C categorie. Circulatie. C tekst. Collectible. Cannibaliseren. Collectie. Cartofilie. Categoraal. Ceroplastiek. Collectie Nederland

niet  geholpen  door  particulier  initiatief”  (ICN,  Van  Waarde voor Waarde. Amsterdam 2008, p. 9). 

C‐categorie  In het kader van het Deltaplan voor Cultuurbehoud  is in 1990 een waardestellend kader voor museale  objecten ontwikkeld. Deze systematiek gaat uit van  vier categorieën, uitgedrukt in de letters A, B, C en  D. De categorie C objecten horen weliswaar tot het  verzamelgebied  maar  vertegenwoordigen  geen  grote culturele waarde.  

C‐tekst  Binnen het ABC model van beteksting is de C‐tekst  de  tekst  bij  de  tentoongestelde  voorwerpen  (zie  detailtekst).  

Cannibaliseren  Om een voorwerp in bedrijf te houden zullen af en  toe  reparaties  uitgevoerd  moeten  worden.  Daarvoor  zijn  onderdelen  nodig.  Onderdelen  zijn  na verloop van tijd niet meer leverbaar. Men zal ze  dan  uit  andere  exemplaren  moeten  halen  (“cannibaliseren”).  Men  kan  er  dan  voor  kiezen  twee of meer exemplaren te verwerven. 

Cartofilie   Het verzamelen van ansichtkaarten. Filocartofilie is  het  verzamelen  van  ansichtkaarten  met  afgestempelde postzegels op de beeldzijde. 

Categoraal   Naar verzameldiscipline. 

Ceroplastiek   Het  vervaardigen  van  modellen  in  was,  zoals  anatomische  modellen  en  figuren  ("wassen‐ beelden").   

Cinemabilia   Voorwerpen  verband  houdend  met  (de  geschiedenis  van)  de  film.  Engels:    movie  memorabilia.   

Cinematheek    Verzameling  van  (speel)films.    Synoniem  met  filmarchief en filmmuseum. 

Circulatie   De  combinatie  van  de  indeling  van  het  museumgebouw  en  een  aanbevolen,  dan  wel  gewenste  looprichting  .    "To  enable  the  visitor  to  pace  (zie  pacing  )  himself/herself  according  to  his/her  own  interest  en  needs,  the  circulation  system  of  a  museum  should  allow  him/her  to  arrive  at  the  desired  galleries  as  directly  as  possible,  and/or  to  select  along  the  route  those  galleries  he/she  chooses  to  see".    Synoniem:   routing.   

Collectible  Zie: Verzamelobject 

Collectie  Zie:  verzameling.  De  begrippen  collectie  en  verzameling worden al sinds het begin van de 19de  eeuw  als  gelijkwaardige  synoniemen  gebruikt.   Collectioneren heeft daarentegen een specifiekere  betekenis  dan  verzamelen,  namelijk  meer  gericht  op  kunst.  In  samenstellingen  gebruikt  men  vooral  collectie  en  verzamelen,  bijvoorbeeld  collectiebeleid  en  verzamelbeleid  (overigens  niet  synoniem)  en  niet  verzamelingsbeleid  en  collectioneringsbeleid.  "Een  collectie  is  een  subjectieve  interpretatie  van  een  historisch  gegeven  op  basis  van  kwaliteitsopvattingen  en  geconditioneerd  door  sociologische  factoren  en  door  practische  omstandigheden  van  aanbod  en  financiële  draagkracht" (Beeren 1973). 

Collectie Nederland  Het  geheel  van  museale  verzamelingen  in  Nederland.  Het  begrip  werd  geïntroduceerd  door  Minister Hedy d’Ancona in haar beleidsnota Kiezen  voor  kwaliteit  (1990).  Een  meer  specifieke  omschrijving is: “De Collectie Nederland is dat deel  van  het  roerende  culturele  erfgoed  waarvoor  de  samenleving  bereid  is  verantwoordelijkheid  te  nemen.  Anders  gezegd:  het  is  het  erfgoed  waarvoor  de  overheid  middelen  toewijst,  al  dan 

Een  kwantitatief  beeld  van  de  museale  Collectie  Nederland  wordt  gegeven  in  het  rapport  Collectiebalans:   Lucas  Veeger,  De  Collectiebalans.  Een  onderzoek  naar  het  wel  en  wee  van  museumcollecties  in  Nederland  (ICN,  Amsterdam  2008)  http://project.collectiewijzer.nl/index.php?option= com_content&task=view&id=50&It emid=99999999   Historisch overzicht  “De  rijksoverheid  moet  richtlijnen  opstellen  voor  het  verzamelbeleid”.  Dit  was  een  van  de  opdrachten  die  de  rijksoverheid  zichzelf  stelde  in  de  nota  ''Naar  een  nieuw  museumbeleid''  (1976).  “Om te komen tot een verantwoorde opdeling van  het  te  verzamelen  materiaal  dient  een  goede  taakverdeling  tussen  de  verschillende  museuminstellingen  bevorderd  te  worden  en  dienen  leemtes  in  het  totale  culturele  bestand  opgespoord  en  opgevuld  te  worden.  Nieuwe  verzamelgebieden  dienen  tijdig  onderkend  te  worden”.  Samenhang  als  punt  van  nationale  zorg.  Na  meer  dan  een  halve  eeuw  erkende  de  rijksoverheid  haar  verantwoordelijkheid  op  dit  terrein.  Immers,  reeds  in  1918  uitte  de  Nederlandsche  Oudheidkundige  Bond  zijn  zorg  over het gebrek aan samenhang. In zijn nota ''Over  hervorming  en  beheer  onzer  musea''  bepleitte  de  bond  een  herverkaveling  van  de  collecties  vanuit  de opvatting dat alle openbare verzamelingen “als  eene  groote  verzameling”  moet  worden  opgevat,  “waarvan  eene  logische  en  nuttige  verdeeling  moet  worden  beproefd”.  De  Rijkscommissie  van  inzake  Reorganisatie  van  het  Advies  Museumwezen  hier  te  Lande  sloot  zich  in  haar  rapport  van  1921  bij  deze  opvatting  aan.  De  commissie zag het Nederlandse museumwezen als  “levend organisch geheel”. Het na zestig jaar weer  opgepakte idee van een nationale samenhang zou  in  1990  culmineren  in  het  begrip  “Collectie  Nederland”.  Volgens  de  nota's  van  1919  en  1921  moest  een  nationale  samenhang  van  museale  verzamelingen  worden  bewerkstelligd  door  “uitruiling”.  Van  de 

voorgestelde  herverdeling  van  het  gehele  Nederlandse  museumbezit  is  het  echter  nooit  gekomen.  Het  onderwerp  werd  opnieuw  besproken  op  de  Museumdag  van  10  mei  1952.  Prof.  Engel,  directeur  van  het  Zoölogisch  Museum  te  Amsterdam, gaf toen  een  beeld  van de situatie  bij  de  natuurhistorische  musea.  Zijn  voorstelling  van  zaken  komt  sterk  overeen  met  de  structuur  van het natuurhistorische museumbestel die dertig  jaar  later  werd  neergelegd  in  de  CRM  nota  ''Een  zaak van leven en dood'' (1982). Deze nota was de  eerste sectorale uitwerking van de nota ''Naar een  nieuw  museumbeleid''.  Uitgangspunt  was  vooral  een ordening op basis van geografische reikwijdte,  zowel  wat  betreft  collectiebeleid  als  wat  betreft  doelgroep oriëntatie.   Voor  de  andere  sectoren  lag  een  dergelijke  logische  structuur  minder  voor  de  hand.  Gekozen  werd  voor  de  combinatie  van  respecteren  van  bestaande  zwaartepunten  aangevuld  met  een  regionale  spreiding  van  de  voorzieningen  op  het  gebied  van  de  publieksfunctie.  Met  name  voor  kunstmusea  was  de  keuze:  verder  verzamelen  in  de  breedte  of  specialiseren.  De  optie  “in  de  breedte”  was  in  feite  de  keus  van  het  cultuurspreidingsideaal.  Voor  eigentijdse  kunst  kwam daarbij de behoefte van de musea buiten de  Randstad om ook  serieus  genomen te  worden,  de  angst  om  regionaal  te  zijn.  Als  gevolg  kwam  men  regelmatig de zelfde namen tegen van kunstenaars  wier werk werd aangekocht. Ondanks het bestaan  van het Miniconvent (voor de grote musea) en het  Landelijk  Overleg  Musea  en  Centra  voor  Hedendaagse Kunst kwam het weinig tot een echte  afstemming van het collectiebeleid.   Met  de  nota  ''Kiezen  voor  kwaliteit''  nam  de  rijksoverheid nadrukkelijk het totale museumbestel  als  referentiekader  voor  het  museale  beleid.  Denkend  vanuit  museale  functies  in  plaats  vanuit  instellingen  afzonderlijk  en  redenerend  vanuit  het  geheel  van  instellingen  en  collecties  wilde  de  Minister van WVC de kwaliteit van de Nederlandse  museale  collecties  in  zijn totaliteit  verhogen  door,  onder  andere,  het  stimuleren  (“faciliteren”)  van  collectieverkeer  (ruil,  bruikleen,  schenking)  en  het  beïnvloeden  (“premiëren”)  van  het aankoopbeleid  door gerichte subsidies. 

Peter  van  Mensch,  Voor  nu  en  voor  later.  Het  verzamelbeleid  van  musea  in  Nederland  (Nederlandse  Museumvereniging,  Amsterdam  1993).  Gevarieerd maar gefragmenteerd   Onze museale Collectie Nederland is omvangrijk en  gevarieerd.  Opvallend  is  de grote  kleinschaligheid,  waarbij  heel  veel  kleine  instellingen  een  naar  verhouding  bescheiden  deel van  ons  gezamenlijke  erfgoed  beheren  en  presenteren.  Kleinschaligheid  kent  enkele  positieve  aspecten,  zoals  de  sterke  lokale gebondenheid van collecties en dus ook van  de  musea.  Dit  biedt  deze  musea  een  goede  mogelijkheid  een  belangrijke  rol  te  spelen  in  het  bewaren  en  tonen  van  het  plaatselijke  verleden.  De  medaille  heeft  echter  een  minder  positieve  keerzijde,  namelijk  een  grote  mate  van  versnippering en gebrek aan samenhang. Enigszins  overdreven  kun  je  spreken  van  een  vorm  van  ‘eiland‐musealisering’,  waarbij  een  gezamenlijke  visie  op  het  verzamelen,  beheren  en  presenteren  van  cultureel  erfgoed  eerder  uitzondering  dan  regel  is.  Gelukkig  is  samenwerking  binnen  de  museumwereld  geen  onbekend  verschijnsel.  Toch  proberen  musea  vaak  geïsoleerd  van  elkaar  de  problemen  op  te  lossen  waarmee  zij  zich  geconfronteerd  zien.  In  de  praktijk  blijkt  dan  dat  veel  musea  niet  of  slechts  met  moeite  kunnen  zorgen  voor  een  verantwoorde  opslag  van  de  collecties.  Realiseren  van  digitale  toegankelijkheid  is voor veel instellingen eveneens nog een brug te  ver. Niet zelden  stijgen deze problemen uit boven  de  draagkracht  van  de  individuele  instellingen.  Voor  een  oplossing  moet  men  ‘breder  en  groter’  denken.  Dit  kan  leiden  tot  praktische  en  liefst  structurele  samenwerking  op  het  gebied  van  bijvoorbeeld  digitalisering,collectiebeheer  en  waardestelling van collecties.  Lucas  Veeger,  De  Collectiebalans.  Een  onderzoek  naar  het  wel  en  wee  van  museumcollecties  in  Nederland (ICN, Amsterdam 2008)  Samenwerken   Op  het  gebied  van  digitalisering  en  digitale  toegankelijkheid  van  collecties  bestaan  al  diverse  succesvolle  samenwerkingsverbanden.  Zo  tonen  bijvoorbeeld  de  maritieme  musea  hun  collecties 

via  Maritiem  Digitaal,  doen  de  volkenkundige  musea  hetzelfde  via  de  website  van  de  Volkenkundige  Collectie  Nederland  en  bestaat  in  de  provincie  Gelderland  al  sinds  enige  tijd  IGEM  (Internet  Gelderse  Musea).  De  waarde  van  coördinatie  en  bundeling  van  krachten  wordt  ook  getoond bij Het Geheugen  van  Nederland  en  het  project  Beelden  voor  de  Toekomst.  De  toekomst  voor  brede  digitale  toegankelijkheid  lijkt  hiermee  te  liggen  in  samenwerking en afstemming. Hierbij tekenen  we  aan  dat  het  niet  alleen  moet  gaan  om  het  gezamenlijk  produceren  van  digitale  metadata  en  afbeeldingen,  maar  juist  ook  bij  het  voor  het  publiek  toegankelijk  maken  van  digitale  collecties.  Het momenteel sterk gefragmenteerde aanbod op  Internet  is  voor  de  virtuele  bezoeker  eerder  een  bezoeking dan een zegen.  Ook  op  het  gebied  van  behoud  en  beheer  van  collecties zouden mogelijkheden tot samenwerking  meer  kunnen  worden  uitgebuit.  Op  bescheiden  schaal  kan  men  denken  aan  het  delen  van  depotruimte of het onderbrengen van collecties in  een  beter  toegerust  depot  van  een  nabijgelegen  erfgoedinstelling.  Zo  bestaat  er  een  kans  tot  samenwerking  voor  elk  museum  met  een  fotocollectie  en  met  een  archiefbeherende  instelling  in  de  onmiddellijke  omgeving.  Grootschaliger is samenwerking op het gebied van  opslag  van  collecties  in  de  vorm  van  centrale  regionale depots.  Lucas  Veeger,  De  Collectiebalans.  Een  onderzoek  naar  het  wel  en  wee  van  museumcollecties  in  Nederland (ICN, Amsterdam 2008)  Uitruil  In de loop van de jaren 80 kwam steeds sterker het  idee  naar  voren  om  te  kiezen  voor  specialisatie,  maar dan wel op grond van een visie op het totale  museumbestel.  Door  uitruil  van  collectie‐ onderdelen  zou  een  soort  gedecentraliseerde  nationale  collectie  moeten  ontstaan.  In  zijn  bijdrage aan de Balie discussie van 14 maart 1991  over cultuurbehoud toonde Jan Vaessen zich geen  voorstander  van  het  idee  van  een  “Collectie  Nederland”.  Hij  achtte  het  onmogelijk,  zelfs  in  hoge  mate  ongewenst.  In  plaats  van  het  streven 

naar  totale  harmonisatie  zou  het  beleid  in  het  teken  moeten  staan  van  een  bewuste  proliferatie  van  perspectieven.  Dus  niet  de  uitruil  van  collectieonderdelen,  maar  de  confrontatie  van  verschillende visies op heden en verleden.   Streven  naar  specialisatie,  maar  geen  monopoliepositie,  dat  schijn  op  dit  moment  de  houding van de musea. De vraag is nu of dit moet  gebeuren door uitruil van collectieonderdelen, met  als  belangrijkste  bijkomende  vraag:  beheers‐ overdracht  of  eigendomsoverdracht.  Van  verschillende  kanten,  waaronder  het  Ministerie  van  WVC,  is  gespeeld  met  de  gedachte  van  een  “ruilbeurs”.  De  begeleidingscommissie  van  een  onderzoek  van  Intomart  Qualitatief  naar  cultuurhistorische  collecties  deed  de  aanbeveling  een  “bereidheidsregister  en/of  een  afstootregister”  aan  te  leggen  en  bij  te  houden,  waarin  vraag  en  aanbod  van  collecties  en  collectieonderdelen  zijn  genoteerd.  In  Engeland  is  in  het  tijdschrift  Museums  Journal  sinds  enige  tijd  een rubriek “Items for disposal” opgenomen.  Peter  van  Mensch,  ''Voor  nu  en  voor  later.  Het  verzamelbeleid  van  musea  in  Nederland''  (NMV  |  Nederlandse  Museumvereniging,  Amsterdam  1993).  Basiscollectie en profielcollectie  Inmiddels  heeft  zich  in  museumkringen  een  collectiemodel  ontwikkeld,  bestaande  uit  een  basiscollectie  aangevuld  met  een  specialisatie  (profielcollectie).  Dit  model  is  het  meest  uitgewerkt  bij  de  plantentuinen  (“gedecentraliseerde  nationale  plantencollectie”).  Een  vergelijkbaar  model  is  door  Edy  de  Wilde  geïntroduceerd  in  het  Van  Abbemuseum.  Volgens  het  model  van  de  plantentuinen  dient  de  basiscollectie  vooral  educatieve  doeleinden.  De  belangrijkste plantengroepen worden  getoond, of,  in  geval  van  een  moderne  kunstcollectie,  enkele  werken  van  de  klassiek  modernen.  De  profielcollectie  geeft  een  extra  dimensie  aan  de  verzameling.  Deze  collectie  is  gerelateerd  aan  de  wetenschappelijke  functie,  dan  wel  gebaseerd  op  de  traditie  van  onderzoek,  een  speciale  binding  met schenkers, etc.  

