ANGLE OF INCIDENCE
invloed van een omgeving
CATALOGUS 2014 | 2015
ANGLE OF INCIDENCE invloed van een omgeving
INHOUD | SISALLYS
17.12.2014 - 18.01.2015
COLOFON
VOORWOORD - ESIPUHE
Editors / Toimittajat Floortje de Boer / Ank van Engelen / Laura Karsmakers
KUNSTENAARS| TAITEILIJAT
Grafisch ontwerp / Graafinen suunittelu Laura Karsmakers / Floortje de Boer Concept Angle of Incidence / Käsite Angle of Incidence Curator, coördinator / Johtaja, koordinaattori Floortje de Boer Initiatoren ArtSwap / Alkuunpanijat ArtSwap Ank van Engelen / Anne-Mari Ahola / Ninni Korkalo Maria Huhmarniemi Randprogrammering / Rand ohjelmointi Ank van Engelen
4
Margriet Craens 6 Ank van Engelen 8 Jonathan Gaarthuis 10 Noortje Haegens 12 Markku Heikkilä 14 Maria Huhmarniemi 16 Hanna Kanto 18 Kaija Kiuru 20 Ninni & Tuomas Korkalo 22 Richard Kromjong 24 Mariëlle Lapidaire 26 Iiro Rautiainen 28 Willemien Schaap 30 Machteld Solinger 32 RANDPROGRAMMERING| PERIFEERINEN OHJELMOINTI
Valley of Fire Beheer BV
regionaal business netwerk
Bram van de Klundert - Natuur ervaring als invalshoek GameZoons Jee Kast
34 36 38
ArtSwap
40
Incidence, reflection and refraction De wetten die van toepassing zijn op de invalshoek, de reflectie en breking van het licht zijn ook van toepassing op andere media – van seismische golven tot de baan van een biljartbal. Maar kunnen ze ook van toepassing zijn op de kunst? Hoe hebben deze wetten invloed op onze interpretatie en het verwerken van onze omgeving? De kunstenaars in ‘Angle of Incidence’ delen een fascinatie voor de natuur, het leven en de beheersbaarheid van beide. Het fundamentele onderscheid in natuur en infrastructuur tussen het dunbevolkte Lapland en dichtbevolkte Nederland wordt door hen op losse schroeven gezet. Ze isoleren een beeld: halen het uit de grotere context en brengen het aan het licht. ‘Angle of Incidence’ vormt de eindpresentatie van het ArtSwap-project. Drie kunstenaars uit Fins Lapland en drie Nederlandse kunstenaars uit Brabant wisselden van studio, woning en hun professionele netwerk. Zij werkten in een omgeving die totaal anders is dan ze gewend zijn. In deze onbekende omgeving worden kunstenaars geconfronteerd met nieuwe terreinen in een nieuw land; we zouden kunnen zeggen dat hierbij een deel van hen hetzelfde blijft – wordt gereflecteerd – en een ander deel wordt geabsorbeerd of gebroken. De richting van hun perceptie verandert plotseling; door een nieuw medium, een ander systeem, een nieuwe samenleving. Ze zullen aspecten van deze nieuwe omgeving absorberen – de natuur, de sociale structuur, etc. -, terwijl er andersom hetzelfde gebeurt, de omgeving absorbeert hen – hun geschiedenis, hun ervaring, hun kennis.
‘Angle of Incidence’ onderzoekt de invloed van een veranderende omgeving op het werk en de werkwijze van kunstenaars wanneer de ‘invalshoek’ anders is. Is het puur de instelling, het onderwijs of de afkomst die bijdraagt aan de vorm van het werk, of verandert het werk ook wanneer het wordt gemaakt in een andere omgeving? Wat wordt er meegenomen van de oude omgeving in de perceptie binnen een nieuwe omgeving? Naast het werk van de zes uitgewisselde kunstenaars, worden er werken getoond van drie Finse en vijf Nederlandse kunstenaars die vanuit hun eigen werkplek en onder grote invloed van hun stabiele omgeving gemaakt zijn. ‘Angle of Incidence’ toont het verschil in ‘landschap’, in de breedste zin van het woord, gezien en gemaakt vanuit het perspectief van een dichtbevolkt Nederland, en een dunbevolkt Lapland.
