evaluatie, maar maakt anderzijds ook deel uit van de vorming, de opleiding. Voor de concretisering van de geïntegreerde proef verwijzen we naar: •

de omzendbrief van 25 juni 1999 punt 8 “Evaluatie en bekrachtiging van de studies”,

•

naar het algemene kader in verband met de geïntegreerde proef van het VVKSO,

•

naar het vademecum in verband met de geïntegreerde proef specifieke invulling “studiegebied Koeling en warmte”, studierichting CV SI BSO.

3.6

Welzijn op het werk en het behalen van een VCA B-attest

In dit leerplan werden de betreffende doelstellingen en inhouden opgenomen. Voor de modaliteiten om het VCA B-attest te behalen, verwijzen we naar de bevoegde organisaties en instanties.

)

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer. Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.

4

Evaluatie

4.1

Wat en waarom evalueren?

Evalueren is geen doel op zich. Het maakt deel uit van het didactische proces. Via allerlei vormen van evalueren krijgen de leerlingen en de leraar informatie over de bereikte en de niet-bereikte leerdoelen. Zowel het proces als het product worden geëvalueerd. De klemtoon ligt daarbij uiteraard op het proces want de hoofdbedoeling van het evalueren is bijsturen, remediëren. Bij het evalueren wordt aandacht besteed aan: •

cognitieve vaardigheden (kennen, begrijpen, inzien, toepassen...),

•

psychomotorische vaardigheden (nadoen, oog-hand-coördinatie, ritme, snelheid, nauwkeurigheid, beheersen),

•

attitudes (doorzetting, efficiëntie, sociale gerichtheid, …).

Cognitieve elementen worden alleen getoetst in de context van de projecten en de realisaties, in directe relatie tot wat wordt of zal worden uitgevoerd.

18 D/20005/0279/004


De einddoelstelling is dat de leerling door zelfevaluatie zijn eigen handelen leert bijsturen om te komen tot kwaliteitsverbetering.

4.2

Wanneer evalueren?

Het lerend bezig zijn van de leerlingen en de vorderingen die ze daarbij maken worden permanent beoordeeld en geëvalueerd. De evaluatie gebeurt bij elke stap die ze zetten bij de realisatie van een product. Hun technisch en technologisch kennen en kunnen wordt permanent getoetst. Daarbij kunnen de leerlingen ook nog periodiek aan de hand van goed gekozen en duidelijk omschreven opdrachten bewijzen dat ze bepaalde vaardigheden en ondersteunende kennis verworven hebben. Evalueren helpt ook het onderwijsproces sturen. Daarom wordt het evalueren doorgedreven geïntegreerd in dat onderwijsproces. Evaluatie is geen afzonderlijke activiteit en is meer een leermoment dan een beoordelingsmoment. Daardoor worden het leerproces van de leerling en de instructie van de leraar geoptimaliseerd. Bovendien moet aan een aantal doelstellingen, dat voortdurend in de praktijk moet worden toegepast, elke les worden gewerkt. Zij kunnen niet het voorwerp zijn van een eenmalige of sporadische evaluatie. Dit is bijvoorbeeld zo voor het begrijpen en toepassen van de algemene en de machinegebonden veiligheidsvoorschriften of voor de attitude van zorg en respect voor materiaal. In deze visie kunnen ‘klassieke examens’ voor deze vakken op het niveau van de tweede graad BSO overbodig worden. Ze onderbreken alleen maar een natuurlijk en logisch leerproces en geven geen meerwaarde.

4.3

Hoe evalueren?

Toetsen van cognitieve elementen via schriftelijke opdrachten als ‘Verklaar ...’, ‘Omschrijf ...’, ‘Leg uit met je eigen woorden ...’ brengen heel veel BSO-leerlingen, ook al kennen ze het antwoord, niet tot een goed einde. Ze leveren dus heel vaak een foutieve beoordeling van de leerling op. Andere vormen van schriftelijke evaluatie zijn wel bruikbaar: •

meerkeuzevragen;

•

aanvullen van een tekening of schema (geen loutere invuloefening!);

•

opdrachten als ‘verbind de samenhorende elementen met een pijl’, ‘plaats in de juiste volgorde’ ...;

•

vooraf klaargemaakte tabellen of controlelijsten kunnen door de leerlingen individueel of in groep ingevuld worden en als basis dienen voor de evaluatie - mogelijke inhouden daarbij zijn: de opgemeten hoeveelheden, de te bestellen materialen, de beschrijving van de werkvolgorde, de geraamde en de werkelijke tijdsduur, de toegepaste veiligheidsvoorzieningen;

•

het kunnen lezen van een werktekening kan men evalueren door bijvoorbeeld het nodige aantal te bestellen materialen te laten berekenen.

Voor wat betreft het ‘kunnen’ is het vooral ook de bedoeling dat de leerling zijn eigen werk leert beoordelen, dus aan zelfevaluatie doet. Het zelf kunnen deelnemen aan de evaluatie werkt stimulerend en motiverend voor de leerling. Bij iedere opdracht wordt duidelijk op voorhand opgegeven welke items zullen worden geëvalueerd en hoe de beoordeling zal worden opgevat.


19 D/2005/0279/004

4.4

Hoe rapporteren?

De rapportering gebeurt niet louter via een cijferrapport. De vorderingen van de leerling en vooral de tips voor remediëren worden in een eenvoudige en directe taal omschreven. Een soort portfolio of dossier bijhouden van de gerealiseerde projecten (eventueel geïllustreerd met foto’s van de gerealiseerde projecten) kan een middel zijn om de succesbeleving te bevorderen.

5

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken

5.1

Voor alle vormingsclusters

5.1.1

Bij het uitvoeren volgens opgelegde criteria rekening houden met de elementen van de organisatie van een CV SI bedrijf

(U) = uitbreiding LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

De installateur in het CV SI bedrijf 1

De taken en verantwoordelijkheden van de leden Het installatieteam van het ‘installatieteam’ in opdrachten duiden. • Opdrachtgever, klant •

Nascholingsverantwoordelijke

•

Werkplaatsverantwoordelijke

•

Sanitair installateur - loodgieter

•

Monteur centrale verwarmingsinstallaties

•

Verkoper

•

Veiligheidsverantwoordelijke

Eigenheid taken Organigram Eigenheid verantwoordelijkheden Aansprakelijkheid Oplevering

2

•

Voorschriften aansluiting openbare riolen (U)

•

Voorschriften aansluiting openbare waterleiding (U)

De eigenheid van de diverse installatiebedrijven in Eigenheid diverse installatiebedrijven opdrachten duiden. • Keten

20 D/20005/0279/004

•

Onafhankelijk

•

Gespecialiseerd


−

Centrale verwarming

−

Sanitair

Vestiging: lokaal, regionaal Dealernet, dealerstructuur Merkgebonden, multimerk Productengamma Onderhoud – herstelling Personeelsbezetting Innovatie CV SI werken als hoofd- en nevenactiviteit Marketing 3

4

De CV SI-bedrijven in de Belgische economie CV SI bedrijven in België situeren. • Diensten •

Tewerkstelling

•

Vestiging

•

Zakencijfers

Info verwerven over de tewerkstellings- en na- CV SI beroepen scholingsmogelijkheden van een monteur CV SI. Nascholingsmogelijkheden •

Volwassenenonderwijs

•

Sectorale opleidingen

•

Certificeringen

•

VDAB

•

Bedrijfsopleidingen

Tewerkstellingsmogelijkheden

5

Info verwerven over het statuut van werknemer.


•

Aard

•

Soort contract

•

Interimarbeid

•

Federaties

•

Beroepsorganisaties

Werknemersstatuut •

Rechten

•

Plichten

•

Arbeidsovereenkomsten

•

Sociale zekerheid

21 D/2005/0279/004

DIDACTISCHE WENKEN Voor gegevens in verband met het belang van de sector kan contact opgenomen worden met de overkoepelende sector- en beroepsorganisaties. Bedrijfsbezoeken en relaties met bedrijven kunnen het mogelijk maken heel wat van de doelstellingen uit deze cluster praktisch te ondersteunen door bedrijfsvoorbeelden. In het kader van de doelstelling levenslang leren kan er een bezoek worden gebracht aan een school met een 3de leerjaar van de derde graad Warmtetechnische installatie en Non-ferro metalen dakbedekkingen en ook aan een opleidingscentrum uit de buurt dat met CV SI-opleidingen bezig is. Om leerlingen wegwijs te maken de problematiek van de arbeidsovereenkomsten kan beroep worden gedaan op een deskundige van een bedrijf of van een werknemersorganisatie. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

Planning werkzaamheden 6

7

Van een opgemaakte netwerkplanning de belang- Parameters die de planning beïnvloeden rijkste factoren herkennen. • Opbouw •

Voorstelling op een balkendiagram (Gantt-kaart)

•

Netwerkplanning

•

Afgeleide planningen −

Personeelsplanning

−

Machineplanning

−

Aankoop- en leveringsplanning

−

Aanvang werkzaamheden

−

Einde werkzaamheden

−

Algemene werkbeschrijving

−

Kritieke pad

−

Speling

In een totale opdracht de persoonlijke taak her- Totale opdracht kennen. • omschrijving •

taakverdeling

Persoonlijke taak •

materiaal

•

machines en gereedschappen

•

personeel

Het verband tussen een persoonlijke taak en de totale werkopdracht 8

De criteria voor de samenstelling van een ploeg Criteria herkennen. • Personeelskwalificaties •

22 D/20005/0279/004

Hoeveelheid werk


9

Bij uitvoering van taken de tijdsduur registreren.