Bij  natuurhistorische  musea  groeit  de  weerstand  tegen  het  geografische  model.  Een  regionale  collectie is deels regionaal van herkomst, maar kan  van  nationale  betekenis  zijn.  Men  acht  het  niet  nodig  dat  wetenschappelijke  betekenis  noodzakelijk  inhoudt  dat  deze  collecties  ook  nationaal,  d.w.z.  in  een  nationale  weten‐ schappelijke  instelling,  bewaard  worden.  Men  ziet  een  mogelijkheid  zich  door  middel  van  een  hoogwaardige  collectie  ook  wetenschappelijk  te  profileren.  Het  vraagstuk  doet  zich  speciaal  ook  voor  bij  een  thematische  specialisatie  zonder  regionale/lokale  bedding.  Moet  de  mate  van  toevalligheid  het  criterium  zijn  bij  de  keus  tussen  behouden  of  afstoten?  Uitgangspunt  bij  specialisatie  en  herverkaveling  zou  in  ieder  geval  moeten  zijn  dat  collecties  daar  blijven,  dan  wel  terecht komen, waar inhoudelijke kennis aanwezig  is,  opdat  de  collecties  “levend”  gehouden  kunnen  worden.   Peter  van  Mensch,  Voor  nu  en  voor  later.  Het  verzamelbeleid  van  musea  in  Nederland  (Nederlandse  Museumvereniging,  Amsterdam  1993).  Collecties buiten musea  Een  complicerende  factor  is  het  bestaan  van  een  grote  verscheidenheid  van  niet‐museale  collecties  van  museale  betekenis.  Naast  musea  zijn  er,  behalve  particuliere  verzamelaars,  nog  allerlei  andere collectievormende instellingen.   Een  belangrijke  categorie  wordt  gevormd  door  de  universitaire  collecties.  Bij  een  landelijke  inventarisatie  bleken  universitaire  instituten  te  beschikken  over  een  130  tal  collecties.  Een  deel  van  de  collecties  is  te  beschouwen  als  voorwerparchief,  waarvan  het  belang  vooral  cultuurhistorisch  dan  wel  wetenschapshistorisch  van  aard  is.  Deze  collecties  zijn  niet  ontstaan  als  collectie,  maar  zijn  het  gevolg  van  “natuurlijke  accumulatie”.  De  meerderheid  van  de  collecties  is  daarentegen  ontstaan  als  gevolg  van  doelbewust  verzamelen  in  relatie  tot  onderwijs  of  onderzoek.  Daarin  zijn  te  onderscheiden:  passieve  en  actieve  collecties.  In  geval  van  passieve  collecties  is  het  onderzoek  afgesloten.  Zij  zijn  eventueel  nog  actueel  als  referentiecollectie,  maar  lijden  een  slapend  bestaan.  Actieve  collecties  zijn  nog 

onderwerp van onderzoek of worden nog actief in  het onderwijs gebruikt.   Het  probleem  van  universitaire  collecties  is  het  gebrek  aan  een  adequate  infrastructuur  en  continuïteit. Universiteiten zijn organisatorisch niet  ingericht  voor  het  beheer  van  collecties.  Het  opheffen  en/of  samenvoegen  van  vakgroepen  draagt  ook  niet  bij  tot  een  collectiebeleid.  Collecties  raken  op  drift  en  wanneer  er  geen  oplossing  wordt  gevonden  is  de  kans  groot  dat  belangrijk  wetenschappelijk  materiaal  verloren  gaat.   Ten  aanzien  van  de  beeldende  kunst  is  er  een  opmerkelijke  diversiteit  van  niet‐museale  instellingen  die  verzamelen,  zoals  bedrijven  en  artotheken/  kunstuitleencentra. Waarschijnlijk  zijn  er op dit moment net zo veel bedrijven als musea  met een collectie hedendaagse kunst. Aanvankelijk  beperkten  bedrijfscollecties  zich  tot  portretten  en  afbeeldingen van bedrijfsgebouwen. Na de Tweede  Wereldoorlog verruimde de opzet zich. Zo werden  bedrijfscollecties  in  feite  de  voortzetting  van  het  werk  van  verzamelende  ondernemers.  De  eerste  fase  van  de  ontwikkeling  van  bedrijfscollecties  in  Nederland  werd  gedocumenteerd  door  een  tweetal tentoonstellingen: “Kunst in bedrijfsleven”  (1950)  en  “Kunstzaken”  (1988).  Hier  en  daar  bestaan  ook  historische  bedrijfscollecties,  collecties  die  de  geschiedenis  van  het  bedrijf  documenteren.  Enkele  collecties  hebben  zich  kunnen  ontwikkelen  tot  een  “echt”  museum.  Het  wel  en  wee  van  deze  collecties  is  echter  sterk  verbonden  met  de  economische  positie  van  het  bedrijf.  Net  als  bij  universitaire  collecties  bestaat  het gevaar dat deze collecties op drift raken.   Een  belangrijke  niet‐museale  kunstverzameling  is  ondergebracht bij het Instituut Collectie Nederland  (voorheen  Rijksdienst  Beeldende  Kunst).  Deze  dienst  beheert  verschillende  soorten  collecties.  Door een gericht bruikleenbeleid speelde de dienst  een rol bij het ontstaan van profielcollecties (vroeg  Italiaanse  schilderkunst  in  het  Bonnefantenmuseum  te  Maastricht,  stillevens  in  Het  Prinsenhof  te  Delft,  landschappen  in  De  Lakenhal  te  Leiden  en  18de  eeuwse  schilderkunst  in Rijksmuseum Twenthe te Enschede).  

Er  bestaat  geen  overzicht  van  het  “paramuseale”  circuit.  Wat  betreft  beeldende  kunst  gaat  het  vooral  om  hedendaagse  Nederlandse  kunst.  Kwaliteit  en  kwantiteit  wisselt.  De  verzamelingen  van  artotheken/kunstuitleencentra  zijn  in  feite  verbruikscollecties.  Binnen  de  mogelijkheden  van  een  sterk  “verbruikleende”  collectie  streeft  de  Rijksdienst  Beeldende  Kunst  naar  adequaat  museaal  beheer.  Het  beheer  van  bedrijfscollecties  raakt  steeds  meer  in  handen  van  professionele  medewerkers.  De  grenzen  tussen  museale  en  paramuseale  collecties  vervagen.  De  “Collectie  Nederland”  strekt  zich  uit  tot  ver  voorbij  de  grenzen van het museum.  Peter  van  Mensch,  Voor  nu  en  voor  later.  Het  verzamelbeleid  van  musea  in  Nederland  (Nederlandse  Museumvereniging,  Amsterdam  1993). 

taxonomisch  verantwoord  beheerde  collectie  levende  planten,  waarvan  onderdelen  door  samenwerkende plantentuinen zijn samengebracht  en  daardoor  worden  beheerd.  De  Nationale  Plantencollectie  is  een  deel  van  de  Collectie  Nederland.  De  Nationale  Plantencollectie  wordt  gecoördineerd  door  de  Stichting  Nationale  Plantencollectie (SNP). 

omgaan  met  collecties.  Deze  fases  worden  collectiecyclus genoemd: 

Voor  criteria  voor  opname  in  de  Nationale  Plantencollectie,  zie  http://www.botanischetuinen.nl/media/public/file /Beleidsnota%202007‐2011.pdf  

Onder  collectiebeheer  wordt  in  eerste  instantie  verstaan het fysiek beheer (= technisch beheer) en  het  administratief  beheer  van  de  collectie.  In  het  rapport  wordt  ook  gesproken  over  juridisch  beheer,  d.w.z.  de  aandacht  voor  de  juridische  status van de collectie en onderdelen daarvan. 

Collectieadministratie 

Stichting Mobiele Collectie Nederland  http://www.mobiel‐erfgoed.nl  

Voor  de  uitvoering  van  alle  museale  taken  en  de  ontsluiting  van  de  collecties  is  een  goede  administratie van de collectie onontbeerlijk. Hierbij  kunnen  verschillende  niveaus  onderscheiden  worden. Op het meest eenvoudige niveau staat de  basisregistratie;  van  oudsher  op  registratiekaarten  of  in  inventarisboeken,  maar  thans  op  enkele  plaatsen  geautomatiseerd.  Deze  basisregistratie  zou  voor  het  gehele  museale  bezit  aanwezig  moeten  zijn.  Bij  de  rijksmusea  en  de  grotere  gemeentelijke en provinciale musea is dit dan ook  in het algemeen het geval, zij het op veel plaatsen  in sterk verouderde of moeilijk toegankelijke vorm.  De basisregistratie vormt de voorwaarde voor een  verdere toegankelijkheid van de collecties en voor  wetenschappelijk  onderzoek.  Terwijl  de  basisregistratie  slechts  een  beperkt  aantal  gegevens vermeldt, is de documentatie  gericht op  een  zo  breed  mogelijk  scala  aan  relevante  informatie  over  het  object.  Voor  de  diverse  collecties  binnen  de  rijksmusea  is  het  niveau  van  documentatie  zeer  verschillend.  In  vele  andere  musea  ontbreekt  dit  materiaal  geheel  en  al.  Tenslotte  worden  voor  het  publiek  en  de  wetenschappelijke  onderzoeker  de  collecties  toegankelijk  gemaakt  door  gidsen  en  catalogi.  Bestandscatalogi,  zo  noodzakelijk  voor  de  ontsluiting  van  de  collectie,  zijn  helaas  zeer  arbeidsintensief  en  vragen  belangrijke  financiële  investeringen. (Deltaplan) 

Nationale Plantencollectie  

Collectiebeheer 

De  Nationale  Plantencollectie  (http://www.nationale‐plantencollectie.nl)  is  de 

In  het  rapport  Roerend  mee  eens  (1995)  wordt  onderscheid  gemaakt  tussen  vijf  fases  in  het 

Mobiele Collectie Nederland  Het  begrip  wordt  gehanteerd  in  het  document  ''Visie  en  missie  Mobiele  Collectie  Nederland''  (2011)  voor  een  zeer  brede  verzameling  mobiel  erfgoed  bestaande  uit  alle  objecten  die  in  het  Nationaal Register Mobiel Erfgoed zijn opgenomen  en  die  (dus)  stuk  voor  stuk  Nederlandse  mobiliteitsgeschiedenis  representeren  (anders  gezegd:  representatiewaarde  hebben  mbt  de  Nederlandse mobiliteitsgeschiedenis). De objecten  waaruit  deze  collectie  bestaat,  zijn  aantoonbaar  cultuurhistorisch waardevol of zelfs buitengewoon  waardevol.  Om  die  cultuurhistorische  waarde  aan  te  tonen,  is  instrumentarium  ontwikkeld  in  de  vorm  van  het  waardestellend  kader  mobiel  erfgoed,  met  als  integraal  onderdeel  daarvan  de  Objectbeschrijving voor het mobiel erfgoed.  Zie verder:  ''Erfgoed dat beweegt. Waardering van de Mobiele  Collectie  Nederland''  (ICN/RACM,  Amsterdam  2009) 

‐ collectievoorbereiding  ‐ collectieverwerving  ‐ collectieontwikkeling  ‐ collectiebeheer  ‐ collectievernietiging 

Zie verder:  Hildebrand  de  Boer  &  Stijn  van  Genuchten,  Roerend  mee  eens.  Beleidsadviezen  Roerend  Industrieel  Erfgoed.  RIE  Rapportenreeks  19  (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995). 

Collectiebeheerder  “De  functionaris  in  het  museum  die  belast  is  met  de  preventieve  conservering  van  de  collecties.  Preventieve  conservering  is  het  geheel  van  maatregelen  en  handelingen  dat  erop  gericht  is  een  zo  optimaal  mogelijke  omgeving  te  scheppen  voor  het  bewaren  en  tentoonstellen  van  voorwerpen, met het doel verval zoveel mogelijk te  verhinderen  of  te  vertragen”  Ethische  code  voor  musea  (Nederlandse  Museumvereniging,  Amsterdam 2006). 

Collectiebeleid  Beleid  ten  aanzien  van  de  collectie/verzameling.  Dit  beleid  omvat  zowel  het  verzamelen  en  afstoten,  als  ook het administratief beheer  en  het  fysiek beheer. De term is verwand met het  begrip  collection development.  Het  collectiebeleid  vindt  zijn  neerslag  in  het  collectieplan. 

Collectiecommissie  De  Stichting  Nationale  Plantencollectie  (SNP)  kent  een  collectiecommissie  die  specialistische  plantencollecties  beoordeeld  om  ze  op  te  kunnen 

nemen  in  het  bestand  van  de  stichting.  Voor  criteria  voor  opname  in  de  Nationale  Plantencollectie (NP).  Zie verder:  Beleidsnota SNP  http://www.botanischetuinen.nl/media/public/file /Beleidsnota%202007‐2011.pdf  

Collectiecyclus  In  het  rapport  Roerend  mee  eens  (1995)  wordt  onderscheid  gemaakt  tussen  vijf  fases  in  het  omgaan  met  collecties.  Deze  fases  worden  collectiecyclus genoemd: 

hebben.  Cultureel  geheugen  (cultural  memory)  is  de  geobjectiveerde  herinnering,  verzonken  in  een  brede  cultuur  en  door  iedereen  als  eigen  herinnering geassimileerd.  Theo  Thomassen  (2011)  noemt  YouTube  als  voorbeeld  van  een  manier  waarop  collectieve  herinnering  wordt  geconstrueerd  (en  gemanipuleerd).  Hij  stelt  dat  de  macht  over  het  collectieve  geheugen  niet  alleen  wordt  uitgeoefend  door  degenen  die  het  erfgoed  beheren,  maar  ook  door  degenen  die  de  media  controleren  waarmee  historische  documenten  worden gecommuniceerd. 

‐ collectievoorbereiding  ‐ collectieverwerving  ‐ collectieontwikkeling  ‐ collectiebeheer  ‐ collectievernietiging 

In Duitsland hebben vooral Jan en Aleida Assmann  veel over collectieve herinnering gepubliceerd. Het  is  opvallend  dat  hun  werk  in  Engelssprekende  landen nauwelijks bekend is. Vergelijk bijvoorbeeld  de  Engelse  en  Duitse  Wikipedia‐pagina's  over  collectief geheugen. 

Zie verder: 

Zie verder: 

Hildebrand  de  Boer  &  Stijn  van  Genuchten,  Roerend  mee  eens.  Beleidsadviezen  Roerend  Industrieel  Erfgoed.  RIE  Rapportenreeks  19  (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995). 

Hester Dibbets, Sophie Elpers, Peter Jan Margry en  Albert  van  der  Zeijden,  Immaterieel  erfgoed  en  volkscultuur.  Almanak  bij  een  actueel  debat  (Amsterdam  University  Press,  Amsterdam  2011)  Cultureel geheugen, pp. 58‐62. 

Collectief geheugen  Erfgoed  wordt  vaak  in  verband  gebracht  met  het  begrip  collectief  geheugen,  ook  wel  collectieve  herinnering.  Dit  begrip  is  afkomstig  van  de  Franse  socioloog Maurice Halbwachs. De Franse historicus  Pierre  Nora  koppelde  het  begrip  aan  zijn  concept  lieux  de  mémoire  (plaatsen  van  herinnering).  Paul  Connerton  verruimde  het  begrip  tot  sociaal  geheugen.   Frijhoff  (2011:  13)  maakt  onderscheid  tussen  communicatief  geheugen,  collectief    geheugen  en  cultureel  geheugen.  Communicatief  geheugen  (communicative  memory)  behelst  de  actieve  overdracht  van  beleefde  herinnering  door  persoonlijk  contact  tussen  mensen  en  generaties.  Het  collectieve  geheugen  (collective  memory)  bestaat  uit  groepsgebonden  herinneringen,  overgedragen  binnen  erfgoedgemeenschappen  zonder  dat  leden  van  de  gemeenschap  een  persoonlijke  herinnering  aan  het  gebeuren 

Willem  Frijhoff,  De  mist  van  de  geschiedenis  (Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2011).  Theo  Thomassen,  'De  balkonkus  van  William  en  Kate en de Archiefwetenschap', Archievenblad 115,  2011, (7): 26‐29.  Wikipedia (Nederlands) Collectief geheugen  http://nl.wikipedia.org/wiki/Collectief_geheugen  Wikipedia (Engels) Collective memory  http://en.wikipedia.org/wiki/Collective_memory  Wikipedia (Engels) Maurice Halbwachs  http://en.wikipedia.org/wiki/Maurice_Halbwachs  Wikipedia (Duits) Jan Assmann  http://de.wikipedia.org/wiki/Jan_Assmann  Wikipedia (Duits) Aleida Assmann  http://de.wikipedia.org/wiki/Aleida_Assmann  Wikipedia (Duits) Kollektives Gedächtnis  http://de.wikipedia.org/wiki/Kollektives_Ged%C3% A4chtnis  Wikipedia (Frans) Mémoire collective 

http://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9moire_colle ctive  Harold Marcuse (University of California), History  in the Public Sphere: Analyzing “Collective  Memory”  http://www.history.ucsb.edu/faculty/marcuse/clas ses/201/CollectiveMemorySeminarHome.html#2 

Collectiegebouw  Een  plan  van  Museum  Boijmans  van  Beuningen  (Rotterdam) voor een extern depot, gecombineerd  met voorzieningen ten behoeve van samenwerking  met particuliere verzamelaars.  http://www.boijmans.nl/nl/137/het‐ collectiegebouw  Een nieuw model van publiek‐private samen‐ werking  In  Nederland  en  in  het  buitenland  neemt  het  particulier verzamelen een hoge vlucht. Musea zijn  van  oudsher  verzamelende  instellingen  die  in  belangrijke  mate  afhankelijk  zijn  van  giften  en  legaten van particulieren. Particulieren verzamelen  steeds  meer  met  succes  kwalitatief  hoogstaande  werken. Voor Museum Boijmans Van Beuningen is  dit  een  reden  om  het  collectiebeleid  aan  te  scherpen  en  het  contact  met  particulieren  die  verzamelen aan te halen.   Over  het  algemeen  worden  de  praktische  en  technische  consequenties  van  het  hebben  en  onderhouden  van  een  kunstcollectie  door  particulieren zwaar onderschat. Om een kunstwerk  in  goede  conditie  te  houden  en  het  te  laten  circuleren  (door  het  uit  te  lenen  voor  tentoonstellingen  bijvoorbeeld),  is  een  organisatie  nodig,  een  depot,  soms  zelfs  een  kleine  museumstaf;  daar  deinzen  veel  particulieren  om  begrijpelijke  redenen  voor  terug.  Al  onderzoekende  en  constaterende  ontstond  de  gedachte  om  een  nieuw  depot  te  maken  dat  particuliere collecties faciliteert op elk gewenst en  denkbaar  gebied.  Een  transport  organiseren,  een  bruikleencontract  opstellen,  een  catalogus  schrijven,  een  verzekering  afsluiten,  een  transportkist  inpakken,  een  conditierapport  opstellen, de beveiliging van een ander museum of 

depot  checken?  Elke  verzamelende  particulier  die  ermee  te  maken  krijgt,  wenst  vroeger  of  later  dat  er  iemand  zou  zijn  die  hem  dit  werk  uit  handen  neemt.  Museum  Boijmans  Van  Beuningen  wil  een  dergelijke voorziening aan derden gaan aanbieden.  Daarin kan het museum zijn expertise kwijt en kan  bovendien  door  de  volumevergroting  en  doordat  het museum goede vakmensen aan zich bindt, ook  het  eigen  collectiebeheer  op  een  hoger  niveau  komen. En het heeft een ander groot voordeel, het  museum  werkt  voor  kortere  of  langere  tijd  met  collecties  van  derden.  Het  museum  verstevigt  daarmee zijn internationale bruikleenpositie, maar  is  ook  in  staat  om  belangrijke  kunstwerken  van  particulieren  regelmatig  op  presentaties  in  het  museum en elders te laten zien.   Expositie, onderzoek en restauratie  In het nieuwe depot heeft het museum voldoende  ruimte  om  zijn  vleugels  uit  te  slaan.  Het  museum  geeft  er  de  voorkeur  aan,  uit  efficiencyoverwegingen  en  vanwege  de  museale  uitstraling,  dit  nieuwe  gebouw  in  zijn  directie  nabijheid  te  hebben.  De  faciliteiten  en  kennis  van  het  museum  zijn  op  huurbasis  voor  particulieren  beschikbaar.  Daarnaast  kunnen  particulieren  ruimte  presentaties  tonen  van  de  collectie.  Voorwerpen  die  conservering  of  restauratie  nodig  hebben,  kunnen  in  behandeling  worden  geven  bij  restauratoren.  Zo  wordt  een  depot  een  collectiegebouw  waar  op  hoog  niveau  met  collecties wordt omgegaan en aan collecties wordt  gebouwd.  Het  Collectiegebouw  krijgt  met  het  oog  daarop  een  representatieve  functie  en  is  ook  ten  dele  toegankelijk  voor  het  publiek.  Bovendien  wordt  het  Collectiegebouw  een  architectonische  blikvanger,  een  gebouw  dat  het  imago  van  Rotterdam  als  stad  van  innovatieve  architectuur  ondersteunt.  Om  die  reden  is  aan  architectenbureau  MVRDV  gevraagd  een  eerste  schets te leveren en volumestudies te maken.   In  het  nieuwe  Collectiegebouw  is  ruim  vijftien  procent  van  het  oppervlak  vrij  toegankelijk  voor  publiek.  Bovenop  het  gebouw  wordt  een  restaurant  met  beeldentuin  gerealiseerd,  als  het  ware  een  verhoogd  museumpark  van  zestig  bij  honderd  meter  dat  zal  uitgroeien  tot  een  belangrijke attractie van de stad.  

Collectiegebouw en Museumpark  Het  Collectiegebouw  is  in  het  Museumpark  gesitueerd.  Het  gebouw  zweeft  met  een  bruto  vloeroppervlak  van  bijna  12.000  vierkante  meter  op  ruim  dertig  meter  hoogte  boven  het  Museumpark  en  bevat  twee  verdiepingen.  Beide  zijn  bereikbaar  met  liften  in  de  poten  van  het  gebouw. In het midden van elke verdiepingsvloer is  ruimte  beschikbaar  voor  de  depots  van  particulieren en de collectie van het museum. In de  plint van het tafelblad zitten de restauratieateliers,  laboratoria  voor  natuurwetenschappelijk  onderzoek,  werkruimtes,  en  galeries  voor  het  museum en voor particulieren. Vanaf het dakterras  waar  het  restaurant  en  de  beeldentuin  gevestigd  zijn,  is  rondom  een  panorama  op  Rotterdam  zichtbaar.  Bijkomend  voordeel  is  dat  het  evenemententerrein  in  het  Museumpark  nog  gewoon gebruikt kan worden, bovendien overdekt. 

