Cape Traditional Singers & igugu Le Kapa

Cape Tra ditional S ingers & iGugu Le Kapa

INHOUD CONTENT CREDITS 02 CAPE TRADITIONAL SINGERS 03 IGUGU LE KAPA 08 LIEDTEKSTEN SONG TEXTS 14 HOLLAND FESTIVAL 2015 59 WORD VRIEND BECOME A FRIEND 62 COLOFON COLOPHON 64

INFO WOE 17.6 WED 17.6 aanvang starting time 20:00 8 pm locatie venue Koninklijk Theater Carré duur running time 2 uur 15 minuten, inclusief een pauze 2 hours 15 minutes, including one interval taal language Nederlandse boventiteling with Dutch surtitles inleiding introduction 19:15 7:15 pm met with Anwar Gambeno, Phumelele Tsewu

1

CREDITS CAPE TRADITIONAL SINGERS

IGUGU LE KAPA

muzikale leiding musical direction Anwar Gambeno

muzikale leiding musical direction Phumelele Tsewu

coordinator Muneeb Gambeno

coördinator iGugu le Kapa coordinator iGugu le Kapa Zukiswa Tsewu

frontzang lead singers Mustapha Adams, Anwar Gambeno, Muneeb Gambeno, Marcelino Maurice Jacobs, Jonathan Andre Lombard, Mogamat Ismial Majiet zang vocals Durell Daniel Africa, Faried Morrison Nicholaas Arendolf, Jageja Davids, Irufaan Kamaldien, Peter Jacob Gambeno, Gavin Van der Berg, Mogamat Sedick Manuel, Riedwaan Solomons, Cassiem Woodman, James Jacobs, Cheslyn Samuel Lombard musici musicians Ismail Adams, gitaar guitar Frank William Hendricks, gitaar guitar Mogamat Yusuf Petersen, gitaar guitar Mogamat Adeeb Majiet, ghoema drums Melvyn Edward Matthews, percussie percussions Clive Samuels, basgitaar bass guitar Ridhwaan Trompeter, banjo

PROGRAMMA PROGRAMME Cape Traditional Singers Daar kom die Alibama (Kaapmaleis Afrikaans volkslied Cape Malay Afrikaans Folksong) Die Polka dans (Ghoema liedjie) Rosa (Nederlandse lied Dutch song) Oom Jakkals (Ghoema liedjie) Al is ons Prinsie nog so klein (Nederlands volkslied Dutch folksong) Ag Rosa Lem (Nederlandse lied Dutch song) Die patertjie (Nederlands volkslied Dutch folksong) Die Toyi-Toyi (Moppie) Ek trog daar seer laas Nederlandse lied Dutch song) Baie Teramakasi (Ghoema liedjie)

sopranen sopranos Amanda Zoleka Meke*, Zukiswa Zelpha Tsewu*, Nokuthula Alzena Sidambe*, Busiswa Priscilla Ndlebe*, Phumeza Dlayedwa*, Busisiwe Somi alten altos Ntombelanga Ndlovu, Fezeka Vuyelwa Skunana, Danielle Speckman*, Makaziwe Msuthu, Viwe Lorraine Magopeni, Makaziswe Msuthu, Sandiswa Juliet Sodayise tenoren tenors Bathandwa Gubesa, Nkululeko Lenin Ndziba*, Xolisile Jeffrey Yali, Zukisa Nyaba, Litha John Jali*, Mbundu Loyiso bassen basses Phelo Ray Nodlayiya, Sibulele Sibeko, Sikampula Thamsanqa baritons baritones Paul Malgas, Lubabalo Mbili *solisten soloists met speciale dank aan with special thanks to Professor Denis-Constant Martin, Josephine Markovits 2

iGugu le Kapa Emv’ekhaya abazali bayalila traditional, in Bb Plea for Africa - John Knox Bokwe solisten soloists: Nokuthula Sidambe & Danielle Speckman) Heimwee - J.R.L Bruggen, S. Le Roux Marais (solisten soloists: Zukiswa Tsewu, Busiswa Ndlebe & Amanda Meke) Emlanjeni (volkslied folksong) Ruri Ruri - Mothuba Mankanisi - J.P. Mohapeloa Hambani Madoda - Folk Song Della - M.M. Moerane Unongqawuse (traditional) Ihele - S.B.P. Mnomiya (solist soloist: Litha Jali) Askwazi Kuhamba (traditional) Back Of The Moon - Matshikiza (solist soloist: Busiswa Ndlebe & Phumeza Dlayedwa)

Qhashu Qhashu - Strauss (Die Fledermaus) (soloists: Amanda Meke, Zukiswa Tsewu & Thamsanqa Lamani) PAUZE INTERVAL Cape Traditional Singers Nuwe jaar medley (Ghoema liedjie) Die koeke (Moppie) Bloemstraat (word gezongen als sung as Boomstraat) (Ghoema liedjie) Sy het geloof in my (ballad) (Zij gelooft in mij - André Hazes) Die Son die skinne koerant (Moppie) Die Boude (Moppie) Beeste Poote (Ghoema liedjie) Ma ek wil die Oxford dra (Ghoema liedjie) Cape Traditional Singers & iGugu le Kapa Meadowlands Pata-Pata Piet Hein (Dutch folksong)

3

CAPE TRADITIONAL SINGERS


De Cape Traditional Singers zijn opgericht door Anwar Gambeno met de bedoeling het kenmerkende koorrepertoire van Kaapstad te laten horen: enerzijds de liederen die de zogenoemde Klopse (Kaaps-Afrikaans voor ‘clubs‘ of ‘verenigingen’) zingen tijdens de traditionele optocht op ‘Tweede Nuwe jaar’ (2 januari), en anderzijds de gezangen van de Malay Choirs die hun concoursen houden meteen na die van de Klopse. Twee liedgenres zijn bij uitstek kenmerkend voor de Kaap: de moppies en de nederlandsliedjies. Moppies zijn liedjes in het Afrikaans met komische teksten op een amalgaam van melodieën en een solist die met vrolijke humor en gebaren het verhaal onderstreept of aanvult. Nederlandsliedjies worden vooral gezongen door de Malay Choirs. De oorspronkelijk Nederlandse melodieën en teksten worden getransformeerd door de interpretatie van de solist, die met een verfijnde techniek zijn subtiele versieringen ‘doorgeeft’ aan het koor. Het resultaat is een verrassend contrast tussen de solist die de Arabische wereld en het Oosten oproept, en het koor met zijn westerse tonale harmonie.

Anwar Gambeno founded the Cape Traditional Singers with the idea of performing both types of choral repertoire typically heard in Cape Town: on the one hand, the songs that the Klopse (Afrikaans for ‘clubs’ or ‘societies’) sing during their traditional procession on Tweede Nuwe jaar (second New Year’s Day, on 2 January), and on the other hand, the songs of the Malay Choirs, who hold their contests immediately after the Klopse festival. Two genres of songs are especially characteristic for the Cape: moppies and nederlandsliedjies. Set to an amalgam of melodies, moppies are songs in Afrikaans (South African Dutch) with comical lyrics and a soloist who emphasizes or embellishes the story with merry humour and gestures. The nederlandsliedjies are mainly sung by the Malay Choirs. A soloist interprets and transforms the original Dutch melodies and lyrics, ‘passing on’ subtle embellishments to the choir with a sophisticated vocal technique. The result is a surprising contrast between the choir, with its Western tonal harmony, and the soloist, who evokes the Arab world and the East.

Anwar Gambeno is zanger en artistiek leider van meerdere Malay Choirs en de Klopse. Net als vrijwel alle Zuid-Afrikaanse koorleiders kan hij geen notenschrift lezen of schrijven, maar niettemin perfect uit zijn hoofd melodieën en drie- of vier-

Anwar Gambeno is a singer and the artistic director of several Malay Choirs and Klopse. Like almost all South African choir leaders, he cannot read or write music, but nonetheless he is perfectly able to compose melodies and three- or four-part harmonies in his head. He knows how to 4

stemmige harmonisaties componeren. Hij weet het beste te halen uit de zangers die hij opleidt – soms al vanaf heel jonge leeftijd – en solisten van grote kwaliteit aan zich te binden, of het nu gaat om de moppies of de nederlandsliedjies. Anwar Gambeno is ook zeer betrokken bij zijn gemeenschap: zijn koor is een veilige haven voor jongeren die drugs en bendes willen vermijden, en hij neemt deel aan verschillende liefdadigheidsactiviteiten. Als ‘amateurmusicus’ in alle betekenissen van het woord wijst hij in zijn concept modernisering niet af, maar streeft hij er wel naar de sterkste elementen te bewaren van wat hij ‘de traditie’ noemt.

INTERVIEW MET ANWAR GAMBENO Anwar Gambeno richtte in 1981 The Tulips op, die elk jaar meedoen aan de concoursen van de Malay Choirs. Het koor zingt ook op gemeenschapsfeesten, en buiten Zuid-Afrika treedt het op onder de naam Cape Traditional Singers. Gambeno was artistiek leider en ‘kapitein’ van meerdere Kaapse Klopse. ‘Ik ben geboren in Harfield, een zuidelijke voorstad van Kaapstad. Het is een enclave in Claremont met een tamelijk gemêleerde bevolking – mijn buren waren blanken. Mijn familie was niet rijk: mijn vader was visser, mijn moeder naaister. We waren met acht kinderen en mijn ouders hebben hard moeten werken om ons te laten leren. Ik ben naar school geweest

get the best out of the singers he trains (sometimes from a very young age) and how to attract highly talented soloists, both for the moppies and the nederlandsliedjies. Anwar Gambeno is also very involved in the community; his choir is a safe haven for kids who want to avoid drugs and gangs, and he participates in various charitable activities. As an ‘amateur’ musician in all senses of the word, he does not reject modernization but does try to preserve the strongest elements of what he calls ‘the tradition’.

INTERVIEW WITH ANWAR GAMBENO The Cape Traditional Singers were founded by Anwar Gambeno in 1981 as The Tulips, under which name they participate in the contests of the Malay Choirs every year and sing at community festivals. Outside South Africa, they use the name ‘Cape Traditional Singers’. Gambeno has been artistic director and ‘captain’ of several Kaapse Klopse. ‘I was born in Harfield, a suburb in the southern part of Cape Town. It was an enclave in Claremont with a fairly mixed population – my neighbours were white. My family wasn’t rich; my father was a fisherman, my mother a seamstress. There were eight of us kids and my parents had to work hard to pay for our schooling. After I graduated from high school, I got married and started working. Harfield was one of the first districts where the Group Areas Act was enforced – the law 5

CAPE TRADITIONAL SINGERS © VIINCENT PONTET IGUGU LE KAPA © VIINCENT PONTET

© UTE LANGKAFEL

6

tot aan mijn eindexamen, daarna ben ik getrouwd en aan het werk gegaan. Harfield was een van de eerste wijken waar de Group Areas Act wet werd toegepast – de wet die het mogelijk maakt een bepaald stedelijk gebied exclusief toe te wijzen aan een specifieke ‘raciale’ groep. Omdat wij als coloureds (gekleurden) werden aangemerkt, hebben we meermalen moeten verhuizen. Dat was heel verdrietig, omdat we gescheiden werden van onze familie, onze buren, onze vrienden. Ook de Klopse vielen daardoor uit elkaar, terwijl die heel actief waren in Harfield. Voor ons was dit allemaal zelfs nog absurder omdat mijn vader geboren was op Sicilië, in Palermo, maar als visser op de Kaap opeens coloured was. Mijn moeder is van Deens-Portugese afkomst. Allebei hadden ze een zeer lichte huid. Hij was katholiek maar niet praktiserend; zij was Jehovagetuige en had uitgesproken opvattingen over religie. Dat gaf pijnlijke spanningen in het gezin. Ikzelf heb me op mijn 17e tot de Islam bekeerd, omdat mijn vrienden moslim waren, omdat het meisje dat mijn echtgenote zou worden altijd al moslim was geweest, en omdat ik zag hoe liefdevol het gezin van een van mijn vrienden was. Op dezelfde manier was mijn eerste taal het Engels en heb ik het Kaaps-Afrikaans pas later geleerd. Mijn vader was ook muzikant. Hij speelde viool, gitaar en slagwerk in langarmdansorkesten – langarm is de Afrikaanse variant van stijldansen – en in Christmas Bands. Dat zijn kerkelijke blaasorkesten van coloureds. Ik was acht toen ik begon te zingen bij de Klopse, in de categorie Juvenile sentimental. Toen ik 17 of 18 jaar was, in het begin van de jaren ’60, heb ik een bandje geformeerd dat Engelse popmuziek speelde, maar ik was al snel weer terug bij de Klopse en de Malay Choirs.

that made it possible to allocate a particular urban area exclusively to a specific ‘racial’ group. Because we were considered ‘coloureds’, we had to move several times. That was very upsetting, we were separated from our family, our neighbours, our friends. The Klopse also fell apart because of that, even though they had been very active in Harfield. For us, all of this was even more absurd because my father was born in Sicily, in Palermo, but as a fisherman on the Cape, he suddenly was ‘coloured’. My mother is of Danish-Portuguese extraction. Both of them had very light skin. He was Catholic, but not a practicing one; she was a Jehovah’s Witness and had outspoken views about religion. This created painful tensions in the family. I converted to Islam at the age of 17, because my friends were Muslims, because the girl who would later become my wife was a Muslim, and because I saw how loving my girlfriend’s family was. In the same way, my first language was English and I learned Cape Afrikaans later on. My father was also a musician. He played violin, guitar and percussion in langarm dance orchestras – ‘langarm’ is the Afrikaner version of ballroom dancing – and in Christmas Bands. These are the church brass bands of the coloureds. I was eight when started singing in the Klopse, in the category ‘Juvenile Sentimental’. When I was around 17 or 18, in the early 60s, I put together a little band that played English pop music, but I quickly went back to the Klopse and the Malay Choirs. I spent 12 years in one of the best of them, the ‘Jonge Studente’, where I learned all the finesses of singing and harmonization. Then I decided to set up my own choir, The Tulips. I can’t read or write music, but I have good ears. I can 7

Twaalf jaar heb ik doorgebracht bij een van de beste daarvan, de Jonge Studente, waar ik alle finesses heb geleerd van het zingen en harmonisatie. Toen besloot ik mijn eigen koor op te richten, The Tulips. Ik kan geen noten lezen en schrijven, maar ik heb goeie oren. Ik kan zelf een melodie maken of samenstellen op basis van wat ik hoor op de radio of op cd’s die ik tegenkom. Ik kan me daarbij net zo goed laten inspireren door Corsicaanse polyfonie als door Bretonse zeemansliederen. Ik kan ook een drie- of vierstemmige zetting maken voor een koor. Ik componeer, ik arrangeer, ik harmoniseer uit mijn hoofd. Via het koor kan ik jongeren vormen, bevorderen dat ze zich ontwikkelen in het contact met ervaren zangers. Die jongeren komen vooral uit de minder bedeelde milieus. Via het zingen kunnen we ze discipline bijbrengen en krijgen ze het gevoel bij Zuid-Afrika te horen. Zo ontlenen ze er niet alleen plezier aan, maar ook de overtuiging dat ze iets waard zijn. En dat dragen ze dan ook uit in hun omgeving, in de townships waar mensen met al die werkeloosheid, de slechte levensomstandigheden en de drugs vaak een laag zelfbeeld hebben. Wij zetten een traditie voort op een manier die open en in ontwikkeling is, want zonder traditie, zonder cultuur, kun je daar geen gemeenschap zijn. Via die traditie konden we de apartheid doorbreken door die in bedekte termen aan te klagen. Tijdens de jaren van strijd probeerden we erkenning te krijgen voor onze cultuur, maar de autoriteiten probeerden die zo te manipuleren dat de mythe van de jolly hotnot in stand bleef: de vrolijke Hottentot, de onderdrukte die tevreden is met zijn omstandigheden. Maar via onze liederen wilden we de boodschap over-

make up or put together a melody myself based on what I hear on the radio or on CDs that I come across. Corsican polyphony, Breton shanties or whatever, I take my inspiration from everywhere. I can also make a three- or four-part arrangement for a choir. I compose, I arrange, I harmonize in my head. Through the choir, I can educate young people, encourage them to develop themselves by putting them in contact with experienced singers. These kids mainly come from the less fortunate areas. Through singing, we can teach them discipline and they get the feeling they are part of South Africa. This not only gives them pleasure but also convinces them that they are worth something. And they spread that conviction in their own surroundings, in the townships where people often have low self-esteem because of all the unemployment, the poor living conditions and the drugs. We are continuing a tradition in a manner that is open and constantly evolving, because without tradition, without culture, you can’t be a community. Through this tradition, we were able to break apartheid by accusing it in veiled terms. During the years of struggle, we tried to gain recognition for our culture, while the authorities tried to manipulate it and uphold the myth of the ‘jolly hotnot’, the suppressed person happy with the way things are. But through our songs, we wanted to get the message across that this was not true. What is Oom Jakkals about, for example? About a white farmer who gets a khoikhoi woman pregnant and sends the baby to Batavia. The message of the moppies was that our history is tragic, but they told it with humour. This is the oral tradition that was handed down to us by our forefathers, which we are passing on to the young generation.’ 8

brengen dat dit niet waar was. In Oom Jakkals bijvoorbeeld, want waar gaat dat over? Over een blanke boer die een khoikhoi vrouw zwanger maakt en het kind naar Batavia stuurt. De boodschap van de moppies was dat onze geschiedenis tragisch is, maar ze vertelden dat met humor. Het is deze orale traditie die onze voorouders ons hebben nagelaten, en die wij overdragen aan de jongeren van nu.’