Floortje de Boer, curator
Markku Heikkilä Masterless object, 2014
Job 37:16 Metaal, kippengaas, papierpulp, behangplak, touw, keien 500 x 300 cm 2014
Margriet Craens Het vers 37:16 luidt: ‘Weet jij hoe de wolken blijven zweven, hoe hij die alles weet zijn wonderen verricht?’ Het wonder is in het geval van deze wolken snel verklaard. Desondanks is er in het werk van Margriet Craens altijd een spel tussen realiteit en illusie aanwezig; het verlangen naar iets wonderbaarlijks. Middels performances en intelligente constructies poogt ze een sublieme ervaring op te wekken. Onze perceptie wordt op de proef gesteld. Als romantiek van de koude grond.
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
Ank van Engelen ‘Om van binnenuit in beweging te komen, moet ook de buitenkant bewegen. Niet alleen verandert mijn tijdsbesef door de lange solitaire wandelingen, het maakt me ook ontvankelijker, zachter... De repeterende routes slijten in, ik begin mijn nieuwe omgeving langzaam te doorgronden. Ik adem, ruik, voel en luister terwijl ik loop. Daarmee wordt de natuur mijn reisgenoot en fluistert mij in het oor. Ga zitten en laat me je erover vertellen.‘
Walden Staal, berkenhout, geluid Ø 37 cm, hoogte 42 cm Ø 30 cm, hoogte 37 cm 2014
D
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
Jonathan Gaarthuis Op een druilerige winterdag glijden condensdruppels langs een treincoupéraam. Slechts enkele reizigers merken de schoonheid van een dergelijk beeld op. Jonathan Gaarthuis echter voelt zich juist door deze dagelijkse natuurfenomenen aangetrokken en wil deze processen onder de aandacht van de toeschouwer brengen. Raam is een installatie die constant in beweging is. Het raam condenseert en daardoor vallen er druppeltjes naar beneden. De druppeltjes laten steeds weer nieuwe strepen achter op het beeld.
‘Raam’ Hout, plexiglas 30 x 40 cm. 2014
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
Noortje Haegens 'Hoe ontkom ik aan de concretisering van alle dag?’ Is de vraag die Noortje Haegens zichzelf stelt. Ze tracht zich los te maken van de hectiek door lange wandelingen door het landschap te maken. Dit doet ze in alle eenzaamheid. Het belangrijkste hierbij is haar persoonlijke ervaring van de omgeving; het kijken met vertraging. Tijdens het lopen ondervindt Noortjes waarneming een vertraging, waardoor ze terugvalt op de kracht van de stilte. De beleving van het landschap is voor haar werk van wezenlijk belang. Het medium film geeft de mogelijkheid om te spelen met de werkelijkheid in een poging deze een vertaling te laten zijn van de persoonlijke beleving.
Filmstill uit ‘Nevelig’ video 2014
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
Markku Heikkilä Markku Heikkilä is gefascineerd door de definitie van een object; een beperkt, tastbaar ding in de controle van de mens. Na het overlijden van Markku's vader, ontdekte hij vele voorwerpen die zijn vader door de jaren heen verzamelde. Het sorteren van deze objecten maakte ze tot een haiku, een soort gedicht. Handgemaakte objecten bevatten de essentiële aard van de maker. De maker gaf het object nut, functie, een constructief doel. Objecten zonder duidelijke functie lijken te dwalen, diep in gedachten. Functioneel of niet, samen vormen ze het collectief geheugen van één man.