Collectiemerk   Merk  (stempeltje  of  met  de  hand  aangebracht  monogram,  signatuur  of  andere  notitie)  dat  door  een verzamelaar achterop en soms voorop prenten  wordt aangebracht.   

Collectiemobiliteit  Het  uitwisselen  van  objecten  en  collecties  tussen  musea.  Een bijzondere vorm van collectiemobiliteit bestaat  in  de  wereld  van  de  plantentuinen.  Een  aantal  leden  van  de  SNP  verstuurt  elk  jaar  gezamenlijk  een  zaadlijst  naar  ruim  400  botanische  tuinen  overal  ter  wereld.  Deze  zaadlijsten  leiden  tot  een  internationale uitwisseling met gesloten beurs van  zaden  en  ander  plantmateriaal,  voornamelijk  ten  behoeve van onderwijs en onderzoek in botanische  tuinen.   Zie verder:  Encouraging Collections Mobility  http://www.lending‐for‐ europe.eu/fileadmin/CM/public/handbook/Encour aging_Collections_Mobility_A4.pdf 

Beleidsnota SNP  http://www.botanischetuinen.nl/media/public/file /Beleidsnota%202007‐2011.pdf  

Collectieontwikkeling  In  het  rapport  Roerend  mee  eens  (1995)  wordt  onderscheid  gemaakt  tussen  vijf  fases  in  het  omgaan  met  collecties.  Deze  fases  worden  collectiecyclus genoemd:  ‐ collectievoorbereiding  ‐ collectieverwerving  ‐ collectieontwikkeling  ‐ collectiebeheer  ‐ collectievernietiging  In  het  rapport  wordt  gesproken  over  fysieke,  wetenschappelijke en publieke ontwikkeling. “Wat  betreft  de  fysieke  ontwikkeling  worden  in  deze  fase  prioriteiten  gesteld  ten  aanzien  van  de  thematiek  van  de  verzameling.  De  samenhang  tussen  de  afzonderlijke  voorwerpen  wordt  groter  omdat  de  collectiehouder  zich  toelegt  op  een  onderwerp.  Hierdoor  kan  selectiever  uitgebreid  worden, en kan gerichter naar  de  invulling van de  lacunes gezocht worden. (...) De wetenschappelijke  ontwikkeling  hangt  nauw  samen  met  de  fysieke  ontwikkeling.  Ter  vergroting  van  de  wetenschappelijke  legitimiteit  van  de  collectie  bezint de collectiehouder zich op de grondslag van  zijn  verzameling.  Wat  is  de  kern  van  de  collectie,  welke  relaties  bestaan  tussen  de  verschillende  objecten  en  in  hoeverre  dragen  die  relaties  ertoe  bij  dat  het  totaal  van  de  verzameling  meer  is  dan  de  som  van  de  afzonderlijke  onderdelen.  (...)  De  publieke  ontwikkeling  stelt  de  verzamelaar  met  name  voor  museale  beslissingen.  Wordt  de  collectie überhaupt tentoongesteld, zo ja, in welke  context, in wat voor opstelling etcetera” (p. 29).  “Lange  tijd  was  het  verzamelen  gericht  op  het  opvullen van leemten in de collecties. Deze aanpak  wordt  opzij  gezet.  Het  museum  accepteert  bepaalde  hiaten  in  de  collectie’.  Daarbij  wil  het  museum, ‘Verbetering van kwaliteit en samenhang  door  beperkt  en  bewust  te  verzamelen.  Het  aanbrengen van een focus op het voortzetten van  bestaande  verzamellijnen,  collectiekernen  en  objecten.  Voorkeur  wordt  gegeven  aan  objecten  die  de  context  en  coherentie  binnen  de 

verzameling  versterken”  (Collectiebeleidsplan  2012‐2015, Centraal Museum Utrecht). 

‐ is meestal geschreven voor een periode van vier  tot vijf jaar om daarna geactualiseerd te worden. 

Zie verder: 

De ideaal‐indeling van het collectieplan ziet er als  volgt uit:  1 Inleiding  2 De collectie op hoofdlijnen  2.1 Collectiebeschrijving  2.2 Collectievorming  2.3 Behoud en beheer  2.4 Collectieregistratie en –documentatie  2.5 Gebruik van de collectie  3 Samenvatting en actiepunten 

Hildebrand  de  Boer  &  Stijn  van  Genuchten,  Roerend  mee  eens.  Beleidsadviezen  Roerend  Industrieel  Erfgoed.  RIE  Rapportenreeks  19  (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995). 

Collectieplan  Het  collectieplan  is  een  onderdeel  van  het  algemene  beleidsplan.  In  een  beleidsplan  komen  facetten van de instelling aan de orde als financiën,  veiligheid, huisvesting, personeel en organisatie en  wordt  ook  de  collectie  genoemd.  In  een  collectieplan  staat  de  collectie  centraal:  onderwerpen als collectiegeschiedenis, verzamelen  en  afstoten,  behoud  en  beheer  komen  op  hoofdlijnen aan bod.  Handreiking  voor  het  schrijven  van  een  collectieplan  (ICN,  Amsterdam  2008)http://www.icn.nl/nl/bibliotheek/publicaties /pub‐handreiking‐schrijven‐collectieplan  De eerste  editie  van  de  handreiking  verscheen  in  1998.  In  2008 verscheen de huidige, de derde editie.  Een collectieplan is een document dat inzicht geeft  in:  ‐ de samenstelling en betekenis van de collectie  ‐ het collectiebeleid  ‐ de uitvoering van het collectiebeleid  Een collectieplan…  ‐ zet aan tot bezinning op de missie van het  museum  ‐ geeft inzicht in de samenstelling en betekenis van  de collectie  ‐ kan leiden tot aanscherping van het  collectieprofiel  ‐ helpt bij het stellen van prioriteiten in het  collectiebeleid  ‐ verschaft aanknopingspunten voor afstemming  met collega‐instellingen  ‐ brengt achterstanden in het collectiebeheer in  kaart en zet aan tot actie  ‐ kan dienen als basis voor het opstellen van  deelplannen zoals een registratieplan, een  informatieplan of een behoudsplan 

Collectieprofiel  Een  'collectieprofiel'  is  een  kwalitatieve  analyse  van  de  collectie  in  relatie  tot  andere,  soortgelijke  collecties.  Het  betreft  een  aanduiding  van  de  sterkten  en  zwakten  ervan  en  van  eventuele  lacunes  en  doublures.  Het  begrip  collectieprofiel  wordt  met  name  door  bibliotheken  gehanteerd,  maar  is  op  museale  collecties  evenzeer  van  toepassing. Het collectieprofiel hangt nauw samen  met  de  onderwerpen  collectiewaardering  en  collectievorming  (Handreiking  voor  het  schrijven  van een collectieplan)  Walz  hanteert  het  begrip  “Sammlungstiefe”  voor  de mate waarin een bepaald onderwerp kwalitatief  en kwantitatief in de verzameling gerepresenteerd  is. Hij onderscheidt vijf gradaties (Walz 2007: 28):  ‐ nichts  ‐ ausgewählte Dinge, die relevante  Merkmalsausprägungen vorstellen  ‐ eine Anzahl an Dingen, die die bekannten  Merkmalsausprägungen vorstellen  ‐ über Gruppe 3 hinausreichende Mehrfachstücke,  die entweder einen regen Leitverkehr ohne  Gefährdung der Sammlungsqualität ermöglichen  oder aber Dinge mit unklaren  Merkmalsausprägungen oder mit geringfügiger  Varianz für neue Forschungsansätze bereithalten  ‐ je nach Sammlungsgebiet: alle erwerbbaren  Exemplaren / maximale Vollständigkeit / über  Gruppe 3 und 4 hinausreichende Bestände,  einschließlich Dubletten mit zurzeit unbekannter  Verwendung  Zie verder: 

Handreiking  voor  het  schrijven  collectieplan (ICN, Amsterdam 2008) 

van 

een 

Markus  Walz,  'Akzession  oder  Aktionismus?  Systematisches  Sammeln  in  Museen',  Informationen  des  Sächsischen  Museumsbundes  2007 (34): 17‐30.  

Collectieraad  

uitwisseling  van  digitale  informatie.  Alleen  de  naam  van  de  instelling,  het  inventarisnummer  en  de  objectnaam  krijgen  dan  een  plaats.  Het  resultaat  is  een  uiterst  korte  en  nauwelijks  nog  zinvolle objectbeschrijving. 

‐ collectievoorbereiding  ‐ collectieverwerving  ‐ collectieontwikkeling  ‐ collectiebeheer  ‐ collectievernietiging 

Collectietentoonstelling 

De  term  collectieverwerving  wordt  gebruikt  als  synoniem met verzamelen. 

Een  groep  van  free‐lance,  vrijwillige  collectie‐ beheerders die het museumbestuur adviseert over  collectie‐technische  zaken  (bijvoorbeeld  bij  het  Natuurhistorisch Museum te Rotterdam).   

Tijdelijke of semi‐permanente presentatie van (een  deel  van)  de  eigen  verzameling  van  een  museum,  waarbij  de  nadruk  ligt  op  het  tonen  van  de  voorwerpen.  Tegengesteld  aan  thematische  presentatie;  grotendeels  synoniem  met  objectgerichte presentatie. 

Collectieregistratie 

Zie ook: 

De  minimumeisen  van  collectieregistratie  voor  de  opname in het Museumregister zijn: 

Thematische tentoonstelling  Objectgerichte tentoonstelling 

a.  Er  wordt  bijgehouden  welke  objecten  het  museum  in‐  en  uitgaan.  Van  alle  objecten  die  het  museum inkomen of verlaten, worden de volgende  gegevens  vastgelegd:  objectbenaming,  datum  van  binnenkomst of uitgaan, reden van binnenkomst of  uitgaan,  naam  en  adresgegevens  bijbehorend  persoon, naam medewerker museum. 

Collectievernietiging 

b.  Van  alle  in  eigendom  of  langdurig  bruikleen  verworven  objecten  worden  de  voor  collectiebeheer  minimaal  noodzakelijke  gegevens  systematisch  vastgelegd.  Het  betreft  de  naam  van  de  instelling,  het  inventarisnummer,  de  objectnaam,  de  verwervingsgegevens  (aankoop,  schenking of bruikleen, van wie en wanneer) en de  standplaats.  c.  Het  inventarisnummer  is  aangebracht  op  het  object of op een label dat indien mogelijk aan het  object is bevestigd.  d.  De  objectgegevens  zijn  ontsloten:  er  is  een  zoeksysteem  dat  de  gegevens  toegankelijk  maakt.  De  collectie  moet  minimaal  op  nummer  zijn  ontsloten.  Toegankelijkheid  voor  publiek  en  uitwisseling  van  gegevens  spelen  bij  de  bovenstaande  minimumeisen  geen  rol.  Dit  wordt  duidelijk  wanneer we de onder punt b genoemde gegevens  omzetten  naar  Dublin  Core,  een  erfgoedbrede  en  internationaal  gedragen  standaard  voor  de 

In  het  rapport  Roerend  mee  eens  (1995)  wordt  onderscheid  gemaakt  tussen  vijf  fases  in  het  omgaan  met  collecties.  Deze  fases  worden  collectiecyclus genoemd:  ‐ collectievoorbereiding  ‐ collectieverwerving  ‐ collectieontwikkeling  ‐ collectiebeheer  ‐ collectievernietiging  Onder  collectievernietiging  wordt  verstaan  het  afstoten van collectieonderdelen.  Zie ook:  Afstoten  Zie verder:  Hildebrand  de  Boer  &  Stijn  van  Genuchten,  Roerend  mee  eens.  Beleidsadviezen  Roerend  Industrieel  Erfgoed.  RIE  Rapportenreeks  19  (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995). 

Collectieverwerving  In  het  rapport  Roerend  mee  eens  (1995)  wordt  onderscheid  gemaakt  tussen  vijf  fases  in  het  omgaan  met  collecties.  Deze  fases  worden  collectiecyclus genoemd: 

museale  functies.    “Collectievorming  is  meer  dan  het  verleden  bewaren;  het  is  zelf  geschiedenis  maken” (p. 14). 

Hildebrand  de  Boer  &  Stijn  van  Genuchten,  Roerend  mee  eens.  Beleidsadviezen  Roerend  Industrieel  Erfgoed.  RIE  Rapportenreeks  19  (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995). 

De  nota's  ''Deltaplan  voor  cultuurbehoud''  en  ''Kiezen voor kwaliteit'' markeren  een verandering  van  de  betekenis  van  het  woord  collectievorming.  Daar waar voorheen vorming wordt opgevat in de  zin  van  ontwikkeling  door  uitbreiding,  krijgt  het  steeds  meer  de  betekenis  van  ontwikkeling  door  het  verbeteren  van  samenhang  en  kwaliteit.  De  argumentatie is inhoudelijk, de beweegreden vaak  praktisch.  Het  rationaliseren  van  het  museale  beleid  in  de  jaren  80  van  de  20ste  eeuw  heeft  de  grenzen  van  de  mogelijkheden  aangegeven.  Collectievorming sinds de jaren 90 betekent vooral  het optimaliseren van de kwaliteit van de collectie  als geheel binnen de gegeven randvoorwaarden. 

Collectievoorbereiding 

Collectiewaarde 

In  het  rapport  Roerend  mee  eens  (1995)  wordt  onderscheid  gemaakt  tussen  vijf  fases  in  het  omgaan  met  collecties.  Deze  fases  worden  collectiecyclus genoemd: 

Vaak  wordt  musealiseren  gezien  als  vorm  van  de‐ commodificatie;  in  de  museologische  context  wordt  een  object  geacht  geen  economische  waarde meer te hebben. Dat moge in de sfeer van  musea  en  archieven  zo  (geweest)  zijn,  in  de  sfeer  van  onroerende  monumenten  en landschap  is  dat  nooit zo geweest. Maar ook in de sfeer van musea  en  archieven  speelt  de  economische  waarde  van  erfgoed  een  steeds  belangrijker  rol.  “De  collecties  in  Nederlandse  musea  hebben  niet  alleen  een  immateriële  waarde.  Ook  de  financiële  waarde  is  groot. Maar omdat veel objecten uniek zijn en dus  onvergelijkbaar en onvervangbaar, valt die waarde  niet  in  geld  uit  te  drukken.  In  1998  waagde  de  staatssecretaris  van  Cultuur  toch  een  poging:  hij  schatte  de  collectiewaarde  indertijd  op  ongeveer  20  miljard  euro”  (Meer  dan  waard,  p.  24).  Het  is  niet  duidelijk  of  dat  gaat  om  verkoopwaarde  of  verzekeringswaarde. 

Zie ook:  Verzamelen  Zie verder: 

‐ collectievoorbereiding  ‐ collectieverwerving  ‐ collectieontwikkeling  ‐ collectiebeheer  ‐ collectievernietiging  Onder  collectievoorbereiding  wordt  verstaan  de  activiteiten  ter  voorbereiding  van  de  vorming  van  een collectie.  Zie verder:  Hildebrand  de  Boer  &  Stijn  van  Genuchten,  Roerend  mee  eens.  Beleidsadviezen  Roerend  Industrieel  Erfgoed.  RIE  Rapportenreeks  19  (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995). 

Collectievorming  Komt  gedeeltelijk  overeen  met  verzamelen,  maar  duidt  meer  op  het  doel  dan op  het  instrument. In  die  zin  komt  de  term  overeen  met  collectieontwikkeling.  Dit  is  ook  de  invulling  die  Minister  Hedy  d’Ancona  gaf  in  haar  beleidsnota  Kiezen  voor  kwaliteit  (1990)  waar  zij  “(selectieve)  collectievorming”  noemde  als  één  van  de  drie 

Collectiewaardering  Collectie waardering betreft het vaststellen van de  culturele  waarde  van  de  collectie.  Daarmee  wordt  bedoeld  de  waarde  in  immateriële,  niet‐financiële  zin.  Het  toekennen  van  waarde  is  per  definitie  subjectief  en  aan  verandering  onderhevig.  Hoe  men  een  object  of  collectie  waardeert,  is  afhankelijk  van  veel  factoren  zoals  het  gehanteerde  perspectief,  de  beschikbare  kennis, 

de  heersende  opvattingen  en  de  smaak.  Toch  is  belangrijk  de  waarde  van  een  collectie  zo  ‘objectief’  mogelijk  te  beschrijven.  De  zorg  voor  een  collectie  brengt  immers  veel  keuzes  en  beslissingen  met  zich  mee  die  (mede)  gebaseerd  zijn  op  noties  over  waarde  en  het  risico  van  waardeverlies.  Aan  het  waarderen  van  een  collectie  gaan  twee  dingen  vooraf:  het  bepalen  van  de  context  waarbinnen wordt gewaardeerd en het formuleren  van  op  de  collectie  toegesneden  waarderingscriteria. Het bepalen van de context is  van  belang  omdat  een  waardering  altijd  een  vergelijking  met  soortgelijke  objecten  of  collecties  inhoudt.  Die  vergelijking  geschiedt  binnen  een  bepaald  referentiekader,  bijvoorbeeld  dat  van  de  ‘Collectie  Nederland’:  het  geheel  van  openbare,  museale  collecties  in  Nederland.  Een  waardering  van  een  collectie  op  het  niveau  van  de  Collectie  Nederland wil zeggen dat we een collectie toetsen  aan datgene wat aan vergelijkbare collecties in het  land  aanwezig  is.  Wanneer  in  Nederland  geen  vergelijkbare  openbare  collecties  aanwezig  zijn,  kan een vergelijking op internationaal niveau soms  uitkomst bieden.  Zie verder  Handreiking  voor  het  schrijven  collectieplan (ICN, Amsterdam 2008) 

van 

een 

Collectiewijzer  De  Collectiewijzer  is  een  website  met  een  breed  aanbod  aan  informatie  over  roerende  erfgoedcollecties http://www.collectiewijzer.nl.  In  de  Collectiewijzer  zijn  Nederlandse  erfgoedcollecties  toegankelijk  op  objectniveau.  Daarnaast  is  de  Collectiewijzer  een  platform  voor  kennisuitwisseling  voor  iedereen  die  werkt  met  roerend  cultureel  erfgoed.  De  gebruikers  dragen  zelf informatie aan.  De  Collectiewijzer  bestaat  uit  vier  onderdelen:  Collecties,  Vakkennis, Vakgenoten  en  Opleidingen.  In  ‘Collecties’  kan  men  zoeken  in  digitale  Nederlandse erfgoedcollecties. In ‘Vakkennis’ vindt  men allerlei informatie over het beheer en behoud  van  roerend  erfgoed.  Het  onderdeel  ‘Vakgenoten’  stimuleert contact tussen collega’s via een digitaal 

netwerk.  In  het  onderdeel  ‘Opleidingen’  is  informatie  te  vinden  over  cursussen  op  het  vakgebied  en  worden  e‐learning  modules  aangeboden. 

Collectioneren  In  het  algemeen  gebruikt  voor  een  bijzondere  vorm  van  verzamelen  (vooral  van  kunst  en  kunstnijverheid) waarbij subjectieve selectiecriteria  een rol spelen.  “Op  grond  van  eigen  voorkeur  en  normen  opbouwen  van  een  geheel  dat  een  gesloten  eenheid  vormt  en  waarbij  wordt  gestreefd  naar  een  vervolmaking  van  dat  geheel,  eventueel  door  ruil en afstoting van onderdelen” (Pott 1981). 