IGUGU LE KAPA (voorheen Fezeka Youth Choir)

Het koor dat Phume Tsewu formeerde is de voortzetting van een geschiedenis die teruggaat tot het begin van de 19e eeuw. In 1824 richtten de zendelingen van de Glasgow Missionary Society een missiepost op in Lovedale (gelegen in de huidige provincie Oost-Kaap). In 1841 openden ze daar een opleidingsinstituut voor Afrikaanse jongens en meisjes. Muziek, ook het zingen van gregoriaans, was integraal onderdeel van het onderwijs. Al heel snel gaven de leerlingen een specifieke kleur aan de hymnes die ze leerden: ze combineerden de Europese vierstemmige koorpartijen met cyclische responsoriale structuren, en legden daaronder een basis van ritmische figuren ontleend aan Afrikaanse zang. Die transformatie van de Europese hymnodie zou later vaste vorm krijgen bij componisten die waren opgeleid op Lovedale en andere instituten, zoals het Ohlange Institute van Natal. John Knox Bokwe, Reuben Caluza, Enoch Sontonga en Tiyo Soga componeerden christelijke gezangen, maar ook liederen over wat de Afrikanen is aangedaan. Nkosi Sikelel’ iAfrika van Enoch Sontonga is daarvan het bekendste voorbeeld. In navolging

IGUGU LE KAPA

(formerly called Fezeka Youth Choir) The choir founded by Phume Tsewu keeps up a tradition that goes back to the beginning of the 19th century. In 1824, emissaries from the Glasgow Missionary Society founded a missionary in Lovedale (situated in the current province of East Cape). In 1841, they opened a school there for African boys and girls. Music, including Gregorian chants, was an integral part of their education. Very soon, the students were giving a specific colour to the hymns they were learning: they combined the European four-part choral polyphony with cyclical responsorial structures and underpinned the whole with rhythmic figures derived from African singing. This transformation of European hymnody would later be given permanent form by composers who had been educated at Lovedale and other institutes, such as the Ohlange Institute in Natal. John Knox Bokwe, Reuben Caluza, Enoch Sontonga and Tiyo Soga not only composed Christian songs, but also songs about the fate of the peoples of Africa. Nkosi Sikelel’ iAfrika by Enoch Sontonga is one of the most famous examples of this. Following in the footsteps of this first generation, other composers – such as Joshua Pulumo Mohapeloa, Michael Moerane, Mzilikazi Khumalo and B.P.J. Tyamzashe – also added to the repertoire of African choirs, with the new church songs proving susceptible to the influence of Afro-American gospel singing as well. Phume Tsewu, English teacher and deputy principal at his school, uses choral singing to improve musical education. With his passion, open-mindedness and musical knowledge, he has discovered 9

van deze eerste generatie voedden ook andere componisten – zoals Joshua Pulumo Mohapeloa, Michael Moerane, Mzilikazi Khumalo en B.P.J. Tyamzashe – het repertoire van de Afrikaanse koren, waarbij de nieuwe kerkelijke liederen vervolgens ook vatbaar bleken voor de invloed van Afro-Amerikaanse gospel. Phume Tsewu, docent Engels en conrector van zijn middelbare school, gebruikt koorzang om het muziekonderwijs te verbeteren. Met zijn passie, openheid van geest en muzikale bagage heeft hij bijzondere stemmen ontdekt onder de kinderen van extreem arme mensen, en veel van die kinderen hebben vervolgens een muziekstudie kunnen doen. Generatie na generatie vormt hij zangers in uiteenlopend repertoire: werken van Afrikaanse componisten, traditionele melodieën, of moppies van de Kaapse nieuwjaarsfeesten. Met het hoge niveau en hun veelzijdigheid hebben zijn koren vele prijzen behaald in talloze regionale en nationale concoursen. Naast zijn studie Engels en zijn docentschap volgde Phume Tsewu vanuit zijn passie voor koorzang de schriftelijke cursussen muziektheorie en muziekpraktijk van de University of South Africa (UNISA). Op alle basisscholen en middelbare scholen waar hij lesgaf richtte hij een koor op, bijvoorbeeld aan de Fezeka High School van Gugulethu (Kaapstad). Nadat hij conrector was geworden van de middelbare school van Philippi (een andere achterstandswijk van Kaapstad) richtte hij ook daar een koor op, terwijl hij in diezelfde periode een vocaal ensemble vormde van zeer hoog niveau bestaande uit ex-leerlingen van Fezeka: het Fezeka Youth Choir. Van de jongeren die in de koren van Phume Tsewu het zingen had-

exceptional voices amongst the children of extremely poor people, and many of these children have been able to go on to study music. Generation after generation of singers have been trained by him in various repertoires, ranging from works by African composers and traditional melodies to the moppies from Cape Town’s New Year festivities. With their high quality and versatility, his choirs have won many awards, and competed in numerous regional and national competitions. At every primary and secondary school where he has taught, he has put together a choir, like the one for instance at Fezeka High School in Gugulethu (Cape Town). After becoming deputy principal of the secondary school in Philippi (another culturally disadvantaged district of Cape Town) he set up a choir there too, while at the same time forming an extremely high-quality vocal ensemble consisting of ex-students from Fezeka: the Fezeka Youth Choir. A number of young people who discovered singing in Phume Tsewu’s choirs have enrolled at the Opera School of the University of Cape Town, and some of them have now taken their first steps in their professional careers. In 2014, the choir changed its name to iGugu Le Kapa (Pride of Cape Town).

INTERVIEW WITH PHUME TSEWU

‘I was born in Grahamstown, a village in the province of East Cape. My parents were crazy about singing. I graduated from high school in Grahamstown in 1989, and after that studied at the University of the Western Cape, where I earned 10

den ontdekt, is een aantal toegelaten tot de Opera School van de University of Cape Town, en enkelen van hen zetten nu de eerste schreden in hun professionele carrière. In 2014 veranderde het koor zijn naam in iGugu Le Kapa (Trots van Kaapstad).

INTERVIEW MET PHUME TSEWU ‘Ik ben geboren in Grahamstown, een dorpje in de provincie Oost-Kaap. Mijn ouders waren dol op zingen. Ik ging naar school in Grahamstown tot aan mijn eindexamen en daarna, in 1989, ging ik in Kaapstad studeren aan de University of the Western Cape waar ik onderwijsbevoegdheden behaalde voor Engels en Geschiedenis. Tegelijkertijd schreef ik me in aan de University of South Africa (UNISA) voor muziektheorie. In feite had ik al heel wat ervaring als koorzanger, want dat is altijd deel van mijn leven geweest. In Grahamstown zong ik bij het koor Abancedisi, waarvan ik op mijn 16e assistentdirigent werd. Aan de University of the Western Cape was ik ook nog dirigent van een studentenkoor, het Creative Arts Choir, dat talloze officiële plechtigheden opluisterde. We hebben bijvoorbeeld gezongen toen Nelson Mandela en Oliver Tambo een eredoctoraat kregen van deze universiteit. Toen ik eenmaal mijn diploma’s op zak had, ben ik gaan lesgeven op de Hlengisa basisschool in Nyanga, waar ik het Senior Choir dirigeerde. Een jaar later kreeg ik een baan aan de Fezeka middelbare school in Gugulethu, waar de geschiedenis van het Fezeka Youth Choir eigenlijk begonnen is. Tegenwoordig werk

teaching credentials for English and History. At the same time, I enrolled at the University of South Africa (UNISA) to study music theory. By that time, in fact, I already had a lot of experience as a choir singer, because it has always been part of my life. In Grahamstown, I sang with the Abancedisi choir and became its assistant conductor at the age of 16. At the University of the Western Cape, I also conducted a student choir, the Creative Arts Choir, which performed at numerous official ceremonies. For instance, we sang when Nelson Mandela and Oliver Tambo received an honorary doctorate from the university. After I got my degree, I started teaching at the Hlengisa primary school in Nyanga, where I conducted the Senior Choir. A year later, I got a job at the Fezeka High School in Gugulethu, which is where the story of the Fezeka Youth Choir actually started. Nowadays I work at a different high school, in the Philippi district, where I am deputy principal. I have put together a new choir there, but I also still work with the former choir members from Fezeka. When I was at Fezeka, I set up a choir of about 80 students, some of whom couldn’t sing at all at first. I made them work hard. I gave them challenges and had them sing difficult pieces. And we won contests, first at the local level and then at the national level. Now we can sing anything, from arranged traditional melodies to classical European music, including parts of operas. We have sung with high school orchestras from white districts where they couldn’t believe that children from the townships could reach the same level as they could. Thirty members of the Fezeka High School Choir sang in the Cape Town Opera Chorus during 11

ik aan een andere middelbare school, in de wijk Philippi, waar ik conrector ben. Ik heb daar een nieuw koor opgericht, maar ik werk ook nog steeds met de ex-koorleden van Fezeka. In Fezeka heb ik indertijd het koor opgericht met ongeveer tachtig leerlingen, waarvan enkelen aanvankelijk helemaal niet konden zingen. Ik heb ze hard laten werken. Ik heb ze voor uitdagingen gesteld en ze moeilijke stukken laten zingen. En we hebben concoursen gewonnen, op lokaal niveau, en vervolgens op nationaal niveau. We kunnen nu alles zingen: van gearrangeerde traditionele melodieën tot klassieke Europese muziek, inclusief delen uit opera’s. We hebben gezongen met orkesten van middelbare scholen uit blanke wijken, die niet konden geloven dat kinderen uit de townships eenzelfde niveau als zij konden bereiken. Van de leden van het Fezeka High School Choir hebben er dertig meegezongen in het operakoor van Kaapstad bij de uitvoering van de Trilogie Mandela (libretto en dialogen van Michael Williams, muziek van Allan Stephenson, Mike Campbell en Peter Louis van Dijk) in 2011, met het Cape Philharmonic Orchestra. Wij houden van zingen, met inbegrip van Afrikaanse balladen en de melodieën van de Malay Choirs. Naar mijn idee kun je niet in de West-Kaap wonen – waar het Afrikaans een van de dominante talen is – zonder de kinderen te leren dat je verbinding moet zoeken met mensen die andere talen spreken. Ik heb de koorleden meegenomen naar de concoursen van Kaapse Klopse en Malay Choirs en ik heb ze voorgehouden: ‘Luister, wij leven in Kaapstad waar de Klopse en de Malay Choirs onderdeel zijn van het leven, en

the performance of the Mandela Trilogy (libretto and dialogue by Michael Williams, music by Allan Stephenson, Mike Campbell and Peter Louis van Dijk) in 2011, with the Cape Philharmonic Orchestra. We love to sing, including Afrikaner ballads and the melodies of the Malay Choirs. To my mind, you can’t live in the West Cape – where Afrikaans is one of the main languages – without teaching children that you have to try to communicate with people who speak those other languages. I took the choir members to the Kaapse Klopse and Malay Choirs contests and I told them, ‘Listen, we live in Cape Town, where the Kaapse Klopse and Malay Choirs are part of life, and you have no excuse not to try learning something about it.’ And they enjoyed it immensely.’ From a more general standpoint, I consider music a tool that gives kids self-confidence. The environment in which they live pulls them down to a point you cannot imagine. And on every street in their neighbourhoods, somebody is dealing drugs or other dangerous stuff. What they see around them, including in their families, strengthens them in their conviction that they will never be able to make anything out of their lives. But singing in a choir, doing something that gets them noticed, something that causes people to applaud them – that changes their lives. Especially because it doesn’t just happen in Gugulethu, but also at the national level. They win choir contests, they sing for important people, at the weddings of dignitaries, they accompany famous musicians. And now they have been invited abroad. Their work and their talent are what have brought them this recognition. Some of them are now taking courses at the Opera School of the University of Cape Town. With this choir, I have tried to cre12

jullie hebben geen enkel excuus om niet te proberen daar een beetje van te leren.’ En ze hebben er enorm van genoten.

ate circumstances that enable these kids to develop themselves and – for some of them – to become professional singers.’

Vanuit een meer algemeen gezichtspunt beschouw ik muziek als een instrument om jongeren zelfvertrouwen te geven. De omgeving waarin zij leven trekt ze naar beneden, naar een punt dat u zich niet kunt voorstellen. In elke straat van de wijken waar zij wonen is wel iemand die drugs verkoopt of ander gevaarlijk spul. Wat ze om zich heen zien, ook bij hun familie, sterkt ze allemaal in de overtuiging dat ze nooit kunnen slagen in het leven. Maar zingen in een koor, iets doen waardoor ze opgemerkt worden, iets waardoor mensen voor ze applaudisseren, dat verandert hun leven. Zeker omdat dat niet enkel gebeurt in Gugulethu, maar ook op nationaal niveau. Ze winnen koorconcoursen, ze zingen ter ere van belangrijke mensen, bij huwelijken van notabelen, ze begeleiden bekende musici. En nu, nu worden ze uitgenodigd in het buitenland. Het is hun werk en hun talent dat hun deze erkenning heeft opgeleverd. Enkelen van hen volgen nu cursussen bij de Opera School van de University of Cape Town. Met dit koor heb ik geprobeerd de voorwaarden te scheppen die deze jongeren in staat stellen zich te ontwikkelen en – voor enkelen – beroepszangers te worden.’

By Denis-Constant Martin, translated from the Dutch by Jane Bemont

door Denis-Constant Martin, vertaald uit het Frans door Margriet Agricola

13

LIEDTEKSTEN LYRICS

Het tweede deel heeft betrekking op de aankomst van een schip over de Berg (een rivier die stroomt in het noorden van de Kaap) dat als lading het riet vervoert dat gebruikt werd voor bedden. Het derde deel noemt de maanden van het jaar en refereert daarmee subtiel aan het feit dat de slaven vaak werden vernoemd naar de maand van hun geboorte.

CAPE TRADITIONAL SINGERS Daar kom die Alibama

Daar komt de Alabama

There comes the Alabama

Daar kom die Alibama, Die Alibama kom oor die see Daar kom die Alibama, Die Alibama kom oor die see

Daar komt de Alabama De Alabama komt over de zee, Daar komt de Alibama, De Alibame komt over de zee

Nooi Nooi die rietkooi nooi, die rietkooi is gemaak Die rietkooi is vir my gemaak, om daar op te slaap Nooi Nooi die rietkooi nooi, die rietkooi is gemaak Die rietkooi is vir my gemaak, om daar op te slaap

Meisje, meisje, het rieten bed, het rieten bed is opgemaakt Het rieten bed is voor mij opgemaakt, om daarop te slapen Meisje, meisje, het rieten bed is opgemaakt Het rieten bed is voor mij opgemaakt, om daarop te slapen

Here comes the Alabama The Alabama comes o’er the sea, Here comes the Alabama, The Alabama comes o’er the sea

Die Alibama, die Alibama, Die Alibama kom oor die see Die Alibama, die Alibama, Die Alibama kom oor die see

De Alabama, de Alabama De Alabama komt over de zee De Alabama, de Alabama De Alabama komt over de zee Toelichting Dit lied – dat behalve bij de coloureds ook heel populair is bij de blanken – is bij uitstek het lied van Kaapse feesten. Het bevat drie historische elementen. Het eerste deel verwijst naar een schip van de Geconfedereerde (zuidelijke) Staten van Amerika, dat in 1863 tijdens de Amerikaanse successieoorlog ook de Kaap aandeed en een noordelijk schip gekaapt zou hebben.

Lass, lass, the reed bed calls, the reed bed Has been spread The reed bed has been spread for me to sleep in Girl, girl, the reed bed girl, the reed bed Has been spread The reed bed has been spread for me to sleep in The Alabama, the Alabama The Alabama comes o’er the sea The Alabama, the Alabama The Alabama comes o’er the sea Explanation This song– which is not only very popular with coloureds but also whites – is a perfect example of the songs in the Cape festivals. It originally contained three historic elements, two of which are still sung today. The first part refers to a ship from the 14

Die Alibama wordt gezongen op de ghoema-beat die typerend is voor de Kaap. De melodie doet ook denken aan Home Sweet Home, een succesnummer van de Amerikaanse Minstrels. Het brengt elementen uit de geschiedenis van de stad samen en maakt het creoolse karakter ervan hoorbaar.

Confederacy of the United States of America (the South), which in 1863 came to the Cape during the American Civil War and is said to have been hijacked from the North. The second part refers to the arrival of a ship on the Berg (a river that runs in the northern part of the Cape) with a cargo of the reed that is used for beds. The third part, which was dropped after the song became popular with whites, listed the months of the year, subtly referring to the fact that slaves often were named after the months in which they were born. The Alabama is sung to the Cape’s typical ghoema beat. The melody also is reminiscent of the song Home Sweet Home, popularized by American minstrels. It brings elements from the history of the city together and makes its Creole character audible.

Polka dans

Polkadans

Polka dance

Wie gaan almal same… nou Wie gaan almal same na die dans party Ons gaan vir Jannie ook daarso kry Hy is die ou hy doen die polka dans

Wie gaan er allemaal mee …. nu Wie gaan er allemaal mee, naar het dansfeestje We zullen Jannie daar ook zeker tegenkomen Hij is die vent die de polka danst.

Who’s coming with us …. now Who’s coming to the dance party We’re going to see Jannie there He’s the dude who plays the polka dance

Daar dans ons almal saam Daar dans ons om die vuur Daar dans ons met ta’Annie

Daar dansen we allemaal samen

We’ll all dance together We’ll dance around the fire We’ll dance with Auntie Annie 15

saam Daar dans ons almal saam Daar dans ons om die vuur Daar dans ons met ta’ Annie saam Kyk nou mooi hy het ’n orrel in sy hand Jan van der Land hy’s ’n wonderlike ding Hy’s kort van bene en sy voete die stink Hoor jy nie hoe trek hy die orreltjie Dan gaan dit lekker By die dans partytjie Doen ons die ramba met ta’ Annie saam Sy is so spiere wit gepoeier het nie hare nie Sy is die enigste meisie wat dra ’n deurskyn rok Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa Kyk nou mooi hy het ’n orrel in sy hand Jan van der Land hy’s ’n wonderlike ding Hy’s kort van bene en sy voete die stink Hoor jy nie hoe trek hy die orreltjie Dan gaan dit lekker By die dans partytjie Doen ons die ramba met ta’Annie saam Sy is so spiere wit gepoeier het nie hare nie Sy is die enigste meisie wat dra ’n deurskyn rok Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa

Daar dansen we om het vuur Daar dansen we samen met tante Annie Daar dansen we allemaal samen Daar dansen we om het vuur Daar dansen we samen met tante Annie Kijk hoe mooi hij een accordeon in zijn hand heeft Jan van der Land, hij is een wonderlijke man Hij is klein en zijn voeten die stinken Hoor je niet hoe hij aan de accordeon trekt De sfeer zit er goed in Bij het dansfeestje Waar we samen met tante Annie de ramba dansen Zij is spierwit gepoederd maar dat deert haar niet. Zij is het enige meisje met een doorschijnende rok Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa Kijk hoe mooi hij een accordeon in zijn hand heeft Jan van der Land, hij is een wonderlijke man Hij is klein en zijn voeten die stinken Hoor je niet hoe hij aan de accordeon trekt De sfeer zit er goed in Bij het dansfeest Waar we samen met tante Annie de ramba dansen Zij is spierwit gepoederd maar dat deert haar niet.