•

Totale tijdsduur

•

Aard van het werk; routine, specifiek

•

Relatie tussen de werkzaamheden

•

Tijdsduur per bewerking

Registratie •

Werkkaarten

•

Computer

Bepaling tijdsduur (U)

10

11

12

13

•

Aard van het werk (U)

•

Ervaring (U)

Bij een gemaakte planning de belangrijkste criteria Tijdschalen van een tijdschaal herkennen. • Kalenderdagen •

Werkdagen

•

Verloven

•

Lang- en kortlopende werkzaamheden

•

Planningbord

•

Pc

De kenmerken van een netwerkplanning en van Soorten planning een planning met een tijdschaal herkennen. • Netwerkplanning •

Met een tijdschaal

•

Relatie van de soorten planning met elkaar

De wijze waarop het magazijn in de school is ge- De magazijnorganisatie in de school organiseerd herkennen. • Inrichting

Eigen werkzaamheden plannen en organiseren.

•

Voorraadbeheer

•

Administratie

•

Bestellingen

•

Leveringen

•

Afspraken

Eigen werkzaamheden •

Planning

•

Organisatie

•

Inrichting eigen werkplek

DIDACTISCHE WENKEN Probeer aan de hand van sprekende voorbeelden de leerlingen te laten inzien dat het team met een bepaalde planningsmethode antwoord moet geven op de vraag: 'wie', 'wat' gaat doen, 'hoe', 'wanneer' en 'voor hoeveel'. Licht voldoende toe dat bij de aanvang van het project niet alle parameters in detail gekend zijn, maar duidelijker worden naargelang de vorderingen van de werkzaamheden. Het is dus belangrijk dat in de beginfase de para3de graad BSO Centrale verwarming en sanitaire installaties

23 D/2005/0279/004

meters zo goed mogelijk worden omschreven en bij opvolging zo goed mogelijk wordt ingespeeld op onverwachte gebeurtenissen. Geef sprekende voorbeelden van optimale ploegsamenstellingen. Toon duidelijk aan dat een netwerkplanning voornamelijk 'de combinatie van de bewerkingen' duidelijk maakt en dat een planning met een tijdschaal voornamelijk 'de uitvoeringstijd' benadrukt. Zowel korte termijn (per dag, per week) als lange termijnplanningen aan de hand van praktisch voorbeelden toelichten Geef voldoende praktische tips hoe bewerkingen in de tijd kunnen worden verschoven. Geef daarbij ook aan dat men het aantal ploegen en de ploegsamenstelling kan wijzigen. Bespreek diverse Gantt-kaarten van uitgevoerde en zelf uit te voeren werken. Stel gegevens ter beschikking van werkelijke uitvoeringstijden en laat leerlingen deze noteren van de werkzaamheden die ze zelf uitvoeren. Toon de invloed ervan aan op de voorziene planning en licht de bijsturingsmogelijkheden voldoende toe. Geef voorbeelden van de wijze waarop afgeleide planningen kunnen worden gemaakt. Bespreek in team de afgeleide planningen van de eigen werkzaamheden. Licht de mogelijkheid toe van een eenvoudig planningsprogramma, waar zowel een netwerkplanning, een Ganttkaart en afgeleide planningen automatisch worden gegenereerd. Toon, aan de hand van beeldend materiaal uit de praktijk, het belang aan van de plaats van het materieel en het materiaal bij een werkplaatsinrichting. Leg ook het verband tussen een goed ingerichte werkplek, het rendement, de netheid en het opruimen na de werktijd. Bestudeer bij bedrijfsbezoeken de inrichting van de werkplaats en van het bedrijf. Laat eventueel bedrijfsdeskundigen een les in de school mee ondersteunen. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieu 14

In functie van het VCA B-attest, de voorschriften Basisveiligheid – VCA B-attest i.v.m. basisveiligheid kennen.

15

De preventie- en welzijnsaspecten in een bedrijf Preventie en welzijnsaspecten herkennen. • Veiligheid •

Gezondheid

•

Hygiëne

•

Milieu

•

Psycho-sociale aspecten van de arbeid

•

Verfraaiing van de werkplaatsen

•

Ergonomie

•

Pesten en seksuele intimiteiten

Interne dienst Externe dienst

24 D/20005/0279/004


Comité voor preventie en bescherming op het werk Preventieadviseur(s) Veiligheidsfilosofie

16

•

Ongevallen uitsluiten

•

Ongevallen voorkomen

•

Ongevallen tot een minimum beperken

De voorschriften in verband met basisveiligheid Voorschriften naleven. • Mogelijke risico’s en ongevallen •

Gevaarlijke producten

•

Brand en ontploffingsgevaar

•

Werken in besloten ruimten

•

Gereedschap en machines

•

Struikelen, uitglijden en vallen

•

Elektrocutiegevaar

Signalisatie Te treffen maatregelen Werkvergunning 17

De collectieve veiligheidsvoorzieningen herkennen Collectieve beschermingsmiddelen en volgens de verstrekte richtlijnen handelen.

18

Persoonlijke beschermingsmiddelen volgens ver- Persoonlijke beschermingsmiddelen strekte richtlijnen gebruiken.

19

Gevaarlijke situaties herkennen, melden en vol- Gevaarlijke situaties eigen aan de werkplek gens verstrekte richtlijnen handelen.

20

De werking en veiligheidsvoorschriften van de te Machine-, gereedschaps- en hulpmiddelen gebruiken machines, gereedschappen en hulpmiddelen kennen. Machine-instructiekaart Machine-veiligheidsinstructies

21

De elementaire voorzieningen van een EHBO-kit EHBO-kit kennen.

22

De nodige maatregelen die men bij een ongeval EHBO mag en kan treffen kennen.

23

De verstrekte richtlijnen op het vlak van milieu Milieuvoorschriften naleven. • Rookgasafzuiging


•

Afvalvoorkoming en –verwerking

•

Reinigings- en poetsproducten

25 D/2005/0279/004

24

De maatregelen om op een milieuvriendelijke wijze Duurzaam construeren te werken, kennen. Duurzaam materiaalgebruik Recyclage

25

Producten en materialen volgens afspraak en Kenmerken van producten en materialen voorschriften verhandelen, bewerken, verwerken, sorteren en opslaan. Verhandelen, bewerken, verwerken Sorteren Opslaan

26

•

Oliën

•

Gasolie

•

Snijolie

•

Airco koelmiddelen: CFK’s, HFK’s....

•

Roet

•

KOH (CO2 test)

De ergonomische voorzieningen bij een werkpost Aangepaste voorzieningen herkennen en bij het werken een ergonomische werkhouding aannemen. Ergonomische werkhouding Lasten tillen, dragen, hijsen

27

De alternatieve energiebronnen kennen.

Alternatieve energie Zonne-energie Windenergie Bio energie Waterenergie

DIDACTISCHE WENKEN Wijs op de overeenkomsten tussen de in de school na te leven afspraken en deze die in het bedrijfsleven gelden. Bij de doelstelling over de persoonlijke veiligheidsvoorschriften verwijzen sommige leerinhouden naar het te behalen VCA B-attest. Vermits heel wat van onze leerlingen tewerkgesteld worden in aannemingsbedrijven waar zo een certificering wordt gevraagd, is het zinvol hier voldoende aandacht aan te schenken. Besteed bijzondere aandacht aan voorschriften in verband met preventie, persoonlijke en collectieve beschermingsmiddelen, hygiëne en milieu. Let er op dat elke leerling alvorens aan het werk te gaan aan een machine voldoende geïnstrueerd is over het werken ermee en de gevaren die ermee gepaard gaan. Zie toe op het noteren ervan in de agenda. Heb oog voor eventuele afwezigen. Verwijs naar de impact van op het milieu bij de winning, productie, verwerking gebruik en verwerking na gebruik van materialen. Laat de leerlingen gebruik maken gebruik van de informatie die op het internet te vinden is in verband met alternatieve energiebronnen.