Masterless object Fotopapier 29,7 x 21 cm 2014
R
O
V
A
N
I
E
M
I
E
I
N
F
I
N
L
A
N
D
Maria Huhmarniemi Onze omgeving wordt beschouwd als een onmisbaar deel van ons bestaan. Ze kan gezien worden als een fysieke, sociale en mentale entiteit. Mensen bëinvloeden hun omgeving door deze aan te passen aan hun behoeften terwijl de omgeving hen tegelijkertijd ook bëinvloedt. Het project Chameleon vormt een experiment waarin Maria Huhmarniemi een geheel tracht te vormen met de omgeving waarin zij zich bevindt; ’s-Hertogenbosch en de landschappen van Lapland. Hoe past zij in deze verschillende omgevingen? Hoe reageren andere mensen en de omgeving op haar bijna onzichtbare aanwezigheid? Maria deed een aantal performances in de publieke ruimte, welke hier in een fotodocumentaire worden getoond.
Chameleon C-print 29,7 x 21 cm 2014
R
O
V
A
N
I
E
M
I
E
I
N
F
I
N
L
A
N
D
Hanna Kanto Hanna Kanto woont en werkt in het noorden van Finland en Zweden. Haar onderzoek is gebaseerd op de interactie tussen Noord-Lapland en haar artistieke werk. Ze opent haar blik op diverse Scandinavische aspecten door haar deelname op locatie aan het leven van alledag; levensonderhoud is een deel van haar werk. Hanna is gefascineerd door de authenticiteit van de rendierhouderijen en de sterke relatie die deze bedrijven hebben met de natuur. Het leven in het noorden van Lapland illustreert ook duidelijk de conflicten van het moderne leven en oude tradities. Haar werk bestaat uit schilderijen en installaties. De materialen voor deze installaties verzamelt ze voornamelijk uit de heuvels en rendierslagerijen.
Haze Olieverf op canvas Ø 105 cm 2014
R
O
V
A
N
I
E
M
I
E
I
N
F
I
N
L
A
N
D
Ninni & Tuomas Korkalo Wanneer de identiteit van een persoon verborgen blijft, is het gemakkelijker om beschuldigend, of soms zelfs aggresief taalgebruik te hanteren. Dit is ook wel bekend als ‘hate speech’. Ninni en Tuomas Korkalo maakten een video documentaire als tegenbeweging tegen deze ‘hate speeches’. Met Happy Anonymous tonen zij de wonderbaarlijke, open en bemoedigende ervaringen die mensen in het dagelijks leven meemaken, maar die zelden gehoord worden. Ninni en Tuomas zijn vomen samen een van de zes uitgewisselde kunstenaars voor het ArtSwap-project. Tijdens dit project verzamelden zij bijzondere verhalen van mensen uit Finland en Nederland.
Happy Anonymous Video 2014
R
O
V
A
N
I
E
M
I
E
I
N
F
I
N
L
A
N
D
Richard Kromjong De massa is een stronk van een es die is gekliefd, uitgebrand, hol gemaakt en gevuld met compost die warmte produceert. Het is een artefact dat werd gemaakt door mensenhanden, maar natuurlijke processen absorbeerde. Deze processen hebben de uiteindelijke vorm bepaald. De stronk is ingepakt in een gelooid edelhertenvel, wat het geheel tot een macaber beeld maakt. De huidzijde van het vel is ingesmeerd met etherische olie, een bosachtige geur. De aanraking van warmte en geur brengt een ervaring teweeg die tekenen van leven toont in dit schijnbaar levenloze object.
Zonder titel Stronk van een es, gelooid edelhertenvel, zout, mierenzuur, aluin, water en etherische olie 1,75 cm Ø 50 cm
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
Kaijaa Kiuru Natuurlijke materialen en milieuvraagstukken bieden thema's voor Kaija Kiuru's werk. Basisideeën voor haar werk zijn over het algemeen gerelateerd aan de interactie tussen mens en omgeving. Kaija is geïnteresseerd in de diverse relaties tussen mens en natuur; enerzijds de gelijkenis van mens en natuur, anderzijds de dominante rol van de mens in de natuur. Kaija maakt vaak gebruik van de bossen en bomen als bron van inspiratie en materialen.