We’ll all dance together We’ll dance around the fire We’ll dance with Auntie Annie Look how he holds the organ in his hand Jan van der Land, he’s a curious man His legs are short and his feet they stink Can’t you hear him pull that little organ

Ons doen die ramba ja ons doen die samba ja ons doen die klopse dans vanaand Ons doen die ramba ja ons doen die samba ja ons doen die klopse dans vanaand Ons doen die ramba ja ons doen die samba ja ons doen die klopse dans, die klopse dans die klopse dans, vanaand

We’re going to have fun At the dance party Doing the ramba with Auntie Annie She’s porcelain white but it doesn’t bother her She’s the only girl with a seethrough skirt Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa Look how he holds the organ in his hand Jan van der Land, he’s a curious man His legs are short and his feet they stink Can’t you hear him pull that little organ We’ re going to have fun At the dance party Doing the ramba with Auntie Annie She’s porcelain white but it doesn’t bother her She’s the only girl with a seethrough skirt Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa We’ll do the ramba, yes we’ll do the samba, yes 16

Zij is het enige meisje met een doorschijnende rok Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa Wij dansen de ramba, ja we dansen de samba, ja we dansen op deze carnavalsdans vanavond Wij dansen de ramba, ja we dansen de samba, ja we dansen op deze carnavalsdans vanavond Wij dansen de ramba, ja we dansen de samba, ja we dansen op deze carnavalsdans, carnavalsdans, carnavalsdans vanavond Toelichting Dit lied gaat over het dansen van de polka tijdens de Nieuwjaarsfeesten bij de klanken van de accordeon. Het gaat ook over de accordeonist, die speelt op wat men in het Afrikaans een ‘orreltjie’ (orgeltje) noemt.

We’ll do the klopse dance tonight We’ll do the ramba, yes we’ll do the samba, yes We’ll do the klopse dance tonight We’ll do the ramba, yes we’ll do the samba, yes We’ll do the klopse dance, the klopse dance, the klopse dance tonight Explanation This song is about dancing the polka at New Year’s festivities to the sound of the accordion. It’s also about the accordionist, who in Afrikaans is called ‘a little organ’.

Rosa

Rosa

Rosa

Laas toen ek een meisie bemin Haar naam was Rosa Dear Sy was maar noemlik sestien jare oud Sy was een meisie van haar woord

Er was een meisje dat ik adoreerde Haar naam was Rosa Dear Zij was amper 16 jaar oud Zij was een meisje van haar woord

There was a girl I adored Her name was Rosa Dear She was only 16 years old She was a girl of her word

Sy seg sy sal my nooit verlaat Sy volg (vollig) my waar ek gaan Rosa, Rosa dit was haar naam En sy volg (vollig) my waar ek gaan

Zij zei ik zal je nooit verlaten Ze volgt mij waar ik ga Rosa, Rosa was haar naam En zij volgt mij waar ik ga

She said she’d never leave me She followed (follows) me everywhere Rosa, Rosa that was her name And she followed (follows) me everywhere

17

Toelichting ‘Rosa’ is tegenwoordig zonder meer het meest populaire nederlandsliedjie. Deze heel eenvoudige liefdesgeschiedenis werd oorspronkelijk – en in ieder geval vanaf de jaren ’30 – gezongen bij moslimbruiloften. Het bezingt de essentiële waarden van oprechtheid en trouw in een gemeenschap die getekend is door slavernij, racisme en gedwongen verhuizingen.

Explanation Nowadays ‘Rosa’ is indisputably the most popular nederlandsliedjie. Originally sung at Muslim weddings, certainly since the 1930s, this very simple love story praises the essential values of sincerity and loyalty in a community marked by slavery, racism and enforced moving from one place to another.

Oom Jakkals

Oom Jakhals

Uncle Jackal

Ta Sofia Na Batavia, na Batavia Na Batavia, na Batavia Laas toe oom Jakkals een bruidegom was

Tante Sofia Naar Batavia, naar Batavia Naar Batavia, naar Batavia Laatst toen oom Jakhals een bruidegom was

Aunt Sophia To Batavia, to Batavia To Batavia, to Batavia When Uncle Jackal was a bridegroom

Toe knoop hy sy baadjie van bo vandaan Ta Sofia Oom Jakkals die draai en oom Jakkals die swaai, die hond het hom gebyt dat die hare so waai

Toen knoopte hij zijn jasje van boven dicht Tante Sofia Oom Jakhals die draait en oom Jakhals die zwaait, de hond bijt hem en zijn haren waaien wild

He buttoned his jacket from the top down Aunt Sophia Uncle Jackal spins and Uncle Jackal swirls A dog bit him til it made his hair whirl

En na Batavia, na Batavia En na Batavia, na Batavia

Naar Batavia, naar Batavia Naar Batavia, naar Batavia

And to Batavia, to Batavia And to Batavia, to Batavia

Oom Jakkals was skaars gebore Ta Sofia Toe gooi hy sy stert oor die skaapkraal oor Ta Sofia Oom Jakkals die kom die balkontjie verby, toe trek hy sy lang stert effentjies op sy

Oom Jakhals is net geboren Tante Sofia Toen gooide hij zijn staart over de schapenkraal Tante Sofia Oom Jakhals die komt het balkon voorbij, toen trok hij zijn lange staart eventjes opzij

When Uncle Jackal was not even ten Aunt Sophia He threw his tail over the sheep pen Aunt Sophia When Uncle Jackal came past the balcony he pulled his long tail aside, didn’t he

18

En na Batavia, na Batavia En na Batavia, na Batavia Eers uit die bottel en toe uit die vat Ta Sofia So het oom Jakkals in die sloot beland Ta Sofia Eers op sy kop, en toe op sy pens Oom Jakkals vertoon soos ’n malkop mens

Naar Batavia, naar Batavia Naar Batavia, naar Batavia Eerst die fles en toen het vat Tante Sofia Zo is oom Jakhals in de sloot beland Ta Sofia Eerst op zijn hoofd en toen op zijn buik Oom Jakhals is een mallerd

To Batavia, to Batavia To Batavia, to Batavia First from the bottle, then from the barrel Aunt Sophia That’s how Uncle Jackal landed in the ditch Aunt Sophia First on his head, then on his butt Uncle Jackal is such a nut

Toelichting

Explanation

Komisch ‘dierenliedje’ waarin drinkebroer en rokkenjager Oom Jakkals overdadig vloekend eindigt in een sloot. Sommige versies suggereren dat het gaat over de relatie tussen meesters en arbeiders op een boerderij en de verkrachting van een khoikhoi vrouw door een kolonist.

Comical animal song in which boozer and womanizer Uncle Jackal ends up in a ditch, swearing profusely. Some versions of the song suggest that it is about the relation between masters and workers on a farm, and the rape of a khoikhoi woman by a colonialist.

Al is ons prinsie nog so klein

Al is een prinsje nog zo klein

Young though our prince may be

Al is ons Prinsie nog so klein, en hoezee; Al is ons Prinsie nog so klein, en alhoewel sal hy stadhouder zijn; Viva Oranje, hoezee!

Al is ons prinsje nog zo klein, en hoezee Al is ons prinsje nog zo klein, en desondanks zal hij stadshouder zijn Vivat Oranje, hoezee!

Young though our Prince may be, hoorah; Young though our Prince may be, Stadtholder he is, you see Viva Orange, hoorah!

Al is ons Prinsie nog so klein, en hoezee; Al is ons Prinsie nog so klein, en alhoewel sal hy stadhouder zijn; Viva Oranje, hoezee!

Al is ons prinsje nog zo klein, en hoezee; Al is ons prinsje nog zo klein, en desondanks zal hij stadshouder zijn Vivat Oranje, hoezee!

Young though our Prince may be, hoorah; Young though our Prince may be, Stadtholder he is, you see Viva Orange, hoorah! They say there is no Prince in our land! 19

Hulle seg daar is geen Prins in ons land! Ons se: ja! Hulle seg daar is geen Prins in ons land! Ons se: ja!

Zij zeggen, er is geen Prins in het land! Wij zeggen: jawel! Zij zeggen, er is geen Prins in het land! Wij zeggen: jawel!

Hulle seg daar is geen Prins in ons land Die vlae waai van alle kant

Zij zeggen er is geen Prins in ‘t land, de vlaggen die waaien van alle kanten;

Viva Oranje, hoezee!

We say, yes! They say there is no Prince in our land! We say, yes! They say there is no Prince in our land The flags are flying everywhere Viva Orange, hoorah!

Vivat Oranje, hoezee! Toelichting Dit oude Nederlandse liedje zegt: al is ons prinsje nog zo klein, hij zal onze stadhouder zijn. Het betreft Maurits van Nassau (1567-1625), toekomstige Prins van Oranje, die al op zijn 17e werd benoemd tot Stadhouder van Holland en Zeeland. Het was onder zijn bewind dat de Oost-Indische Compagnie werd opgericht en Batavia werd gesticht.

Explanation This old nederlandsliedjie affirms that the prince will be stadtholder even though he is so young. It alludes to Maurits van Nassau (1567-1625), who was named Stadtholder of Holland and Zeeland at the age of 17 and would later become Prince of Orange. It was under his reign that the Dutch East India Company was established and Batavia was founded.

Ag Rosa Lem

Ach Rosa Lem

Oh Rosa Lem

Ag Rosa Lem en hy kwaam om by U te groete En hy kwaam by U en hy te val al voor U syn voete Door door open die deur die deur En ek laat my minnaar binne Want sy doet syn beklagte aan, sy Open skoonste goe deur

Ach Rosa Lem, hij kwam om u te groeten En hij kwam bij u en hij viel over zijn voeten Door door, doe open de deur, de deur En ik laat mijn minnaar binnen Zij hoort zijn klagen aan, Mijn lief, open de deur

Oh Rosa Lem, and he came for you to meet He came for you and he tripped over his feet Do, do, open the door, door And I let my suitor in For she heard his laments, she did Beauty, open your door

Toelichting Dit is een Nederlands lied vol

Explanation This is a nederlandsliedjie full 20

melancholie. Het gaat over een jonge man met een Cape Malay achtergrond, die wanhopig probeert een meisje, Rosa Lem genaamd, voor zich te winnen.

of melancholy. It is about a young Cape Malay man who desperately tries to win the love of a girl called Rosa Lem.

Die patertjie

Het patertje

The priest

En so bly was hy en so bly was hy En so bly was hy en so bly was hy

En zo blij was hij en zo blij was hij En zo blij was hij en zo blij was hij

And so gay in May, and so gay in May And so gay in May, and so gay in May

Daar loop een patertjie langs die pad, hy was in de Mei Daar loop een patertjie langs die pad, hy was in de Mei Hy neem sy nonna aan by de hand, hy was in de Mei so bly, hy was in de Mei

Daar loopt een patertje langs het pad, het was in mei Daar loopt een patertje langs het pad, het was in mei Hij neemt zijn nonnetje bij de hand, het was in mei zo blij, het was in mei

A priest was walking down the path, it was in May; A priest was walking down the path, he was so gay; He took his girl by the hand, he was so gay in the hay , it was in May.

En so bly was hy, en so bly was hy En so bly was hy, en so bly was hy



Een patertjie gee sy nonna een soen, hy was in de Mei Een patertjie gee sy nonna een soen, hy was in de Mei

De pater geeft zijn nonnetje een zoen, het was in mei De pater geeft zijn nonnetje een zoen, het was in mei

The priest he gave his girl a kiss, it was in May The priest he gave his girl a kiss, it was in the hay

Hy wil dit nogal ses maal doen, ses maal ses maal ses maal doen, hy was in de Mei

Hij wil dit nog wel zesmaal doen, zesmaal zesmaal zesmaal doen, het was in mei.

He wanted to kiss her six more times, six more, six more, six more times, it was in the hay




Een patertjie gee sy nonna een soen, hy was in de Mei

De pater geef zijn nonnetje een zoen, het was in mei

The priest he gave his girl a kiss, it was in May 21

Een patertjie gee sy nonna een soen, hy was in de Mei

De pater geef zijn nonnetje een zoen, het was in mei

The priest he gave his girl a kiss, he was in the hay

Hy wil dit nogal ses maal doen, ses maal ses maal ses maal doen, en hy was in de Mei

Hij wil dit nog wel zesmaal doen, zesmaal zesmaal zesmaal doen, het was in mei.

He wanted to kiss her six more times, six more, six more, six more times, it was in the hay



Toelichting De ‘held’ van dit ongetwijfeld behoorlijk oude liedje is een lichtzinnige katholieke priester. De muziek geeft de vrolijke pas weer van de priester die op stap is met zijn nonnetje. De humor vloeit voort uit het woordspel met ‘hij was so bly’ en ‘in het gras’ (met een jong meisje dat hij bij de hand genomen heeft).

Explanation The ‘hero’ of this undoubtedly old song is a licentious Catholic priest. The music indicates the cheerful steps of the priest. The humour comes from the rhyme and the wordplay that juxtaposes ‘he was so gay’ with ‘in the hay’ (with a young girl that he has taken by the hand.

Die Toyi-Toyi

De Toyi-Toyi

The Toyi-Toyi

Ja hier, hier, hier kom hulle aan) Hulle almal doen die toyitoyi-toyi Ja ja hier, hier, hier kom hulle aan Hulle almal doen die toyitoyi-toyi

Daar, daar, daar komen ze aan Ze doen allemaal de toyitoyi-toyi Ja ja daar, daar, daar komen ze aan Ze doen allemaal de toyitoyi-toyi

Yes, here, here, here they come All of them doing the toyitoyi-toyi Yes, yes, here, here, here they come All of them doing the toyitoyi-toyi

Ons hoor, ons hoor, ons hoor, hulle almal doen die toyi-toyitoyi Ons hoor, ons hoor, ons hoor, hulle almal doen die toyi-toyitoyi

Wij horen, wij horen, wij horen, hen allemaal die toyi-toyi-toyi doen Wij horen, wij horen, wij horen, hen allemaal die toyi-toyi-toyi doen

We hear, we hear, we hear all of them doing the toyi-toyitoyi We hear, we hear, we hear all of them doing the toyi-toyitoyi


22

Daar’s onrus in Nyanga, Khayelitsha en Langa Oral in Suid Afrika hoor ons die mense praat

Het is onrustig in Nyanga, Khayelitsha en Langa Overal in Zuid-Afrika horen wij de mensen praten

There’s unrest in Nyanga, Khayelitsha and Langa Everywhere in South Africa, we hear people talking

Ons lees in die koerante, die Kaap is aan die brand Ons sien op die TV hoe brand die squatter kamp Die riot squad was daar om hulle uitmekaar te jaag O’la-la-la, O’la-la-la-la-laa

Wij lezen in de kranten, de Kaap staat in brand Wij zien op de tv hoe het brandt in de krottenwijk De oproerpolitie was ter plaatsen om ze uit elkaar te drijven O’la-la-la, O’la-la-la-la-laa

We read in the papers that the Cape is in flames We see on TV that the squatter camp is burning The riot squad came there to drive them apart O’la-la-la, O’la-la-la-la-laa

Eers het ons nie geworry nie, toe was alles ‘tax free’ Toe kom die ‘GST’ en nou is dit ‘VAT’ Daar is VAT op koffie, VAT op tea, daar is VAT op vleis en rys, maar niks op ‘n stokkie nie Hulle het uit die werk gebly vir die 2 dae stay-away COSATU het gesê dat hulle Vrydag vol sal pay Die een loop voor met die vlag in die hand, die ander jol almal agter aan Deur die strate op die parade toyi-toyi almal saam Mense mense toyi-toyi-toyi ons almal, toyi ons almal saam Mense mense toyi-toyi-toyi ons almal, toyi ons almal saam Ons sê viva hier en daar, viva ons sê aanmekaar, viva ons is deurmekaar, viva vir SuidAfrika Ons sê viva hier en daar, viva ons sê aanmekaar, viva ons is deurmekaar, viva vir SuidAfrika

We hebben ons niet eerder zorgen gemaakt, alles was belastingsvrij Toen kwamen de accijnzen en de BTW Nu is er BTW op de koffie, BTW op de thee, BTW op vlees en rijst, maar geen BTW op een blowtje Ze zijn allen van het werk thuis gebleven, voor de tweedaagse staking COSATU (de vakbond)heeft beloofd dat op vrijdag ieder zijn salaris krijgt De een loopt met de vlag voorop, de ander trapt wat lol achter in de stoet Door de straten naar de parade waar we allemaal de toyi-toyi doen Mensen mensen toyi-toyi-toyi allemaal mee Mensen mensen toyi-toyi-toyi allemaal mee We roepen viva hier en daar, viva roepen we achter elkaar, viva is in de war, viva voor Zuid-Afrika

At first we didn’t worry, no, everything was ‘tax free’ Then came the GST and now it’s VAT There is VAT on coffee, VAT on tea, VAT on meat and rice, but not on a reefer, no We all stayed home from work for the two day stay-away COSATU pledged to fight for us, on Friday we’ll get our pay Some walk in front with flags in hand, others have fun bringing up the rear Moving through the streets to the parade, all of us doing the toyi-toyi People, people, let’s all toyitoyi-toyi, let’s all toyi together People, people, let’s all toyitoyi-toyi, let’s all toyi together We cry viva here and there, we cry viva on and on, we cry viva everywhere, viva for South Africa We cry viva here and there, we cry viva on and on, we cry viva everywhere, viva for South Africa

23

Ons hoor, ons hoor, ons hoor hulle almal doen die toyitoyi-toyi Ons hoor, ons hoor, ons hoor hulle almal doen die toyitoyi-toyi En VIVA!!!