26 D/20005/0279/004


LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

Kostprijs 28

In een kostprijsberekening de bepalende factoren Loonkost herkennen Materiaalkost •

Gereedschaps- en machinekost

•

Reisuren

Terugnameplicht 29

30

Van zelf uit te voeren werkzaamheden info verza- Dagrapporten melen met betrekking tot de kostprijs. Administratieve formulieren Een dagrapport, administratieve formulieren invullen. Kostprijsbepaling Hoeveelheden materialen Onderaannemingskost Hoeveelheid gepresteerde uren Aantal manuren

31

Het verschil tussen de patronale loonkost en het Uurloon netto loon duiden. Brutoloon Patronale sociale lasten Eigen sociale lasten Loonkost patronaal Belastingen Netto loon

32

Een gedetailleerde factuur toelichten met het oog Gedetailleerde samenstelling van de factuur op communicatie met de klant. • Garantieafhandeling op kosten van de fabriek •

Vaste prijzen voor werkzaamheden

•

Uitwisselbaarheid van facturen, lease klanten

•

Vaste prijzen geeft de mogelijkheid om via de bemeten tijd de mekanieker te evalueren

DIDACTISCHE WENKEN Stel om materiaalprijzen bij te houden een standaard aanvaarde meetmethode ter beschikking. Maak gebruik van type-formulieren en laat uitwerken via een elektronisch rekenblad. Laat bij het bepalen van hoeveelheden rekening houden met overmaten en het verschil tussen geleverde en geplaatste materialen. 3de graad BSO Centrale verwarming en sanitaire installaties

27 D/2005/0279/004

Bij het berekenen van het aantal manuren kan men gebruik maken van de geregistreerde uren tijdens de uitvoering van een project door leraar en/of leerlingen. Stel steeds realistische basisgegevens voor loonberekening ter beschikking. Verwijs naar collectieve arbeidsovereenkomsten die werkgevers en werknemers in de sector afsluiten. Geef voldoende aandacht aan de relatie tussen verloning functie, beroepsbekwaamheid en statuut van arbeider en bediende. Laat bij het bepalen van de machinekostprijs rekening houden met de totale tijd dat machines ter beschikking moeten zijn zowel transport, gebruik en onderhoud. Als voorbeelden van gebruikseenheden gebruikt men best het materieel waarmee de leerlingen frequent in contact komen, zoals de draadsnijmachine.

5.1.2

Tekeningen en schema’s lezen, uitvoeringstekeningen maken

LEERPLANDOELSTELLINGEN 33

LEERINHOUDEN

Bij uit te voeren werkzaamheden de constructie(s), Constructies kringen de kringen en de –onderdelen, hun functie en hun relatie herkennen. Onderdelen - componenten Benaming Functie Plaats in de constructie Relatie met andere onderdelen

34

De kenmerken van de verbinding herkennen.

Verbindingsaard •

Vast

•

Roterend

•

Ingeklemd

Soort verbindingen •

Boutverbindingen

•

Lijmverbindingen

•

Soldeerverbindingen

•

Lasverbindingen

•

Persverbindingen

•

Klemverbindingen

Kenmerken

28 D/20005/0279/004

•

Demontabel

•

Niet-demontabel

•

Water- en luchtdicht

•

Temperatuurbestand


35

In uitvoeringstekeningen en schema’s de aange- Tekeningen en schema’s brachte genormaliseerde en symbolische voorstellingen herkennen. Genormaliseerde en symbolische voorstellingen •

• 36

De gehanteerde projectiemethode herkennen.

Materiaalaanduiding −

Bevestigingselementen

−

Verbindingselementen

−

Toebehoren

Opgelegde kwaliteitscriteria

Europese projectiemethode Amerikaanse projectiemethode

37

Schema’s lezen en voorstellingen schetsen.

CV, SI en elektrische schema’s Tweedimensionale voorstellingen •

Aanzichten

•

Doorsneden

Voorstelling in isometrische perspectief Schetsen Schema’s

38

•

Installatie

•

Aansluiting

De gemaakte materiaalkeuze van constructies Materialen herkennen. • Onderdelen •

Toepassingsgebied

•

Soorten

•

Kenmerken

•

Verwerkingsvoorschriften

39

Van uit te voeren constructies en –onderdelen uit Ontvouwingen (U) plaatmateriaal ontvouwingen tekenen en de plooivolgorde aanduiden. (U) Plooivolgorde (U)

40

De opgestelde stuklijsten van de te vervangen • onderdelen invullen en controleren.

41

Werkopdrachten lezen en in functie van de uitvoe- Het lezen van werkopdrachten ring communiceren. Communiceren volgens afspraak

Stuklijsten

DIDACTISCHE WENKEN Men kan in het begin van de derde graad gerasterd papier gebruiken ter ondersteuning van het schetsen. Schenk bij het schetsen ook aandacht aan referentielijnen en referentiepunten, laat schetsen zowel op papier, computer, bord als op de concrete werkplaats. 3de graad BSO Centrale verwarming en sanitaire installaties

29 D/2005/0279/004

Het laten aanvullen van uitvoeringstekeningen en schema’s van zelf uit te voeren installaties en onderdelen is een efficiënte methode om tekeningen te leren lezen. Laat de leerlingen de kenmerken van materialen en in de handel verkrijgbare constructie-onderdelen opzoeken. Heel wat firma’s stellen heel wat technische fiches, en cd-rom’s ter beschikking of bieden informatie aan via het Internet. Geef de leerlingen ook de gelegenheid om deze technische informatie te verwerken. Maak gebruik van de opportuniteit om hierbij ICT te integreren. Het verwerven van de nodige documentatie in functie van de uit te voeren projecten kan de betrokkenheid van de leerling heel sterk verhogen. Gebruik bij de bespreking van materialen en onderdelen zoveel mogelijk beeldmateriaal. Ook studiebezoeken aan leveranciers van onderdelen kunnen een belangrijke bijdrage leveren. Maak gebruik van 3D-voorstellingen om het ruimtelijk waarnemingsvermogen te vergroten. Dit kan door via 3DCAD-pakketten vanuit technische tekeningen, sprekende beelden en filmpjes te maken.

5.2

Installatie- en onderhoudswerkzaamheden van CV en SI volgens opgelegde criteria voorbereiden en uitvoeren

5.2.1

Kennis van de installatie


LEERINHOUDEN

De kenmerken, de werking en de functie van de Sanitaire leidingen sanitaire installatie en onderdelen kennen. • Buizen, plaatmateriaal en hulpstukken −

Leidingdiameters en debiet

−

Kunststof

−

Staal

−

Gietijzer

−

Koper

−

Soorten afmetingen, handelsmaten

•

Montagevoorschriften

•

Geluidshinder

•

Tabellen, catalogi

Afvoerinstallatie •

Afschot

•

Verluchting

•

Ontstoppingsmutsen

•

Reukafsluiters

•

Soorten

•

Plaatsingsvoorschriften

Sanitaire artikelen WC, bad, douche, keukeninrichtingen

30 D/20005/0279/004


Sanitair kraanwerk Toestellen voor waterbehandeling Pompen •

Soorten

•

Opvoerhoogte, aanzuighoogte

•

Debiet

•

Regeling

•

Schakelaars: drukverschil, vlotter

•

Rendement

Drukverhogingsinstallaties •

Hydrofoorgroep

Ontstoppingsmachines, -producten 43

De wijze waarop krachten en spanningen op on- Krachten en momenten (U) derdelen inwerken, herkennen.(U) Zin van de inwerkende krachten (U) •

positief (trek)

•

negatief (druk)

Spanningen (U) •

begrip spanning

•

rekspanning

•

drukspanning

•

buigspanning

•

schuifspanning

•

wringspanning

Belaste oppervlakken (U) Gevolgen van krachtwerking (U) •

Vervorming (U) −

•

Beweging (U) −

44

45

Afsluiters ...waterslag

Snelheid, versnelling, kracht, traagheid

Bij de te gebruiken machines de overbrengings- Overbrengingen van cirkelvormige bewegingen (U) mechanismen herkennen. (U) • Riemoverbrenging •

Kettingoverbrenging

•

Tandwieloverbrenging

De principes van de smering en de gevolgen voor Principe de wrijving kennen. • Wrijving