Another Sketch Brons 2012
R
O
V
A
N
I
E
M
I
E
I
N
F
I
N
L
A
N
D
Mariëlle Lapidaire Vanuit haar kamer in een voormalig schoolgebouw van Muodoslompolo keek Mariëlle Lapidaire uit over de bijzondere, weidse Lapse landschappen. Haar aandacht werd echter voornamelijk getrokken door de details die haar omringden. De hele omgeving werd bedekt met een witte glinsterende deken van sneeuw. Onder de dikke laag smeltende sneeuw vond zij prachtige taferelen die haar inspireerden. Hierover zegt zij; 'Hoe minder er te zien is, hoe meer ik zie.'
Door natuur gedreven staat heel even geschreven Foto print op sticker 200 x 200 cm 2014
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
Iiro Rautianen De deelnemende kunstenaars van het ArtSwap project werden prachtig gedocumenteerd door de Finse fotograaf Iiro Rautiainen. Iiro woont en studeert in Rovaniemi. De inspiratie voor zijn werk vindt hij in de sfeer van de situaties die hij fotografeert. Deze is altijd anders en dat is wat hem uitdaagt. Iiro streeft ernaar om het gevoel van de situatie zo authentiek mogelijk vast te leggen. Zijn beelden zijn puur, eerlijk en tonen zijn passie voor mensen.
ArtSwap documentatie Fotopapier 30 x 40 cm 2014
R
O
V
A
N
I
E
M
I
E
I
N
F
I
N
L
A
N
D
Willemien Schaap Het Nederlandse landschap is vooral een landschap van mensenhanden: wij hebben het landschap gemaakt. Polders, akkers, steden, (spoor)wegen, houtwallen, weidegebieden, bossen, waterlopen, zelfs wat wij een “natuurgebied” noemen, zijn door ons gecreëerd. Tegenwoordig laten we de natuur, daar waar het mogelijk is, weer zijn gang gaan. Zo ook bij de Reest, een sterk meanderend riviertje op de grens van Overijssel en Drenthe. Speciaal voor deze tentoonstelling past Willemien Schaap haar werk aan de ruimte aan: het werk en de ruimte worden onafscheidelijk. Ze gebruikt hierbij de overhemden die, als onderdeel van een landschapsinstallatie, gedurende drie weken in de beek ‘de Reest’ hebben gehangen. Sporen van de Reest Katoen, hout en staal 500 x 90 x 50 2014
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
Machteld Solinger Het werk van Machteld Solinger begint bij het ontdekken en keer op keer hervinden van systemen in haar omgeving die op een bepaalde manier functie en invulling aan het leven geven. Ze licht details uit die ze aantreft in kleine, heel gewone persoonlijke objecten en situaties. Datgene wat net een beetje afwijkend is, gebruikt ze als aanknopingspunt. De herkenning van bepaalde eigenschappen in een moment of in een object vertaalt zij in haar schilderijen. De handeling van het schilderen en het denken moeten elkaar daarbij op precies de juiste manier aanvullen; er moet de juiste balans zijn.