We roepen viva hier en daar, viva roepen we achter elkaar, viva is in de war, viva voor Zuid-Afrika Wij horen, wij horen, wij horen, hen allemaal die toyi-toyi-toyi doen Wij horen, wij horen, wij horen, hen allemaal die toyi-toyi-toyi doen

We hear, we hear, we hear all of them doing the toyi-toyitoyi We hear, we hear, we hear all of them doing the toyi-toyitoyi

jagen vond Langs eene glans water stroom Ek stap daar seer laas na dieselfde plaats Langis veld en bos en bome

And VIVA !!!

Langs veld en bos en bome Al waar daar een ruiter stond

Explanation The Toyi-Toyi’, named after a dance originating in the 1970s, was one of the most popular moppies (comic songs) in the 1990s, particularly in 1993-1994, right before the first elections with universal suffrage. Its success was due to its lively portrayal of the anxious atmosphere in South Africa at the time, right after Apartheid ended. It makes people laugh, so that in a period of drastic change they can momentarily forget all their fears and uncertainties about the future.

Ek trog daar seer laas

Ik trok erop uit

I set off

Ek trog daar seer laas op die morgestond Diese pote gaan uit al met sy hond Om te sien of daar niks te

Bij het aanbreken van de morgen trok ik erop uit Samen met mijn paard en de hond Ging ik kijken of er niks te jagen was

At break of day I set off With my horse and dog To see if there is anything to hunt Along a sparkling stream I always head for the same place

Along field and bush and tree Where another horseman went Along fields, bushes and trees To where the other horsemen are

Explanation This typical nederlandsliedjie depicts the love of nature felt by a hunter who has risen early in the morning to go hunting by the river.

Baie teramakasi

Veel dank

Many thanks

Baie teramakasi vir die lorrie Baie teramakasi vir die lorrie Lappe moet sy vat om haar bolla vas te maak Lappe moet sy vat om haar bolla vas te maak

Veel dank voor de vrachtauto Veel dank voor de vrachtauto Doeken moet zij pakken om haar knotje haren vast te binden Doeken moet zij pakken om haar knotje haren vast te binden

Many thanks for the lorry Many thanks for the lorry Ribbon she must find to tie up her bun Ribbon she must find to tie up her bun

Spier wit ge-poeier het nie hare nie Spier wit ge-poeier het nie hare nie Kinders moet nie in die water mos nie ou mense moet dit drink Kinders moet nie in die water mos nie ou mense moet dit drink More môre môre Danie, waar gaan Danie nou Danie het gaan water haal

24

Langs velden, bomen en bossen Daar naar waar de anderen ruiters zijn

Along field and bush and tree

Toelichting Dit klassieke Nederlandsliedjie schildert de liefde voor de natuur van een jager die vroeg is opgestaan om het wild bij een rivier op te sporen.

En VIVA!!! Toelichting ‘Die Toyi-Toyi’ – een dans die dateert uit de jaren ’70 – was in de jaren ’90 een van de meest populaire afrikaans moppies (komische liedjes), met name in 1993-1994, net voor de eerste algemene verkiezingen. Dat was te danken aan het feit dat de makers de ongeruste stemming in ZuidAfrika op dat moment – toen het net de Apartheid achter de rug had – heel levendig hebben weten weer te geven: het maakte mensen aan het lachen, waardoor ze bij alle veranderingen even hun angst en onzekerheid over de toekomst konden vergeten.

Langs een schitterend beekje Ik trek er weer op uit, naar diezelfde plek Langs velden, bomen en bossen

Spierwit gepoederd maar dat deert haar niet Spierwit gepoederd maar dat deert haar niet Kinderen niet in het water plassen, de ouderen moeten het nog drinken Kinderen niet in het water plassen, de ouderen moeten het nog drinken Morgen, morgen, morgen

White as powder, it doesn’t bother her, no White as powder, it doesn’t bother her, no Kids, don’t pee in the water cause the old folks have to drink it Kids, don’t pee in the water cause the old folks have to drink it Morning, morning, morning, Danie, where is Danie going now 25

daar onder by die vlei Haar rokkie het ’n kleine skeurtjie in en die jong man kyk daarna Die jongman vra om met haar te trou en van skaamheid se sy ja Kinders moet nie in die water mos nie ou mense moet dit drink Kinders moet nie in die water mos nie ou mense moet dit drink

Danie, waarheen gaat Danie nu Danie gaat water halen daar onder bij het moeras Haar rokje heeft een klein scheurtje en de jongeman kijkt daarnaar De jonge man vraagt om met haar te trouwen en van verlegenheid zegt zij ja Kinderen niet in het water plassen, de ouderen moeten het nog drinken Kinderen niet in het water plassen, de ouderen moeten het nog drinken Toelichting Om de eigenaar van een vrachtwagen te bedanken voor het feit dat ze die mogen gebruiken om te gaan picknicken, brengt men hem een aubade. De Cape Traditional Singers gebruiken dit liedje om de toeschouwers te bedanken die gekomen zijn om hen te zien en te horen.

Danie’s fetching water down by the pond A young man looks at a little rip she got in her dress He asks her to marry him and out of shyness she says yes

iGUGU LE KAPA

Kids, don’t pee in the water cause the old folks have to drink it Kids, don’t pee in the water cause the old folks have to drink it

Plea for Africa

Plea for Africa

Denk even aan Afrika, onder de brandende zon, waar vele vermoeide harten wachten om verlost te worden. Vele levens zijn voorbij en in vele huizen roepen mensen om de levende God.

Give a thought to Africa beneath the burning sun There are hosts of weary hearts waiting to be won Many lives have passed away and in many homes There are voices crying now to the living God

Vertel over de liefde van Jezus, via haar heuvels en wateren. God zegene Afrika en haar zonen en dochters.

Explanation A group of people sing an aubade to the owner of a lorry for letting them use it to go on a picnic. The Cape Traditional Singers use this song to thank the people who have come to hear them sing.

Bid voor Afrika. De liefde van God de vader kan neerdalen en alle harten zegenen vanuit zijn hoge hemel. En als mensen worden bewogen door genade, zingen ze zo prachtig. Bid om vrede in Afrika van onze liefhebbende God. Vertel over de liefde van Jezus, via haar heuvels en wateren. God zegene Afrika en haar zonen en dochters.

Breathe a prayer for Africa, God the Father’s love Can reach down and bless all hearts from his heaven above And when lips are moved by grace, they so sweetly sing Pray for peace in Africa from our loving God Tell the love of Jesus by her hills and waters God bless Africa and her sons and daughters

Heimwee

Heimwee

Nostalgia

My hart verlang na die stilte van die wye wuiwende veld.

Mijn hart verlangt naar de stilte van het wijde wuivende veld, naar de zon en het licht en

My heart longs for the tranquillity of the wide wild veld, The sun and the light and its radiance

Die son die Lug Ruimte 26

Tell the love of Jesus by the hills and waters God bless Africa and her sons and daughters

27

Waar n siel in woon wat verstan My hart verlang na die stilte van die wye wuiwende veld. Ver van die stads geluide en die klinkende klank van geld Ek is moeg vir die rustelose lewe Van mense wat kom en gaan K’wil terug na die vrye ruimte. waar n siel en woon wat verstaan O ek sien weer die son op die velde En die ewige blou daar bo En my hart skiet vol van heimwee En my drome swem en my oe En my hart skiet vol van heimwee En my drome swem en my oe Ek sien weer die yl bloue berge Daar ver oor die weste kim En wonder nie meer waar ons wee moed so sag uit my liedre kim Klim na die grys lug bowe Van die son en die meste kwyn Want O ek verlaang na die stilte En die ewige sonne skyn

zijn stralen, waar een ziel woont die begrijpt Mijn hart verlangt naar de stilte van het wijde wuivende veld, ver van de stadsgeluiden, en de klinkende klank van geld. Ik ben moe van het rusteloze leven, van mensen die komen en gaan. Ik wil terug naar de vrije ruimte, waar een ziel woont die jou kan verstaan. O ik zie weer de zon op de velden, en het eeuwige blauw daarboven. En mijn hart schiet vol van heimwee en mijn dromen zwemmen in mijn ogen. En mijn hart schiet vol van heimwee en mijn dromen zwemmen in mijn ogen. Ik zie weer de ijlblauwe bergen daar ver boven de westerkim. Ik vraag me niet meer af waarom weemoed zo zacht uit mijn liederen klimt. Klim op naar de grijze lucht boven

Where the soul that understands dwells My heart longs for the tranquillity of the wide wild veld, Far from the hustle and bustle of the city And the ching-ching sound of money I am tired of the restless life Of people that come and go I want to go back to the free space Where the soul that understands dwells Oh, I see the sun in the open veld again And the everlasting blue there above And my heart is struck by nostalgia And my dreams swim in my eyes And my heart is struck by nostalgia And my dreams swim in my eyes I see the deep blue mountains There over the western horizon I’ve stopped wondering why melancholy rises so softly from my songs Climb up the golden horizon When the sun disappears in the mist Because I long for tranquillity Where the sun shines forever

28

waar de zon in de mist verdwijnt. Want o, ik verlang naar de velden, waar de zon eeuwig schijnt. Ngasemlanjeni wasebhabheli

Bij de stromen van Babylon

By the Rivers of Babylon

Ngasemlanje wasebhabheli sahlala phantsi salila Salila Salila Sikhumbula iZion.

Bij de stromen van Babylon, daar zaten we en weeklaagden. We dachten terug aan Zion.

By the Rivers of Babylon, we sat down and wept We were remembering Zion

Ruri Ruri

Waarlijk, waarlijk

Truly, truly

Ruri Ruri ke tso tsa rabohle Ke Tso Tse hlolang Khoeli le linaledi Jona mosa oa tsona ,mosa oa tsona Ke khatliso o ba eti , lia benya lia phatsima li rorisa mong wa tsona Ea ratang tsohle ea sakhetheng le li hahabi tsa li oatle Koena ka bolibeng harali koetsa Jona setali me mahlo a eona Koena ka bolibeng harali koetsa Jona setali me mahlo a eona Hase ho tsabeha koena koena koena Ha mafube a mese eona ha ea rateha Meriti ya phirima Ha eona a rate rate rate habo

Waarlijk, waarlijk, zie de prachtige schepselen, al die wonderbaarlijke dingen, de maan en de sterren – wauw! Met hun adembenemende gratie behagen ze hun publiek. Ze twinkelen en schijnen, want zo eren en prijzen ze hun heer die onvoorwaardelijk van hen houdt, zelfs van de krioelende schepselen in het water. het dreunen van de oceanen. ‘Jo-na’ ( bange geluiden) De krokodil in de diepe wateren met zijn griezelige ogen. De krokodil in de diepe wateren met zijn griezelige ogen. Wat eng! Wat eng! Jo-na! De schoonheid van de lelijke ruwe huid van de krokodil, ook die is het waard bemind te worden.

Truly, truly, behold the beautiful creatures, All those wondrous things, The moon and the stars – wow! They bring satisfaction to their onlookers With their breath-taking grace. They twinkle and shine, giving glory and praise to their lord, who loves all of them unconditionally, even the creatures in the water, the crashing of the oceans. ‘Jona’ [scared sounds] The crocodile in the deep, deep waters with its startling eyes. The crocodile in the deep, deep waters with its startling eyes. How scary! How scary! Jona! The beauty of the uglylooking rough skin of the crocodile

Ruri Ruri Ke tso tsa rabohle , ke tso tse hlolang Ho jaka tseba mohloli oa thateho Ke ne nka lula ka khotso esa

29

feleng Ha Mafika a roetse soeu ba hloala mari Ha Tau e rora sela ong Metsi a hosha noka neng

Waarlijk, waarlijk, zie de prachtige schepselen, al die wonderbaarlijke dingen! Als ik de pracht van de natuur had gekend, had ik eeuwige vrede gekend, een sneeuwwitte vrede. De leeuw zou brullen in zijn hol terwijl op de achtergrond de waterval ruist. terwijl de leeuw brult in zijn hol en op de achtergrond de waterval bruist.

Is lovable, lovable

Mankanisi

Mankanisi

Mankanisi

Baile bona ke ,Bail emo sebetsing Mankanisi koana mo metsi a khuoang ka lenala (repeat from beginning) Ena kompone ke e sehloho Chaba li feletseteng hase boeabo khutla(twice) Nake ngwana me o ke masoabing, Oile kalona le na letsatsi Hoja meokho ebe e ka mobusa nkabe ke lla sa mokotsane

Weg zijn de andere mannen, weer naar hun zware werk ver weg in Mankanisi, waar de zwakken niets te zoeken hebben. Echt een dodelijke plek waar veel mannen gevallen zijn. Een moeilijke plek om te zijn. Op deze dag is tot mijn grote smart mijn geliefde broer gevallen, en als tranen hem konden terugbrengen, zou ik een rivier van tranen huilen.

Gone are my fellowmen, gone back to the grind Far away in Mankanisi where the weak have no place. This is a cutthroat hole where many men have fallen. It is not an easy in, nor an easy out. My dear brother fell on this day to great regret and If tears could bring him back, I would cry floods

Hambani Madoda

Hambani madoda

Hambani madoda

Hambani madoda ,hambani bafazi siye kwelo laseKapa siyokubona izinto Kukho intabétafile ejikelezwe lulwandle Intaba yokuhamble ngeminezipholileyo Bakhona oDarly, neziponono,

Ga mee mannen en vrouwen, naar Kaapstad, mooie dingen zien. Je hebt daar de Tafelberg omgeven door water, een berg die een toeristenattractie is, een must op mooie dagen.

Go men go women, go to Cape Town and see beautiful things. There is a mountain called Table Mountain surrounded by water. A mountain that is a tourist attraction,

Truly, truly, behold the beautiful creatures, All those wondrous things! Had I known the amazing beauty of nature. I would have stayed in the never-ending peace. Peace, white as snow When the lion roars in its den With the sound crashing waterfalls in the background

30

nezicwicwicwi zonke indidi zezinto

Je hebt er allerlei soorten mensen: verliefden, rijken, snobs, en nog veel meer dingen en mensen.

A must-visit on pleasant days, There are all sorts of people, lovers, the well-endowed, Snobs and all sorts of things and people.

Della

Della

Della

Della Khumbula mhla wawufunga Della wawuyuntyatyambo kum Della Khumbula intake zezulu Zamanukuphaphazela phezu kwentloko zethu Intaka zezulu ,intaka zezulu zamanukuphaphazela Hay ndidanile Ngalo minibandayo , imini yobusika Ngalominibandayo wafunga entlanjeni Wawusithi noba kutheni awusokuze undilahle You said you would never leave me. Usithi noba kutheni awusokuze undilahle Isithembiso usaphule Della ngawe ndibuhlungu Della ndidanile Ndikhedamile ndilithwele ihlazo Della ndibuhlungu ngawe ndidanile Ndikhedamile ndilithwele ihlazo Della ndibuhlungu ngawe ndidanile Della, Della ,Della , Della ndidanile

Della, toen je mij een gelofte deed, Della, was je een tere bloem voor mij. Della denk eens terug aan de vogels in de hemel, twiet-twieterend en spelend boven onze hoofden.

Della remember when you made a vow, Della you were a delicate flower to me. Della remember the birds of heaven, Chirp chirping and playing above our heads Chirp chirping and playing above our heads Chirp chirping and playing above our heads

Oh ik ben zo teleurgesteld. Op die kille dag beloofde je mij, aan de oever van de rivier, dat je me nooit zou verlaten. Wat er ook zou gebeuren, je zou me nooit verlaten. Die belofte heb je verbroken.

O Della het doet pijn, mijn hart is gebroken en Della, ik ben teleurgesteld in jou. Ik voel me zo droevig en verloren, en wat heb je me beschaamd. O Della! Ik ben zo teleurgesteld. Ik voel me zo droevig en verloren, en wat heb je me beschaamd. O Della! Ik ben zo teleurgesteld.

Oh, I am so disappointed. On that chilling day, You promised, at the river bank You said you would never leave me. Come what may you would never leave me The promise, oh you broke the promise. Oh Della I am hurt, I’m heartbroken and Della I’m disappointed in you. I am so forlorn and said, not to mention the embarrassment incurred. Oh Della! I am so disappointed. I am so forlorn and said, not to mention the embarrassment incurred. Oh Della! I am so disappointed. 31

Unongqawuse

Unongqawuse

Unongqawuse

Yini naleyo

de academici. Wie is dat?

Langa lizotshonemini ntombi kaMhlakaza Nongqawuse Sikwethemba njani na uthi zobuyínkomo zobawo Izokhalíndoda inkomo ziphelile nankuNongqawuse eqhathamadoda Bavume bonke bengakholwa bo ukuthi babulalimfuyo Imfuyo bayixabisile bo nabaphantsi babahlonele Zonke zotshiswa bo inkomo zamadoda Basala bebambongezantsi Qhinga ndini likaNongqawuse bo

Nongqawuse, de dochter van Mhlakaza voorspelde: de zon zou ondergaan midden op de dag. Wat moeten we nu geloven? Ze zei dat het vee van de voorvaderen zou worden teruggegeven. Ze stemden er allemaal mee hun vee te slachten, ook al hadden ze hun bedenkingen. Vee was de kern van hun bestaan, maar nog meer respecteerden ze hun voorvaderen. Het werd allemaal verbrand, het vee van de mensen. Ze bleven allemaal onthutst en verslagen achter. De valse voorspelling van Nongqawuse!