31 D/2005/0279/004

•

Droge en vloeistofwrijving

Doel • 46

In te gebruiken machines en kringen, de hydrauli- Hydraulische en pneumatische systemen sche en pneumatische systemen herkennen. • Hydraulische kring

•

47

Wrijvings- en sleetvermindering

−

Pomp

−

Reservoir

−

Olie, olievoorbereiding

−

Leidingen, verbruikers, ventielen, cilinders

−

Plooibank

−

Scharen

Pneumatische kring −

Compressor

−

Reservoir

−

Lucht, luchtvoorbereiding,

−

Leidingen, verbruikers, ventielen, cilinders

−

Handgereedschappen

De elementen van de warmteleer in installaties en Temperatuur praktische voorbeelden herkennen. Warmte- en thermisch comfort Soortelijke warmte Warmtehoeveelheid Warmtetransmissie Warmtegeleider Warmte-overdracht Warmtegeleidingscoëfficiënt λ Warmteweerstand R Temperatuurverloop door een wand Transmissiecoëfficiënt: •

voor binnenoppervlakken

•

voor buitenoppervlakken

Tabellen van λ- en k-waarden Warmteverliesberekening (U) Globaal isolatieplan (U)

32 D/20005/0279/004


Vigerende normen 48

De in CV SI installaties toegepaste mechanische Druk grootheden toelichten Debiet

49

De werking van de warmwaterbereiders in de Warmwaterbereiders kringen kennen. • bereiding

50

•

distributie

•

waterverwarmers

•

circulatieleiding

De kenmerken, de werking en de functie van de CV installaties centrale verwarmingsinstallatie en onderdelen kennen. Warmtemedium •

Water

•

Lucht

Eénpijps-, tweepijpssystemen Verwarmingslichamen •

Warmte–afgifte

CV-kraanwerk •

Koppelingen

•

3- en 4-wegkranen: Kv-waarde

•

Ventielen

•

Hydraulische inregeling

•

Ontluchting

Leidingen •

Buizen

•

Uitzetting en krimpwerking

•

Compensatoren

•

Mantelbuis

•

Fittingen

•

Collector

•

Leidingisolatie

Stookplaatsinrichting •

Voorschriften in verband met de stookplaats

•

Schoorsteenkleppen

•

Rookgasafvoer, vigerende wetgeving

CV-ketel •


Vulcombinatie

33 D/2005/0279/004

•

Vuilvangfilter

•

Drukmeter

•

Expansievat: vuldruk, voordruk, statische hoogte

•

Veiligheidsklep

•

Thermometer

•

Ketelisolatie

•

Keteltoebehoren

•

Het rendement

Circulatiepomp •

Evenwichtsfles, -collector

•

Inwendige bypass

•

Regelbaar toerental

•

Drukverschilregelaar

•

Zwaartekrachtkleppen

Branders •

Hogedruk-verstuivingsbrander

•

Oliebranderpomp

•

Elektromagneetventiel

•

Verstuiver

•

Verstuivingshoek, en –patroon

•

Menginrichting

•

Verbrandingskoppen, vlammenhakers, brandermond

•

Branderventilator

•

Ontstekingstransformator, elektroden

•

Luchtkleppen

•

Olievoorverwarming

•

Fotoweerstand

•

Branderautomaat

Gasketels •

Atmosferische

•

Lage temperatuur

•

Condenserende (U)

Brandstofopslag en distributie •

Olietanks

Regeltechnische apparatuur

34 D/20005/0279/004

•

Thermostaten

•

Regelingen


51

52

53

−

Alles of niets

−

Modulerende regelingen

−

Weersafhankelijke sturingen

De elementen die het gedrag van geleiders ken- Gedrag van geleiders merken in toepassingen duiden. • Spanning •

Weerstand

•

Vermogen

•

Wet van Joule toegepast (U)

•

Wet van Pouillet toegepast (U)

•

Sectie geleider

•

Soorten geleiders

•

Materiaalsoort

De verschillende soorten beveiligingen van gelei- Beveiligingsinrichtingen ders en toestellen herkennen. • Smeltveiligheden •

Zekeringskast

•

Veiligheidsspanning

•

Massa

De principewerking van in installaties toegepaste Elektrische schakelingen elektrische schakelingen toelichten. • Verbruikers

•

−

elektromotoren

−

elektromagneten

−

regelapparatuur

...

54

Op het algemeen schema van een installatie de Vermogen- en stuurkring deelschema’s herkennen. Symbolen: zekeringen, relais...

55

De gevaren van elektriciteit voor personen en Gevaren omgeving toelichten. • Kortsluiting

56

•

Overbelasting

•

Brandgevaar

De kenmerken, de werking en de functie van de Individuele verwarmingstoestellen individuele verwarmingstoestellen kennen. • Gasoliekachels •

57

Gaskachels

De factoren die van invloed zijn op het verbran- Verbranding dingsproces kennen. • Brandstoffen


•

Basisbegrippen

•

Vast, vloeibaar, gas

35 D/2005/0279/004

•

CO, CO2

•

Waterdamp

•

Dauwpunt

•

NOX

•

Luchtovermaat

•

Rendement

DIDACTISCHE WENKEN Laat voldoende ruimte voor vernieuwende technologieën. Maak bij de besprekingen gebruik van beeldmateriaal via video, cd-rom, of het Internet. Laat de leerlingen zelf aan het woord over door hen ingebrachte elementen. Spreek af met de leraar AV Nederlands of vreemde taal om een spreekoefening van de leerling over zijn geplande of uitgevoerde activiteiten. Leg bij de besprekingen en de uiteenzettingen de nadruk op het verband van de onderdelen met de functie van de installatie in het algemeen. Maak bij eventuele warmteverliesberekeningen gebruik van bestaande computerprogramma’s Laat enkel de aanvaardbare afgeleide eenheden gebruiken. Vertrek telkens van uit praktische problemen om de begrippen en wetmatigheden toe te lichten Bij het verwerven van de competenties rond elektriciteit gaat het in de eerste plaats om werkzaamheden op een technologische wijze ondersteund te kunnen uitvoeren. Het werken met voorbeelden uit het vakgebied van de CV SI is dan ook een vanzelfsprekendheid. Voor het werken met schema’s is het aangewezen gebruik te maken van concrete voorbeelden. Leg bij het gebruik ervan de nadruk op de algemene schemaopbouw. Laat de leerlingen zoveel mogelijk werken aan elektrische en elektronische schakelingen met “levensechte” storingen. Maak gebruik van hedendaagse technieken en technologieën.

5.2.2

Uitvoering van installatie- en onderhoudswerkzaamheden


LEERINHOUDEN

De machines en gereedschappen instellen, be- Machines en gereedschappen dienen en onderhouden. • Pneumatisch (U) •

59

Handgereedschappen −

Hydraulisch

−

Elektrisch

Draden, kabels en soepele snoeren aanwenden Gebruiksvoorschriften voor: volgens de gebruiksvoorschriften. • Geleiders •

36 D/20005/0279/004

Draden


60

•

Kabels

•

Snoeren

•

Standaard kleuren

•

Doorsneden

Soorten stekkers en stopcontacten aansluiten. (U) Soorten stekkers en stopcontacten (U) •

Pen- en randaarding

Aanduiding van kwaliteitsmerken (U)

61

62

•

CE

•

CEBEC

•

…

Opsporen van eenvoudige defecten in elektrische Eenvoudige defecten kabels en onderdelen. • Kortsluitingen •

Slecht contact

•

Onbeschermde leidingen

•

Onderbroken bescherming

Elektrische grootheden van toegepaste schake- Meettoestel lingen meten. • Multimeter •

Gebruik van het meettoestel

Elektrische grootheden

63

•

Spanning

•

Weerstand

•

Stroom

Sanitaire installaties en onderdelen monteren en Sanitaire leidingen in bedrijf stellen volgens gegevens. • Buizen •

Diameterovergangen

•

Koper, staal, kunststof

Montage, demontage, installatie Verdelen •

Aftekenen, snijden, knippen,

Omvormen •

Plooien, ....