Wat over blijft olieverf op hout 50 x 45 cm 2013
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
BRAM VAN DE KLUNDERT
Invalshoek van natuur
Waar komt de belangstelling voor wildernis vandaan? Bram v/d Klundert* merkt op dat er een groeiende behoefte is aan natuurbeleving; als een tegengif voor het urbane leven. Een utopisch verlangen naar zuiverheid, naar autonomie. Maar bestaat echte wildernis nog en zo ja, ervaren we wildernis dan alleen als we ver weg zijn of ook dicht bij huis? Bram vd Klundert* neemt ons mee de wildernis in met boeiende verhalen en ervaringen en toont ons dat een directe ervaring van natuur binnen ons urbane bestaan nog mogelijk is. Via schoonheid, verwondering, verwantschap en meditatie en door af te stappen van onze voorkennis zijn we in staat verbinding te maken met de ‘wilde’ omgeving. Met prikkelende vragen over onze omgang met natuur en wat er achter de schoonheid van de natuur verborgen ligt, neemt hij ons in deze lezing mee naar de natuur als invalshoek voor de omgang met onszelf en het gevaar van het in economische waarde uitdrukken van de natuur of wat daar nog aan rest. ‘We zijn de directeur van een dierentuin geworden, waar we ooit ontdekkingsreizigers waren in een eindeloze wereld’
* Bram van de Klundert was betrokken bij de grote strategische natuurplannen van de Rijksoverheid, werkte bij het Wereldnatuurfonds, was actief in diverse natuurbeschermingsorganisaties en is op dit moment directeur van het Waddenfonds. Hij schreef de boeken ‘Verlangen goed te leven (2008)’; over de filosofie van duurzame ontwikkeling, “Expeditie wildernis ‘ (2012); over zijn persoonlijke natuurervaringen in de tien ‘wildste’ Nederlandse natuurgebieden en in opdracht van het Innovatienetwerk Nederland: ‘Op zoek naar onze natuur’ – perspectieven voor wildernis.’ (2013)
E
N
B
O
S
C
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
GameZoons Naast de doorlopende variant wordt ook The Game Extended gespeeld. In dit spel staan de associaties van de spelers centraal. Je zult hierbij echter in teamverband, onder tijdsdruk en met beperkte middelen jouw associaties moeten visualiseren. Je gaat op zoek naar locaties en beelden die een relatie hebben met de kunstwerken in de expositie. Met de expositie als thuisbasis en de omgeving als speelveld wordt je meegenomen in een zinderend spel waar je helemaal in opgaat. Samen zullen de bijdragen van de spelers een beeld vormen van de associaties die de kunstwerken in de expositie bij de bezoekers oproepen. Dit wordt een kunstwerk op zich dat al tijdens de expositie zowel online als op locatie te zien en te horen zal zijn.
D
E
N
B
O
S
C
Schiet jou ook weleens een lied te binnen bij het bekijken van een kunstwerk? Of associeer jij een kunstwerk weleens met een bouwwerk bij jou in de buurt? In The Game word je uitgedaagd om jouw associaties bij een kunstwerk de vrije loop te laten. Met verrassende opdrachten maak je jouw associaties zichtbaar voor anderen en zo kan er een nieuw kunstwerk ontstaan dat zowel online als op locatie te zien zal zijn. Gedurende de expositie wordt The Game in twee vormen gespeeld. Je kunt deelnemen aan de doorlopende variant, waarbij aan de hand van kaarten aan de spelers gevraagd wordt opdrachten uit te voeren. Dit kan op ieder willekeurig moment tijdens de expositie gedaan worden. Met het uitvoeren van de opdracht lever je direct een bijdrage aan de expositie en heb je de mogelijkheid om een unieke prijs te winnen!
H
N
E
D
E
R
L
A
N
D
PoetrySlam. Jee Kast Jee Kast is een Belgisch woordkunstenaar die vooral zijn eigen weg bewandelt. Hij beschrijft dat ‘Optreden met slampoëzie ‘gepaard gaat’ met de afweging die je maakt; of je nu verder aan de weg timmert of net die planken gebruikt om een bühne mee te bouwen.’ Zijn belangrijkste inspiratie vindt hij in zijn omgeving en in ontmoetingen. Elke vorm van input zorgt voor output. Sinds zijn eerste optreden heeft het werk van Jee Kast zich sterk ontwikkeld. Hij is een taalveteraan die te zien was in finales van het Nederlands Kampioenschap Poetry Slam tot performances op TEDxFlanders. Van kleine knusse optredens bij theekransje of haardvuur, zijn ding doen tussen Gothic tot passages in Belgium's got Talent. Ook bracht hij enkele bundels en een boekje met foute openingszinnen uit. Toch zegt hij: "Ik ben vaak een toegankelijke dichter, maar dat maakt het er niet eenvoudiger op.” Iedereen deelt gevoelens, doe daar een scheut taalcreativiteit bij, enkele rake observaties, inzicht en performance en kom zien wat het oplevert tijdens de opening en finnisage van de tentoonstelling Angle of Incidence.