Nongqawuse, the daughter of Mhlakaza prophesied: The sun would set in the middle of the day What will we believe in now? She said the cattle of the forefathers would be returned They all agreed to slaughter their livestock although they had reservations Livestock was the centre of their economy But they respected their ancestors more All were burnt, The cattle of the men. They were all left bewildered, their hands on their cheeks. The trickery of Nongqawuse!

IHele lezingwazi zakithi,Udwendwe lwezingqwele zakithi Nanti IHele Longqondongqondo Nanti IHele Losibakhulu, udwendwe lwezingqwela zakithi Dedani Bangene nathi siyeza Dedani Bedlule nathi syalandela halalala

En wat is dit?

Ihele

Ihele

Ihele

“Ah … Hhom” Hhom! This is an exclamation of excitement.

Ah … Hhom! Dit is een uitroep van opwinding.

Ah … Hhom! [an exclamation of excitement]

Obani labo

Wie zijn dat?

Who are they?

Baphi aha

Wie bedoel je? O die.

Which ones? Ahh.

Ngibabona beyikazela Bathw ‘elongiyane

Ik zie ze deze kant op komen in een plechtige mars, met deftige hoofddeksels.

I see them coming in a graceful march, With the appropriate headgear.

Bavela kuphi na Obani la bo Ongqondongqondo Osibakhulu Yibolabo hom

Waar komen ze vandaan? Wij zijn dat? Zeg op! De intelligentsia, de geschool-

Where do they come from? Who are they? Tell me! 32

Halala ovation to the heroes of our country

Dat is de processie van onze eigen crème de la crème. Dat is de processie van onze academici, onze intelligentsia, de processie van de ‘bollebozen’ (de academie). Maak ruimte om ze door te laten. Wij oudtantes (van de afgestudeerden) zijn er ook bij. Maak ruimte en laat ze door. Wij oudtantes (van de afgestudeerden) zijn er ook bij. Bejubel zel! Halala! Geef ze een staande ovatie! Halala!

It’s the intelligentsia, the learned academia. That’s who. And what is this? It’s the procession, the procession of our own crème de la crème. There’s the procession of our academia and intelligentsia. The procession of ‘Big Pens’ Allow them passage in We [the initiates’] grandaunts are also coming through. Give way and allow them through. We grandaunts are also coming through. Ululate [Halala] Give ovation [Halala!] Halala, ovation to the heroes of our country!

Unwelolude inkonzo entle sithi halala Sithi Halala

Halala, een staande ovatie voor de helden van ons land!

Askwazu kuhamba

Askwazu kuhamba

Askwazu kuhamba

Askwazukuhamba kweli lizwe lokhokho bethu askwazukuhamba aphemhlabeni. Sibulawa sisigebenga yhu! Isigebenga.

We kunnen niet vrijelijk rondlopen door het land van onze voorvaderen. We worden opgejaagd en gedood door de agenten van het beest Apartheid.

We are unable to walk freely in our forefathers’ land. We are being chased and killed by the agents of the beast Apartheid.

Shosholoza stimela aphemhlabeni

Wat een schitterende ceremonie! Hoera voor onze helden! (Wij zeggen: Halala!)

Shosholoza (stoomtrein die migrantenwerkers vervoert), Shosholoza over de bergen, Over de bergen gaat de stoomtrein.

What splendid service! Hail to our heroes! [We say Halala!]

Shosholoza [steam train that transported migrant workers] Shosholoza over those mountains, Over those mountains the steam train goes.

33

Back Of The Moon

Back Of The Moon

Als een pingpongballetje in een bergstroompje,

Like a ping pong ball down a mountain stream

als papier dat danst in de bries, als rondstruinen in de bekende donkere straten, zo vrij kunnen mensen zich voelen, doen wat ze het liefste doen. Mensen die relaxen, de boel loslaten. Back of the Moon jongens, Back of the Moon, de beste kroeg in Joburg is de Back of the Moon. Het beste restaurant jongens, de Moon is het beste. Hier vlak voor je is de Back of the Moon. Takken mogen dan buigen in de stromende regen, ze veren weer omhoog als de lucht is opgeklaard. Breek of huil niet als je down bent, in de Back of the Moon kun je alles vergeten Back of the Moon jongens, hier vlak voor je is de Back of the Moon. Back of the Moon jongens, Back of the Moon jongens. Pal achter de hutjes ligt de Back of the Moon, achter al de hutjes, jongens, gebouwd door de besten. Hier vlak voor je is de Back of the Moon. De vloeren beginnen te schudden als het vol wordt. De stoelen breken en het glas is gebarsten.

Like paper riding in the breeze, Like strolling in the dark through streets you know People can feel free as these, people can do what they please People being easy, letting go, hey letting go. Back of the Moon boys, Back of the Moon boy Top Shebeen in Jo’burg is the Back of the Moon Top of the rest boys, Moon is the best boys Right in front is the Back of the Moon Though the bows may bend in the driving range They spring right up when it’s clear again Don’t snap or cry when you’re feeling low The Back of the Moon is where the folks unwind Back of the Moon boys, Back of the Moon boys Right in front is the Back of the Moon. Back of the Moon boys, Back of the Moon boys Right behind the Shanties is the Back of the Moon Behind all the Shacks boys, built by the best Right in front is the Back of the Moon Though the floors start shaking when the place gets packed

34

De avond ligt voor je en de jazz achter je. In de Back of the Moon voelen de mannen zich vrij

Back of the Moon jongens, Back of het Moon jongens, achter de hutjes ligt de Back of the Moon. Back of the Moon jongens, Back of het Moon jongens, beste kroeg in Joburg is de Back of the Moon. Aan het eind van de dag jongens, kom op met je loon, geef het uit in de Back of the Moon. O de maan schijnt helder op heel Blikkiesdorp Elke avond is het feest. Breek of huil niet als je down bent. In de Back of the Moon voelen de mannen zich vrij. Back of the Moon jongens, Back of het Moon jongens, hier vlak voor je is de Back of the Moon.

Chairs are breaking and the glass is cracked The night is in front and the jazz behind

The Back of the Moon is where the men feel free Back of the Moon boys, Back of the Moon boys Behind the shacks is the Back of the Moon. Back of the Moon boys, Back of the Moon boys Top Shebeen in Joburg is the Back of the Moon At the end of the day boys, up with your pay boys Spend it at the Back of the Moon. Oh, the moon shines brightly on a whole tin town Every night is a jubilee Don’t snap or cry when you’re feeling low The Back of the Moon is where the men feel free Back of the Moon boys Back of the Moon boys Right in front is the Back of the Moon.

Qhashu Qhashu

Proost, proost

A Toast!

Namnkelekile apha tralala Kunjani ngesiselo tralalaa Kumnandi apheKapa sinawo umdiliya Thabathani indebe nirhabule oluncuthu Qashu Qashu khawseluzonwabise Libala ngentsizi libala marn libala

Je bent hier welkom. Wil je wat drinken? Het is heerlijk om in Kaapstad te zijn, we hebben hier wijngaarden. Hef het glas en geniet van Champagne. Proost! Laten we drinken en vrolijk zijn!

You are welcome here, tralalala How about a drink, tralalala It is nice to be in Cape Town we have the vineyards Lift up your glasses and have the pleasure of Champagne A toast, a toast, drink and be merry 35

Qashu Qashu Qashu

Vergeet al je zorgen.

Forget all your troubles

Undoqo wamaQamza Qamza Qamza Uncuthu lomdiliya uncuthu ncuthu

Proost! Proost!

A Toast! A Toast! A Toast!

We huldigen Zijne Majesteit, we huldigen hem lang en tot laat. Vrolijk proosten we samen op Champagne de Grote

His Majesty we celebrate, celebrate long and late Joyously together we toast Champagne the Great

Undoqo wama Qamza Qamza Qamza Uncuthu lomdiliya uncuthu ncuthu Uncuthu lwemidiliya EKapa sinomdiliya tralala Ngeke waphoxeka tralala Zikwenzubenothando uzive unodlamnko Khawthathixesha lakho wonwabeloluncuthu Qashu Qashu khawseluzonwabise Libala ngentsizi libala marn libala Qashu Qashu Qashu Undoqo wamaQamza Qamza Qamza Uncuthu lomdiliya uncuthu ncuthu Undoqo wamaQamza Qamza Qamza Uncuthu lomdiliya uncuthu ncuthu Uncuthu lwemidiliya Igcwele amaqamza tralalala Isusa zonkingxaki tralalala Ukuba ubona kaluzizi kungenxa yamaqamza Sukungxama ngoyeka ama-

We huldigen Zijne Majesteit, we huldigen hem lang en tot laat. Vrolijk proosten we samen op Champagne de Grote. Proost op Champagne, de grote monarch! In Kaapstad hebben we wijngaarden. Je zult niet teleurgesteld zijn. Ze laten je de liefde voelen en geven je energie. Neem de tijd en geniet van deze schoonheid. Proost, proost! Gewoon drinken en vrolijk zijn! Vergeet al je zorgen. Proost, proost! We huldigen Zijne Majesteit, we huldigen hem lang en tot laat. Vrolijk proosten we samen op Champagne de Grote. We huldigen Zijne Majesteit, we huldigen hem lang en tot laat. Vrolijk proosten we samen op Champagne de Grote. Proost op Champagne, de grote monarch.

qamza eqamza Qashu Qashu khawseluzonwabise Libala ngentsizi libala marn libala Qashu Qashu Qashu Undoqo wamaqamza qamza qamza uncuthu lomdiliya uncuthu ncuthu

His Majesty we celebrate, celebrate long and late Joyously together we toast Champagne the Great A toast to Champagne, the great monarch! In Cape Town we have the vineyards, tralalala You will not be disappointed, tralalala They make you feel love and feel energised Do take your time and enjoy this beauty A toast, a toast! Just drink and be happy! Forget all your troubles. A Toast! A Toast! A Toast!

Undoqo wamaQamza Qamza Qamza Uncuthu lomdiliya uncuthu ncuthu Uncuthu lwemidiliya

Het is vol bubbels. Laat al je zorgen los. Kun je niet helder meer zien, dan komt dat van de bubbels. Stop al dat jachtig gedoe zolang de bubbels bubbelen. Proost, proost! Gewoon drinken en vrolijk zijn! Vergeet al je zorgen. Proost! Proost! Zijne Majesteit vieren we, vieren we lang en tot laat. Vrolijk proosten we samen op Champagne de Grote. We huldigen Zijne Majesteit, we huldigen hem lang en tot laat. Vrolijk samen toasten we op Champagne de Grote. Proost op Champagne de grote monarch!

tralalala If you can’t see clearly it’s because of the bubbles Do not rush and stop whilst the bubbles are bubbling A toast! A toast! Just drink and be happy Forget all your troubles. A Toast! A Toast! A Toast! His Majesty we celebrate, celebrate long and late Joyously together we toast Champagne the Great His Majesty we celebrate, celebrate long and late Joyously together we toast Champagne the Great A toast to Champagne, the great monarch!


His Majesty we celebrate, celebrate long and late Joyously together we toast Champagne the Great

MINSTREL SONGS

MINSTREELLIEDJES

His Majesty we celebrate, celebrate long and late Joyously together we toast Champagne the Great A toast to Champagne, the great monarch! It is full of bubbles, tralalalala Scatter all our troubles, 36

Nuwe jaar medley

Nieuwjaar medley

New Year’s medly

Goeienaand al die mense, Goeienaand al die mense

Goedenavond allemaal, Goedenavond allemaal

Good evening everyone, good evening everyone

Ons gaan vanaand vir julle vertel wat aan gaan op die Kaapse straat(e) Die mense staan nou langs die pad, die klopse is so deurmekaar

Wij gaan jullie vanavond vertellen wat er zich in Kaapstad op straat allemaal afspeelt De mensen staan langs de kant, het carnaval gaat wild te keer

We’re here to tell you what’s happening in the Cape tonight People are lining the streets, the klopse is so crowded

37

Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aaja-ja dis ’n nuwe jaar Dis ’n nuwe jaar ons is deurmekaar my motjie bak koesiesters sonder suiker My motjie dra die sak rok kyk hoe lyk sy nou, wie se so, ons gaan seaside toe En ons gaan seaside toe dan gaan ons hop, skop Calypso dans dan gaan ons hop, skop Hop sy hier, hop sy daar, al die mense dans op ’n nuwe jaar Se vir jou mamma, se vir jou pappa, nou,nou, nou ek is klaar met jou (x2) We gaan naar de zee, daar gaan we hop, schop Toor die meit, toor die meit, toor die meit sadoema, toor die meit sadoema, toor die meit sadoema (x2) Toor die meit sadoema ek wil haar hê Ek wil haar hê, hê, hê, ek wil haar hê, hê, hê Toor die meit, toor die meit, toor die meit sadoema, toor die meit sadoema, toor die meit sadoema Toor die meit sadoema ek wil haar hê Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aaja-ja dis ’n uwe jaar Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aaja-ja dis ’n uwe jaar

Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aaja-ja het is nieuwjaar Het is nieuwjaar en wij feesten lekker wild, mijn vrouwtje bakt oliebollen zonder suiker Mijn vrouwtje draagt een ‘zak rok’ kijk hoe ze eruit ziet, wie zegt nu, we gaan naar de zee toe? En wij gaan naar de zee toe, hop schop Calypse dansen, daar gaan we, hop schop Hopt ze hier, hopt ze daar, alle mensen dansen tijdens nieuwjaar Zeg tegen je papa, zeg tegen je mama, nu, nu, nu ben ik klaar met jou Betover die meid, betover die meid, betover die meid tovenaar, betover die meid, betover die meid tovenaar Betover die meid tovenaar, ik wil die meid hebben Ik wil haar hebben, hebben, hebben, ik wil haar hebben, hebben, hebben Betover die meid, betover die meid, betover die meid tovenaar, betover die meid, betover die meid tovenaar Betover die meid tovenaar, ik wil die meid hebben Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aaja-ja het is nieuwjaar Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aaja-ja het is nieuwjaar

Toelichting ‘Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, het is Nieuwjaar’. Alle uitbundigheid en vreugde van de Nieuwjaarsfeesten komen samen in dit lied, dat ook de bereiding van de oliebollen (koesiesters) beschrijft waar de familie van zal smullen.

Explanation ‘Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo’, it’s the New Year.’ All the exuberance and joy of the New Year’s festivities come together in this song, which also describes preparing the doughnuts (koesiesters in Cape Malay Afrikaans) that the family will savour.

Die koeke

De taarten

The cakes

Daar kom ou Kokkie nou aan Die ‘ja woord’ het hy gevra Kyk nou daar kom die bruidegom Lamie kom so brom brom brom

Daar komt ouwe Kokkie aan Het ‘jawoord’ heeft hij gevraagd Kijk nou daar komt de bruidegom Lamie komt zo brom brom brom

Here comes the old Cook, hey He asked her to say ‘I do’ Look, there comes the bridegroom Lamie will be here soon , zoom zoom zoom

Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo, ahya-ya it’s the New Year (4x) It’s the New Year, everything’s jumbled up, my wifey’s making doughnuts without sugar (2x) My wifey wears a sack to cook, look at how she looks, who says we’re going to the seaside? (2x) We’re going to the seaside and do the hop, kick Calypso dancing, when we do the hop, kick She hops here, she hops there, everybody dances in the New Year (2x) Tell your mamma, tell your papa, true, true, true, I’ve told you (2x) Charm that girl, charm that girl, charm that girl shaman, charm that girl shaman, charm that girl shaman (2x) Charm that girl shaman, I want her, hey I want her, hey, hey, hey, I want her hey, hey, hey Charm that girl, charm that girl, charm that girl shaman, charm that girl shaman, charm that girl shaman Charm that girl shaman, I want her, hey

Dam-dam-dam-dam-doe-ha Woh-woh-woh-woh-hoe-haa Ga-ga-ga-ga-ga-ga-gaa Net ’n bietjie liefde Kyk daar kom tant Evie Sy is die idol van die jaar Sy gaan nou trou vanaand Met ou Kokkie die wewenaar Daar kom tant Evie, daar kom oom Koos Daar kom oom Abel, Hannie en tant Leen

Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo, ahya-ya it’s the New Year Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo, ahya-ya it’s the New Year

Net ’n bietjie liefde Nou is die hele ding reg Want Eve is mos die skinnebek Laa-la-la-la-la; laa la-la-la-la, la-laa, la-la-la-la-laa Kom, kom gaan saam, na die bruilof, die bruilof van die jaar

38

Dam-dam-dam-dam-doe-ha Woh-woh-woh-woh-hoe-haa Ga-ga-ga-ga-ga-ga-gaa Een klein beetje liefde Kijk daar komt tante Evie Zij is het idool van het jaar Zij gaat vanavond trouwen Met oude Kokkie, de weduwnaar Daar komt tante Evie, daar komt ome Koos Daar komt ome Abel, Hannie en tante Leen Een klein beetje liefde Nu is het allemaal goed gekomen Ondanks dat Eve de roddelkont is Laa-la-la-la-la; laa la-la-la-la,

Dam-dam-dam-dam-doo-ha Woh-woh-woh-woh-hoo-haa Ga-ga-ga-ga-ga-ga-ga A little bit of love Look, here comes Aunt Evie She’s the idol of the year Tonight she’s getting married To the old Cook, the widower Here comes Aunt Evie, here comes Uncle Koos Here comes Uncle Abel, Hannie and Aunt Leen A little bit of love Now everything is settled Cause Eve is such a gossip Laa-la-la-la-la; laa la-la-la-la, la-laa, la-la-la-la-laa Come, come let’s go to the wedding, the wedding of the year 39