Commercieel museum 

Conditiekaart 

Een  commercieel  museum  is  een  museum  dat  geëxploiteerd  wordt  “for  profit”.  Strikt  genomen  mogen  commerciële  musea  geen  lid  worden  van  de  Nederlandse  Museumvereniging  aangezien  de  gehanteerde  definitie  van  museum  de  non‐profit  status benadrukt.  

Kaart waarop op systematische wijze alle gegevens  omtrent  de  toestand  (conditie)  van  een  voorwerp  zijn vastgelegd 

Voorbeelden  Voorbeelden van Nederlandse commerciële  musea:    Sexmuseum http://www.sexmuseumamsterdam.nl  Vodkamuseum http://www.vodkamuseum.com,   beiden aan het Damrak te Amsterdam. 

Communicatie  Zie ook:  Collectie  Verzamelen 

Collectioneur  Iemand  die  als  privé‐persoon  een  verzameling  aanlegt op basis van eigen persoonlijke voorkeuren  en  deskundigheid.    In  het  algemeen  gebruikt  voor  een verzamelaar van kunstvoorwerpen. 

Onder  'communicatie'  als  een  van  de  drie  basisfuncties  van  een  erfgoedinstelling  (naast  beheer  en  onderzoek)  wordt  het  geheel  van  publiekgerichte  activiteiten  verstaan,  d.w.z.  de  activiteiten  die  gericht  zijn  op  een  algemeen  publiek. Syn.:  publiekstaak, publiekgerichte taak. 

Communicatief geheugen 

Collectografie  

Frijhoff  (2011:  13)  maakt  onderscheid  tussen  communicatief  geheugen,  collectief    geheugen  en  cultureel  geheugen.  Communicatief  geheugen  (communicative  memory)  behelst  de  actieve  overdracht  van  beleefde  herinnering  door  persoonlijk  contact  tussen  mensen  en  generaties.  Het  collectieve  geheugen  (collective  memory)  bestaat  uit  groepsgebonden  herinneringen,  overgedragen  binnen  erfgoedgemeenschappen  zonder  dat  leden  van  de  gemeenschap  een  persoonlijke  herinnering  aan  het  gebeuren  hebben.  Cultureel  geheugen  (cultural  memory)  is  de  geobjectiveerde  herinnering,  verzonken  in  een  brede  cultuur  en  door  iedereen  als  eigen  herinnering geassimileerd. 

Overzicht verzamelwaardige zaken.   

Zie verder:  

'Collector's item'  

Willem  Frijhoff,  De  mist  van  de  geschiedenis  (Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2011). 

“Van  een  verzamelaar,  een  scharrelaar  die  zich  geneert  voor  de  rommel  die  hij  bij  elkaar  raapt,  veranderde  ik  langzaam  maar  zeker  in  een  fiere  verzamelaar,  een  collectioneur”.  Orhan  Pamuk,  Het  Museum  van  de  onschuld  (De  Arbeiderspers,  Amsterdam‐Antwerpen 2009), p. 575.  Zie ook:  Collectie versus Verzameling  Collectioneren versus Verzamelen  Verzamelaar 

Zie: Verzamelobject .     

   

Zie verder:  M.  Bouman,  Onderzoek  en  registratie  met  betrekking  tot  de  conditie  van  museumvoorwerpen (scriptie Reinwardt Academie  1983). 

Conservator  Museummedewerker  belast  met  het  wetenschappelijk  beheer  van  (een  deel  van)  de  collectie.    Soms  valt  deze  functie  samen  met  die  van directeur.  De  functiebenaming  is  afgeleid  van  het  Franse  “conservateur”.  Oorspronkelijk  stond  “conservateur” voor collectiebeheerder. Dit is in de  Verenigde  Staten  nog  herkenbaar  in  de  functiebenaming  “conservator”.  De  functiebenamingen  conservator,  “conservateur”,  “curator”,  en  “keeper”  (in  Engeland)  tonen  een  verschuiving  van  technisch  en  administratief  beheer naar wetenschappelijk beheer, min of meer  parallel  met  de  ‘emancipatie’  van  respectievelijk   het  technische  beheer  (restaurator)  en  het  administratief  beheer  (registrator).  Overigens  wordt de functiebenaming als in het begin van de  19de  eeuw  gebruikt  met  een  zwaar  accent  op  wetenschappelijk  beheer.  Dit  komt  overeen  met  het  gebruik  van  de  term  “Conservator”  in  het  Duitse taalgebied in de 19de eeuw.  De website van het AAM Curators Committee geeft  de  volgende  karakteristiek:  “Today  the  words  curate and curator are being widely used and hotly  debated.  Are  we  all  curators?  What  does  it  mean  to curate a collection, an exhibition, or a website?  Beyond  collection  work,  today’s  curator  engages  the  community  by  fostering   civic,  social  and  cultural  dialogue  of  ideas  and  creativity  through  public  examination,  interaction,  research,   interpretation  and  exhibition  of  arts,  sciences and humanities collections. CurCom seeks  to  advance  and  expand  this  dialogue  by  demonstrating  through  our  programs  and 

initiatives that the traditional  definition of curator  as collector and researcher falls short of capturing  the  breadth  of  today's  dynamic  field“  (www.curcom.org).  

waarin  de  voorwerpen  verkeren  zo  goed  mogelijk  wordt  bestendigd  en  hun  verval  zoveel  mogelijk  wordt  tegengegaan”  (nota  Naar  een  nieuw  museumbeleid, 1976). Zie verder conservering. 

Conservatorium 

Conservering 

Oude,  weinig  gebruikte  term  voor  museale  instellingen,  zoals  bijvoorbeeld  voor  de  in  1794  gestichte  “Koninklijke  bewaarplaats  der  modellen  van  uitvindingen  door  kunstenaars  en  handwerkslieden”  (Conservatoire  des  Arts  et  Métiers) in Parijs. 

Zelfstandig  naamwoord  bij  het  werkwoord  conserveren. In het Engels is er een verschil tussen  conservation  en  preservation.  In  het  Nederlands  wordt  de  term  preserveren,  naast  conserveren,  nauwelijks gebruikt. 

'Contact area'    Gedeelte  van  een  dierentuin  waarin  direct  lijfelijk  contact  met  dieren  (in  het  algemeen  huisdieren)  mogelijk is.  Ook wel beschreven als 'petting zoo'.    Zie ook: 

Un conservatoire est un lieu où l'on maintient des  choses, ou plus souvent des êtres vivants (plantes,  animaux...),  hors  de  toute  altération  excepté  leur  vieillissement  et  leurs  interactions  naturelles,  ce  qui permet de les conserver. Un conservatoire peut  prendre la forme d'une organisation évoluée, telle  qu'un  établissement  public  ou  privé,  destiné  à  sauvegarder  et  promouvoir  l'enseignement  de  certaines valeurs culturelles comme la musique, la  danse,  le  théâtre,  mais  aussi  d'autres  types  de  savoirs  comme  les  techniques  de  certains  métiers  (mécanique etc.). Une telle organisation peut aussi  avoir  pour  mission  de  sauvegarder  ou  restaurer  des  espaces  naturels  et  de  la  naturalité.  Le  terme  conservatoire  est  également  employé  pour  désigner  un  contexte  naturel,  spontané,  qui  a  pu  remplir  sans  intervention  anthropique  une  fonction de préservation. Par exemple, l'isolement  d'une île par la dérive des continents peut créer un  conservatoire  naturel  d'espèces  vivantes.  http://fr.wikipedia.org/wiki/Conservatoire 

Conserveerder   Ongebruikelijke term voor de museummedewerker  die  belast  is  met  het  materiele  beheer  van  een  verzameling.    Zie ook:    Restaurator   Preparateur     Conserveren  “Het  scheppen  van  voorwaarden  alsmede  het  verrichten van handelingen, waardoor de toestand 

“  Conservation:  all  efforts  designed  to understand  cultural  heritage,  know  its  history  and  meaning,  ensure  its  material  safeguard  and,  as  required,  its  presentation,  restoration  and  enhancement”    The  Nara  Document  on  Authenticity  (Nara  Conference  on  Authenticity  in  Relation  to  the  World  Heritage  Convention,  held  at  Nara,  Japan,  from  1‐6  November 1994).  

Kinderboerderij 

Contextueel behoud  Behoud  waarbij  de  nadruk  ligt  op  de  (fysieke)  context  van  het  object.  Andere  vormen  van  behoud  zijn  materieel  behoud  en  functioneel  behoud,  waarbij  de  nadruk  ligt  op  respectievelijk  de fysieke eigenschappen en de functie. 

Conventie van Den Haag 

Zie verder: 

The  '''Convention  for  the  Protection  of  Cultural  Property in the Event of Armed Conflict''' adopted  at The Hague (Netherlands) on May 14, 1954 in the  wake  of  widespread  destruction  of  cultural  heritage  in  World  War  II  is  the  first  international  treaty of a worldwide vocation focusing exclusively  on the protection of cultural heritage in the event  of armed conflict. 

(Cornelius Holtorf, Monumental Past) Preservation  https://tspace.library.utoronto.ca/citd/holtorf/5.1 4.html  

http://en.wikipedia.org/wiki/Hague_Convention_f or_the_Protection_of_Cultural_Property_in_the_E vent_of_Armed_Conflict    

Conserveringscode   

Volledige tekst:  http://www.worldinbalance.net/intagreements/19 54‐conventionculturalproperty.php  

Al  naar  gelang  het  voorwerp  zelf  centraal  staat  of  de  omgeving  maakt  men  onderscheid  tussen  actieve  conservering  en  passieve  conservering  (=  passieve conservering). 

De  ethische  en  esthetische  normen  die  men  hanteert ten opzichte van het conservering van het  culturele en natuurlijke erfgoed.   

Conserveringsgedrag    De  manier  waarop  men  de  voorwerpen  van  het  culturele  en  natuurlijke  erfgoed  bewaart  en  beheert; de wijze waarop alle handelingen worden  uitgevoerd  die  er  toe  bijdragen  het  erfgoed  veilig  te stellen.   

Conserveringsmanagement  Het sturen van alle activiteiten die nodig zijn om de  fysieke  toestand  van  de  objecten niet achteruit te  laten gaan. 

Blue Shield  Een uitwerking van de Conventie is het Blue Shield  programma.  The  Blue  Shield  is  the  cultural  equivalent  of  the  Red  Cross.  It  is  the  protective  emblem  specified  in  the  1954  Hague  Convention  (Convention for the Protection of Cultural Property  in the Event of Armed Conflict) for marking cultural  sites  to  give  them  protection  from  attack  in  the  event  of  armed  conflict.  The  Blue  Shield  network  consists  of  organizations  dealing  with  museums,  archives, audiovisual  supports,  libraries,  as  well as  monuments and sites.  

The  International  Committee  of  the  Blue  Shield,  founded in 1996, comprises representatives of the  five  Non‐Governmental  Organisations  (NGOs)  working  in  this  field:  the  International  Council  on  Archives,  the  International  Council  of  Museums,  the International Council on Monuments and Sites,  and  the  International  Federation  of  Library  Associations  and  Institutions,  and  the  Co‐ ordinating  Council  of  Audiovisual  Archives  Associations.  National  Blue  Shield  Committees  have  been  founded in a number of countries. The Association  of National Committees of the Blue Shield (ANCBS),  founded  in  December  2008,  is  coordinating  and  strengthening  international  efforts  to  protect  cultural  property  at  risk  of  destruction  in  armed  conflicts  or  natural  disasters.  The  ANCBS  has  its  headquarters in The Hague.  http://www.ancbs.org/index.php?option=com_con tent&view=article&id=41&Itemid=1 9  

Contextuele identiteit  Mate  waarin  een  object  zich  nog  bevindt  in  “de”  (of  “een”)  oorspronkelijke  samenhang  van  voorwerpen. Een stijlkamer kan een voorbeeld zijn  van respect voor de contextuele authenticiteit.  The concept of a historic monument embraces not  only  the  single  architectural  work  but  also  the  urban  or  rural  setting  in  which  is  found  the  evidence  of  a  particular  civilization,  a  significant  development  or  a  historic  event.  This  applies  not  only to great works of art but also to more modest  works  of  the  past  which  have  acquired  cultural  significance  with  the  passing  of  time.  Venice  Charter  1964  (art.  1)  http://www.international.icomos.org/charters/ven ice_e.htm   The  conservation  of  a  monument  implies  preserving  a  setting  which  is  not  out  of  scale.  Wherever the traditional  setting  exists,  it  must be  kept.  No  new  construction,  demolition  or  modification  which  would  alter  the  relations  of  mass  and  colour  must  be  allowed.  Venice  Charter  1964  (art.  6). 

http://www.international.icomos.org/charters/ven ice_e.htm  

perforce,  extend  beyond  the  site  itself  both  literally and conceptually” (Mason 2008: 108). 

A  monument  is  inseparable  from  the  history  to  which  it  bears  witness  and  from  the  setting  in  which  it  occurs.  The  moving  of  all  or  part  of  a  monument  cannot  be  allowed  except  where  the  safeguarding  of  that  monument  demands  it  or  where  it  is  justified  by  national  or  international  interest of paramount importance. Venice Charter  1964  (art.  7).  http://www.international.icomos.org/charters/ven ice_e.htm  

Zie verder: 

Items  of  sculpture,  painting  or  decoration  which  form an integral part of a monument may only be  removed  from  it  if  this  is  the  sole  means  of  ensuring  their  preservation.  Venice  Charter  1964  (art.  8).  http://www.international.icomos.org/charters/ven ice_e.htm   A traditional ship is inseparable from the history to  which  it  bears  witness  and  from  the  waters  it  sailed.  Therefore  its  homeport  and  area  of  operation  ideally  should  be  in  the  regions  of  its  former  usage.  Barcelona  Charter  2003  (art.  6)  http://www.european‐maritime‐ heritage.org/docs/Barcelona%20Charter.pdf   The  surrounding  landscape,  natural  environment,  and  geographical  setting  are  integral  parts  of  a  site’s  historical  and  cultural  significance,  and,  as  such,  should  be  considered  in  its  interpretation.  The  ICOMOS  Charter  for  the  interpretation  and  presentation  of  cultural  heritage  sites  (2008)  http://www.international.icomos.org/charters/inte rpretation_e.pdf   “Context  (...)  refers  to  physical,  geographical  surroundings; to historical patterns and narratives;  and to the social processes with discernible impact  on heritage and its conservation. These include the  cultural,  social,  economic,  and  other  conditions  contributing  to  significance,  as  well  as  the  management  setting  and  physical  surroundings  of  the  site.  Heritage  objects  and  sites  must  be  understood  in  relation  to  their  contexts  ‐  in  other  words,  holistically.  One  cannot  fully  understand  a  site  without  understanding  its  contexts,  which, 

Nicole Ex, Zo goed als oud. De achterkant van het  restaureren  (Amber,  Amsterdam  1993)  Hoofdstuk  9.  Randall  Mason,  ‘Assessing  values  in  conservation  planning.  Methodological  issues  and  choices’,  in:  Graham  Fairclough,  Rodney  Harrison,  John  Jameson  en  John  Schofield  red.,  The  Heritage  Reader (Routledge, Londen 2008) 99‐124. 

Contextwaarde  “Als  er  een  duidelijke  historische  relatie  bestaat  tussen  een  object  en  de  plaats  of  regio  waar  dit  object  (doorgaans)  wordt  bewaard  en/of  gepresenteerd,  heeft  dit  object  contextwaarde”.   Uit:  Het  Waardestellend  kader  mobiel  erfgoed  (2011). 

Corporeel document  De  term  'corporeel  document'  wordt  soms  gebruikt voor een museumobject in zijn functie als  document. 

Coulissepand  Term  gebruikt  in  het  buitenmuseum  van  het  Zuiderzeemuseum  (Enkhuizen)  voor  niet‐ ingerichte,  soms  zelfs  niet  eens  afgebouwde  panden  die  vooral  een  functie  hebben  voor  het  completeren van het totaalbeeld (Vroom 1983). 

Cronocaos  Tentoonstelling van Rem Koolhaas/OMA tijdens de  Architectuur  Biënnale  te  Venetië  (2010)  over  preservation.   Designerboom  wijdde  vier  artikelen  aan  deze  tentoonstelling:  http://www.designboom.com/weblog/cat/9/view/ 11248/oma‐at‐venice‐architecture‐biennale‐ 2010.html    http://www.designboom.com/weblog/cat/9/view/ 11395/rem‐koolhaas‐oma‐cronocaos‐preservation‐

tour.html  http://www.designboom.com/weblog/cat/9/view/ 11424/rem‐koolhaas‐oma‐cronocaos‐preservation‐ tour‐part‐three.html    http://www.designboom.com/weblog/cat/9/view/ 11428/rem‐koolhaas‐oma‐cronocaos‐preservation‐ tour‐part‐four.html  

Culinair erfgoed  Tradities  op  het  gebied  van  voedsel,  voedselbereiding  en  voedselconsumptie.  Hoewel  niet  expliciet  genoemd  in  de  Convention  for  the  Safeguarding  of  the  Intangible  Cultural  Heritage  (2003)  heeft  culinair  erfgoed  een  sterke  immateriële component. Zo is bijvoorbeeld in 2010  de Franse keuken op de Representative List of the  Intangible Cultural Heritage of Humanity geplaatst  als immaterieel werelderfgoed.   Eten als immaterieel erfgoed   In  het  boekje  Immaterieel  erfgoed  in  Nederland  (2006)  wordt  eetcultuur  gerekend  tot  het  immateriele  erfgoed  (Stam  2006).  In  de  uitgewerkte  case  studies  (koffie  en  de  Indische  keuken)  gaat het  om  de context  van  het bereiden  (Indische  keuken)  en  het  consumeren  (koffie).  David  Sutton  (2006)  benadrukt  de  verbinding  tussen  ambachtelijkheid  (skills)  en  erfgoed  (memory). Hij spreekt in dit geval over de “implied  hierarchy  of  gerontocratic  authority  passed  in  a  female line”. Sutton benadrukt overigens de smaak  en  de  geur  als  aspecten  van  eetcultuur.  In  de  inleiding  van  de  bundel  waarin  zijn  artikel  verscheen,  wordt  de  zintuiglijke  ervaring  als  deel  van cultuur en erfgoed theoretisch uitgewerkt. 

beings  and  the  products  of  nature.  Important  elements  include  the  careful  selection  of  dishes  from  a  constantly  growing  repertoire  of  recipes;  the  purchase  of  good,  preferably  local  products  whose  flavours  go  well  together;  the  pairing  of  food  with  wine;  the  setting  of  a  beautiful  table;  and  specific  actions  during  consumption,  such  as  smelling  and  tasting  items  at  the  table.  The  gastronomic meal should respect a fixed structure,  commencing  with  an  apéritif  (drinks  before  the  meal)  and  ending  with  liqueurs,  containing  in  between at least four successive courses, namely a  starter,  fish  and/or  meat  with  vegetables,  cheese  and  dessert.  Individuals  called  gastronomes  who  possess  deep  knowledge  of  the  tradition  and  preserve its memory watch over the living practice  of  the  rites,  thus  contributing  to  their  oral  and/or  written  transmission,  in  particular  to  younger  generations. The gastronomic meal draws circles of  family  and  friends  closer  together  and,  more  generally,  strengthens  social  ties.”  http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg= en&pg=00011&RL=00437  

Ook  in  de  beschrijving  van  de  Franse  keuken  als  culinair  erfgoed  wordt  het  immateriele  karakter  benadrukt: 

Het  Zentralverband  des  Deutschen  Bäckerhandwerks  http://www.baeckerhandwerk.de    wil  zich  sterk  maken voor de erkenning van het Duitse brood als  werelderfgoed.  Als  eerste  stap  heeft  zij  een  register  aangelegd  van  Duitse  broodsoorten.  Bij  het  register  werden  tot  eind  augustus  2011  meer  dan  2300  soorten  brood  aangemeld.  http://www.brotregister.de    Voorzitter  Peter  Becker  verklaarde  in  juli  2011  dat  “..  die  traditionellen  Handwerkstechniken  wie  das  Deutsche  Bäckerhandwerk  und  die  dadurch  entstandene  Deutsche  Brotvielfalt  haben  beste  Chancen,  als  immaterielles  Kulturerbe  anerkannt  zu  werden”,  op  voorwaarde  uiteraard  dat  Duitsland de UNESCO conventie ratificeert.  