Verbinden •

Vaste en losneembare verbindingen

•

Solderen, lassen, lijmen, draadverbindingen

Monteren


37 D/2005/0279/004

•

Hulpstukken

•

Dichtingen, bevestigingen

•

Bescherming en isolatie

Afvoerinstallatie •

Afschot

•

Verluchting

•

Ontstoppingsmutsen

•

Reukafsluiters

Plaatsingsvoorschriften Sanitaire artikelen •

WC, bad, douche, keukeninrichtingen

•

Sanitair kraanwerk

Toestellen voor waterbehandeling Pompen Drukverhogingsinstallaties •

Hydrofoorgroep

64

Warmwaterbereiders en individuele verwarmings- Warmwaterbereiders toestellen aansluiten. Elektrische, gasgestookte, individuele verwarmingstoestellen

65

Onderdelen van een CV installatie monteren, CV installaties demonteren en in bedrijf stellen volgens gegevens. • Kringen −

Koppelingen

−

3 of 4 wegkranen

−

Pompomloop

−

Verwarmingslichamen

−

CV kraanwerk

−

Ventielen

−

Ontluchtingssystemen

Leidingen •

Buizen

•

Compensatoren

•

Mantelbuizen

•

Fittingen

•

Collector

•

Isolatie

Stookplaatsinrichting

38 D/20005/0279/004


•

Schoorteenkleppen (U)

•

Schouwbuis, trekregelaar

CV ketel •

Vuilvangfilter

•

Drukmeters

•

Expansievat

•

Veiligheidsklep

•

Thermometer

•

Circulatiepomp

•

Evenwichtsfles (U)

•

Collector

•

Drukverschilregelaar

•

Zwaartekrachtkleppen

•

Gasoliebrander

Brandstofopslag en distributie

66

Autogene lasinstallaties gebruiken

•

Gasolietanks

•

Brandstofleidingen; 1- 2 pijps

Uitvoeringstechnieken Opwarmen Branden Lassen G1 tot G4 (U) Solderen (U)

67

68

Volgens de geldende voorschriften onderhoudswerkzaamheden uitvoeren.

Ketel en branderonderhoud •

Rendementsmetingen; Siegert, schuiftabellen

•

Onderhoudsattest, “Aminal-milieubeleid”

•

ketel- en branderonderhoud; vigerende wetgeving

•

Branderstoringen en herstellingen (U)

Volgens instructies toestellen elektrisch aanslui- Elektrische kringen ten. Stuur- en vermogenskringen Regeltechnische apparatuur


•

Thermostaten

•

Regelaars

•

Opnemers (U)

•

Weersafhankelijke sturing

•

Pressostaten

39 D/2005/0279/004

•

Schakelklokken

Elektrische installatie •

Hydrofoorgroep

•

Verwarmingsinstallatie

Schakelkast bedraden Elektrische toestellen •

Transformatoren

•

Enkel- en driefasenmotoren

•

Ventilatoren en circulatoren

•

Beveiligingen

•

Branders

•

CV-ketels

•

Brander- of Eurostekker

•

Branderautomaat

•

Boilers

DIDACTISCHE WENKEN Alhoewel in dit leerplan een hoofdstuk gewijd is aan de veiligheid is het veilig werken overal aan de orde. Het is dan ook noodzakelijk om bij iedere praktijkopdracht nog eens de aandacht te vestigen op de specifieke veiligheidsaspecten. Laat de leerlingen met de juiste gereedschappen en machines op de juiste manier werken; besteed voldoende aandacht aan de instructies van leveranciers. Bij het werken aan CV SI installaties is het voor de leerling belangrijk om te werken aan de hand van de specificaties en de ter beschikking gestelde informatie van de fabrikanten. Voor de veiligheid van de uitvoerder en de klant en voor de kwaliteit van het geleverde werk zijn deze gegevens van zeer groot belang. Laat de leerlingen zelf opzoekwerk verrichten en voorbereidingen maken alvorens aan de uitvoering te beginnen, laat ze hierover overleg plegen met de verantwoordelijke leraar. Het is zeer motiverend voor de leerlingen dat ze te maken krijgen met uitvoeringen waarin hedendaagse technologieën voorkomen. Vaak is het om didactische redenen noodzakelijk via oudere technologieën de opstap te maken maar het pedagogische mag geen excuus zijn om niet met moderne zaken bezig te zijn. Streef ernaar om in de onmiddellijke omgeving van de werkplaats beschikking te hebben over en ruimte om informatie op te vragen, besprekingen te houden en overleg te houden met leerkracht en medeleerlingen.

5.2.3

De uitgevoerde werkzaamheden evalueren


LEERINHOUDEN

Na het uitvoeren van de werkzaamheden, in team, Productevaluatie de constructie en het constructieproces evalueren en op basis daarvan voorstellen formuleren tot bij- Procesevaluatie sturen.

40 D/20005/0279/004


70

De evaluatiecriteria opstellen en opvolgen.

Evaluatiecriteria Productcontrole Procescontrole

71

Tijdens de uitvoering van constructies, uitvoerings- Uitvoeringsfouten fouten ontdekken en oplossingen formuleren. Suggesties tot bijsturen

72

Hedendaagse inzichten op het vlak van kwaliteits- Demingcirkel controle met eigen woorden uitleggen.

DIDACTISCHE WENKEN Bij het evalueren is het belangrijk dat individuele leerlingenevoluties kunnen worden vastgesteld. Leer de leerling meer en meer zichzelf en het eigen werk te evalueren. Zorg ervoor dat evaluaties dicht aansluiten bij de werkzaamheden waarmee de leerlingen echt bezig zijn. Enkel op die manier kan er aan remediëring worden gedaan.

5.3

Vormgeven door het bewerken en verbinden van plaat en profielmateriaal (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als Uitbreiding te beschouwen.

5.3.1

Plaatbewerkingen uitvoeren (U)


LEERINHOUDEN

73

Kennis

Plaatbewerkingen uitvoeren.

Materialen •

Eigenschappen −

Verwerkbaarheid

−

Trekvastheid

−

Elasticiteit

−

Vervombaarheid

−

Blijvende vervorming

•

Lasbaarheid

•

Verwerkingsvoorschriften −

Te treffen maatregelen

−

Werkplaatsuitrusting en voorzieningen

Ferro’s


•

Soorten staal

•

Legeringselementen

41 D/2005/0279/004

•

Soorten roestvast staal

Non-ferro’s •

Soorten koper, aluminium en legeringen

•

Legeringselementen

Kunststoffen •

Kunststofproducten −

Herkomst

−

Kenmerken

•

Aanduidingen

•

De macromoleculaire opbouw van kunststoffen

•

−

Thermoharders

−

Thermoplasten

−

Elastomeren

Toepassingsgebied van de toeslagmaterialen

Van polymeer tot kunststof Machines •

Gereedschappen

•

Gereedschapswisselingen −

Instellingen

−

Gebruik

−

Onderhoud

•

Instructiekaarten en bedieningshandleidingen

•

Onderhoud van mechanismen −

Smeerschema’s

−

Vloeistofniveaus

−

Elektrische kringen

−

Pneumatische en hydraulische kringen

Technieken •

Bewegingen −

Verplaatsingen

−

Bewegingsassen

−

Referentiepunten

−

Coördinatenstelsel

•

Gereedschaps- en werktuigverplaatsingen

•

Werkstukvorm −

•

Werkmethode −

42 D/20005/0279/004

3D-structuur van de constructie

Bewerkingsvolgorde


−

CNC-programma

−

CAD-tekening

−

CAM-programma

−

ISO-codes

−

Vaste cycli

•

Symbolen

•

Krachten

•

•

−

Snijkracht

−

Plooikracht

−

Terugdrukkracht

De relatie tussen de belaste doorsnede en de machinekrachten −

Buigmomenten

−

Afschuifkrachten

Statisch evenwicht van de te bewerken platen

Uitvoering •

•

Bewerkingstechnieken −

Kniptechnieken

−

Plooitechnieken

−

Ponstechnieken

−

Lasersnijden

−

Snijbranden

−

Plasmasnijden

−

Zaagtechnieken

−

Slijptechnieken

−

Buigtechnieken

−

Boortechnieken

Specifieke bewerkingen −

Lasverhouding voorbereiden

−

Boutverbinding voorbereiden

−

Klinkverbinding voorbereiden

DIDACTISCHE WENKEN Het spreekt vanzelf dat het maken van een gefundeerde keuze door de leerling van gereedschappen, machines en toebehoren zowel als van het proces een doelstelling is die pas na de volledige derde graad kan worden behaald. Dit vaardig gedrag moet opgebouwd worden van “een gemaakte keuze verantwoorden” naar zelf “een verantwoorde keuze doen”. De afbeeldingen en mogelijkheden van gereedschappen en hulpmiddelen voor de plaatbewerkingen zijn via het internet op te zoeken bij leveranciers, dit biedt tegelijkertijd de mogelijkheid om ICT te integreren en om een zinvolle taak aan de leerlingen aan te bieden.


