buitengewoon & betaalbaar bouwen 50 inspirerende en betaalbare projecten van toparchitecten
Beste lezer
‘(…) want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren’, schreef Willem Elsschot ooit. Dat geldt honderd jaar later almaar vaker voor toekomstige bouwers en verbouwers. Steeds meer voorschriften en normen maken de basisinvestering in een nieuwbouw alsmaar duurder, terwijl voor veel kandidaatbouwers een beperkte financiële draagkracht nu net het grootste praktische bezwaar is om aan een project te beginnen. Nieuwbouw is dan ook hoe langer hoe meer een onbereikbare droom voor jonge koppels, die hun toevlucht zoeken in de aankoop en renovatie van een bestaande woning. Met dit boek, Buitengewoon en Betaalbaar Bouwen 2, willen we een inspiratiebron zijn voor iedereen die voor de realisatie van een project staat, of het nu gaat over een nieuwbouw of een renovatie. Het toont hoe architecten met creatieve ingrepen het maximum halen uit een klein perceel of aan een oude woning een heel nieuw leven geven. Om betaalbaar en ook duurzaam te bouwen is compactheid een van de belangrijkste basisvoorwaarden. De vijftig woningen die je hier in woord en beeld terugvindt, hebben dan ook een maximale nettowoonoppervlakte van ongeveer 200 vierkante meter. De selectie bevat nieuwbouw en verbouwingen, vrijstaande en rijwoningen, traditioneel opgebouwd of in staal- of houtskelet. Wat deze projecten onderscheidt van de doorsneeverbouwing of -verkavelingswoning is dat ze zonder uitzondering uitgaan van de behoeften van de opdrachtgevers en het maximum halen uit de omgeving waarin ze staan. Het uitgangspunt is niet een eerder (standaard)ontwerp of een vroegere realisatie, maar een nieuwe creatie op maat van de opdrachtgever. Ondanks de beperkingen van de uitgangssituatie kregen deze huizen een lichte en ruimtelijke woonbeleving die kan wedijveren met die van veel grotere en duurdere projecten. Dat maakt deze woningen buitengewoon, maar die kwaliteit is niet onverenigbaar met de term ‘betaalbaar’. Als lezer bots je in dit boek dan ook op enerzijds buitengewone ideeën en constructies en anderzijds betaalbare ingrepen en materialen. Welk project je ook voor ogen hebt, ‘onze’ architecten en hun realisaties zullen je minstens inspiratie bieden en je een flinke duw in de goede richting geven. Met Buitengewoon en Betaalbaar Bouwen 2 zijn we niet aan ons proefstuk toe. Het boek kadert immers in een reeks die bijna tien jaar geleden begon met het eerste Belgisch Budget Bouwboek.
De auteurs, Grégory Mees Frank Berckmans
Inhoud
8
16
Black box, city box Door Zoë Van de Velde, Architecten.2LZ
Verrassend licht Door Katrien Delespaul en Frédéric Gijsen, Tweestroom Architecten
24 Latrelatie in de stad
Door Ilse Crayon en Tom Platteeuw, IT-archITecten
32 Glashelder
Door Niels Van der Straeten, Objekt Architecten
40 V-ZUG
Zwitserse perfectie, voor uw thuis
42 DURAVIT
ME by Starck zet focus op individualiteit
44 Verborgen schaakspel
Door Sofie Bleyenberg, Soffice Architectuur
52 Schuttingstaal
Door Johan Bessems, Bessems Staalarchitectuur
60 Helder & Brutaal
4
Door Kathy Decoene en Wouter Geldhof, Geldhof-Decoene Architecten
68 NIKO HOME CONTROL
72
Meer comfort. Meer veiligheid. Minder energie.