Daars groot geskenke, en rooi tapyte Die bruid is in die Good Hope Centre Kom, kom gaan saam Die tafel was gedek, met al die soorte van goete Hiers ’n paar wat ek onthou van al die soorte koeke Is ronde koeke, lang koeke, reg-op koeke, plat koeke, botter koeke, nat koeke, lekker om te kou Daars kleine worsies, groot worse, lang worse, kort worse, nat worse, tong wors, lekker om te kou Nou dis ’n binne ding, buite ding, ronde ding, lelike ding, gou ding, lekker ding Ta-ralie het geluk gevind Kom nou kèrels klaar kry, die hele ding is verby Dit was mos die bruilof Die bruilof van die jaar

la-laa, la-la-la-la-laa Kom, kom ga mee, naar de bruiloft, de bruiloft van het jaar Daar zijn grote cadeaus, en rode lopers uitgelegd De bruid is het ‘Good Hope Centre’ Kom, kom ga mee De tafel is gedekt met alle soorten spijzen Van alle taarten die er waren, heb ik deze onthouden Ronde taarten, lange taarten, rechtopstaande taarten, platte taarten, botertaarten, natte taarten, lekker om te kauwen Er waren kleine worstje, grote worstjes, lange worstjes, korte worstjes, natte worstjes, tongeworstjes, lekker om te kauwen Nou dit is een binnengebeuren, buitengebeuren lelijk gebeuren, snel gebeuren, prettig gebeuren Ta-ralie heeft geluk gevonden Kom nou kerels kom met mij, het hele gebeuren is voorbij Dit was de bruiloft De bruiloft van het jaar Toelichting In de doorgaans preutse en conservatieve Cape Malay cultuur is het erg ongepast om over zaken te praten van de seksuele aard. Op een creatieve en humoristische manier wordt er echter wel degelijk over deze zaken

There are lots of presents and a red carpet The bride is in the Good Hope Centre Come, come let’s go There are all kinds of food on the table Here’s the cakes I recall, as best as I am able Round cakes, long cakes, straight up cakes, flat cakes, butter cakes, moist cakes, delicious to eat There are small sausages, big sausages, long sausages, short sausages, moist sausages, tongue sausages, delicious to eat Now, this is an inside thing, outside thing, round thing, ugly thing, quick thing, delicious thing Ta-ralie, happiness has been found Come on fellows, come with me, the whole thing is over This was the wedding The wedding of the year

Explanation In the generally prudish and conservative Cape Malay culture, it is very inappropriate to speak about things of the sexual nature. However, these things definitely can be broached in songs in a creative and humorous way. 40

gezongen. De teksten staan daarom vol met symboliek. Zeker in liederen die tijdens bruiloften gezongen worden, omdat bruid en bruidegom beiden als maagd de huwelijksnacht tegemoet zullen gaan. Dit is een favoriet lied dat op veel bruiloften gezongen wordt. De taarten waaraan in dit nummer gerefereerd wordt, staan symbool voor het vrouwelijk geslachtsdeel. De worstjes voor het mannelijke geslachtsdeel.

The lyrics are therefore full of symbolism, certainly in songs that are sung at weddings, because both the bride and the bridegroom begin their wedding night as virgins. This is a favourite song that is sung at many weddings. The cakes stand for female genitals, the sausages for male genitals.

Bloem straat (Boom straat)

Boomstraat

Bloom Street (Tree street)

Boom straat is ’n lekke straat is Boom straat Al die meide hou daarvan die Boom straat Wat maak jy so lank daar bo in die Boomstraat

Boomstraat is een fijne straat, Boomstraat Alle meiden houden van die Boomstraat Wat doe jij zo lang daar boven in de Boomstraat

Boom straat is ’n lekker straat is Boom straat O’ hier wil ek nie bly nie want hier is niks vir my nie Boom straat is ’n lekker straat is Boom straat

Boomstraat is een fijne straat, is Boomstraat Oh hier wil ik niet blijven, want hier is niks voor mij Boomstraat is een fijne straat, Boomstraat

Tree Street is a fine street, is Tree Street All the girls like to be on Tree Street What takes you so long up there in Bloom Street Tree Street is a fine street is Tree Street

Hier’s ek weer voor die deur Voor die deur van die magistraat O’ la my basie wat het ek gemaak Toe kry ek 9 maande bo in die Roeland straat

Hier sta ik weer voor de deur Voor de deur van de rechter Hemel, mijnheer wat heb ik gedaan Nu krijg ik 9 maanden boven in die Roelandstraat

So lank as die rietjie in die water lè, in die water lè, in die

Zolang het rietje in het water ligt, in het water ligt, in het water ligt

Oh I don’t want to stay here, no it’s not for me here, no Tree Street is a fine street, is Tree Street Here I am at the door again At the judge’s door O Lord, sir, what have I done Now I’ve got nine months up there in Roeland Street Long as the reed that lies in the water, lies in the water, lies in the water Long as the reed that lies in the water, flowers that bloom 41

water lè So lank as die rietjie in die water lè, blommetjies die bloei vir my En dan vat ek aan haar nekkie en ek soen haar op haar bekkie Blommetjies die bloei vir my Onder ’n piesang boompie, al op ’n kleine eilandjie Dan staan ons daar te vry, dan rol sy haar oegies vir my Somtyds dan klim sy (tot) bo, dan gooi sy piesangs af vir my Dit is plesierigheid, sy maak van my, sy maak van my ’n dapper man Nou moet ek vir haar vaarwel gaan se Onder ’n piesang boompie, al op eilandjie Die maan skyn so helder vanaand, die maan skyn so helder vanaand, Wat soek die jakkals op die boer se plaas, ry hom boertjie ry hom Se vir tante Annie ek kom nie huis toe nie

Zolang het rietje in het water ligt, bloemetjes die voor mij bloeien En dan pak ik haar bij de nek en zoen ik haar op haar mondje Bloemetjes die voor mij bloeien Onder een bananenboom, op een klein eiland Dan staan wij daar te vrijen, dan rolt ze haar ogen voor mij Soms klimt ze tot boven, dan gooit ze bananen naar beneden voor mij Dit is plezier, zij maakt van mij, zij maakt van mij, een dappere man Nu moet ik haar vaarwel zeggen Onder de bananenboom, op het eiland De maan schijnt vanavond zo helder, de maan schijnt vanavond zo helder Wat zoekt de jakhals op de boer zijn boerderij, pak hem, boertje, pak hem Zeg tegen tante Annie dat ik niet naar huis kom Toelichting In deze potpourri van dansliedjes (ghoemaliedjies) wordt achtereenvolgens verwezen naar de Blom Straat (‘Bloemenstraat’, wat in Kaaps Afrikaans wordt uitgesproken als Boom Straat) waar de ‘nachtdames’ werken; naar de gevangenis op Roeland Street, wat aanleiding is om te spotten met de rechter; en

for me And then I’ll caress her neck and kiss her lips Flowers that bloom for me On a little island under a banana tree We make love and then she rolls her eyes at me Sometimes she climbs up and throws bananas down for me It’s so fine, she makes a brave, she makes a brave man of me Now I must bid her farewell On a little island under a banana tree The moons shines so bright tonight, the moon shines so bright tonight What is that jackal seeking on the farmer’s field, get him, farmer, get him Tell Auntie Annie I’m not coming home, no

Explanation This potpourri of dance songs (ghoema songs) successively refers to Bloom Street (from the Dutch Bloemstraat, which in Cape Afrikaans is pronounced Boom Straat) where the ‘ladies of the night’ work; to the prison on Roeland Street, which gives an occasion to mock the judge; and finally, to a girl from the 42

ten slotte naar een meisje uit het Noorden met wie je wel kunt dansen, maar dat niet de allure van een Kaapse heeft.

North, with whom you can dance, but who doesn’t have the allure of a Capetonian.

Sy het geloof in my

Zij gelooft in mij

She believes in me

Sy le te slaape, ek vra haar gisteraand o’ wag op my Miskien is ek vanaand tog vroeer vry Sy se ja, maar sy ken ook al vir my Nou staan ek voor jou, ek bly maar hier en hang in die kroeg Van so ’n nag kry ek nooit genoeg Hoe was dit, dit is al wat sy toe vra (dis wat sy vra)

Ze lag te slapen, ik vroeg haar gisteravond wacht op mij misschien ben ik vanavond vroeger vrij, ze knikte wel van ja, maar zij kent mij nu sta ik voor je, ik ben weer blijven hangen in de kroeg zo’n nacht ze weet het, heb ik nooit genoeg, hoe was het, dat was alles wat ze vroeg (wat ze vroeg)

She lay asleep, I asked her yesterday evening, wait for me Maybe tonight I’ll be sooner free She said yes, but she knows me well Now I’m standing before you, hanging around in the bar again I’ll never get enough of a night like this ‘How was it’ was all that she asked (that she asked)

Want zij gelooft in mij, zij ziet toekomst in ons allebei, zij vraagt nooit maak je voor mij eens vrij, want ze weet, dit gaat voorbij, ik schrijf mijn eigen lied tot dat iemand mij ontdekt en ziet, dat een ieder van mijn songs geniet, ze vertrouwt op mij, ze gelooft in mij

For she believes in me, she sees a future for us, She never asks, ‘keep some time for me’ Because she knows what I want to be I’ll write my music until someone discovers me and sees That everyone enjoys my songs, she believes in me She believes in me

ik zou wachten, tot dat de tijd dat ieder mij herkent, en dat je trots kan zijn op je eigen vent, op straat zullen ze zeggen die vent is bekend, zolang we dromen, van geluk

Yes I will wait Until the time comes when everyone recognizes me And you can be proud of your man, On the streets they’ll say, that dude is famous As long as we dream of happiness

Want sy’t geloof in my, sy sien ’n toekoms vir ons allebei Sy vra (my) nooit maak jou vir my vry Want sy weet, dit gaan (net) oor my Ek skryf my eie lied totdat iemand my ontdek en sien Dat een en almal van my songs geniet, sy vertrou in my Sy’ geloof in my Ek sal wag ja Tot die tyd dat almal my herken En dat daar trots in jou oee verskyn Op straat sal hulle se die man is bekend Solank ons droom van geluk Wat erens op ons wag

43

Dan vergeet jy snel weer hierdie nag Sy vertrou in my, sy is my krag, sy is my krag

dat ergens op ons wacht, dan vergeet je snel weer deze nacht zij vertrouwt op mij, dat is mijn kracht, oh mijn krach

That is waiting for us somewhere Then you’ll soon forget this night She believes in me, that is my strength, oh my strength

van, van ’n ander vrou se man Hulle se hy is gay met moffie het hy gevry Is dit dan jou man of is dit haar man die Son sê hy is gevang

Die Son, die skinne koerant

Die Son, de roddelkrant

The Sun, the gossip rag

Ons sien ’n laaitie staan op die hoeke van ‘n Kaapse straat Koerante in sy hand skree hy wat daarin aangaan Vertel ons wat die mense maak daar bo in Hanover straat, tot by die Parlement en oor die tik in Tafelsig Die punkies hulle was ook daar met koefiyas en hulle toppe aan Dis alles wat jy lees in die Son die skinne koerant

Wij zien een jochie staan op de hoek van een straat in Kaapstad Met de krant in zijn hand schreeuwt hij wat erin staat Hij vertelt ons wat de mensen doen, vanboven in Hanoverstraat, tot bij het Parlement en ook over de drugs in Tafelsig De punks waren daar ook met hun leren jas en petjes. Dat is alles wat je lezen zal, in de Son, die roddelkrant

We see a laddie standing on the corner of a Cape street Paper in his hand, shouting, ‘read all about it today’ He tells us what they’re up to at the Parliament in Hanover Street and about the drugs in Tafelsig The punks were there too, with their leather jackets and caps That’s all you read about in the Sun, the gossip rag

Who-ho-ho lees nou die Son op page 3 is daar ook porn, is ’n mooie meit, is ’n sexy meit en jou bek hang op die grond (x2)

Ons sien ’n laaitie op die hoek staan en rook, hy is die laaitie wat koerante verkoop Hy skree die Son die skinne koerant, julle kan julle mind opmaak Die Son sien nou alles raak, dis wat die mense praat, die Son, die Son die skinne koerant

Wij zien een jochie op de hoek staan roken, hij het jochie dat de krant verkoopt Hij roept die Son, de roddelkrant, je mag zelf oordelen Die Son ziet alles zoals het is, dat is was de mensen zeggen, die Son, de roddelkrant

Ja hier, hier in die Kaap, verskyn die Son elke dag Deur storm, wind en reën, verskyn die Son hier in die Kaap Ja daar is waarde vir jou geld, as die Son die storie vertel Dit is hiervan en dit is daar-

Ja hier in de Kaap, verschijnt de Son elke dag Door weer en wind, verschijnt de Son, hier in de Kaap Ja je krijgt waar voor je geld, als de Son het verhaal vertelt Het gaat over ditjes en datjes, over de man van een vrouw Ze zeggen dat hij van de andere kant is, omdat hij heeft staan vrijen met een andere

We see a laddie smoking on the corner, he’s the laddie that sells the paper He hawks the Sun, the gossip rag, you can make up your own mind The Sun tells it like it is each day, that’s what people say, the Sun, the Sun the gossip rag Yes, here in the Cape, the Sun comes out every day Rain or shine, the Sun comes out, here in the Cape Yes, you get value for your money when the Sun tells a story, It came from here, it came from there, it’s about another 44

Ou Boeta Melly wat het jy gemaak Die Son het jou gevang is jy dan vaak Al die mense staan regop, hulle is so diep geskok, ou Melly skree hou nou op, my vrou gaan my nou uitskop, en toe hy by die huis aankom, was sy vrou so dom verstom, sy slaan hom met die besemstok, ja ou Melly bly maar dom Daar was ’n hele skellery toe Melly op die front page daar verskyn Hulle het hom in die main road daar sien ry toe se die Son hy het met ’n gevry moffie Who-ho-ho lees nou die Son op page 3 is daar ook porn, is ’n mooie meit, is ’n sexy meit en jou bek hang op die grond Ou Boeta Melly wat het jy gemaak (x3) Die Son het jou gevang is jy dan vaak

man Is het jouw man of is het haar man, de Son zegt hij is op heterdaad betrapt! Who-ho-ho lees de Son op bladzijde drie staat ook porno, is een mooie meid, een sexy meid en je mond valt ervan open Ome Melly wat heb je nou gedaan De Son heeft je betrapt, ben je nu zo dom? Alle mensen staan rechtop, zij zijn allemaal diep geschokt, Ome Melly roept uit ‘hou nou op, mijn vrouw schopt mij er nog uit’ en toen hij thuis kwam, was zijn vrouw zo geschokt dat ze hem met de bezem heeft geslagen, ja Ome Melly blijf maar dom. Een hele toestand, toen ome Melly op de voorpagina verscheen Ze zagen hem naar de tippelzone rijden, toen zei de Son dat hij met een mannetje heeft staan vrijen Who-ho-ho lees de Son op bladzijde drie staat ook porno, is een mooie meid, een sexy meid en je mond valt ervan open Ome Melly wat heb je nou gedaan De Son heeft je betrapt, ben je nu zo dom? Alle mensen staan rechtop, zij

woman’s man They say that he is gay, he had sex with a man Was it your man or her man, the Sun says he was caught in the act! Who-ho-ho read the Sun, there’s porn on page 3 too, a beautiful chick, such a sexy chick it’ll make your jaw drop to the floor (2x) Ole Brother Melly, what did you do (3x) Are you that dumb to let the Sun catch you? Everyone was so deeply shocked, it was the talk of the town, ole Melly cried, ‘Shut up, my wife will kick me out’ and when he came home, his wife was so dumbfounded, she beat him with her broom, yes, ole Melly is just plain dumb. What a hullabaloo broke out when Melly was on the front page They saw him driving to the main road and then the Sun said he had sex with a man Who-ho-ho read the Sun, there’s porn on page 3 too, a beautiful chick, such a sexy chick it’ll make your jaw drop to the floor (2x) Ole Brother Melly, what did you do Are you that dumb to let the Sun catch you?

45

Al die mense staan regop, hulle is so diep geskok, ou Melly skree hou nou op, my vrou gaan my nou uitskop, en toe hy by die huis aankom, was sy vrou so dom verstom, sy slaan hom met die besemstok, ja ou Melly bly maar dom Daar was ’n hele skellery toe Melly op die front page daar verskyn Hulle het hom in die main road daar sien ry toe se die Son hy het met ’n moffie gevry Who-ho-ho lees nou die Son die koerant maak die mense vol Van jou losse meit, hoe daai moffie lyk, ons lees nou van jou slegtigheid In die Son die skinne koerant

zijn allemaal diep geschokt, Ome Melly roept uit ‘hou nou op, mijn vrouw schopt mij er nog uit’ en toen hij thuiskwam, was zijn vrouw zo geschokt dat ze hem met de bezem heeft geslagen, ja Ome Melly blijf maar dom

Everyone was so deeply shocked, it was the talk of the town, ole Melly cried, ‘Shut up, my wife will kick me out’ and when he came home, his wife was so dumbfounded, she beat him with her broom, yes, ole Melly is just plain dumb.

Een hele toestand, toen ome Melly op de voorpagina verscheen Ze zagen hem naar de tippelzone rijden, toen zei de Son dat hij met een mannetje heeft staan vrijen

What a hullabaloo broke out when Melly was on the front page They saw him driving to the main road, then the Sun said he had sex with a man

Who-ho-ho lees nu de Son, de krant die de mensen informeert Over je maitresses, hoe je mannetje eruit ziet, wij lezen over al je rottigheid

Who-ho-ho read the Sun, the paper that tells the people all About your mistress, what your man’s up to, we read about all of your wickedness In the Sun, the gossip rag

In de Son, de roddelkrant Toelichting Die Son / The Sun is een tabloid die vooral in de minder bedeelde milieus erg populair is. Het blad verspreidt allerlei roddelpraat, wat aanleiding is om te spotten met wat er geschreven wordt en met de mensen die dat lezen. Pas op wat je doet, zegt dit moppie, want het wordt gedrukt in deze krant. Zo werd laatst een lid van de Cape Traditional Singers gezien in schokkend gezelschap, en zijn vrouw heeft hem op straat gezet.