43 D/2005/0279/004

Maak voor de technologie en de machines van het bewerken van platen, gebruik van simulaties en beeldmateriaal van producenten van plaatbewerkingsmachines. Stel van de producten die moeten worden gerealiseerd een afgewerkte versie ter beschikking van de leerlingen en voeg daaraan toe de producten in ieder stadium van de opbouw, op die manier is voor hen de stap van de toegepaste bewerking duidelijk te volgen. Laat de leerlingen voortdurend de link leggen tussen simulaties en hun eigen uitvoering.

5.3.2

Verbindingstechnieken uitvoeren (U)


LEERINHOUDEN

74

Kennis

Verbindingstechnieken uitvoeren.

Materialen •

Corrosie

•

Soorten lijm en eigenschappen −

Op basis van solventen

−

Reactielijmen

−

Contactlijmen

−

Amorfe lijmen

Machines Lastoestellen •

Bediening

•

Instelling

•

Onderhoud

Technieken Naadsoorten •

Overlap-, stompe naad en hoeknaad

•

Afmetingen

BMBE-Lasprocédé Lastoestellen en toebehoren •

De stroom-spanningsomvormer

•

Kabels

•

Elektrodehouder

•

Werkstukklem

Procesvariabelen

44 D/20005/0279/004

•

De stroomsterkte

•

De lasnaadvormen


•

De lasposities

•

De materiaalsoort

•

De lengte van de boog

•

De stand van de elektrode

•

De beweging van de elektrode

Elektrodekeuze •

De functie van de bekleding

•

Materiaal- en laspositie

•

De stoffen in de bekleding

•

Eisen aan de elektrode

•

De genormaliseerde aanduidingen

•

Het bewaren van elektroden

•

Afmetingen

Toepassingsgebied Kenmerken MAG-Lasprocédé Lastoestel en toebehoren •

Kabels en pistolen

•

Gasregeling

•

Draadaanvoer

•

Koeling

•

Smoorspoel

Procesvariabelen •

Boogspanning

•

Smoorspoelstand

•

Lasdraaddiameter

•

Draadsnelheid

•

Gassamenstelling

•

Gasdebiet

MIG-gassen MAG-gassen •

Soorten

•

Kleurcodes

Lasdraden •


Diameters

45 D/2005/0279/004

•

Soorten

•

Samenstelling

Toepassingsgebied Kenmerken TIG-lasprocédé Procesvariabelen •

De lasnaadvorm

•

Gaskeuze

•

Draadkeuze

•

Elektrode: soort en diameter

•

Stroom: soort en sterkte

•

Boogstart

•

Gassen −

Voor- en nastroming

−

Gasaanvoer

•

Slope

•

De booglengte

•

Lassnelheid en lasbeweging

•

Toortsstand

•

Draadtoevoer; manueel, automatisch

•

De pulsfrequentie en verhouding

•

Ontsteking

Toestel en toebehoren •

De gascup

•

De elektrode

•

De toorts

•

Regelapparatuur

•

Koeling

Toepassingsgebied RVS-lassen •

Gaskeuze −

Helium

−

Argon

−

Waterstof

−

Combinaties

Kenmerken

46 D/20005/0279/004


Uitvoering Kunststoflasprocessen •

Heetelementlassen

•

Heteluchtlassen

•

Stomp-, mof-, elektromof-

Gemeenschappelijk BMBE, MAG, TIG-proces Beheersing van het smeltbad en de lasprocesparameters •

Instelling

•

Regeling

•

Plaats

•

•

•

•

−

In besloten ruimte

−

In open lucht

−

Ventilatie

−

Constructie-elementen

−

Plaat aan plaat BW, FW

−

Profiel aan plaat BW, FW

Constructiegraad −

2D 90°

−

2D 0-90°

−

3D 90°

−

3D 0-90°

Materiaalsoorten −

Staal WO 1

−

Lasposities

−

PA, PB, PG

Kwaliteitscriteria −

Spatten

−

Gasuitsluitsels

−

Doorbranding

−

Inkartelingen

−

Holle, bolle las

−

Scheuren

−

Slakinsluitsels

−

Controle

−

Visueel

Uit te voeren lasprocédés −


Lasprocédé BMBE 111

47 D/2005/0279/004

−

Lasprocédé MAG 135

−

Lasprocédé TIG 141

•

Puntlassen

•

Solderen

•

Lijmen −

Ferro-metalen

−

Non-ferrometalen

−

Kunststoffen

DIDACTISCHE WENKEN De doelstellingen van deze cluster dienen nauw aansluitend aan de uitvoering te worden behandeld. De onmiddellijke aanwezigheid van de machines en het toebehoren is dan ook wenselijk. Vermits de volgende lasconstructies ook de vorige bevatten kunnen naargelang de vordering niet alleen andere technieken maar ook gecompliceerde oefeningen aan bod te komen. Bij de term constructiegraad wordt met 2D verwezen naar vlakke constructies, met 3D naar ruimtelijke constructies. Met de term 90 ° worden verbindingen tussen constructie-elementen aangegeven met een rechte hoek, met 0-90 ° worden schuine verbindingen aangegeven. Het spreekt vanzelf dat het maken van een gefundeerde keuze door de leerling van gereedschappen, machines en toebehoor zowel als het lasprocédé een doelstelling is die pas na de volledige derde graad kan worden behaald. Dit vaardig gedrag moet opgebouwd worden van “een gemaakte keuze verantwoorden” naar zelf “een verantwoorde keuzedoen”. De afbeeldingen en mogelijkheden van gereedschappen en hulpmiddelen voor de plaatbewerkingen zijn via het internet op te zoeken bij leveranciers, dit biedt tegelijkertijd de mogelijkheid om ICT te integreren en om een zinvolle taak aan de leerlingen aan te bieden. Maak voor de technologie en de machines van het bewerken van platen, gebruik van simulaties en beeldmateriaal van producenten van plaatbewerkingsmachines. Stel van de producten die moeten worden gerealiseerd een afgewerkte versie ter beschikking van de leerlingen en voeg daaraan toe de producten in ieder stadium van de opbouw, op die manier is voor hen de stap van de toegepaste bewerking duidelijk te volgen. Laat de leerlingen voortdurend de link leggen tussen simulaties en hun eigen uitvoering.

5.4

Elektrische installatiewerkzaamheden uitvoeren (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als Uitbreiding te beschouwen. LEERPLANDOELSTELLINGEN 75

LEERINHOUDEN

De principewerking van de opwekking en de gelijk- Opwekking en gelijkrichting richting van elektrische energie in installaties toelichten en onderhoudswerkzaamheden uitvoeren. • Wisselstroomgenerator •

48 D/20005/0279/004

Werkingsprincipe


76

Bestaande schema’s aanvullen.

•

Rotor stator

•

Ster- driehoekschakeling

•

Diodebrug

•

Spanningsregeling

•

Gelijkrichting

Aanvullende tekeningen Meetpunten Bijkomende kringen

77

78

De werking van de in installaties toegepaste relais Relais kennen. • Soorten: maak-, verbreek-, wisselcontact •

Stuur- en vermogenkring

•

Symbolen

•

Schema’s

De kenmerken en het werkingsprincipe van de in Elektronische componenten installaties toegepaste elektronische componenten kennen. • Weerstand •

Diode

•

Transistor

•

Tyristor

•

Condensator

•

IC

•

Sensoren

79

De opbouw de werking van het ontstekingssys- Laagspannings- en hoogspanningsgedeelte teem toelichten en werkzaamheden uitvoeren.

80

Aan het verbruikersstroomsysteem en aan de Verbruikersstroomsystemen onderdelen onderhoudswerken uitvoeren. • Voeding •

Computer

•

Display

•

Sensor

•

Brandermanagement

Zekeringskast


•

Types

•

Opbouw

•

Relais

•

Aanduidingen

•

Werking

•

Plaats in het schema

49 D/2005/0279/004

Kabelboom •

Benaming, beschrijving, connector, kleur

DIDACTISCHE WENKEN Bij het verwerven van de competenties rond elektriciteit gaat het in de eerste plaats om werkzaamheden technologisch-wetenschappelijk ondersteund te kunnen uitvoeren. Het werken met voorbeelden uit het vakgebied van de CV SI is dan ook een vanzelfsprekendheid. Voor het werken met schema’s is het aangewezen gebruik te maken van concrete voorbeelden. Leg bij het gebruik ervan de nadruk op de algemene schema-opbouw en de niet merkgebonden overeenkomsten tussen de schema’s. Laat de leerlingen zoveel mogelijk werken aan elektrische en elektronische schakelingen met “levensechte” storingen. Maak gebruik van hedendaagse technieken en technologieën. Multiplex bekabeling, comfortelektronica.