Metamorfose aan zee Door Veerle Van Eycken, V Interieur
80 Houten feniks
Door Lieselotte Steurbaut, Steurbaut Architecten
88 Industriële stadsloft
Door Nicky Vanden Bossche, NInterieur
96 Facelift voor fermette
Door Koenraad Schoovaerts, S3architecten
104 QUICK-STEP
Quick-Step. Het begin van een mooi interieur
108 Wonen in een watertoren
Door Patrick Deboutez, Atelier d’architecture ALVEOLES
116 Wonen op zijn smalst
Door Kristof Stuyck, Collectiv4 Architects
124 Zonnedraaier
Door Rein Bultynck en Joke Kindt, Bultynck Kindt Architecten
132 Uit de hoogte
Door Carmen Lammens & Philippe Desmet, Desmet & Lammens Architecten
140 VELUX
196 De grote sprong zijwaarts
Door Michael Doom en Peter D’hoore, Dodo Architecten
204 SMEG
(H)eerlijk keukendesign
Vijf manieren om een gezonde, duurzame en comfortabele thuis te bouwen
208 Rechtdoorzee 144 Rode diamant
Door Marlies Depoortere, Marlies Depoortere Interior Design
Door Bert Stals, Architect Bert Stals
216 Koken op beton 152 Glas en wit in hartje Brugge
Door Saidja Heynickx, Saidja Heynickx Architect
Door Tomas Nollet en Hilde Huyghe, Tomas Nollet en Hilde Huyghe Architecten
224 BELTRAMI 160 Contrasten in de stad
Veelzijdig natuursteen
Door Jo Vanden Eynde, architecte jo vanden eynde
228 Verrassend licht 168 RENSON
Door Guy Wydouw, Architectuurburo Wydouw
Genieten van een gezonde, comfortabele en hedendaagse woning
236 DAIKIN 172 Industrieel passief
Duurzaam verwarmen, koelen en warm water produceren
Door Els Staessens, Donald Desmet, ROBUUST
238 Keramische furie 180 Ramen als woonkader
Door Joeri Dautzenberg, X-act architecten
Door Tim Peeters, Tim Peeters Architecten
246 EANDIS 188 Stadserker
De beste keuze? BEN-bouwen met aardgas op maat!
Door Gregory Nijs, Klaarchitectuur
5
250 De kracht van staal
Door Sarah Theeuws, Architectenbureau Sarah Theeuws
258 Split level in de rij
Door Peter Van Impe, AST77 Architecten- en Ingenieursbureau
266 BTICINO
Mijn huis, mijn stijl
268 VMZINC
Uw zinken gevel, kleurrijker en duurzamer dan ooit
270 Duurzaam in zink
Door Jens Van Zele, Jens Van Zele Architect
278 Minimalistisch vakantiegevoel
Door Bart Coenen, Architectenburo Bart Coenen
286 Ruwe bolster, blanke pit
Door Davy Nekkebroek, Davy Nekkebroek Architect
294 Dubbele flankbezetting
Door Egide Meertens en Jos Tollenaers, Egide Meertens Plus Architecten
302 CONCRETE HOUSE,
6
bouwt energiezuinige woningen in beton.
306 Sobere kracht
Door Jochen Kerkhofs, PCP Architecten
314 Karakter in contrasten
Door Blanco Architecten
322 Vakantiegevoel in het Brugse ‘ei’
Door Tomas Nollet en Hilde Huyghe Architecten
330 NORDEX
Toegang tot klasse
332 MASSER
A natural way of life
334 Duurzaam onder dak
Door Utku Pekli, Open Architectes
342 Schuine blik naar het groen
Door Luc Roegiers, ROOILIJN Architectuur
350 Panoramisch pentagram
Door Peter Casier en Tine Van Herck, PTA
358 Logica aan de Leie
Door Bert Dehullu, Dehullu Architecten
366 LIQUIDFLOORS
De gietvloer van de toekomst is er vandaag al
368 VOLA
Een traditie van vernieuwing
370 Een huis voor het leven
Door Coby Manders, Stam Architecten
378 Vijfjarenplan
Door Jelle Devreese, Achtoptien
386 Eerlijk en eenvoudig
Door Tom Verschueren, dmvA
394 Statement in beton en cortenstaal
Door Raf Segers, Raf Segers Architect
422 Boomhut in Brussel
Door Catherine Bils en Thomas Vanwindekens, Spotless Architecture
430 INFOBETON
Uw huis in beton