Explanation Die Son / The Sun is a tabloid that especially is very popular in disadvantaged areas. The paper spreads all sorts of gossip, which gives a pretext for mocking its contents as well as the people who read it. Be careful about what you do, this moppie says, because it will be printed in this paper. Recently, after a member of the Cape Traditional Singers was reported to have been seen in shocking company, his wife threw him out on the street. 46

Die boude

De dijbenen

Thighs

Dis ‘n droom, dis ‘n droom dis ‘n wonderlike droom Van al die boude nou

Dit is een droom, dit is een droom, een geweldige droom Over al die dijbenen

Tis a dream, tis a dream, tis a curious dream About all those thighs

Elke aand droom ek van ’n different boud Die eerste aand was van ’n hoender boud Die tweede aand is ’n beeste boud Die derde aand was Anna se boud

Elke avond droom ik van een andere dij De eerste avond van een kippendij De tweede avond van een koeiendij De derde avond van Anna haar dij

Every night I dream about a different thigh The first night it was a chicken thigh The second night it was a cow thigh The third night it was Anna’s thigh

Boude, lekker, lekker, lekker hoender boude Boude, lekker, lekker, lekker, beeste boude Die boud vir my, is die boud wat in die water le Wat jy wil he is die boud wat by jou le

Dijen, lekker, lekker, lekker kippendijen Dijen, lekker, lekker, lekker koeiendijen Mijn dij is de dij die in het water ligt De dij die jij wilt, is de dij die naast je ligt

Thighs, yummy, yummy, yummy chicken thighs Thighs, yummy, yummy, yummy cow thighs The thigh for me is the thigh that lies in the water The thigh you want eh, is the thigh that lies next to you

Ek droom ek vry aan Anna de Houd Haar linker boud is ’n bietjie koud Haar regte boud maak my so benoud Toe eet ek maar liewerste die hoender se boud

Ik droom dat ik vrij met Anna de Houd Haar linkerdij is een beetje koud Haar rechterdij maakt me benauwd Dus eet ik maar liever een kippendij

I dreamt I made love to Anna de Houd Her left thigh was a little cold Her right thigh flustered me so That I preferred to eat the chicken thigh

In sy droom is hy vesin, die hoender se boude is te min Die skaap se boude is vas gebind Maar sy motjie se boud is glad nie dun

In zijn droom is hij een beetje klungelig, de kippendij is te weinig De dijen van het schaap zijn vastgebonden Maar de dij van zijn vrouwtje is niet bepaald dun

Maandag los hy so die boud, Dinsdag is die boud nog koud, Woensdag raak die boud benoud, Donderdag is hy

In his dream he’s a little clumsy, the chicken thigh is not enough The sheep thighs are tied up But his wifey’s thigh is smooth and fat Monday he left the thigh alone, Tuesday the thigh was still cold, Wednesday the thigh got flustered, Thursday he was simply naughty 47

sommer stout O ja die wonderlike boude Kyk hoe skyf ou boeta Doela nader na die regte boud Die droom is nou so in sy skik want sy motjie se boud is kort en dik Hy is nog so jong getroud nou weet hy al van die regte boud Sy skaap se boude laat hom vol Maar sy motjie se boude laat hom jol Hoe voel julle boude nou? Toe ek wakker skrik kyk ek rond Die komberse le nou almal op die grond Ek voel so bly ek het lekker gevry Ek het die boud in my droom gekry ’n Droom dis ’n droom Did ’n wonderlike droom Van al die boude nou

Maandag laat hij de dij staan, dinsdag is de dij een beetje koud, woensdag wordt de dij warm, donderdag is hij lekker stout Oh ja die geweldige dijen Kijk hoe ome Doela naar de rechterdij schuift De droom maakt hem content, want zijn vrouwtje haar dij is kort en dik Hij is pas getrouwd, maar jij weet al van de beste dij De schaap zijn dij maakt hem vol Maar de dij van zijn vrouw maakt hem blij Hoe voelen jullie dijen nou? Toen ik wakker schrok keek ik in het rond De deken lag op de grond Ik ben zo blij, ik heb lekker gevreeën Ik heb die dij in mijn droom gekregen

Oh yes, that curious thigh

Beeste poote

Koeienpoten

Cow’s foot

Look how brother Doela sidles up to the right thigh The dream makes him happy cause his wife’s thigh is short and fat He got married so young but he already knows about the best thigh The sheep thigh makes him full But his wife’s thigh makes him run around How do your thighs feel now?

Beeste poote is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap

Koeienpoten zijn schoon geschraapt, het lekkerste eten in de Kaap

Ek loop een dag vir ’n uur of twee Sien ek motjie Ralie in die Sout Rivier Sy het ’n mandjie op haar skoot Met ’n afgeskraapte beeste poot

Op een dag na dat ik twee uur heb gelopen Zie ik vrouwtje Ralie, in de Sout Rivier Ze heeft een mandje op haar schoot Met daarin een schoongeschraapte koeienpoot

Cow’s foot cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape After walking one day for an hour or two I see mistress Ralie in the Salt River She has a basket in her lap With a scraped cow foot

Beeste poote is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap Beeste poote is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap Smoor jy dit met tamatie dan sal jy nooit jou mond afvee Smoor jy dit met tamatie dan sal jy nooit jou mond afvee Beeste poote is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap Ek loop een dag vir ’n uur of twee Sien ek motjie Joggie in die Diep Rivier Sy het ’n sakkie in haar spens Met ’n skoon geskraapte beeste pens

Koeienpoten zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap Koeienpoten zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap Je zult nooit je mond afvegen als je ze met tomaten smoort Je zult nooit je mond afvegen als je ze met tomaten smoort Koeienpoten zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap Op een dag nadat ik twee uur heb gelopen Zie ik vrouwtje Joggie, in de Diep Rivier Ze heeft een tasje in haar schort Met een schoongeschraapte koeienmaag Koeienmagen zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap Koeienmagen zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap Je zult nooit je mond afvegen als je ze met tomaten smoort

I woke with a start and looked around All the bedclothes were on the ground I’m so happy I had such good sex I had that thigh in my dream A dream, tis a dream Tis a curious dream About all those thighs

’n Droom, het is ’n droom ’t is een geweldige droom Over al die dijen Toelichting Nog een favoriet bij Kaap maleise bruiloften. Door gebruik te maken van humor in de liederen worden taboes doorbroken over thema’s als eksualiteit. De ‘dijen’ waarover in dit lied gezongen wordt, refereren aan vrouwelijke bovenbenen.

Explanation Another favourite at Cape Malay weddings. The humour in the songs breaks taboos about sexuality and other matters. The thighs sung about in this song are a reference to female thighs.

48

Beeste pense is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap Beeste pense is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap Smoor jy dit met tamatie dan sal jy nooit jou mond afvee

Cow’s foot cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape Cow’s foot cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape Stew it in tomatoes and you’ll never wipe your mouth Stew it in tomatoes and you’ll never wipe your mouth Cow’s foot cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape After walking one day for an hour or two I see mistress Joggie in the Deep River She has a sack in her apron Filled with scraped cow tripe Cow tripe cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape Cow tripe cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape Stew it in tomatoes and you’ll never wipe your mouth Stew it in tomatoes and you’ll never wipe your mouth Cow tripe cleaned and 49

Smoor jy dit met tamatie dan sal jy nooit jou mond afvee Beeste pense is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap

Je zult nooit je mond afvegen als je ze met tomaten smoort Koeienmagen zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap

scraped is the tastiest food in the Cape After walking one day for an hour or two I see mistress Avie in the Mowbray Then she’s walking up the hill now With the scraped head of a cow

Ek loop een dag vir ’n uur of twee Sien ek motjie Avie in die Mowbray

Op een dag nadat ik twee uur heb gelopen Zie ik vrouwtje Avie, in Mowbray

Sy loop sowaar die heuwel op Met ’n skoon geskraapte beeste kop Beeste koppe is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap Beeste koppe is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap Smoor jy dit met tamatie dan sal jy nooit jou mond afvee Smoor jy dit met tamatie dan sal jy nooit jou mond afvee Beeste koppe is skoon geskraap, die lekkerste kossies van die Kaap

Ze loopt zowaar de heuvel op Met een schoongeschraapte koeienkop Koeienkoppen zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap Koeienkoppen zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap Je zult nooit je mond afvegen als je ze met tomaten smoort Je zult nooit je mond afvegen als je ze met tomaten smoort Koeienkoppen zijn schoongeschraapt het lekkerste eten in de Kaap

Cow’s head cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape Cow’s head cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape Stew it in tomatoes and you’ll never wipe your mouth Stew it in tomatoes and you’ll never wipe your mouth

Toelichting Vroeger was het onder de arme Kaapmaleise bevolking zeer gebruikelijk om orgaanvlees en slachtafval te eten. Orgaanvlees was in die tijd zeer goedkoop. De mensen in dit liedje wordt verheerlijkt gezongen over iets wat uit armoede geboren is.

Explanation It used to be very normal among the poor Cape Malay population to eat slaughterhouse offal, which was very cheap at the time. People enjoyed the feet, stomachs and heads of cows most of all. Now that it has become more customary to eat offal, it is considered a delicacy. This ghoema song sings the praises of something that was born out of poverty.

Cow’s head cleaned and scraped is the tastiest food in the Cape

50

CAPE TRADITIONAL SINGERS & IGUGU LE KAPA Ma ek wil die Oxford dra

Ma ik wil de Oxford aan

Ma, I want to wear Oxfords

Kyk hoe vat die nonna nou die Kaapse draai, Kaapse draai, aa-ja-ja Kyk hoe vat die nonna nou die Kaapse draai, Kaapse draai, aa-ja-ja Dis hierna toe en soontoe, onder toe en boon toe Kyk hoe vat die nonna nou die Kaapse draai Kyk hoe vat die nonna nou die Kaapse draai, Kaapse draai, aa-ja-ja

Kijk hoe ze de Kaapse draai danst, Kaapse draai, aa-ja-ja Kijk hoe ze de Kaapse draai danst, Kaapse draai, aa-ja-ja Dat is hiernaartoe en daarnaartoe, naar onderen toe en naar boven toe Kijk hoe ze de Kaapse draai danst Kijk hoe ze de Kaapse draai danst, Kaapse draai, aa-ja-ja

Just look at how she dances that Kaapse draai, Kaapse draai, aa-ya-ya Just look at how she dances that Kaapse draai, Kaapse draai, aa-ya-ya It’s over to here, over to there, bend down and up again Just look at how she dances the Kaapse draai Just look at how she dances the Kaapse draai, Kaapse draai, aa-ya-ya

Die trane die rol oor my bokkie, die trane die rol oor jou bokkie Dis daar waar die son en die maan onder gaan, bokka jy moet huis toe gaan Nee, nee, nee my dolla nie, nee my dolla nie, nee my dolla nie Nee, nee, nee my dolla nie Ek jol nie met ’n loskop dolla nie Ma ek wil die Oxford dra, ma ek wil die Oxford dra Want my baatjie is te lank en die pype hang daar My hempie is te kort, dis die fashion van die jaar Ma ek wil die Oxford dra

De tranen rollen over mijn liefje, de tranen rollen over jouw liefje Dat is waar de zon en maan ondergaan, liefje je moet naar huis toe gaan Nee, nee, nee mijn vriend niet, nee mijn vriend niet, nee mijn vriend niet

Tears roll over my sweetheart, tears roll over your sweetheart That’s where the sun and the moon go down, sweetie you must go home now No, no, no my friend no, no my friend no, no my friend no

Nee, nee, nee mijn vriend niet Ik maak geen plezier met een losbol Ma ik wil de Oxford aan, Ma ik wil de Oxford aan Want mijn jasje is te lang en de broekspijpen te kort Mijn hemd is te kort, dit is de mode van dit jaar Ma ik wil de Oxford aan

No, no, no my friend no I don’t go out with a louche guy, no Ma I want to wear Oxfords, Ma I want to wear Oxfords Cause my jacket’s too long and my pants hang down My shirt’s too short, this is the fashion in town Ma I want to wear Oxfords

Toelichting Kaapstad heeft altijd bekend gestaan om haar goede kleermakers, vooral binnen de Cape Malay gemeen-

Explanation Cape Town has always been known for its good tailors, especially within the Cape Malay community. Cape Town 51

schap. Kaapstad was om die reden een erg modieuze stad. Toen de Oxford-broek in de jaren ‘20 in de mode kwam, wilde elke jonge man er een dragen. Dit Ghoemalied gaat over een jonge man die zijn moeder smeekt om een Oxford-broek, omdat hij denkt dat hij dan alle meisjes voor zich kan winnen.

was an extremely fashionable city because of this. When ‘Oxfords’ (a loose-fitting form of trousers) became fashionable in the 1920s, every young man wanted to own a pair. This ghoema song is about a boy who begs his mother for a pair of Oxfords, because he thinks he can attract all the girls this way.

Meadowlands

Meadowlands

Meadowlands

Otla utlwa makgowa arei Are yeng ko Meadowlands Meadowland Meadowlands Meadowlands sithando sam Otlwa utlwa botsotsi bare Ons dak ni ons pola hier Pola hier pola hier Pola hier sithando sam

Je kunt de blanken horen zeggen Laten we naar Meadowlands verhuizen Meadowlands, mijn schat, zul je de Tsotsis horen zeggen We verhuizen niet, wij blijven hier Blijf hier, blijf hier, Blijf hier, mijn schat.

You’ll hear the whites say Let’s move to Meadowlands Meadowlands, Meadowlands Meadowlands, my love You’ll hear the tsotsis say We’re not moving, we’re staying here Stay here, stay here Stay here, my love

Geschiedenis van het lied Er was eens een witte man die zong als een zwarte en dat maakte hem beroemd. Dat was Elvis Presley. Maar in ZuidAfrika had je in 1962 de blanke Archie Coker, die samen met zijn Meteors een hit had en die ook zong als een zwarte. Hem maakte dat een beetje berucht. Alleen Archie zelf weet of hij het lied – geschreven door Strike Vilakazi – uitbuitte voor commerciële doelen en dus de ellende van duizenden te gelde maakte, of dat hij zijn stem toevoegde aan het

History of the song There was once a white man who sang like a black man and this made him famous. That was Elvis Presley, but in South Africa in 1962 a white man, Archie Coker, along with his Meteors, took a song and sang like a black man. This has made him somewhat infamous, but only Archie will know if he was exploiting the song written by Strike Vilakazi for commercial gain and cashing in on the misery of thousands, or if he was adding his voice to the protest that the song grew from. 52

protest waaruit de song was voortgekomen. Meadowlands was de voorstad van het pas gevormde township Soweto, waar mensen in 1956 via gedwongen verhuizingen naartoe werden gestuurd. De boodschap van de song was dat de blanken ons wel kunnen zeggen dat we naar Meadowlands moeten, maar dat we niet gaan. Helaas vertelt de geschiedenis een ander verhaal. Er zijn veel versies van ‘Meadowlands’ in omloop, inclusief Strike Vilakazi’s origineel, maar deze versie is gekozen omdat daarin de kwela sound van de townships vermengd wordt met de beat group twanging gitaar uit de jaren ‘60, wat een interessante samensmelting van klanken oplevert die iedereen – ongeacht politieke opvattingen aan beide zijden van het apartheidshek – prachtig vond.

Meadowlands was a suburb of the newly formed Soweto township and was where those forcefully removed from Sophia Town were relocated to in 1956. The basic message of the song was that the whites are telling us to go to Meadowlands, but we’re not going. Unfortunately, history tells a different story. There are many versions of Meadowlands around, including Strike Vilakazi’s original, but this version has been chosen as it mixes the kwela sound of the townships with the 60s beat group twanging guitar, creating an interesting fusion of sounds that (political feelings aside) could have been enjoyed on both sides of the apartheid fence.

53

Pata-pata

Pata-pata

Pata-pata

Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata

‘Pata Pata’is de naam van een dans die we in Johannesburg doen. En iedereen begint te bewegen zodra ‘Pata Pata’ begint te draaien - whoo

‘Pata Pata’ is the name of a dance we do down Johannesburg way. And everybody starts to move as soon as Pata Pata starts to play – whoo

Whoo, iedere vrijdag en zaterdag is het tijd voor ‘Pata Pata’. De dans gaat de hele nacht door totdat de zon begint te schijnen - hey!

Whoo, every Friday and Saturday night its Pata Pata time The dance keeps going all night long till the morning sun begins to shine - hey!

Toelichting Pata Pata is oorspronkelijk geschreven door zangeres Dorothy Masuka. Het werd ook buiten Zuid-Afrika populair in de versie van Miriam Makeba uit 1957, toen zij nog in Zuid-Afrika woonde. De tekst – in isiXhosa en Engels – vertelt over het dansplezier in het Johannesburg van de jaren ’50. Hoewel de tekst onschuldig genoeg lijkt, kan die ook worden begrepen als een manifest van de zwarte stedelijke cultuur toen die bedreigd werd door de apartheid.

Explanation Pata Pata was originally written by singer Dorothy Masuka. It also became popular outside South Africa in the version sung by Miriam Makeba in 1957, when she was still living in South Africa. The lyrics – in isiXhosa and English – tell about the pleasure of dancing in Johannesburg in the 1950s. Although the lyrics seem innocent enough, they can also be interpreted as a manifesto for black urban culture when it was threatened by apartheid.

aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata

aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata Saguqa sath’ - ahi ti! Aah- saguqa sath’ - nantsi ahi ti! Saguqa sathi bheka nants’ iPata Pata

aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata 54

55

Piet Hein

Piet Hein

Piet Hein

Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein sy naam ben klein, Sy daden ben so groot, Sy daden ben so groot, Hy het gewonne oor de Zilveren vloot.

Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein zijn naam is klein Zijn daden zijn heel groot Zijn daden zijn heel groot Hij heeft de Zilvervloot overwonnen .

Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein his name is plain His deeds are very great His deeds are very great It’s he who beat the silver fleet .

Het julle gehoor van de Zilveren vloot De Zilveren vloot van Spanje Sy hadden veel munstukken aan boord En appeltjies van Oranje.

Hebben jullie gehoord van de Zilvervloot De Zilvervloot van Spanje Ze hadden heel veel munten aan boord En appeltjes van Oranje.

Have you heard about the silver fleet The silver fleet of Spain They had lots of silver pieces on board And apples from Orange.

Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein sy naam is klein, En sy daden ben so groot, En sy daden ben so groot, Hy het gewonnen oor de Zilveren vloot.

Piet Hein, Piet Hein Piet Hein zijn naam is klein Zijn daden zijn heel groot Zijn daden zijn heel groot Hij heeft de Zilvervloot overwonnen.

Piet Hein, Piet Hein Piet Hein his name is plain His deeds are very great His deeds are very great It’s he who beat the silver fleet.

Geschiedenis van het verhaal In 1628 zeilde Admiraal Hein met Witte de With als vlaggenkapitein uit om een Spaanse schatvloot geladen met zilver uit hun Amerikaanse koloniën en de Filippijnen te onderscheppen. Bij hem was ook admiraal Hendrick Lonck, en later voegde zich nog een eskader van viceadmiraal Joost Banckert bij hem, evenals kaper Moses Cohen Henriques. Een deel van de Spaanse vloot in Venezuela was gewaarschuwd, omdat een Nederlandse scheepsjongen op weg naar Blanquilla verdwaald was, gevangen was genomen en het plan

History of the song In 1628, Admiral Hein, with Witte de With as captain of his flagship, sailed out to capture a Spanish treasure fleet loaded with silver from their American colonies and the Philippines. With him was Admiral Hendrick Lonck, and he was later joined by a squadron of Vice-Admiral Joost Banckert, as well as by the pirate Moses Cohen Henriques. Part of the Spanish fleet in Venezuela had been warned because a Dutch cabin boy had lost his way on Blanquilla and was captured, betraying the plan, but the other half from Mexico continued its voyage, unaware of the 56

verraden had, maar de andere helft zette onwetend van de dreiging vanuit Mexico de reis voort. Zestien Spaanse schepen kreeg Hein in handen: één galjoen werd ’s nachts bij verrassing veroverd, negen kleinere vrachtschepen werden tot overgave overgehaald, twee kleinere schepen werden met succes achtervolgd, en vier grote galjoenen kwamen klem te zitten in de Cubaanse baai van Matanzas. Na enkele musketsalvo’s vanaf de Nederlandse schepen gaven ook de bemanningen van deze vier galjoenen zich over. De waarde van de buit die Hein binnenhaalde bedroeg 11.509.524 guldens in goud, zilver en andere kostbare handelsgoederen zoals indigo en cochenille. De Nederlanders maakten geen gevangenen: ze gaven de Spaanse bemanningen voldoende proviand mee voor een voettocht naar Havana. De vrijgelatenen waren verbaasd dat de admiraal hen persoonlijk in vloeiend Spaans aanwijzingen gaf. Maar Hein was goed bekend met het gebied, want hij had daar na 1603 een aantal jaren gevangen gezeten. De vangst van de schatvloot was de grootste overwinning van de Compagnie in het Caraïbisch gebied. Met het geld kon het Nederlandse leger acht maanden gefinancierd worden (met als direct gevolg de verovering van fort ’s-Hertogenbosch), en de aandeelhouders van de WIC kregen dat jaar een dividend van 50 procent uitgekeerd. Hein zelf keerde in 1629 terug naar de Nederlanden, waar hij als een held werd onthaald. Toen hij op het bordes van het stadhuis van Leiden door een uitzinnige menigte werd toegejuicht, zei hij tegen de burgemeester: ‘Siet hoe het volck nu raest, omdat ick soo grooten schat t’huys brenghe, die daer weijnich voor hebbe gedaen; ende te voren als ick der voor hadde ghevochten, ende verre grooter daden ghedaen als dese, en heeft men sich naeuwlijcks aen mij ghekeert.’ Hein was de eerste en de laatste die erin slaagde zo’n groot deel van een Spaanse ‘zilvervloot’ vanuit Amerika te veroveren.

threat. Sixteen Spanish ships were intercepted; one galleon was taken after a surprise encounter during the night, nine smaller merchants were talked into surrendering; two small ships were taken at sea fleeing, four fleeing galleons were trapped on the Cuban coast in the Bay of Matanzas. After some musket volleys from Dutch ships, the crews of the galleons also surrendered and Hein captured 11,509,524 guilders of booty in gold, silver and other expensive trade goods, such as indigo and cochineal, without any bloodshed. The Dutch didn’t take prisoners: they gave the Spanish crews ample supplies for a march to Havana. The released were surprised to hear the admiral personally giving them directions in fluent Spanish; Hein after all was well acquainted with the region, as he had been confined to it during his internment after 1603. The capture of the treasure fleet was the company’s greatest victory in the Caribbean. As a result, the money funded the Dutch army for eight months (and as a direct consequence, allowing it to capture the fortress ’s-Hertogenbosch, and the shareholders enjoyed a cash dividend of 50% for that year. Hein returned to the Netherlands in 1629, where he was hailed as a hero. Watching the crowds cheering him as he stood on the balcony of the town hall of Leiden, he remarked to the mayor: ‘Now they praise me because I gained riches without the least danger; but earlier when I risked my life in full combat they didn’t even know I existed.’ Hein was the first and the last to capture such a large part of a Spanish ‘silver fleet’ from America.

57

internationale podiumkunsten amsterdam juni 2015

VRIENDEN

FRIENDS

Het Holland Festival heeft het getroffen – met Vrienden die gepassioneerd zijn over kunst, die artiesten van wereldklasse verwelkomen en die het festival steunen in zijn ambitie om nieuw werk te blijven presenteren.

The Holland Festival is lucky – with Friends who are passionate about art, welcoming to our world class artists, ambitious to help the festival to commission brilliant new work.

Vrienden vormen het hart van het festival en hun genereuze steun helpt om elk jaar een spannend programma te maken.

Friends are the heart of the festival and their generous support helps the festival to create an exciting programme each year.

Het verheugt ons dan ook dat we deze voorstelling mede dankzij de Vrienden van het Holland Festival aan u kunnen tonen.

We are therefore delighted to be able to present this performance with support from the Friends of the Holland Festival.

Ruth Mackenzie en Annet Lekkerkerker Directie, Holland Festival

Ruth Mackenzie and Annet Lekkerkerker Board, Holland Festival

  58

59

HOLLAND FESTIVAL 2015

directie Ruth Mackenzie, artistiek directeur Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur raad van toezicht Martijn Sanders, voorzitter Mavis Carrilho Joachim Fleury Renze Hasper Ben Noteboom Marjet van Zuijlen Het programma van het Holland Festival kan alleen tot stand komen door subsidies, bijdragen van sponsors en fondsen en door de gewaardeerde steun van u, ons publiek. hoofdbegunstiger Fonds 21 subsidiënten Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Gemeente Amsterdam sponsors, fondsen en instellingen Stichting Ammodo, Rabobank Amsterdam, Stichting Dioraphte, VSBfonds, Turing Foundation, Ernst von Siemens Music Foundation, Fonds Podiumkunsten, European Cultural Foundation, DoubleTree by Hilton, Westergasfabriek/MeyerBergman, Clifford Chance LLP, Kempen & Co, WeTransfer, Automobielbedrijf Van Vloten, RoomMate Hotels Aitana Amsterdam, Lloyd Hotel, Wilhelmina E. Jansen Fonds, Goethe-Institut, Institut Français des Pays-Bas, Gravin van Bylandt

Stichting, Amerikaanse Ambassade Den Haag, Spaanse Ambassade Den Haag, Ambassade van Armenië in Nederland, Oostenrijkse Ambassade in Den Haag, Ambassade van de Bondsrepubliek Duitsland Den Haag, Ambassade van de Argentijnse Republiek, MacBike

Monnas, Luuk H. Karsten, Frans en Willeke Koffrie, Kristine Kohlstrand, Joost en Marcelle Kuiper, Monique Laenen en Titus Darley, Cees Lafeber, Ben Noteboom, Marsha Plotnitsky, Pim en Antoinette Polak, Anthony en Melanie Ruys, Patty Voorsmit

HF Business Beam Systems, De Nederlandsche Bank N.V., Double Effect, G&S Vastgoed, ING Groep, Ten Have Change Management, WPG Uitgevers B.V.

beschermers Lodewijk Baljon en Ineke Hellingman, A. van de Beek en S. van Basten Batenburg, Irma Boom en Julius Vermeulen, S. Brada, Frans en Dorry Cladder-van Haersolte, J. Docter en E. van Luijk, L. Dommering-van Rongen, E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis, E. Horlings, J. Houwert, R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, J. Lauret, A. van der Linden-Taverne, H. en I. Lindenbergh-Sluis, F. Mulder, Adriaan en Glenda Nühn-Morris, G. van Oenen, H. Pinkster, H. Sauerwein, R. van Schaik en W. Rutten, K. Tschenett, Wolbert en Barbara Vroom, P. Wakkie, R. Walstra, A. van Wassenaer, O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven

mediapartners NTR, VPRO board of governors De genereuze, meerjarige verbintenis van de Governors is van groot belang voor de internationale programmering van het Holland Festival en met name voor het aangaan van internationale coproducties. G.J. van den Bergh en C. van den BerghRaat, R.F. van den Bergh, J. van den Broek, Bernard en Ineke Dijkhuizen, Angela en Leendert van Driel, Jeroen Fleming, J. Fleury, V. Halberstadt, H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, Irina en Marcel van Poecke, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Françoise van Rappard-Wanninkhof, M. Sanders, A.N. Stoop en S. Hazelhoff, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt, H. Wolfert en M. Brinkman hartsvrienden Kommer en Josien Damen, Sabine van Delft-Vroom, Huub A. Doek, Tex Gunning, Wendy van Ierschot, Giovanna Kampouri 60

begunstigers M. Beekman, E. Blankenburg, Co Bleeker, A. Boelee, K. de Bok, Jan Bouws, E. Bracht, W.L.J. Bröcker, G. Bromberger, D. de Bruijn, Rachel van der Brug, M. Daamen, J. Dekker, M.H. Dijkgraaf, M. Doorman, Chr. van Eeghen, J. van der Ende, Ch. Engeler, E. Eshuis, E. Goossens-Post, E. de Graaff-Van Meeteren, F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Heteren, B. van Heugten, S. Hodes, Herma Hofmeijer, J. Hopman, A. Huijser, E. Hummelen, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan de Kater, J. Keukens, P. Krom, A. Ladan, M. Le Poole, M. Leenaers, K. Leering, T. Liefaard, A. Ligeon, T. Lodder, A. Man,

D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, A. Mees-Lubberman, A. de Meijere, J. Melkert, E. Merkx, Jaap Mulders, H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen, E. Overkamp en A. Verhoog, C. van de Poppe, P. Price, F. Racké, H. Ramaker, S. van de Ree, Wessel Reinink, L. RemarqueVan Toorn, Thecla Renders, M. Roozen, G. Scheepvaart, A. Schneider, H. Schnitzler, G. Scholten, C. Schoorl, E. SchreveBrinkman, Steven Schuit, P. Smit, G. Smits, I. Snelleman, A. Sonnen, K. Spanjer, C. Teulings, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, Y. Tomberg, H. van der Veen, M.T.F. Vencken, R. Verhoeff, R. Vogelenzang, F. Vollemans, A. Vreugdenhil, A. Wertheim, M. Willekens, M. van Wulfften Palthe, M. Yazdanbakhsh, P. van der Zant, P. van Zwieten en N. Aarnink jonge begunstigers Kai Ament, Aram Balian, Ilonka van den Bercken, Maarten Biermans, Maarten van Boven, Rolf Coppens, Tessa Cramer, Susan Gloudemans, Jolanda de Groot, Marte Guldemond, Pieter Guldemond, Nynke de Haan, Hagar Heijmans, Anna van Houwelingen, Jort van Jaarsveld, Daan de Jong, Judith Lekkerkerker, Pieter van der Meché, Frans Muller, Boris van Overbeeke, Gijs Schunselaar, Farid Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, Helena Verhagen, Merijn van der Vlies, Danny de Vries, Marian van Zijll Langhout liefhebbers Alle 677 Liefhebbers. Vrienden die anoniem wensen te blijven.

61

WORD VRIEND

BECOME A FRIEND

Als Vriend draagt u actief bij aan de bloei van het Holland Festival.

As a Friend, you actively contribute to the Festival’s ongoing success and growth.

liefhebber - vanaf € 55 per jaar U ontvangt dit programmaboek gratis, u heeft voorrang bij de kaartverkoop en u krijgt korting op tickets.

Liefhebber - from € 55 annually You will receive programme books such as this one for free, have access to advance ticket sales and get discounts on tickets.

begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede aan de internationale programmering van het Holland Festival. Als Begunstiger heeft u recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke privileges.

Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month) Your contribution goes directly to the Holland Festival’s international programming. As a Begunstiger, you have a right to free tickets and other attractive privileges.

jonge begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) Ontvang dezelfde privileges als de Begunstigers én: neem deel aan een speciaal programma waarin je elkaar ontmoet en voorstellingen geselecteerd zijn die je niet mag missen.

Jonge Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month) Receive the same privileges as the Begunstigers and also take part in a special programme in which you meet each other at selected shows that are too good to miss.

beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of € 125 per maand) Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage aan de internationale programmering van het Holland Festival ontvangt u een uitnodiging voor de openingsvoorstelling en voor exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten en andere privileges.

Beschermer - from € 1.500 annually (or € 125 per month) As thanks for your considerable contribution to the Holland Festival’s international programming, you receive an invitation to the opening performance and exclusive gatherings in addition to free tickets and other privileges.

Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaar Als Hartsvriend van het Holland Festival nodigen we u uit om dichter bij de makers te komen. Met gelijkgestemden en gasten van het festival verwelkomen we u graag

Hartsvriend - from € 5.000 annually We invite Holland Festival Hartsvrienden to become more closely acquainted with the makers of the Festival and meet like-minded people and guests.

Het Holland Festival heeft ook uw steun nodig: word Vriend!

op speciale gelegenheden en geven u een blik achter de schermen.

The Holland Festival needs your support too – become a Friend!

62

Geefwet Sinds 1 januari 2012 is het nog aantrekkelijker om het Holland Festival te steunen vanwege de Geefwet die tot 1 januari 2018 van kracht is. De Geefwet houdt in dat giften aan culturele ANBI’s met 25% verhoogd mogen worden tot een maximum aan schenkingen van € 5.000 per jaar. Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u het resterende bedrag voor het reguliere percentage (100%) aftrekken van de inkomstenbelasting. De voordelen van de Geefwet gelden voor alle belastingplichtigen (particulieren en bedrijven) en zijn van toepassing op zowel eenmalige als periodieke schenkingen. Voordeel van een periodieke schenking Een eenmalige gift is beperkt aftrekbaar voor de belasting. Het totaal van de giften op jaarbasis dient hoger te zijn dan 1% (drempel) en kan tot maximaal 10% (plafond) van het inkomen worden afgetrokken. Een periodieke gift is een gift waarbij voor een periode van ten minste vijf opeenvolgende jaren een gelijke uitkering wordt gedaan, vastgelegd in een periodieke akte. De gift is volledig aftrekbaar zonder aftrekdrempel of aftrekplafond. Wilt u ook Vriend van het Holland Festival worden? Ga voor meer informatie en een aanmeldformulier naar hollandfestival.nl (steun HF) of neem vrijblijvend contact op met Leonie Kruizenga, hoofd development op 020 – 788 21 18.

Donations to the Festival are taxdeductible Between 1 January 2012 and 1 January 2018, a special tax law is in effect which makes it more advantageous to make charitable donations. Called the ‘Geefwet’, this law allows you to claim your deductions to cultural organizations with ANBI status with an additional 25% for tax benefits (a total of 125%). The Holland Festival has such an ANBI status. The fiscal advantage applies to donations that total a maximum of € 5.000 annually. If you donate more than € 5.000 to registered charities, you can deduct the remaining amount for the regular percentage (100%). The advantages of the Geefwet apply to all taxpayers (private parties and businesses) and are applicable to both individual and periodical gifts. Advantages of a periodical gift Restrictions apply to deductions for individual gifts. Individual gifts are tax-deductible when the total amount of gifts given in one year surpasses 1% of your income, with a minimum of € 60. The amount given above the minimum threshold is tax-deductible. The maximum deductible amount is 10% of your threshold income. There are fiscal benefits for periodical gifts with an annuity construction for five years and upwards. If you choose to support the Holland Festival for a minimum of five years, your gift will be fully tax-deductible. If you would like to become a Friend of the Holland Festival, go to our website hollandfestival.nl (Support HF) for more information or call Leonie Kruizenga, head of development, for an informal talk without obligations: 020 – 788 21 18. 63

COLOFON COLOPHON Holland Festival Piet Heinkade 5 1019 BR Amsterdam tel. +31 (0)20 – 788 21 00 [email protected] www.hollandfestival.nl

tekst text Prof Denis Constant-Martin (tekst en toelichtingen text and explanations) Nina van Vlijmen (toelichtingen explanations Ag Rosa Lem, Die koeke, Die boude, Ma ek wil die Oxford dra) vertaling translation Margriet Agricola, Jane Bemont, Daan Kramer Schippers eindredactie en opmaak editorial and lay-out Holland Festival ontwerp design thonik druk printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2015 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival.

64

Cape Traditional Singers © Vincent Pontet

Hoofdbegunstiger / Patron

Cape Traditional Singers & igugu Le Kapa

Recommend Documents