5.5

Werkzaamheden aan metalen daken voorbereiden en uitvoeren (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als uitbreiding te beschouwen. LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

81

Zink

De soldeernaden realiseren.

Koper Soorten naden Vloeinaad Knopsnaad Trapsnaad 82

Werken aan het regenwaterafvoersysteem uitvoe- Opmetingen ren. Solderingen Plaatsing Afvoerbuizen •

Verstekken van ronde en vierkante buizen

Goten

50 D/20005/0279/004

•

Bakgoten

•

Hanggoten

•

Kilgoten

•

Verholen goot

•

Gootprofielen

•

Bevestiging


•

Kopstukken

•

Goothaken

•

Sneeuwband

Afdichtingsproducten Hechtingsproducten 83

Werken aan dakbedekkingen uitvoeren.

Opmetingen Verbindingen Plaatsing Platform Dakbedekking Dakvormen Dakbedekkingsvormen Staande naad Roefnaad Dakbedekkingmaterialen •

Koper

•

Roofing

•

Kunststof

Dakhelling Bevestigingsmethoden Schouw- en dakdoorgangen Slabben Pannen en leien uitvlechten Afvoertrechter Verbinding van daken met verschillende bedekking Goot aan een toren

DIDACTISCHE WENKEN Dit hoofdstuk behandelt doelstellingen die gerealiseerd moeten worden in het kader van dakwerken. Het is dan ook logisch dat er voldoende infrastructuur voorhanden is. Besteed voldoende aandacht aan het opvolgen van een juiste volgorde van de bewerkingen. Laat gereedschappen correct gebruiken en onderhouden.


51 D/2005/0279/004

Maak bij het aanbrengen van de uitvoeringen gebruik van beeldmateriaal. Laat de leerlingen informatie opzoeken in boeken, tijdschriften en ook op het Internet. Heb aandacht voor de veiligheid bij het werken aan daken

5.6

Werkzaamheden aan gasinstallaties voorbereiden en uitvoeren (U)

De doelstellingen van dit onderdeel zijn volledig als Uitbreiding te beschouwen. LEERPLANDOELSTELLINGEN 84

85

LEERINHOUDEN

De kenmerken, de werking en de functie van de Gasleidingen gasinstallatie en onderdelen kennen. Buizen, hulpstukken Volgens vigerende voorschriften gasinstallaties monteren en onderhouden. Flexibele aansluiting Slangen Leidingdiameters en debiet Materialen •

Staal, koper, kunststof

•

Soorten en afmetingen

Verbindingen •

Lassen

•

Schroefkoppeling

•

Flensverbinding

•

Soldeerverbinding

Montagevoorschriften •

Identificatie van gasleiding

•

Aanduiding van gasleidingen

•

Bescherming en isolatie

•

Verbodsbepalingen.

Gaskraanwerk •

Sectorkraan

•

Stopkraan

Stookinrichtingen Schoorstenen

52 D/20005/0279/004

•

Schoorsteentrek, principe

•

Schoorsteensectie

•

Eisen van een schoorsteen


•

Schoorsteenkap.

•

Schoorsteenuitmonding.

•

Aansluiting atmosferisch toestel −

zelfde verdiep rechtstreeks collector

−

verschillende verdieping rechtstreeks shunt

•

Aansluiting toestel op schoorsteen

•

Aansluiting gesloten toestel

•

Gewone schoorsteen

•

Dubbelwandig kanaal

•

CLV systeem

•

Materialen voor een schoorsteen

Aardgastoestellen •

Soorten

•

Volgens gassoort

•

Atmosferische

•

Gesloten

Gas


•

Soorten gassen

•

Aardgassen: aardgas L-gas, H- gas

•

Onstaan

•

Ontginning en reserves

•

Nederland, Noorwegen en Algerije

•

Transport

•

Pijpleiding

•

Methaantanker

•

Opslag

•

Vloeibaar

•

Gasvorm

•

Distributie

•

Distributienet: meet-, compressie-, drukstations

•

Distributiemaatschappijen

•

Soorten distributieleidingen 20mbar, 25mbar

leveringsdruk:

53 D/2005/0279/004

Stadgas Petroleumgassen: butaan, propaan Eigenschappen van gas Kookpunt, dampdruk Soortelijk gewicht - densiteit Verbrandings- en stookwaarde Verbranding Ontsteking •

Piëzo

•

Hoogspanning

•

Gloeikaars

•

Waterturbine

Vlambeveiliging •

Thermokoppel-waakvlam

•

Ionisatie-elektrode

•

UV-vlamstraling

Beveiligingssystemen •

Droogkookbeveiliging

•

Waterniveau – controle

•

TTB

•

Atmosfeerbeveiliging

Toevoer verbrandingslucht •

Lage verluchting

•

Hoge verluchting

•

Gecombineerd

Verbrandingsvoorwaarden •

Vermogen van het aardgas t.o.v. stookolie vergelijken

•

Verschil tussen onderwaarde en bovenwaarde

•

Samenstelling rookgassen: CO2, CO, N2, NOx, H2O, O2

Soorten verbranding

54 D/20005/0279/004

•

Stoechiometrisch

•

Volledig

•

Onvolledig


•

Dauwpunt

•

Rendement : rookgaszijdig, waterzijdig, nominale belasting

•

De vlammen: vlamtypes: gele vlam, blauwe vlam

Installatie Gasmeter: G20 of G25 Vigerende wetgeving Opstelling gasmeter. In bedrijfstelling Controles en attesten Beproeving en nazicht van de installatie Attest Testen en ontluchten van de installatie Druk •

Meting en regeling

•

Eenheden

Definitie: absolute druk, atmosferische druk, overdruk, voordruk, branderdruk •

Statische druk, dynamische druk ...

Drukmetingen •

U-buis manometer

•

Bourdonmanometer

Principe drukregelaar Definities bij gasbranders

DIDACTISCHE WENKEN Vestig de aandacht op de veiligheid en de vigerende wetgevingen. Zorg ervoor dat in de school steeds de laatste nieuwe instructies van fabrikanten worden gevolgd. Laat de leerlingen de juiste gereedschappen gebruiken. Laat de leerlingen kennismaken met hedendaagse technologieën.


55 D/2005/0279/004

5.7

Stages

In een installatiebedrijf kennismaken met de bedrijfscultuur en werkzaamheden uitvoeren. LEERPLANDOELSTELLINGEN 86

LEERINHOUDEN

Contacten leggen, communiceren en afspraken Contact met leden van het installatieteam maken. • Solliciteren (U) •

87

88

89

Contractuele afspraken −

Werkuren

−

Verplaatsing

−

Veiligheid en kledij

Met de bedrijfscultuur en –organisatie van een CV Bedrijfscultuur SI bedrijf kennismaken. Bedrijfsorganisatie De eisen die de bedrijven aan de werknemers Gestelde eisen aan werknemers stellen zelf ervaren. De wijze waarop in een bedrijfscontext aspecten • van preventie en welzijn worden behartigd en • richtlijnen worden verstrekt ervaren en deze richt• lijnen naleven.

Arbeidsritme Rendement en efficiëntie Naleven van de bedrijfsrichtlijnen en voorschriften

90

De noodzaak van de kennis van basisveiligheid • Flexibiliteit op de bedrijfsvloer ervaren. Preventie en Welzijnsrichtlijnen

91

Met werkgevers en werknemers leren samenwer- Teamwerk ken.

92

De in de school verworven competenties in een Verworven competenties inoefenen in reële arbeidssireële arbeidssituatie toepassen. tuatie

93

Met competenties die slechts in een bedrijfscon- Specifieke bedrijfscompetenties text kunnen worden verworven, kennismaken.

94

Zich in een methodische en procesmatige werking Methodische en procesmatige werking van het bedrijf van een bedrijf inpassen.

DIDACTISCHE WENKEN Stuur liefst niet meer dan één leerling naar een bedrijf. Breng regelmatig een stagebezoek. Eén stagebezoek door de vakleraar per week per leerling is een minimum. Maak duidelijke afspraken met de stagebedrijven voor de leerling op stage gaat. Het organiseren van contactavonden tussen bedrijven, stagiairs en school kunnen een belangrijke bijdrage leveren om de kwaliteit van de stages te verbeteren. Na de stage is een grondige evaluatie van de stagebedrijven op gebied van begeleiding, veiligheid, aangebrachte meerwaarde ... , aangewezen.