434 De muren van Geraardsbergen
Door Nicolas Blondeel, Enplus Architecten
442 Glazen verlangen
Door Joris De Baes en Sophie Van Noten, De Baes – Van Noten
450 De kleine wandeling op de dijk
Door Bart Lens, Lens°ass architects
458 Venster op de stad
Door Kristof Cornelis
402 RECTICEL INSULATION
Voel u goed in uw woning, uw hele leven lang
406 Massief juwelendoosje
Door Nicolas Blondeel, Enplus Architecten
414 Belvedère aan de Maas
Door Pierre Monseu, Allison Tourret en Stéphanie Solheid, PMAA Atelier d’Architecture Pierre Monseu
7
DE FILOSOFIE ACHTER DAT GROTERE GEHEEL SPRAK JE DUS WEL AAN. Uiteraard. Als architecte kon ik de dubbele uitdaging aangaan om met een beperkt budget een hedendaagse en innovatieve eengezinswoning te creëren, en tegelijkertijd bij te dragen aan een kwalitatieve stedelijke leefomgeving. Die combinatie leidde tot een nieuw concept van ‘de stadswoning’, gebaseerd op een vernieuwende visie, esthetiek, architecturale kwaliteit, duurzaamheid, functionaliteit en flexibiliteit. In deze nieuw gerealiseerde rijwoning kunnen de bewoners hun ideeën en creativiteit kwijt om er een eigen stedelijke thuis van te maken. WAT WAS HET VERTREKPUNT VOOR DIT PROJECT? De bestaande woning diende te worden gesloopt. Ze was structureel in slechte staat, met weinig lichtinval, een slechte ruimtelijke indeling en vooral veel koterij. Na de sloop ontstond er een lang en smal rechthoekig terrein van 3 bij 33,3 meter. Dit bescheiden binnenstedelijke perceel herbestemmen met een hedendaagse architectuur was een hele uitdaging. Het ontwerp is een nieuwe, eigentijdse en comfortabele woning in de vorm van een black box. De zuivere en rechtlijnige uitwerking van de gevelarchitectuur geeft een aparte en frisse aanblik in een straat die dat zeker kan gebruiken. De woning is daarmee een aanwinst voor de straat, voor de buurt en voor de stad. Binnen werd op elke verdieping alle beschikbare ruimte optimaal gebruikt. Ondanks de beperking van het smalle perceel werd het een open en ruimtelijke woning met veel lichtinval.
10
DAT BEELD VAN OPENHEID, LICHT EN RUIMTE KRIJG JE NIET AAN DE VOORKANT.
Dit is een nieuw concept van ‘de stadswoning’, gebaseerd op een vernieuwende visie, esthetiek, architecturale kwaliteit, duurzaamheid, functionaliteit en flexibiliteit.
Aan de buitengevel zie je inderdaad een smalle rijwoning, maar eenmaal binnen trekt de ruimte zich open door de traphal, die de verschillende verdiepingen met elkaar verbindt. Door die openheid krijgt het geheel zijn ruimtelijke gevoel. Daklichtopeningen zorgen ervoor dat zonlicht elk punt van de woning kan bereiken, zodat er geen donkere zones zijn ondanks de typische, lange, smalle vorm van de woning. HOE ZOU JE HET BEELD VAN DE WONING OMSCHRIJVEN? De voorgevel is zeer strak en symmetrisch opgebouwd en afgewerkt met een zwarte gevelbepleistering. De ramen en de deur hebben exact dezelfde afmetingen en op de verdiepingen springen de kaders uit de strakke zwarte gevel, die breekt met de ouderwetse buurtwoningen. De achtergevel werd uitgevoerd in een zwarte gevelsteen. Bepleistering was hier door de zuidelijke oriëntatie niet mogelijk. De ramen in de achtergevel lopen over de hele breedte en bevinden zich op verschillende hoogtes, rekening houdend met de functionaliteit van de kamers. We kozen voor een traditionele bouwmethode, op basis van het beschikbare budget.