“The  gastronomic  meal  of  the  French  is  a  customary social practice for celebrating important  moments  in  the  lives  of  individuals  and  groups,  such  as  births,  weddings,  birthdays,  anniversaries,  achievements  and  reunions.  It  is  a  festive  meal  bringing  people  together  for  an  occasion  to  enjoy  the  art  of  good  eating  and  drinking.  The  gastronomic  meal  emphasizes  togetherness,  the  pleasure of taste, and the balance between human 

“Ambachtelijke  stroop  is  zoveel  meer  dan  appels  en  peren.  Stroop  is  ook  geschiedenis.  De  geschiedenis van de kleine boeren die arm waren,  maar  zich  niet  lieten  kisten  en  zo  inventief  waren  om het fruit uit hun boomgaarden te conserveren  om zo een  verkoopbaar product te hebben dat ze  ver  na  het  appel‐  en  perenseizoen  konden  verkopen”, aldus ambachtelijke stroopmaker Mart  Vandenwall (Dijkhuis 2011: 8‐9). 

Materiële aspecten van culinair erfgoed   Culinair  erfgoed  heeft  ook  een  materiële  component  en  is  als  zodanig  een  vorm  van  bio‐ cultureel  erfgoed.  In  het  boekje  “Nederlands  culinair  erfgoed”  gaat  het  om  de  volgende  trefwoorden:  streekproduct,  ambachtelijke  lekkernij  en  erfgoedrecept,  waarmee  vooral  de  materiële  component  benadrukt  wordt.  In  het  Kookmuseum  te  Appelscha  (voorheen  Culinair  Museum te Amersfoort) ligt sterk de nadruk op het  immateriele  aspect:  “Het  restaurant  met  kookmuseum is gevestigd in een sfeervol pand dat  middenin  het  toeristische  centrum  van  Appelscha  staat.  Overdag  kunt  u  bij  ons  na  een  lekkere  wandeling  of  fietstocht  uitrusten  onder  het  genot  van  de  heerlijkste  lunches  en  huisgemaakt  ijs.  Ware  fijnproevers  genieten  's  avonds  in  ons  restaurant  van  bijzondere  gerechten  in  gedurfde  combinaties. Bij ons draait het niet alleen om eten.  Eten  gaat  om  beleving,  om  sfeer.  In  ons  kookmuseum dat grenst aan ons restaurant gaat u  terug  in  de  tijd  en zult  u  overspoeld  worden  door  culinaire  nostalgie.  U  vindt  er  historisch  kookgerei  en producten uit grootmoeders tijd. Tevens kunt u  deelnemen aan speciale proeverijen. Om ook thuis  van  eten  een  extra  beleving  te  maken,  kunt  u  bij  ons  een  kookworkshop  volgen.  Wij  laten  de  fijne  kneepjes  van  het  vak  zien  en  u  leert  in  zo'n  kookworkshop  al  gauw  hoe  u  de  lekkerste  gerechten  op  tafel  kunt  toveren.”  http://www.kookmuseum.nl/   De  Universiteit  van  Amsterdam  beschikt  over  een  bijzonder  collectie  kookboeken.  De  collectie,  bijeengebracht  door  de  Bibliotheek  van  de  Universiteit  van  Amsterdam  (UBA),  bevat  in  Nederland  gedrukte  kookboeken  en  handgeschreven  receptenverzamelingen  van  Nederlandse origine uit de zestiende tot en met de  twintigste  eeuw.  http://dpc.uba.uva.nl/inventarissen/ubainv10  Institutionalisering  De website van het European Network of Regional  Culinary  Heritage  (http://www.culinary‐ heritage.com)  is  een  portal  voor  culinair  erfgoed.  “The  common  goal  is  to  develop  our  regions  through  regional  food  and  culinary  traditions.  Increased  use  and  production  of  regional  food 

develops  small  scale  business.  All  this  concerns  tourism, environment, employment and health”.  Musea en culinair erfgoed  Het  International  Committee  for  Regional  Museums  (ICR)  wijdde  haar  jaarvergadering  van  2011  aan  CHANGING  TASTES:    LOCAL  GASTRONOMY  AND  REGIONAL  MUSEUMS  (22‐28  Augustus  2011,  Kristiansand,  Noorwegen).  “Every  region has developed distinctive patterns of eating  and  drinking  in  response  to  the  natural  resources  available in its physical environment.  Almost every  museum holds some food‐related material in their  collections:  still‐life  paintings,  farm  tractors,  kitchen  utensils,  plant  and  animal  specimens,  traditional  table  textiles,  cookbooks,  historic  photographs  recording  wedding  feasts,  fish  nets  used  by  indigenous  cultures  and  pottery  from  archaeological  contexts.  Regional  museums  document,  collect,  interpret  and  present  all  aspects  of  life  in  their  regions,  including  the  vital  activities  around  foodways.    How  can  museums  best  share  their  rich  resources  of  tangible  and  intangible  gastronomic  heritage  with  their  many  visitors  and  researchers?  The  conference  explores  any aspects of museum involvement in presenting  and preserving food and drink traditions, including  (but  not  limited  to)  museums'  contributions  to  recording  the  cultivation  and  harvesting  of  local  crops,  and  the  storage,  preservation  and  preparation of food stuffs; researching and reviving  local  dishes  and  heritage  plants;  indigenous  knowledge relating to traditional collecting of food  resources; documenting changes in food tastes and  modes  of  consumption  influenced  by  immigration  or  local  and  national  movements;  the  politics  of  food;  the  material  culture  of  food  and  drink;  conservation  challenges  in  collecting  food  products; interpreting food production in domestic  and  industrial  settings,  etc.  The  conference  addresses  questions  such  as  the  role  of  museums  in supporting the revival and promotion of regional  gastronomy;  the  challenges  of  presenting  local  food  history  while  complying  with  health,safety  and  hygiene  regulations;  effective  partnering  with  culinary  tourism  initiatives  and  dealing  with  controversial  topics  such  as  obesity,  famine,  food  shortages and/or alcoholism.” 

De  American  Association  of  Museums  (AAM)  organiseerde ook  een  bijeenkomst  over  musea  en  voedsel:  “Feeding  the  Spirit:  Museums,  Food  and  Community”  (13  okt.  2011,  Phipps  Conservatory  and  Botanic  Gardens,  Pittsburg).  Het  symposium  richte zich op drie thema's: 

Currywurst Museum bevindt zich in Berlijn en werd  in  2009  geopend.  http://www.currywurstmuseum.de/   De plek in de  Kantstrasse  (Berlijn)  waar  Herta  Heuwer  in  1949  voor  het  eerst  Currywurst  verkocht  is  aangegeven  met een herdenkingstekst. 

* how museums can increase food literacy in their  communities,  helping  people  make  informed  choices  about  health  and  nutrition;  * how museums can bring their own food services  into  alignment  with  their  values  about  health  and  sustainability  while  improving  their  bottom  line;  * how museums can use food to reach out to new  audiences  and  strengthen  their  ties  to  their  community. 

Zie verder: 

Nieuw erfgoed  De  eerste  twee  AAM  thema's  zijn  niet  van  toepassing  op  een  “Rotterdamse  multi‐culturele  snackhit”,  genaamd  Kapsalon,  het  derde  thema  wellicht  wel.  De  combinatie  van  patat,  shoarma  vlees, plakjes Goudse kaas, ijsbergsla, knoflooksaus  en  sambal  werd  door  Paul  van  der  Laar,  directeur  Collecties van het Museum Rotterdam, beschreven  als  hedendaags  cultureel  erfgoed.  De  journaliste  van  de  Volkskrant  die  daar  over  bericht  spreekt  liever  van  “culinair  moordwapen”.  De  snack  is   middels foto's van fotograaf Joris den Blaauwen al  vastgelegd voor het nageslacht. Van der Laar heeft  de  eigenaar  van  snackbar  El  Aviva,  waar  de  snack  voor  het  eerst  is  verkocht,  gevraagd  of  het  bord  waarop  de  snack  wordt aangeprezen  op  den  duur  in  de  collectie  van  het  Museum  Rotterdam  kan  worden  opgenomen  (De  Volkskrant  14  september  2011).  Het Berlijnse broodje Döner lijkt geleidelijk ook als  nieuw  erfgoed  gezien  te  worden.  Deze  versie  van  de  Turkse  Döner  Kebab  http://de.wikipedia.org/wiki/D%C3%B6ner    werd  in  het  begin  van  de  jaren  70  van  de  20ste  eeuw  ontwikkeld  door  Kadir  Nurman  voor  zijn  snackbar  aan  de  Breitscheidplatz  (waar  zich  nu  een  filiaal  van MacDonald bevindt). In september 2011 werd  hij  tijdens  de  eerste  Döner‐Messe  http://döga.de/   daarvoor geëerd. Er is nog geen Döner‐museum. Er  is  wel  een  museum  voor  een  andere  recente  Berlijnse  snack‐traditie:  de  Currywurst.  http://de.wikipedia.org/wiki/Currywurst      Het 

Hein  van  Beek,  Nederlands  culinair  erfgoed  (Van  Holkema & Warendorf, Houten 2005)  Ian  Cook  &  Philip  Crang,  ‘The  world  on  a  plate.  Culinary  culture,  displacement  and  geographical  knwledges’,  Journal  of  Material  Culture  1,  1996,  (2): 131‐153.  Dorien  Dijkhuis,  'Stroop',  Traditie.  Tijdschrift  over  volkscultuur en immaterieel erfgoed 17, 2011, (3):  6‐12.  Elizabeth  Edwards,  Chris  Gosden  and  Ruth  B.  Phillips, 'Introduction', in: Elizabeth Edwards, Chris  Gosden and Ruth B. Phillips (eds.), Sensible objects.  Colonialism,  museums  and  material  culture  (Berg,  Oxford 2006) 1‐31.  Burchard  Elias,  'Het  culinair  museum.  Een  bijzonder recept met een bittere nasmaak', Flehite.  Historisch Jaarboek voor Amersfoort en Omstreken  2009:  70‐83.    http://igitur‐ archive.library.uu.nl/sabine/2011‐0713‐ 200914/FLJB2009%20cul%20p70.pdf   Sterre  Lindhout,  'Culinair  moordwapen',  De  Volkskrant 14‐09‐2011.  MahlZeit.  Essen  ist  Heimat.  Sonderbeilage 66, 2011, (21). 

Die  Zeit 

‐ 

Sarah  Mollink,  Europees  culinair  erfgoed  (Van  Holkema & Warendorf, Houten 2007)  Sylvia Pessireron, Dutch delight. Typical Dutch food  (N&L Publishing, Weesp 2005)  Merlijn  Schoonenboom,  'Eert  het  dagelijks  Duits  brood', De Volkskrant 26‐08‐2011.  David  Sutton,  'Cooking  skill,  the  senses,  and  memory:  the  fate  of  practical  knowledge',  in:  Elizabeth  Edwards,  Chris  Gosden  and  Ruth  B.  Phillips  (eds.),  Sensible  objects.  Colonialism, 

museums and material culture (Berg, Oxford 2006)  87‐118. 

volksontwikkeling  opnieuw  een  thema,  nu  als  ‘education permanente’. 

Laurence  Tibère  &  Jacinthe  Bessière  eds.,  Patrimoine  alimentaires  [Food  heritage],  Antropology  of  Food  8,  2011.  http://aof.revues.org/6758  

In  Frankrijk  nam  André  Malraux  (1901‐1976),  van  1959‐1969  Minister  van  Cultuur,  het  initiatief  tot  het  stichten  van  een  decentraal  netwerk  van  ‘Maisons de la Culture’. Iedere stad of dorp moest  een  eigen  cultureel  centrum  hebben,  waar  verschillende  cultuur‐  (kunst‐)  uitingen  getoond  zouden kunnen worden, maar waar de burgers ook  zelf  met  kunst  bezig  zouden  kunnen  zijn.  In  Nederland bepleitte de Raad voor de Kunst in 1964  het  opzetten  van  een  netwerk  van  lokale  tentoonstellingscentra.  Dit  idee  werd  beïnvloed  door  het  Franse  concept  van  het  ‘Maison  de  la  Culture’. Zo ontstonden er overal culturele centra.  Anders  dan  in  Frankrijk  lag  er  in  Nederland  aanvankelijk een sterk accent op beeldende kunst.  Daar  waar  creativiteit  een  belangrijke  rol  speelde,  sprak  men  van  creativiteitscentrum,  centrum  voor  kunstzinnige vorming, kunstencentrum, enz. 

Kookmuseum De Vleer, Appelscha  http://www.kookmuseum.nl   Overzicht culinaire musea  http://www.culinair.net/index.php?action=search &table=news&cat_id=Culinaire%20Musea  Deutsches Brotregister http://www.brotregister.de  Deutschen Currywurst Museum Berlin  http://www.currywurstmuseum.de   European Network of Regional Culinary Heritage  http://www.culinary‐heritage.com/  

Cultureel archief  In  Groot  Britannië  als  “cultural  archive”  gebruikt  voor  een  verzameling  van  documenten  als  documentatie.  Conceptueel  komt  een  cultureel  archief  daarmee  meer  overeen  met  een  museum  dan een archief in engere zin.  Een  voorbeeld  is  de  Black  Cultural  Archives  in  Londen.  http://pages.bcaheritage.org.uk/        Black  Cultural  Archives  was  founded  in  1981  to  collect,  preserve  and  celebrate  the  contributions  Black  people  have  made  to  the  culture,  society  and  heritage  of  the  UK.  Our  unique  and  growing  archive collection  offers  insight  into the history  of  people  of  African  descent  in  Britain  and  includes  rare  documents,  photographs,    oral  history  testimonies  and  objects  dating  from  the  second  century  to  the  present  day.  Though  our  public  programmes  and  partnership  work  with  other  organisations  we  enable  a  variety  of  communities  to learn and connect with this often hidden history. 

Cultureel centrum  De na‐oorlogse culturele centra haken aan bij een  streven uit het einde van de 19de en het begin van  de  20ste  eeuw:  volksontwikkeling.  Dit  sterk  door  het  socialisme  geïnspireerde  streven  leidde  tot  volkshuizen,  volksuniversiteiten,  volkshogescholen  en  later  tot  vormingscentra.  Na  WO  II  werd 

Het  begrip  ‘cultureel  centrum’  was  niet  eenduidig  gedefinieerd.  In  de  loop  van  de  jaren  80  zien  we  dat  dit  diffuse  concept  uiteenvalt  in  verschillende  typen van instellingen. Er komt meer nadruk op het  presenteren  van  kunst  dan  het  zelf  beoefenen  ervan.  In  de  sfeer  van  de  beeldende  kunst  komen  er  gespecialiseerde  tentoonstellingscentra  voor  eigentijdse  kunst,  soms  aangeduid  als  kunsthal  (bijvoorbeeld  het  ICA  en  De  Appel  in  Amsterdam,  en  Witte  de  Wit  in  Rotterdam).  Daarnaast  komen  er  ook  tentoonstellingscentra  met  een  bredere  programmering  (bijvoorbeeld  de  Nieuwe  Kerk  en  de  Beurs  van  Berlage  in  Amsterdam,  en  de  KunstHal in Rotterdam).  Het  ‘oude’  culturele  centrum  was  gericht  op  de  lokale  bevolking,  om  die  op  de  hoogte  te  stellen  van  verschillende  ontwikkelingen  in  de  kunst(en).  Maar  gelijkertijd  was  het  culturele  centrum  ook  bedoeld als platform voor lokale kunstenaars. In dit  opzicht  liet  het  concept  ‘cultureel  centrum’  zich  makkelijk verbinden met het concept kunstuitleen.  Zie verder:  Vera  Illes,  ‘‘Wij  willen  de  achterkant  van  de  maan  laten  zien’.  Twee  gedreven  kunstpromotors  over  hun kunsthallen’, ''Elsevier Magazine'' 9 november  1991. 

Gerrit  Jan  de  Rook,  ‘What’s  in  a  name?  Een  cultureel  centrum  is  ook  een  museum’,  Museumvisie 6, 1982, (3): 76‐80. 

Cultureel erfgoed  Cultureel  erfgoed  is  een  bepaalde  categorie  erfgoed.  Het  gebruik  van  de  term  is  echter  niet  eenduidig,  zoals  moge  blijken  uit  onderstaande  definities. In het algemeen staat cultureel erfgoed  tegenover  natuurlijk  erfgoed.  Strikt  genomen  is  echter  alle  erfgoed  cultureel,  aangezien  het  waarderingsproces  bij  uitstek  een  cultureel  gebeuren is.  Definities  Cultural  heritage  is  a  group  of  resources  inherited  from the past which people identify, independently  of  ownership,  as  a  reflection  and  expression  of  their constantly evolving values, beliefs, knowledge  and  traditions.  It  includes  all  aspects  of  the  environment  resulting  from  the  interaction  between  people  and  places  through  time  (Conventie van Faro, Raad van Europa 2005)  Elk object of concept waarvan wordt aangenomen  dat  het  een  esthetische,  historische,  wetenschappelijke  of  spirituele  waarde  vertegenwoordigt  (Ethische  code  voor  musea,  Nederlandse Museumvereniging 2006)  Covers  works  of  art,  monuments  and  sites  which  are  of  outstanding  universal  value  from  the  point  of view of history, art or science, but also the oral  traditions,  the  musical  and  ethnographic  heritage,  indeed  the  laws,  customs  and  ways  of  life  which  express  the  essence  of  ethnic  or  national  temperament  (Jean  Viet,  International  thesaurus  of cultural development. Unesco, Paris 1980)  Cultural  Heritage  Site  refers  to  a  place,  locality,  natural  landscape,  settlement  area,  architectural  complex, archaeological site, or standing structure  that is recognized and often legally protected as a  place  of  historical  and  cultural  significance  (The  ICOMOS  Charter  for  the  interpretation  and  presentation  of  cultural  heritage  sites,  2008)  http://www.international.icomos.org/charters/inte rpretation_e.pdf   Erfgoed of cultureel erfgoed 