56 D/20005/0279/004


Zorg ervoor dat er goede afspraken worden gemaakt over de wijze waarop de leerling in het stagebedrijf wordt begeleid. Zorg ervoor dat de leraar de kans krijgt om met deze werknemer te communiceren over het functioneren van de leerling. Bespreek de evaluatie van de stage met de leerlingen in de klas en laat de leerlingen hun ervaringen uitwisselen. Geef de leerlingen voldoende instructies in verband met het naleven van de veiligheidsrichtlijnen vooraleer ze op stage gaan.

6

Minimale materiële vereisten

6.1

Infrastructuur

Voor de studierichting “CV SI BSO” dient men te beschikken over een ruime werkplaats, die beantwoordt aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, hygiëne, ergonomie en milieu. In het bijzonder wordt er aandacht gevraagd voor het verfraaien en het inrichten van oude of verouderde werkplaatsen. Zij bepalen immers in belangrijke mate het leer- en leefklimaat van de leerlingen. Voor alle betrokkenen blijft het een belangrijke uitdaging om voor deze leerlinggroep een aangename leeromgeving te creëren. Ook moet er voldoende ruimte worden voorzien voor het stapelen van materialen, het bergen van machines en het opbergen van onderhoudsmateriaal. Een ruimte voor het wegbergen van dure of breekbare gereedschappen en meettoestellen is eveneens geen overbodige luxe. Daarnaast zijn volgende lokalen, liefst aangrenzend, noodzakelijk: •

een goed uitgerust klaslokaal met documentatiecentrum, en voldoende pc’s

•

een wasplaats

•

een kleedkamer

6.2

Algemene uitrusting

Schoolmeubilair Projector pc’s Printer Software: •

Tekstverwerking

•

Rekenblad

•

Bestandsbeheer

6.3

Per uitvoeringsgroep

Gereedschapskist Universele tang


57 D/2005/0279/004

Zijkniptang Ronde bekkentang Striptang Verstelbare waterpomptang Set schroevendraaiers (kruis + plat) Set inbussleutels Rolmeter en/of vouwmeter Halfzoete ronde vijl Halfzoete platte vijl Halfzoete halfronde vijl Set steeksleutels Diverse buizentangen Waterpas Hamer Centerpons Meetlatje Universele multimeter Kapbeitel Buizensnijder 3 – 28mm

6.4

Gemeenschappelijk klein gerief

Opbergsysteem Boormachines Slijpmolen Handslijpmolen Borenset Zinkscharen Zink plooitangen Handzaag ijzer Buizenruimers 58 D/20005/0279/004


Winkelhaak Ringsleutels Vijlen

6.5

Gemeenschappelijke materialen

Testapparatuur voor rendementscontrole olieketels Stofzuiger Lastafels (U) Verlengkabels Aambeeld (U) Slagschaar voor zink (U) Plooibank (U) Rolmachine (U) Kraalmachine (U) Autogeen lasbrander Perslucht voorziening Plooitangen voor koperbewerking Uitzetgereedschap voor koper Stopcontacten en verlengkabels

6.6

Gemeenschappelijke machines

HDPE stomp lasmachine PPR stuik lasmachine Elektrisch draadsnijmachine Vaste slijpmolen Buis bevriezingsapparaat Persmachine Gaslekdetectie Olielabo opstelling olieketels Gaslabo opstelling diverse gasketels (U) 3de graad BSO Centrale verwarming en sanitaire installaties

59 D/2005/0279/004

Tankopstelling didactisch

7

Nuttige adressen

Agoria Vlaanderen Diamantbuilding Reyerslaan 80 B 1030 Brussel Website: http://www.agoria.be/ Fechiplast Marie-Louizasquare 49 B 1000 Brussel BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) Brabançonnelaan 29 1040 BRUSSEL Tel.: 02 520 22 33 Website: http://www.bin.be/NL/index.htm E-mail: [email protected] DBO (Dienst voor Beroepsopleidingen) Koningsstraat 93 bus 3 1000 BRUSSEL Tel.: 02 227 14 11 Fax: 02 227 14 00 Website: http://www.ond.vlaanderen.be/dbo/ E-mail: [email protected] KVIV (Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging) Desguinlei 214 2018 ANTWERPEN Tel.: 03 216 09 96 E-mail: [email protected] Website: http://www.ti.kviv.be/critto VKW (Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden) Tervurenlaan 463 1160 BRUSSEL Tel.: 02 773 16 80 VLOR (Vlaamse Onderwijsraad) Leuvenseplein 4 1000 BRUSSEL Tel.: 02 219 42 99 Fax: 02 219 81 18 E-mail: [email protected] Website: http://www.vlor.be

60 D/20005/0279/004


VIK (Vlaamse Ingenieurskamer) Herentalsebaan 643 2160 WOMMELGEM Tel.: 03 259 11 00 Fax 03 259 11 01 E-mail: [email protected] Website: http://www.vik.be VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) A. Van De Maelestraat 96 9320 EREMBODEGEM Tel.: 053 72 64 45 Website: http://www.vmm.be/ VVKSO (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs) Guimardstraat 1 1040 BRUSSEL Tel.: 02 507 07 30 Fax: 02 511 33 57 E-mail: [email protected] Website: http://www.vsko.be WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) Maatschappelijke zetel Violetstraat 21-23 1000 BRUSSEL Tel.: 02 502.66.90 E-mail: [email protected] Website: http://www.bbri.be/wtcb.htm WTCM (Wetenschappelijk en Technisch Centrum van de Metaalverwerkende nijverheid) Celestijnenlaan 300C 3030 Heverlee CDA Benelux Ravensteingalerij 28 1000 Brussel Tel.: 02 5120028 KVBG (Koninklijke Vereniging van Belgische Gasvaklieden) Rodestraat 125 1630 Linkebeek Cedicol (Voorlichtingscentrum voor vloeibare brandstoffen) Dauwstraat 12 1070 Brussel Tel.: 02 558 52 20 e-mail: [email protected] FVB (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid) Koningsstraat 45 bus 4 1000 BRUSSEL Tel. 02 210 03 33 E-mail: [email protected] Website: http://www.fvbffc.be/


61 D/2005/0279/004

ARAB (Algemeen Reglement voor Arbeidsbescherming) Ministerie van tewerkstelling en arbeid Beliardstraat 34 bus 38 1040 Brussel Tel.: 02 233 44 44 AREI (Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties)

CNO (Centrum Nascholing Onderwijs) Prinsstraat 13 2000 Antwerpen Tel.: 03 220 46 91 LBIS (Landsbond der Patroonsverenigingen voor Installateurs van Sanitaire instellingen en gasverwarming) Willemstraat 14/16 bus 0207 1040 Brussel Tel.: 02 230 65 65 UBIC (Unie Belgische Installateurs Centrale verwarming) Brogniezstraat 41 1070 Brussel Tel.: 02 520 73 00 BVPG Parochianenstraat 9 1000 Brussel VMW (Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening) Beliardstraat 73 1040 Brussel Tel.: 02 238 94 11 VMM Postbus 53 9320 Erembodegem

8

Bibliografie

8.1

Boeken

Titel:Thermische isolatie, verwarming en luchtconditionering voor woongebouwen. Uitgever: Electrabel Auteur: Ing. J.H. Bogaert Titel: Praktische handleiding voor de installatie en het nazicht van stookoliereservoirs. Uitgever: Cedicol Dauwstraat 12 1070 Brussel

62 D/20005/0279/004


Titel: Metalen schoorsteenkanalen. Uitgever: CIGES VZW Louizalaan 500 1050 Brussel Titel:Handbuch für Heizungs- und Klimatechnik. Uitgever: Buderus Sophienstrasse 6330 Wetzlar Postfach 1220 Titel: Handboeken Uitgever: Distrigraph Alexander Bertrandlaan 50 1190 Brussel

8.2

Tijdschriften

Titel:De onderneming. Uitgever: Distrigraph Alexander Bertrandlaan 50 1190 Brussel E-mailadres: www.distrigrph.com Titel: Sanilec. Uitgever: Professionel mediagroup Torhoutsesteenweg 226/2-6 8210 Zedelgem E-mailadres: www.sanilec.be Titel: Inforgas. Uitgever: KVBG Rodestraat 125 1630 Linkebeek Titel:Informazout. Uitgever: Cedicol Dauwstraat 12 1070 Brussel E-mailadres: www.informazout.be Uitgever: WTCB tijdschriften Aarlemstraat 53 bus 10 1040 Brussel Titel: Warmte en klimaat. Uitgever: UBIC Brogniezstraat 41 1040 Brussel Titel: Installateur. Uitgever: Peka NV J en P Carsoellaan 126 B 1180 Brussel


63 D/2005/0279/004

CENTRALE VERWARMING EN SANITAIRE INSTALLATIES

Recommend Documents