11
HET HUIS IS EEN OPVALLENDE EN TEGELIJKERTIJD DISCRETE VERSCHIJNING IN HET STRAATBEELD. In dit project is de gevel traditioneel qua bouwtechnieken en materialiteit, maar hedendaags in zijn grafiek. Het is een precieze en verfijnde lijntekening van grijze mortelvoegen, ingekleurd met baksteen, glas en betonnen dorpels en lateien die qua afmetingen precies in de module van de gevelstenen passen en de raamkaders volledig verbergen. De raamdetails werden uitgepuurd om de uitzichten van binnenuit in te kaderen in steen en beton en om vanaf de buitenzijde een massief karakter te bieden aan de steenskeletstructuur. Het materiaal van de openingen komt terug in de architectuur van de rode bakstenen tuinmuren en schouwen achteraan, wat leidt tot een samenhang in de diepte. Als architecten willen we subtiel zijn in originaliteit. We denken minimalistisch, op zoek naar werkelijke eenvoud en logica in het bouwen. Spectaculaire gebouwen zijn vaak modegevoelig. Een gebouw moet over generaties heen geapprecieerd kunnen worden. We fileren onze ontwerpen opnieuw en opnieuw, tot de essentie overblijft.
184
HET INTERIEUR IS VERRASSEND LICHT EN KLEURRIJK. Door het gebouw volledig doorzon te maken, is er uitzicht in twee richtingen en altijd rechtstreeks zonlicht in de leefruimte. De centrale ruimte is grotendeels wit, en vangt en verdeelt zo het zonlicht. Het concept met de raamnissen duwt bepaalde woonfuncties tot vlak tegen de ramen, waardoor je er op specifieke momenten van de dag bijna als in een veranda zit. De afmetingen van de ramen zijn mee op grond van het budget gekozen: enerzijds niet te groot met beperkte overspanningen en te plaatsen door twee personen, anderzijds niet te klein, wat spaart op detailwerk. De hangende lusters in de vide – geclusterde peertjes in betonblokjes aan een felrode textielkabel – zijn speciaal voor dit project ontworpen. Elke nis heeft een lamp in een eenvoudig centraal plafondarmatuur en geeft dankzij zijn specifieke kleur en beslotenheid gekleurd licht aan de centrale ruimte. Die laatste is neutraal en rustig met een combinatie van naturel hout en grijs beton. De grenen plankenvloer op de verdieping ligt in een molenvorm, waarin je de complexe logica van de gebouwstructuur leest. Niveau 0
WAT MAAKT DIT PROJECT ZO GESLAAGD? Het is een totaalproject met ontwerpkeuzes die gedetailleerd zijn doorgedreven. Over alles werd grondig nagedacht en ook de uitvoering was over de hele lijn een succes. De bewoners hebben zich laten verrassen en verblijven er heel graag. ‘We woonden vroeger in een typische rijwoning van 4 meter breed. Hier wonen, zo licht en zo ruim, is dan ook een verademing’, aldus de bouwdame. Intussen is er al een minibewoner bij gekomen.
Niveau 1
Niveau 2
185
Sobere kracht Door Jochen Kerkhofs, PCP Architecten
GEGEVENS ARCHITECT Jochen Kerkhofs, PCP Architecten Emiel Van Dorenlaan 69, 3600 Genk 0473 451 473
[email protected] www.pcp-architects.be
Bouwjaar: 2014-2015 Bouwmethode: traditioneel Type woning: rijwoning Oppervlakte van het perceel: 686 m² Woonoppervlakte: 200 m² Buitenschrijnwerk en beglazing: thermisch onderbroken aluminium, glas k = 1.0 Technische uitrusting: domotica Verwarming: warmtepomp, vloerverwarming Ventilatie: systeem D met warmterecuperatie Isolatie: gevels 16 cm, dak 20 cm E-peil: 60 K-peil: 35
D
e bouwheer en de architect van dit project waren geen onbekenden van elkaar. Jochen Kerkhofs van PCP Architecten had in een verder verleden namelijk al eens gewerkt voor familie van de bouwheer. Die laatste wilde nu een compacte en betaalbare woning bouwen met voldoende woonruimte na de recente gezinsuitbreiding met twee kinderen. Hiervoor kreeg de architect tot op grote hoogte carte blanche voor zowel het ontwerp als de materialisatie. Hij onderzocht in eerste instantie hoe het nieuwe project aansluiting kon vinden bij de omliggende woningen, die erg verschillend zijn in typologie, en hoe hij het bouwprogramma kon integreren in het compacte volume. Hij creëerde een belevings- en leefruimte over twee niveaus door de eerste en de benedenverdieping volledig open te werken. HOE BELGISCH KAN EEN VERTREKPUNT ZIJN?