Binnen  de  Reinwardt  Academie  wordt  geen  onderscheid gemaakt tussen de termen erfgoed en  cultureel  erfgoed.  Zowel  de  bachelor‐opleiding  als  het  lectoraat  worden  generiek  aangeduid  met  de  term  “cultureel  erfgoed”,  terwijl  binnen  het  curriculum  steeds  sprake  is  van  Erfgoedtheorie,  Project Erfgoed, Erfgoed en Recht, enz.  Binnen de  Universiteit  van  Amsterdam  wordt  wel  onderscheid  gemaakt  tussen  erfgoed  en  cultureel  erfgoed.  Er  is  een  master  Cultureel  erfgoed  met  daarbinnen  een  traject  Erfgoedstudies.  Museumstudies  is  een  andere  traject  binnen  de  master.  Kennelijk  wordt  cultureel  erfgoed  beschouwd als broader term.  Over de keuze voor cultureel erfgoed in plaats van  erfgoed  is  destijds  door  de  staf  van  de  Reinwardt  Academie  nauwelijks  nagedacht.  Als  er  al  een  redenatie aan ten grondslag lag ging het er om een  onderscheid te maken tussen cultureel erfgoed en  natuurlijk  erfgoed,  conform  de  (inter)nationale  praktijk.  Zie  bijvoorbeeld  de  Convention  Concerning  the  Protection  of  the  World  Cultural  and  Natural  Heritage  (UNESCO  1972).  http://whc.unesco.org/en/conventiontext        Hier  wordt  echter  onder  “cultural  heritage”  verstaan:  “monuments:  architectural  works,  works  of  monumental  sculpture  and  painting,  elements  or  structures of an archaeological nature, inscriptions,  cave  dwellings  and  combinations  of  features,  which are of  outstanding universal value  from the  point  of  view  of  history,  art  or  science;  groups  of  buildings:  groups  of  separate  or  connected  buildings  which,  because  of  their  architecture,  their homogeneity or their place in the landscape,  are  of  outstanding  universal  value  from  the  point  of  view  of  history,  art  or  science;  sites:  works  of  man  or  the  combined  works  of  nature  and  man,  and  areas  including  archaeological  sites  which  are  of  outstanding  universal  value  from  the  historical,  aesthetic,  ethnological  or  anthropological  point  of  view”  (art.  1).  De  zelfde  hantering  van  het  begrip  vinden we bij Laurajane Smith in haar leiding bij de  belangrijke  bundel  Cultural  heritage  (2007).  Het  gebruik van de term cultureel erfgoed voor erfgoed  in het algemeen (onroerend en roerend, zowel als  immaterieel) is tamelijk recent. In Nederland werd  tot in de jaren 90 van de 20ste eeuw tegenover de  term  cultureel  erfgoed  voor  onroerende  monumenten  de  term  cultuurbezit  gehanteerd 

voor  roerende  zaken.  Daarom  bijvoorbeeld:  Wet  tot Behoud van Cultuurbezit (1984). In het licht van  de  recente  veranderingen  bij  het  gebruik  van  de  term cultureel erfgoed is het interessant dat in het  Decreet houdende de ontwikkeling, de organisatie  en  de  subsidiering  van  het  Vlaams  cultureel‐ erfgoedbeleid  (2008)  van  de  Vlaamse  Gemeenschap  de  term  “cultureel  erfgoed”  juist  staat voor “roerend en immaterieel erfgoed dat als  betekenisdrager  uit  het  verleden  gemeenschappelijke  betekenissen  verkrijgt  binnen  een  cultureel  referentiekader”.  Daarnaast  is  “onroerend erfgoed” een aparte categorie. Binnen  de  Reinwardt  Academie  wordt  met  Frijhoff  al  het  erfgoed begrepen als cultureel erfgoed. Niet alleen  omdat erfgoedbehoud vooral om cultuurproducten  gaat,  maar  omdat  behoud,  beheer  en  betekenisgeving  vóór  alles  culturele  handelingen  zijn.  Zie verder:  Hester Dibbets, Sophie Elpers, Peter Jan Margry en  Albert  van  der  Zeijden,  Immaterieel  erfgoed  en  volkscultuur.  Almanak  bij  een  actueel  debat  (Amsterdam University Press, Amsterdam 2011)   Willem  Frijhoff,  Dynamisch  Amsterdam 2007) 

erfgoed 

(SUN, 

Laurajane  Smith  (ed.),  Cultural  heritage.  Critical  concepts in media and cultural studies (Routledge,  London 2007)  (Cornelius Holtorf, Monumental Past) Heritage and  the  past  https://tspace.library.utoronto.ca/citd/holtorf/2.9. html   Wikipedia (Eng.) “cultural heritage”  http://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_heritage  Wikipedia (Duits) “Kulturgut”  http://de.wikipedia.org/wiki/Kulturgut  

Cultureel geheugen  De  term  cultureel  geheugen  (Jan  Assmann)  is  verwant  met  de  termen  collectief  geheugen  (Maurice  Halbwachs)  en  sociaal  geheugen  (Paul  Connerton).  Het  begrip  is  vooral  uitgewerkt  door  Aleida Assmann in een reeks van publicaties. 

Frijhoff  (2011:  13)  maakt  onderscheid  tussen  communicatief  geheugen,  collectief    geheugen  en  cultureel  geheugen.  Communicatief  geheugen  (communicative  memory)  behelst  de  actieve  overdracht  van  beleefde  herinnering  door  persoonlijk  contact  tussen  mensen  en  generaties.  Het  collectieve  geheugen  (collective  memory)  bestaat  uit  groepsgebonden  herinneringen,  overgedragen  binnen  erfgoedgemeenschappen  zonder  dat  leden  van  de  gemeenschap  een  persoonlijke  herinnering  aan  het  gebeuren  hebben.  Cultureel  geheugen  (cultural  memory)  is  de  geobjectiveerde  herinnering,  verzonken  in  een  brede  cultuur  en  door  iedereen  als  eigen  herinnering geassimileerd.  De  culturele  herinnering  kan  (opnieuw)  actief  worden (= ge‐her‐actualiseerd) als communicatieve  herinnering  of  collectieve  herinnering:  cultural  recall (Mieke Bal), memory recall (Willem Frijhoff),  recalled  memory  (Willem  Frijhoff).  Bij  deze  her‐ actualisering  kan  sprake  zijn  van  ideologische  vertekening, afhankelijk van de context en het doel  van  de  her‐actualisering.  Eric  Hobsbawn  introduceerde  in  dit  verband  het  begrip  uitgevonden traditie (“invented tradition”).  Zie ook:  Collectief geheugen  Uitgevonden traditie  Zie verder:   Willem  Frijhoff,  De  mist  van  de  geschiedenis  (Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2011).  Aleida  Assmann,  Erinnerungsräume.  Formen  und  Wandlungen des kulturellen Gedächtnissess (Beck,  München 1999)  Jan  Assmann,  Religion  and  cultural  memory  (Stanford University Press, Stanford 2006)  Hester Dibbets, Sophie Elpers, Peter Jan Margry en  Albert  van  der  Zeijden,  Immaterieel  erfgoed  en  volkscultuur.  Almanak  bij  een  actueel  debat  (Amsterdam  University  Press,  Amsterdam  2011)  Cultureel geheugen, pp. 58‐62. 

Astrid Erll & Ansgar Nuennig red., Cultural Memory  Studies.  An  international  and  interdisciplinary  handbook (Walter de Gruyter, Berlin 2008) 

Cultureel gevoelig object  In de NMV Ethische code voor musea (2006) wordt  gesproken over cultureel gevoelige objecten.  “Collecties van menselijke resten en materiaal van  religieuze  betekenis  worden  alleen  verworven  als  zij  zorgvuldig  en  met  respect  gehuisvest  en  beheerd  kunnen  worden.  Hierbij  worden  professionele  normen  in  acht  genomen  en  wordt  rekening  gehouden  met  de  belangen  en  overtuigingen  van  de  leden  van  de  gemeenschap,  etnische  of  religieuze  groeperingen  van  wie  de  objecten  voor  zover  bekend  oorspronkelijk  afkomstig  zijn”  (Ethische  code  voor  musea,  Nederlandse  Museumvereniging,  2006,  2.5  Cultureel gevoelige objecten)   “Bij  het  tentoonstellen  van  menselijke  resten  en  materiaal  met  een  religieuze  betekenis  worden  professionele  maatstaven  in  acht  genomen  en  worden  de  belangen  en  overtuigingen  van  de  gemeenschap,  etnische  of  religieuze  groep,  waartoe de voorwerpen behoorden, geëerbiedigd.  Zij  worden  getoond  met  omzichtigheid  en  met  respect  voor  de  algemene  gevoelens  van  menselijke  waardigheid”  (Ethische  code  voor  musea  ,  Nederlandse  Museumvereniging,  2006,    4.3 Het tentoonstellen van gevoelig materiaal). 

Culturele biografie  (1)  Beschrijving  van  de  levensloop  van  een  voorwerp.  In  de  archivistiek  wordt  gesproken  van  “levensloopmodel”  .  (2)  Beschrijving  van  de  culturele  ontwikkeling  van  een landstreek.  De  eerste  betekenis  werd  in  1986  geïntroduceerd  door Igor Kopytoff. Zijn bijdrage aan de bundel The  social  life  of  things  inspireerde  veel  onderzoekers  in  de  sfeer  van  material  culture  studies,  archeologie en museologie. Via de material culture  studies  en  archeologie  werd  het  begrip  ook  gebruikt voor de beschrijving van landschappen. Al  in  1979  echter  werd  het  begrip  landschapsbiografie (“the biography of landscape”) 

gebruikt  door  Marwyn  Samuels.  “If  the  biography  of landscape is different from ... other geographical  traditions, it is different primarily in that is focuses  on  the  role  of  individuals  in  the  making  of  landscape.  It  is  different  too  in  that  it  requires  greater  particularity  in  the  definition  of  geographical  problems:  particularly  as  to  persona  in  the  landscape,  and  the  particularity  of  the  landscape  itself.  Like  any  art  or  science,  a  biography  of  landscape  cannot  avoid  generalizations,  but  it  can  avoid  levels  of  generalization  that  deny  the  humanity  of  its  subject matter”  (Samuels 1979, 81).  Internationaal  lijken  de  termen  “sense  of  place”   en  “spirit  of  place”    aansprekender  te  zijn  dan  “culturele  biografie”  .  Beide  termen  zijn  seculiere  afleidingen van het Romeinse “genius loci” .  Culturele biografie van het landschap  Gerard  Rooijakkers  introduceerde  het  begrip  culturele biografie in relatie tot een integrale visie  op een bepaald gebied in 1999. Hij ziet de culturele  biografie  als  een  “  narratieve  constructie  waarin  sporen  uit  het  verleden  ingezet  worden  voor  verdere  ontwikkeling”    (Rooijakkers  2005).  Ten  aanzien  van  de  bezoeker  onderscheidt  hij  zes  tendensen:  ‐  Er is een streven naar ontgrenzing. Voor een  bezoeker hebben grenzen van instellingen of  disciplines steeds minder belang.  ‐  De bezoeker wil zich kunnen identificeren. Het  individuele verhaal (zoals een egodocument) biedt  daartoe meer houvast dan het algemene.  ‐  Cultuur is dynamisch en gelaagd. Ze laat  meerdere interpretaties toe van hetzelfde  gegeven.  ‐  Er is een evolutie naar publieksgericht in plaats  van aanbodsgericht werken.  ‐  Erfgoed is tegelijk iets eigens (het is òns erfgoed)  en iets vreemds.  ‐  Het onderscheid tussen hoge en lage cultuur is  niet meer aan de orde.  Al  in  zijn  artikel  van  1999  zag  Rooijakkers  de  mogelijkheden  van  nieuwe  technologieën  om  de  culturele  biografie  van  een  gebied  vast  te  leggen  en toegankelijk te maken.  

Spirit of place  Op  4  oktober  2008  werd  tijdens  de  16de  General  Assembly  van  ICOMOS  de  Québec  Declaration  on  the  Preservation  of  the  Spirit  of  Place  aanvaard.  “ICOMOS  committed  itself  to  taking  into  account  the  intangible  values  (memory,  beliefs,  traditional  knowledge,attachment  to  place)  and  the  local  communities  that  are  the  custodians  of  these  values  in  the  management  and  preservation  of  monuments and sites” .   In de Declaration werd spirit of place gedefinieerd  als  “the  tangible  (buildings,  sites,  landscapes,  routes,  objects)  and  the  intangible  elements  (memories,  narratives,  written  documents,  rituals,  festivals,  traditional  knowledge,  values,  textures,  colors, odors,  etc.), that  is  to  say  the  physical and  the  spiritual  elements  that  give  meaning,  value,  emotion and mystery to place” .  “The spirit of place is constructed by various social  actors,  its  architects  and  managers  as  well  as  its  users, who all contribute actively and concurrently  to  giving  it  meaning.  Considered  as  a  relational  concept,  spirit  of  place  takes  on  a  plural  and  dynamic  character,  capable  of  possessing  multiple  meanings  and  singularities,  of  changing  through  time,  and  of  belonging  to  different  groups.  This  more  dynamic  approach  is  also  better  adapted  to  today’s globalized world, which is characterized by  transnational  population  movements,  relocated  populations,  increased  intercultural  contacts,  pluralistic  societies,  and  multiple  attachments  to  place” .  ICOMOS  benadrukt  dat  “a  place  can  have  several  spirits  and  be  shared  by  different  groups”  .  Mede  hierdoor  kan  een  benadering  zoals  voorgesteld  wordt  in  de  Declaration  “provide  a  richer,  more  dynamic, and inclusive vision of cultural heritage” .  Zie verder:  J.  Kolen,  K.  Bosma  &  H.  Renes,  'De  landschapsbiografie:  instrument  voor  onderzoek,  planning en ontwerp', in: K. Bosma & J. Kolen red.,  Geschiedenis  en  ontwerp.  Handboek  voor  de  omgang  met  cultureel  erfgoed  (Nijmegen  2010)  212‐237. 

I.  Kopytoff,  'The  cultural  biography  of  things:  commodization  as  process',  in:  A.  Appadurai  ed.,  The  social  life  of  things.  Commodities  in  cultural  perspective (Cambridge 1986) 64‐91. 

“the  study  of  the  processes  by  which  a  society  adapts  to  its  environment”.  http://archaeology.about.com/od/cterms/g/cultur alecology.htm   

Peter  van  Mensch,  'Annotating  the  environment.  Heritage and new technologies', Nordisk Museologi  2005 (2): 14‐27.  

“We  must  continually  recognise  that  objects  and  places  are  not,  in  themselves,  what  is  important  about  cultural  heritage.  They  are  important  because  of  the  meanings  and  uses  that  people  attach  to  them,  and  the  values  they  represent.  Such  meanings,  uses  and  values  must  be  understood  as  part  of  the  wider  context  pf  the  cultural  ecologies  of  our  communities”.  Robert  Palmer  (Director  of  Culture  and  Cultural  and  Natural  Heritage,  Council  of  Europe)  in  zijn  voorwoord  in  de  bundel    Heritage  and  beyond   (Council of Europe, Strasbourg 2009) 8). 

Gerard  Rooijakkers,  ‘Identity  Factory  Southeast.  Towards  a  flexible  cultural  leisure  infrastructure’,  in:  D. Dodd en A van Hemel red., Planning cultural  tourism  in  Europe:  a  presentation  of  theories  and  cases  (Boekmanstichting,  Amsterdam  1999)  102‐ 111.  Gerard  Rooijakkers,  ‘Het  leven  van  alledag  benoemen.  Cultureel  erfgoed  tussen  ondernemerschap  en  nieuwe  technologie’,  Boekmancahier 1999 (41): 275‐290.  M.S.  Samuels,  'The  biography  of  landscape.  Cause  and  culpability',  in:  D.W.  Meinig  ed.,  The  interpretation of ordinary landscapes: geographical  essays (New York/Oxford 1979) 51‐88.  Gerard  Rooijakkers,  Culturele  biografie  in  de  praktijk  http://www.vvbad.be/files/200504_Culturelebiogr afie.pdf   (Cornelius Holtorf) The life‐histories of monuments  https://tspace.library.utoronto.ca/citd/holtorf/6.4. html   Québec Declaration on the Preservation of the  Spirit of Place  http://www.international.icomos.org/quebec2008 /quebec_declaration/pdf/GA16_Quebec_Declarati on_Final_EN.pdf   Wikipedia: Spirit of Place  http://en.wikipedia.org/wiki/Spirit_of_place  Wikipedia: Genius loci  http://en.wikipedia.org/wiki/Genius_loci  

Culturele ecologie  Cultural  Ecology  is  an  anthropological  theory  put  forward  by  Julian  Steward  and  used  widely  by  archaeologists. Steward defined cultural ecology in  his  1955  book    The  Theory  of  Culture  Change    as 

proces van allerlei vormen van identificatie waaruit  zoiets  als  identiteit  naar  voren  komt”  (de  postmoderne opvatting).  Zie verder:  Kees  Vuyk,  'Volkscultuur  en  cultuurbeleid.  Identiteit,  legitimatie  en  participatie',  ''Levend  Erfgoed'' 7, 2010, (2): 4‐9 

Culturele informatiewaarde  In plaats van gebruikswaarde en cultuurhistorische  waarde, gebruikt Paul Klep voor archiefbescheiden  respectievelijk administratieve waarde en culturele  informatiewaarde.  Zie ook: 

Zie verder: 

Administratieve waarde 

Wikipedia (Engels): cultural ecology  http://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_ecology  

Zie verder: 

Catherine Marquette: Cultural ecology  http://www.indiana.edu/~wanthro/eco.htm   

Culturele identiteit  “Denotes  the  correspondence  which  exists  between  a  community  (national,  ethnic,  linguistic,  etc.) and its cultural life, as well as the right of each  community  to  its  own  culture  (Jean  Viet,  ''International thesaurus of cultural development''.  Unesco, Paris 1980).  Kees  Vuyk  (2010:  6)  noemt  drie  noties  van  (culturele) identiteit:  1      Identiteit  is  “iets  dat  verborgen  ligt  in  het  verleden,  maar  waar  we  toegang  toe  kunnen  krijgen  door  bepaalde  artefacten  te  bestuderen,  die  door  de  geschiedenis  heen  bewaard  zijn  gebleven. Deze artefacten zijn niet alleen objecten,  maar  ook  verhalen,  gebruiken,  tradities”  (de  romantische  opvatting).  2  Identiteit is “niet iets dat er altijd reeds is en er  op  wacht  om  opgedolven  te  worden,  maar  een  continu  proces  dat  de  'kunst  en  cultuur  van  het  alledaagse  leven'  genoemd  kan  worden”  (de  moderne  opvatting).  3    Identiteit  is  “iets  kunstmatigs  (...)  niet  de  uitkomst van een proces, maar zelf een proces, een 

Paul  Klep,  'Informatie‐analyse  van  archiefbestanden.  Een  bijdrage  tot  de  discussie  over  selectie  en  vernietiging  van  archieven',  Nederlands Archievenblad 98, 1994, (1): 20‐27. 

Culturele waarde  In de Guidelines bij het ICOMOS Charter van 2003  (Principles  for  the  Analysis,  Conservation  and  Structural  Restoration  of  Architectural  Heritage)  wordt  de  term  erfgoedwaarde  gebruikt  als  algemene term voor de verschillende waarden die  historische  gebouwen  kunnen  hebben.  Een  van  deze waarden is culturele waarde: “Heritage Value  ‐  Architectural,  cultural,  and/or  historic  value  ascribed  to  a  building  or  site.  Heritage  value  may  have  varying  definitions  and  importance  from  culture  to  culture”.  In  de  Guideline  wordt  niet  duidelijk  gemaakt  wat  onder  deze  waarden  wordt  verstaan.  Mason  (2008:  104)  noemt  cultural  value  ook  als  een  van  de  heritage  values.  “Cultural  values  are  used to build cultural affiliation in the present and  can  be  historical,  political,  ethnic,  or  related  to  other means of living together (for instance, work‐  or  craft‐related).  As  used  in  this  typology  cultural/symbolic  value  refers  to  those  shared  meanings  associated  with  heritage  that  are  not, 

strictly  speaking,  historic  (related  to  the  chronological aspects and meanings of a site)”. Tot  de  culturele  waarde  rekent  hij  ook  politieke  waarde.  Zie verder:  Randall  Mason,  ‘Assessing  values  in  conservation  planning.  Methodological  issues  and  choices’,  in:  Graham  Fairclough,  Rodney  Harrison,  John  Jameson  en  John  Schofield  red.,  The  Heritage  Reader (Routledge, Londen 2008) 99‐124. 

Cultuurbescherming   Door  de  Duitse  overheid  in  1940  ingevoerde  term  ter  vervanging  van  de  term  'kunstbescherming'  (i.v.m. de Rijksdienst voor Kunstbescherming).  De  veranderende  terminologie  hing  samen  met  een  verruiming van de zorg voor de instandhouding van  de volksraad.   