Over ArtSwap ArtSwap is een nieuw soort mobiliteitsprogramma, waarin kunstenaars onderling hun atelier, woning en professionele netwerk ruilen, voor een periode van één tot twee maanden. Binnen het ArtSwap-project worden nieuwe vormen van internationale mobiliteit ontwikkeld en worden nieuwe netwerkmogelijkheden aangeboord. Door tijdelijk van woon- en werkruimte te wisselen krijgen kunstenaars de kans om elkaars professionele connecties en sociale infrastructuur te leren kennen en te gebruiken. Met de hulp van plaatselijke gidsen worden ze geïntroduceerd in het leven en de cultuur van de andere kunstenaar. De speciale manier van begeleiden en het gebruik van elkaars professionele netwerk in het ArtSwap-project staan ervoor garant dat de deelnemende kunstenaars daar optimaal van profiteren. De toegang tot de plaatselijke culturele scene speelt daarbij een stimulerende rol. De buitenlandse kunstenaars fungeren als een sociale spiegel en kunnen de omgeving vanuit hun eigen perspectief en hun eigen waarden observeren. Op deze manier kunnen ze aandacht vragen voor zaken die als vanzelfsprekend worden beschouwd, mensen uitdagen er opnieuw naar te kijken en, in sommige gevallen, hun schoonheid laten zien. ArtSwap schept een participatief klimaat in beide landen om de bewustwording van elkaars kwaliteiten, zowel positief als negatief, te vergroten.
De eerste ArtSwap De eerste uitwisseling vond plaats in 2014. Hieraan namen 6 kunstenaars uit Fins Lapland en Nederlands Brabant deel. Het belangrijkste doel van dit uitwisselingsprogramma is de kunstenaars het grote verschil in cultuur en infrastructuur te laten ervaren tussen het dunbevolkte Lapland en het dicht- bevolkte Nederland. De ‘swappende’ kunstenaars kregen de mogelijkheid om in een andere omgeving te werken. Kunstenaars uit Brabant (NL) verruilden een dichtbevolkte voor een dunbevolkte omgeving met een duidelijker aanwezige natuur waardoor meer naar binnen gerichte, artistieke denkruimte ontstond. Kunstenaars uit Lapland (FIN) verruilden hun spaarzaam bevolkte en perifere omgeving voor een samenleving met een hogere concentratie van en diversiteit aan professionele mogelijkheden. De deelnemers deelden hun kennis en ervaringen over de invloed van een (landschappelijke) omgeving op artistieke processen, als wel over de invloed van artistieke processen op een (landschappelijke) omgeving. Ze genereerden nieuwe inzichten in het gastland in onderwerpen als : gecentreerd versus perifeer, stedelijk versus landelijk. Ook clichés op het gebied van cultuur en maatschappelijke context werden onderzocht. De onderlinge internationale samenwerking heeft geleid tot duurzame netwerken en kan, op de langere termijn, ook meer werkgelegenheid scheppen voor zowel initiatiefnemers, kunstmanagers als deelnemende kunstenaars.
ArtSwap documentatie Foto papier 30 x 40 cm 2014
DANKWOORD: Dank aan de kunstenaars die mee hebben gedaan aan het project ArtSwap en de kunstenaars van Angle of Incidence. Speciale dank voor Floortje de Boer en Ank van Engelen. Zonder hen was de tentoonstelling Angle of Incidence niet tot stand gekomen. Dank aan Anne-Mari Ahola die met haar Finse wortels een initiator van het eerste uur was. Dank aan de subsidie gevers, de sponsoren en de vrijwilligers. Speciale dank aan Bram van de Klundert, Jee Kast en GameZoons. Dank aan Laura Karsmakers en aan de Willem II Fabriek. Wij hopen dat jullie net zo van de tentoonstelling genieten als wij.
CONTACT: www.artswap.eu www.floortjedeboer.nl www.ankvanengelen.nl © copyright houder van de foto's en teksten © Kuvien ja tekstien oikeudenomistajat ‘s-Hertogenbosch 2014 MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
Valley of Fire Beheer BV
regionaal business netwerk