We vertrokken inderdaad vanuit een gesloten bebouwing aan een drukke steenweg, waardoor we verplicht waren om aan de straatzijde de nodige privacy te voorzien. Die bereikten we door het raam in de zithoek langs de steenweg hoger te plaatsen, wat inkijk bemoeilijkt. De omliggende woningen verschillen onderling sterk van karakter en typologie. We integreerden het ontwerp in het straatbeeld door het gabarit van de rechter buurwoning over te nemen, terwijl we de carport annex tuinberging lieten aansluiten bij de woning aan de andere kant. Een positief uitgangspunt was dan weer het groene en rustige hinterland. Die omgeving stelde een aantal natuurlijke parameters voor het ontwerp, waarin een maximale beleving van de tuin centraal kwam te staan. Daarom zijn de keuken en de leefruimte aan de achterzijde geplaatst, met een overdekt terras dat aansluit op de carport.
Door de gevel en het dak in hetzelfde materiaal uit te voeren creëerden we een volume dat het stereotype karakter van de woning benadrukt.
307
320
321
HET TWEEDE PRINCIPE IS EEN ORGANISCH ONTWERP. HOE ZIEN WE DAT? De structuur van het perceel, een rechthoek, stemt niet overeen met het natuurlijke karakter ervan en zijn omgeving. We kozen ervoor om de perceelgrenzen te vervagen door de bebouwing niet hieraan te lijnen. De gevellijnen werden bepaald op grond van open uitzichten en oriëntatie. Geen rechte stroken dus tussen bebouwing en perceelgrens, maar groenzones met een organische invulling. Het was onze ambitie de ontspannen en warme sfeer te scheppen die profiteert van het omliggende groen. De woning en de tuin vormen een geheel en zijn organisch ingepast in de groene omgeving. De keuze om dak en gevels te materialiseren met schakeringen in zachte tinten draagt hiertoe bij. Hoewel het gebouw in zeker opzicht opvalt omdat het minder conventioneel is, steekt het naar ons gevoel minder af tegen de groene context dan de andere gebouwen in de omgeving. DE CIRCULATIE ALS RUIMTE TEN SLOTTE: GANGEN NOCH TRAPHAL? Inderdaad. Het programma vroeg ons om compact te denken, terwijl we toch ruimtelijkheid wilden brengen. De circulatieruimte hebben we daarom betrokken bij de nuttige oppervlakte. Daardoor wordt ze geannexeerd bij de aanpalende functies. De verticale circulatie in de vorm van de trap wordt aangewend om ruimtelijkheid te brengen tussen de verschillende niveaus.
352
HOE WEERSPIEGELT DIT PROJECT JE VISIE OP ARCHITECTUUR? Contextualiteit is voor ons zeer belangrijk en geldt als startpunt bij elk project. We onderscheiden hierbij ruimtelijke en ‘human’ context. Hoe we met dit project inspelen op de ruimtelijke context is al duidelijk. Onder ‘human’ context verstaan we de mens als individu of in elke mogelijke groep of samenstelling: gezin, wijk, generatie, doelgroep … Bij een individuele woning zijn dit de bewoners en gebruikers. Onze taak hierin is bij te dragen tot een zekere joie de vivre. Daarvoor moeten we in de eerste plaats goed luisteren naar onze klanten en ons proberen in te leven in hun woonwensen. Hierover schreven we overigens onlangs een boekje als manifest: Working within the human context. WAAROM KOOS JE VOOR DEZE BOUWMETHODE? Massiefbouw is een duurzame en budgetvriendelijke methode die leidt tot een gebouw met goede bouwfysische eigenschappen, zoals een goede akoestische isolatie en een grote thermische inertie. Bovendien laat ze een ruime isolatiedikte toe zonder al te veel vloeroppervlakte te moeten opofferen. De afwerking met vezelcementleien combineert budget en esthetiek. Ze zijn niet duur, maar door ze onconventioneel te gebruiken hebben ze een eigen visuele uitstraling.