Cultuurbezit  Het  gebruik  van  de  term  cultureel  erfgoed  voor  erfgoed  in  het  algemeen  (onroerend  en  roerend,  zowel  als  immaterieel)  is  tamelijk  recent.  In  Nederland  werd  tot  in  de  jaren  90  van  de  20ste  eeuw  tegenover  de  term  cultureel  erfgoed  voor  onroerende  monumenten  de  term  cultuurbezit  gehanteerd  voor  roerende  zaken.  Daarom  bijvoorbeeld:  Wet  tot  Behoud  van  Cultuurbezit  (1984).  Nederland  volgde  daarin  de  terminologie  zoals  die  door  internationale  organisaties  werd  gebruikt.  In  UNESCO  conventies  is  steeds  sprake  van cultural heritage wanneer het om onroerende  zaken  gaat,  terwijl  voor  roerende  zaken  de  term  cultural property wordt gebruikt. 

Cultuureducatie 

Cultuurhistorisch museum 

Cultuureducatie  omvat  alle  vormen  van  educatie  waarbij  cultuur  als  doel  of  als  middel  wordt  ingezet.  http://www.cultuurnetwerk.nl/cultuureducatie/wa t_is_cultuureducatie.html    Cultuureducatie  laat  mensen  kennismaken  met  kunst‐  en  cultuuruitingen  en  verdiept  zich  daarin  (Cultuurnetwerk  Nederland).  In  het  algemeen  worden  erfgoededucatie  en  kunsteducatie  gezien  als vormen van cultuureducatie. 

In  de  Nederlandse  versie  van  Wikipedia  worden  cultuurhistorische  musea  omschreven  als  “Musea  met  een  collectie  die  betrekking  heeft  op  cultuurgeschiedenis  in  de  breedste  zin  van  het  woord”.  http://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Cultuurhisto risch_museum   

Zie verder:  Cultuurnetwerk:  Wat  is  cultuureducatie?  http://www.cultuurnetwerk.nl/cultuureducatie/wa t_is_cultuureducatie.html  

Cultuurhistorisch beheer  Het  beheer  van  landschappen  en  landschaps‐ elementen  op  een  wijze  die  ze  in  stand  houdt  en  die  recht  doet  aan  hun  (cultuur)  historische  waarde.  “Veel landschapselementen danken hun bijzondere  belang  aan  een  historische  beheervorm.  Heidevelden  ontstonden  door  langdurige  verschraling door beweiding en plaggen steken en  kunnen  alleen  behouden  blijven  door  voortgezet  beheer.  Knotbomen  en  hakhout  behoren  tot  de  meest  kenmerkende  landschapselementen  en  ook  deze  kunnen  alleen  behouden  blijven  door  een  historische beheervorm, die respectievelijk bestaat  uit  knotten  en  afzetten,  te  continueren.  Cultuurhistorisch  beheer  betekent  beheer  dat  zoveel  mogelijk  op  dezelfde  wijze  wordt  gevoerd  als in een verleden” (www.chbeheer.nl). . 

Cultuurdeelname  Zie verder:  Deelname  aan  cultuuruitingen.  Ook  wel:  cultuurparticipatie.  Soms  ten  onrechte  gelijkgesteld  aan  cultuurconsumptie.  Cultuur‐ deelname  omvat  ook  een  actieve  deelname  aan  culturele activiteiten.  Zie ook: 

J.A.  Hendrikx.  Cultuurhistorie  van  stad  en  land;  waardering en behoud (Utrecht 1999).  P. Minkjan e.a., Handboek cultuurhistorisch beheer  (Utrecht 2006). 

Cultuurparticipatie 

Website cultuurhistorisch beheer  http://www.chbeheer.nl  

 

 

Cultuurgeschiedenis  wordt  in  dit  verband  gedefinieerd  als  “onderzoek  naar  het  culturele  leven  in  vroeger  tijd.  ...  Gebieden  waarop  cultuurgeschiedenis  zich  richt  zijn  onder  andere:  kunstgeschiedenis,  literatuurgeschiedenis,  theatergeschiedenis,  muziekgeschiedenis,  filmge‐ schiedenis,  architectuurgeschiedenis  (met  uitzondering  van  stadsgeschiedenis),  godsdienstgeschiedenis,  mentaliteitsgeschiedenis  en  ideeëngeschiedenis”.  http://nl.wikipedia.org/wiki/   Cultuurgeschiedenis  In  de  praktijk  wordt  de  term  “cultuurhistorisch  museum”  echter  niet  in  die  zin  gebruikt.  Veeleer  is  er  een  neiging  om  de  term  “cultuurhistorisch”  te  gebruiken  tegenover  “natuurhistorisch”.  In  Nederland  komt  de  term  cultuurhistorisch  museum  vooral  voor  als  type‐aanduiding.  In  de  naamgeving  van  individuele  musea  wordt  uitsluitend  gesproken  van  historisch  museum.  De  term  Kulturhistorisches  Museum  in  de  naam  van  musea komt regelmatig voor in het gebied van de  voormalige DDR (bijvoorbeeld Görlitz, Magdeburg,  Stralsund).  Ook  in  Noorwegen  komt  de  term  Kulturhistorisk  Museum  in  de  naamgeving  voor  (bijvoorbeeld Oslo, Stavanger). In Groot  Brittannie  wordt de term “cultural history museum”  niet als  type‐aanduiding  gebruikt.  Wel  “social  history  museum”:  “The  social  history  museums  depict  everyday  life  throughout  the  ages  using  artefacts,  photographs  and  re‐constructed  villages”.  http://www.britainsfinest.co.uk/museums/search_ results.cfm/searchclasscode/825      Internationaal  wordt in het algemeen de term “history museums”  of  “museums  of  history”    gebruikt  als  type‐ aanduiding.   In  een  bericht  in  NRC‐Handelsblad  van  22  december  2011  gebruikten  vier  Amsterdamse 

musea  (Amsterdam  Museum,  Museum  Willet‐ Holthuysen,  Bijbels  Museum,  Museum  Ons'  Lieve  Heer  op  Solder)  de  term  erfgoedmuseum.  De  keuze  voor  deze  term  in  plaats  van  cultuurhistorisch  museum  is  waarschijnlijk  ingegeven door de behoefte duidelijk te maken dat  het niet om kunstmusea gaat.  Geschiedenis ‐ cultuurgeschiedenis ‐  cultuurhistorie   Er is een diffuus onderscheid tussen de begrippen  geschiedenis,  cultuurgeschiedenis  en  cultuurhistorie.  In  zijn  afscheidscollege  van  1  juni  2007  gaat  de  historicus  Willem  Frijhoff  kort  in  op  het  onderscheid  tussen  deze  drie  begrippen.  Cultuurhistorie  is,  volgens  hem,  “niet  zomaar  een  slechte  vertaling  van  cultuurgeschiedenis.    De  component  'historie'  heeft  hier  namelijk  een  bijzondere  connotatie.  Cultuurhistorie  is  cultuurgeschiedenis  in  haar  actieve,  maatschappelijk  participende  vorm.  Ze  steunt  mede  op  wetenschappelijke  vormen  van  cultuurgeschiedenis,  maar  het  zijn  maatschappelijke  vragen  die  haar  sturen.  ...  Cultuurhistorie  verschilt  vooral  van  cultuurgeschiedenis  omdat  ze  niet  zozeer  het  verleden  of  het  wordingsproces  van  de  fysieke  ruimte  en  de  menselijke  samenleving  zelf  analyseert  als  wel  met  behulp  van  ruimtelijke  doorsneden  gegroeide  situaties  beschrijft,  vertelt  en verbeeldt” (Frijhoff 2007, p. 34).   In  zijn  rede  bij  de  aanvaarding  van  het  ambt  van  bijzonder  hoogleraar  Erfgoedstudies  aan  de  Vrije  Universiteit  Amsterdam  (7  juli  2011)  ging  Hans  Renes  in  op  een  andere  betekenis  van  cultuurhistorie.  Hij  betoogde  dat  de  term  cultuurhistorie  “in  ons  land  ingeburgerd  (is)  als  synoniem  voor  erfgoed”:  “Concluderend  kunnen  we  stellen  dat  de  term  cultuurhistorie  binnen  de  ruimtelijke ordening is ontwikkeld, aanvankelijk als  aanvulling  op  'natuur'  of  'natuurhistorie'.  De  term  is  vervolgens  in  verschillende  kringen  op  verschillende  wijze  gedefinieerd.  Tegenwoordig  duidt  de  term  'cultuurhistorie'  vooral  op  de  materiele overblijfselen uit het verleden die een rol  spelen  in  de  ruimtelijke  ordening  en  daarmee  als  de  combinatie  van  archeologische,  architectuurhistorische  en  historisch‐geografische 

objecten.  Dit  is  ook  de  betekenis  die  in  de  Nota  Belvedere  wordt  gebruikt. Daarmee heeft  het  een  beperktere betekenis dan erfgoed, dat immers ook  museaal en immateriele overblijfselen omvat”.  In  het  Engels  bestaat  er  geen  onderscheid  tussen  cultuurgeschiedenis en cultuurhistorie. De engelse  Wikipedia  geeft  de  volgende  betekenis:  “Cultural  history records and interprets past events involving  human  beings  through  the  social,  cultural,  and  political  milieu  of  or  relating  to  the  arts  and  manners  that  a  group  favors.  Cultural  history  studies  and  interprets  the  record  of  human  societies  by  denoting  the  various  distinctive  ways  of  living  built  up  by  a  group  of  people  under  consideration.  Cultural  history  involves  the  aggregate  of  past  cultural  activity,  such  as  ceremony,  class  in  practices,  and  the  interaction  with  locales”.  http://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_history    De  duitse  Wikipedia  geeft  een  andere  invalshoek:  “In  den  1980er  Jahren  entstand  innerhalb  der  Sozialgeschichte  eine  kritische  Gemeinschaft,  die  insbesondere die 'Suche nach sozialen, politischen  und  vor  allem  ökonomischen  Determinanten/  Faktoren  und den daraus  erklärbaren  langfristigen  Prozessen“  als  „eurozentrische  Fortschritts‐ geschichte' ablehnte. In dieser 'sozial‐, politik‐ oder  wirtschaftsgeschichtlich  ausgerichteten  Struktur‐  und Prozessgeschichte' komme die 'Kreativität der  Menschen  in  der  Gestaltung  ihrer  Lebens‐ zusammenhänge'  nicht  angemessen  zum  Tragen.  So  wurde  mit  einer  neuen  Kulturgeschichte  (New  Cultural  History)  das  Forschungsinteresse  auf  'symbolische  Formen  der  Vergangenheit'  gelenkt  wie  'Zeichen,  Metaphern,  politische  Sprachen,  kollektive  Repräsentationen  oder  Rituale'.  Die  Übergange  zur  Sozialgeschichte  sind  daher  in  der  Praxis fließend”. http://de.wikipedia.org/wiki/    Probleem  is  ook  dat  “geschiedenis”  als  bijvoeglijk  naamwoord  automatisch  “historisch”  wordt.  Er  is  trouwens  iets  voor  te  zeggen  om  alle  musea  te  karakteriseren  als  “cultuurhistorisch”.  Hoewel  Frijhoff  erfgoed  en  musea  ziet  als  manifestaties  van cultuurhistorie, kan men op basis van de zelfde  argumentatie  ook  aannemelijk  maken  dat  musea  weliswaar  manifestaties  zijn  van  cultuurhistorie,  maar  zich  even  zo  goed  bezig  houden  met 

(cultuur)geschiedenis daar waar zij aandacht geven  aan processen.  Cultuurhistorie en kunstnijverheid  Bernadette Biedermann (2010) beschrijft hoe in de  loop  van  de  19de  eeuw  in  het  Duitse  taalgebied  musea  ontstonden  onder  de  aanduiding  “Kulturhistorisches  und  Kunstgewerbesmuseum”.  In  deze  musea  ging  het  primair  om  voorwerpen  van  kunstnijverheid,  verzameld  en  gepresenteerd  ter bevordering van de kwaliteit van de industriele  productie.  Deze  musea  combineerden  twee  vormen  van  presentaties:  systematische  presentaties  van  voorwerpen  naar  materiaal  en  techniek,  en  presentaties  waarin  voorwerpen  in  hun  “natuurlijke”  samenhang  werden  getoond  (stijlkamers). De laatste vorm werd aangeduid met  “kulturhistorisch”.  Tegen  het  einde  van  de  19de  eeuw  maakten  de  materiaaltechnische  ordening  steeds  meer  plaats  voor  een  cultuurhistorische,  naarmate  de  musea  steeds  minder  een  rol  speelden  bij  het  ondersteunen  van  de  productie  van  massagoederen (dat  zou  pas  later  in de  20ste  eeuw  weer  belangrijk  worden  bij  “designmusea”).  Kunstnijverheidsmusea  werden  daarmee  vooral  cultuurhistorische musea gericht op de historische  ontwikkeling van stijl.  Zie verder:  Bernadette  Biedermann,  'Karl  Lacher  und  die  museologische  Ausstellungsgestaltung  kunstge‐ werblicher  Sammlungen',  Curiositas  9‐10,  2009‐ 2010: 37‐57.   Willem  Frijhoff,  Dynamisch  Amsterdam 2007) 

erfgoed 

(SUN, 

Hans  Renes,  Erfgoed  in  interessante  tijden.  Rede  (...) uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt  van  bijzonder  hoogleraar  Erfgoedstudies,  in  het  bijzonder  erfgoed  van  stad  en  land  (...)  bij  de  faculteit  der  Letteren  van  de  Vrije  Universiteit  Amsterdam op 7 juli 2011.  

Cultuurhistorische waarde  Wanneer er sprake is van waarde en waardering in  relatie tot erfgoed, gaat het vrijwel uitsluitend om  cultuurhistorische  waarde.  De  toevoeging  ‘cultuurhistorisch’  beoogt  andere  waarden,  zoals 

economische  waarde,  buiten  te  sluiten.  Het  onderscheid  is  echter  niet  helder.  De  attractiewaarde  van  een  object  vertegenwoordigt  een  bepaalde  commerciële  waarde  die  bijvoorbeeld  door  musea  benut  wordt.  Ook  de  aanwijzing  van  sites  als  werelderfgoed  heeft  economische  gevolgen.  Paul  Klep  (1994)  stelt  ten  aanzien  van  archiefbescheiden  voor  de  term  culturele  informatiewaarde  te  gebruiken.  Wellicht  dat  deze  term  ook  bruikbaar  is  in  breder  erfgoedverband. Randall Mason (2008) gebruikt de  term ‘sociocultural value'.  Walz  (2009:  159)  wijst  er  op  dat  het  gaat  om  “subjektive  Rezeption  in  der  Gegenwart,  nicht  als  Wertfeststellung  früherer  Generationen”.  Mason  merkt in dit verband op dat alle cultuurhistorische  waarden  politieke  waarden  zijn  “in  that  they  are  part  of  the  power  struggles  and  exertions  that  determine the fate of heritage” (Mason 2008: 104).   In  het  rapport  Roerend  mee  eens  (1995)  wordt  cultuurhistorische waarde gezien als aspect van de  [[illustratieve  waarde]].  Uitgewerkt  voor  railvoertuigen gaat het om de volgende criteria:  ‐  Het  belang  van  het  voertuig/samenstel  van  voertuigen  als  bijzondere  uitdrukking  van  een  sociaal‐economische  ontwikkeling  en  daaruit  volgende  ontwikkelingen  bij  exploiterende  organisaties.  ‐  Het  belang  van  het  voertuig/samenstel  van  voertuigen  als  bijzondere  uitdrukking  van  een  technische  en/of  typologische  ontwikkeling.  ‐    Het  belang  van  het  voertuig/samenstel  van  voertuigen  wegens  innovatieve  waarde  of  pionierskarakter.  ‐  Het  belang  van  het  voertuig/samenstel  van  voertuigen  wegens  unieke  historische  ontwikkelingen  of  gebeurtenissen  waarbij  het  object/de objecten betrokken zijn geweest.  Categorieën van cultuurhistorische waarden  In  het  model  “Het  object  als  informatiedrager”  wordt het erfgoed benaderd vanuit het perspectief  van  dragers  van  informatie.  Functie  en  betekenis  vormen  één  categorie  van  informatie.  Het  model  geeft  de  suggestie  van  functie  en  betekenis  als  intrinsieke  waarden,  maar  dat  is  niet  zo  bedoeld.  Overigens  wordt  het  begrip  waarde  niet  gebruikt. 

Uitgangspunt  zijn  vier  categorieën  van  betekenissen.  De  functie  drukt  zich  uit  in  de  hiërarchie  van  de  betekenissen.  Het  gaat  om  vier  betekenissen:  praktische  betekenis,  esthetische  betekenis,  symbolische  betekenis  en  metafysische  betekenis. De eerste betekenis valt samen met de  gebruikswaarde.  De  laatste  betekenis  valt  samen  met  religieuze  en  spirituele  waarde.  De  discussie  over betekenis en waarde spitst zich vooral toe op  de derde categorie: symbolische betekenis.   De  Oostenrijkse  kunsthistoricus  Alois  Riegl  (1858‐ 1905) is de eerste die een theoretische uitwerking  geeft van de verschillende waarden van historische  objecten. Hij richt zich daarbij niet op één type van  object in het bijzonder. Het begrip Denkmal is van  toepassing  op  allerlei  categorieën,  roerend  en  onroerend. Centraal in Riegls beschouwing staat de  herinneringswaarde  (''Erinnerungswert'').    Hij  onderscheidt  drie  vormen:  ouderdomswaarde  (''Alterswert''),  historische  waarde  (''historische  Wert'')  en  intentionele  herinneringswaarde  (''gewollte Erinnerungswert''). Herinneringswaarde  is  de  betekenis  die  een  object  kan  hebben  (bedoeld  of  onbedoeld)  om  het  verleden  in  het  heden  een  plaats  te  geven.  Het  kan  zijn  dat  een  object  de  herinnering  aan  een  persoon  of  gebeurtenis levend houdt, maar het kan ook gaan ‐  zoals  bij  ouderdomswaarde  ‐  om  een  algemener  gevoel  van  vergankelijkheid.  Riegl  maakt  een  onderscheid  tussen  kunsthistorische  waarde  en  kunstwaarde.  Kunsthistorische  waarde  is  per  definitie  identiek  aan  historische  waarde.  Kunstwaarde ziet Riegl als een ''Gegenwartswert'',  net als gebruikswaarde. In beide gevallen gaat het  om  Neuheitswert  (loc.cit.:  46‐57),  in  tegenstelling  tot de Alterswert die een belangrijke rol speelt bij  de herinneringswaarde.  Paul  Dury  maakt  ten  aanzien  van  het  landschap  onderscheid  tussen  culturele  waarde  en  historische  waarde.  “...  the  historic  dimension  of  the  environment  is  essentially  the  sum  of  the  surviving  physical  impacts  of  people  on  the  landscape,  whereas  the  cultural  dimension  of  the  environment  can  be  seen  as  the  sum  of  the  intangible  meanings,  values,  attributes  and  associations  that  people  attach  to  its  physical  components,  whether  an  individual  building,  a 

distinctive area, or even an entire continent” (Dury  2002).   In  internationale  handvesten  etc.  betreffende  conservering  en  restauratie  van  erfgoed  is  sprake  van waarde in de betekenis van cultuurhistorische  waarde.  Meest  genoemd  zijn  esthetische  waarde  en historische waarde: “The process of restoration  is  a  highly  specialized  operation.  Its  aim  is  to  preserve  and  reveal  the  aesthetic  and  historic  value of the monument and is based on respect for  original  material  and  authentic  documents”  (Venice  Charter  1964,  art.  9).  In  de  Guidelines  bij  het  ICOMOS  Charter  van  2003  (Principles  fo  the  Analysis,  Conservation  and  Structural  Restoration  of Architectural Heritage) gaat het om de culturele  en historische waarde van gebouwen.  Randall  Mason  (2008)  vergelijkt  verschillende  waardentypologieën  en  komt  dan  tot  een  eigen  typologie  waarin  hij  vijf  categorieën  van  ''sociocultural  values''  onderscheidt:  ''historical,  cultural/symbolic,  social,  spiritual/religious,  aesthetic''.  Onder  historische  waarde  verstaat  hij  de “capacity […] to convey, embody, or stimulate a  relation  or  reaction  to  the  past”.  Mason  rekent  hiertoe ook de educatieve waarde en de artistieke  waarde.  Artistieke  waarde,  omschreven  als  “value  based on an object’s being unique, being the best,  being  a  good  example  of,  being  the  work  of  a  particular  individual,  and  so  on”,  onderscheidt  hij  van  esthetische  waarde.  In  het  laatste  geval  gaat  het om “the visual qualities” waarover hij zegt dat  zij  “perhaps  the  most  personal  and  individualistic  of  the  sociocultural  values”  zijn.  Mason  relateert  de  culturele  waarde  aan  identiteitsvorming.  Politieke  waarde  is  daar  een  vorm  van.  Het  onderscheid  met  sociale  waarde  is  niet  helemaal  duidelijk.  Ook  daarbij  gaat  het  om  het  bindend  vermogen van erfgoed.  Markus  Walz  (2009)  geeft  een  inventarisatie  van  verschillende  cultuurhistorische  waarden,  waaronder  die  van  Riegl  en  ''Significance''.    Hij  volgt  daarbij  het  onderscheid  tussen  primaire  en  vergelijkende  criteria  zoals  in  ''Significance''.  Als  secundaire (vergelijkende) criteria noemt hij negen  waarden:  “Echtheit,  gewollter  Erinnerungswert,  kreativer  Gehalt  (Gestaltung/Erfindung),  technische/technologische  Relevanz, 