353
HOE BESCHRIJF JE DE WOONBELEVING IN DIE BOOMHUT ? Het is er erg aangenaam wonen wat betreft sfeer, warmte en uitzichten. De ruimte is uiterst licht dankzij haar gunstige oriëntatie (noordoostelijk-zuidwestelijk), die ons zon- en daglicht levert via twee gevels. Het perceel ligt in een sterk hellende straat dicht bij een van de hoogste punten van Brussel, de befaamde 100 meter van Vorst. De omgeving is bijzonder groen met talloze parken. De oorspronkelijke woning dateert van de jaren dertig van de vorige eeuw en leunt achteraan tegen een appartementsgebouw aan dat veel hoger is. Hierdoor kregen we vrij gemakkelijk een bouwvergunning voor onze plannen om ons appartement met één niveau te verhogen. WAAR LAG DE GROOTSTE UITDAGING BIJ DIE UITBREIDING ? De voormontage, de uiteindelijke plaatsing en de coördinatie van de verschillende betrokken vakmannen. Je moet weten dat de plaatsing in twee dagen gebeurde, met behulp van een enorme hijskraan. Bovendien moesten we de opdrachten van alle betrokken partijen op elkaar afstemmen, zodat we de ramen en de gevelbekleding ook met de kraan naar boven zouden kunnen brengen.
424
DAAR KAN IK ME IETS BIJ VOORSTELLEN GEZIEN DE AFMETINGEN VAN DE RAMEN! We kozen inderdaad voor grote raamopeningen, omdat de omgeving integraal deel uitmaakt van het project. Die omgeving zit bijna letterlijk binnen in de hut. Door de positionering tussen de bomen is het nieuwe volume ook echt een boomhut! Een diepgaande relatie met de omgeving maakt deel uit van onze visie op architectuur. We streven naar een aangenaam woonkader en vrije uitzichten en willen dat bereiken met een diep respect voor de omgeving, dat we uiten in doorgedreven isolatie en het gebruik van ecologisch verantwoordbare materialen. Daarom kozen we ook voor een eenvoudige, lichte en snelle bouwmethode die ons toeliet om te werken met massief houten gevelpanelen die aan de binnenkant ‘woonklaar’ afgewerkt zijn. JE HEBT DAN EEN DUPLEX GECREËERD. HOE IS DIE INGEDEELD? De slaapkamers zijn op het laagste niveau ondergebracht (+3) en de leefruimtes op het hoogste (+4). Dat heeft natuurlijk alles te maken met de kwaliteiten van de uitzichten vanaf het hoogste niveau. De grote hal, die het oude gedeelte verdeelt, geeft toegang tot de vestiaire en herbergt een centraal gelegen kantoorruimte. Het hoger gelegen niveau bereik je langs een trap die we ontwierpen uit licht, wit gelakt metaal om hem ter plaatse te kunnen monteren. De leuning is buisvormig en artistiek vormgegeven. Het traliewerk dat je ziet is voorlopig, uit veiligheidsoverwegingen voor de kinderen. Later gaan we dat nog weghalen zodat enkel de gele leuning overblijft. We wilden deze trap expliciet laten contrasteren met het bestaande massief houten exemplaar.
De plaatsing gebeurde in twee dagen, met behulp van een enorme hijskraan. Bovendien moesten we de opdrachten van alle betrokken partijen op elkaar afstemmen.’
425
Colofon
© At Home Publishers athomepublishers.be entrr.be © Uitgeverij Lannoo nv Kasteelstraat 97 — 8700 Tielt lannoo.com Concept en realisatie: Frank Berckmans & Grégory Mees Redactie: At Home Publishers Foto omslag: Yannick Milpas – Lieselotte Steurbaut Fotografen: At Home Publishers, Yannick Milpas Vormgeving: Make Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Ondanks alle zorg die aan de samenstelling van de uitgave werd besteed, kan de redactie of de auteur noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze publicatie zou kunnen voorkomen. © At Home Publishers en Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2016 D/2016/45/171 – NUR 658 ISBN: 978 94 014 3308 2