Beispielhaftigkeit,  Seltenheit,  bekannte  Provenienz,  Erhaltungszustand,  Anschaulichkeit/  Vermittlungsrelevanz“. Als  primaire  criteria noemt  hij  ook  negen  waarden:  “wissenschaftliche  Quellenwert,  historischer  Zeugniswert,  künstlerischer  Wert,  ästhetischer  Wert,  gesellschaftlicher  Wert  (Gegenwart),  religiöser  Wert  (Gegenwart),  weltanschaulicher  Wert  (Gegenwart),  Alterswert,  emotionaler Wert“.  Voor  de bepaling van primaire waarden noemt Walz drie  actoren:  de  wetenschap,  de  samenleving  en  het  individu.  Iedere  actor  is  op  een  bepaalde  manier  verbonden  met  een  aantal  criteria.  Hij  maakt  daarbij  onderscheid  tussen  “Beurteiling”  en  “Einschätzung”.    Het  gaat  om  “wissenschaftliche  (objektive)  Beurteilung”  in  de  eerste  plaats  gekoppeld  aan  de  “wissenschaftlicher  Quellenwert”,  de  “gesellschaftliche  (‘subjektive’)  Einschätzung“,  in  de  eerste  plaats  gekoppeld  aan  de  “gesellschaftlicher  Wert”,  en  de  “individuelle  (subjektive)  Einschätzung“  in  de  eerste  plaats  gekoppeld aan de “emotioneller Wert” (Walz 2009:  Abbildung 2).  Cultuurhistorische  ordening  

kwaliteit 

in 

ruimtelijke 

Dibbets  et  al.  (2011)  wijzen  er  op  dat  het  gebruik  van  het  begrip  cultuurhistorisch  in  relatie  tot  waarde  (van  het  landschap)  in  het  Nederlandse  overheidsbeleid  van  recente  datum  is.  De  term  speelt een centrale rol in de nota Belvedere (1999).  Het gaat om meer dan de historische ontwikkeling  van  het  landschap.  Een  belangrijk  element  is  het  belevingsaspect. Dibbets et al. leggen een verband  tussen  cultuurhistorische  waarde  en  een  ‘emotional turn’ bij het beleven van erfgoed cq het  landschap.  Zij  zien  een  samenhang  met  de  beleveniseconomie.  In  de  nota  Belvedere  wordt  cultuurhistorie  omschreven  als  “een  manier  van  kijken  die  ook  heeft voor de longue durée, voor de lange termijn  van  zowel  het  verleden  als  de  toekomst.  [...]  Cultuurhistorie  is  dus  van  vitale  betekenis  omdat  ze  de  cultuur,  de  samenleving  en  het  individu,  boven  het  momentane  verheft  en  in  de  lange  lijn  van de tijd plaatst” (p. 10). Concreet gaat het in de  nota om ”sporen, objecten en patronen/structuren  die zichtbaar of niet zichtbaar, onderdeel uitmaken 

van  onze  leefomgeving  en  een  beeld  geven  van  een historische staat of ontwikkeling” (p. 10). In de  nota  wordt  de  betekenis  van  “het  behouden  en  integreren  van  cultuurhistorische  kwaliteit  bij  ruimtelijke  ontwikkelingen”  (de  cultuurhistorische  kwaliteit)  samengevat  in  zeven  aspecten  (pp.  10‐ 12):  ‐ identiteit en zingeving  ‐ contrapunt voor mondialisering  ‐ informatiebron  ‐ inspiratiebron  ‐ esthetische waarde  ‐ ecologische belang  ‐ economisch belang  De  waarden  worden  samengebracht  in  een  systeem  van  waardering  leidend  tot  een  cultuurhistorische waardenkaart.  Zie verder:  R.P.  van  den  Broeke,  'Historische  railvoertuigen',  in: H.P.G. de Boer & S.M. van Genuchten, Roerend  mee  eens.  Beleidsadviezen  Roerend  Industrieel  Erfgoed.  PIE  Rapportenreeks  19  (Projectbureau  Industrieel Erfgoed, Zeist 1995) 50‐54.  Hester Dibbits, Sophie Elpers, Peter Jan Margry en  Albert  van  der  Zeijden,  Immaterieel  erfgoed  en  volkscultuur  (Amsterdam  University  Press,  Amsterdam 2011) Cultuurhistorie, pp. 22‐26.  Paul Dury, 'The historic and cultural dimensions of  landscape', Naturopa 2002 (98): 12‐13.  A.J.  Haartsen,  Door  mensen  gemaakt;  cultuur‐ historische warden (Haarlem 2002).  J.A.  Hendrikx,  Cultuurhistorie  van  stad  en  land;  waardering en behoud (Utrecht 1999).  Paul  Klep,  'Informatie‐analyse  van  archiefbestanden.  Een  bijdrage  tot  de  discussie  over  selectie  en  vernietiging  van  archieven',  Nederlands Archievenblad 98, 1994, (1): 20‐27.  Randall  Mason,  ‘Assessing  values  in  conservation  planning.  Methodological  issues  and  choices’,  in:  Graham  Fairclough,  Rodney  Harrison,  John  Jameson  en  John  Schofield  red.,  The  Heritage  Reader (Routledge, Londen 2008) 99‐124. 

Alois  Riegl,  Der  moderne  Denkmalkultus:  sein  Wesen  und  seine  Entstehung  (W.  Braumüller,  Wien‐Leipzig 1903).   Markus  Walz,  'Erbfallfrei  Geerbtes  vererben',  in:  Monika Kania‐Schütz red., In die Jahre gekommen.  Chancen  und  Potenzialen  Kulturhistorischer  Museen (Waxmann, Münster 2009) 159‐171.  Monument values  https://tspace.library.utoronto.ca/citd/holtorf_old /6.9.html   Nota Belvedere http://www.belvedere.nu  

Cultuurhistorische waardenkaart  In  het  kader  van  het  project  Belvedere  is  een  overzicht  gemaakt  van  de  cultuurhistorisch  meest  waardevol geachte steden en gebieden (Belvedere‐ kaart).  Het  gaat  om  een  geintegreerde  kaart  waarin  de  sectorale  overzichten  bij  elkaar  zijn  gebracht.  De  kaart  identificeert  twee  categorieën  van gebieden: gebieden met hoge  gecombineerde  cultuurhistorische waarde (de Belvedere‐gebieden)  en gebieden met hoge sectorale cultuurhistorische  waarde.  De  nota  Belvedere  (1999)  geeft  een  lijst  van  70  Belvedere‐gebieden  en  105  cultuurhistorisch belangrijke steden.  De  kaart  van  de  Belvedere‐gebieden  is  een  zogenaamde ‘stapelkaart’, dat wil zeggen een kaart  die het resultaat is van het samenvoegen van in dit  geval drie sectorale basiskaarten. Men is begonnen  met  het  vervaardigen  van  een  basiskaart  archeologisch waardevolle gebieden, gevolgd door  een  basiskaart  van  historisch‐bouwkundige  en  stedenbouwkundige  waarden  (daarin  staan  onder  andere  de  stads‐  en  dorpsgezichten  en  de  belangrijkste landgoederen en buitenplaatsen). De  derde  kaart  was  een  basiskaart  historisch‐ geografische  waarden.  http://nl.wikipedia.org/wiki/Nota_Belvedere   Cultuurhistorische  informatie  is  cartografisch  toegankelijk  gemaakt  via  de  website  van  KICH,  KennisInformatiestructuur  CultuurHistorie.  http://www.kich.nl   Zie verder: 

Nota Belvedere http://www.belvedere.nu  Wikipedia (Nederlands): Nota Belvedere  http://www.nl.wikipedia.org/wiki/Nota_Belvedere  KICH http://www.kich.nl  

Cultuurlandschap  Landschap  waarvan  de  verschijningsvorm  vooral  bepaald  is  door  de  interactie  tussen  mens  en  omgeving.   “De  Vereniging  Nederlands  Cultuurlandschap  wil  eeuwenoude  agrarische  cultuurgeschiedenis  zichtbaar  houden.  Daarnaast  wil  zij  ijveren  voor  een  rijk  geschakeerd  en  per  streek  verschillend  cultuurlandschap  in  heel  Nederland,  buiten  de  steden  en  de  natuurgebieden.  Een  landschap  van  deze tijd, met respect voor het verleden en voor de  mensen die daar nu werken, wonen en recreëren.  De  Vereniging  stelt  zich  op  het  standpunt  dat  Nederland  als  vruchtbare  delta  de  morele  plicht  heeft  een  aanzienlijk  deel  van  haar  voedselproductie  op  eigen  grondgebied  te  produceren.  Deze  agrarische  productielandschappen moeten ruimte bieden aan  ook  andere  functies  zoals  cultuurhistorie,  landschapsschoon,  recreatie  en  biodiversiteit.”  http://www.nederlandscultuurlandschap.nl/nwm_ algemeen.htm   “Echte  ongerepte  natuur  is  in  het  volle,  hoogdynamische  Nederland  ...  onmogelijk.  Wel  krijgt  de  natuur  tegenwoordig  in  speciale  natuurontwikkelingsgebieden  weer  de  vrijheid  zichzelf vorm te geven. Maar de inrichting van een  aantrekkelijk, agrarisch landschap tussen de steden  en de erkende natuurgebieden behoort ook tot de  mogelijkheden.  Zo  veel  is  er  niet  voor  nodig.  Een  nieuw  cultuurlandschap  begint  immers  al  na  vijf  jaar  vorm  en  glans  te  krijgen:  dan  voedt  het  de  eerste  broedvogels,  hommels,  bijen  en  vlinders.  Ook  kikkers,  padden,  salamanders  en  slakken  vinden  er  onderdak.  Rijping  en  zorgvuldig  beheer  doen  de  rest.  Op  den  duur  groeit  de  rijkdom  spontaan,  met  aansprekende  soorten  als  steenuil,  korstmossen  en  eikvaren,  zwanebloem,  watergentiaan  en  elfenbankjes.”  http://www.nederlandscultuurlandschap.nl/heimw ee.htm  

Cultuurparticipatie  Deelname  aan  cultuuruitingen.  cultuurdeelname.  

Ook 

wel: 

Cultuurparticipatie  omvat  ook  een  actieve  deelname aan culturele activiteiten. Daarom wordt  onderscheid  gemaakt  tussen  actieve  cultuurparticipatie  (zoals  het  zelf  maken  van  muziek)  en  passieve  cultuurparticipatie  (zoals  hij  bijwonen van concerten). In het overheidsbeleid is  er  sprake  van  een  verschuiving  van  passieve  naar  actieve  cultuurparticipatie  (Dibbets  et  al.  2011:  134). In de actuele erfgoeddiscours is steeds meer  sprake  van  participatie  in  de  zin  van  actieve  betrokkenheid bij besluitvormingsprocessen.  In  2008  werd  het  Fonds  voor  Cultuurparticipatie  opgericht.  http://www.cultuurparticipatie.nl/    Het  Fonds  voor  Cultuurparticipatie  stimuleert  de  actieve  deelname  aan  het  culturele  leven  van  inwoners  van  Nederland,  in  al  hun  diversiteit,  ongeacht  leeftijd,  herkomst,  opleiding  en  woonplaats. Aandachtsgebieden van het fonds zijn  amateurkunst,  cultuureducatie  en  volkscultuur.  Zowel  binnen  de  subsidieregelingen  als  de  initiatieven  die  het  fonds  zelf  ontplooit,  zoals  debatten  en  bijeenkomsten,  zijn  deze  aandachtsgebieden leidend. Met de oprichting van  het  Fonds  voor  Cultuurparticipatie  krijgen  amateurkunst  en  cultuureducatie  een  stevige  impuls.  Deelname  als  actief  burger  aan  het  culturele leven is een belangrijke voorwaarde voor  de  ontplooiing  van  mensen;  hun  talent,  hun  geestelijk  leven,  hun  expressie  en  samenleving.  Vanuit die gedachte wordt cultuurparticipatie extra  gestimuleerd.  Kees  Vuyk  (2010:  5)  identificeerde  zes  motivaties  (Vuyk spreekt van “ discourses” ) bij gemeentes om  subsidie  aan  te  vragen  bij  het  Fonds  voor  Cultuurparticipatie:  1   erfgoed (immaterieel erfgoed, geschiedenis)  2   wijken (burgerschap, culturele planologie)  3   identiteit (cultureel burgerschap, cultureel  bewustzijn)  4   diversiteit (migranten, culturele diversiteit)  5   toerisme (commercialisering)  6   sociale cohesie (culturele dialoog, niet speciaal  met betrekking tot migranten) 

Vuyk  constateert  dat  in  de  Randstad  het  identiteits‐discours  dominant  was,  terwijl  in  het  noorden,  oosten  en  zuiden  het  erfgoed‐discours  het meer geliefd was.  Zie verder:  Hester Dibbets, Sophie Elpers, Peter Jan Margry en  Albert  van  der  Zeijden,  Immaterieel  erfgoed  en  volkscultuur  (Amsterdam  University  Press,  Amsterdam 2011) Cultuurparticipatie, pp. 132‐135.  Kees  Vuyk,  'Volkscultuur  en  cultuurbeleid.  Identiteit,  legitimatie  en  participatie',  Levend  Erfgoed 7, 2010, (2): 4‐9. 

Curator  Afgeleid  van  het  Amerikaanse  “curator”  =  conservator,  maar  meer  specifiek  gebruikt  voor  tentoonstellingsmaker. Het gaat daarbij vooral om  externen  (ook  wel  aangeduid  als  gastcurator)  die  worden  uitgenodigd  om  in  een  kunstmuseum  een  tentoonstelling te maken.  “In  Nederland  wordt  het  begrip  curator  in  eerste  instantie  geassocieerd  met  de  persoon  die  faillissementen  afwikkelt  ten  behoeve  van  schuldeisers.  Sinds  een  jaar  of  twintig  wordt  het  Engelse  begrip  'curator'  binnen  het  Nederlandse  kunstenveld  ook  gebruikt  in  de  betekenis  van  'tentoonstellingmaker'.  Een  curator  is  echter  niet  te  verwarren  met  een  conservator,  die  werkzaam  is  in  een  museum  en  zich  bezighoudt  met  het  beheer  van  een  kunstcollectie”.  Volgens  curator  Paco Barragan probeert de curator “de tijdgeest te  vangen, zijn werk is veel vluchtiger en omvat meer  dan  het  werk  van  een  conservator.  Hij  is  het  manusje van alles in de kunsten: hij organiseert de  tentoonstelling,  helpt  mee  met  de  marketing  en  communicatie,  schrijft  de  catalogus”  (Mertens  2011).  Kunstcentrum  De  Appel  biedt  sinds  1994  een  Curatorial  Training  Programme  aan.  “From  the  onset  the  course  wished  to  bridge  the  gap  between  art  historical  education  and  ‘practice’  in  the  field  of  contemporary  art  by  offering  young  curators  a  condensed  package  of  experiences  and  skills  which  can  be  used  as  tools  and  instruments 

during  the  further  development  of  their  professional career.”  In  2003  werd  het  Manifesta  Journal  opgericht  als  “an international journal focusing on the practices  and  theories  of  contemporary  curatorship”.  Manifesta  Journal  explores  and  analyzes  current  developments  in  curatorial  work,  in  correspondence  with  the  evolution  of  the  Manifesta  Biennial  over  the  course  of  the  past  decade.  The  main  aim  of  the  journal  is  to  give  a  stronger voice to an up‐and‐coming group of (non‐ )  institutional  curators,  intellectuals,  theorists  and  critics,  and  to  function  as  a  platform  for  the  articulation and discussion of their positions within  a pan‐European and transcontinental context.  Justified by what is now the “stable” status of the  curator,  by  the  diversity  within  the  broader  community  of  professional  curators  and  by  the  network  of  curatorial  schools,  programs  and  courses  in  Europe  and  beyond,  Manifesta  Journal  intends  to  fulfil  an  otherwise  vacant  duty  –  the  establishment  of  curatorial  self‐reflection  and  investigation.  Digitale curator  Nieuw  is  het  gebruik  van  de  term  digitale  curator  of  ook  wel  aangeduid  met  content  curator  (Mijnsbergen 2011). Het gebruik van de term heeft  weinig  te  maken  met  “curator”  zoals  hierboven  bedoeld,  maar  is  rechtstreeks  ontleend  aan  de  Engels/Amerikaanse  praktijk.  Het  gaat  om  iemand  die  informatie  verzamelt,  beoordeelt  en  deelt,  in  het bijzonder digitaal beschikbare informatie.  Zie verder :  De Appel Curatorial Training Programme  http://www.deappel.nl/cp/   Manifesta Journal  http://www.manifestajournal.org/info.html  Dieuwertje  Mertens,  'Curator:  glamourbaan  met  vuilnismansalaris', Het Parool ‐ PS 6 april 2011.  Edwin  Mijnsbergen,  'Content  curation,  een  kennismaking', Archievenblad 115, 2011, (9): 19. 

 

Curiositeit  Zeldzame  of  merkwaardige  voorwerpen.  Een  tamelijk  heterogene  objectcategorie.  Vroeger  een  veel  voorkomend  type  van  verzameling  (curiositeitenkabinet,  Koninklijk  Kabinet  van  Zeldzaamheden).  Tegenwoordig  vooral  gebruikt  in  relatie tot de handel in semi‐antiek. 

Cybermuseum  Zie: Virtueel museum 

Cyclorama  Een  cyclorama  is  een  historisch  paramuseum.  Het  bestaat uit een lintvormig doek met voorstelling, 2  tot 3 meter hoog, gerold om een verticale cilinder,  dat  langzaam  overgerold  wordt  op  een  tweede  spil, langs een raam, waarvoor de toeschouwers, in  het duister gezeten, toekijken als bevinden zij zich  in  een trein  of  aan boord  van een  schip.  Als  vorm  van  een  “moving  diorama”  populair  in  de  tweede  helft van de 19de eeuw.